ESEJ

Kritiki osvrt na promiljanja Frank Raymond Leavisa o sudonosu masovne i manjinske kulture

SADRAJ:
UVOD...............................................................................................................................3 1. O autoru........................................................................................................................4 2. Razlika izmeu masovne i manjinske kulture...............................................................5 3. Definiranja kulture........................................................................................................6 4.Suo nos manjinske i masovne kulture...........................................................................! 4.1. Sla"ljenje kulture...............................................................................................# 4.2.$ritika i evalua%ija kriti&ko' (remi)ljanja *ranka Re+mon a ,eavisa.............../$,0U1/$..................................................................................................................12 ,345R/4UR/.................................................................................................................11

U !D
U ovom eseju (oku)ala sam ati (re'le na (romi)ljanja *ranka Ra+mon a

,eavisa o masovnoj i manjinskoj kulturi kao i nji6ovom o nosu. Da "i se s6vatila nje'ova (remi)lanja i kritike "itno je na(raviti razliku izmeu manjinske o nosno elitne kulture i kulture masovno' ru)tva koja (reovla ava u (ostmo ernisti&kom ru)tvu. 7asovna kultura je namjenjena masovnoj (otro)nji i nema nikakvu veliku kulturnu vrije nost ve8 se smatra a je ona na(re ak za'lu(ljivanja a i eal je je nostavna (oruka u(akovana u emo%ije9 zaje ni&ka o"razovanima i neo"razovanima9 razumljiva svakome. $riti&ari tvr e a se masovnom kulturom (utem masovni6 me ija (o sti&u vje)ta&ka uz"uenja i la:ne (otre"e9 a se (roizvo e ve ri i o"ro ras(olo:eni ro"oti sku&eni u 'rani%ama svo' naj"li:e' okru:enja9 a(ati&na masa izna koje se o"likuje svemo8na elita. $ultura manjine vezuje se u etnolo'iji9 antro(olo'iji i so%iolo'iji za kulturu (re mo erni6 ru)tava i tvr i se a je to ne(isana kultura. ;jeno (rou&avanje se 'ra i na i eolo)kom us(ostavljanju i6otomije naro no' i elitisti&ko'9 ra%ionalno' i ira%ionalno'. 7asovna kultura je uzrokovala (ro(ast manjinske kulture koja se nalazila u rukama manjine koja je je ina znala %ijeniti velika jela i (rave kulturne vrije nosti9 ali ta manjina anas je (o reena naletu neo"razovane mase koja se (re aje novoj9 "ezvrije noj9 komer%ijalnoj kulturi ili nasje a "esmislenim reklamama koje (lasiraju masovni me iji isklju&ivo a "i za"avili mase. 5litnu kulturu u'rozilo je stvaranje masovni6 kulturni6 (roizvo a i raanje neki6 novi6 umjetnosti (o(ut filma. ."o' to'a je *.R. ,eavis kao za'ovornik visoki6 kulturni6 stan ar a i ra ikalni kriti&at (o(ularne kulture veli&ao kulturu na anti emokratski i konzervativan na&in9 (rou&avaju8i /rnol ova jela i okazivaju8i a kultura u tri esetim (ro(a a. *.R. ,eavis je (revi)e na'lasio (rivla&nost i skla (re in ustrijske (u&ke kulture. Ra+mon <iliams tvr i a je ,eavis zanemario ne(ismenost9 siroma)tvo i kratak o&ekivani :ivotni vijek. ,ju i nisu "a) mo'li razviti

(o)tovanje (rema umjetnosti i knji:evnosti. .atim9 nije razmatrao mo'u8nosti a kulturni (roizvo i (o(ut filmova i ro%k 'laz"e mo'u sami (o se"i "iti vrije ni kulturni (roizvo i.

! autoru:
*renk Rejmon ,ivis =*rank Ra+mon ,eavis9 1#-5>1-!#? je "io knji:evni kriti&ar9

(rofesor9 iz ava&9 zna&ajna fi'ura u formulisanju en'leske kulturne (olitike (rije ru'o' svjetsko' rata. @io je ure nik utje%ajno' &aso(isa AS%rutin+B. .a'ovornik visoki6 kulturni6 stan ar a9 ra ikalni kriti&ar (o(ularne kulture. Stvarala% Atra i%ionalno' kanonaB na osnovu koje' su se klasifikovali en'leski (is%i na one koji o 'ovaraju ili ne o 'ovaraju najvi)im stan ar ima. ;aj(oznatija jela su muC > > Velika tra i%ija = 46e 'reat tra ition9 1-4#? .aje ni&ko stremljenje = 46e %ommon Dursuit9 1-52?1

0elena Eorevi89 ."ornik Stu ije kulture9 Slu:"eni 'lasnik 222#.'o ine =str. 43.?

Ra"lika i"me#u masovne i manjinske kulture $ultura9 umjetnost9 nauka i filozofija koja se o"likuje u masovnom ru)tvu9 a

(osre stvom sre stava masovni6 komunika%ija 9 namjenjena je masovnoj (otro)nji . $riti&ari masovne kulture za nju tvr e9 a je9 "u u8i a je namjenjena tr:i)tu9 o nosno naj)irem kru'u (otro)a&a je nostavna (rije ne'o kom(leksna9 konkretna (rije ne'o a(straktana9 emo%ionalna (rije ne'o intelektualna. 7asovna kultura je na(re ak za'lu(ljivanja a i eal joj je je nostavna (oruka u(akovana u emo%ije zaje ni&ke o"razovanima i neo"razovanima9 razumljiva svakome. $riti&ari tvr e a se masovnom kulturom (utem masovni6 me ija (o sti&u vje)ta&ka uz"uenja i la:ne (otre"e9 a se (roizvo e ve ri i o"ro ras(olo:eni ro"oti sku&eni u 'rani%ama svo' naj"li:e' okru:enja9 a(ati&na masa izna koje se o"likuje svemo8na elita. .a masovnu kulturu je9 tvr i se karakteristi&na (seu o ili la:na in ivi ualiza%ija )to se (okazuje o &elu normirane im(roviza%ije u :ezu o ori'inalne filmske oso"enosti kojoj (ramen mora a a visi na a "i je kao takvu (re(oznali.2 Dok se kultura manjine vezuje u etnolo'iji9 antro(olo'iji i so%iolo'iji za kulturu (re mo erni6 ru)tava9 tvr i se a je to ne(isana kultura. 3 njeno (rou&avanje se 'ra i na i eolo)kom us(ostavljanju i6otomije naro no' i elitisti&ko'9 ra%ionalno' i ira%ionalno'. Ono za(o&inje na ulasku u novi vijek kritikom naro no' sujevjerja i ne(rosve8enosti naj)iri6 slojeva koja svoj vr6una% o:ivljava u vrijeme (rosvjetiteljstva. Frani%a izmeu masovne i manjinske kulture je jasno o reena. ;jena eterminanta je (o reenost manjinske kulture naletu neo"razovane mase koja se (re aje novoj "ezvrije noj komer%ijalnoj kulturi i nasje a na "esmislene reklame koje su (ro ukt masovni6 me ija. Dro"lem je nastao sa nastankom me ija9 jer je elitnu kulturu u'rozilo stvaranje masovni6 kulturni6 (roizvo a.

/ljo)a 7imi%a9 7arija @o' anovi8G SOH3O,OI$3 R51;3$ 9@eo'ra 9 .avo za u :"enike 222!.'o . =str.2!4.?

De$iniranja kulture: $ao )to znamo (ostoji mno'o efini%ija kulture9 ali *rank Ra+mno ,eavis kao ro ona&elnik ,ivisizma3 kulturu efinira kao ne)to )to se o uvijek nalazilo u rukama manjine. @ilo je tu jo) efiniranja kulture kao na(rimjer9 ;eki kriti&ari smatrali su a je masovna kultura o anas (razna kon%e(tualna kate'orija9 koja se mo:e is(uniti na razli&ite i &esto meuso"no konfliktne na&ine9 u zavisnosti o konteksta (rimjene. Da (rema tome imamoC 1. kultura koja je (ri6va8ena o strane veliko' "roja lju i =kvanitativni momenat?G 2. kultura koja je inferiorna u o nosu na visoku i koja J(reostajeJ ka a o lu&imo )ta je visoka kulturaG 3. masovna =komer%ijalna9 vje)ta&ka9 mani(ulativna9 (asivna? kulturaG 4. kultura koja (oti&e Jiz naro aJG 5. kultura iz'raena na stalnoj "or"i (ot&injeni6 i kon%e(t 6e'emonije?G 6. kultura koja nije o vojiva o visoke =(ostmo ernisti&ko vienje?. 4 Smatraju8i a se kultura nalazila u rukama manjine koja je je ina znala %ijeniti velika jela i (rave kulturne vrije nosti9 zala'ao se za to a je masovna kultura za"lu a i 1-!6 ao tri o"ja)njenja (ojma K(o(ularnoKC Da (rema tomeC > (o(ularno je ono )to se svia velikom "roju lju i9 > (o(ularno je ono )to nije visoko9 > (o(ularno je (ojam koji se koristi za o(isivanje kulture koju su lju i (roizveli sami za se"e. ominantni6 ru)tveni6 'ru(a =Fram)ijev

,ivisizam je kulturni (okret koji se tri eseti6 'o ina zala:e za (ovratak autenti&nim kulturnim vrije nostima u 5n'leskoj. 4 Vi i vi)e na Daj zest verzija je ne vizije o nosa Visoko>Do(ularno na (rimjeru muzike 6tt(CLLMMM.m+s(a%e.%omLsme+++L"lo'L42#256515 (ristu(ljeno 2#.11.2212.'o ine

SU!D%!S &AS! %' ( &A%J(%SK' KUL)UR' 7anjinska kultura (o reena je naletu neo"razovane mase koja se (re aje novoj "ezvrije noj komer%ijalnoj kulturi i nasje a na "esmislene reklame koje su (ro ukt masovni6 me ija. Ito zna&i a *rank Ra+mon ,eavis (ro(ast kulture (ovezuje sa nastankom me ija9 jer je elitnu kulturu u'rozilo stvaranje masovni6 kulturni6 (roizvo a. Ove (ostavke Ra+mon a su o anas ne(revaziene. Drema tome masovna kultura je (roizvo nametanja naro u ne&e'a )to kasnije (ostaje K(o(ularnoK. 4ako9 (o(ularna
6

kultura jeste K6orizontalan kon%e(tK 59 ok je masovna kultura Kvertikalan kon%e(tK

zavisi o "roja (ristali%a i (rofitaLka(itala koji se ostvaruje. Dreuzimaju8i izraz ka(ital koji se uo"i&ajeno vezuje za ekonomsku sferu ru)tveno' :ivota9 @ur ije je u toj rije&i 9 u sinta'mi kulturno' (rofitaLka(itala ao ono zna&enje koje (roizilazi iz nje'ovo' osnovno' s6vatanja ru)tva i kulture. Ov je ka(ital zna&i kao ne)to )to je akumulirano tokom nekoliko 'enera%ija u vi u (re stava9 znanja9 s(oso"nosti tuma&enja i (re(oznavanja ru)tveni6 slojeva realnosti a )to se ru)tvenim naslijeem (renosi na nove 'enera%ije. ! Vi i ru)tvo kao vi)e imenzionalni (rostor u okviru koje' ru)tveni akteri zauzimaju svoj (olo:aj o reen o"imom nji6ovo' uku(no' ka(itala. Da "i se iz"je'la kriza manjinske kulture u "or"i sa masovnom koja se (ojavila s me ijima (otre"no je o"razovati nove 'enera%ije o knji:evnim tra i%ijama a "i se us(io (ro%jeniti (o'u"an utje%aj komer%ijalne kulture koju ve8ina (asivno konzumira. O&uvanje kulture ovisi o o(stanku elitne manjine s najistan&anijim ukusom. Drilikom kriti&ko' osvrta na suo nos masovne i manjinske kulture ne mo:emo9 a a ne s(omenemo DMi'6t 7a% onal a i nje'ovu K4eorija masovne kultureK u kojoj razlikuje (u&ku umjetnost #9 visoku kulturu nije efinirao tu kulturu9 ali je u nju u"a%io i avan'ar u i masovnu kulturu -koja 'otovo a nema nikakvu vrije nost. Sem a je (rijetnja visokoj kulturi zato )to (ostoji mo'u8nost a lo)a kultura istisne o"ru9 ' je
5 6

(oti&e iz naro a i )iri se (o naro u9 (oti&e izvan mase i name&e se masi i ima (oliti&ke konota%ije ! Vi i naro&itoC 0elena Eorevi89 ."ornik Stu ije kulture9 Slu:"eni 'lasnik 222#. 'o ine Djer @ur ijeB$,/S;3 U$US3 3 N3VO4;3 S43,OV3O (o naslov Kulturna neimatina=str. 165.? # kultura o"i&ni6 lju i u (re in ustrijskim ru)tvima Vi i naro&itoG 0elena Eorevi89 ."ornik Stu ije kulture9 Slu:"eni 'lasnik 222#. Fo ine Dvajt 7ek onal A45OR30/ 7/SOV;5 $U,4UR5B io Akademizam i avangardizam =str.55956?

8e na kraju masovna kultura "iti je ina i mo:e ovesti o otuenja kao i stvoriti masovno ru)tvo u kojem su (oje in%i atomizirani. /li i(ak smatra a je na mala sku(ina elitista us(ije za r:ati (lamen visoke o nosno manjinske kulture. ;aime9 ,eavis je "io veoma kriti&an (rema ta a)njim 'lavnim me ijima ra iju i filmu. $ritizirao i6 je z"o' ADasivne iverzijeB kojom se lju e o"es6ra"rivalo misliti svojom 'lavom i konstruktivno koristiti svoje misaone s(oso"nosti. *ilm je o:ivio najte:u kritiku (rije sve'a jer se smatralo a on (asivzira lju e9 umrtvljuje i6 i na neki na&in otuuje. U su)tini9 kako to ka:e Valter @enjamin A*ilm omo'u8ava estetiza%iju (olitikeB na taj na&in )to rat n(r. Drikazuje kao mo"iliza%iju svi6 sre stava zara o&uvanja (ostoje8i6 o nosa. 4e na taj na&in otuuje &ovjeka9 samim tim )to &ovjek svoje vlastito razaranje (osmatra kao Aestetsko za ovoljstvoB. 123 smatra se kao (re(u)tanje u uvjetima 6i(noti&ke re%e(tivnosti9 su ovima najjeftiniji6 emo%ija. Ovaj ra *.R. ,eavis se smatra (rimjenom /rnol ovi6 (o'le a na kontekst 22.stolje8a. Do kojima je kultura u&enja usavr)avanja koje vo i skla om usavr)avanju9 koje razvija sve strane na)e lju skosti9 ali z"o' in ustrijaliza%ije lju i sve vi)e te:e strojevima ne'o usavr)avanju vlastito' se"e. /rnol smatra a se %ivilizirana kultura mo:e (osti8i je ino tako a se s(ozna9 u svim (itanjima koja nas najvi)e mu&e9 ono naj"olje )to se o svijetu misli i 'ovori. 7etju /rnol u "ilo je unekoliko lak)e s o"zirom na slo"o u u kojoj je mo'ao a 'ovori i koristi izraze kao )to suG Avolja "o:ijaB i Ana)e istinsko jaB. U (erio u noviji6 'enera%ija samo je manjina ona koja je s(remna za ori'inalan su iz (rve ruke ok je ve8ina ta koja je s(remna a (ri6vati taj su iz (rve ruke na osnovu svoje li&ne i autenti&ne reak%ije. U knjizi A$ultura i okolinaB *.R. ,eavis i Den+s 46om(son 6vale kulturu (re in ustrijsko' o"a okazuju8i kako je kultura o"i&ni6 lju i "ila "o'ata i nastajala (riro no9 iz nji6ova svako nevno' :ivota i uni)tile su je in ustraliza%ija i mo erniza%ija. S,/@,05;05 $U,4UR5 U jelu A 7asovna %iviliza%ija i manjinska kulturaB ,eavis is(ituje utje%aj (ro(a anja (u&ke kulture na (o)tovanje umjetnosti i kji:evnosti. Do naletom na kulturu masovno'
12

Vi i naro&itoC 0elena Eorevi89 ."ornik Stu ije kulture9 Slu:"eni 'lasnik 222#. 'o ine Valter @enjamin BU754;31$O D5,O U V5$U SVO05 45P;31$5 R5DRODU$H305O=str. 124?

ru)tva

o)lo je

o (a a autoriteta manjinske kulture i ona se na)la u (o reenom a je u (ro)losti &ak i ono )to se smatralo Avisoko(ravnomB

(olo:aju. ,eavis tvr i

kulturom "ilo ostu(no )irokim slojevima. ;(r. Ieks(ir. 4akoer9 smatra a se u svim raz o"ljima A(o)tovanje umjetnosti i knji:evnostiB &esto ovise o vrlo maloj manjini. Vrlo je malo oni6 koji su s(oso"ni za (romi)ljen9 ne(osre an su a sve to z"o' otuenja &ovjeka koje se javlja kao (oslje i%a nastanka me ija. $R343$/ 3 5V/,U/H30/ 73S,3 *R/;$/ R/Q7O;D/ ,5/V3S/ *renk Ra+mon ,eavis9 zna&ajna fi'ura en'leske kulturne (olitike (rije 33 svjetsko' rata i za'ovornik visoki6 kulturni6 stan ar a veli&ao je kulturu na anti emokratski i konzervativan na&in. Drou&avaju8i /rnol ova jela okazao je a kultura u tri esetim 'o inama (ro(a a jer se (ojavljuju masovni me iji koji stvaraju je an novi o"lik kulture $ultura masovno' ru)tva. $ultura koja se neka a nalazila u rukama manjine9 a koja je je ina znala %ijeniti velika jela i (rave kulturne vrije nosti sa a je (o reena naletu neo"razovane mase
11

koja je (o Avla)8uB komer%ijalne masovne kulture9 A6ranjenaB

"esmislenim reklama. 7eutim9 izlazak iz krize ,eavis vi i je ino u knji:evnoj tra i%iji kojom se moraju o"razovati nove 'enera%ije i to (omnim A1itanjemB i inter(reta%ijom kulturni6 tekstova. ,eavisovom se ra u mo:e u(utiti niz kriti&ki6 (rimje a"a jer je mo: a (revi)e na'lasio (rivla&nost i skla (re in ustrijske (u&ke kulture. Ra+mon <iliams tvr i a je ,eavis zanemario ne(ismenost9 siroma)tvo i kratak o&ekivani :ivotni vijek. ,ju i nisu "a) mo'li razviti (o)tovanje (rema umjetnosti i knji:evnosti. .atim9 nije razmatrao mo'u8nosti a kulturni (roizvo i (o(ut filmova i ro%k 'laz"e mo'u sami (o se"i "iti vrije ni kulturni (roizvo i. Domini% Strinati tvr i a elitisti&ke teorije kakva je ,eavisova ne us(ijevaju o(rav ati svoje tvr nje a je visoka kultura su(eriornija. S to' stajali)ta9 ne ra i se samo o tome a se neki io (o(ularne kulture s6vati oz"iljno9 ra i se o tome a oni koji je (ose"no vole mo'u svaki (roizvo (o(ularne kulture smatrati velikom umjetno)8u. 5litisti&ko razumjevanje kultura sto'a ne razmatra mo'u8nost a je ukus mo: a je nostavno ru)tvena tvorevina.
11

Relativno veliki "roj anonimni6 lju i koji su (rostorno (ovezani 9 a koji meuso"no ne stu(aju ni u kakve interak%ije. 4o je najni:i nivo 'ru(ne inte'ra%ije9 a're'at "ez in ivi ualni6 iferen%iranja Vi i naro&ito G /ljo)a 7imi%a9 7arija @o' anovi8G SOH3O,OI$3 R51;3$ 9@eo'ra 9 .avo za u :"enike 222!.'o . =str. 2--.?

./$,0U1/$C U zaklju&nim tezama ovo' eseja mo:emo ista&i a je za (ro(ast manjinske kulture kriva (ojava i nastanak me ija. O&uvanje kulture ovisilo je o o(stanku elitne manjine s najistan&anijim ukusom. 5litnu kulturu u'rozilo je stvaranje mase kulturni6 (roizvo a9 koje (rema)uju mo'u8nost nji6ove konzuma%ije. Do kulturu o)lo je naletom masovno' ru)tva na o (a a autoriteta manjinske kulture i ona se na)la u (o reenom

(olo:aju. 7asovna kultura nije o"ra jer lju i or'anizovani u mase 'u"e svoj lju ski i entitet i kvalitet.

12

*!*(S L()'RA)UR' o Aljoa &imi+a, &arija -o.danovi/0 S!1(!L!2K( R'3%(K ,-eo.rad, 4avod "a ud56enike 7889:.od: (str. 299.) o Jelena ;or#evi/, 46ornik Studije kulture, Slu56eni .lasnik 788<: .odine o (Valter Benjamin UME !"#K$ %E&$ U VEKU 'V$(E *E+*$%UK,"(E- (str. ./0)) o Jelena ;or#evi/, 46ornik Studije kulture, Slu56eni .lasnik 788<: .odine o (+jer Burdije K&A'!" UKU'" " 1"V$ !" ' "&$V"- 23dnasl3v Kulturna neimatina(str. .45.)) o Jelena ;or#evi/, 46ornik Studije kulture, Slu56eni .lasnik 788<: =odine o %vajt Mekd3nald 6 E$*"(A MA'$V!E KU& U*E di3 Akademizam i avangardizam (str.55754) o Aljoa &imi+a, &arija -o.danovi/0 S!1(!L!2K( R'3%(K ,-eo.rad, 4avod "a ud56enike 7889:.od: (str.280.) o Jelena ;or#evi/, 46ornik Studije kulture, Slu56eni .lasnik 788<:.odine o 9renk *ejm3nd &ivis MA'$V!A ,"V"&":A,"(A " MA!("!'KA KU& U*A (str. 0;.) 3;45R;54 Daj zest verzija je ne vizije o nosa Visoko>Do(ularno na (rimjeru muzike 6tt(CLLMMM.m+s(a%e.%omLsme+++L"lo'L42#256515 (ristu(ljeno 2#.11.2212.'o ine Rasa9 na%ionalnost i etni%itetG So%iolo'ija MMM.freeMe"s.%omL...LSo%iolo'ijaR22> R22Paralam"usR222Sfanuko (ristu(ljeno 2#.11.2212.'o ine So%iolo'ija kulture>tre8i kolokvij =2? 6tt(CLLMMM.s%ri" .%omL o%L6!-2!25!LSo%iolo'ija>$ulture>4re%i>$olokvij>2 (ristu(ljeni 2#.11.2212.'o ine 11 E)!"#KE