Anda di halaman 1dari 119

ARQUEOLOGA

2000-2001

ARQUEOLOGA
26/09/2000 TEMA 11 EL USO DE LOS MATERIALES DE CONSTRUCCIN ENTRE LOS ROMANOS - Introduccin. - Tipos d !i dr"s # $%r&o' s. - T(cnic"s d - E' '"dri''o. - L" &"d r". INTRODUCCIN. EL USO DE LOS MATERIALES DE CONSTRUCCIN ENTRE LOS ROMANOS. Los ro&"nos *u ron+ "nt todo+ pr%cticos. ,"n con-uist"ndo t rritorios #+ por t"nto+ n c sit"n construir un" s ri d &onu& ntos+ o.r"s d in/ ni r0"+ tc. 1o n todos '"dos )ist n .u nos &"t ri"' s d *or&" -u 2".r%n d "d"pt"rs " 'o -u ncu ntr n 3por 4 &p'o si no )ist n c"nt r"s t ndr%n -u co/ r pi dr"s su 't"s5. 6i s'o ti n n st"s pi dr"s su 't"s n c sit"r%n d &ort ro p"r" unir'"s. 7und"& nt"'& nt pr *i r n piedra # ladrillo+ (st 8'ti&o " p"rtir d ' I&p rio so.r todo 36i/'o II d.9.5+ #" -u '" pi dr" s c"r" d )tr" r # us"r. :"c r '"dri''os s &%s *%ci' # cund &uc2o &%s+ si ndo un &"t ri"' ."r"to con 'o -u n '"s crisis con&ic"s d ' *in"' d ' I&p rio so.r s"' &uc20si&o ' '"dri''o. T"&.i(n uti'i;"r%n '" madera+ *und"& nt"'& nt # n pu rt"s d n 'os di*icios d s -u s 2"n sist &"s "r-uitr"."dos 3d *i'"s ntr '";"d"s5. 6 uti'i;"r% n '"s c"s"s pri<"d"s di*icios+ *und"& nt"'& nt . E' pro.' &" cons r<"do pocos r stos. 1 )tr"ccin # tr"nsport . - Los &ort ros.

ARQUEOLOGA 2000-2001 En '" &"#or0" d 'os c"sos+ so.r todo n 'os di*icios ur."nos+ ' '"dri''o -u d" * o # ntonc s s &p' "n placas de m rmol p"r" r cu.rir '"s p"r d s n ' )t rior s d ' &onu& nto n cu stin. En '" Curia Iulia "un pu d n < rs

su 'o '"s p'"c"s d &%r&o' "rr"nc"d"s d ' su 'o 3r cu(rd s -u '" &"#or0" d ' &%r&o' d '" "nti/= d"d s uti'i; con post riorid"d p"r" 2"c r c"'5. Esto suc d0" n todos 'os &onu& ntos d '"dri''o. En 'os int rior s+ '/ic"& nt + no si &pr s uti'i;"." ' &%r&o'+ s'o n c"sos cont"dos 3p"'"cio d ' &p r"dor+ /r"nd s t &p'os+ tc5. En ' r sto s uti'i;"."n &"t ri"' s &%s &od stos. As0 n ' Palatino # n '" Domus Flavia t n &os ' opus sectile. Los i!"eriores s n'uc0"n # pint"."n &"#or& nt + t"nto n '"s c"s"s co&o n '" &"#or0" d 'os &onu& ntos. Los s#elos t"&.i(n pu d n s r d &%r&o' p ro 'o nor&"' s -u s cu.r"n con un mosaico o con un" capa de cemento. E' &os"ico t"&.i(n pu d st"r n '" p"r d n ' %&.ito do&(stico. En ''os+ sin sto+ t"&.i(n+ 'os ro&"nos di*i r n d 'os /ri /os sup r%ndo'os. > tr"ns&itido " Occid nt # -u 2"n p rdur"do 2"st" nu stros d0"s. ! ro 'o &%s c"r"ct r0stico d 'os ro&"nos s ' uso d '"s $%&edas # c'p#las. En ' Tabularium )ist n un" s ri d .< d"s co&o '"s d c"?n o "rist"s -u 'u /o s r%n co&un s n ' "rt ro&%nico 3t"' *u '" tr"sc nd nci" d '" "r-uit ctur" ro&"n"5. Es i&pr sion"nt + por 4 &p'o+ '" .< d" d '" 98pu'" d ' Panten de Agripa 3''"&"do t"&.i(n !"nt n d Adri"no5. Est sist &" s consi/u *und"& nt"'& nt con ' opus caementicium. Los ro&"nos ti n n tr s o.4 ti<os cu"ndo constru# n@ 1. L" #"ilidad d 'o construido. 1"d" s 2"c por /usto. E' sp0ritu ro&"no r" r "cio 2"ci" '"s cos"s sin uti'id"d 32"# -u r cord"r c&o 9"tn critic"." '" st(tic" /ri /"5. E''o s "d<i rt (. n '"s o.r"s p8.'ic"s 3"cu ductos+ <0"s c"&inos+ pu nt s+ t r&"s+ ...5 Qu 'o construido st( $ie! )ec)o p"r" -u p rdur . !or ''o no r p"r"r%n n /"stos. > 2 c2o s si/u n cons r<"ndo &u'titud d 2

&."r/o+ 2 r d"n 'os sist &"s "r-uitr"."dos 3T &p'os5 -u 'os /ri /os 2".0"n

ARQUEOLOGA 2000-2001 &onu& ntos+ &uc2os r con< rtidos " nu <"s uti'id"d s 3'" 9uri" s con<irti n I/' si"5. *. L" mo!#me!"alidad d 'o construido. '" "r-uit ctur" "nti/u"+ 'os ro&"nos d"n

> ntro d ' con4unto d

so'ucion s " &uc2os "sp ctos no cons /uidos por otr"s ci<i'i;"cion s. > 2 c2o '" cu'tur" occid nt"' 2"st" nu stros d0"s s 2 r d r" d '"s r "'i;"cion s d 'os ro&"nos "un-u si &pr Esp"?"5. TI+OS DE +IEDRAS , M-RMOLES. E' uso d '" pi dr" co&o &"t ri"' d construccin s inici" n (poc" r &ot" con '" r co/id" d 9u"ndo s 2"c d '"s pi dr"s "d cu"d"s. As0 s pu d construir st" cu"'-ui r cos" 3c"s"s+ &ur"''"s+ tc.5 "&onton"ndo un"s pi dr"s so.r otr"s. st" *or&" s tr"t" d mo!#me!"os de piedra seca. > *or&" )ist n "8n 2o# t rr";"s d cont ncin d cu'ti<os. Es ' sist &" &%s pri&iti<o p ro+ " '" '"r/"+ pu d d rru&."rs con *"ci'id"d #+ por t"nto+ n c sit" si &pr d ' "?"dido d &ort ro+ d "'/8n tipo d & ;c'" -u un" '"s pi dr"s. L" "r-uit ctur" d c"'id"d s * ct8" n pi dr" -u s & n st r cort"r d *or&" r /u'"r *or&"ndo d"dos &%s o & nos /r"nd s o '"r/os -u conoc &os co&o sillares. !or ''o+ d sd t &pr"no+ s pondr%n n uso '"s c"nt r"s. Bst"s+ n '"t0n+ s conoc n con ' no&.r d metalla o lapicidinae 3"&."s p"'".r"s d si/n"n '"s c"nt r"s "un-u su ori/ n *u r" di* r nt 5. E' ca!"ero ti n tr s no&.r s@ 1. Quadratarii. 2. Lapidinarii. C. Servi a lapidinis. E' c"nt ro .usc" n '" pi dr" cu"'id"d s & c%nic"s+ d r sist nci" # st(tic"sD s d cir+ -u ' .usc"r un sitio d C )tr"ccin no si &pr s *%ci'. As0+ d t r&in"d"s cos"s no si &pr s uti'ic n. 6us &od 'os st%n pr s nt s 2"st" 2o# 3 n $%'"/"+ por 4 &p'o+ t n &os ' A"nco d

ARQUEOLOGA 2000-2001 por 4 &p'o+ n d t r&in"d"s c"t dr"' s & di <"' s s &p ; con un" .u n" pi dr" d un" .u n" c"nt r". !"s"ndo ' ti &po # por distint"s c"us"s s s"c"."n p or s pi dr"s # 'o construido s < n0" "."4o. Est" situ"cin di*0ci'& nt s d"r0" con 'os ro&"nos -u si &pr uti'i;"."n .u n" pi dr" )tr"0d" por .u nos c"nt ros. En un pri& r &o& nto '" c'"si*ic"cin d '" pi dr" s /8n su dur ;" t ndr% i&port"nci" n ' &onu& nto " construir. 6i -u r &os un di*icio -u no soport /r"nd s p sos no s n c sit"r% un" pi dr" &u# dur" # si ' di*icio s0 soport"r% /r"nd s p sos s n c sit"r% pi dr" dur". :o# s c'"si*ic"n '"s pi dr"s n s is ca"e.or/as@ 1. A'"nd"s. 2. 6 &i.'"nd"s. C. 6 &ico&p"ct"s. E. 9o&p"ct"s. F. >ur"s. 6. 7r0"s. !i dr"s $la!das s r%n '"s c"'i;"s+ '"s "r nisc"s+ ... d &u# dur"s. T"&.i(n "s0 'os /r"nitos # '"s dur0si&"s roc"s ."s%'tic"s. > sd un punto d <ist" pr%ctico+ ' id nti*ic"r '"s pi dr"s n un %&.ito 'oc"' no ti n d &"si"d" co&p'ic"cin. $%s di*0ci' s 'oc"'i;"r 'os &%r&o' s por-u 2u.o un /r"n co& rcio dur"nt '" "nti/= d"d d pro< n0"n d di< rsos 'u/"r s. !ri& ro < r &os '"s pi dr"s uti'i;"d"s por 'os ro&"nos n Ro&" # d spu(s < r &os 'os tipos d &%r&o' d '" "nti/= d"d+ no s'o n Ro&" sino t"&.i(n n otros 'u/"r s 3"s0+ por 4 &p'o+ n '" orchestra d ' t "tro ro&"no d $%'"/" )ist un" /r"n <"ri d"d d &%r&o' s d todo ' I&p rio5. En Ro&" )ist n 'os si/ui nt s "ipos de piedras@ st tipo d pi dr"s -u ori/ n

*und"& nt"'& nt s di& nt"rio+ &u# poros"s. L"s 0r/as s r0"n 'os &%r&o' s+

ARQUEOLOGA 2000-2001 1. E' Capelaccio. Es un" to." 3c"'i;"5 /ris%c "+ &u# /r"nu'"d"+ -u proc d d ' &is&o su 'o d Ro&". Es un" pi dr" * " -u s uti'i;"." n '" Ro&" Arc"ic" 36i/'os ,II " ,5. Es *%ci' d tr"."4"r si ndo r '"ti<"& nt &onu& ntos s .'"nd". L" &"#or0" d 'os scu"dr"n " 29+F c&s. As0+ co&o 4 &p'os+

t n &os 'os *und"& ntos d ' Templo de Jpiter Optimus $")i&us+ '"s cisternas arcaicas del Palatino o "'/unos tr"&os d 'os Muros Servianos. . (. 6 &p' " " p"rtir d ' 6i/'o I, 3"un-u 2G/09/2000 )ist n &onu& ntos .

L" Toba de Grotta Oscura. Es un" pi dr" poros" # "&"ri'' nt". "nt rior s co&o ' Lapis Nger o ' Templo Arcaico de Sant Omobono -u #" '" uti'i;"."n5. 6 uti'i;" 2"st" ' 100 ".9. # &onu& ntos 4 &p'o d st" uti'i;"cin son 'os Muros Servianos+ 'os Templos &"t ri"' -u r pu.'ic"n". &%s s ! A d ' on"unto del Largo Argentina+ uti'i;" n Ro&" n '" pri& r" (poc"

'" #aslica Aemilia # ' Templo ircular del Foro #oario. Es '

*.

L" Toba de cimientos d

idena. Es un" pi dr" &%s * ". 6 uti'i;" p"r" 'os d t r&in"dos di*icios co&o 'os &uros d apitolio. E' p riodo d

cont ncin d ' Palatino # d ' uti'i;"cin <" d sd d ' si/'o , "' II. 1.

L" Toba de !onteverde. > co'or &"rrn c'"ro con scos0"s d distintos co'or s. 6 d sd ' 6i/'o II d.9.. )p'ot"." " 'os pi s d ' Gi"nico'o. 6 uti'i;"

2.

L" Toba del Anienne 3d ' r0o AnioD un "*'u nt d ' T0. r5. Es un" pi dr" ros"d" -u s uti'i;" n 'os 8'ti&os "?os d '" R p8.'ic" n in*inid"d d &onu& ntos co&o n ' Tullianum o ' A"ua !arcia. Au/usto '" uti'i;" p"r" ' Templo de !ars #ltor n su 7oro. F

ARQUEOLOGA 2000-2001 3. E' Peperino o Lapis Albanum. Es '" &%s uti'i;"d" t"nto n '" R p8.'ic" co&o 2"st" ' 6i/'o II d.9. > co'or /ris c nici nto+ "8n st% n uso. > ' Templo del 4. ''" t n &os ' Sepulcro de los $scipiones+ oro %olitorio+ ' Tabularium+ ' Teatro de

Pompe&o o ' Templo de Antonino & austina. E' Lapis Gabinus. !"r cid" " '" "nt rior p ro & nos *in" # con scori"s. 6 s"c" d '"s c"nt r"s d c rc" d G".ii 3d "20 su no&.r 5. > 5. ''" s ' *in"' d '" Cloaca !'(ima+ ' Pons abricius o ' Con)unto del oro de Augusto. E' Travertino o Lapis Tiburtinus. !roc d d un"s c"nt r"s c rc"n"s " Ro&". 6 tr"t" d un" pi dr" .'"nc" tir"ndo " &"r*i'. $u# *in". 6 uti'i;" so'" o co&o contr"st " pi dr"s &%s oscur"s. 9o&o 4 &p'o t n &os ' Teatro de !arcelo o ' Coliseum. E' co'or n /ro -u pr s nt" n '" "ctu"'id"d s d .ido " '" po'ucin. 6 pu d < r .i n cu"ndo contr"st" con otros &onu& ntos. As0 t n &os 'os dint ' s d '"s ti nd"s d ' de C*sar o 'os d ' oro de Tra)ano. 6 uti'i;" d sd ".9. En cu"nto " 'os m rmoles t n &os 'os si/ui nt s tipos@ 1. Pent*lico. 6 us" d sd '" (poc" c'%sic" /ri /" 3Acrpo'is+ !"rt nn+ Er ct ion # otros &uc2os di*icios # scu'tur"s5. 6 )port" *u r" d Gr ci" " &uc2os 'u/"r s. Es d co'or .'"nco pur0si&o # d un" )c ' nt c"'id"d. $u# "pr ci"do. 9on ' ti &po s o)id" # "d-ui r un" ton"'id"d &"r*i' ?" tir"ndo " "&"ri'' nt". (. Pario. > '" Is'" d !"ros. > .u n" c"'id"d. En (' s 2ici ron '"s pri& r"s scu'tur"s "rc"ic"s 3$ouroi de Na%os5. 6 uti'i;"." &uc2o n un ni< ' 'oc"'+ so.r todo "nt s d ' d scu.ri&i nto d '"s c"nt r"s d ' ! nt('ico. oro ' 6i/'o II

ARQUEOLOGA 2000-2001 *. Proconesio. > !rocon )us. > co'or ";u'"do o .'"nco con < t"s n /r"s. Es &u# "pr ci"do n Ro&" " p"rtir d ' I&p rio+ no "nt s. 1. Car&st&um o Cipollino. > Eu. ". > co'or .'"nco con < t"s n < rd oscuro. Uti'i;"do " p"rtir d ' si/'o I. 2. Ch&um o Portascuta. > Hios. Gris ";u'"do d < t"s ro4"s o ro4o oscuro. Uti'i;"do d sd .i n 'oc"'. 4. +osso Antico. $u# us"do. > ' 9".o $"t"p%n 3 )tr &o sur d ' ! 'opon so5. 9o'or ro4o int nso. $u# us"do d sd st" *or&"+ 'o ncontr"&os &uc2o n Ro&". 5. Thasio. > T2"so. A'"nco+ d /r"no /ru so # d uso 'oc"'. 6. Giallo Antico. 9"r0si&o # di*0ci' d t"''"r. > co'or "&"ri''o. !roc d nt d T8n ;+ r";n por '" -u s d no&in" t"&.i(n &%r&o' nu&0dico. !u d t n r inc'usion s < rd s o ro4"s. Es "pr ci"d0si&o dur"nt tod" '" "nti/= d"d+ so.r todo n ' I&p rio. L"s co'u&n"s d ' T &p'o d Apo'o !"'"tino son d inc'usion s /ris s o n /r"s. 11. S&nadicum o pavona--eto. > Asi" $ nor 3t"&.i(n ''"&"d" 7ri/i"5. Es un" & ;c'" d <io' t" # .'"nco. $u# .onito. Uti'i;"do " p"rtir d ' 6i/'o I. 1(. Carrara. 6 d" n '" Tosc"n". > )c ' nt c"'id"d # /r"no &u# *ino. ntonc s s r% ' 6 uti'i;" t"nto n scu'tur"s co&o n '" construccin. Est"s c"nt r"s s pon n n *uncion"&i nto con 9(s"r # " p"rtir d &%r&o' p nt('ico. A8n 2o# s a. De l#!a. Gris ";u'"do b. L#!e!se. A'"nco 3 ' uti'i;"do n '"s scu'tur"s r n"c ntist"s5. I &%r&o' &%s uti'i;"do n Ro&". Tr"s sto d c" '" i&port"cin d )p'ot"+ pos # ndo dos &ariedades@ st &%r&o'. 17. ,erde Antico. !roc d nt d T s"'i"+ s tr"t" d un &%r&o' < rd con ' 6i/'o I ".9. 6u tr"nsport *u *"<or cido por su c rc"n0" " '" ! n0nsu'" It%'ic" #+ d ' si/'o I d.9. 3. L*sbico. > L s.os. A'"nco "&"ri'' nto. !oco us"do # d %&.ito &%s

ARQUEOLOGA

2000-2001

En cu"nto " '"s ''"&"d"s piedras d#ras+ sus tipos son 'os si/ui nt s@ 1. Granito. !os a. Gris. b. Ro4o. c. 1 /ro. d. Ros". 6on proc d nt s d # t"&.i(n co'u&n"s. (. Pr.ido +o)o. Es un" pi dr" &u# .onit". 6 d no&in" t"&.i(n lapis por.irites. Es d un"s c"nt r"s d '"s c rc"n0"s d ' $"r Ro4o. Es dur0si&". $u# di*0ci' d t"''"r. > co'or ro4o <io'%c o con p -u ?"s inc'usion s .'"nc"s. Uti'i;"d" d sd c'"ro. !u d s r d dos sitios@ a. > E/ipto. E' &%s "pr ci"do # d &"#or c"'id"d. b. > Esp"rt". En cu"nto " 'os m rmoles e! Espa8a+ t"&.i(n s d sd ti &pos r &otos. 9on ''os s )p'ot"."n "'/unos )p'ot"." # )ist n ' 6i/'o I ".9. *. Pr.ido ,erde o serpentina. > co'or < rd int nso con crist"' s < rd '"s c"nt r"s d Assu"n n E/ipto # son "pr ci"d0si&os n Ro&". > (' t n &os &uc2os o. 'iscos n Ro&" cu"tro <"ri d"d s@

scu'pi ron &uc2os &onu& ntos. 6u

c"'id"d no r" t"n .u n" co&o 'os -u 2 &os d scrito. $"c" ' #" s d "''0 s s"c"ron "'/un"s pi ;"s co&o '" d '" scu'tur" d !"ris -u Gr"n"d". E' &%r&o' d $"c" ' ti n dos <"ri d"d s@ a. $l /lanco !acael. A'"nco &u# puro+ d

sp 4u 'os

.'"ncos # .ri''"nt s. En (' st%n 2 c2os ' retrato de &espasiano d Bci4" # 'os c"pit ' s # ' $ rc"do d It%'ic". $. $l Anasol. A'"nco con < t"s < rd s. !"r cido "' 9ippo''ino. $ nos us"do -u G ' "nt rior.

ARQUEOLOGA 2000-2001 L"s c"nt r"s -u "."st c n ' sudo st 2isp%nico son '"s d Almad9! de la +la"a dond )ist n <"ri"s <"ri d"d sD si &pr .'"ncos con < t"s oscur"s 3< rd s o ";u'"d"s5 o ";u' s 3&%s r"ros5. L" &"#or0" d 'os &%r&o' s son d "''0. T"&.i(n c rc" st% '" c"nt r" d :alco!era d &%r&o' s oscuros@ /ris s o n /ros con /r"nos *inos. En E)tr &"dur" t"&.i(n st% ' &%r&o' d Cari;a 3d no d &"si"d" c"'id"d5. En !ortu/"' t n &os '"s c"nt r"s d E<"remo=+ d co'or .'"nco # < t"s ros"s. !"r" ' 6ur d '" ! n0nsu'" # uso 'oc"' t n &os '"s c"nt r"s d Mi;as -u "."st c n princip"'& nt '" ;on" d '" "ctu"' pro<inci" d $%'"/". E' &%r&o' d ' $us o d $%'"/" # d '" 7inc" d '" 9onc pcin ti n n st &%r&o'. !"r" s". r si un &%r&o' s d '"s c"nt r"s d $i4"s ."st" con /o'p "r dos tro;os d ' &%r&o'D si 2u ' " 2u <os podridos 2".r &os d"do n ' c'"<o. 29/09/2000 T>CNICAS DE E?TRACCIN , TRANS+ORTE !r <i"& nt s d"r% un" t r&ino'o/0" so.r 'os op r"rios -u tr"."4"."n n '"s c"nt r"s@ 1. (. *. 1. Serrarius. Es ' & nos cu"'i*ic"do. 9ort" 'os .'o-u s d pi dr" n '" p"r d d '" c"nt r". Quadratarius. Es -ui n pr p"r" '" pi dr" p"r" s r scu'pid" o inscrit" con p0/r"* s. Lapicida. Qui n /r"." ' p0/r"* n '" pi dr" c"r%ct r "r-uit ctnico o )cu'p i&%/ n s o !armorarius. Op r"rio d c"t /or0" sup rior. Es -ui n t"''" ' &%r&o' p"r" producir pi dr"s d 2. d cor"ti<o 3c"pit ' s+ ."'"ustr"d"s+ "'t"r s+ p d st"' s+ st '"s+ ...5 Sculptor. E' /r"do &%s "'to. Es -ui n ' & ntos *i/ur"dos. 6i 'o tr"spon &os " 'os /ri /os s r0" -ui n cr " scu'tur"s. Es ' d &%)i&" c"t /or0" 'o -u no si/ni*ic" -u s " un cr "dor o un "rtist" 3"un-u pu d s r'o5. s0 1or&"'& nt su no&.r p"s" d s"p rci.ido "un-u (poc" d Au/usto+ t n &os " 'os n o%ticos d conoc &os su no&.r . 9 n Ro&"+ n 'os -u

ARQUEOLOGA

2000-2001

En cu"nto " '" )p'ot"cin propi"& nt dic2"+ cu"ndo ' c"nt ro 2".0" ' /ido ' t rr no d '" c"nt r"+ s 2"c0" un" s ri d tr"."4os. En pri& r t(r&ino d . n distin/uirs principios d '"s ca!"eras a cielo a$ier"o d '"s s#$"err !eas. 6us )tr"ccin son si&i'"r s "un-u no i/u"' s.

En '"s pri& r"s 3ca!"eras a cielo a$ier"o5 ' proc so s r0" ' si/ui nt @ 1. 6 r tir"." '" ti rr" < / t"'. 2. 6 2"c un" pri& r" c"<" n '" -u s -uit" '" pi dr" strop "d" por 'os ' & ntos n"tur"' s. Est" c"p" s c"&inos o p"r" '" construccin. *. E)p'ot"cin propi"& nt dic2". G n r"'& nt s 2"c & di"nt un sis"ema escalo!ado tr"s 'o -u ' c"nt ro <" d"ndo /o'p s cr "ndo )tr" ' .'o-u . 6 "#ud" d ori*icios &%s o & nos "&p'ios inici%ndos '" )tr"ccin d ' .'o-u . En 'os ori*icios s & t n cu?"s 2"st" -u s ."rr"s & t%'ic"s co&o p"'"nc"s d )tr"ccin. En '"s 2 ndidur"s s &p' " p"r" 2"c r c"rr t r"s #

& t0"n cu?"s d &"d r" &o4"d" p"r" -u con '" di'"t"cin s"'i r"n 'os .'o-u s nt ros 3p ro sto 8'ti&o s uti'i;"." so.r todo n '" Ed"d $ di"5. En oc"sion s s si/u n 'os str"tos n"tur"' s # ''o por-u / n r"'& nt c"d" str"to ti n un co'or si&i'"r. En todo st proc so s uti'i;"n '"s cu?"s 3cunei5 # 'os &"rti''os 3mateus5. En oc"sion s pu d n )istir *isur"s n"tur"' s -u <it n ' t n r -u us"r '"s cu?"s.

G n r"'& nt '"s c"nt r"s "nti/u"s s 2"n p rdido por-u s 2"n s /uido )p'ot"ndo 2"st" ' *in"'. A < c s t n &os c"nt r"s "."ndon"d"s co&o n 6ir"cus" dond n ' 6i/'o , un tir"no 3>ionisio ' ,i 4o5 &"nd construir un"s st" c"nt r" s ncu ntr" &ur"''"s d 2F J&s d p r0& tro. 6us .'o-u s s s"c"ron d un" c"nt r" -u s "."ndon p"r" si &pr "' t(r&ino d '" o.r" con 'o -u p r* ctos+ ... n p r* cto st"do+ t"' co&o d .i s r n p' n" )tr"ccin@ sc"'on"d"+ d cort s

10

ARQUEOLOGA 2000-2001 T"&.i(n pu d n )istir ca!"eras s#$"err !eas -u son co&o un" &in" p ro s"c"ndo 'os .'o-u s nt ros con 'o -u ' tr"."4o s p nos0si&o # &u# )tr"ccin. L" pi dr" p 'i/roso. !"r" <it"r stos incon< ni nt s s pon n troncos d &"d r" o pi'"r s n '" propi" pi dr" p"r" su4 t"r 'os t c2os d '" /"' r0" d s"c"d"+ por su *or&"+ 3cu.os d 3 nt r"s5 # pi dr"s d s <"ri"d0si&"D d sd 'os $lo@#es i!0ormes de s"c"n col#m!as

mampos"er/a+ p"r" c"rr t r"s o ci& nt"cion s+ 2"st" 'os 2".itu"' s sillares di& nsion s <"ri".' s5. T"&.i(n s '".or"d"s o s &i '".or"d"s+ "'/un"s co'os"' s+ n &uc2os c"sos &ono'0tic"s n otr"s rod"4"s d t"&.or s 3r cord"r '"s co'u&n"s /ri /"s5. 7in"'& nt t"&.i(n s"c"."n piedras c#adra!.#lares -u s r<0"n co&o <i/"s+ "r-uitr". s+ *und"& ntos+ ... El "ra!spor"e de lo e<"ra/do. E' pro.' &" d 'os /r"nd s .'o-u s s -u 'os /r"nd s troncos -u s uti'i;"."n p"r" tr"nsport"r'os <"n d t rior%ndos # 2"n d ir c"&.i%ndos " c"d" &o& nto. !"r" pi dr"s &%s p -u ?"s s uti'i;"." ' sis"ema de C"esi0o!"e -u consist0" n 2or"d"r ' c ntro d '" c"r" sup rior in* rior d ' ci'indro+ & t r' ."stid"s d &"d r" " '"s -u s "t"n cu rd"s d '"s -u tir"n "ni&"' s. Estos "rt *"ctos ru d"n co&o un rodi''o si ndo &%s *%ci' su tr"nsport . 6i " stos *ust s no s ' 2"c n str0"s+ si&p' & nt s pu' n '"s p"r d s d ' ci'indro # t ndr &os columnas tusc'nicas. E' sis"ema de Me" .e!es consist "ni&"'. K9&o s '"s "p"?"."n p"r" ."4"r 'os /r"nd s .'o-u s d sd '" &ont"?" 2"st" 'os sitios ''"nosL. !u s s id un sist &" consist nt n 2"c r un c"&ino &p dr"do " cu#os '"dos <"n unos post s con cu rd"s -u s "/"rr"n " 'os .'o-u s *r n"ndo '" c"0d". Otro sist &" d ."4"r 'os .'o-u s r"n 'os trin os d "ni&"' s 3sist &" &%s co&p'ic"do5. En &uc2"s oc"sion s+ ."4"dos 'os .'o-u s+ stos r"n tir"dos por "ni&"' s+ 2".itu"'& nt .u # s -u son "ni&"' s ' ntos 11 n introducir 'os .'o-u s cu"dr"n/u'"r s n un"s sp ci s d ru d"s -u s 2"c n rod"r por i&pu'so

ARQUEOLOGA 2000-2001 p ro &u# *u rt s. 6u &p' o co&o "ni&"' s d tr"ccin <" &%s "''% d '" Europ" Anti/u" '' /"ndo c"si 2"st" nu stros d0"s.

Los ro&"nos+ p"r" stos & n st r s+ uti'i;"."n un" s ri d instru& ntos &u# s nci''os p ro *ic"c s. Los cu"tro ' & ntos s nci"' s son@ 1. L" scu"dr". 2. L" p'o&"d". C. E' co&p%s. E. L" r /'". Los .'o-u s /r"nd s no si &pr s 2"c n " &"no. A < c s )ist n /r"nd s si rr"s & t%'ic"s "'"r/"d"s -u introducid"s n un "rti'u/io d &"d r" <"n cort"ndo ' &%r&o'. :"# -u c2"r "/u" const"nt & nt p"r" -u no s r c"'i nt '" si rr". A'/un"s d '"s 2 rr"&i nt"s us"d"s n tod"s st"s '".or s r"n@ - L" si rr" /r"nd 3serra o serrula5 p"r" 'os /r"nd s cort s. - $"rti''os o &";"s p"r" 'os d s<"st s & nor s. - !"r" 'os tr"."4os d *in"'i;"cin t n &os 'os &"rti''os # 'os cinc ' s -u s /o'p "."n por &"rti''os cu"dr"dos !or otro '"do si &pr s uti'i;" '" re.la c#adrada # '" unid"d d & did" si &pr s ' pie.

M>TODOS DE ELEAACIN , COLOCACIN DE BLOQUES. :"# -u ir ' <"nt"ndo 'os .'o-u s p"r" ' <"nt"r <i/"s+ co'oc"r co'u&n"s+ tc. !"r" todo ''o s uti'i;"r%n &%-uin"s #" in< nt"d"s por 'os /ri /os. As0 'os ro&"nos '"s p r* ccion"r%n # '"s us"r%n *r cu nt & nt . L" &%-uin" &%s s nci''" s '" po' " 3 orbiculus5. En s /undo 'u/"r st% ' torno 3sucula5 -u s ' ci'indro so.r ' -u s cu '/" un" cu rd" -u p nd 3co&o 'os po;os5. 9u"ndo s &p' "n '"s dos con4unt"& nt s d no&in" 12

ARQUEOLOGA 2000-2001 rechamum o cabrea. E)ist n r pr s nt"cion s n pintur"s o t rr"cot"s d ' uso d st"s &%-uin"s. !"r" "u& nt"r '" pot nci" # dis&inuir ' tr"."4o t n &os 'os polipastos -u son '" co&.in"cin d <"ri"s po' "s. T"&.i(n s uti'i;"."n /r"nd s ru d"s tipo nori"s -u son '"s maius t&mpanum. 6 &u < n por '" *u r;" d 'os sc'"<os -u " su < ; s &u < n d ntro su.i ndo 'os tr"< s"?os 2".i'it"dos p"r" ''o 3co&o 'os 2"&st rs5. 02/10/2000 K9&o s su4 t"n 'os .'o-u s d pi dr"L :"# -u .usc"r un sist &" p"r" ' <"nt"r 'os p sos. E)ist n <"rios@ 1. A 'os si''"r s s ' s d 4" espi.as la"erales " '" pi dr" " '"s -u s "&"rr"n '"s cu rd"s # s ' <"nt"n. Un" < ; "rri." un &"rti''";o ro&p '" spi/" # uni ndo ' .'o-u con ' co&p"? ro. (. *. 6 2"c un" m#esca e! U " "&.os '"dos. 6 introduc por "20 '" cu rd" n "&.os '"dos # s ' <"nt". A' co'oc"rs + '" U no s < . 6 pr"ctic" un ori0icio n "'/un" d '"s p"r d s # con /"nc2os o pin;"s s co/ '"t r"'& nt # s ' <"nt". Es"s sp ci s d /"rr"s r ci. n ' no&.r d .errei .orti.ices. 1. $ di"nt ' sist &" d '"s cas"a8#elas. Bst"s son pi ;"s & t%'ic"s -u s & t n n un" 2 ndidur" d ' .'o-u "s /ur"d" con un" ."rr" n ' c ntro. :"# c"st"?u '"s do.' s+ trip' s+ tc. Est sist &" s ' &%s s /uro d todos. !u st" '" pi dr" n su sitio+ Kc&o '" co'oc"&osL. !"r" &o< r ' si''"r pod &os uti'i;"r dos sist &"s@ 1. 9on rodillos. (. 9on pala!cas. Bst " su < ; con dos &(todos@ la"eral # 0ro!"al+ ' no&.r d hilada. E' co'oc"r '" pi dr" no s st"r uti'i;"ndo unos ori*icios dond & t r '" p"'"nc". 9"d" *i'" d si''"r s r ci. "'/o si&p' D ti n su t(cnic" por-u '"s 4unt"s d 'os si''"r s ti n n -u

p r* ct"& nt 'is"s # ni< '"d"s 3'os ro&"nos son &u# )i/ nt s "' r sp cto5. L" 1C

ARQUEOLOGA c"r" in* rior # sup rior r sp cti<"& nt # ti n n -u

r ci. n

2000-2001 ' no&.r d lecho # sobrelecho

st"r tot"'& nt 2ori;ont"' p"r" "s /ur"r ' r p"rto st"r p r* ct"& nt unid"s "&."s

d pr sin # st".i'id"d. Los '"dos d '"s 4unt"s '"t r"' s r ci. n ' no&.r d cara de )unta. En (st" t"&.i(n ti n n -u p"rt s. A < c s s t"''" un &"rco n ' '"t r"' d ' si''"r 'i/ r"& nt so.r s"'i nt # s ''"&" anatirosis -u 4unt" con ' otro &"rco d ' otro '"t r"' < cino. 6 2"c p"r" no t n r -u "'is"r tod" '" pi dr". $uc2"s < c s ' )t rior d ' &uro ti n un r s"'t 3"' contr"rio -u '" "n"tirosis5 -u s r0" un almo)adillado 3s < &uc2o n ' R n"ci&i nto5. 6u *uncin s &"#or& nt st(tic". 7in"'& nt 'os .'o-u s s "s /ur"n por & dio d .rapas me" licas 3d .ronc o 2i rro5 -u s s ''"n " '" pi dr" con p'o&o d rr tido 3 n *or&" d M+ d :+ d T+ ...5. As0 no 2"# -ui n &u <" '" pi dr". En "'/unos sitios )ist n c"n"'i''os p ns"dos p"r" c2"r por "20 ' p'o&o d rr tido. 1o s'o sir< n '"s /r"p"s p"r" '"s construccion s 2ori;ont"' s sino t"&.i(n p"r" 'os "rcos 3por 4 &p'o ' Pons Cestius con un co&p'ic"do sist &" d /r"p"4 -u "s /ur" 'os "rcos d ' pu nt 5. LA ARCILLA , EL LADRILLO. E' sist &" &%s ' & nt"' d construccin cu"ndo no )ist n pi dr"s s ' ."rro 3"rci''"5. Es ' &"t ri"' d construccin &%s ."r"to -u )ist # s propio d 'os pu .'os pri&iti<os p"r" construir c2o;"s d c"?" o di*icios -u no pr cis"."n d un" sp ci"' c"'id"d. 9u"ndo s constru# un" p"r d d ."rro r ci. ."st"nt ' no&.r d tapial o ti rr" "pison"d". !"r" construir'o ' sist &" s ' & nt"'. En ' su 'o s co'oc" un nco*r"do d &"d r" '"t r"' # ' c2" &%s ' proc di&i nto 2"st" dond 'o -u r"&os su.ir. Est

int rior s r '' n" d ."rro 2"st" '" "'tur" d s "d". 6 d 4" s c"r # s ' ."rro r piti ndo

proc di&i nto s si/u uti'i;"ndo n pu .'os d ' 1ort d N*ric". E' ."rro s "pison" con un" &";". 6u < nt"4" s -u "0s'" ' c"'or+ "un-u 'o ci rto s -u '" "r-uit ctur" s po.r . 1E

ARQUEOLOGA 2000-2001 Un s /undo sist &" s con ' '"dri''o cocido "' so' 3 adobe5. Es ' &p' "do n '"s pri& r"s ci<i'i;"cion s co&o '" /ipci" o '" & sopot%&ic". 6 tr"t" d un sist &" &u# ."r"to. 6 & ;c'" ' ."rro con ' d s/r"s"nt 3p"4"+ 2i r."s+...5 p"r" <it"r -u s "/ri t co&o $ sopot"&i" s ' ."rro "' d s"p"r c r ' "/u". En sitios con poc"s pi dr"s &p' " c"si )c'usi<"& nt ' '"dri''o -u con ' ti &po 0C/10/2000 E)ist n dos tipos d "rci''"D /r"s"s # &"/r"s. 6on .rasas '"s "rci''"s pur"s sin & ;c'"s con otros &"t ri"' s. Aun-u son d .u n" c"'id"d son r '"ti<"& nt &"'"s p"r" '"dri''os o c r%&ic" por-u "' s c"rs s r s-u .r"4"n. As0+ 2"# -u "?"dir' s un cu rpo p"r" su co2 sin 3dese!.rasa!"e5 constituido por p"4"+ 2o4"s s c"s+ 2o4"s d c r "' o "r n". 9u"ndo s ' "?"d + '" "rci''" s &po.r c p ro si no s ro&p . L"s "rci''"s ma.ras son & 4or s por-u #" '' <"n incorpor"d"s n"tur"'& nt ' d s n/r"s"nt -u su ' s r "r n" &u# *in". 9on s"s "rci''"s /r"s"s # su d s n/r"s"nt s 2"n 2 c2o 'os "do. s -u son 'os '"dri''os s c"dos "' so'. 6us di& nsion s son uni*or& s /r"ci"s " 'os &o'd s. Lo uti'i;"ron '"s ci<i'i;"cion s ori nt"' s 3& sopot%&ic"s # /ipci"s5 #" -u s s c"."n r%pido d .ido "' c"'or d -u stos 'u/"r s. E)ist un &(todo d construccin sin '"dri''os 3 ' "apial5 -u ' '"dri''o. :"# tr s "ipos de ladrillos de ado$e cit"dos por '"s *u nt s 3,itru.io # !'inio ' ,i 4o5@ 1. E' '"dri''o lidio d 1 pi por & dio pi 329+6 O 1G+G c&s5. (. E' '"dri''o tetradorum. > cu"tro p"'&os+ 1 O 1 pi 329+6 O 29+6 c&s5. *. E' '"dri''o pentadron. > cinco p"'&os 3CI O CI c&s5. LA ARCILLA COCIDA. E' sist &" d coccin d ' '"dri''o s un sist &" -u p r&it -u ' '"dri''o s " &%s r sist nt # p r&it su p rdur".i'id"d n ' ti &po. Un '"dri''o con su 1F s &%s "nti/uo

s d s2"c *or&"ndo t8&u'os d no&in"dos tell.

ARQUEOLOGA 2000-2001 corr spondi nt d s n/r"s"nt & tido n ' 2orno 'i&in" ' d s n/r"s"nt < / t"'. 1o o.st"nt + n '" c r%&ic" pu d "p"r c r 3si d tro;os n /ros o d s d &"'" c"'id"d5 son ' co'or s di< rsos+ &%s o & nos /r"nd s+ -u

d s n/r"s"nt . Los '"dri''os # '" c r%&ic" s cu c n n 2ornos d di< rs"s *or&"sD circu'"r s o r ct"n/u'"r s@ 'os pri& ros &%s *r cu nt s n Ro&". +ARTES DEL :ORNO E' 2orno s un" construccin s nci''" # po.r d &"t ri"' s ."r"tos # *or&"do d <"ri"s p"rt s@ 1. Un p"s"4 o t8n ' p -u ?o dond s co'oc" ' &"t ri"' " pr nd r 3&"d r"s o c"r.on s5 # d no&in"do prae.urnium. (. E' c"'or p"s" " un" c%&"r" sup rior -u unos ori*icios -u p r&it dond s ' 2orno propi"& nt dic2o 3c%&"r" d coccin o laboratorio5 -u ti n un su 'o o p'"t"*or&" con ' p"so d ' c"'or " st" c%&"r" d coccin )ist n un"s st"nt r0"s p"r" co'oc"r 'os '"dri''os o '" c r%&ic".

*. L" c%&"r" ti n un" a$er"#ra s#perior 3p"r" 2u&os5 # un o$ser&a"orio -u p r&it < r si '" c r%&ic" coci o no. 1. E' su 'o d ' 2orno s '" solea. E' "iempo de cocci%! <"r0" s /8n '"s di& nsion s d ' 2orno+ ' co&.usti.' o '"s condicion s "t&os*(ric"s. En ' nort d N*ric" s ncontr 2"c poco un 2orno+ pr%ctic"& nt i/u"' " 'os ro&"nos+ n 9"ir."n. 6u c%&"r" d coccin s d C & tros d di%& tro por C-E & tros d "'to. T"rd"." tr s d0"s n coc r " t &p r"tur"s d ntr EF0 # F00 /r"dos. Los '"dri''os so'0"n '' <"r s ''os o st"&pi''"s d *or&" <"ri".' 3cu"dr"d"+ r ct"n/u'"r+ ...5. Est"s marcas son i&port"nt s por-u nos p r&it n st".' c r &uc2" in*or&"cin 3co& rcio+ crono'o/0"+ pi/r"*0"+ ...5. G n r"'& nt "p"r c ' no&.r d ' propi t"rio d ' t"'' r+ t"&.i(n ' d ' nc"r/"do 3"un-u con & nos *r cu nci"5.

16

ARQUEOLOGA 2000-2001 Punto " 'os '"dri''os s coc0"n '"s t 4"sD '"s ro&"n"s son d *or&" r ct"n/u'"r 3tegulae5. 6on d t"&"?o <"ri".' # <"n cu.i rt"s '"t r"'& nt + n '"s 4untur"s+ por t 4"s s &ici'0ndric"s -u son '"s imbrices. LOS MORTEROS , LA CAL. L" c"' s conoc d sd ' ,I &i' nio ".9. 6 2" d t ct"do n Q"t"' inc'uso n '"s :=#uJ. $%s r ci nt & nt '" conoci ron 'os /ri /os -u '" uti'i;"ron p"r" stuc"r '"s p"r d s # pint"r. En (poc" 2 ' n0stic" "p"r c &ur"''"s. 6in dud" ' &p' o -u d ''" 2"c n 'os ro&"nos s *und"& nt"' p"r"

sus di*icios. 9on '" c"' 'os ro&"nos con* ccion"n &ort ros uni ndo pi dr"s # ' & ntos <"rios. L" c"' n '"t0n s cal(. 6 o.ti n -u &"ndo pi dr" c"'c%r " " 1000 /r"dos. L" & 4or pi dr" c"'c%r " s ' &%r&o' 3por so suc di 'o -u suc di n '" Ed"d $ di" con '"s st"tu"s5. > spr nd un /"s c"r.nico p 'i/roso r su't"ndo cal &i&a 3tro;os d pi dr" d s& nu;".' 5 con 'o cu"'+ tr"s 2idr"t"r'o 3"p"/"r '" c"'5 s consi/u '" c"' propi"& nt dic2" 3un '0-uido &%s o & nos sp so5 -u pu d s r<ir p"r" .'"n-u "r o+ co&o 'os ro&"nos 2"c0"n+ p"r" con* ccion"r 'os &ort ros. Los )or!os de cal son p"r cidos " 'os d c r%&ic" <"ri"ndo d "'tur" # t"&"?o s /8n '"s r /ion s 3d dos " si t & tros d di%& tro5+ dur"ndo <"rios d0"s ' proc so d -u &"r '" pi dr". L"s *u nt s 39"tn # ,itru.io5 d scri. n ' proc so d '" c"' # nos cu nt"n co&o 'os 2ornos st"."n *u r" d '"s ciud"d s # c rc" d '"s c"nt r"s c"'c%r "s. En cu"nto " 'os &ort ros son+ n '"t0n+ 'os mortarium -u <i n d ' r cipi nt dond s c2"." '" c"' con otros &"t ri"' s. L"s &"t ri"' s # '"s ' pulvis proporcion s '"s sp ci*ic" ,itru.io n ' 9"pitu'o 2 Ap"rt"do G d sus 'i.ros d "r-uit ctur"@ un" p"rt d c"' por dos o tr s d are!a+ " s r posi.' puteolani -u s '" "r n" d '"s c rc"n0"s d !o;;uo'i 3d ori/ n <o'c%nico5. 6i s &"'" p"r" '" st".i'id"d d '

no 2"# d (st"+ ,itru.io '" r co&i nd" d ' r0o o d '" p'"#"D si .i n (st" s d s"cons 4".' por '" s"' -u conti n -u di*icio. 1I

ARQUEOLOGA 2000-2001 Estos dos in/r di nt sD c"' # "r n"+ ti n n un "?"dido d c r%&ic" o t 4" &"c2"c"d" # "/u" n proporcin. 9u"ndo st"+ &%s o & nos sp s"+ & ;c'" s <i rt so.r un nco*r"do+ pr <i"& nt r '' no d pi dr"s+ # *r"/u" '" & ;c'"+ s consi/u 'o -u ''"&"&os opus caementicium o c & nto ro&"no+ d un" dur ;" c"si ind structi.' . Est opus s '" /r"n "port"cin d Ro&" " '" "r-uit ctur" pu sto -u "s0 construir%n ci& nt"cion s+ &uros # .< d"s. 6u &p' o st% "t sti/u"do int r&it nt & nt n distint"s c"s"s d !o&p #"+ si ndo '" &%s "nti/u" '" asa del (uirurgo d *in"' s d ' 6i/'o I, ".9. En Ro&" ' t sti&onio &%s "nti/uo s d *in s d ' 6i/'o III ".9. n ' Templo de la Magna Mater n ' !"'"tino # d spu(s s p r* ccion"r% n ' 19C ".9. cu"ndo s constru#" ' Porticus Aemilia 3 nor& s "'&"c n s 4unto "' T0. r+ dond s /u"rd"."n todos 'os productos -u '' /"."n " Ro&" por ' r0o5. Estos "'&"c n s s cu.r0"n con .< d"s d opus caementicium) Lit r"ri"& nt t n &os const"nci" d ' &p' o d ' opus caementicium por 'os t )tos d 9"tn 3160 ".9.5+ "un-u <"rios "utor s t"&.i(n 'o no&.r"n+ inc'uso !"''"dius 36i/'o I, d.9.5 t"&.i(n 'o & ncion" 3'o -u i&p'ic" &%s d si t si/'os+ por 'o & nos+ us"ndo st &"t ri"'5. 6 uti'i;"r% n tod"s '"s p"rt s d ' I&p rio. !"r" &. '' c r su tos-u d"d s uti'i;"n pi dr cit"s -u son "nt c d nt s d ' &os"ico. EL ANDAMIO. L" construccin d 'os &uros st% "t sti/u"d" n un" pintur" d un" c"t"cu&." d '" ,0" L"tin" dond s < un "nd"&io con o.r ros constru# ndo un &uro. Los "nd"&i"4 s s 2"c n con &"d r". E)ist n tr s sis"emas de s#;e"ar los a!damios@ 1. Ind p ndi nt "' &uro. 6 <" ' <"nt"ndo ' "nd"&io " & did" -u s ' <"nt" ' &uro. (. 9o'oc"r+ "tr"< s"ndo ' &uro+ 'os troncos d &"d r" #+ so.r d no&in"n machinales. 1G ''os+ co'oc"r '"s t".'"s so.r '"s -u s tr"."4". A 'os ori*icios -u -u d" s '

ARQUEOLOGA C. 'os troncos "tr"< s"r0"n tot"'& nt t".'"s. LA CIMENTACIN. 6 <

2000-2001 ' &uro. 6o.r ''os s pon n '"s

n ' T &p'o -u Antonino !0o d dic " Adri"no 3"ctu"'& nt

s '" ' .u n

Ao's" d Ro&"5 -u ti n '" ci& nt"cin " '" <ist". En (st s "d<i rt

2"c r d 'os ro&"nos # su s ri d"d constructi<". E' &p' o d 'os ci&i ntos no s un in< nto ro&"no # #" 'o conoc0"n d "nt s /ri /os+ /ipcios+ tc. "un-u 'os ro&"nos 'o p r* ccion"n. ,itru.io 3Li.ro I+ 9"p0tu'o IO5 "cons 4" -u '" ci& nt"cin s " sup rior " '" "'tur" d ' di*icio # -u '" ."s 3 solidus5 s " consist nt # co&p"ct" # pr p"r"d" p"r" ' p so -u soport"r0" 3"un-u 'o id "' son 'os su 'os rocosos5. En ' Templo de Adriano s < co&o dond s "si nt"n '"s co'u&n"s ti n un" ci& nt"cin d pi dr" n /r"nd s .'o-u s+ &i ntr"s -u 'os sp"cios int rco'u&nios 3sin "p n"s p so5 st%n n '"dri''o. Un" .u n" ci& nt"cin /"r"nti;" '" st".i'id"d d ' di*icio. L" p r* ct" 2ori;ont"'id"d d ' solidus s *und"& nt"' # s consi/u con &(todos t"n si&p' s co&o '" scu"dr" # '" p'o&"d". 9u"ndo no )ist n .u nos su 'os s n c s"rio 2"c r un" "d cu"cin d ' t rr no. 0F/10/2000 EL TRABACO EN LA MADERA ENTRE LOS ROMANOS. Es ,itru.io ' -u nos in*or&" so.r &"d r" d sd oto?o o dur"nt ' "pro< c2"&i nto ro&"no d '" ' principio. 6 uti'i;"r%n si &pr 'os & 4or s %r.o' s. ' in<i rno -u s cu"ndo '"s *i.r"s d ' tronco st%n pri t"s+

K9&o # cu%ndo s 2"c '" "alaL. ,itru.io r co&i nd" '" t"'" " *in s d ' con poc" s".i"+ si ndo (st ' & 4or &o& nto. Est conoci&i nto 'o t n0"n

#" otros pu .'os d '" "nti/= d"d. Esto suc d "s0 n 'os c'i&"s t &p'"dos. ,itru.io # !'inio 3 n su R:istori" 1"tur"'S5 nos 2".'"n d 'os r$oles D s#s "ipos. 6on *und"& nt"'& nt '" ncin"+ ' ro.' + ' c"st"?o # ' *r sno stos por ' d s o ro&"no d p rdur".i'id"d. > 19 # st" *or&" s".0"n -u '" d '

ARQUEOLOGA ro.' r" un" &"d r" )c ' nt 6". &os+ 2o#+ -u

2000-2001 #+ .i n cuid"d"+ dur"." &uc2o ti &po. n cont"cto con '

sto s "s0 # -u '" &"d r" d ro.'

su 'o dur" 10 "?os+ n ' )t rior p ro sin toc"r ' su 'o pu d dur"r unos 120 "?os #+ si "d &%s+ st% " cu.i rto pu d dur"r F00 o inc'uso &%s "?os 3por 4 &p'o 'os "rt s"n"dos &ud(4"r s d ' 6i/'o O, )ist nt s n To' do+ Gr"n"d"+ tc5. Todo ''o s r% t nido n cu nt" por 'os ro&"nos+ por 'o -u s r% uti'i;"do p"r" sus construccion s. E' proceso de la madera ''"&%ndos s ' &is&o -u 2o#. !ri& ro s t"'"+ ' ' ?"dor lignarius # si ndo ' instru& nto t0pico # propio '

2"c2" 3ascia o dolabra5. T"&.i(n conoc0"n+ 'os ro&"nos+ '" si rr" "un-u 'o ci rto s -u no '" &p' "n &uc2o 3t"&poco 'os pu?os5. E' tronco sin r"&"s '' /" " 'os t"'' r s o s rr r0"s por <0" *'u<i"' o n c"rros tir"dos por . sti"s. L' /"do "' sitio s ' dolabrarius ' -u con<i rt ' tronco+ n d <"st%ndo'o+ n un" <i/" cu"dr"n/u'"r. $ di"nt si rr"s 'o con<i rt

t".'"s o <i/"s p"r" ' uso d s "do. L"s 2 rr"&i nt"s "p"r c n r pr s nt"d"s n <"rios sitios 3por 4 &p'o n un r 'i < d ' $us o 9"pito'ino # n un" c"s" d !o&p #"5. E' t rc r p"so 'o 2"c r "'i;" 'os ' c"rpint ro o citrarius -u 2"c 'os &u .' s+ di*icio+ tc. T"&.i(n t n &os ns"&.'"4 s+ "r&"dur"s d

r pr s nt"cin d todo sto n sitios co&o ' Museo de la civilitt* romana o n 6ir"cus". En ''os t"&.i(n pod &os < r -u conoc0"n instru& ntos co&o '"s r /'"s+ 'os co&p"s s # '"s p'o&"d"s.

20

ARQUEOLOGA

2000-2001

TEMA 1( LAS T>CNICAS DE EDIEICACIN EN EL MUNDO ROMANO


, r &os+ n pri& r 'u/"r+ '" "ermi!olo./a n r '"cin con '" &"n r" d dispon r 'os ' & ntos d un &uro@ Paramento0 9u"'-ui r" d '"s dos c"r"s d un" p"r d o &uro 3'" *"c2"d" d ' &uro5. T"&.i(n ' "sp cto )t rior d '" structur" d un &uro. Apare)o@ L" *or&" concr t" d dispon r 'os &"t ri"' s constructi<os n un p"r"& nto o &uro+ princip"'& nt 'os si''"r s # 'os '"dri''os. E)ist n distintos tipos d "p"r 4os@ 1. Apare"o a soga@ T"&.i(n ''"&"do d ctara o d media asta. Es ' -u pr s nt" "' )t rior 2i'"d"s *or&"d"s por '"s c"r"s &"#or s o 'on/itudin"' s d 'os si''"r s o '"dri''os 3nT 1 d '" '%&in" d 2o#5. 2. Apare"o a ti+,n@ T"&.i(n d llaves o d asta. Es ' -u pr s nt" "' )t rior '"s c"r"s & nor s o tr"ns< rs"' s 3 ' nT F d '" '%&in" s ' p"r c "un-u no s co&p' to. L" c"r" & nor5. C. Apare"o a soga ! ti+,n. 6 "'t rn"n 'os dos "nt rior s 3 4 &p'os nT F+6+G # 95. E. Apare"o perpia-o. 9u"ndo ' si''"r "tr"<i s" tr"ns< rs"'& nt todo ' &uro 3 ' nT F s p"r cido5. F. Apare"o is,domo) 6on '"s 2i'"d"s n '"s -u todos 'os si''"r s st%n '".r"dos con i/u"' s di& nsion s 3 ' nT 1. T"&.i(n isdo&os "un-u & nos p r* ctos 'os nT 2+E+F # 65. 6. Apare"o pseudois,domo) E' co&pu sto por 2i'"d"s d dos "'tur"s+ co'oc"d"s "'t rn"ti<"& nt + dond r /u'"r s n c"d" un" d 'os si''"r s son p r* ct"& nt ''"s 3nT C # I5. 21

ARQUEOLOGA 2000-2001 Opus0 Lit r"'& nt si/ni*ic" tr"."4o. L" p"'".r" r" #" uti'i;"d" por 'os propios ro&"nos 3 ' propio ,itru.io '" us"."5. !"r" ,itru.io+ ' opus s un tr"."4o co&p' to # d si/n" un &uro t"nto n su n8c' o int rno co&o n ' p"r"& nto )t rno # 'os &"t ri"' s p"r" co. rtur" # r cu.ri&i nto. Est" p"'".r" s '" -u &p' " ' pu .'o # '" -u "p"r c t"&.i(n n '"s inscripcion s. n ' ' n/u"4 <u'/"r. d ' tipo d Structura. 18c' o int rno d ' &uro # &odo co&o s 2" 'i/"do con ' p"r"& nto )t rno. Es un t(r&ino cu'to # no "p"r c E)ist n &"n r"s pur"s d

construir+ ind p ndi nt & nt

"p"r 4o+ con '" uti'i;"cin )c'usi<" d pi dr"s. Otros uti'i;"n n ' int rior d ' &uro otros &"t ri"' s+ por 4 &p'o ' opus caementicium. 9u"ndo ' opus s s c" # "/"rr" ' si''"r no 2"# -ui n 'o &u <"+ si ndo c"si &%s s'ido -u '" pi dr" pur". INTRODUCCIN 3s /8n Lu/'i5. L" pr ocup"cin d 'os 2istori"dor s d ' "rt + #" d sd s "< ri/u"r '" * c2" d 'os &onu& ntos+ # st :"# -u ' R n"ci&i nto+ s *%ci'. &p ?o no si &pr

studi"r un &ontn d d t"'' s p"r" '' /"r " un" conc'usin. 6i '

&onu& nto n cu stin no s conoc t"n .i n co&o+ por 4 &p'o+ ' 9o'is o+ s r% di*0ci' d * c2"rs . Est" pr ocup"cin r" t0pic" d 'os "nticu"rios # d 'os 2istori"dor s. :"# -u st".' c r un "n%'isis d 'os &"t ri"' s d ' &onu& nto # d 'os d t"'' s -u ' rod "n. Lu/'i "*ir&" -u p"r" 'os &uros construidos n '"dri''o 3no 'os si''"r s5 -u t n/"n &"rc" o s ''o+ s pu d n st".' c r un" crono'o/0" "*in"ndo )c pcion"' s5. Los principios .%sicos p"r" d"t"r un &onu& nto+ n un" * c2" n -u r" di*0ci'+ *u ron intuidos por Gi"&pini n 1690. :"# -u topo/r"*0" ro&"n". sto sp r"r " 1G1E n &%s o & nos di ; "?os 3c"sos+ n r "'id"d+

cu"ndo un "r-u 'o/oD 1i..#+ d *in" sto. A (st s ' consid r" ' p"dr d '"

22

ARQUEOLOGA L" o.r" n '"dri''o '"

studi"

2000-2001 ' 6i/'o OIO >r ss ' p ro *u

p r* ccion"d" por A'oc2 n un tr"."4o d 19C6. T"&.i(n " *in s d ' si/'o p"s"do+ p ro pu.'ic"do n 190F+ ' "' &%n >ur& scri.i un tr"t"do n ' -u s pr ocup"." por dis ccion"r 'os E)ist un n8& ro d ,"n > &"n+ n ' -u s ' & ntos d 'os -u s co&pon un" construccin. Es un" o.r" tot"'& nt "n"'0tic" con &u# .u nos di.u4os. studiosos d ' c"&.io d ' si/'o OIO "' OO -u studi"n s ri"& nt '"s t(cnic"s constructi<"s studi"n cos"s &u# concr t"s. Es & n st r '' /"r " un studio d 1912 d E. A. di<idi(ndo'"s n p riodos+ d t r&in"ndo '"s p"ut"s " s /uir p"r" studi"r ' &onu& nto # consid r%ndos tr s *"ctor s@ 1. El i!"erior. Estudio structur"' d ' di*icio n si &is&o. (. El e<"erior. L"s *u nt s 'it r"ri"s. *. El ocasio!al. Todo 'o -u rod " "' di*icio. Est tr"."4o 'o contin8" un" "& ric"n"@ $. E. A'"J 3-u pu.'ic" n 19EI5. Bst 8'ti&o tr"."4o no st% sup r"do. L" "utor" s d dic"r% " r corr r It"'i" r p"s"ndo todos 'os "nti/uos &onu& ntos > t"''"r% un c"t%'o/o )2"usti<o n ' -u s su <id". > spu(s d ' studio d '" A'"J <i n pro* sor A" n". Tr"s ' d Lu/'i+ 'o -u 2"n s"'ido son tr"."4os p"rci"' s. Un" o.r" r ci nt # &u# 8ti' s '" d Ad"&s "un-u in*init"& nt & nos )t ns" -u '"s otr"s. 06/10/2000 ' tr"."4o d Lu/'i -u s un" s0nt sis con "port"cion s propi"s. Es un" o.r" )c ' nt "un-u p s"d0si&" " d cir d ' )ist nt s 2"st" ' &o& nto. studi" todo. En sto tr"."4"r% tod"

DIEERENTES TI+OS DE O+US QUE :ACAN GRIEGOS , ROMANOS.


En Esp"?" )ist un" /r"n sp ci"'ist" n stos t &"s@ '" pro* sor" d '" Uni< rsid"d d $"drid L. Ro'd%n G& ; -u scri.i un" o.r" titu'"d" RT.cnicas ar/uitect,nicas en la #aetica 0omanaS pu.'ic"do n 1992. Ant s #" 2".0" scrito so.r ' t &" # d spu(s t"&.i(n 'o 2" 2 c2o so.r 9"rt i" 3 n 2C

ARQUEOLOGA 2000-2001 19925 "s0 co&o un" &ono/r"*0" so.r It%'ic" n 199C. An"'i;" '" construccin d s"s dos ciud"d s # s const"t" '" )ist nci" d o.r"s p"r cid"s " '"s d '" #rbs 3Ro&"5. $L OP#S SILIC$#!. Est s ' no&.r con ' -u s conoc st tipo d

tr"."4o 3"un-u t"&.i(n con ' d obra cicl,pea o poligonal5. Los "nti/uos #" s r *i r n " st tipo d o.r"s d *ini(ndo'" co&o cicl,pea+ saturnia+ pel'sgica+ tirintia+ l.sbica+ ...+ si &pr p ns"ndo n -u d 2"c r por 'os 2o&.r s con 'o -u r"n &u# "nti/u"s+ c"si i&posi.' r"n 'os c0c'op s 'os -u 2".r0"n construido ntonc s+ 2" )istido un

st"s o.r"s+ so.r todo n 'o r * rido " '" pri& r" &"n r". A p"rtir d *in s d ' 6i/'o O,III # principios d ' OIO # d sd "p"sion"&i nto por "< ri/u"r ' ori/ n # * c2" d $ dit rr%n o # p"rticu'"r& nt st"s /r"nd s o.r"s # -u(

pu .'os # -u( /rupo 2u&"no in< nt '" t(cnic"+ cu%ndo s introdu4o n ' n It"'i". 6on cu stion s di*0ci' s+ sin so'ucin c'"r". 60 s". &os -u s us" st" *or&" d construccin p"r" '" r "'i;"cin d &uros d * nsi<os+ p"r" 2"c r torr s o ciud"d '"s+ p"r" in*r" structur"s d c"rr t r"s # t rr";"s "/r0co'"s # ."s"& ntos d otros &onu& ntos -u ir0"n nci&" 3<i''"s+ s pu'cros+ cist rn"s+ ...5. Lu/'i+ -u studi" st" *or&" constructi<" & ticu'os"& nt + st".' c cu"tro *or&"s d 2"c r '" construccin "d<irti ndo -u no s tr"t" d crono'o/0" sino &%s .i n d un" c'"si*ic"cin tipo'/ic". En '0n "s / n r"' s+ cu"ndo s -ui r * c2"r'"s+ 2"# -u cont"r con '"s consid r"cion s d G r2"rd+ "c pt"d"s por Lu/'i@ - Un &"#or o & nor <o'u& n d 'os .'o-u s. - 6up r*ici d s."st"d" o no. - 6i 'os '"dos d ' po'0/ono son o no cur<os. As0+ Lu/'i di* r nci" cu"tro tipos 3< r *otocopi"s5@ 1. Masas i!0ormes o es$o=adas co! #!io!es disco!"i!#as+ &"t ri"' c rc"no d c"nt r"s 'oc"' s. L" *or&" d d s."st"r s rudi& nt"ri" 3con &";os5. E' pro.' &" s '" ' <"cin d 'os .'o-u s # &%s cu"ndo n st (poc" no )ist n &%-uin"s p"r" ' <"nt"r 'os p sos. L" st".i'id"d &ur"ri" 2E

ARQUEOLOGA 2000-2001 s st".' c por su propio p so. Es di*0ci' "si/n"r crono'o/0" " stos &uros. En It"'i" st"s construccion s s * c2"n n ' 6i/'o ,II ".9.+ p rdur"ndo 2"st" principios d ' 6i/'o ,. 6 .usc"do ' por-u( d &p' " n int rior s d tu&."s+ "crpo'is # ."s"& ntos d <0"s. A'/unos in< sti/"dor s 2"n st" i&p r* ccin n ut nsi'ios in"d cu"dos+ *"'t" d sc"s" po.'"cin 3s r -ui r pi ns" -u r"n construccion s d pr p"r"cin 2u&"n"+ pi dr"s dur"s+ or/"ni;"cin soci"'5. T"&.i(n s

& r/ nci" con 'o -u no s n c s"rio p r* ccion"r'"s. Todo sto s discuti.' . E' 4 &p'o &%s c"r"ct r0stico d It"'i" son '"s murallas de ircei. (. +ol/.o!os irre.#lares n 'os -u #" s uti'i;"n cal=os o piedras m s pe@#e8as para #!ir las maDores . En st c"so '" )tr"ccin d '" c"nt r" st% 2 c2" por '" t(cnic" d 'os UUUUUUUUUU p"r" ro&p r /r"nd s .'o-u s+ tr"."4%ndos " /o'p s d &"rti''os+ d 4%ndos '"s p"rt s d stos &uros unin st%n tr"."4"d"s p"r" nc"4"r'"s. En "'/unos 'u/"r s+

inc'in"dos 2"ci" "d ntro. 6 uti'i;"n p"r" &ur"''"s # ci& nt"cion s d c"';"d"s 3,0" Appi"+ n "'/unos tr"&os5. L" t n &os n ' 6i/'o , # I, ".9. 3E4. Arpino5. *. +ol/.o!os re.#lares co! 0re!"es p#lidos D lados e!ca;ados per0ec"ame!"e. Inc'uso )ist n &u sc"s &"c2o-2 &.r" p"r" su p r* cto nc"4 . En st c"so #" s0 s ti n const"nci" d '" uti'i;"cin d &%-uin"s ' <"dor"s d p sos. Los p"r"& ntos st%n t"''"dos tosc"& nt # d"n un" s ns"cin d *ort"' ;" # construccin &"ci;". 6ir< st" t rc r" &"n r" p"r" &ur"''"s+ torr s # ."s"& ntos d <i''"s+ t &p'os # c"rr t r"s. Bst"+ " di* r nci" d otr"s+ *u '" &%s pr * rid" por 'os ro&"nos. 6 /8n Lu/'i s r0" '" &%s c"r"ct r0stic" ro&"n"+ '" &%s &p' "d". E4 &p'os 'os ' 6i/'o I, "' II. t n &os n 9ori+ 1 r<" # A'"tri # su crono'o/0" <" d sd

1. Trapecios co! "e!de!cias a pla!os )ori=o!"ales pero disco!"i!#os + d distinto t"&"?o c"d" .'o-u . !u d consid r"rs pr c d nt d ' opus "uadratum. As0 pu d "p"r c r t"&.i(n ' opus caementicium+ *or&"ndo 2F

ARQUEOLOGA 'os &uros # ."s d ci& nt"cin Esp"?" )ist Es d d st"c"r -u

2000-2001 d '"s /r"nd s c"';"d"s ro&"n"s.

T"&.i(n n <i''"s+ pu nt s # "cu ductos. E' &p' o s &u# /r"nd . En st" *or&" n '"s &ur"''"s d A&puri"s. 6u crono'o/0" <" st"s *or&"s son irr /u'"r s n su construccin 3pu d n d ' 6i/'o III "' I ".9. 6u ' n "p"r c r '"s "'&o2"di''"s p ro "un tosc"s. )istir construccion s n '"s -u p r<i<"n <"rios tipos po'i(dricos5 $L OP#S Q#A1+AT#!. Es un sist &" d construir con .'o-u s d pi dr" t"''"dos n *or&" d p"r"' ' p0p dos # dispu stos n 2i'"d"s 2ori;ont"' s. Es '" &"n r" &%s "nti/u" d "';"r un di*icio st".' n '" "r-uit ctur" ro&"n" 3o4o+ un di*icio5. Los scritor s "nti/uos "tri.u0"n su in< ncin " 'os truscos. Un scritor #" t"rd0"+ 6 r<io+ co& nt"ndo '" <isit" d En "s " >ido+ dic -u 'os &uros d 9"rt"/o st"."n 2 c2os Rsegn etrusca disciplinaS. > spu(s+ 'os scritor s '"tinos s r *i r n " ''os 3,itru.io+ Li<io5 co&o sa(um "uadratum. A p s"r d 'o -u di4 ron stos scritor s+ '" < rd"d s -u 'os truscos+ cu"ndo constru0"n con .'o-u s+ p"r c -u constru# ron &%s con opus siliceum -u con opus /uadratum. Los truscos no 2"c0"n .i n ' opus /uadratum "' principio+ p ro con su cont"cto con 'os /ri /os <"n p r* ccion"dno st opus. L" p r* ccin d 'os instru& ntos 3 &p' o d cinc ' s5 2"c -u 'os .'o-u s s "n &%s r /u'"r s. Los si''"r s d opus ti n n un"s c"r"ct r0stic"s -u son '"s & did"s. Los ro&"nos 'os 2"c n d '"s &is&"s di& nsion s+ to&"ndo co&o ."s ' pie ro&"no+ nor&" d ' opus no s d" n otros tipos d construccion s. En &p' " n ' 6i/'o ,I n ' !"'"tino # n ' 7oro Ro&"+ ' opus /uadratum #" s Optimus !a(imus5. Lu/'i distin/u tr s &"n r"s d construir opus /uadratum@ 1. L" e"r#sca 3d '" -u #" 2 &os 2".'"do5. > di* r nt "'tur" # 'on/itud. $"' scu"dr"d"s "' principio. 6in un" const"nt unid"d d & did". 6i''"r s t nd nt s 2"ci" ' cu.o # sin /r"nd s di& nsion s. 6u ' n t n r '"s p"r d s )t rn"s 'is"s # no s "pr ci"n ori*icios p"r" 26

3 n cist rn"s # po;os5 # n *und"& ntos d T &p'os 3co&o n ' d 23piter

ARQUEOLOGA -u '"s &%-uin"s pu d"n si &pr p"r"' '"s. 6u ' "p"r c n '" *i/ur" E d

2000-2001 ' <"r 'os .'o-u s. L"s 2i'"d"s no son ' sist &" d a soga ! ti+,n co&o n Or<i tto+ opus '"s *otocopi"s. E4 &p'os

&p' "rs

,o't rr"+ 9orton" # 7i so' . (. L" .rie.a. Los /ri /os us"."n dos &"n r"s distint"s d /uadratum@ L" d scrit" por ,itru.io co&o un" d '"s *or&"s &%s p r* ct"s d construir t"' co&o "p"r c n '" *i/ur" nT 1 d 2o# 3disposicin d si''"r s " so/"@ is,domo per1ecto5. Est &(todo+ n oc"sion s+ no ti n '"s 2i'"d"s " i/u"' "'tur" # c"d" dos o tr s s co'oc" un" 2i'"d" &%s *in" 3pseudoisdomo griego5. Estos sist &"s 'o uti'i;"n 'os /ri /os n '" "r-uit ctur" &onu& nt"'. Est sist &" s t"&.i(n 2 r d"do por 'os ro&"nos. E4 &p'o d st" pri& r" &"n r" /ri /" son ' p d st"' d A/rip"+ 'os propi' os d At n"s+ 'os &uros d ' !ir o # 'os d !(r/"&o+ $i' to+ 6ir"cus"+ !"' r&o+ ... Ap"r c n Ro&" n ' T &p'o A d ' 9on4unto d L"r/o Ar/ ntin"+ n ' T &p'o circu'"r d ' 7oro Ao"rio+ n ' 6 pu'cro d 9 ci'i" $ t '" # n ' $"uso' o d Au/usto. 09/10/2000 E' isdomo per.ecto. Est" *or&" s &onu& ntos d sist &"+ su ' &p' "r n st '

sp ci"' &(rito "rt0stico. En Gr ci" s uti'i;" ' ' +ar"e!%!+ ' Erec"eio!+

&%r&o' # n Ro&" ' tr". rtino. Entr 'os &onu& ntos d n Gr ci" t n &os

Teseio!+ 'os +ropileos+ ' Templo de A"e!ea NiF9+ ... > (poc" ro&"n" 3p ro to&"do d 'os /ri /os5 t n &os ' Templo de Mars Ul"or+ ' Templo de Adria!o+ ' Templo de A!"o!i!o D Ea#s"i!a+ ' Eoro de la +a=+ ' Eoro de Tra;a!o+ ... C. L" roma!a. 6u sist &" s ' n8& ro dos 3a soga ! ti+,n5 "un-u 'os ''os+ "d &%s+ &p' "n ro&"nos '" ''"&"r%n alternis curis. ! ro 2I

ARQUEOLOGA *und"& nt"'& nt di*icios

sist &" d 3s

2000-2001 " so/" # ti;n p ro con

' opus n

caementicium 3di.u4os 1I.G # 1I.95 con 'o cu"' '" r sist nci" d 'os s i&pr sion"nt uti'i;" " p"rtir d ' si/'o ,I ".9. "d '"nt 5. E' templo de 2uno n G".ii s ' -u s su ' pon r d p"r" '" &"n r" ro&"n" TI!O6 >E AL$O:A>ILLA>O 3.u/n"to5. 1. E' &od 'o &%s si&p' 329 "5. (. E' &%s co&8n 3d sd &u# "nti/uo p ro &u# uti'i;"do n ' ti &po5 s '" pared r3stica en marco e(cavado 329 con <"ri"nt s n ' 29 *5. *. 9u"ndo s 2"c un &"rco "'r d dor d ' si''"r+ ntonc s nos ncontr"&os con ' r s"'t d ' c ntro # 'os '"dos r 2undidos 329 c5@ paredes de super.icies planas con anatirosis 3*i/ur" C15. 1. 7in"'& nt st%n '"s paredes con blo"ues de cara abombada 329 .5 cu#o 4 &p'o &%s c'"ro s ' d ' 7oro d Au/usto 3*i/ur" C05. Estos "'&o2"di''"dos son r sc"t"dos d ' o'<ido n (poc" r n"c ntist" 3# 4 &p'os t n &os+ post rior& nt + n '" Adu"n" d $%'"/"5. $L OP#S I4C$+T#!. ,itru.io # 'os "r-u 'o/os "ctu"' s d t r&in"n "s0 " 'os &uros ' <"nt"dos n opus caementicium -u no ti n n un < rd"d ro p"r"& nto p ro -u &u str" n su sup r*ici p -u ?os tro;os d pi dr" si&i'"r s " 'os -u t ndr0" n su n8c' o. Est p"r"& nto )t rior+ / n r"'& nt st% pu'ido # t"''"do &%s r /u'"r& nt . !or s" r";n+ p"r" Ad"&s st" *or&" d opus incertum s r0" '" pid r&is d ' opus caementicium. E' &uro s constru# ' <"ndo p"r"& ntos # n8c' o "' &is&o ti &po p ro cuid"ndo -u '" c"r" )t rior pr s nt un" disposicin d pi dr cit"s / n r"'& nt r /u'"r s. A < c s s pr ocup"n d -u nc"4 n 'o & 4or posi.' . 6 &p' " d sd ' 6i/'o III ".9. ' 6i/'o 2"st" ' II d.9. En ' c"so d ' opus caementicium+ (st s III ".9. 2"st" ' ,I d.9. E' opus incertum no s uni*or& 2G &p' " d sd 3&onu& ntos pri&iti<os o "-u ''os -u no r -ui r n cuid"do sp ci"'5 s ' almohadillado simple o r3stica simple 4 &p'o

n ' ti &po. Lu/'i

ARQUEOLOGA 2000-2001 distin/u <"ri"s &"n r"s n ' opus inc rtu&@ 2"# un" &"#or p r* ccin cu"nto &%s &od rn" s '" o.r". As0+ por su disposicin+ podr &os s". r su crono'o/0". 6 &p' " n &onu& ntos co&o ' +%r"ico de Me"elo n Ro&"+ construccion s di< rs"s n 9os"+ ' Sa!"#ario de la Eor"#!a +rimi.e!ia n !"' strin"+ n ' Sa!"#ario de Casi!o+ tc. E' pro.' &" d ' opus incertum s cu"ndo '' /" " '"s s-uin"s+ ntonc s s uti'i;" otro tipo d pi dr"s o '"dri''os. $L OP#S Q#ASI +$TIC#LAT#!. Es un tipo d r "'& nt + no s uti'i;" dur"nt &uc2o ti &po. 6 p"r"& nto -u +

ncu ntr" *und"& nt"'& nt '"s irr /u'"r s pi ;"s

n Ro&" # <i n " s r un p r* ccion"&i nto d ' opus incertum. Es un int nto d r"cion"'i;"r '" d cor"cin d ' &uro .usc"ndo -u "d-ui r"n un" ci rt" disposicin di"/on"'. Los .'o-u s su ' n t n r d F " I c&s. d '"do d *or&" c rc"n" "' cu"dr"do p ro con %n/u'os irr /u'"r s. Entr st"s pi dr"s s <isi.' '" & ;c'" -u + / n r"'& nt + s /ris /r"nu'os" # "-u0 ' pro.' &" %n/u'o s pro.' &%tico por-u "' s r pi dr"s p -u ?"s un c2o-u '"s pu d 2"c r s"'t"r. !"r" ''o s pon n unos si''"r s d st"r p r* ct"& nt cont ncin d '"s c"s"d"s s /uasi pi dr cit"s #" con .'o-u s d pi dr"s #" con '"dri''os. En st c"so+ si *or&"n un" disposicin di"/on"' p ro sin reticulatum # si nc"4"n p r* ct"& nt "p"r c s reticulatum. E4 &p'os d ' /uasi oro de Locus Iuturnae # 'os

reticulatum son el Oden de Pompe&a o ' Teatro de Casino. 9rono'/ic"& nt n ' 8'ti&o cu"rto d ' 6i/'o II ".9. n ' 8'ti&os 4 &p'os son d '"s Termas del oro de Pompe&a 2"ci" ' "?o G0 ".9. $L OP#S +$TIC#LAT#!. Ap"r c por pri& r" < ; n Ro&" n (poc" d 6i'" 3G0 ".9.5. Es un" construccin ."st"nt r *in"d"+ t0pic"& nt ro&"n". 1"c st" *or&" n Ro&" pu sto -u no s 2"n ncontr"do 4 &p'os "nt rior s ni n ' L";io ni n 9"&p"ni". R -ui r un" &"no d o.r" sp ci"'i;"d" por-u s & n st r t"''"r n *or&" d pir%&id trunc"d" 'os .'o-u citos -u <"n " p r&itir '" construccin d ' reticulatum. Estos .'o-u citos 2"# -u t"''"r'os uno " uno. > spu(s+ n ' opus caementicium *r sco s ins rt"n s"s pir%&id 29 n '" p"r d

ARQUEOLOGA 2000-2001 *or&"ndo '0n "s di"/on"' s+ si ndo un tr"."4o "rduo. L"s pir%&id s s ''"&"n cubilia. !or '"s di& nsion s d '"s c"r"s d '"s cubilia s pu d "pro)i&"r '" * c2" d '" construccin d ' di*icio. As0+ por 4 &p'o+ n ' Tea"ro de +ompeDo 3FF ".9.5 t n &os unos '"dos d F " 6 c&s. En ' Tea"ro de Marcelo+ n ' -u t"&.i(n s &p' " st" t(cnic"+ 'os '"dos son d I " G c&s. Los oc2o c nt0& tros+ p"r" &uc2os "utor s+ s r0" '" & did" st"nd"r. En ' Ma#soleo de A#.#s"o '" c"r" su. " G+F-9 c&s p ro 'o 2".itu"' s d G " G+F. L" inc'in"cin di"/on"' si &pr st" n EFT. L" pi dr" &p' "d" s '" -u s ti n " &"no. ,itru.io "'"." st opus co&o d 'o &%s r *in"do # . ''o d su (poc". E' opus reticulatum pu d -u d"r d dos &"n r"s@ !ormal o e!0oscado. A' pro* sor A" n"+ st" s /und" &"n r" ' r su't" ".surd" # sin s ntido. 6u int rpr t"cin s -u ' reticulatum pu d p"s"r d &od" # 'o r <oc"n pint%ndo'o por-u d otr" s -u + p"r" <it"r '" &onoton0"+ &"n r" no t ndr0" s ntido. T"&.i(n int r s"nt

s uti'i;" ' reticulatum bcromo o polcromo 'o -u d" <i< ;" " '"s *"c2"d"s. Otr" )p'ic"cin p"r" ' n*osc"do s .usc"r un n8c' o st".' # sin 2u& d"d p ro s un "r/u& nto d(.i'. $L OP#S !I5T#! O LISTAT#!. 6 r *i r "' &p' o n un" &is&" o.r" d &"t ri"' s distintos co&o ' '"dri''o # '" pi dr". Mi%tum t"&.i(n s consid r" " "-u ''" o.r" -u ti n '"dri''o o pi dr" con reticulatum+ por so ' no&.r d opus mi%tum s "'/o "&.i/uo. E' mi%tum s "-u ' -u ti n &%s d dos &"t ri"' s p ro n (' pu d 2". r ".und"nci" d un" t(cnic" so.r otr". Est" t(cnic" s us" por pri& r" < ; n 'os p"'"cios d 9"pri construidos por Ti. rio. 6 / n r"'i;" d spu(s+ con 9'"udio n ' Acu ducto Anius ,etus. 9u"ndo s popu'"ri;" s n (poc" d >o&ici"no. A p"rtir d (st s cu"ndo ' reticulatum <" -u d"ndo co&o si&p' d cor"cin. En '" construccin si &pr s uti'i;"+ pri& ro+ '" co'oc"cin d si''"r s p"r" '" 2u& d"d # d spu(s 'os distintos ' & ntos d '" p"r d. A p"rtir d Antonino !0o s di*und *u r" d Ro&"+ *in"'i;"ndo " *in s d ' 6i/'o II d.9.+ "un-u p"r" d t r&in"d"s construccion s "cu%tic"s 3"cu ductos+ nin* os+ ...5 s C0 uti'i;" spor%dic"& nt . E4 &p'os

ARQUEOLOGA 2000-2001 i&port"nt s son d t r&in"dos di*icios d '" ,illa de Adriano n T0.o'i. En Osti" ' Templo de Tra)ano. En !utt o'i ' An.iteatro. En Ro&" '" 1omus Aurea d 1 rn #+ d spu(s+ n &uc2"s c"s"s d !o&p #" # Osti". $L OP#S ,ITAT#! 3<"ri"nt pi dr"s o si''"r s / n r"'& nt d ' "nt rior5. 9onsist n dispon r '"s

cu"dr"n/u'"r s so.r

2i'"d"s d '"dri''os o

pi dr"s n *or&" d ."nd"s -u si &pr son 2ori;ont"' s. Ti n dos &"n r"s@ 1. Uti'i;" 8nic"& nt .'o-u s d pi dr" d t"&"?o distinto p ro d *or&" p"r"' '". 2. E&p' o o ins rt" .'o-u s p(tr os # d '"dri''o co&o s p"r"cin d 2i'"d"s. 6 uti'i;" *und"& nt"'& nt n ti &pos d Adri"no. 6u uso d s"p"r c con Antonino !0o. Est% sin construirs dur"nt un si/'o # & dio+ r "p"r ci ndo " *in s d ' 6i/'o III con $"4 ncio. $uc2"s < c s stos &"t ri"' s s 2"n s"c"do d '"s ruin"s d otros di*icios. E' sist &" r cu rd" " '" Ed"d $ di" dond s uti'i;" &uc2o. En ' L";io+ sin &."r/o+ st sist &" ."r"to # c&odo s &p' "." d sd Au/usto. 1o o.st"nt t"&.i(n s 2"c e% pro1esso p"r" pon / n r"'& nt &onu& ntos co&o &ur"''"s+ t "tros # "n*it "tros. Todo sto n cu"nto "' pri& r tipo. E' s /undo tipo 3"'t rn"ncio pi dr"-'"dri''os5+ -u Ed"d $ di". $L OP#S T$STAC$#! O LAT$+ICI#! . As0 s propi d"d 2"# -u d cir -u &i ntr"s -u ' testaceum pos d si/n"n+ &uc2o d opus caementicium+ s uti'i;" d sd $"4 ncio. 6u uso p rdur" n '"

indistint"& nt + '"s construccion s 2 c2"s con '"dri''os. !"r" 2".'"r con ' opus latericium uti'i;" )c'usi<"& nt "do. s un n8c' o int rior d opus caementicium # 'os

'"dri''os s 2"n *".ric"do con & did"s concr t"s # s 2"n cocido n 2ornos. E' no&.r -u 'os ro&"nos &p' "."n p"r" d si/n"r ' &"t ri"' cocido n 2ornos r" ' d tegulae &i ntr"s -u ti &po 'os '"dri''os # '"s t 4"s. C1 ' "do. s d no&in" later. L"s pri& r"s son "'

ARQUEOLOGA Los ladrillos son d tr s tipos@ 1. Bipedales. > dos pi s d '"do 3F9+2 c&s5.

2000-2001

(. Bessales. En /rupos d '"dri''os &%s p -u ?os d 19+I c&s 32/C d pi ro&"no5. *. Ses@#ipedales. 6on 'os int r& dios # & d0"n 1+F pi s. !od0"n p"rtirs *or&"ndo tri%n/u'os. L"s "e;as+ por su '"do+ son d dos c'"s s@ 1. Rec"a!.#lares. (. :e<a.o!ales. Los /m$rices+ -u son d s ccin s &icircu'"r+ nc"4"n so.r 'os .ord s d 'os "nt rior s. Ap"rt ncontr"&os otro tipo d &"t ri"' s d stin"dos / n r"'& nt " proporcion"r "is'"&i nto d '"s p"r d s o p"so d '" c"' *"ccin. Entr 'os princip"' s pod &os ncontr"r '"s tegulae mammatae -u son '"dri''os cu"dr"dos -u ti n n protu. r"nci" n 'os %n/u'os d *or&" -u pu d n s r *i4"dos " '" p"r d. Est sist &" d c"'d "&i nto s r% ' &p' "do n '"s t r&"s. G n r"'& nt '"s tegulae mammatae son s s-uip d"' s -u d"ndo un" c%&"r" d "ir ntr ' &uro # '" p"r d d '" 2".it"cin. Esto s 2"c0" p"r" -u circu'"r" ' "ir c"'i nt o p"r" "is'"r t(r&ic"& nt # <it"r '" 2u& d"d. E4 &p'os 'os t n &os n '" Casa de Li$ia n ' !"'"tino+ n '" Casa del Ea#!o n !o&p #" # t"&.i(n n di< rs"s c"s"s d Osti". Otros tipos d '"dri''os son@ 1. L"dri''os cort"dos d *or&" s &icircu'"r o d cu"rto d c0rcu'o p"r" construir co'u&n"s. 2. L"dri''os circu'"r s ci'0ndricos p -u ?os p"r" p"rri''"s d 'os 2ornos o co&o n8c' os d '"s co'u&n"s+ C. L"dri''os tu.u'"r s d s ccin cu"dr"d" o r ct"n/u'"r+ t"&.i(n co'oc"dos n '"s p"r d s d '"s t r&"s con ' &is&o uso -u '"s tegulae mammatae. 1. L"dri''os tu.u'"r s d s ccin circu'"r 3tubuli5 d "pro)i&"d"& nt 20 c&s p"r" <"cu"r ' "/u" d 'os t 4"dos. C2

ARQUEOLOGA 2000-2001 2. ! -u ?os '"dri''os r ct"n/u'"r s -u no son "s0 *".ric"dos sino -u son cort"dos d otros # por t"nto distintos+ d stin"dos " r cu.rir p"r d s o su 'os 'os cu"' s s co'oc"n n *or&" d 3OP#S SPICAT#!5. 3. 7in"'& nt '"dri''os cort"dos *or&"ndo di.u4os p"r" "dornos d &onu& ntos 3ci&"cios+ /o'"s+ or"s+ &(nsu'"s+ ...5 3OP#S IGLI4#!5. L"s construccion s d Osti" &p' "n &"si<"& nt '"dri''os@ p"r d s+ "rcos+ "rcos d d sc"r/"+ opus 1liginum+ inc'uso 'os c"pit ' s. Es uno d 'os & 4or s sitios p"r" studi"r 'os '"dri''os. $uc2"s co'u&n"s son d '"dri''os # "s0 s co'oc" un n8c' o d c r%&ic" n ' c ntro # "'r d dor s p /"n *r"/& ntos d '"dri''o. Todo s r cu.r n*osc%ndo'o # pint%ndo'o o co'oc"ndo po'<o d &%r&o'. CONSIDERACIONES DE LUGLI +ARA DETERMINAR LA spi/" o spin" d p sc"do

CRONOLOGA DE LOS MONUMENTOS. 6 /8n c&o s " '" *or&" d ' '"dri''o+ '" dist"nci" ntr &"#or o & nor uti'i;"cin d & ;c'" ntr ''os+ su /rosor+ '" ''os # ' &p' o d &"rc"s@ todo

sto nos p r&it * c2"r'os n un" u otr" (poc". Lu/'i s r% c"p"; d * c2"r con &%s o & nos di ; "?os d &"r/ n un &onu& nto 2 c2o " '"dri''o. MARCAS O SELLOS DE E-BRICAS 6bolli lateri-i7 6on '"s &"rc"s o s ''os -u pos n '"s t 4"s # '"dri''os. Estos s ''os son &u# i&port"nt s por-u p r&it n * c2"r d *or&" pr cis" ' &onu& nto+ "p"rt d su <"'or intr0ns co co&o p0/r"* s. 6u i&port"nci" *u pu st" d &"ni*i sto por in< sti/"dor s d ' 6i/'o OIO. En 1GGE "p"r ci '" pri& r" &ono/r"*0" so.r ro&"n" ntr 19C6 # 19CG con<irti(ndos ' &o'd dond s *".ric"r0" ' '"dri''o. ' t &". E' studio &%s )2"usti<o s ' d A'oc2 -u "p"r ci n un" r <ist" n 'i.ro n ' "?o 19EI. Est 'i.ro s '" ."s p"r" ' studio d '"s &"rc"s+ 2 c2"s con st"&pi''"s o #" i&pr s"s so.r

CC

ARQUEOLOGA 2000-2001 6 &pi ;"n " us"r "nt s d '" pri& r" &it"d d ' 6i/'o I ".9. n '"s tegulae. En 'os '"dri''os s di*und d sd 9'"udio 2"st" ' *in"' d ' I&p rio. L"s *or&"s d '"s &"rc"s <"r0"n@ r ct"n/u'"r s o cu"dr"d"s+ con un" o dos *i'"s+ con inscripcin 32"st" '" s /und" &it"d d ' 6i/'o II5 o .i n '"s &"rc"s o s ''os n *or&" d cr ci nt 'un"r cu#os )tr &os s <"n c rr"ndo pro/r si<"& nt 2"st" -u d"r c rr"d"s n c0rcu'os 3d sd '" (poc" d >o&ici"no " >ioc' ci"no5. 16/10/2000 En &uc2"s &"rc"s "p"r c n inc'uso ' consu'"do d *".ric"."n+ tc. Ap"r c n ep/.ra0es con@ 1. E' no&.r d ' 'u/"r d '" )tr"ccin d "rci''" # d ' propi t"rio d '" &is&". G n r"'& nt @ Re% praedii )))2 3< r nT 1C d inscripcion s5. 2. E' t"'' r o *%.ric" dond s r "'i;" ' producto@ R 3% 1liginum )))2 3< r nT 1E5. C. E' o.4 to *".ric"do # ' -u 'o 2" 2 c2o@ R Opus doliare e% praedii4 )))S 3< r nT 1E+16 # 1I5. E. !u d "p"r c r ' no&.r d ' 4 * d '" *%.ric" o d ' si r<o@ R Fortunati Luc) servi4 )))S 3nT 1F5. F. L" * c2"+ / n r"'& nt por ' consu'"do d consulibus4 )))S 3nT 1E5. 6. 7r"s s d s"'ut"cin o d r conoci&i nto d ' tr"."4o .i n 2 c2o@ R&aleat /ui 1ecit4 )))S 3nT G5. I. A.und"n '"s ".r <i"tur"s 3"p"r c n ntr p"r(nt sis n '" *otocopi"5. LAS ESTRUCTURAS MI?TAS 3 n t r&ino'o/0" d Ad"&s5. Ad"&s ''"&" "s0 " '"s construccion s " c"."''o ntr "-u(''"s co&o ' opus /uadratus # otr"s & nor s co&o ' opus incertum+ ntr 'os opus d /r"n "p"r 4o # 'os d p -u ?o "p"r 4o. CE s "?o@ R 5allicano et &etere *otocopi"s d s "?o con 'o -u ''o i&p'ic". Los s ''os t"&.i(n nos in*or&"n d 'os t"'' r s # '"s o*icin"s dond s

ARQUEOLOGA E)ist n tr s structur"s &i)t"s@ consist

2000-2001

1. E' apare)o en damero 3t"&.i(n ''"&"do e! a;edre=ado5. Est" *or&" n "'t rn"r .'o-u s d pi dr"s irr /u'"r s o .'o-u s p -u ?os t"' &"n r" -u si unidos con ."rro+ c"' u opus caementicium d

d s"p"r ci r"n stos .'o-u s &%s p -u ?os 'os otros s &"nt ndr0"n "po#"dos unos so.r otros. E4 &p'os t n &os n , 'i" 36i/'o III ".9.5 # Ao's n" 36i/'o II d.9.5. (. E' opus a.ricano. Es un tipo d "p"r 4o cr "do n ' 1ort d N*ric" # us"do por 'os c"rt"/in s s # -u + d"do ' cont"cto d d ' 6ur d It"'i"+ t r&in"r% di*undi(ndos stos con 'os /ri /os ntr 'os ro&"nos. 6on .'o-u s

d si''"r s r ct"n/u'"r s &u# ntr '";"dos -u *or&"n c"d n"s n *or&" d T ocup"ndo '"s ;on"s int r& di"s con pi dr"s p -u ?"s -u pu d n s r p r* ct"& nt irr /u'"r s. Est" *or&" d construir r ci. opera atelaio8. Lu/'i distin/ui un su.tipo@ ' no&.r d a nervature litti"ueD

"r&";n d si''"r s r ct"n/u'"r s *or&"ndo cu"dr"dos d ntro d ' -u s pon n pi dr"s d p -u ?o t"&"?o & di"nt cu"'-ui r tipo d & ;c'". E4 &p'os d opus a1ricano t n &os n '" Acr%polis de Seli!#!"e+ n !o&p #" # n &uc2os 'u/"r s d ' 1ort d N*ric" co&o >u/" o Au''" R /i". En Esp"?" 3 n '" pro<inci" d $%'"/"5 t n &os un p"r"& nto d '" ciud"d d 6in/i'i" A"r." 3 n '"s c rc"n0"s d Ant -u r"5. Est" t(cnic" "2orr" si''"r s n ' c"so -u 2"#" pocos. *. E' opus craticum. Es t"&.i(n un" structur" &i)t" -u & ;c'" '" &"d r" con 'os &"t ri"' s d p -u ?o t"&"?o unido & di"nt opus caementicium / n r"'& nt . 6 tr"t"r0"+ por t"nto+ d un ;c"'o 2 c2o " pi dr" o '"dri''o so.r ' -u s dispon n '"s <i/"s n < rtic"'+ 2ori;ont"' o di"/on"' cu#os r '' n"n d pi dr"s unid"s con opus sp"cios int r& dios s

caementicium. Est" *or&" d construccin t ndr% un" /r"n p rdur".i'id"d n ' Occid nt #+ "s0+ n '" Ed"d $ di" s us"r% por su *"ci'id"d d construccin # por s r ."r"to. T n &os 4 &p'os n : rcu'"no.

CF

ARQUEOLOGA

2000-2001

LOS ARCOS , BAEDAS


VO"o) 3l pro1esor #aena se-al, la necesidad de sacar las de1iniciones de algn diccionario) Las a/u e%puestas est'n sacadas del Diccionario 3nciclop.dico 3spasa6 alpe)

Los ' & ntos constituti<os d 'os "rcos son@ 1. Imposta. :i'"d" d si''"r s+ "'/o <o'"di;"+ " < c s con &o'dur"+ so.r '" cu"' <" s nt"do un "rco. 7"4" -u corr 2ori;ont"'& nt 'os di*icios " '" "'tur" d 'os di< rsos pisos. (. Salmer. !i dr" d ' &"c2n o &uro+ cort"d" n p'"no inc'in"do+ d dond "rr"nc" un "rco "dint '"do o sc"r;"no. *. 1ovela. !i dr" '".r"d" n *i/ur" d cu?" p"r" *or&"r "rcos o .< d"s. 9"d" un" d '"s sup r*ici s d ' intr"ds o d ' tr"sds d '"s pi dr"s d un "rco o .< d" 1. Clave. !i dr" con -u s ci rr" ' "rco o .< d"+ t"&.i(n ''"&"d" do< '" sup rior. 2. Trasds. 6up r*ici intr"ds. !i'"str" -u )t rior con< )" d un "rco o .< d" contr"pu st" "' st% in& di"t"& nt d tr%s d un" co'u&n". n '" *"c2"d" d

3. Intrads. 6up r*ici in* rior <isi.' d un "rco o .< d". 9"r" d un" do< '"+ -u corr spond " st" sup r*ici . 4. Lu- del Arco 31i'metro5. Anc2ur" int rior d ' "rco. ORIGEN , EAOLUCIN DEL ARCO. $uc2os pi ns"n -u so.r ' "rco *u un" in< ncin trusc" to&"d" d spu(s por 'os ro&"nos -u '" uni< rs"'i;"ron. 6in &."r/o studios -u s 2"n r "'i;"do ' t &" d s&i nt n st" t or0" t"n "s nt"d". E' rror s ."s"." n -u s d t r&in"d"s ciud"d s trusc"s co&o ncontr"."n "rcos " '"s pu rt"s d

,o't rr" o ! ru//i"+ p ro ' c"so s -u son &%s "nti/uos. L" Cloaca !'(ima r" d 'os r # s truscos d Ro&"+ s /8n s d c0"+ # ''o por ' trip' "rco d & dio punto d '" d s &.oc"dur". ! ro ''o no s "s0. Un" cos" s -u 'o constru# r"n # otr" -u 'o &.o< d"r"n. L" C6 loaca+ n * cto+ '" constru# ron

ARQUEOLOGA 2000-2001 'os truscos+ p ro '" -u p"s"." por ' 7oro i." "' d scu.i rto 3 r" un c"n"'5. !'"uto+ -u d scri.i " 'os p rson"4 s ociosos d ' 7oro+ d c0" -u (st Rc rc" d ' c"n"'S por-u cu.rir0" s'o con post riorid"d. E' 4 &p'o s /uro d ' &p' o d "rcos s n ' 2E1 ".9. n '" ciud"d d Falerii Novi+ ciud"d construid" por 'os ro&"nos p"r" r co/ r " '" d struid" Falerii &etera. En '" nu <" ciud"d "p"r c ' "rco d & dio punto. En r su& n+ no )ist n pru ."s d ' &p' o d ' "rco por 'os truscos o 'os &p' os son post rior s " '" s /und" &it"d d ' 6i/'o III ".9. Entonc s K>nd d . &os .usc"r ' ori/ n d ' "rco -u 'os ro&"nos+ d sd 'u /o+ no in< nt"ron. 6(n c" 'o "tri.u# " > &crito d A.d r". En '" ciud"d d Posidonia 3-u d spu(s s ''"&"r% Paestum5+ "' inst"'"rs "''0 un" co'oni" '"tin" n ' 2IC ".9.+ )istir% "''0 un "rco n '" &ur"''" d '" ciud"d@ '" p#er"a de la Sire!a. En , 'i" 3"nti/u" E' "5 s construccion s d 2 ' n0stic" # d sd ncu ntr" '" Porta +ossa. En "&.os c"sos s r0"n '" &it"d d ' 6i/'o III ".9. En '" &ur"''" d ' "rco. 6 '" ciud"d ' 6i/'o II s 2"c uni< rs"'. En todos 'os do&inios d '" ncu ntr" n o.r"s d in/ ni r0" # t"&.i(n sp"rci&i nto 3 "ea"ros5 o n st"." n su (poc" "8n '" 9'o"c" st"." sin cu.rir # s

"r-uit ctur" s introduc

n di*icios ci<i' s 3Tabularium5 o n di*icios d dond '" 'u; d ' "rco ti n #" 2E+ F & tros.

&onu& ntos 2onor0*icos 3arcos "ri#!0ales5. Un 4 &p'o s r% ' Pons abricius 1I/10/2000 Los arcos de descar.a st%n i&.uidos d ntro d ' propio &uro # su *uncin s d sc"r/"r d pr sin '" p"rt d '" p"r d ."4o s "rco " 'os * ctos d -u )ist un r p"rto d '"s c"r/"s d r"di"' # "s0 ' p so d s &uro. 6 co'oc"n 'os '"dri''os d *or&" nci&" s d sc"r/" 2"ci" 'os '"t r"' s con 'o -u s

prot / n d t r&in"d"s p"rt d ' di*icio o &uro 3co&o+ por 4 &p'o+ p"r" prot / r un" < nt"n" d ."4o5. Ap"rt ti n '" &isin d 2"c r &%s s'ido s &uro. !u d n s r in< rsos+ n *or&" d U+ produci ndo ' &is&o * cto. E' sist &" d construccin d 'os "rcos s si&i'"r "' -u s us"r% p"r" construir '"s .< d"s. 6 r -ui r n un"s ci&.r"s d &"d r" -u p r&it n su4 t"r CI

ARQUEOLOGA 2000-2001 '"s do< '"s 2"st" -u *r"/= n n su posicin n ' "rco o c8pu'" 3< r *otocopi"5. As0 )ist n s"'i nt s no por /usto sino p"r" su4 t"r ' "nd"&i"4 . A p"rtir d (' s ' <"nt" todo ' nco*r"do d &odo -u su4 t '" construccin. BAEDAS , CG+ULASH Es un rror )t ndido ' con*undir "&."s. L" $%&eda s un" o.r" d *%.ric" -u cu.r d *or&" "r-u "d" un sp"cio ntr &uros+ pi'"r s o co'u&n"s. 6u ' st"r construid" d si''"r s )pr s"& nt '".r"dos o '"dri''os. En "&.os c"sos s <"' d un"s ci&.r"s. L" c'p#la ti n un d s"rro''o s &i s*(rico o d s ccin cnic" -u s ' <"nt" " p"rtir d un" p'"nt" cu"dr"d"+ po'i/on"'+ circu'"r o '0ptic". 6 "po#" so.r &uros+ pi'"r s o co'u&n"s -u " su < ; son soport s d "rcos d & dio punto. E' p"so d '" p'"nt" cu"dr"d" " '" circu'"r s 2"c por & dio d un"s s* r"s tri"n/u'"r s -u s co'oc"n n 'os "rcos -u s d no&in"n pechinas o trompas. L" construccin d '"s .< d"s s 2"c & di"nt '"s corr spondi nt s "r&"dur"s d &"d r". Los ro&"nos t"&.i(n &p' "n "-u0 ' opus caementicium 3"p"rt d '" pi dr" # ' '"dri''o5. E' proc di&i nto s ' &is&o p ro d 4"ndo *r"/u"r ' opus. L"s Termas de Caracalla+ por 4 &p'o+ st%n 2 c2"s "s0. 9on r sp cto " '" uti'i;"cin d &"d r"s p"r" su4 t"r ' t c2o pro<ision"'& nt s 2"n ncontr"do n '" "r-u o'o/0" ro&"n" 3T rr"cin"5 2u ''"s d '" &"d r" n '" .< d" 3'"s 4untur"s d un" t".'" 4unto " otr"5 # "s0 -u d" d &ostr"do ' uso d st"s t".'"s. T"&.i(n s 2"n ncontr"do n !o&p #" # !"' strin". T"&.i(n "' construir un" .< d" o c8pu'" s pu d n introducir moldes para los case"o!es. Bstos ti n n dos *uncion s@ <it"r -u t n/" &uc2o p so '" c8pu'" #" -u ' dis&inuir 2"ci" ' int rior 2"c -u ' p so d '" c8pu'" s " & nor #+ n s /undo 'u/"r+ por s r un proc di&i nto st(tico. T"&.i(n s &p' " ' sis"ema de !er&ios 3-u no s un in< nto /tico5. As0+ por 4 &p'o+ ' Templo de la !inerva !*dica con sus n r<ios d '"dri''o.

CG

ARQUEOLOGA 2000-2001 TI+OS DE BAEDAS DE LOS ROMANOS. B%&eda de ca8%!. Un s &ici'indro+ sp ci d pro'on/"cin d un "rco d & dio punto. 6 uti'i;" n &uc2os &onu& ntos 3 n 'os intrad,s d 'os Arcos d Triun*o+ n '" loaca M'%ima o n 'os riptop,rticos. Bo&eda de aris"a. Int rs ccin d dos .< d"s d c"?n. E&p' "d" &uc2o por 'os ro&"nos d sd Termas de piso d ' 9o'is o. B%&eda a!#lar. A< d" d c"?n p ro circu'"r 3por 4 &p'o n ' Mausoleo de Santa onstan+a5. B%&eda rampa!"e. I/u"' -u '" "nt rior p ro n di"/on"'. G n r"'& nt p"r" cu.rir sc"' r"s 3 oliseo # Ar/uitectura dom.stica5. B%&eda .allo!ada. 9o&o /"4os d n"r"n4". L"s t n &os n '"s Termas de Diocleciano # n Est"nci"s d '" &illa de Adriano n T0.o'i. B%&eda de c#ar"o de es0era. Uti'i;"d" p"r" cu.rir '"s ) dr"s. Los criptoprticos su ' n s r p"si''os su.t rr%n os p ro pu d n s r+ t"&.i(n+ "'&"c n s por su *r scur". As0+ n '" ,illa de los !isterios ' )ist nt sir< co&o sitio p"r" st"r *r sco+ sin s r un sitio d 2".it"cin. En !o&p #" # : rcu'"no )ist n &uc2os con c"d%< r s d ntro -u p ns"ron -u "20 s s"'<"r0"n d 'os * ctos d ' , su.io. E' Templo de !inerva !*dica )c'usi<"& nt s &u# int r s"nt . Uti'i;" c"si ' '"dri''o # ' opus caementicium. Ti n un sist &" d trip' s ' 6i/'o I d.9. 3Domus Aurea4 Mercados de Tra"ano4 aracalla4 #aslica de Ma"encio5. 6 uti'i;" t"&.i(n n ' pri& r

"rcos -u sir< n co&o d sc"r/". !"rti ndo d 'os %n/u'os s"' un sist &" d n r<ios 3cinco 2i'"d"s d '"dri''o5 -u sir< n p"r" sost n r '" c8pu'" 3t"&.i(n d '"dri''o5. > *or&" "nu'"r t"&.i(n )ist un "ni''o d '"dri''os p"r" s p"r"r un" ' c2"d" d opus d '" si/ui nt . EL +ANTEN DE AGRI+A 3< r *otocopi"5 !osi.' & nt ' &onu& nto dond s con4u/" &%s p r* ct"& nt 'os principios "r-uitr"."dos /ri /os con 'os principios ".o< d"dos ro&"nos. L" C9

ARQUEOLOGA c8pu'" constitu# '" o.r" &" str" d construccin d c8pu'"s #" -u

2000-2001 '" "r-uit ctur" ro&"n"

n cu"nto "

s '" &%s /r"nd -u s conoc d '" (poc" d ' d '" 9"t dr"'

'os ro&"nos # "8n post rior& nt . 6u di%& tro s &"#or -u

d 7'or nci" # '" d 6"n ! dro d ' ,"tic"no "un-u ti n un" "'tur" & nor -u (st". 6u p'"nt" s p cu'i"r@ d &uros /ru sos # ''o si &pr i&p'ic" indic" -u s di*icio no soport" unos /r"nd s p sos # pr sion s # -u soport" un" c8pu'" sp"cios )t rior co&o "' int rior. > .i t n r un "nd"&i"4 circu'"r d &uc2o p so. Es int r s"nt + n su p'"nt"+ '" "'t rn"nci" d cur<os t"nto "'

)tr"ordin"rio "po#"d" n d t r&in"dos 2u cos d ' di*icio 2 c2os ad 7oc. 6u s ccin ti n distint"s *"s s n cu"nto " su construccin distin/ui(ndos <"rios ni< ' s d "."4o " "rri."@ 1. L" cime!"aci%!. A'o-u s d tr". rtino unidos ntr s0 # "s /ur"dos con opus caementicium. 7or&" un" &"s" co&p"ct" d E+F & tros. (. +rimera ele&aci%! &er"ical 2"st" '" "'tur" d 'os c"pit ' s int rior s. : c2o d opus caementicium+ .'o-u s d c"'i;" # tr". rtino. *. Un se.#!do c#erpo &er"ical 2"st" ' inicio d ' "rr"n-u d '" c8pu'" d opus caementicium+ c"'i;" # '"dri''o. ," dis&inu# ndo ' p so. 1. +rimer a!illo de la c'p#la. Ent ro d '"dri''os. 2. Se.#!do a!illo -u "'t rn" 'os .'o-u s d c"'i;" # d '"dri''o. 3. E' rema"e. > &"t ri"' s 'i/ ros 3'"<" "'< o'"r o pi dr" p& ;5. Ad &%s '" c8pu'" s "'i<i" con c"s ton s. 6u 0ac)ada s oct%cti'"+ con pr s nci" d ' & ntos /ri /os+ con *ust s tosc"nos+ c"pit ' s corintios+ *risos+ ... E' 0ro!"%! ti n un" inscripcin d un t"' A/rip" 3ti &pos d Au/usto5. En (poc" d Adri"no st"." &u# d t rior"do # st &p r"dor 'o r 2i;o d *or&" -u '" o.r" s &%s d '" (poc" d Adri"no -u d ti &pos d A/rip". E' i!"erior s 'o &%s int r s"nt . Es un" c8pu'" ".i rto con un %c#lo dond r s"'t"n 'os casetones con <"rios sc"'on s 2"ci" d ntro+ 'o -u "'i<i" &uc2o ' p so d '" c8pu'". :"st" ' 6i/'o O,II stu<i ron r cu.i rtos d .ronc so.r dor"do si ndo "rr"nc"do ' & t"' por un p"p" A"r. rini p"r" construir ' A"'d"-uino d '" A"s0'ic" d 6"n ! dro. E0

ARQUEOLOGA LAS CUBIERTAS 3< r *otocopi"5

2000-2001

Est%n nu& r"d"s p"r" indic"r ' no&.r d '"s p"rt s. 1o si &pr

'os

ro&"nos uti'i;"n '" c8pu'" # uti'i;"r%n 'os t 4"dos " do.' < rti nt co&o n '" A"s0'ic" # s us" &uc2o '" &"d r" p ro "s0 s cons r<"+ o.<i"& nt + sin t 4"do 3A"s0'ic" d !o&p #"5. E' "r&";n d sc"ns" so.r 'os &uros p"r"' 'os d ' di*icio. L" *or&" d dispon r '" t".'" o '"s <i/"s s un" *or&" #" &p' "d" por 'os /ri /os # 'os ro&"nos tr"sp"s"d" " Occid nt d *or&" -u s 2" s /uido uti'i;"ndo 2"st" 2o#. Los ' & ntos -u con*or&"n '" cu.i rt" son 'os si/ui nt s 3< r n8& ros d *otocopi"s5@ 1. Tira!"e. ,i/" -u "tr"<i s" d p"rt n ' di.u4o. (. 6o.r "p"r c *. 6o.r 325. F. 6o.r 'o "nt rior s co'oc" un" <i/" 'on/itudin"'+ so.r '" -u <" '" t".'";n # so.r (st" '"s t 4"s. > spu(s ' "r&";n d &"d r" t"&.i(n s uti'i;" p"r" '" construccin d 'os "trios tusc%nicos. > st"c" '" /as9lica #lpia -u st"r r cu.i rto d c"s ton s. s ' 4 &p'o &%s sp ct"cu'"r d t c2u&.r ro&"n" d .ido "' /r"n "nc2o d '" A"s0'ic". E' t 4"do no s < "' st"s <i/"s s co'oc" ' tirante # "''0 r ci. n '" *otocopi"5. ' tirante o tirantes s co'oc" 3C5un ' & nto < rtic"'@ ' p#!=%!. ' no&.r d solera 3no ' "nc2o d ' di*icio. 6 "po#" so.r dos <i/"s 'on/itudin"' s -u s co'oc"n so.r 'os &uros # -u no "p"r c

1. E' pun+,n sir< p"r" ' "po#o d '"s <i/"s di"/on"' s -u son '"s pares

E1

ARQUEOLOGA

2000-2001 19/10/2000

EL SISTEMA DE CALEEACCIN EN CASAS , TERMAS. En principio '" 2o/u r" st% r /u'"d" n "'/8n sitio concr to. En '" c"s" ro&"n" # "nt s n '" /ri /" ' *u /o st"." n ' Atrio. En s 2o/"r s cocin"." # s c"' nt"."n. !r cis"& nt '" p"'".r" atrio proc d d ater 3n /ro5 # ''o por-u '" p"rt sup rior+ "un-u cu.i rt"+ s nn /r c0" d ' 2u&o. L" "p"ricin d '" cocin" p"r" '".or"r '" co&id" s t"rd0" 36i/'os I, o III ".9.5 n ' &o& nto -u s r s r<" un" 2".it"cin p"r" 2"c r d co& r. En ' Atrio su.sist n .r"c ros -u s pu d n pon r n '"s 2".it"cion s p"r" c"' nt"r. L" c"s" ro&"n" ti n &uc2os sitios ".i rtos con 'o -u r"n c"s" *r0"s n c sit"d"s d c"' nt"r. Ad"&s co& nt" su )tr"? ;" por-u 'os ro&"nos+ t"n pr%cticos+ no in< nt"r"n '" c2i& n " co&o s"'id" d 2u&os. E' 2u&o n '" cocin" s <" por 2 ndidur"s d ' t 4"do o por pu rt"s o < nt"n"s. >ur"nt &uc2o ti &po d spu(s d 'os ro&"nos t"&poco )istir%n c2i& n "s. L"s pri& r"s son d ' 6i/'o OI d.9. Los $raseros r"n / n r"'& nt cu"dr"n/u'"r s. Est"."n 2 c2os+ nor&"'& nt + n .ronc pudi ndo t n r d cor"cin "ni&"'+ < / t"'+ / o&(tric"+ tc. Bstos s "'i& nt"."n con c"r.n < / t"' o &"d r" &u# s c". Estos .r"s ros d c"s"s uni*"&i'i"r s t"&.i(n s us"."n n '"s c"s"s d < cinos 3insulae5 d Ro&" si ndo &uc2"s < c s c"us"nt s d 'os inc ndios d '" ciud"d 3" < c s consid r".' s5. En '"s Termas+ n 'os ."?os c"'i nt s+ s us"."n .r"s ros d /r"nd s di& nsion s "'i& nt"dos continu"& nt p"r" c"' nt"r. 6in &."r/o+ st uso d '"s t r&"s & di"nt .r"s ros s poco 2i/i(nico # p r4udici"' p"r" '" s"'ud. !or ''o '"s t r&"s no s d s"rro''"n &uc2os "nt s d ' 6i/'o II ".9. 6 r% ntonc s cu"ndo "p"r ;c" un" cos" nu <"@ '" cale0acci%! so$re )ipoca#s"o -u "u& nt" ' c"'or. E' 7ipocausto s ' c"'or d ."4o d un" 2".it"cin. 9o&o su no&.r indic"+ p"r c s r d proc d nci" /ri /" p ro no 2"# t sti&onios n '"s co'oni"s /ri /"s d su uso. Los ro&"nos 'o "tri.u# n " 9"ius 6 r/io Or"t" -u <i<i n (poc" d 6i'". 6 conoc n "'/unos 4 &p'os d c"' *"ccin ."4o su 'o p ro s'o "p"r c n dos sitios@ 6ir"cus" # O'i&pi". L"s inst"'"cion s &%s "nti/u"s conocid"s st%n E2

ARQUEOLOGA 2000-2001 n !o&p #" 3c"s"s p"rticu'"r s # t r&"s5 n '" s /und" &it"d d ' 6i/'o II ".9. 6on inst"'"cion s r8stic"s i&p r* ct"s 3por 4 &p'o n '" asa del Laberinto5. ncu ntr" n n cu stin )p"nd por r"di"cin dir ct" por conductos o ."4o '" 2".it"cin E' ori/ n d '" c"' *"ccin n 'os di*icios d cu"'-ui r t r&" s un" /r"n 2o/u r" cu#o c"'or s t".i-u s o .i n ' c"'or st% pr cis"& nt

3hipocausto5. E' sist &" <it" " '" / nt &uc2os o'or s # 2u&os # ti n '" < nt"4" d ' c"'or s co. E' 'u/"r dond s '" -u &" s ' prae.urnium dond "rd '" 2o/u r". E' c"'or s distri.u# 3< r *otocopi"5 por unos tu.os -u c"'i nt"n '"s p"r d s o s pro'on/" por ". rtur"s sost nid"s por pi'"ritos 3 7ipocausto propi"& nt 5. L" situ"cin d ' prae1urnium ti n -u s r n sitio < nti'"do 3p"r" ' tiro5 # n 'u/"r d *%ci' "pro<ision"&i nto d ' ?" o c"r.n. L" st"nci" st% c rr"d" con pu rt" & t%'ic". A' "p"/"rs dond circu'" ' "ir c"'i nt . E' su 'o so.r ' 7ipocausto s '" suspensura -u s un" structur" -u d sc"ns" so.r 'os pi'"r s d '"dri''o d ' 7ipocausto. Ti n un" pri& r" c"p" d 2or&i/n 31F-20 c&s5+ d spu(s un &ort ro *ino i&p r& ".' 3 opus signinum5 -u s pu d r cu.rir con &os"icos o &%r&o' s n '"s c"s"s pri<"d"s o '"s t r&"s. E' "ir p"s"+ pri& ro+ "' 2ipoc"usto # d spu(s <" ' c"'or " otr"s s /und"s 2".it"cion s dond ' c"'or '' /" &%s su"< 2"st" -u d s"p"r c " 'o '"r/o d '"s t r&"s 3&i ntr"s &%s "' 4"do d ' 2ipoc"usto &%s *r0o st"r% ' "ir 5. L"s t r&"s t"&.i(n s c"'i nt"n con "/u". Es n c s"rio "."st c r d "/u" '"s t r&"s # p"r" so n Ro&" )ist n t"ntos "cu ductos. T"&.i(n s n c s"rio un sist &" d <"cu"cin d "/u"s. ' prae1urnium s r tir"n '"s c ni;"s ".und"nt s. 6 pon n tegulae mammatae con un sp"cio 2"ci" '" p"r d por

LA ORGANIIACIN ARQUITECTNICA DE LAS TERMAS 6 tr"t" d < r co&o s distri.u# n '"s p'"nt"s d '"s t r&"s. A' principio no ti n n un" r /u'"cin strict" # '" p'"nt" s irr /u'"r+ "n%r-uic" 3< r *otocopi"5 co&o n '"s Termas de Agripa dond '"s distint"s p"rt s st%n d sord n"d"s.

EC

ARQUEOLOGA L"s t r&"s ti n n <"ri"s p"rt s@

2000-2001 ntr"r "' ."?o. 6u ' t n r

1. Apoditerium. Es '" s"'" d d snud"rs "nt s d (.

unos nic2os dond '" / nt co'oc"." su rop" # c"';"do. rigidarium. Won" d ."?os *r0os+ t"&.i(n piscin" d "/u" *r0". ' "ir d ' 2ipoc"usto s st% *. Piscina o 4atatio. G n r"'& nt "' "ir 'i.r co&o 2o# d0". 1. Tepidarium. 6"'" d ."?os t &p'"dos dond n*ri"ndo. 2. Caldarium. Lo &%s c"'i nt + dond s r ci. 2". r pi'on s con "/u" 3labrum5. 3. E' caldarium # ' tepidarium pu d n t n r piscin"s d "/u" c"'i nt &%s o & nos /r"nd s -u son 'os alveus. Todos 'os d &%s no&.r s 3< r5 son d p nd nci"s "cc sori"s s cund"ri"s -u pu d n t n r un"s t r&"s. As0+ '"s T r&"s d A/rip" ti n n un" distri.ucin "n%r-uic" dond s <" p"s"ndo d un" " otr" st"nci" con un ord n st".' cido. Es s ' ord n st".' cido por '" tr"dicin d 'o -u A p"rtir d 1 rn s )ist n t sti&onios 'it r"rios n ! tronio+ $"rci"' # !'inio. &pi ;"n " 2"c r '"s T r&"s con un 4 ")i"'D s d cir+ -u si ' di*icio s p"rt por '" &it"d un" # otr" p"rt son i/u"' s. L"s Termas de Ner%! 3d spu(s Termas ale<a!dri!as5 s con*ir&"n con '"s Termas de Ti"o # " p"rtir d "20 ' 4 ")i"' s uni< rs"'i;" no s'o n Ro&" sino n todo ' I&p rio. > sd ntonc s pu d s r &%s o & nos /r"nd s # &"4 stuos"s p ro cons r<"ndo ' s-u &" ")i"'. L"s Termas de Es"a&ia son &u# instructi<"s por '"s disposicion s no ")i"' s "nt rior s " 1 rn. 6on d !o&p #"+ t ni ndo '" disposicin # ord n c'%sico. 6on un"s t r&"s &od 'o por-u st%n r pr s nt"d"s c'"r"& nt todos 'os ' & ntos princip"' s d '"s T r&"s # su distri.ucin. 6 ''"&"n st"<i"n"s por-u d"n " '" c"'' "s0 ''"&"d". Ti n n dos ntr"d"s@ un" s cund"ri" p"r" '"s &u4 r s 3-u t n0"n un" p -u ?" ;on" * & nin"5. L" ntr"d" princip"' por '" 9"'' d Est"<i" r" p"r" 'os 2o&.r s. ' ."?o d c"'or s co # su '

EE

ARQUEOLOGA

2000-2001 26/10/2000

9"#o !'inio II <i<i n ' si/'o I d.9. Er" un n"tur"'ist" -u t n0" s". r ncic'op(dico int r s%ndo' ".so'ut"& nt todo. Gr"n <i"4 ro+ s 2"c0" "co&p"?"r d un scri." # '' / " t n r n Ro&" ' "rc2i<o cu'tur"' &%s i&port"nt d ' &o& nto. Er" un" p rson" s".i" # -u rid" n '" ciud"d. Tr"s '" /u rr" d 'os cu"tro &p r"dor s , sp"si"no inst"ur" '" din"st0" 7'"<i". Er" un 7omo novo # r nu <" '"s c'"s s "ristocr%tic"s # 2"c un" r no<"cin n todos 'os s ntidos. !'inio *u su cons 4 ro p rson"'. , sp"si"no ' t n0" t"nt" con*i"n;" -u ' dio ' &"ndo d su "r&"d". E' 2E/G/I9 st"." n $is noL M s "co&p"?"." d un so.rino su#oD !'inio ' Po< n. 1os dic (st + -u ' cu nt" " T%cito+ c&o un" nu. n /r" s"'i d ' , su.io+ s 2i;o '" noc2 # ' <o'c%n &p ; " scupir *u /o. !'inio ' 4o< n p ns -u '" &"n r" d <"cu"r '" po.'"cin s r0" con '" "r&"d" p ro s'o un" n"< t n0" ' c"'"do "d cu"do. $uc2" / nt &uri s d0" # t"&.i(n un p rrito "t"do " su c"d n"+ t"&.i(n &uri !'inio ' ,i 4o. En 1F06 s d scu.r n un"s o.r"s ' .r#po de Laocoo!"e. !'inio 2".0" scrito un" o.r" &onu& nt"'@ su %istoria 4atural d &%s d tr int" <o'8& n s+ -u c"si nos '' / 0nt /r" /r"ci"s " 'os copist"s d '" Ed"d $ di". 6 /8n st" o.r" :"/ s"ndro+ !o'idoro # At nodoro son 'os tr s "rtist"s -u r "'i;"ron ' /rupo. KQu( r pr s nt s /8n ' &ito. Lo -u ' &ito d ' L"ocoont L. En '" /u rr" d Tro#" '" ciud"d n r "'id"d d .i 2". r *u ron int r s s con&icos # t n0" un" &ur"''" i&pr sion"nt . :"# un" con* d r"cin contr" st" ciud"d+ co& rci"' s d por & dio. 9o&o un c rco pro'on/"do no '' <" " n"d" d cid n 2"c r "'/o o r tir"r '"s trop"s+ "s0 constru# n un c"."''o &%s "'to -u '" &%s "'t" pu rt" d Tro#". L" *'ot" /ri /" s r tir" " '" is'" d T n dos. E' c"."''o -u d" "."ndon"do con U'is s # tr sci ntos so'd"dos d -u ('it . Los tro#"nos s &.orr"c2"n+ "p"r c n unos p"stor s *ri/ios con un prision ro /ri /o # dic n ' c"."''o s un )<oto 2 c2o " At n " p"r" ' c"&ino d r /r so # 'o 2"c n t"n /r"nd p"r" -u no -u p" n '" ciud"d. Todos -ui r n & t r'o n '" ciud"d EF

ARQUEOLOGA 2000-2001 )c pto ' L"ocoont + ' cu"' ' '"n; un '"n;" o#(ndos + tr"s sto+ sonidos d ntro. 1"di ' 2i;o c"so "s0 -u 'o -u s c2"ron "."4o '" &ur"''" p"r" & t r'o. L"ocoont 2"c un s"cri*icio " At n " # dos s rpi nt s "p"r c n # 'o &"t"n tr"s nrosc"n n '" st"tu" d '" dios". Bst" s '" < rsin d !'inio. Otro 2".'"r # d sd -u s "utor dic -u s'o *u "#ud"do por un 2i4o 3*r nt " '" < rsin d !'inio dond )ist0"n dos 2i4os5. E' /rupo 2" d"do &uc2o -u conoci ron '"s scu'tur"s d ' A't"r d W us n !(r/"&o s r '"cion" con ''" # "#ud" " d"t"r'". L" Acrpo'is d !(r/"&o ti n su &onu& nto n ' Gr"n A't"r d W us d ' 6i/'o II ".9. En un ;c"'o "p"r c At n " 'uc2"ndo con /i/"nt s # '" sc n" s &u# si&i'"r "' /rupo d L"ocoont . En 19FE+ un /r"n sp ci"'ist"+ Ri*t r+ d c0" -u '" o.r" r" d ' 6i/'o I ".9. Ant s s cr 0" -u ".9. por ' & ncion"do "'t"r d W us por-u r" d ' 6i/'o II n un" inscripcin "p"r c0" '

no&.r d !o'idoro. En 19FI 'os "r-u 'o/os it"'i"nos )c"<"n '" /rut" d Ti. rio d Esp r'on/". 6 tr"t" d un" /r"n <i''" d r cr o ins rt"d" n un &"rco n"tur"' # -u s d ' si/'o I d.9. A''0 < r"n "." Ti. rio. > su int rior s ' d sus r cup r"ron un" s ri d /rupos scu'tricos+ todos con un t &" si&i'"r@ '"s "< ntur"s d U'is s # sus co&p"? ros. E' & 4or cons r<"do s "t"-u d Esci'" " U'is s. :"# un" inscripcin dond "p"r c tr s scu'tor s -u 2ici ron ' /rupo d L"ocoont # dic -u co&p"? ros c /"ndo " !o'i* &o. En ' c ntro 2".0" otro /rupo -u n"rr" ' ' no&.r d 'os ''os 2ici ron '

/rupo d Esp r'on/". E' L"ocoont ti n dos tipos d &%r&o'@ '" ."s" st% 2 c2" n &%r&o' d LuniL M "p"r c n dos 2i4os n < ; d uno co&o n '" < rsin d !'inio 3p"r" &%s cu stion s so.r '" po'(&ic" d L"ocoont < r 'os "punt s d ' "?o p"s"do # 'os d ' "nt rior5 2I/10/2000 E' princip"do d Au/usto produ4o un c"&.io r"dic"' n '" "r-uit ctur" d Ro&". Est &p r"dor r "'i; un" sp ci d "uto.io/r"*0" -u 2".'" d su <id" 2"st" su &u rt . Est" o.r" s '' < "' sitio &%s s /uro d Ro&"@ '" 9"s" d '"s ,0r/ n s , st"' s+ '"s Rs"c rdotis"s d ' *u /oS cuid"dor"s d &"nt n r (st . 6 ' dio '" o.r" " '" ,ir/ n , st"' $%)i&" # s" n"rr"cin s conocid" co&o Los E6

ARQUEOLOGA 2000-2001 %echos del 1ivino Augusto. En dos co'u&n"s d .ronc d ' $"uso' o d Au/usto s /r". su o.r". En '" Anti/= d"d '" &"#or0" d '"s o.r"s s 2"c0"n n .ronc + no n &%r&o'+ # ' -u ' .ronc *u r"n &u# codici"do 2i;o -u s p rdi r"n p"r" *undir'"s+ "'/o -u t"&.i(n ocurri con '"s co'u&n"s d .ronc . En AnJir" 3"ctu"' AnJ"r" n Tur-u0"5 s 2i;o un t &p'o n 2onor " '" di<ini;"cin d Au/usto n <id". En '" p"rt int rn" d 'os &ur"s d '" cella s /r".+ )"ct"& nt + '" o.r" d Au/usto d '" -u 2".'%."&os. A' r sp cto )ist n '"/un"s pu s 2"# p"rt s -u s 2"n roto+ p ro por otros *r"/& ntos ncontr"dos d otros sitios r * r nt s "' &is&o t &"+ dic2"s '"/un"s s pu d n sup'ir. Au/usto &orir0" n ' 1E d.9. T n &os+ por otro '"do+ ' Obelisco del !onte Chitorio d /r"nito &ono'0tico tr"0do d E/ipto n un" pi ;" # 'u /o pu sto d pi n 'o -u d .i

s r un s*u r;o i&pr sion"nt . !'inio nos di4o -u Au/usto &"nd 2"c r un r 'o4 cu#" "/u4" r" un o. 'isco # su so&.r" indic"r0" un" d t r&in"d" 2or" n ' su 'o. !'inio "?"d -u ' r 'o4 r" t"n p r* cto -u &"rc"." 2"st" '"s st"cion s d ' "?o indic"ndo+ inc'uso+ "'/unos * n& nos & t oro'/icos. E' r 'o4 d Au/usto st"." 2 c2o n p'"c"s d tr". rtino n '"s -u s 2".0"n /r"."do d t r&in"dos ' & ntos. As0 ' no&.r d d t r&in"d"s di<inid"d s co&o dic At n " # no At n " incorpor"do n 6 pti &.r . Es curioso por-u

$in r<"+ 'o -u s r0" un" sup rposicin d un &od 'o /ri /o n Ro&". 6 r0"+ pu s+ un" tr"nsposicin d un &od 'o 2 ' n0stico. Est r 'o4 no s ' r 'o4 d Au/usto pu s (st #" no *uncion".". Bst s r0" ' R 'o4 d >o&ici"no -u + "nt '" "< r0" d ' pri&i/ nio d Au/usto+ ' <"nt"r0" ' su 'o+ 'o r or/"ni;"r0" # "rr /'"r0" ' d Au/usto I0 "?os &%s t"rd . !or otro '"do t n &os ' p d st"' d un" st"tu" d Antonino !io -u r pr s nt" '" Apoteosis d (st . En (' s < 0" Ro&" " '" d r c2"+ sp0ritu d ' c"&po d $"rt -u co/0" ' %orologium 3gnomon d ' r 'o4@o. 'isco5. L' /"do un d0" (st indic"." R"/u4"+ ' "'t"r d '" p"; 3"r" p"cis5S. 6 tr"t"." d ' d0" d '

EI

ARQUEOLOGA 2000-2001 n"ci&i nto d Au/usto -u < n0" " si/ni*ic"r@ Au/usto 2" n"cido p"r" '" p"; 3s ns"cion"' &onu& nto d prop"/"nd" i&p ri"'5. E' co'or n 'os ."rnic s d d t r&in"d"s pi ;"s # sus r 'i < s nos pu d n "#ud"r " * c2"r un" o.r" # s". r d dnd r". r" 6 r pr s nt" " /r"n sc"'"+ por ord n d Au/usto+ " $"rco Antonio+ o.r"s -u s r *i r n " '"s si&i'itud s d (st con ' d scr(dito d :(rcu' s R-u un &u4 ri /oS con On*"'(+ '" r in" d Lidi" -u 2u&i''"." "' 2(ro -u t"rd <"rios & s s n irs d "''0 3&%s o & nos 'o -u p"s"r0" ntr $"rco Antonio # 9' op"tr"5 C0/10/2000 , sp"si"no d stru# '" 1omus Aurea por s r un 4 &p'o c"ci-ui' n roni"no. Tr"s ''o ' -u d"n &u'titud d &onu& ntos co&o ' Laocoonte # otr"s d ori nt sin un d stino *i4o. Tr"s '" Gu rr" 9i<i' d ' 6G-69 constru# un *oro &u# "t0pico n 2onor " '" !"; 3# c rr ' T &p'o d P"no "' no 2". r /u rr"5. 1o s ' t0pico *oro r ct"n/u'"r. En (' )puso c"si tod"s '"s o.r"s -u 2".0"n st"do n '" Domus Aurea 3!'inio 'o consid r"." ' &"#or &onu& nto "' "ir 'i.r d '" "nti/= d"d5. A "&.os '"dos d ' Templum Pacis )ist0"n dos .i.'iot c"s -u ocup"."n s nd"s s"'"s 3un" d "utor s '"tinos # otr" d "utor s /ri /os5. Un inc ndio d stru# ' 7oro n ' 6i/'o II d.9. # '" *in"'id"d d '"s s"'"s c"&.i. Ro&" s 2".0" con< rtido n un" ciud"d c"tic" sin tr";"do ur."n0stico+ sin or/"ni;"cin+ con c"'' s tortuos"s. 9"d" propi t"rio 2".0" construido su insulae 3c"s" d pisos5 co&o 2".0" -u rido+ sin r sp t"r '"s "'tur"s+ sin d s"/= s+ sin c"' *"ccin+ sin ' trin"s+ ... Todo ''o d"." 'u/"r " &uc2os inc ndios di*0ci' s d "p"/"r. 6 pti&io 6 < ro i&pon un" nor&"ti<" r"cion"'i;"dor" #+ p"r" ''o+ or/"ni; un c"t"stro con un p'"no pr <io. R <it"'i; '" o*icin" c"t"str"' # '" d 4 n &"nos d ' prae.ectus urbi. L" s d d ' 9"t"stro *u ' "u'" d '" d r c2" d ' Templum Pacis n '" .i.'iot c" d "utor s '"tinos5. E' &uro tr"s ro s incorpor post rior& nt "' T &p'o d 6"n 9os& # 6"n >"&i%n # s cons r<" 2o# d0". EG

ARQUEOLOGA 2000-2001 E' p'"no d 6 pti&io 6 < ro d .i 2"c rs n p"p ' p ro d .i s r t"n .u no -u n '" O*icin" d ' 9"t"stro s p"s " &%r&o' n '" p"r d cit"d" ' 6i/'o OI,+ 3 orma #rbis Severiana5. Los *r"/& ntos s c"# ron #+ d sd

&p ;"ron " 2"c rs p -u ?os studios so.r '" Forma. > 'o -u 2o# s cons r<" no '' /"r% " un 1F-20X p ro co&o s r produ4 ron # d scri.i ron &uc2os *r"/& ntos d sd ' 6i/'o OI,+ 2o# pod &os conoc r ntr un 2F-C0X. tc+ &%s i&port"nt s '' <"."n scritos su $ di"nt p r*or"cion s+ con /r"p"s+ '"s p'"c"s st"."n p /"d"s " '" p"r d. En '" Forma '"s c"'' s+ &onu& ntos+ no&.r . K9&o s 2" d"t"do '" FormaL. :"# -u t n r n cu nt" '" int r"ccin d tod"s '"s ci nci"s 2istric"s ntr si 3"r-u o'o/0"+ pi/r"*0"+ tc5 p"r" d"t"r. As0 s 2".'" d ' Septi-odium -u *u un di*icio d ' -u no conoc &os c"si n"d" por-u s d stru#+ p ro d"." " '" ,0" !"'"tin". 6". &os -u s constru# n ' 19G d.9. 3#" t n &os un d"to5 # co&o s ' di*icio -u conoc &os &%s "nti/uo n '" 7or&" #" s". &os -u '" *or&" s co t%n " o post rior 3 post "uem5. > spu(s d . r &os ncontr"r un t(r&ino ante "uem!. As0 const" n '" Forma '" si/ui nt ' # nd"@ Severi Antonioni nostri emperator. 6". &os -u tr"s '" &u rt d un &p r"dor s ' di<ini;"." por ' 6 n"do # "s0+ si &pr -u s d si/n pro su no&.r '' <" ' t0tu'o d 1ivus. E' no inc'uir '" ' # nd" st c"'i*ic"ti<o i&p'ic" -u d.9.. > ' ductus d ' p'"no < &os co&o pro*und"& nt '"s *or&"s )t rn"s d )ist n tr";"dos poco incisos -u 'os di*icios. L" Forma nos o*r c todo 'o contr"rio+ d )ist n di* r nci"s domus '"s d &u str"n -u + n principio+ ' p'"no *u &u# sp c0*ico p ro s tr";"ron &%s t"&.i(n 4 &p'os d '"s insulae d '" -u 2".'%."&os con sus intrinc"d"s c"'' 4"s. T"&.i(n En cu"nto " ncontr"&os '"s 4 &p'os d p r* ct"& nt construid"s si/ui ndo un ci rto ur."nis&o. r pr s nt"cion s ntr s r pr s nt"cion s d di< rsos &onu& ntos. As0+ por 4 &p'o+ ' E9 oliseum s ' &p r"dor "8n no 2" &u rto+ 'u /o '" *or&" ti n -u s r "nt rior "' 211 d.9. 3"?o d '" &u rt d 6 pti&io 6 < ro5 # post rior "' 19G

ARQUEOLOGA 2000-2001 r pr s nt" n un" <isin "(r " # s'o s < n '"s /r"d"s. 6in &."r/o n ' ircus Ma%imus 2" pri&"do ' d st"c"r '" )ist nci" d '"s tabernae so.r /r"d r0o. Lui/i 9ost" pudo d t r&in"r '" d t r&in"dos di*icios -u sc"'" por co&p"r"cin d )ist n n '" r "'id"d. As0+ por un" si&p' r /'" d '

tr s+ pod &os d t r&in"r -u '" sc"'" ti n un" r"tio d 1/2E0. Ad &%s+ <i ndo '" dist"nci" ntr &onu& ntos pod &os r construir ' ni< '. Es curioso co&o con 'os sc"sos instru& ntos p'"ni&(tricos )ist nt s n '" (poc"+ t n &os un p'"no c"si p r* cto d "-u ''" Ro&". A."rc"." ' p'"no 'o -u r" ' Pomoerium d 6 pti&io 6 < ro 3'" ;on" consid r"d" s"/r"d"5. :"st" 2"c poco s consid r"." -u '" Forma r" 8nic" p ro 2o# t n &os &%s p'"ni& tr0". En 'os "?os 19GI-GG+ n ' Tr"st < r + "p"r ci un *r"/& nto d r pr s nt"cin topo/r%*ic" d Ro&" distint" d '" Forma p ro con &uc2os &%s d t"'' s -u (st". 6 tr"t" d ' Templo de Castor & Plu(+ con un" *or&" t"n p cu'i"r -u cu"ndo 'o cit"." !'inio s p ns"." -u st"." -ui<oc"do. Tr"s ' 2"''";/o d ' Tr"st < r s co&pro. -u "-u ' t &p'o d scrito por !'inio )ist0" n < rd"d. Ad &%s ti n unos nu& r"' s 39E-6-FE5 'o -u indic" '"s & did"s n pi s d 'os di*icios. Ad &%s pon inc'uso ' no&.r d 'os propi t"rios. Bst s0 -u "ut(ntico p'"no c"t"str"'. C1/10/2000 s un

LAS TERMAS DE ESTAAIA EN +OM+E,A 6on 4 &p'os tr"dicion"' s d "ermas i"i!era!"es #" -u '"s p rson"s p"s "n d un" " otr" 2".it"cin p"r" '' /"r dond -ui r n. Tr"s 1 rn 'o nor&"' s r% '" a<ialidad co&o c"r"ct r0stic" d '"s t r&"s 3sin t n r -u r corr r ' c"&ino " '" in< rs" co&o n '"s itin r"nt s5. Bst"s d Est"<i" son ' 4 &p'o d '"s itin r"nt s. !or '" c"'' '"t r"' ntr" '" ' ?" p"r" "'i& nt"r ' prae1urnium. L"s &u4 r s ntr"n por un" ntr"d" s cund"ri" con un c"rt ' -u poni" R muliaS. Atr"<i s"n un p"si''o # '' /"n "' apoditerium dond s d snud"n. !"s"n "' tepidarium: caldarium # .rigidarium. Los 2o&.r s+ por su p"rt + ntr"n por '" F0

ARQUEOLOGA 2000-2001 ntr"d" princip"' p"s%ndos " un" p"' str" portic"d" n uno d cu#os '"dos )ist un" piscin" *r0" # " 'os '"dos d '" piscin" un"s 2".it"cion s p"r" ' d sc"nso # p"r" -uit"rs '" suci d"d "nt s d & t rs propi"& nt dic2"s son por otr" pu rt" dond n '" piscin". L"s t r&"s tr"s un p"si''o p"s"n "'

apoditerium+ tc. E' apoditerium+ co&o s di4o+ t n0" unos nic2os p"r" /u"rd"r '" rop" # unos ."ncos p"r" c"&.i"rs . L" construccin s d .< d" d & dio c"?n stri"do con un cu'o d 'u;. En '" 2o4" nT I+ n '0n " discontinu"+ "p"r c un" conduccin -u s L" conduccin su.t rr%n " d "/u" -u "."st c " '"s t r&"s. 6 .i*urc" n tr s r"&"' s@ uno <" " '" piscin" *r0"+ otro " '" ;on" d &u4 r s # otr" " '" d 2o&.r s. OTRAS TERMAS. L"s Termas del Eoro son &%s "nti/u"s # t"&.i(n ti n n dos p"rt s 3p"r" 2o&.r s # p"r" &u4 r s5+ p ro son &%s p -u ?"s # ''o s < -u c"' nt"."n '" 2".it"cin. L"s T r&"s p8.'ic"s &%s "nti/u"s son '"s Termas de Agripa n ' ampus Martius. 6on t r&"s itin r"nt s+ co&o '"s <ist"s d !o&p #". > spu(s+ n un" (poc" " & di"dos d ' si/'o I d.9.+ 1 rn constru# sus t r&"s -u #" n ' *uturo s r%n si &pr ")i"' s. E)ist un" '0n " di<isori" -u p"rt '"s T r&"s n dos 3 n '" di"positi<" <ist" s < n un"s T r&"s construid"s n ' 6i/'o III por A' 4"ndro 6 < ro@ '"s Termas Ale(andrinas5. Tr"s T r&"s c"d" < ; &%s /r"nd s ''o nos ncontr"&os n concord"nci" con '" prop"/"nd" o*ici"' n '" p"' str" -u s &u# p -u ?". 6u apoditerium ti n uno d 'os /r"nd s .r"c ros d .ronc

i&p ri"'. As0+ '"s Termas de Tito s construir%n so.r '" Domus Aurea. Lo &is&o suc d r% con '"s Termas de Tra)ano 3T"&.i(n nci&" d '" Domus Aurea5. A&."s T r&"s+ r "'& nt + no son <isit".' s por-u 'o -u t n &os son di.u4os d !"'"dio 3d ' R n"ci&i nto5 ."s"dos n ' 6i/'o O,I. 6'o -u d"n "'/un"s /"' r0"s. T"&.i(n /r"ndios"s+ p ro p"r" usos p"rticu'"r s d "&i/os+ <isit"nt s+ tc. son '"s Termas de la ,illa de Adriano n Ti<o'i. En s p"'"cio+ F1

ARQUEOLOGA 2000-2001 s p"r"d"s ntr s si+ st%n '"s T r&"s &"#or s # '"s T r&"s & nor s. Ti n n distintos sist &"s constructi<os 3opus incertum4 reticulatum4 mi%tum+ ...5. L"s Termas de Caracalla son d ' 6i/'o III d.9. # son '"s &%s /r"nd s d Ro&" n su (poc"+ si/ui ndo ' sist &" ")i"' " r"4"t".'" # n ''"s )ist n otr"s d p nd nci"s "p"rt d '"s t r&"' s 3s"'" d r union s+ ti nd"s+ /i&n"sios+ .i.'iot c"s+ s"'"s d "udicin &usic"'+ tc5. 6on in& ns"s # ti n n c"p"cid"d p"r" &i' s d p rson"s. E' caldarium s un c0rcu'o n ' c ntro # 'o -u s cons r<" son 'os pi'"r s -u su4 t"."n '" .< d" -u '" cu.r0". Los nic2os d .0"n st"r con scu'tur"s # '"s p"r d s con &%r&o' s. Los su 'os t n0"n &os"icos d 'os -u "8n -u d"n "'/unos. Er" un caldarium in& nso. L"s Termas de 1iocleciano "8n son &%s /r"nd s # '" in& nsid"d pr do&in". T"&.i(n d si& tr0" ")i"'+ con dos p"' str"s # sus t0pic"s ;on"s. 6 cons r<"n dos p -u ?os )tr &os -u + p"r"d4ic"& nt + son t"n /r"nd s -u n ''os 2"n c".ido dos i/' si"s. 6u ) dr" s 2o# un" p'";". :o# n ''" st% ' in& nso $us o 1"cion"' Ro&"no. L" p"rt c ntr"' ti n '" I/' si" d 6"nt" $"r0" d 'os Nn/ ' s # 'os $%rtir s+ -u cons r<" &uc2os r stos d '"s T r&"s 3'" /r"ndios" .< d" c ntr"'5. T"&.i(n c". d ntro '" Escu '" d $"/ist rio+ un cin + c"'' s... in& nso. T"&.i(n t n &os '"s Termas de 4eptuno n Osti" -u son &%s p -u ?"s p ro ti n n unos &os"icos n .'"nco # n /ro &u# )tr"ordin"rios. Otr"s t r&"s son '"s d Clun& n !"r0s 3&%s &od st"s -u '"s "nt rior s5+ '"s d Treveris+ &u# co&p'ic"d"s # /r"nd s # con un" /r"n p"' str". T"&.i(n '"s 2"# n 9"rt"/o # n otros 'u/"r s d ' 1ort d N*ric".

F2

ARQUEOLOGA

2000-2001

TEMA 13 IM+ORTANCIA DE LA ESCULTURA +ARA EL CONOCIMIENTO DEL MUNDO ANTIGUO


LA EUNCIN RELIGIOSAJ CIAIL , ORNAMENTAL DE LA ESCULTURA. I!"rod#cci%!. En ' 6i/'o I d.9. !'inio ' ,i 4o+ n su 8istoria Natural 3Li.ro CE+ 9"p0tu'o CI5 s 2"c0" '" si/ui nt pr /unt"@ K-u( &ort"' podr% p"s"r r <ist" " tod"s '"s st"tu"s # -u( uti'id"d t ndr% ' conoc r'"s tod"sL 9u"ndo st "utor s 2"c0" st" pr /unt" '' <"." tod" '" r";n por-u !'inio const"t" un 2 c2o <id nt n su (poc"@ '" nor& c"ntid"d d st"tu"s # su pr s nci" continu" n '" <id" d cu"'-ui r ro&"no. En r "'id"d '" cont st"cin " st" pr /unt" '" t n &os -u d"r < int si/'os d spu(s. E' studio d '" scu'tur" sir< p"r" &uc2o@ p"r" conoc r "sp ctos d '" <id" # cr nci"s d 'os ro&"nos. :"ci ndo un poco d 2istori" pod &os d cir -u '" co'oc"cin d st"tu"s n '"s ciud"d s s un" tr"dicin it%'ic" 3por 4 &p'o n '"s ciud"d s trusc"s5. En Ro&"+ "nt s d ' 6i/'o III ".9.+ 2".0" poc"s # d sp rdi/"d"s n ' 7oro # '"s !'";"s. Er"n tosc"s+ d pi dr" c"'i;" o t rr"cot" co&o '"s -u 2orn"."n sus t &p'os d tr"dicin trusc". Es < rd"d -u d ntro d (st"s '"s 2".0" d .ronc d tr"dicin & dioit%'ic"s 3co&o '" Loba # ' #ruto apitolino5 p ro 'os ro&"nos st"."n &%s pr ocup"dos por 'uc2"r contr" sus n &i/os. 9on '" )p"nsin #+ so.r todo+ tr"s '" con-uist" d Ao's0n 3# su s"-u o5 s cu"ndo &pi ;"n " t n r cont"cto con '" st"tu"ri". Tito Li<io dic -u r"n un"s dos &i' '"s tr"0d"s 3di*0ci' d cr r si ndo &%s .i n dosci nt"s5. > spu(s ' s toc s r con-uist"d"s " '"s ciud"d s d $"/n" Gr ci"@ T"r nto # 6ir"cus". Estos .otin s inund"ron Ro&" d o.r"s d "rt . Tr"s ''o s s"-u "n '"s ciud"d s /ri /"s. En 1E6 ".9.+ cu"ndo $u&&io to&" 9orinto+ s"c t"nt"s st"tu"s -u no c".0"n n ro&" d .i ndo+ &uc2"s+ s r )port"d"s " It"'i" FC inc'uso " '" G"'i" :isp"ni".

ARQUEOLOGA 2000-2001 Tr"s '" s /und" /u rr" p8nic" '"s c"'' s d Ro&" st"."n "."rrot"d"s d st"tu"s. E' 6 n"do tu<o -u to&"r c"rt"s n ' "sunto ord n"ndo r tir"r "-u ''"s -u no 2u.i r"n sido "utori;"d"s por ' 6 n"do # ' !u .'o Ro&"no. Est" r tir"d" s * ctu n 1FG ".9. por 'os cnsu' s d "-u ' "?o. &p ;"." su L" p"sin ro&"n" por '"s st"tur"s r" t"' -u un di' -u

c"rr r" 3$"rco Esc"uro5 # -u -u r0" cons /uir <otos+ di*icio un T "tro d &"d r". !'inio nos cu nt" -u &"nd d cor"r'o con tr s &i' st"tu"s 3posi.' )"/ r"cin5. T"&.i(n st% ' int r(s d d t r&in"dos int ' ctu"' s por st"s o.r"s /ri /"s. Entr &uc2" &orr"''" s ncontr"r0"n o.r"s d $irn+ Lisipo+ !r")it ' s+ ... -u s r0"n 'os ori/in"' s # -u s cons r<"r0"n n sitios &%s prot /idos p"r" p8.'icos &%s cu'tos 3co&o ' Porticus Octaviae: Porticus del Teatro de Pompe&o: 'os %orti Serviliani: ' Templo de Apolo Palatino...+ inc'uso .u.o /r"nd s co' ccion s p"rticu'"r s co&o '" d Asinio !o'ion5. LA EUNCIN DE LAS ESCULTURAS !"r" ' studio d '" scu'tur" ro&"n" s pu d 2"c r un" pri& r" di<isin ntr *uncion s no ) nt" d contr"diccion s in )"ctitud s@ 1.-La 0#!ci%! reli.iosa. Est" *uncin s r0" p"r" 2onr"r " 'os dios s # t"&.i(n 2onr"r " 'os di*untos por-u '"s st"tu"s *un r"ri"s son+ d "'/un" &"n r"+ t"&.i(n r 'i/ios"s. 2.-La 0#!ci%! )o!or/0ica. !"r" 2onr"r " 'os <i<os. C.-La 0#!ci%! or!ame!"al. !"r" otr"s cos"s. En cu"nto " '"s Es"a"#as de c#l"o (st"s r"n '"s -u st"."n n 'os

T &p'os d dic"d"s " 'os dios s. 9"d" t &p'o ti n su st"tu" d cu'to corr spondi nt " su di<inid"d "un-u + n oc"sion s+ pu d suc d r -u un t &p'o "'. r/u '"s *i/ur"s d otros dios s 3por 4 &p'o n ' Templo de 23piter Optimus !a(imus dond + "' '"do d P8pit r+ "p"r c n Puno # $in r<"5. En ' Templo de !ars #ltor t"&.i(n st"."n '"s st"tu"s d , nus # d 9(s"r #" di<ini;"do.

FE

ARQUEOLOGA 2000-2001 Un c"so &%s pr)i&o 'o t n &os n 9%rt"&" dond s st"."n p"rtid"s por '" &it"d. >

ncontr un

t &p'o con 'os cu rpos d tr s /r"nd s &"tron"s s d nt s -u ''o+ cinco *r"/& ntos s ncu ntr" in situ cons r<"n n ' P"rd0n d '" 7inc" d '" 9onc pcin # otro n ' $us o Ar-u o'/ico 1"cion"'. 6i '" st"tu" s pod &os s". r -u r" un" st"tu" d cu'to. L"s d 9%rt"&" d .0"n

s r st"tu"s d dios"s o &p r"tric s di<ini;"d"s. 6i '" st"tu" s ncu ntr" d scont )tu"'i;"d" s di*0ci' s". r si r" d cu'to o no. 02/11/2000 En ' T &p'o d P8pit r Opti&us $")i&us+ co&o <i&os+ )ist n tr s di<inid"d s. En otros c"sos+ cu"ndo un /rupo d conocid"s s posi.' -u st"tu"s son )ist"n r produccion s -u nos p r&it"n

s". r -ui n s son. As0 '"s st"tu"s d $"rt # , nus+ n ' Templo de !ars #ltor r"n &u# popu'"r s # r producid"s ncontr%ndos r pr s nt"cion s -u r produc n+ con <"ri"nt s d rop"4 + "-u ''"s i&%/ n s d ' Templo de !ars #ltor. E' t &" d Los dios s s 'os dios s s co&p'ic"do por-u 2"# < c s -u p ns"&os -u 'o ncontr"do s un dios p ro ' *"'t"n 'os "tri.utos. ncu ntr"n n 'os T &p'os p8.'icos. En 'os lararios )ist n t"&.i(n *i/ur"s d cu'tos pri<"dos. 6 tr"t"." d p -u ?os t &p' t s con nic2o dond s d"." cu'to " 'os lares # " 'os penates. 6 2"n ncontr"do &uc2os lararios. E' lar s un 4o< n con t8nic" # .ot"s+ con o sin "tri.utos 3por 4 &p'o un" cornucopi"5. T"&.i(n n '"s c"s"s s d"." cu'to "' Genio Protector r pr s nt"do to/"do # < '"do. T"&.i(n )ist0"n genios provinciales # prot ctor s d '"s ciud"d s 3 n $(rid" "p"r ci uno5. 9"p0tu'o "p"rt d 'os dios s tr"dicion"' s st%n 'os emperadores di&i!i=ados. 9u"ndo sto suc d s ' s r pr s nt" d un" &"n r" d t r&in"d"@ "ctitud "pot sic"D s d cir+ torso d snudo. !u d FF

ARQUEOLOGA '' <"r c"p" o &"nt" sin

2000-2001 &."r/o. 6u "ctitud s &"4 stuos" o

2 roic". >os .u nos 4 &p'os son ' d Ti. rio n ' ,"tic"no #+ "8n &"s <id nt + '" st"tu" d 9'"udio t"&.i(n n ' ,"tic"no r pr s nt"do co&o P8pit r # '' <"ndo+ por ''o sus "tri.utos 3%/ui'" # c tro5. >os 4 &p'os &%s d &p r"dor s son 'os d Tito "rr ."t"do por un %/ui'" 3 n ' intrad,s d ' Arco de Tito5. !"r cido "' "nt rior s ' d Tr"4"no tot"'& nt d snudo. T"&.i(n )ist n p rson"4 s -u int r s"nt ' &p r"dor 2"c ndios"r co&o n ' c"so d Adri"no con Antinoo 3r pr s nt"do co&o >ionisos5. Un c"so &u# s ' r 'i < d '" ."s" d '" Columna de Antonino Pio@ s tr"t"r0" d 9on+ / nio "'"do d ' "ir + -u tr"nsport" so.r sus sp"'d"s " Antonino # " su spos" 6".in"+ *r"n-u "dos "&.os por dos %/ui'"s. Otros &p r"dor s post rior s son 9o&odo+ "uto r pr s nt"do co&o dios n <id" 3co&o :(rcu' s5. Los &p r"dor s t n0"n sus propios t &p'os o c"pi''"s p"r" su "dor"cin. !or otro '"do st% '" esc#l"#ra 0#!eraria d c"r%ct r t"&.i(n s"cro 3i/u"' -u p"r" nosotros5 # "s0+ d 2 c2o+ )ist n "'t"r s n c & nt rios 3co&o n !o&p #"5. Es posi.' -u t n/"n r 'i < s d tipo / o&(trico+ < / t"'+ *i/ur"do+ sc n"s. L"s scu'tur"s *un r"ri"s pu d n s r d .u'to r dond "do o d r 'i < . En cu"nto " '"s esc#l"#ras de $#l"o redo!deado+ )ist n s pu'cros -u pu d n t n r scu'tur"s d 'os di*untos n sus int rco'u&nios o n "'/un"s p"rt s d ' s pu'cro dond s co'oc"." n "'to r 'i < .i n ' di*unto so'o o n p"r 4" 3"s0 ' 4 &p'o s uno dond "p"r c ' &"rido con '" to/" )i/u" # '" &u4 r < stid" con c7it,n 7imation r pr s nt"ndo un tipo incono/r%*ico &u# d t r&in"do con '"s &"nos n postur" &u# t0pic"@ '" pos"#ra p#dici"ia. Es un tipo F6 tc. r pr s nt"ndo di< rs"s

ARQUEOLOGA 2000-2001 icono/r%*ico con ori/ n n ' : ' nis&o. En Ro&" 'o uti'i;"."n '"s &"tron"s p"r" r pr s nt"rs 'os r"s/os son &u# d *inidos. En ' 6i/'o I d.9. s / n r"'i;"+ ntr 'os 'i. rtos+ '" costu&.r d s r r pr s nt"dos so'os+ n p"r 4" o con su p"r nt '" n r 'i < " & dio cu rpo. !u d n s r *ision&icos o no # s r pr s nt"n si &pr d i/u"' *or&". 6i &pr "p"r c d ."4o '" inscripcin -u nos cu nt" -ui n s son. E4 &p'os 2"# &uc2os # d distint"s (poc"s 3 ' p in"do s un .u n indic"dor d '" (poc"5. > spu(s '" cos" s <" co&p'ic"ndo # <"n )isti ndo c"d" < ; &%s p rson"4 s 3si &pr 'i. rtos5. T n &os ' c(' .r RCatn & PorciaS d *in"' s d '" R p8.'ic"+ dond s < ' / sto *ison&ico d ' p rson"4 ' ti &po si/u '" r pr s nt"cin n n cu stin. 9u"ndo "<"n;" n '"s tu&."s 3*und"& nt"'& nt n 'os si/'os I ".9. # I d.9.5. 6u ' n t n r ' r tr"to d ' di*unto por-u

r 'i < p ro n G r&"ni"+ G"'i"+ :isp"ni" # 9"&po d It"'i" ' r tr"to s s'o un si&u'"cro d '" c"r" 3no s *ison&ico5. > spu(s ti n n c".id" d ntro d '" scu'tur" *un r"ri" 'os r 'i < s -u "'ud n " '" pro* sin d ' di*unto. En uno d Osti" s "'ud tosc"& nt " '" pro* sin d ' du ?o d ' p"nt n@ '" d 2 rr ro. T"&.i(n t n &os t nd ros+ c"rnic ros+ p"n"d ros 3co&o '" *"&os" tu&." d Euris"c s5+ tc. T"&.i(n )ist n 'os r 'i < s n 'os s"rc*"/os -u + con ' c"&.io d '" incin r"cin " '" )2u&"cin+ pro'i* r"n # 'os ricos &pi ;"n " uti'i;"r'os /r".%ndos n tr s d sus '"dos+ "un-u " < c s s '".r"n 'os cu"tro '"dos. 6u "p"ricin s produc " p"rtir d ' si/'o III d.9. si ndo su t &%tic" <"ri"d" 3&oti<os < / t"' s+ / o&(tricos+ & d"''on s n ' c ntro r pr s nt"ti<os d 'os di*untos+ &oti<os &ito'/icos+ ...5. E' Sarc.ago Ca..arelli 3d ti &pos d Au/usto5 r pr s nt" dos /uirn"'d"s co'/"d"s d 'os cu rpos d 'os .ucr%n os d 'os -u FI

ARQUEOLOGA 2000-2001 p nd n un"s t ni"s "c"."d"s n .or'"s. Entr sus r 'i < s "p"r c n instru& ntos s"cri*ic"' s. 9on ' ti &po "u& nt" ' ."rro-uis&o d 'os s"rc*"/os. E)ist n 'os sarc.agos de estrigila. T"&.i(n )ist n s"rc*"/os d pu rt"s d ciud"d 3co&o ' d un" di"positi<" dond "p"r c un" *i/ur" to/"d" -u por su *or&" s d *in"' s d ' 6i/'o III o principios d ' I,. T n &os t"&.i(n ' Sarc.ago de la ,endimia n ."4orr 'i < 3no s". &os si cristi"no o p"/"no por '" t &%tic"5. $u# co&p' 4o s ' Sarc.ago de ,eletr9. T"&.i(n t n &os ' Sarc.ago de las dos hermanas d ' $us o L"t r"no 3#" d c"r%ct r cristi"no5. T"&.i(n cristi"no s ' Sarc.ago de 2unio /asso. En ' 6i/'o I, "p"r c n #" ' cris&n # '" cru;. T"&.i(n 2"# s"rc*"/os p"r" ni?os dond "p"r c n rot s "'"dos 3sustituidos por %n/ ' s -u '' <"n cris&n n ' cristi"nis&o5. En cu"nto " '" 0#!ci%! )o!or/0ica (st" '" < &os cu"ndo s ' <"nt"n st"tu"s " p rson"4 s por sus &(ritos < rd"d ros o *icticios. L" costu&.r d ' <"nt"r st"tu"s " '"s p rson"s d &(rito p"r" & &ori" d '"s / n r"cion s *utur"s+ p"r" 4 &p'o d '"s p rson"s -u < n0"n d tr%s d c"r/os d ' p rson"4 'o t n &os n Ar ;;o dond ''"s inscri.i ndo 'os no&.r s # )ist n un r cinto n ' -u "p"r c n r" "'/o &u# *r cu nt . Un c"so )c pcion"'

'os p d st"' s 3no '"s st"tu"s5 d <"rios p rson"4 s *"&osos d Ro&" co&o Apio 9'"udio R ' 9i /oS+ 7".io $%)i&o+ E&i'io !"u'o+ 'os Gr"cos+ $"rio+ tc. E' 2 c2o nos indic" -u d st"s s posi.' -u s r piti r" 'o &is&o n <"ri"s ciud"d s d ' I&p rio. $uc2"s st"tu"s r pr s nt"n " 'os p rson"4 s 3*ison&ic"s5. 9u"ndo s co'oc"n st"tu"s " un" p rson" s ' su ' r pr s nt"r con ' 7abitus civilis 3to/"5. G n r"'& nt s r pr s nt" "s0 " 'os ciud"d"nos 'i.r s # " 'os &"/istr"dos "' *in"' d ' cursus 7onorum. FG

ARQUEOLOGA 2000-2001 !u d n '' <"r 4unto " ''os un" c"4" circu'"r n '" -u so.r s"' n 'os ro''os d p r/"&inos con 'os volumina -u nos indic" ' r"n/o d ' &"/istr"do. !od0"n st"r don"dos o d dic"d"s por '" propi" st"r don"d"s por corpor"cion s+ por s 'o -u s 2" cons r<"do p rson"+ por 'os *"&i'i"r s o por '"s institucion s ci<i' s d su ciud"d. T"&.i(n pu d n "co&p"?"rs d suscripcin popu'"r+ por ord n d ' 6 n"do+ tc. En tod"s so'0" un p d st"' -u &"#orit"ri"& nt + sin -u pod"&os s". r -u corr spond0" " c"d" uno. Los p d st"' s nos d"n in*or&"cin so.r 'os 2 c2os d ' p rson"4 @ si dio ."n-u t s p8.'icos+ si or/"ni; 4u /os+ tc. 9u"ndo un" p rson" d cid ' <"nt"rs un" st"tu" pu d 2"c r'o o n <id" o tr"s '" &u rt . T"nto (' co&o sus c"us"2".i nt s 2"n d p dir "utori;"cin " '" "utorid"d p"r" co'oc"r'" n 'u/"r p8.'ico # ''o s indic" n '" st"tu" 3))) per ordo decurionum5 # ''o por-u 2u.o un" (poc" n Ro&" n -u c"d" cu"' pod0" pon r su st"tu". L' / un d0" -u 2".0" t"nt"s st"tu"s -u ' 6 n"do tu<o -u -uit"r '"s no "utori;"d"s por ' 6 n"do o ' !u .'o Ro&"no. 9on '"s &u4 r s p"s" 'o &is&o. L" &u4 r s r pr s nt" / n r"'& nt < stid" con "tu ndos 2 ' n0sticos o con '" pr nd" ro&"n" p"r" '"s &"tron"s@ '" palla 3&"nto "nc2o # "&p'io5. 6i ' p rson"4 r" i&port"nt s ' ' <"nt"."n st"tu"s cu str s co&o '" d $"rco 1onio A"'.o+ pr tor # procnsu' # '" d su 2i4o+ "&."s ncontr"d"s n : rcu'"no # -u 2o# st%n n ' $us o d 1%po' s. Otr"s st%n d dic"d"s " 'os E&p r"dor s co&o '" d .ronc d $"rco Aur 'io n ' 9"pito'io. Otr"s d &p r"dor s st%n &ont"d"s n cu"dri/"s co&o '" d Tr"4"no. 9u"ndo no s "s0 st%n n bigas 3c"rros d dos c"."''os5. 1o nos 2"n '' /"do st"tu"s co&p' t"s "s0 p ro n ' Arco de Tito s0 -u s 2"n ncontr"do. 6 cons r<" un" biga co&p' t" d &%r&o' n ' ,"tic"no 36"'" d '" Ai/"5

F9

ARQUEOLOGA 0C/11/2000 E' ciud"d"no ro&"no s

2000-2001

r pr s nt" si &pr

co&o '" tr"dicin

&"nd"."D con Rtr"4 o*ici"' ro&"no d ciud"d"no 'i.r SD s d cir+ con '" to/" 3ciud"d"no to/"do5. 6i "p"r c n con ro''os & tidos n un"s c"4"s o capsai s -u s tr"t" d &"/istr"dos. E' studio d 'os to/"dos s &u# "nti/uo pu sto -u *or&"n p"rt d '"s scu'tur"s &%s %rid"s # di*0ci' s d * c2"s. Los pri& ros -u tr"t"ron ' t &" *u ron dos "' &"n s d 'os "?os tr int"@ Go tt + -u *u ' pri& ro -u studi '"s *i/ur"s d cu#" crono'o/0" st"." s /uro # 'u /o st".' ci un studio -u *u pro*undi;"do por 9urtis 9urtius n un" (poc" post rior 3"?os 605. E)ist otro studio i&port"nt so.r to/"dos d otro "' &%n. 1i & # r 3 ' -u to/"dos ro&"nos. Go tt sist &"ti; # st".' ci un" crono'o/0" to&"ndo co&o s ' studio &%s &od 'o 'os to/"dos d todo ' &undo. Bst co&p' to so.r studio d 'os to/"dos uno s ."s 'u/"r s * c2".' s+ "un-u studi 'os Tosc"nos5. > <u 't" " su ti rr" scri.i un ns"#o so.r

' t &" "un-u pu d -u t n/" *"''os. !"r" ' n -u 2"#"n "p"r cido n d stos st%n '" &"#or p"rt

d scont )tu"'i;"dos. 9"d" p"rt d '" to/" ti n su no&.r . 6 /8n '" posicin d '" to/" pod &os s".(s &%s o & nos su crono'o/0"@ 1. #mbo. R 'i < cur<o d '" to/" por nci&" d '" cintur" 2. /altius. !'i /u d '" to/" n '" rodi''". C. Lacinia. E)tr &o -u so.r s"' por d ."4o. Los 2o&.r s t n0"n -u < stirs d un" ci rt" &"n r" # si/ui ndo '" tr"dicin+ p ro no '"s &u4 r s -u t n0"n tot"' 'i. rt"d "un-u s < st0"n con '" palla 3 sp ci d &"nto5 o con himation. Tod"s st"s scu'tur"s st"."n r pr s nt"d"s con ' r tr"to d '" p rson" r pr s nt"d". $uc2"s < c s '"s st"tu"s t n0"n un 2u co 60

ARQUEOLOGA 2000-2001 so.r 'os 2o&.ros # n ''os s pon0" '" c". ;" d 'os &p r"dor s+ s /8n *u r"n <ini ndo nu <os &p r"dor s s -uit"." '" d ' "nt rior # s pon0" '" d ' nu <o. E' r tr"to d 'os p rson"4 s s un studio &u# "&p'io # co&p' 4o. L" crono'o/0" s &%s di*0ci' d s". r n 'os 2o&.r s -u &u4 r s por -u n '"s ' sti'o d ' p in"do s .i n d *initorio d '"s

distint"s (poc"s. > sd Adri"no " 9onst"ntino s pon d &od" '" ."r." # ' p 'o ri;"do con .uc' s d &odo ."rroco. Los pi'"r s 2 r&"icos s pon0"n n 'os "trios d '"s c"s"s ro&"n"s # '"s 2"c0"n o &"nd"."n 2"c r 'os 'i. rtos " 'os "nti/uos du ?os. 9u"ndo stos ' s 'i. r"."n n "/r"d ci&i nto ' s 2"c0"n r /"'os. Los r tr"tos t"&.i(n s 2"c0"n " *i'so*os+ scritor s ro&"nos+ .... "p"r ci ndo n sitios pri<"dos p ro t"&.i(n n p'";"s+ c"'' s+ ...Un" &"n r" d 2onr"r'os r" pon r' s si &pr i&port"nt s ."r."s. L" s /und" c"t /or0"+ d ntro d '" scu'tur" 2onor"ri"+ son '"s estatuas ecuestres. Un 4 &p'o 'o t n &os n 'os 1onios A"'.os+ p"dr 2i4o+ n : rcu'"no 3 n &%r&o'5. :o# d0" s cons r<"n n ' st"tu"s su ' n st"r r s r<"d"s " n .i/"s o $us o d 1%po' s. Est tipo d

'os &p r"dor s co&o '" *"&os0si&" d ' E&p r"dor $"rco Aur 'io n .ronc . Los &p r"dor s t"&.i(n so'0"n r pr s nt"rs cu"dri/"s # t"&.i(n st%n '"s esc#l"#ras )o!or/0icas n '"s -u 'os &p r"dor s "p"r c n < stidos d / n r"' o i&p r"tor r ci.i ndo+ ntonc s+ ' no&.r d thoracatos. En ' 9"pito'io 2"# un r 'i < dond "p"r c n 'os pr tori"nos < stidos con su uni*or& &i'it"r+ con c"sco+ # '&o ro4o # scudos "'tos. E' & 4or 4 &p'o dond "p"r c n &i'it"r s " c"."''o s '" A"s" d "p"r c n '" 9o'u&n" d Antonino !0o. En ' c ntro "p"r c n n so'd"dos " pi con '"s insi/ni"s d '" ' /in. L"s cu"dri/"s

n &uc2os r 'i < s # bultos redondos:. T"&.i(n 61

ARQUEOLOGA 2000-2001 r 'i < s circ ns s "p"r c n cu"dri/"s. > ."4o d c"d" st"tu" 2"# un" ."s" n '" -u "p"r c scrito ' no&.r d ' r pr s nt"do.

!or 'o -u r sp ct" " '" 0#!ci%! or!ame!"al+ (st" co&pr nd &uc2os tipos d scu'tur"s -u s pon n n st /rupo n &uc2"s oc"sion s # st%n d scont )tu"'i;"d"s pu s no s s". d dnd r"n '"s scu'tur"s. T"&.i(n 2".0" st"tu"s d dios s -u no s r0"n d cu'to # s r0"n o s r<ir0"n p"r" orn"& nt"r. T"&.i(n )ist n r 'i < s orn"& nt"' s. A un dios no s ' pon n st"tu"s 2onor0*ic"sD n todo c"so s r0"n d cor"ti<"s # t"&.i(n 2"# -u d cir -u '"s scu'tur"s d p rson"s i&port"nt s no t n0"n -u s r s'o 2onor0*ic"s sino -u t"&.i(n pod0"n s r<ir p"r" d cor"r. Un r 'i < 2istrico t"&.i(n pu d s r d cor"ti<o "un-u + prop"/"nd0stic". L"s di<inid"d s "cu%tic"s r cost"d"s son c"r"ct r0stic"s d '"s *u nt s+ &"n"nti"' s+ st"cion s t r&"' s+ tc "un-u t"&poco s r"ro -u "p"r ;c"n n un 4"rd0n. E4 &p'os t n &os n un *"uno )ist nt n ' i&p'u<iu& d '" 9"s" d ' *"uno d !o&p #" o n un s r<0" d port"< '"s p"r" i'u&in"r '"s * .o '"&pod*oro -u 2".it"cion s. 06/11/2000 OTRA6 9UE6TIO1E6 RELATI,A6 A LO6 E6TU>IO6 6OARE E69ULTURA 3$I1I9UE6TIO1E65. La 0i!a!ciaci%! de las es"a"#as. !u d n s r pri<"d"s o p8.'ic"s. L"s pri<"d"s+ / n r"'& nt + <"n " cost" d '" p rson" " '" -u s ri/ '" &is&"+ -u '" cost " n <id" o .i n por t st"& nto # n st c"so s '" *"&i'i" -ui(n st% o.'i/"d" " p"/"r'"+ -u un"s < c s '" nc"r/" # #" st% # otr"s < c s d" din ro. L"s p8.'ic"s '"s 62 n pri& r" inst"nci"+ su int ncin *u r"

ARQUEOLOGA 2000-2001 cost "n '"s corpor"cion s+ &unicipios+ collegia o por suscripcin popu'"r. L" t rc r" <0" s cu"ndo '" *in"nci" ' Est"do 3 ' Senatus5 o n 'os municipia ' ordo decurionum. Los mo"i&os. K!or -u( s *u *"&oso # s ri/ '" st"tu"L. !or &(ritos+ c"pric2os+ tc. E4 &p'o@ '"s *u nt s nos 2".'"n d Lucio A-uio+ un po t" -u nri-u ci # &"nd 2"c rs un" st"tu" co'os"' 3cu"ndo n r "'id"d (' r" ."4ito5+ o ' c"so d Espurio 9"sio n E9C ".9. -u "spir"." " '" r "' ;" # s 2i;o un" st"tu" co'os"' -u *u d rri."d" por "p"r c r con coron". L" costu&.r t"&.i(n r" d '"s &u4 r s ric"s+ st d s o s *usti/"do por 9"tn ' 9 nsor -u critic" " todos "-u ''os -u por /usto s -u r0"n ' <"nt"r un" st"tu" 3 n 1GE ".9.5. T"&.i(n c".0" 2"c r'" por &(ritos cu"ndo "'/ui n "c"."." un" &"/istr"tur" sup rior o & 4or tod"<0"+ cu"ndo "c"."." ' cursus 7onorum+ cu"ndo 4 rc0" co&o 1lamen o 1laminica 3s"c rdot 5+ por s r . n *"ctor d un &unicipio o co'oni" #" s " por-u di*ic" &onu& ntos+ c ' .r" 4u /os /'"di"tor s o circ ns s+ 2"c ."n-u t s p8.'icos " sus )p ns"s+ tc. # por todo ''o '"s / nt s s 'o "/r"d c n. T"&.i(n por d s &p ?"r c"r/os po'0ticos co&o s r /o. rn"dor stos c"sos si &pr st ordo 'i/ d pro<inci"s+ propr tor o procnsu'. T"&.i(n por 2". r sido s n"dor o c"."'' ro. En todos s & n st"r cont"r con '" "pro."cin d ' ordo n 'os p d st"' s d '"s st"tu"s. T"&.i(n decurionum # "s0 "p"r c

' sitio dond co'oc"r'".

El "ama8o. E' t"&"?o d '" st"tu"ri" ro&"n" s <"ri".' + pu d 2". r'"s p -u ?"s n t rr"cot" o .ronc 2"st" d t"&"?o co'os"'. Lo nor&"' s -u *u r"n d t"&"?o n"tur"' o 'i/ r"& nt sup rior. Otr"s < c s pu d n s r &"#or s co&o n ' c"so d 'os s n"dor s. As0 1 rn r pr s nt"do co&o : 'ios r" d t"&"?o co'os"' d"ndo no&.r "' 9o'is o. En I1 ".9.+ $"rco Lucu'o s tr"4o d ' !onto un" st"tu" co'os"' d Apo'o -u puso n ' 9"pito'io. 9'"udio+ n ' 6C

ARQUEOLOGA 2000-2001 9"&po d $"rt + puso otr" st"tu" co'os"'. > '" d 9onst"ntino n '" A"s0'ic" d $"4 ncio s'o nos -u d" '" c". ;" # un" &"no. > '"s tr s "nt rior s n"d" nos -u d". Ador!os. L"s st"tu"s no st"."n s'o pint"d"s sino -u t n0"n sus propios "dornos. A < c s s "dorn"."n con '%&in"s d p'"t"+ oro o 4o#"s. 6 don"."n " '"s dios"s co''"r s # .r";"' t s suntuosos. En Gu"di) s ncontr un" inscripcin n '" -u un" ".u '" d"+ n no&.r d su ni t"+ un" don"cin " un" st"tu" d Isis. Er"n &uc2"s 4o#"s -u ir0"n " p"r" " s" st"tu". O .i n s '"s < st0" co&o n ' c"so d '"s !"n"t n "s+ dond '"s &u4 r s t 40"n un p p'o con ' -u s cu.r0" '"s st"tu"s d 7idi"s. Ma!"e!imie!"o. 9u"ndo s ri/ un" st"tu" su d stino s s r ' s r<icio d '"s p"'o&"s # nsuci"rs con ' <i nto # '" ''u<i". !or t"nto 2".0" -u 'i&pi"r'"s # K-ui(n 'o 2"c0"L. 6i r"n pri<"d"s o *un r"ri"s 'o 2"c0"n 'os p"rticu'"r s # '" *"&i'i" d ' 2o& n"4 "do. 6i r"n ' <"nt"d"s con din ro p8.'ico nc"r/"dos+ ntr st"."n 'os cur"tor s+ '" *uncion"rios otr"s cos"s+ d ' cuid"do d ' s r<icio.

st"tu"ri" p8.'ic". Est cu rpo "ct8" con di'i/ nci" 2"st" 'os dos pri& ros si/'os d ' I&p rio. A p"rtir d "20 d c" +recio. 6u pr cio <"r0" s /8n '" st"tu" # '"s r /ion s. Un" st"tu" d to/"dos o *i/ur"s * & nin"s 3nor&"' s5 n N*ric" '' /"."n " cost"r ntr 1000 # G000 s st rcios+ n It"'i" d E000 " I000 # n :isp"ni" ntr 2000 # G000. E' pr cio & dio r" ntr F000 # 6000 s st rcios. 9on unos cu"ntos s st rcios un" *"&i'i" pod0" <i<ir un d0". Un" 4"rr" d <ino cost"." un "s -u d n"rio. Los po.r s no pod0" cost "rs s un su.&8'tip'o d ' st"tu"s 3sic5. En 9rdo."+

n 'os si/'os III # I, <i<i un p rson"4 ''"&"do Lucio Punio !outinos+ -u 2".0" sido pont0* ) # *'"& n p rp tuo n 9rdo." # '" A" tic". 9u"ndo &uri d 4 '" ord n n su t st"& nto d -u s 2ici s n st"tu"s su#"s # d sus *"&i'i"r s p"r" 'o -u don"." 6E

ARQUEOLOGA 2000-2001 600.000 s st rcios. K9u%nt"s st"tu"s s ' <"nt"ronL $uc20si&"s -u inund"r0"n '" co'oni". En 9rdo." no s 2"n ncontr"do t"nt"s st"tu"s d ('. Esto no s un d"to *icticio ni d *u nt s. 6 conoc docu& nto n un" inscripcin. L" &"#or0" d '" / nt s '

cont nt"." con un" st"tu". En cu"nto "' cost d '"s st"tu"s n nu str" ;on"+ n Lo4" cost"."n G000 s st rcios+ n 6".or" 6000 # E000+ n I'itur/ico'" 6000+ n L"cipo E000 # 2000+ n Au4"'"nc C200+ n A"cr" Au/ust" 2EF0 # 2000+ n Gu"di) '" st"tu" d '" & ncion"d" ".u '" *u 2"''"do con 4o#"s por <"rios &i''"r s d s st rcios. Todo sto "p"r c n '" A tic".

TEMA 12 EUNCIN , T>CNICAS ESCULTRICOS TERMINOLOGA 1. Desi.!aci%! de las es"a"#as. 1u str" p"'".r" st"tu" s ' -ui<"' nt p"'".r" -u "p"r c n /ri /o " Agalma+ n ' /ri /o c'%sico & ncion"d" por : rodoto

con ' si/ni*ic"do d o.4 to . ''o o -u "/r"d". En (poc" "rc"ic"+ cu"ndo un" st"tu" s c"'i*ic" co&o "/"'&" tou "po'onos+ 2" d tr"ducirs co&o o.4 to . ''o propi d"d d Apo'o p ro no co&o st"tu" d Apo'o. L" p"'".r"+ por t"nto+ d si/n"+ &%s .i n un" st"tu" o*r cid" " un dios -u '" propi" st"tu" d cu'to. L" st"tu" s un r /"'o " Apo'o # (st s '" -u d". Est" & nt"'id"d "rc"ic" c"&.i" # '" p"'".r" p"r" d si/n"r st"tu" d cu'to s 3dos # p"r" d si/n"r st"tu"s d 'os 2u&"nos s Andria 3p"'".r" t"rd0" d 'os si/'os , o I,5. L" p"'".r" co'oso si/ni*ic" -u s s"' d 'o corri nt + d di& nsion s nor& s. !"r" 'os /ri /os '"s st"tu"s son sustitutos d ' p rson"4 r pr s nt"do+ '" st"tu" "su& + por t"nto+ '" 6F

ARQUEOLOGA 2000-2001 p rson"'id"d d ' r pr s nt"do. !or 4 &p'o+ n (poc" "rc"ic" "p"r c so! n $i' to un" inscripcin d p d st"' n '" -u s ' R !o 7aresS 3-u no s un" st"tu" sino -u s (' &is&o5. L"s

&u4 r s t"&.i(n "p"r c n con su no&.r . L" p"'".r" 3i;on <oc" '" id " d parecido # d si/n" n '" (poc" t"rd0" un r tr"to scu'pido o pint"do con ' s ntido "ctu"'+ s d cir+ d un" id nti*ic"cin *ision&ic" d ' p rson"4 d t"' &"n r" -u d 3i;on <i n '" p"'".r" icono+ -u n "rt r pr s nt" " 'os s"ntos n '" pintur" .i;"ntin". !'inio+ n su 'i.ro CE+ 2".'" d '"s st"tu"s icnic"s -u son "-u ''"s -u ti n n p"r cido *0sico con '" p rson" r pr s nt"d". >ic -u s r r pr s nt"do con sus r"s/os r" un 2onor " -ui n < nc0" tr s < c s 'os "t' t"s d n 'os 4u /os o'0&picos. Est un scu'tor d"to nos s r *r nd"do por !"us"ni"s -u dic -u 'os pri& ros iconos *u ron O'i&pi". Oo"non *u n &"d r"+ !"us"ni"s n ' 6i/'o II d.9. dic -u )ist0"n &uc2"s st"tu"s d

&"d r" n 'os t &p'os. Est" in*or&"cin 2" sido r *r nd"d" por '" "r-u o'o/0" #" -u s 2"n ncontr"do scu'tur"s d &"d r"+ cos" r"r" n ' %&.ito & dit rr%n o+ concr t"& nt 6"&os s 'os )p rtos r" &%s *in" -u '"s propi"s 2"n n ' 7eraion d st"tu"s d pi dr" n Roc" ' ncontr un" *i/ur" * & nin" d ' 6i/'o ,II ".9. 6 /8n ncontr"do 0do'os

cont &por%n ". En It"'i" s

6"'* 'ic2 + c rc" d ' A< 'ino+ d 'os si/'os II # III ".9. 7in"'& nt + n '"s Tr"/ di"s /ri /"s+ concr t"& nt (. Los "9rmi!os "9c!icos. S1irelaton s un" st"tu" "&"rti''"d"D s d cir+ d .ronc 2 c2"s por pi ;"s -u s "d2i r n " un n8c' o d &"d r" por c'"< t "do+ u otros & t"' s. Es '" t(cnic" &%s "nti/u" -u s conoc p"r" r "'i;"r un" st"tu" d .ronc # "s0 'o r conoc !"us"ni"s -u nos cu nt" -u n Esp"rt" <io un" st"tu" d W us 2 c2" con st" t(cnic"+ t"n 66 n Euripid s+ "p"r c t(r&ino #retas -u d si/n" " '"s )o"n"s d "sp cto pri&iti<o.

ARQUEOLOGA 2000-2001 <i 4" r" -u 'os 'u/"r ?os d c0"n -u r" o.r" d 'os disc0pu'os d >(d"'o 3&0tico in< ntor d '" scu'tur"5. L" "r-u o'o/0" nos dic -u s < rd"d sto d ' s1irelaton por-u s 2"n d scu.i rto n # *i/ur"s d Apo'os # O'i&pi" *r"/& ntos * c2"dos n ' pri& r t rcio d ' 6i/'o ,II+ s 2" r conocido ' .usto d un" s*in/ Art &is"s+ "s0 co&o d su &"dr L tos. > ' 6i/'o ,III s 2"n ncontr"do n 9r t". L" &%s conocid" s un *r"/& nto d un toro -u s ncontr n > '*os d t"&"?o n"tur"'+ n p'"t" # -u s * c2"r0" n ' 6i/'o ,I ".9. 0I/11/2000 Tipos Ke! .rie.oL. Est" p"'".r" "p"r c n inscripcion s+ so.r todo n Epid"uro. 6u si/ni*ic"do no st% c'"ro por-u ti n distint"s "c pcion s. Ori/in"'& nt d si/n" &o'd s 3(poc" "rc"ic"5. En ' 6i/'o I, d si/n" &od 'os+ -u son 'os -u s pr s nt"n "' c'i nt cu"ndo s 2" t r&in"do '" st"tu". Est" o.r" &od 'o r ci. no&.r d p"r"di/&" -u d sd ori/in"'. !0alos. 6i/ni*ic" ' o&.'i/o d ' &undo. 9u"ndo W us -uiso s". r dond st"." ' c ntro d ' &undo so't dos %/ui'"s n c"d" )tr &os+ s ncontr"ron # s pos"ron n > '*os n un" pi dr" ' ntonc s 2"st" "2or" s '" o.r"

3n*"'os5. :"# r pr s nt"cion s no *i/ur"ti<"s d di<inid"d s o d pr s nci"s di<in"s+ son *i/ur"s "nicnic"s+ o.4 tos s"/r"dos -u t"&.i(n s d . n studi"r n scu'tur". Un 4 &p'o s ' propio n*"'os+ pi dr" rod "d" d un" r d -u Estr".on nos cu nt" -u T"&.i(n n <io n st% scu'pid" n '" pi dr"+ $ t" !onto. d "p"rt 2"# otr"s pi ;"s+ pi dr"s no tr"."4"d"s 3'os "r/oi 'itoi5+ -u ' 6"ntu"rio d -u ' ! 'opon so 2".0" / nt d"." no&.r

di<inid"d s " pi dr"s cu"dr"d"s. L"s pi dr"s *i/ur"ti<"s &ostr"."n -u t n0"n r '"cin con '" di<inid"d # nor&"'& nt 6I r"n '"s st '"s

ARQUEOLOGA 2000-2001 # 'os . ti'os. En A'."ni"+ !o'oni"+... s cons r<"n "'/unos . ti'os 3 sp ci d pi dr"s punti"/ud"s+ cnic"s r dond "d"s 3sic55 R pr s nt"cin n '" -u s & ;c'" 'o *i/ur"ti<o # 'o no *i/ur"ti<o son '"s : r&"s+ / n r"'& nt un pi'"r cu"dr"n/u'"r 3 st0pit 5 -u r &"t" n '" p"rt sup rior '" c". ;" d un" di<inid"d d t r&in"d". :"# &uc2" <"ri d"d d r pr s nt"cion s. E' pri& r : r& s -u s 2i;o *u d Arc"& n s+ un disc0pu'o d 7idi"s+ r pr s nt"ndo " un : r& s <i 4o # ."r."do -u d sd '" Acrpo'is d At n"s d di*undi por todo ' &undo & dit rr%n o. En Ro&" ti n '" *uncin d "' 4"r " 'os &"'os sp0ritus. E' : r& s &%s "nti/uo+ sin ncontr n '" is'" d 6i*nos. &."r/o+ s uno d ' 6i/'o ,I -u s

> ntro d '"s scu'tur"s ti n n c".id" otros tipos d pi ;"s co&o &%sc"r"s+ proto&os 3"ni&"' s5 # 'os .ustos sin rostro -u ti n n p 'o+ rop"+ p ro no c"r" por-u posi.' & nt i."n pint"d"s. *. Ma"eriales D "9c!icas. E' &"t ri"' por "ntono&"si" roc" & t"&r*ic" *or&"d" d n '" scu'tur" s ' &%r&o' -u s /8n su d *inicin p tro'/ic" s un" 9"r.on"to 9%'cico crist"'i;"do. 7u ron d scu.i rt"s n 1")os # !"ros '"s /r"nd s c"nt r"s -u 2ici ron posi.' '" construccin d Houros # Hor(s. > spu(s s d scu.ri ron otr"s c"nt r"s -u 2ici ron popu'"r ' uso d ' &%r&o'. En It"'i" 9"rr"r". 6i &pr s 2"c n '"s scu'tur"s n &%r&o' .'"nco. Otr" pi dr" 8ti' s '" c"'i;"+ -u ti n & nos c"'id"d # s &%s poros" # .'"nd" # -u p r&it poco d t"'' " '" 2or" d scu'pir+ por so s stuc" # so.r s # so s pint" 3 4 &p'os+ '"s st"tu"s i.(ric"s5. Otr"s pi dr"s &u# dur"s us"d"s n E/ipto son '" diorit"+ ."s"'to+ pr*ido # /r"nito. Er"n &u# c"r"s # poco uti'i;"d"s. E<"racci%! D "ra!spor"e 3< r c"nt r"s5. 6'o un" cos"+ ' & tro c8.ico d &%r&o' p s" tr s ton '"d"s. Los accide!"es e! la "alla. En 1")os 2"# <"rios 4 &p'os n '"s c"nt r"s d st"tu"s in"c"."d"s. Encontr"&os dos Houroi d E # F.F 6G

ARQUEOLOGA 2000-2001 & tros "."ndon"dos por un *"''o d ' &"t ri"' o 2u&"no+ n un st"do "<"n;"do d '" t"''". E' &%s curioso s un Jouroi d s."st"do d di ; & tros+ "."ndon"do+ podr0" s r un >ionisos o un W us por-u ti n ."r." 3no t"''"d"5. E' 9rio*oro d T"sos r" un Houroi con un c"rn ro n sus .r";os+ posi.' & nt scu'tur"s in"c"."d"s s d"n stos 4 &p'os d '" n 'os pri& ros &o& ntos d

st"tu"ri" cu"ndo "un no s do&in"."n '"s t(cnic"s. I!s"r#me!"os del esc#l"or. En (poc" "rc"ic" /ri /" 'os cinc ' s r"n / n r"'& nt d .ronc p ro "' s r un &"t ri"' .'"ndo s & ''" con &uc2" *"ci'id"d. En ' si/'o , s &p' " #" ' cinc ' d 2i rro. :"# distintos tipo d cinc ' s+ 'os tr s &%s .%sicos son@ ' punt ro r cto -u s us" so.r todo p"r" d s."st"r+ d spu(s s us" ' cinc ' d di nt s # ' d punt" r ct" sir< p"r" 2"c r ' tr"."4o *ino. !"r" 2"c r 'os .o-u t s s us" un t"'"dro 3co&o 'os d '" pr 2istori"+ con un cinc ' # "rco5. > spu(s s & n st r "'is"r '"s scu'tur"s+ p"r" pu'ir'"s 2"c *"'t" us"r '" sco*"in"+ sp ci d stri/i'o 3un s instru& nto cur<o co&o ' d ' Apo)io& nos d Lisipo5 -u co&o un" 2o; &u# ".i rt" # con ' s r"sp" '" scu'tur". A p s"r d todo+ p"r" d"r' ' to-u *in"' 2"# -u pu'ir con "r n" -u s un tr"."4o &u# ' nto # *"ti/oso+ o con pi dr" p& ;. Esc#l"#ras e! me"al. 1. En oro. :".0" n ' &undo "nti/uo st"tu"s d oro+ p ro '"s *u nt s " < c s no son c'"r"s # pu d -u '" st"tu" n cu stin *u r" d co.r # d spu(s dor"d". En ' t &p'o d > '*os 2".0" un Apo'o d oro+ t"&.i(n n ' cort 4o triun*"' d !to'o& o 7i'"d '*o. To&"ndo co&o &od 'o ' Apo'o d H"ss r+ n A' &"ni"+ s 2" 2 c2o un" r construccin p"r" < r co&o s r0" un" st"tu" d oro n '" "nti/= d"d. 1o nos 2" '' /"do nin/un" st"tu" d st & t"'. En st" c"t /or0" s ncu"dr"n '"s crisoele.antinas d 7idi"s. L"s st"tu"s /r"nd s no r"n d oro &"ci;o sino -u s'o s ' d"." un ."?o. L"s &%s p -u ?"s s0 -u pod0"n s r'o. 69

ARQUEOLOGA 2000-2001 2. En p'"t". 6 uti'i;" s'o p"r" st"tui''"s # s 2"n ncontr"do sc"s"& nt . C. En p'o&o. 6on &u# *r cu nt s. :"# *i/ur"s d &uc2os tipos. >ond &%s s 2"n ncontr"do s n Esp"rt" 3&i''"r s n ' 6i/'o ,II-,I ".9.5 # sto ti n un" )p'ic"cin #" -u no t n0"n &on d"s d oro o p'"t" sino d 2i rro+ ni p r&it0"n 'u4os # p"r" 'os )<otos us"."n st"s *i/ur"s d p'o&o. En T ."s t n &os un" *i/ur" d toro. E. En :i rro. 6 /8n !"us"ni"s n > '*os 2".0" un /rupo r pr s nt"ndo " :(rcu' s con '" 2idr" scu'pido n 2i rro # 2 c2o por Tis"/or"s+ un scu'tor d s /und" *i'". En !(r/"&o 2".0" c". ;"s d ' on s # 4"."'0 s. F. En Aronc . Es ' &%s &p' "do d 'os & t"' s. A2or"+ con '"s t(cnic"s d '".or"torio+ s posi.' studi"r '" co&posicin & t%'ic" d 'os co&pon nt s d '"s st"tu"s d .ronc *or&"d" por co.r # st"?o+ " st" & ;c'" s ' pu d n "?"dir otros &"t ri"' s co&o ' oro # ' p'o&o. T9c!icas de 0#!dici%!. E)ist n dos t(cnic"s@ 1. E' .ronc p' no. 9onsist n un &o'd so.r ' -u s c2" .ronc *undido+ s d 4" s c"r # s consi/u un .ronc &"ci;o. 9on st" t(cnic"+ nor&"'& nt + s 2"c n p -u ?"s st"tui''"s. 2. $(todos d '" c r" p rdid". 6 '".or" un &od 'o d t rr"cot" -u s ' .ronc *undido r cu.r d un" *in" c"p" d c r" -u " su < ; s r cu.r con &%s "rci''" d 4"ndo unos ori*icios str"t(/icos por dond s <i rt -u )pu's" '" c r" # ocup" su 'u/"r. > spu(s -uit"&os '"s c"p"s d

"rci''" cu"ndo st( *rio. T odoro # >oiJos 36i/'os ,II # ,I in< nt"ron st" t(cnic"5. Los t"'' r s d .roncist"s s 2"c0"n n sitios st".' s por-u n c sit"."n st"r *i4os n un sitio por sus &"t ri"' s sp c0*icos. En Gr ci" *u ron *"&osos 'os t"'' r s d 9ision # Ar/os. R"r" < ; s 2"n ncontr"do scu'tur"s d .ronc p' no " t"&"?o n"tur"'. E4 &p'os t n &os n un" c". ;" d Houroi.

I0

ARQUEOLOGA

2000-2001

1C/11/2000 LAS TERRACOTAS 6 2"c n con unos &o'd s d dos c"r"s. 6 r cu.r n d ."rro # s pon n "' 2orno. 9u"ndo s so'idi*ic" s -uit" ' &o'd # s ti n '" *i/ur". Id(ntico sist &" s uti'i;" p"r" ' .ronc . Los &o'd s d t rr"cot" s d s/"st"n. 9u"ndo uno 2" s r<ido p"r" &uc2"s < c s s d t rior" # '"s *i/ur"s son &%s d * ctuos"s+ p -u ?"s # tosc"s. En Gr ci" 3T ."s5 *u ron *"&os"s '"s tanagras -u r pr s nt"."n in*inid"d d c"'id"d cons r<"n. En It"'i"+ n todos 'os 'u/"r s dond so.r todo5 )ist0" "'/8n dios 3* & nino d posit"."n n )ist n &uc2"s *i/uri''"s. A''0 s scu'turi''"s d '" <id" di"ri" # &ito'/ic". 6on d /r"n int r(s i'ustr"n tipos scu'tricos -u #" no s

"/r"d ci&i nto "' dios # co&o no s pod0"n tir"r s & t0"n n 2ondos po;os # "s0 s 2"n ncontr"do &uc2os -u 2"n ido " p"r"r " 'os &us os. L"s d It"'i" r"n c"r"s+ c". ;"s+ r/"nos int rnos o )t rnos. 6 2"n ncontr"do n 9"ppu"+ por 4 &p'o. L" t rr"cot" n ' &undo "nti/uo s co&o s*in/ s o niJ(s. T n &os un t0pico ;&li( dond *i/ur" ' t"'' r d un .roncist" dond dos op r"rios t r&in"n un" st"tu" d un /r"n /u rr ro con scudo # '"n;". 6 < n di< rsos instru& ntos 3&"rti''os+ tc.5+ s < t"&.i(n un 2orno dond s *und '" *i/ur" n cu stin. En '" p"r d "p"r c n .ronc s. I1 p -u ?"s &%sc"r"s+ di< rsos instru& ntos co&o si rr"s+ ... Es un ;!li% &u# i'ustr"ti<o so.r '" *".ric"cin d 'os &p' " t"&.i(n p"r" '" orn"& nt"cin d '" "r-uit ctur" 3/%r/o'"s+ "nt *i4"s+ "crot r"s+ ....5 con t &"s di< rsos

ARQUEOLOGA En otr" cr'tera s <

2000-2001 ' '".r"do d un" st"tu" d &%r&o' -u

st%

si ndo so.r dor"d". Los .ronc s s p r* ccion"n &uc2o n un p riodo d dos si/'os. 6 ' s "?"d '"s p"st"s <0tr "s d 'os o4os inc'uso p 'os d '"s p st"?"s con "'"&.ritos.

EL ,ESO. Es un &"t ri"' docu& nt"do p"r" p -u ?"s st"tui''"s pint"d"s+ so.r todo n ' E/ipto !to' &"ico. 6on *r%/i' s #+ por ''o+ )ist n pocos 4 &p'os *u r" d "''0. T"&.i(n 2" "p"r cido ' # so n &"sc"ri''"s &ortuori"s 3'os rostra ro&"nos5. En T8n ; s ncontr"do &"sc"ri''"s *un r"ri"s t"&.i(n n # so. T"&.i(n s 2" uti'i;"do ' # so p"r" 2"c r &o'd s d <"sos d .ronc + p'"t" u oro. A*ortun"d"& nt + A*/"nist%n poco conocid"+ s sp ci d pu sto *ront ri;o s n un 'oc"'id"d d ncontr"ron &o'd s p"r" 2"c r ncontr"ron unos &o'd s n ' 2"n

r cipi nt s & t%'icos. Est"."n n p' n" rut" d '" s d". En st" -uip"4 d un <i"4 ro. 6 pr * r0" '' <"r 'os &o'd s d # so -u p"r" 'os '"dron s t ndr0"n poco <"'or. EL MAREIL , EL :UESO. T"&.i(n s uti'i;"n n '" scu'tur". 6us &"t ri"s pri&"s *u ron+ *und"& nt"'& nt + 'os co'&i''os d 'it r"ri"s nos 2".'"n d '" )ist nci" d ' *"nt # 'os di nt s d stos &"t ri"' s 2ipopt"&o. E)ist n rut"s p"r" '" c";" d ' ' *"nt . L"s *u nt s st"tu"s d n '" "nti/= d"d. Endoios 32Y *i'" *ot.5 *".ric un st"ut" d At n " n T / ". 7u *"&os" "' st"r 2 c2" d un" so'" pi ;". E' &"r*i' s r<0" p"r" d cor"r pu rt"s+ co*r s+ tc. !"us"ni"s d scri. d ' Rco.re de CipselosS t"''"do d nu& ros"s *i/ur"s. En '" Tumba de ,ergina 37i'ipo II d $"c doni"5 "p"r ci ron p'"c"s d &"r*i' d '" c"&" d ' so. r"no. !or supu sto t"&.i(n s 2" ncontr"do "'/8n I2

ARQUEOLOGA 2000-2001 -u otro &"t ri"' d &"r*i'. En > '*os s ncontr"ron st"tui''"s d Apo'o+ >i"n" # su &"dr L to. L"s *u nt s nos indic"n ' tr"."4o crisoele1antino d Olimpico. E)ist n st"tu"s -u s 2"c0"n por p"rt s # con distintos &"t ri"' s 3co&o 2o# n nu str" 6 &"n" 6"nt"5 p"r" st"r co&p' t"s. L"s st"tu"s 2 c2"s d &%r&o' p"r" r pr s nt"r '"s p"rt s d snud"s son 'os acrolitos. T"&.i(n 'o son '"s son *r cu nt s n 'os sitios dond st"tu"s 2 c2"s d no ".und" distintos &"t ri"' s co&o ' &%r&o' # '" &"d r". Est"s st"tu"s d & ;c'"s ' &%r&o' 3por 4 &p'o n E/ipto o n d t r&in"d"s ciud"d s d Occid nt o d ' 1ort d N*ric" co&o 9#r n 5. 9ontr"ri"& nt 'os acrolitos son r"ros n It"'i" o Gr ci" dond s0 ".und" ' &%r&o'. 1o o.st"nt !"us"ni"s nos 2".'" d un" *i/ur" d At n " -u dic @ R... es una estatua de madera dorada pero el rostro4 manos ! pies son de m'rmol pent.lico.S # ''o por-u '" st"tu" r" p"r" s r < stid" 3co&o 4 &p'o un" st"tu" d At n " " '" -u ' *"'t" ' c"sco5. L" Atenea !edici ti n un n8c' o d &"d r" # s ' ins rt"n stos &i &.ros d &%r&o' o & t"' -u s 'o -u s < . 7idi"s 2".0" 2 c2o sto n '" st"tu" d Atenea Partenos si ndo p'"c"s d &"r*i' u oro 'o -u co&pondr0"n '" st"tu". Er" un" st"tu" d < stir 3p"r" '" proc sin d '"s Panateneas5 & di"nt un p p'o -u s co'oc"." " '" dios" 2 c2o por '"s &uc2"c2"s "t ni ns s 3"s0 "p"r c riso de las Panateneas5. E)ist n <"ri"cion s d 'os "cro'itos@ st"tu"s d c"'i;" con "?"didos d &%r&o' co&o '"s & top"s d ' Templo 3 de Selinunte. E)ist n otr"s d c"'i;"s # rostro d &%r&o' n un $us o d $"'i.8 * c2"d" 2"ci" ' E00. n ' Templo de Apolo n 9roton" s p 'uc" d .ronc -u s co'oc"r0" so.r '" st"tu".. IC ncontr un" c". ;" d &%r&o' -u s r<ir0" p"r" 'o propio. Inc'uso t n &os un" n ' 7idi"s n '" Atenea Partenos # ' <eus

ARQUEOLOGA 2000-2001 $uc2"s st"tu"s st"."n so.r dor"d"s con un 'i/ ro ."?o d oro. En otr"s oc"sion s s "?"d0" ' oro "' st"?o # "' co.r con 'o -u "s0 #" '' <"."n n su n8c' o oro. E' & 4or 4 &p'o son 'os r stos d un" estatua de 1emetrio Poliorcetes ncontr"d" n ' N/or" d At n"s. Otr"s st"."n dor"d"s o so.r dor"s co&o ' !arco Antonio ecuestre d '" !'";" d ' 9"pito'io o 'os cu"tro c"."''os d '" I/' si" d 6"n $"rcos n , n ci". T"&.i(n s". &os -u '"s st"tu"s s pod0"n d cor"r con p'"c"s d <idrio@ n ' t"'' r d 7idi"s n O'i&pi" s ncontr"ron p'"c"s d <idrio i&port"d"s d Ori nt . !osi.' & nt s *".ric"ron n E/ipto # no st% c'"ro p"r" 'o -u s r<0"n. 6 pi ns" -u '" st"tu" d '" !adre de los dioses con su p -u ?o t &p'o T"&.i(n 'o $"c doni". !"r" conc'uir+ '"s st"tu"s d t rr"cot"+ &"d r" # &%r&o' st"."n po'icro&"d"s 3"un-u 2o# st%n .'"nc"s5. !r")it ' s 36i/'o I, ".9.5 t n0" un pintor d dic"do " pint"r' '"s st"tu"s 31ici"s5. :"# r stos d po'icro&0" n ' riso del Tesoro de los risios n > '*os+ ' Augusto de Prima Porta+ '"s .iguras de los .rontones+ tc. E' & 4or 4 &p'o son 'os &onstruos d ' rontn arcaico de la Acrpolis. Los toros s r pr s nt"."n n n /ro # 'os ' on s n ro4o. E' ";u' r" p"r" 'os *ondos 3p"r" "s0 d st"c"r '"s *i/ur"s d d '"nt 5. 1E/11/2000 LA ATRIBUCIN DE LAS CO+IAS. UN MODELO DE INAESTIGACIN EN ESCULTURAS ROMANAS Ka! lisis de c%mo se i!&es"i.a! las esc#l"#rasL. Los in< sti/"dor s d '" s /und" &it"d d ' si/'o OIO tu<i ron -u c'"si*ic"r '"s c nt n"r s d scu'tur"s tir"d"s por todos 'os sitios # "t sor"d"s n di< rs"s co' ccion s. :o# t n &os '" su rt d t n r IE n O'i&pi" s r0" d cor"d" n <idrio. n ncontr"&os "s0 n '" Tumba de ,ergina

ARQUEOLOGA 2000-2001 2 c2" st" t"r " 0&pro." por-u + por un '"do+ t n &os #" '"s *u nt s scrit"s 3!'inio *und"& nt"'& nt 5 -u nos 2".'"n d 'os scu'tor s princip"' s. !or otro '"do '" in/ nt scu'tur"s d '"s -u no s pr%ctic"& nt r conocid"s. Un pri& r p"so 'o dio ZincJ '&"nn -u 2i;o un" pri& r" c'"si*ic"cin sti'0stic" p ns"ndo -u '"s pi ;"s -u < 0"n r"n ori/in"' s. R "'& nt '" c'"si*ic"cin # structur"cin st"." por 2"c r #" -u n s" (poc" "p n"s s 2".0" d scu.i rto '" scutur" "rc"ic" # no )ist0" '" "ctu"' c'"si*ic"cin. !od0" intuirs cu%' st"tu" r" "nt rior # cu%' post rior p ro no d -ui n r". L" /r"n t"r " d '" Escu '" *i'o'/ic" *u con '"s st"tu"s. As0 *u c'"< "p"r ci n 1GE9 n ' Tr"st < r studi"r '"s *u nt s # r '"cion"r'"s ' Apo(iomenosD st" scu'tur" n Ro&". E' "r-u 'o/o &%s c"ntid"d d st%n #" s".0" su p rt n nci"

pr sti/ioso d '" (poc" 39"nin"5 '" id nti*ic n ' "cto co&o ' Apo%imenos d Lisipo # ''o por su do&inio d '"s *u nt s c'%sic"s. 9"nin" r cord un p"s"4 d !'inio dond s d scri.0" " un 2o&.r -u s -uit"." ' sudor con un str0/i'o 3Li.ro CE+ 9"p0tu'o FF5. Ar"un stu<o d "cu rdo n '" id nti*ic"cin. L" o.s r<"cin # studio d '" pi ;" s n r "'id"d d pur" su rt pu s ' / sto d '" *i/ur" "#ud"." " ''o+ 'o -u no ocurr0" con &uc2os torsos )ist nt s. L" id nti*ic"cin d '" pi ;" st".' c un "nt s # un d spu(s p"r" ' studio sti'0stico. Ad &%s ' studio d '" pi ;" ns ?" -u tocon s -u r" un copi" por-u '"s *u nt s d c0"n -u '" st"tu" r" ' di r"n st".i'id"d 'o -u i&p'ic" -u + d .ronc #" -u '"s d &%r&o'+ p"r" sost n r'"+ n c sit"."n d ori/in"ri"& nt + r" d .ronc 'u /o '" -u s t n0" r" un" copi". Est 2 c2o i&p'ic"." '" c rt ;" d -u c"si todo 'o -u s t n0" r"n copi"s d ori/in"' s d .ronc . > spu(s 'os punt"' s no s'o s%n n '"s pi rn"s sino -u + cu"ndo 'os .r";os st%n in st".' s o IF

ARQUEOLOGA 2000-2001 corr n ' ri s/o d p"rtirs + s ' s pon unos "p'i-u s 3-u -u d"n * os n < rd"d5 p"r" -u si/ni*ic" -u son copi"s. L" s /und" pi ;" id nti*ic"d" *u ' 1or9.oro de Policleto. 6u d scu.ri&i nto t"&.i(n &"rc un "nt s # un d spu(s. 6 s".0" -u r" "nt rior "' Apo%iomeno p ro sin s r "rc"ico. 6i 'os $ouroi r"n d ' 6i/'o ,II-,I # ' Apo%iomeno d ' 6i/'o I, s p ns -u (st s r0" d ' 6i/'o ,. 6 tr"t" d un" pi ;" c"pit"' d '" scu'tur" /ri /" por-u pi rn" )p'ic" '" irrupcin d ' &o<i&i nto n '" scu'tur" *r nt "' n &o<i&i nto # otr" n r poso5. Est" st"tur" *u st"tis&o d 'os $ouroi. E' Dori1oro ti n un contraposto 3un" id nti*ic"d" n 1G6C por 7ri dric2s -u '" d scri.i n un" r <ist" d '" Uni< rsid"d d A r'0n # '" id nti*ic co&o d !o'ic' to. 6 s".0" -u )ist0"n otr"s copi"s n 7'or nci"+ : rcu'"no+ tc. p ro '" & 4or copi" r" '" d ' $us o d 1%po' s. K9&o '" id nti*icL. Los /ri /os d c0"n -u !o'ic' to 2".0" scu'pido ' c"non p ro no s d scri.0". 7ri dric2s s dio cu nt" -u # s dio cu nt" t"&.i(n -u '" -u st "t' t" port"." un" '"n;" )ist0"n &uc2os *r"/& ntos copi"s d ' .r";o no s p"rt" # ''o t"&.i(n

s" scu'tur". B' p ns -u un" st"tu" *"&os" n '" "nti/= d"d d )ist0"n t"nt"s copi"s t n0" -u s r *"&os". 6 p'"nt si r" &%r&o' o .ronc 3por '"s *u nt s5. > spu(s )p'ic" '" co&posicin d '" *i/ur" con 'o -u d duc -u '" pi ;" st% ntr '" (poc" "rc"ic" # ' 6i/'o I,. Est".' c -u Lisipo. Bst ti n un c"non d ' c"non s & nor -u si t sto -u 'd < c s '" c". ;" 3 ' d . r0"

Apo)io& no t n0" oc2o5. > *ini por todo por '" co&unid"d ci nt0*ic" #+ d sd d '" st"tu"ri" /ri /".

corr spond r "' *"&oso >ori*oro. Todo sto s "c pt sin r s r<"s ntonc s+ "&."s pi ;"s s cit"ron co&o '"s dos pi ;"s s /ur"s # *i4"s p"r" *i4"r '" crono'o/0"

I6

ARQUEOLOGA 2000-2001 Otr"s scu'tur"s 2"n d s"t"do &%s po'(&ic" inc'uso cu"ndo s 2".0" d *inido ' tipo sur/0"n nu <"s t or0"s. 6on ' c"so d Irene & Pluto d 9 *isodoto # d ' %ermes d !r")it ' s. L" pri& r" s conoc0" d "nti/uo n Ro&" dond ,i''" A'."n". L" co' ccin d )ist0" un" copi" n 1I60 n '" 'os A'."ni s 2o# '" & 4or

cons r<"d" d Ro&" # #" )ist0" n ti &pos d ZincJ '&"nn. Bst '" id nti*ic con un" di<inid"d & nor -u (' p ns"." co&o Puno Lucin". $%s "d '"nt s "rr pinti p ns"ndo -u s r0" Ino L ct " con ' p -u ?o A"co. A *in s d ' si/'o O,III un n r p"r"cin d scu'tor sp ci"'i;"do scu'tur"s "nti/u"sD 9"."c2 pi+

r st"ur st" st"tu" # co'oc un 4"rrito n '"s &"nos d ' ni?o poni(ndo' un" c". cit" "nti/u". T"&.i(n r 2i;o ' .r";o d r c2o d '" &u4 r. 6in &."r/o+ " *in s d ' 6i/'o O,III # principios d ' OIO+ uno d 'os /r"nd s / nios d '" "r-uit ctur" it"'i"n"@ Ennio Quirino ,isconti+ r c2"; '" "tri.ucin d ZincJ '&"nn p ro sin "c'"r"r ' "utor ni 'o r pr s nt"do. A 1"po' n ' /ust '" st"tu" # s '" '' < " !"ris. En 1G16 '" co&pr ' 2 r d ro d '" 9oron" d A"<i r" -u s '" '' < " $unic2 dond 2o# st%. L" st"tu" si/ui d sp rt"ndo int r(s # "'/unos '" cr 0"n d 7idi"s. 7ri dric2s di4o -u r" d ' 6i/'o I, p ro no "c rt -ui(n r". A"s%ndos n un" &on d" s ' co'oc un c tro n '" &"no. $%s "d '"nt + " & di"dos d ' si/'o+ L 6t p2"ni # A. 6t"rJ *u ron 'os -u r '"cion"ron '" st"tu" con un p"s"4 d !"us"ni"s n ' -u s d c0" -u n At n"s 3 n ' N/or"5 )ist0" un" st"tu" -u r pr s nt"." " Ir n 3'" p";5 con !'uto 3'" ri-u ;"5 n .r";os # -u '" o.r" r" d 9 *isodoto con 'o -u por *in s "c rt. L" studi Ar"un -ui n "c pt '" c'"si*ic"cin d 6t"rJ # 6t p2"ni # n 1G6I d &ostr -u '" st"tu" r" un" copi" "un-u sin soport por su &"cic ; # por ' sti'o <io -u r" tr"nsicin d ' 6i/'o , "' I, por-u con ' si/'o I, s r '"cion"r0" '" c". ;" p ro sus rop"4 s s r0"n d ' ,. 9onsid r II

ARQUEOLOGA 2000-2001 t"&.i(n Ar"un -u pod0" d t r&in"rs cu"ndo s

ri/i '" st"tu"

por-u s". &os -u At n"s # Esp"rt" 2"c n '" p"; n CIF # con s &oti<o 'os "t ni ns s nc"r/"ron '" st"tu" " 9 *isodoto. En E' !ir o+ n 1GG6+ s ncontr un" r(p'ic" ro&"n" d ' ni?o -u no r" Ir n # !'uto sin '" & nor dud". ! ro studi"ndo " !'inio ''&"ron '" "t ncin '' <"." 4"rrito sino cornucopi"+ co&o d c0" !"us"ni"s+ # "s0 s con*ir& p' n"& nt -u 2u.o otros "utor s -u

so.r '" )ist nci" d dos 9 *isodotos@ uno d ' CI2 ".9. # otro d 2"ci" ' 296 ".9. Todo s co&p'ic por-u '"s *u nt s dic n -u !r")it ' s tu<o dos 2i4os@ Tir&"rco # 9 *isodoto+ por 'o -u Ar"un+ no d s"ni&"do+ dic -u st" o.r" s d .i " 9 *isodoto ' ,i 4o # "s0 (st s r0" p"dr d !r")it ' s # ".u 'o d ' otro 9 *isodoto. 9on sto s ;"n4 todo # *u t"n "s0 -u dos /r"nd s studiosos d scu'tur"s "nti/u"s@ !ic"rd # Lippo'd stu<i ron d "cu rdo n "c pt"r -u 16/11/2000 Tr"s sto 2u.o &"ti;"cion s con r sp cto " '" st"tu" o " 'os "utor s@ "'/unos d c0" -u '" st"tu" d .0" r tr" rs " '" p"; d ' E0C ".9.+ p ro n un" propu st" &%s 7urtn[n/' r opin"." -u st" o.r" *u r" d ' CIF ".9. L" propu st" ''o c2"r0" "."4o '" crono'o/0" st".' cid" )c'uir "s0 " 'os n <"ri"s 9 *isodoto n < rd"d r" 2 r&"no &"#or d !r")it ' s # Ru&p* d c0" -u di*icu't"." -u incon< ni nt s por-u d Ru&p* r '"cion%ndo'o con '" o.r" d ' Art &ision d B* so+ t n0" por 2istori"dor s "nt rior s. :".r0" -u r" Ir n # !'uto.

9 *isodotos # t"&poco s r0" un 9rene ! Pluto # 2".r0" -u p ns"r n otr" di<inid"d -u Ru&p* id nti*ic"r0" con Tich* -u &on d"s st"r0" "s0 r pr s nt"d". E' ni?o+ por su '"do+ s r0" /onus $ventus 3di<inid"d & nor5 d ' -u s s". -u t"&.i(nt t n0" cornucopi". Aun-u '"s t or0" d Ru&p* 2"c0"n d s"p"r c r '"s IG

ARQUEOLOGA 2000-2001 t or0"s "nt rior s+ 'o ci rto s -u no prosp r por-u p ns"r -u no 2".0" sido corr cto ' tr"."4o d ci n "?os. L" 8'ti&" pi ;" d '"s copi"s -u

r" di*0ci'

studi"r &os s ' %ermes de

Pra(iteles. !"us"ni"s cu nt" -u "' < r ' 6"ntu"rio d O'i&pi"+ d ntro d '" s /und" c"pi''" d '" n"< i;-ui rd" d ' T &p'o '"s co'u&n"s st"r0"n 4unt"s *or&"ndo co&o un" c"pi''it". A''0 <io un" st"tu" d !r")it ' s -u r pr s nt"." " un : r& s '' <"ndo " >ionisos ni?o. En '" )c"<"cin -u 'os "' &"n s * ctu"ron n 1GII+ n s 'u/"r di ron con un" st"tu" n ' &is&o sitio dond !"us"ni"s '" 2".0" <isto # r su't s r un : r& s con >ionisos. Esto s di*undi &uc2o co&o /r"n 2"''";/o * cti<"& nt ori/in"' d un /r"n &" stro /ri /o. L"s o.r"s ori/in"' s /ri /"s son sc"s0si&"s # no t n &os n"d" d Escop"s+ $i'on+ tc. 1i si-ui r" d !r")it ' s 2".0" n"d" con 'o -u tr"s '" "' /r0" # con ' d scu.ri&i nto s produ4o un .o&.";o. L" * c2" -u s propuso *u '" d CE0 ".9. 6in &."r/o+ stupor inici"'+ 2u.o in< sti/"dor s -u r" cu stion"ron '" ori/in"'id"d d !r")it ' s. A'/unos d c0"n -u I, # -u :"ci(ndos p"r c0" &%s .i n d co d un /r"n

d &"si"do R4".onos"S co&o p"r" s r d un /r"n &" stro d ' 6i/'o scu'tor 2 ' n0stico. ''o ' >ir ctor d ' $us o d A r'0n+ H"r' '" st"tu" por

A'=& '+ n ' curso d un" in< sti/"cin so.r '" t(cnic" d '" scu'tur" "nti/u"+ "n"'i;"ndo & ticu'os"& nt d '"nt # d tr%s+ o.s r< -u ' dorso 2".0" -u d"do in"c"."do

por-u s pod0" r conoc r ' uso d un cinc ' d tr s punt"s # ''o ' ''"& '" "t ncin por-u s".0" -u '"s o.r"s in"c"."d"s no s co'oc"."n n 'os T &p'os. T"&.i(n s".0" -u ' cinc ' d tr s punt"s no s us"." n '" Bpoc" 9'%sic" sino -u s co& n; " us"r n Bpoc" : ' n0stic" # Ro&"n". Ad &%s '" ."s d '" st"tu" r" ro&"n" 3pi dr" d (poc" ro&"n"5 # "s0 '' / " conc'uir -u '" st"tu" r" un" copi"+ s /ur"& nt I9 )c ' nt . !osi.' & nt 'os

ARQUEOLOGA 2000-2001 ro&"nos+ r sp tuosos con ' sitio # '" st"tu" ori/in"'+ 2ici ron un" copi" *id '0si&" d ' ori/in"' -u s '' <"ron " Ro&". Est" t or0" pro<oc otr" ''u<i" d un" so'ucin d cr0tic"s d * ndi ndo '" ori/in"'id"d d ' n -u '"s *u nt s 2"''";/o. !"r" s"'ir d ' p"so ' propio A'=& '+ n 19EE+ propuso co&pro&isoD ."s%ndos & ncion"n " cu"tro !r")0t ' s propuso "tri.uir st" scu'tur" "' !r")it ' s d *in"' s d ' 6i/'o II ".9. #" -u 'os dos r"n &%s .i n d ' : ' nis&o -u d '" (poc" c'%sic". > 19EE " 19FF st" *or&" no d st" so'ucin *u d s& nt0" " !"us"ni"s. > sd "c pt"d" por todos. A p"rtir d

ntonc s in< sti/"dor s in/' s s #

"& ric"nos &u# Rro&%nticosS # sin "n"'i;"r d &"si"do " A'=& ' 2"n <u 'to " propon r -u '" o.r" s d !r")it ' s o un" copi" d ' 6i/'o I,. Los 'i.ro d t )to no r conoc n #" t"nt"s di"tri."s # s -u d"n con 'o &%s c&odo@ '" t or0" d -u s un !r")it ' s d ' no p"r c 6i/'o I, # ''o por-u + si no+ s ro&p n 'os pi'"r s .%sicos d '" crono'o/0" /ri /". E' pro* sor A" n" pi ns" -u 2 ' n0stic" " & nos -u *u r" d '" su.corri nt n oc'%sic". EL ESTUDIO DE UNA ESCULTURA ROMANA K&er 0o"ocopiaL E' p'"nt "&i nto s ' si/ui nt @ p"rti&os d un" scu'tur" -u 2"# -u studi"r. Lo pri& ro s r c"."r 'os d"tos conocidos so.r '" Kdnd "p"r c L Kcu%' s son sus & did"s+ s studi"r &os un" c". ;" -u scu'tur"@

&"t ri"' s+ ...L. A' r sp cto

ncu ntr" n ' $us o d P" n # so.r '" -u ciud"d 4i nn ns 3-u ;on" dond

' pro* sor A" n"

r "'i; un studio "?os "tr%s. Ap"r ci n ' c"sco <i 4o d '" n '" "nti/= d"d s ''"&"." Aur/i5 n un" st si/'o # s tr"t" d un" c". ;" )ist0"n "nti/u"s t r&"s con c"?os # &"n"nti"' s. 6

ncontr 2"ci" 'os "?os 60-I0 d

d &%s d 20 c nt0& tros d &%r&o' .'"nco. 9on stod d"tos # con G0

ARQUEOLOGA '" c". ;" 2".r% -u

2000-2001 studi"r'". !ri& ro s 2"c un" d scripcin@ s st%

tr"t" d un" pi ;" &u# strop "d" # n '" -u s d st"c" -u

d &"si"do pu'id"D s d cir+ 2" rod"do # co&o cons cu nci" s 2" d s/"st"do &uc2o # por ''o st% t"n rot" # pu'id". Es curioso -u "' st"r n '"s t r&"s 2" podido st"r pu'id" co&o * cto d '" propi" "/u" # 'o ci rto s -u st% &u# 4".onos". Ad &%s ti n un ".u't"&i nto n '" ;on" d r c2" # ' '"do i;-ui rdo s co&o si stu<i r" &%s "c"."do+ 'u /o s un" st"tu" in"c"."d". L" .oc" s not" -u no st% ".i rt" # p"r c t"&.i(n co&o si no stu<i r" "c"."d". Los "rcos sup rci'i"r s st%n &"' t"''"dos n co&p"r"cin con otr"s scu'tur"s d Au/usto. Lo -u &%s ''"&" '" "t ncin s ' p 'o. En cu"nto " 'os o4os s co&o si s 2u.i r" roto su &"rco 3&u# s ?"'"dos nor&"'& nt n otr"s st"tu"s5. 9o&o st" st"tu" no 2i;o un "rt0cu'o p"r" )ist" un t"'' r st"." in< sti/"d" ' pro* sor '" in< sti/

#etica con su "n%'isis. !'"nt " '" posi.i'id"d d -u >ic -u pudo s r r uti'i;"d" 3"un-u

n P" n p ro dic -u &%s .i n s r0" o.r" d un scu'tor itin r"nt . s i&pro.".' 5. En ' studio icono/r%*ico sosti n -u '" c". ;" r pr s nt" " Au/usto # p"r" ''o in< sti/" todos 'os studios so.r '" st"tu"ri" d Au/usto "cudi ndo " Ar nd ' 3 ' pri& ro -u studi 'os r tr"tos d Au/usto pu.'ic"ndo su studio n 19C15. Ar nd ' st".' c 2"st" cinco tipos d r tr"tos d Au/usto. >os d '" 4u< ntud # ni? ; 3 a # .5 # 'os otros tr s d suc si<"s t"p"s n -u s #" &p r"dor # / n r"' 3c4 d # e5. ,. !o'<s n si/ui # r su&i ' "nt rior studio. > spu(s )ist n otros tr"."4os -u s cu stion"."n si stos r tr"tos 3cinco /rupos5 pod0"n &"nt n rs . Los "t"-u s cr0ticos s diri/i ron " 'os dos pri& ros /rupos. > sd cu"ndo s critic st" c'"si*ic"cin 2"st" -u ' IC n "d '"nt *u n 199C >. Aosc2un/

pu.'ic un 'i.ro n A r'in dond 2"c un" nu <" c'"si*ic"cin@ d sc"rt" 'os dos pri& ros /rupos 3 ' " # ' .5 dici ndo -u Au/usto G1

ARQUEOLOGA 2000-2001 no s 2"c r tr"tos d ni?o por-u no s propio d '" (poc". Esos r tr"tos son 'os r tr"tos d sus ni tos 9"#o # Lucio. 60 "c pt"." n sus '0n "s / n r"' s 'os otros tr s /rupos d Ar nd ' # 'o -u 2"c s d"r no&.r " su propio /rupo. 9on stos /rupos s c'"si*ic"n '"s pi ;"s. 1I/11/2000 6i/ui ndo con '" c". ;" t n &os -u s "d<i rt -u co&o r tr"to d Au/usto "un-u c"'i*ic"r'o co&o Au/usto. Aosc2un/ pu.'ic <"rios "rt0cu'os &%s so.r tipos d Au/usto@ 1. E' corr spondi nt "' tipo 9 d Ar nd ' s r0" ' Tipo Octaviano o de Actium. 6 r0"n r tr"tos 2 c2os tr"s st" ."t"''". 6 tr"t" d un tipo d r tr"to -u <" 2"ci" 'o po'0tico con c"0d" d & c2on s n '" *r nt + c 4"s *in"s+ *r nt "rru/"d"+...6 tr"t" d un sti'o 2 ' n0stico -u 'o "p"rt" d 'os &od 'os d r tr"tos r pu.'ic"nos. Es un tipo 4u< ni' d Au/usto. Los 4 &p'os &%s *"&osos son ' d L" A'cudi" 3A"' "r s5 dond s un r tr"to )c ' nt -u ncontr s c". ;" d s ri con otros dos d 7'or nci" # d 'os r tr"tos d Au/usto. En '" 3nciclopedia dell<Arte Anti/ua nos r su& 'os tr s r tr"tos -u + s /8n su c'"si*ic"cin+ corr spond0"n " n '" p"rt sup rior t"&.i(n ' st"do ' p 'o st% in"c"."do. E' pro* sor 'o in< sti/ ''o s "rri s/"do por-u

d ' .usto s '"& nt".' p ro d tod"s *or&"s A" n" s "rri s/ n

Tr0po'i 3:o4". 2125. > ' &is&o tipo s r0" ' Au/usto d '" *i/ur" 21C con un" sp ci d "'" d /o'ondrin" so.r '" *r nt # 'os o4os n *or&" d pin;" d c"n/r 4o. Es un tipo cr "do n torno "' C0 ".9.. 2. Tipo Prima Porta. 9r "do 2"ci" ' 20 ".9. Es un r tr"to pro/r"&%tico d ' E&p r"dor n ' -u #" s ncu ntr" in< stido d I&p riu&. M" s Au/usto+ s/r"do. ," con '" cor";" # n "ctitud 2 roic". Es ' tipo o*ici"' d 'os r tr"tos d Au/usto di*undidos por todo ' I&p rio. E)ist n unos G2

ARQUEOLOGA 1CF r tr"tos d

2000-2001 st"s c"r"ct r0stic"s r p"rtidos por 'os $us os d todo ' s un r tr"to id "'i;"do

&undo 3*i/ur" 21E5. Es un tipo d s&"rc"do d '" tr"dicin no s'o r pu.'ic"n" sino t"&.i(n 2 ' n0stic" pu sto -u co&o d ' 6i/'o , ".9. to&"ndo ' tipo d ' >ori*oro d !o'ic' to. C. Tipo orbes. Es un tipo s cund"rio+ c"4n d s"str d 'os inc"'i*ic".' s. E)ist n dos su.<"ri"nt s@ E' r tr"to d ' Louvre =>?@ # ' d ' Ara Pacis E' d ' Louvre =>AB # !uno8 Capitolino > ntro d stos t n &os ' Augusto de la ,ia Labicana id "'i;"do "un-u #" "nci"no. E' pro* sor '' / " '" conc'usin -u ' d P" n r" d ' tipo Actium

por-u sus c"r"ct r0stic"s r"n '"s &%s c rc"n"s por '" structur" cr"n "n" # ' p r*i' d 'os r"s/os+ por ' tr"."4o d ' p 'o # por ' indicio d pin;" n 'os o4os. E' pro* sor nu& r" n su "rt0cu'o 'os r tr"tos d Au/usto n Esp"?"@ 1. E' d 9"rt #". Tipo Actiu&. 2. E' d Lor" d ' R0o. Tipo Lou<r 12G0 C. E' d It%'ic". Tipo Lou<r 12G0 E. Otro d It%'ic". Tipo Actiu&-!ri&" !ort". F. Uno d $(rid". Tipo !ri&" !ort". 6. Uno d 6 /o.ri/". Tipo !ri&" !ort". I. Uno d 6 <i''". Tipo Actiu&-!ri&" !ort". G. Uno d T"rr"/on". Tipo !ri&" !ort". 9. Uno d Aur/i. Tipo Actiu&. E' proc so " s /uir con otr"s scu'tur"s s ' &is&o@ pri& ro s"c"r' '" *ic2"+ s /undo d scri.ir'o # t rc ro studi"r'o. E<id nt & nt sto s un pri& r st"dio. 9u"ndo s 4unt"n todos

'os d"tos s pu d n s"c"r conc'usion s d tipo / n(rico. 6 pu d n

GC

ARQUEOLOGA 2000-2001 2"c r tr"."4os d s0nt sis "pro< c2"ndo 'os studios indi<idu"' s # con st" s0nt sis s st% 2"ci ndo '" 2istori".

TEMA 1* LAS T>CNICAS DE LA +INTURA , DEL MOSAICO EN GRECIA , ROMA


LOS REAESTIMIENTOS. Los e!l#cidos. Los &"t ri"' s "' )t rior o "' int rior -u d"n &u# po.r s # * os con 'o -u s & n st r r cu.rir stos &"t ri"' s Rpo.r sS d "'/un" &"n r" p"r" -u s "n "/r"d".' s " '" <ist". Entonc s s <"n " uti'i;"r sist &"s p"r" r cu.rir '"s p"r d s si ndo ' pri& ro ' d 'os n'ucidos 3t"&.i(n '"s p'"c"s d &%r&o' p"r" 'os )t rior s5. L" Curia 2ulia+ n ' st"do "ctu"'+ pr s nt" un" *"c2"d" d '"dri''o -u no s '" -u 'uc0" n '" (poc" i&p ri"' pu sto -u '"s )c"<"cion s 2 c2"s n ' si/'o OO d scu.ri ron n '" p"rt in* rior p'"c"s &"r&r "s -u r cu.r0"n '" p"rt in* rior d ' di*icio 'o -u i&p'ic" -u tod" '" p"r d int rn" d '" uria st"." r cu.i rt" d &%r&o'. Est 2 c2o d .0" d"r un" "p"ri nci" " '" <ist" )t rior d 'u4o # &"/ni*ic nci". L" p"rt int rior t"&.i(n s r cu.rir0" d &%r&o' o podr0" s r n'ucid". En '" "r-uit ctur" do&(stic" o n '" p"'"ci"' )ist n docu& ntos n '"s *u nt s -u 2".'"n d c&o s 2" d r cu.rir un" p"r d. ,itru.io 3Li.ro I5 nos 2".'" d ' t &" # dic -u '"s p"r d s+ p"r" -u st(n .i n "c"."d"s+ 2"n d r ci.ir si t c"p"s d &"t ri"' s 3"'/o " tod"s 'uc s )c si<o5. !'inio '"s r duc " cinco p ro 'os "r-u 'o/os no "t sti/u"n t"nt"s c"p"s+ si ndo si/ui nt s@ "5 6 "p'ic"." dir ct"& nt so.r ' &uro sin -u 2u.i r"n pro.' &"s d "d2 r nci" pr <i" " '" ru/osid"d d '" p"r d. Est" & ;c'" st"." cu.i rt" d c"' # "r n" con tod"s sus i&pur ;"s GE 'o 2".itu"' tr s c"p"s. E' r cu.ri&i nto n 9"&p"ni" d sd st% "t sti/u"do "r-u o'/ic"& nt ' 6i/'o III ".9. L"s c"p"s son '"s

ARQUEOLOGA 2000-2001 p"r" p r&itir '" "d2 r nci" d '" s /und" c"p" con '" "r n" #" t"&i;"d". $L cL 9"p" d opus tectorium d scrito "nt rior& nt . 9"p" d dos &i'0& tros d sp sor constituid" por c"' pur"@ opus albarium 3'o -u 2o# s ' nc"'o5. E)ist n tipos -u no corr spond n " 'os & ncion"dosD "s0 t n &os un tipo -u i&it" '" roc" con ru/osid"d s e% pro1esso -u pu d n s r tod"<0" *r cu nt s n &uc2os di*icios con ' *in d -u t n/"n &"#or r sist nci". L" p"r d r * rid" s d !o&p #" # con ''o s La pi!"#ra de pared. L" d cor"cin d '"s p"r d s tr"s ' n'ucido pod0" r ci.ir pintur"s p"r" -u '" orn"& nt"cin tu<i r" &"#or 'u4o. Un ro&"no consid r"r0" po.r su c"s" si s'o tu<i r" un" c"p" d pintur" o c"'. Er" & n st r pint"r'" con un" s ri d &oti<os. L"s pintur"s s r "'i;"."n con '" t(cnic" d ' *r sco+ consist nt n "prision"r 'os pi/& ntos d co'or n ' &ort ro d '" c"' "nt s -u (st s 2"#" s c"do. 9u"ndo '" c"' s s c" ' co'or t"&.i(n 'o 2"c p ro -u d" nc rr"do n un p '0cu'" *in0si&" crist"'i;"d". E<id nt & nt st tr"."4o r -ui r p rici" pu sto -u '" c"' s s c" con r"pid ;. As0 2"# -u pr p"r"r '" p"r d # '" c"p" *in"' d c"' "un 28& d" tr"s 'o -u s "p'ic" ' co'or. E' tr"."4o d d cor"cin &p ;"." d sd '" p"rt &%s "'t" " '" &%s ."4". G n r"'& nt s 2"c0" n ."nd"s 2ori;ont"' s -u r pr s nt"." otr"s t"nt"s 4orn"d"s d tr"."4o # ''o 'o s". &os por-u st% docu& nt"do n '" ''"&"d" Capilla Isiaca d !o&p #". Un s /undo proc di&i nto s ' d '" pi!"#ra a "9mpera -u t n0" un" < nt"4" so.r '" "nt rior por-u no r" & n st r "p'ic"r'o so.r '" p"r d *r sc" sino -u d .0" st"r &%s s c" #" -u 'os pi/& ntos d co'or s di.u4"n n &"t ri"s "/'utin"nt s &u# p /untos"s co&o+ por 4 &p'o+ '" /o&" "r%.i/" o '" c'"r" d 2u <o. As0+ si s co/ n pi/& ntos d co'or &in r"' s # s disu '< n n stos ' & ntos un c2orro d "/u" s ti n '" &"t ri" pri&". Estos co'or s p r&it n un" nor& "d2 sin n '" p"r d. <it" ' d s/"st .

GF

ARQUEOLOGA

2000-2001

20/11/2000 Otr" t(cnic" s '" d '" incaustica -u s un" t(cnic" ."st"nt di*0ci'@ s ' n'ucido. 6o.r st" tr"t" d "p'ic"r c r" c"'i nt con sus pi/& ntos so.r

pintur"+ #" s c"+ s podr0" "p'ic"r &%s c r" o "c it p r&iti ndo post rior& nt *rot"r'" su"< & nt consi/ui ndo .ri''o # prot / r'" d ' "/u" # '" 2u& d"d. E' p 'i/ro s -u '"s *u nt s d c"'or d stru# r"n '" pintur" "' s r d c r". E' -u s pint"r" "' leo no st% docu& nt"do # s /ur"& nt no s conoc r0". 9on r sp cto " 'os pi/& ntos d co'or son &"#orit"ri"& nt dond s s"c"n stos &in r"' s. ,itru.io 3Li.ro I+ 9"p0tu'o I5 2".'" d copi%ndos un" # otr" < ; " 'o '"r/o d '" Ed"d $ di". E' "ra$a;o del pi!"or # sus 0ases son p rc pti.' s /r"ci"s " '"s p"r d s in"c"."d"s d !o&p #". En ' 6C d.9+ 2u.o "''0 un t rr &oto -u d stru# &uc2os di*icios -u "un st"."n r st"ur%ndos cu"ndo '" rupcin d ' I9. "s0 )ist n &uc2"s p"r d s n r st"ur"cin cu"ndo so.r <ino '" s /und" tr"/ di" 'o -u nos 2" <"'ido p"r" < r '"s *"s s -u 'os pintor s &p' "."n n '"s p"r d s. > st" *or&"+ n pri& r 'u/"r+ s 4 cut"." ' di.u4o "r-uit ctnico # s pr p"r"."n 'os stucos co'oc"dos n '" p"rt sup rior d '"s p"r d s. En s /undo 'u/"r s pint"." " *r"n4"s 2ori;ont"' s '"s distint"s t"p"s d ' tr"."4o d 4"ndo p"r" ' *in"' '" p"rt pictric" " pint"r d ntro d no&.r d 'os op r"rios # "s0 t n &os@ E' 1ealbator. Es ' -u .'"n-u " E' Pictor. > ntro d ' -u )ist n dos c"t /or0"s@ ' -u * ct8" '" pintur" d '"s p"r d s. !int" ' *ondo d s" "r-uit ctur". 9onoc &os '

pi/& ntos si ndo int r s"nt c&o 'i.ros co&o (st s pr s r<"n d ' o'<ido

1. Pictor parietarius. Es "r-uit ctur"s 2"ci ndo

t"&.i(n 'os *ondos d cor"ti<os.

G6

ARQUEOLOGA 2000-2001 2. Pictor imaginarius. Es ' < rd"d ro &" stro -u pint" 'os cu"dros -u / n r"'& nt su ' n s r cu"dros s"c"dos d '" &ito'o/0" /ri /"+ si ndo copi"s d pintur"s /ri /"s /r"ci"s " '"s cu"' s s pu d t n r un conoci&i nto indir cto d *"&os"s pintur"s d '" "nti/= d"d. >ispondr0" d copi"s n c"rtn con cu"dros /ri /os -u pondr0" " disposicin d ' c'i nt . 1o son pintur"s ori/in"' s sino -u copi"n o.r"s d pintor s *"&osos /ri /os. 1o&.r s d pintor s no 2"#+ n nin/un" d '"s &i' s d pintur"s d !o&p #" o : rcu'"no )ist n *ir&"s. 6'o n un" d !o&p #" 3'" c"s" d Oct"<ius Qu"rtius5 s s r0" un sc'"<o. A' no 2". r no&.r s ni * c2"s '" c'"si*ic"cin d '" pintur" "nti/u" ro&"n" s ."s" n ' studio d "r-u 'o/o "' &%n d ' 6i/'o OIO+ $"u+ -u st".' ci 'os c#a"ro es"ilos pompeDa!os 2o# d s*"s"dos+ p ro "un us"dos+ so.r 'os -u s 2"n st".' cido di<ision s # su.di<ision s d '" pintur" ro&"n". E' es"#co s '" d cor"cin n r 'i < -u s "p'ic" con &ort ro. 6u uso s "&p'0si&o por-u p r&it cu.rir di< rs"s structur"s produci ndo un t c2os # p"r d s. !u d s r 2 c2o d <"ri"s &"n r"s@ 1. Ap'ic"ndo d t r&in"dos &o'd s " '" p"r d 2 c2os pr <i"& nt . 2. $ di"nt p'"nti''"s o s ''os #" *".ric"dos d "nt &"no -u s "p'ic"n dir ct"& nt so.r '" p"r d 28& d" -u ti n un /rosor &"#or # -u d" d r 'i < n '" p"r d. * cto d cor"ti<o d tipo oc"sion"'& nt ncontr n un" p"r d sto@ Lucius pin%it. Est Lucio+ -u no ti n no& & # co/no& & posi.' & nt

i'usionist". 9on (' pod &os d sd si&u'"r ' &%r&o' 2"st" d cor"r

GI

ARQUEOLOGA 2000-2001 C. 9u"ndo ' stuco s scu'pido+ p ro s di*0ci' por-u s corr -u s ro&p" por-u ' # so s *r%/i' # -u .r"di;o.

' ri s/o d

Estucos )ist n n &uc20si&os sitios # t"n s'o s pondr%n dos o tr s 4 &p'os@ ' d '"s Termas de Pompe&a 3;on"s d apoditerium o tepidarium5 # ' -u & 4or # d *or&" &%s int"ct" s pu d < r -u s r0" ' d '" /as9lica subterr'nea de Porta !aggiore. E' rec#$rimie!"o media!"e placas. L"s p"r d s po.r s s pint"n o s r cu.r n d &%r&o' -u son &%s 2".itu"' s n ' )t rior "un-u t"&.i(n pod0" 2". r'o n ' int rior+ so.r todo n 'os p"'"cios i&p ri"' s. A < c s+ n 'u/"r s p8.'icos co&o '"s t r&"s s "cud "' r cu.ri&i nto &"r&r o p"r" cu.rir 'o -u 2"# d tr%s -u no son si &pr '"s p"r d s sino -u pu d n s r tubuli cu"dr"n/u'"r s d d tr%s. Los mosaicos parie"ales. 7or&"dos por tesselae 3p -u ?"s pi ;"s c8.ic"s 2 )"/on"' s con '"s -u s constru# un di.u4o #" / o&(trico+ #" *i/ur"do. 6 pu d n co'oc"r n '"s p"r d s t"&.i(n. G n r"'& nt s uti'i;"n p"r" '" d cor"cin d *u nt s # nin* os+ t"&.i(n n 'os tricl!nia < r"ni /os. En &uc2"s oc"sion s "soci"n conc2"s &"rin"s -u s "p'ic"n co&o d cor"cin. L" &od" d '"s conc2"s s d '" (poc" d 9"'0/u'" n "d '"nt . Bst n su *"''id" )p dicin " Arit"ni" s tr"4o co&o R.ot0nS &i''on s d conc2"s &"rin"s -u sir<i ron p"r" d cor"r *u nt s d 'o -u d ri< '" costu&.r d d cor"r con conc2"s. E4 &p'os d &os"icos p"ri t"' s son '" Casa de ontana Piccola # !arco Lucrecio n !o&p #". En : rcu'"no '" Casa de 4eptuno & Amphitrite. !"r" distin/uir '"s c"s"s s uti'i;" ' Sis"ema Eiorelli d 0egias+ 9nsulae # Numera.

GG

ARQUEOLOGA 2000-2001 Los e!losados. En Ro&" t"nto 'os di*icios p8.'icos o '"s c"s"s p"rticu'"r s co&o 'os si&p' s "'&"c n s ti n n si &pr un *ir& por-u 'os ro&"nos son consci nt s d -u un su 'o d t rri;o " '" '"r/" s con<i rt si &pr n un 'od";"'. !or ''o '"s c"'' s # di*icios s co'oc"r 'o;"s d ' su 'o+ p ro so.r st%n n'o;"dos. L" *or&" &%s si&p'

c r%&ic"+ pi dr" o &%r&o' dir ct"& nt

nor&"'& nt s pr p"r" ' su 'o "'is%ndo'o # pr p"r%ndo'o con un ' c2o d pi dr"s o /ui4"rros # co'oc"ndo &ort ro ndur cido n 'o "'to -u ' d( so'id ; # so.r ' -u s pon n '"s 'o;"s corr spondi nt s. 6 /8n '" *uncin d ' 'u/"r "s0 s r%n '" dur ;"+ ri-u ;" o &"t ri"' &p' "do. Los *r"nc s s R. Ginou< s # R. $"rt0n distin/u n pi dr" o t rr"cot" cu"dr"d"s+ d 20 # I0 c&s. E' n'os"do s ntr &."'dos"do # n'o;"doD ' pri& ro consistir0" n ."'dos"s d sp sor <"ri".' s &idi ndo ntr )"ct"& nt 'o &is&o@ pi dr"s

r ct"n/u'"r s d &%s d I0 c&s. d '"do. T"&.i(n n ' su 'o s pu d co'oc"r un" <"ri"nt @ ' opus

spicatum -u consist su 'o " &odo d su 'o. 21/11/2000

n co'oc"r d c"nto 'os '"dri''os *or&"ndo un

spin"s d p sc"do -u d"n un" /r"n so'id ; "'

E' opus signinum. Es un ' & nto &u# i&port"nt " '" 2or" d cu.rir 'os su 'os. Es un" & ;c"' d c"'+ "r n" # &"t ri"' c r%&ico &"c2"c"do -u i&port"nt 'u/"r s dond uti'i;" constitu# 2"#" -u un" c"p" i&p r& ".i'i;"nt &u# 2"# n ' &undo ro&"no por-u s &p' "r% n todos 'os

cont n r '0-uidos. E<id nt & nt ' p sc"do 3garum5 G9

distint"s c'"s sD &%s o & nos ."stos+ &%s o & nos *inos. As0+ s n pi' t"s p"r" n '" industri" d '

ARQUEOLOGA 2000-2001 s"'";n. Es i&port"nt t"&.i(n n '"s t r&"s+ n '"s pi' t"s p"r" "'&"c n"r ' "c it d '"s "'&";"r"s+ p"r" "'&"c n"r n un pri& r &o& nto ' <ino #+ n d *initi<"+ cu"'-ui r cos" -u sir<" p"r" cont n r '0-uido. Es *r cu nt < r'o n todo st tipo d s *%ci' construccion s. Ad &%s s us" co&o p"<i& nto pu sto -u

d 'i&pi"r # ."rr r. !u d s r ."st"nt *ino p ro ' co'or r su't"nt s * o. 6 <" p r* ccion"ndo introduci ndo un" s ri d 'o;"s d &%r&o' distri.uid"s "' "tori"& nt o *or&"ndo di.u4os / o&(tricos. Est"s 'o;"s & ;c'"d"s n ' opus signinum s 'o -u d no&in"&os crustae # cu"ndo *or&"n di.u4os / o&(tricos 2".'"&os d signinum s opus segmentatum. En otr"s oc"sion s+ "' opus ' introduc n tesselae su 't"s -u pu d n to&"r

di.u4os / o&(tricos por 'o / n r"'. 6u no&.r pro<i n d '" ciud"d d 6i/ni" dond dic n '"s *u nt s -u s in< nt. 6u uso st% "t sti/u"do n in*inid"d d &onu& ntos. L"s *u nt s c'%sic"s 2".'"n si &pr !'inio o ,itru.io. 'o/ios"& nt d st &"t ri"'+ "s0 9o'u& '"+

EL MOSAICO. Bre&e res#me! de la pi!"#ra Klos c#a"ro es"ilos pompeDa!osL . L" pintur" -u s ti n s &ur"' por-u '" d c"."'' t 3-u '" 2u.o5 2" d s"p"r cido. 9u"ndo 2".'"&os d pi!"#ra "ri#!0al nos r * ri&os " un" pintur" p r c d r" por-u s tr"t"." d /r"nd s 'i n;os -u '' <"."n 'os /r"nd s / n r"' s o &p r"dor s con sti'o n"rr"ti<o p"r" c"nt"r sus <ictori"s. > s"p"r ci ron # )ist un r *' 4o n un"s pintur"s &ur"' s d ' Es-ui'ino. !"r"' '"& nt s d s"rro''" n ' %&.ito d ' 2o/"r '" pintur" &ur"'.

90

ARQUEOLOGA E' primer es"ilo d

$"u

2000-2001 ' Es"ilo de i!cr#s"aci%! o

es"r#c"#ral. Est pri& r sti'o i&it" '"s p'"c"s &"r&r "s -u "dorn"."n 'os p"'"cios d 'os pod rosos pu sto d &od" por 'os At%'id"s d !(r/"&o. ! ro 'os &%r&o' s d co'or s r"n c"ros con 'o -u s "cud0" " pint"r '"s p"r d s si&u'"ndo sos &%r&o' s. 6u no&.r d sti'o d incrust"cin ' <i n por '"s crustae o p'"c"s ' 200 "' G0 &"r&r "s. 6u "po/ o s n '" s /und" &it"' d ' 6i/'o II # pri& r t rcio d ' 6i/'o I ".9. En !o&p #" s "t sti/u" d sd ".c. E)ist n ."st"nt s 4 &p'os # "s0+ n !o&p #"+ t n &os ' Templo de ,enus o '"s Termas $stavianas. En : rcu'"no+ '" Casa Samn9tica. En Ro&" ' & 4or 4 &p'o s '"s Casa de los Gri.os 3#" & ;c'"d" con ' s /undo sti'o5. E' se.#!do es"ilo o ar@#i"ec"%!ico si&u'"r "r-uit ctur"s n '" p"r d p"r" si&u'"r p rsp cti<". 6 pr t nd un ro&pi&i nto d '" p"r d con un * cto i'usionist". ," d ' 90 ".9. " *in"' s d d sd ' G0 ".9. 2"st" ' *in"' d ' 6i/'o. > ntro d st s si/'o sti'o 'os n <"rios 3unos oc2 nt" "?os "pro)i&"d"& nt 5 n Ro&". En !o&p #" s d" sp ci"'ist"s 2"n di<idido "-u ''"s c'"si*ic"cion s

su. sti'os st".' ci ndo un" <o'ucin d sd '"s p"r d s c rr"d"s -u no "d&it n <ist"s pint"d"s "' )t rior. !ro/r si<"& nt s &pi ;"n " ".rir pu rt"s # < nt"n"s n '" "r-uit ctur" d ' sti'o. Est"s < nt"n"s d 4"n < r d t r&in"dos p"is"4 s d s"rro''%ndos 'os t &"s pictricos d p"is"4 s 3d "< nturs+ id0'icos o .uc'icos5. 6i &pr )ist un ;c"'o so.r ' -u d sc"ns"n *in/id"& nt '"s s "r-uit ctur"s+ un" p"rt c ntr"' # un" cornis". En ' s /undo sti'o ti n n c".id" '"s /r"nd s pintur"s # cu"dros 3megalogra.9a5. > sti'o s ' Gran .riso de la Casa de los !isterios. E' "ercer es"ilo 3orn"& nt"'5 s so'"p" con ' s /undo # por t"nto ' *in"' d ' s /undo sti'o s co t%n o con principio d ' t rc ro. En Ro&" <" d sd ' 1F ".c. "' E0 d.9. # n !o&p #" <" d sd 91 ' 1F

ARQUEOLOGA ".9. "' 62 d.9. En st ".ri(ndos

2000-2001 sti'o '" p"r d s <u '< " c rr"r # s tr"t" t"&"?o & di"no o

co&o si *u r"n /r"nd s p"n ' s su.di<ididos n c"&pso p"r"' 'os n '" ;on" c ntr"' cu"dritos d p -u ?o. 6 r produc n un" < ; &%s 'os t &"s id0'icos+ s"cros+ &ito'/icos+ tc. T"&.i(n "p"r c n 'os *risos n '" p"rt c ntr"' d '" p"r d # d ntro d > st ''os s d s"rro''"n sc n"s co&o '"s d 'os rot s -u d s &p ?"n o*icios n '" Casa de los ,eti n !o&p #". sti'o son t"&.i(n '"s pintur"s d '" Casa de la arnesina. Tr"s pint"rs '" p"r d s pint" d n /ro # s pon n 2o4"s *or&"ndo /uirn"'d"s. E' c#ar"o es"ilo o es"ilo 0a!" s"ico si&u'" sti'os "r-uit ctnicos i&posi.' s. 6 ro&"n". Es un" si&p'i*ic"cin -u d s &.oc" n un s-u &"tis&o &u# "cus"do n 'os 6i/'os II # III n 'os -u s'o 2".r% '0n "s # *r"n4"s d distintos co'or s si&u'"ndo '" "r-uit ctur". Esto t"&.i(n s pu d s /uir n '"s c"t"cu&."s -u 2"n d"do un <u '<o n 'o -u "nt s s p ns"." d '" pintur" p"' ocristi"n". Aun-u + so s0+ d c"'id"d in* rior p ro no por-u no s supi r" pint"r sino por-u '" &od" d '" (poc" # por-u r" r" &u# di*0ci' pint"r n tu&."s con )ti nd d sd ' E0 d.9. 2"st" *in"' s d ' 6i/'o I d.9. # 2" p r&itido ' studio d '" continu"cin d '" pintur"

'u; d "ntorc2"s # n sitios d dic"dos " nt rr"r c"d%< r s. L" /r"n pintur" d s"p"r c # s'o )ist n p -u ?"s pintur"s d c". ;"s+ *'or s+ tc. Oc"sion"'& nt "p"r c n pintur"s "' sti'o "nti/uo 3p ro s r"ro5 o pint"d"s n "&"ri''o o n"r"n4". 9u"ndo )ist n ' & ntos cristi"nos co&o or"nt s+ ' ccion s+ s ?or"s d"ndo ' p c2o " ni?os+ ... st% n&"rc"d" n '" "r-uit ctur" *ictici" & di"nt '"s ."nd"s d co'or s. Lo ci rto s -u p s " -u son d c"'id"d in* rior t"&poco s di* r nci"s &uc2o d '"s "nt rior s d ' si/'o I. 92

ARQUEOLOGA 2000-2001 E' $us o d 1%po' s+ con su &8'tip' <"ri d"d+ nos indic" -u '" pintur" ro&"n" *u ri-u0si&". T n &os 'os p"is"4 s id0'ico-s"cros d '"s pintur"s d ' 6i/'o I. 6on &u# p r* ctos con &oti<os &ito'/icos+ por Castigado dond Eros 4 &p'o ' Amor s c"sti/"do por 2"c r un" di".'ur". d La Odisea. Los ro&"nos no

T"&.i(n t n &os otr"s d A"uiles aprendiendo a tocar la lira con un centauro+ t"&.i(n p"is"4 '" pintur" &ur"' d 4" d uti'i;"rs 2C/11/2000 L" or/"ni;"cin d '" pintur" ro&"n" s di*0ci' por-u d sconoc &os 'os "utor s+ no s". &os si 'os t &"s son r "' s o *icticios+ tc. Los op r"rios -u '"s pint"ron so'0"n s r si r<os # no "rtist"s n ' s ntido d '" p"'".r". As0 '" di*icu't"d s "cr ci nt". 1o t n &os c'"r" '" crono'o/0" # r sp cto+ '" 8nic" -u r '"ti<" )ist s di*0ci' st".' c r'". A' s s '" d 'os cu"tro sti'os -u '' /"ron " do&in"r nunc" .i n '" p rsp cti<" # n 'os si/'os III # I,

ins /ur". Est" inc rtidu&.r no -uit" ' -u no )ist"n

c nt n"r s d pintur"s. L" 8nic" *or&" d c'"si*ic"r'"s s@ 1. Int nt"ndo c"s"r 'os t0tu'os d 'os -u nos 2".'"n !'inio+ !'ut"rco+ tc. con 'o -u t n &os & di"nt '" d scripcin. ! ro (st ins /uro # si &pr so& tido " posi.' r <isin. 2. Lo -u / n r"'& nt s 2"c d '" pintur" ro&"n" s un" c'"si*ic"cin por /(n ros # d ntro )ist n <"rios /(n ros@ .od /on s+ r tr"tos+ '" pintur" s un &(todo

p"is"4 s+ *i/ur"s &ito'/ic"s+ ... "' &"r/ n d 'o -u conoc &os por '"s *u nt s d '" pintur" 2istric" o &onu& nt"' # d p"' ocristi"n". > ntro d (st"s s int nt" "n"'i;"r todos 'os d t"'' s d c&o s r "'i;"n. A'/un"s pintur"s c"r"ct r0stic"s -u son d st"c".' s son R asa al borde del marS 2 c2" con un" t(cnic" i&pr sionist"+ con p"is"4 s # 9C

ARQUEOLOGA 2000-2001 p rsp cti<" ."st"nt i&p r* ct". Otr" s RPuerto de marS -u pu d s r "ut(ntic". Otr" s R asas a mediodaS d un i&pr sionis&o c"si cont &por%n o dond s 2" .usc"do '" 'u; si ndo ''o 'o -u d st"c" 3so&.r"s 'o/r"d"s5. E)ist n pi!"#ras mi"ol%.icas ".und"nt s # t"&.i(n ".und"n '"s ale.%ricas 3"'/un"s pint"d"s so.r &%r&o'5. T n &os otr" con tr s p"n ' s pint"dos n p"r d -u s cons r<" .i n # -u nos d" pru ." d c&o r" ' "&.i nt n '"s c"s"s ro&"n"s. En '" Casa de los ,etti 3 n '" -u ncontr"&os ' t rc r # cu"rto sti'o5 )ist un *riso n un"s p"r d s con ' /"nt s &oti<os n ro4o # con '" r pr s nt"cin d unos rot s -u d s &p ?"n o*icios. 6 tr"t" d un" pintur" &u# pr ciosist". L" pi!"#ra de $ode.o!es ti n un /r"n d s"rro''o # "s0 t n &os pintur"s co&o un" con <"4i''"s d co&p' & nto p"r" s". r c&o r"n p'"t" -u s un /r"n st"s 'u4os"s <"4i''"s d

or* .r r0". $%s sp c0*ic"& nt .od /on s t n &os+ por 4 &p'o+ un" c st" con *rutos d un" t(cnic" &u# su 't" "un-u no r "'ist". Otro .od /n &%s r "'ist" st% .i n 2 c2o con sus 2u <os+ p%4"ros &u rtos+ tc+ dond '" 'u; st% &u# .i n cons /uid". T"&.i(n uno d unos & &.ri''os # un 4"rro d "/u" r "'& nt i&pr sion"nt s. L"s /uirn"'d"s t"&.i(n son &u# 2".itu"' s. LOS MOSAICOS =>?@ Artculos de Alberto #alil 6on un" d :".'"&os d '"s *or&"s &%s )t ndid"s n Ro&" p"r" ' r cu.ri&i nto d su 'os. Lo 2".itu"' s -u st(n n ' su 'o. Aspectos t.cnicos de la pintura mural romana) Loren+o Abad)

' & ntos d pi dr" / n r"'& nt d di& nsion s

<"ri".' s+ si &pr & nor s d 10 c nt0& tros -u s *i4"n "' su 'o 9E

ARQUEOLOGA 2000-2001 & di"nt &ort ro. L" t(cnic" s &u# co&p'ic"d" por-u r -ui r di.u4os pr <ios so.r 'os -u <" ' &ort ro # '"s t ss '" . L" pr p"r"cin d su 'o r -ui r '"s tr s c"p"s d &"t ri"' -u s us"."n p"r" '"s c"';"d"s@ estatumen4 rudus ! nucleus # so.r (st 8'ti&o <" ' &ort ro. 6 /8n '" *or&"+ t"&"?o # disposicin s di<ision s n ' studio &usi<"rio@ 1. Lo &%s r8stico s ' opus barbaricum -u consist n uti'i;"r /ui4"rros d ntr dos # -uinc c nt0& tros 3&oncro&os o po'0cro&os5 con 'os -u s 2"c n co&posicion s / o&(tric"s+ < / t"' s o *i/ur"d"s. Es '" *or&" &%s *%ci' d r "'i;"r un &os"ico. E4 &p'os )ist n n ' "rt 2 ' n0stico+ n '"s 9"s"s d ! ''"+ > 'os+ ... dond )ist n ' & ntos *i/ur"dos co&o '" c";" d ' ' n. ! rdur"n 2"st" nu stros d0"s n 'os su 'os. E' pro.' &" s -u " '" '"r/" 'os /ui4"rros s su 't"n por 'o -u 'os ro&"nos "p n"s 'o uti'i;"n 3s0 'os 2 ' n0sticos5. 2. E' &os"ico co&pu sto d 'o;"s d co'or s d *or&" irr /u'"r *or&"ndo un" s ri d di.u4os s ' opus segmentatum. Es &u# ."r"to # d cor"ti<o. > *in s d ' 2 ' nis&o # d '" (poc" ro&"n". 6 n Antiu& dond s 2"n ncontr"do &os"icos "s0. C. E' opus tesellatum. Es un &os"ico "ut(ntico *or&"do por 2 )%/onos d pi dr" 3tesselae5 -u su ' n t n r & nos d dos c nt0& tros d '"do 3 ntr 0.F # 2 c&s5. !u d s r t"&.i(n d t rr"cot" o d p"st" d <idrio+ n "'/unos c"sos &u# 'u4osos+ '' /"ndo " t n r "'/un"s t ss '" un *orro d oro. Est" t(cnic" &usi<"ri" s '" &%s 2".itu"'. !"r" r *or;"r'os s co'oc"n '"r/"s tir"s d p'o&o -u '"s r *u r;"n " 'os '"t r"' s. 6us &oti<os son / o&(tricos &u# <"ri"dos+ < / t"' s # *i/ur"dos. Estos &os"icos pu d n s r .i n .'"ncos+ n /ros o po'0cro&os. E. E' opus vermiculatum 3t(r&ino &od rno5. 6on &os"icos cu#"s tesselae son d & nos d 0.F c&s d '"do. 6 tr"t" d &os"icos d 'u4o # "un-u 9F c2" ' opus signinum n ' su 'o # so.r (' s pon n '"s 'o;"s d co'or s. Un 4 &p'o 'o t n &os pu d n st".' c r

ARQUEOLOGA )ist n )c ' nt s

2000-2001 4 &p'os no son &u# ".und"nt s. G n r"'& nt

*or&"n cu"dros d p -u ?"s di& nsion s. A < c s pu d n s r d /r"nd s di& nsion s 3p ro poc"s5 co&o ' d '" /atalla de Ale)andro n '" 9"s" d ' 7"uno. !or st" r";n ' opus vermiculatum no s r "'i;" so.r &ort ro sino -u s 2"c "p"rt # s incrust" d spu(s d /o'p 33mblemata5. 2E/11/2 000 E' &os"ico .'"nco # n /ro *i/ur"dos son p"rticu'"r& nt d *in"' s d ' 6i/'o II+ d ' III+ I, # ,. Un 8'ti&o tipo d &os"icos s ' opus sectile. 9u"ndo s cu.r '" sup r*ici d ' su 'o con p'"c"s d &%r&o' incrust"do #" .'"nco # n /ro #" po'0cro&o # *or&"ndo di.u4os / o&(tricos o *i/ur"dos st"&os 2".'"ndo d opus sectile. > ntro d (' )ist un" su.<"ri d"d@ ' opus scutulatum -u s ' -u '"s 'o;"s *or&"n ' n '

&os"ico princip"'. 9u"ndo ''o ocurr nos r * ri&os " 'os $mblemas

ro&.os po'0cro&os ori/in"ndo un di.u4o d cu.os. Otro su./rupo s ' opus ale(andrinum+ por A' 4"ndro 6 < ro+ n cu#o princip"do s 4unt"n '"str"s r dond"s # r ct"n/u'"r s d ' .'"nco # n /ro o .0cro&"s+ 4unto "' opus tessellatum. 7in"'& nt d *or&" strict" un &os"ico d p -u ?os tro;os d

opus musivum d dond proc d nu str" p"'".r" mosaico d si/n" <idrio co'or "do o .i n s&"'t s. L" crono'o/0" d &%s o & nos@ 1. E' de gui)arros s d s"rro''" n Gr ci" # su "po/ o s produc d A' 4"ndro. 2. E' opus tessellatum s d s"rro''" d sd ' 6i/'o I, ".9. n It"'i" d sd ' 6i/'o II ".9. ' 6i/'o I # III d.9. 6'o C. E' opus vermiculatum pol9cromo s conoc n Osti" )ist n EF0 &os"icos * c2"dos. 96 n (poc" stos &os"icos s "s0+

E. E' mosaico blanco & negro. 6 d s"rro''" ntr

ARQUEOLOGA F. Los mosaicos policromos. ,"n d sd

2000-2001 ' R ino d !(r/"&o n "d '"nt .

E' opus sectile r" conocido n '" "nti/= d"d co&o opus sectile mormoreum 3 n '"s *u nt s5. L"s 'o;"s -u *or&"n ' di.u4o+ '"s p'"c"s r cort"d"s+ s d no&in"n crustae. 6u ori/ n+ s /ur"& nt + st% n Ori nt . Lo s". &os por-u -u nos in*or&"n -u '" t(cnic" #" s %alicarnaso5. T"&.i(n s us"." )ist n t sti&onios 'it r"rios &p' "." n '"s cort s d 'os n ' E/ipto !to' &"ico. 6in

s%tr"p"s o r inos d Asi" $ nor 3por 4 &p'o n ' !ausoleo de &."r/o )ist n "utor s -u opin"n -u su uso s ti n #" n $ sopot"&i" # n '" 9ort p rs". L" *or&" &%s si&p' d ' opus sectile s ' no *i/ur"do n cu#o c"so s cort"n '"s pi ;"s #u)t"poni(ndos 2"st" *or&"r ' &oti<o d s "do. A' principio+ #" n Ro&"+ st" *or&" d d cor"r s uti'i;" p"r" r cu.rir p"r d s )t rn"s int rn"s. 6". &os -u ' pri& ro n r cu.rir tod"s '"s p"r d s d su c"s" n &%r&o' s d co'or s *u un t"' $u&urr" 3pr * cto d '"s G"'i"s ."4o ' princip"do d 9"'0/u'"5. Est 2 c2o produ4o un sc%nd"'o d .ido "' st )c si<o 'u4o -u "-u ''o n r pr s nt".". E' uso d pudi nt s &%r&o' d co'or s+ "' & nos

"'/un"s 2".it"cion s+ 2i;o -u s d s"rro''"r" n '"s c"s"s & nos ' ''"&"do primer es"ilo 3por ''o ''"&"do de incrustacin5. L" "r-u o'o/0" con*ir&" ' uso d 'os &%r&o' s d co'or s n '"s c"s"s 3p"r d s5 d !o&p #" 3 Casa de Salustio5 # n : rcu'"no. 6in &."r/o ' uso d ' opus sectile n su 'o it%'ico s conoc #" 2"ci" '" &it"d d ' si/'o II ".9. !'inio+ un" < ; &%s+ nos dic -u -u s ' su 'o d ' T &p'o d P8pit r 9"pito'ino *u d cor"do d cor con un pavimentum scutulatum 3&os"ico d t"&.i(n n ' Templo de Apolo n '" con un" d '"s <"ri d"d s #" & ncion"d"s d opus sectile. 1os dic ro&.os5. > spu(s "p"r c

!o&p #" 3t"&.i(n pavimentum scutulatum5. A *in"' s d 9I

ARQUEOLOGA 2000-2001 R p8.'ic" ' uso d ' opus sectile n su 'os s 2"c *r cu nt

n '"s

c"s"s p"rticu'"r s. > '" (poc" *u *"&os" '" Casa de 2ulio C*sar cu#os su 'os r"n "s0. En ' I&p rio #" s "'/o co&8n+ di*undido por do-ui r+ "un-u si/u n si ndo 4 &p'os 'os r stos d '" 1omus Tiberiana d ' !"'"tino o 'os d '" ,illa Adriana d T0.o'i. T"&.i(n son .u nos 4 &p'os 3& ;c'"s d 'os sti'os sectile # tessellatum5 'os p"n ' s d '" 1omus Aurea o 1omus lavia. En c"s"s st tipo d do&(stic"s s &%s *r cu nt -u s 2"/" &p' o d

su 'os d c"r%ct r / o&(trico 3'os *i/ur"dos d .0"n s r c"r0si&os5 &%s *%ci' s d r "'i;"r. As0 '" Casa de $ros & Psi"ui n Osti"+ con un &os"ico po'0cro&o )tr"ordin"rio. Un 4 &p'o s '" *i/ur" nT 19C d '"s *otocopi"s. E' opus sectile .igurado. Es+ '/ic"& nt + un" <o'ucin d ' "nt rior 2"ci" 'o 'u4oso # )tico. Ap"r c + so.r todo+ tr"s sto por-u ' princip"do d 1 rn # ''o 'o s". &os+ t"&.i(n+ por !'inio. L" "r-u o'o/0" 2" docu& nt"do '" < r"cid"d d ncontr c". cit"s 2u&"n"s n opus sectile # p"rt d *i/ur"s 2u&"n"s n ' Palacio de los Flavios n ' !"'"tino. T"&.i(n n '" Casa de los capiteles .igurados d !o&p #" "p"r c un" r pr s nt"cin d *i/ur"s 2u&"n"s 3< r *otocopi"s p%/in" 25. T"&.i(n n st" c"s" "p"r c A.rodita at'ndose la sandalia. 9on ' ti &po s p r* ccion" '" t(cnic"+ uno d cu#os 4 &p'os &%s so.r s"'i nt s s '" Cabe-a del Sol 3p%/in" C5 -u s ncontr n un $itr o d ."4o d '" I/' si" d 6"nt" !risc". Est" c". ;" s d t"&"?o n"tur"'. Uno d 'os /r"nd s studiosos d ' &os"ico ro&"no *u Auri/ &&" -u n d c0" -u 'os & 4or s &os"icos d opus sectile -u nos '' /"ron *u ron 'os p"n ' s 2"''"dos n '" A"s0'ic" d Punio A"sso ' Es-ui'ino. >os d )pon n ''os+ &u# /r"nd s 31.G2 O 1.2E5 s n '"s 9G sc"' r"s d ' $us o d 'os cons r<"n #

ARQUEOLOGA 2000-2001 9ons r<"dor s d Ro&" # r pr s nt"n un ti/r -u "t"c" " un c"rn ro # '" t(cnic" s r "'& nt cnsu' Punio A"sso so.r )tr"ordin"ri" 3< r *otocopi"5. Los otros dos st%n+ t"&.i(n+ n '"s *otocopi"s # r pr s nt"n "' propio un" .i/" "co&p"?"do por cu"tro c"."'' ros 3*"ccion s d ' circo d '" (poc"5. E' d "."4o r pr s nt" ' &ito d :#'"s # '"s nin*"s+ &os"ico curioso por-u -ui r d"r " nt nd r un" co'u&n" n cu#" p"rt sup rior s r pr s nt" '" *i/ur" con ' & ntos /ipti;"nt s 3si/'o III d.9.5. > ' 6i/'o I,+ n Osti"+ s d scu.ri n un" c"s" *u r" d '" ciud"d 3c rc" d !ort" $"rin"5 un opus sectile con un" r pr s nt"cin d ' on s # ti/r s "t"c"ndo c r<"ti''os # d ntro d unos &oti<os d p 't"s # ro&.os "p"r c0"n n"d" & nos -u ' rostro ."r."do d 9risto con su coron" o ni&.o corr spondi nt # d un" c"'id"d )c pcion"'. Los d scritos son 'os & 4or s 4 &p'os d opus sectile 1igurado. En ' A"4o I&p rio ' sectile s si/u uti'i;"ndo. As0 "p"r c n R"< nn" # " p"rtir d "20 d c" "un-u '" t(cnic" d d cor"cin d ' su 'o p rdur" n '" Ed"d $ di" # "s0 n '"s i/' si"s p"' ocristi"n"s+ ro&%nic"s # /tic"s s d s"rro''" un" )tr"ordin"ri" t(cnic" d d cor"r su 'os. En 'o si/'os OII # OIII s d s"rro''" un" >in"st0" d "rtist"s n Ro&" cu#" t(cnic" son 'os Comatescos "un-u '"s < c s son pi ;"s &u# p -u ?"s 3por-u consi/u n * ctos &"r"<i''osos. 6 '" son &"#or0" d

r uti'i;"d"s5 -u

tr"t" d

&os"icos / o&(tricos.

2I/11/2000

99

ARQUEOLOGA 2000-2001 L" A(tic" r" un" r /in d un" /r"n produccin o' o'0co'" d c"'id"d. E''o 'o s". &os por &uc2"s *u nt s #+ ntr -u ''"s+ '"s "r-u o'/ic"s dond t n &os pi ;"s -u s"c"n 2o# 'os tr"ctor s # r"n contr"p s"s d '"s pr ns"s d "c it . Tod" '" A(tic" r" produc0" n c ntros pri<"dos d )p'ot"cin. L" /r"n productor" # !'inio cu nt" -u s p'"nt"." tri/o ntr 'os o'i<os. 6 produccin r" co&pr"d" c"si 0nt /r"& nt por '" Annona p"r" "."st c r Ro&". E' tr"nsport r" *'u<i"' # )ist0"n pu rtos d ' "c it s &."rc"." n &."r-u " 'o '"r/o d '" cost" o n '"s cu nc"s *'u<i"' s d ' #etis 3Gu"d"'-ui<ir5 # ' Singilis 3G ni'5 dond d dond '' /"." " Osti"+ 'u/"r dond ."rc";"s -u 'o '' <"."n 2"st" '" d s &.oc"dur" d ' Gu"d"'-ui<ir st"."n sp r%ndo'o /r"nd s ."rc";"s -u " su < ; 'o r &ont"."n 2"st" Ro&". K9&o r" ' pr <io tr"nsport t rr str 2"st" 'os &."rc"d rosL. :"st" st" in*inid"d d puntos d &."r-u -u s <"n d scu.ri ndo " 'o '"r/o d 'os r0os ' tr"nsport s d ntro d odr s '' <"dos n c"rr t"s. En stos puntos 2".0" *uncion"rios d '" Annona -u /u"rd"."n ' "c it puntos d n %n*or"s <"c0"s d ntr 20 # 2F H/s. Los puntos d *".ric"cin d podido s r '' <"dos n c"rr t"s. >r ss ' c"t"'o/ '"s %n*or"s ro&"n"s n ' 6i/'o OIO "un-u su c'"si*ic"cin st% 2o# &u# sup r"d" " p s"r d -u si/u si ndo c'%sic" # uti'i;"d". 6o.r &u# protot0pic" # -u sto t n &os ' !0ora (7 Dressel -u ntr 'os 20 H/s.+ "pro)i&"d"& nt + -u s st"s %n*or"s st"."n n 'os

&."r-u por-u t"n p s"dos "rt *"ctos no 2u.i r"n

p s" n <"c0o &%s 'os E0 H/s. -u pod0" p s"r ' "c it "'&"c n"do n ''" '' /" " s r ."st"nt p s"d". L"s %n*or"s '' <"."n /r"."d"s ' no&.r d ' propi t"rio # ' d ' sc'"<o o c r"&ist" d ' "'*"r. A' '' /"r "' punto d &."r-u 'os *uncion"rios co&pru ."n ' "c it -u tr" . 6 "not" ' no&.r d ' *uncion"rio -u co&pru ." ' 100

ARQUEOLOGA 2000-2001 cont nido+ ' d ' n"< /"nt -u '" port" 2"ci" Ro&" # '" * c2" 3nor&"'& nt '" * c2" consu'"r5. E' %n*or"+ "nt s d coc rs s rotu'"." 3 n &inio n /ro o ro4o5 con ' tr"s /ri /"s+ c"d" un" d '"s cu"' s si/ni*ic"." ' p so+ '" * c2"+ tc. > tr%s d ' $ont A< ntino st"." ' pu rto *'u<i"' d Ro&" # 'os "'&"c n s d '" Annon" dond 'os *uncion"rios co&pro."."n '" < r"cid"d d tod" '" in*or&"cin d '"s %n*or"s. > "20 s p"s"." ' "c it " /r"nd s cont n dor s p"r" su distri.ucin. 9o&o '"s %n*or"s no s r<0"n #" p"r" n"d" 3s'o p"r" "c it 5 # co&o r"n &u# ."r"t"s d producir s d s c2"."n " &i' s -u + con ' ti &po+ *or&"ron todo un &ont @ ' !onte Testaccio+ d unos E0 & tros d "'tur" # 2G0 O 1F0 & tros d "nc2ur". >r ss ' &p ; " )c"<"r'o # "ctu"'& nt '"s )c"<"cion s st%n n &"no d '" Uni< rsid"d Autno&" d A"rc 'on". Los Tituli Pictus son inscripcion s )ist0"n n ' pint"d"s. :"c cinco o s is "?os s c"'cu'"." -u proc d0"n d '" A(tic"+ 'o -u -uint"' s d "c it . K:"st" cu%ndo dur st" )port"cin d "c it d '" A(tic" " Ro&"L. E' Circo de !a)encio uti'i; %n*or"s .(tic"s p"r" "'i/ r"r ' p so d '" construccin. E' c"so s -u ' $ont T st"ccio s ' "rc2i<o cont".' &%s i&pr sion"nt d tod" '" "nti/= d"d. 6'o r <is"ndo # "n"'i;"ndo &us os d '" Superintenden+a d Ro&" s pu d n s"c"r /r"nd0si&"s conc'usion s p"r" '" :istori" Econ&ic" d '" "nti/= d"d. L" pi/r"*0" s un /r"n co&p' & nto d '" "r-u o'o/0". 9u"ndo )ist n rtu'os n 'os 2"''";/os nos *"ci'it"n '" '".or. En '" 0egia+ n Ro&"+ <i<0" Ro&" ' Ponti1e% Ma%imus -u + ntr otr"s cos"s contro'"." ' c"' nd"rio 3'"s * c2"s consu'"r s5. !"r" *"ci'it"r " ' conoci&i nto d ' c"' nd"rio 101 )ist0"n n '"s p"r d s

$ont unos FC.F &i''on s d %n*or"s d '"s -u un G0-GF X -ui<"' " unos CI.F &i''on s d

ARQUEOLOGA 2000-2001 )t rior s d '" 0egia un" 'ist" d 'os cnsu' s d sd ''"&"n .asti capitolini # d s/r"ci"d"& nt nt ros "un-u por otros & dios 'os conoc &os .i n.

' "?o F09. 6

no nos 2"n '' /"do

E' Panten de Agripa 6o de Adriano7 s un &onu& nto d dis ?o d st"c"d0si&o. 6u d"t"cin const" n ' propio &onu& nto por '" * c2". E' t rc r consu'"do d $. A/rip". 6i &pr s d"t n '" * c2" d Au/usto 3por ' 9nsu' A/rip"5. Ti n t"&.i(n inscripcion s d "rr /'os post rior s. 9u"ndo 'os r st"ur"dor s 'o "rr /'"ron <i ron co&o 'os s ''os d 'os '"dri''os <id nci"."n -u r" nt ro d ti &pos d ' E&p r"dor Adri"no p ro co&o (st r" su&"& nt r sp tuoso con 'o "nt rior # '" ."s d ' "nti/uo !"nt n r" d ti &pos d Au/usto (' no -uiso "propi"rs d su "utor0". E''o nos indic" -u 'os "r-u 'o/os d . n t n r n cu nt" &uc2os *"ctor s. As0 ' rror d cr r'o d ' 2I ".9. pudo '' <"r " &uc2os " "d '"nt"r sti'os "r-uit ctnicos -u n r "'id"d r"n post rior s. As0+ t"&.i(n+ si &pr s p ns -u 'os ro&"nos in< nt"ron ' "rco # '" .< d" p ro n r "'id"d s'o 'os d .i ron / n r"'i;"r. E' Templo de Apolo n >0di&" *u d struido por 'os p rs"s # r construido por A' 4"ndro 'o -u nos '' < " d s"4ust s d * c2". En st T &p'o )ist n unos p -u ?os p"s"di;os p"r" "cc d r "' sp"cio int rior d ' T &p'o. !u s .i n+ n p' n" (poc" ro&"n" 3pr cis"& nt -u st"s p"r"do4"s nos d 4"n c'"ro -u < c s pu d d"r sorpr s"s. 2G/11/2000 T2 odor $o&&s n *u un i&port"nt corr spons"' d studioso / r&"no so.r '" "nti/= d"d # >ir ctor d ' Instituto Ar-u o'/ico A' &%n. E' st Instituto n Ro&"+ un t"' : '\i/ 3o "'/o "s05 102 sos p"s"di;os son ".o< d"dos "un-u t"&.i(n s ci rto -u '" r construccin t r&in stos p"s"di;os5. Lo ci rto s ' t &" d '"s * c2"cion s "

ARQUEOLOGA 2000-2001 d scu.ri 'o -u s dio n ''"&"r '" .9bula de Preneste. E' int r(s no s s'o por s r oro d & di"dos d ' 6i/'o ,II ".9. sino por-u n ' "rco ti n 'o -u s p ns -u )ist nt r" '" inscripcin &%s "nti/u" ' punto d <ist" n ' n/u" '"tin"@ un" &"r"<i''" d sd

*i'o'/ico # 'in/=0stico. Escrito d d r c2" " i;-ui rd" ti n ' tr"s n *or&"cin 3"un R&u# /ri /"sS5 -u dic n R Manios me 7i+o para NumeriosS dond Manios r" ' no&in"ti<o "rc"ico # med r" propio d '"s *u nt s "rc"ic"s indo urop "s. Un /r"n pi/r"*ist" ro&"no &p ; ns /uid" '" pist" d "'/o -u ' p"r c0" cu"nto & nos sosp c2oso '' /"ndo " )tr" r <"ri"s conc'usion s -u ' '' <"ron " un" 8'ti&"@ "-u ''o r" un" *"'si*ic"cin d un c0rcu'o d *"'si*ic"dor s -u *"'si*ic un &ontn d pi ;"s inscripcion s. $uc2"s ruin"s ro&"n"s sir< n co&o c"nt r"s p"r" construccion s d (poc" %r". # post rior. As0 suc d con Ant -u r" n cu#o "'r d dor )ist un" &u'titud d ciud"d s d '"s -u d st"c" ' Singilia /arba. En 1FGF+ ' 9".i'do d Ant -u r" to&

sorpr nd nt "cu rdo d co/ r '"s inscripcion s '"tin"s )ist nt s n '" ciud"d # &ont"r'"s n un "rco@ ' Arco de los Gigantes. E' crit rio *u '"& nt".' por-u r cort"ron '"s inscripcion s d ' r sto d ' soport -u s p rdi -u d"ndo s'o '" inscripcin. L"s pi dr"s -u no s pudi ron inc'uir 3por-u di*0ci' port 5 s copi"ron. E)isti n Ant -u r" un" i&pr sion"nt s 9%t dr" d Gr"&%tic" -u L"tin" " '" -u nc"r/ '" *or&"cin d ' Arco con '"s st"."n incrust"d"s o r"n d

inscripcion s &%s si/ni*ic"ti<"s. E'".or"ron '" t or0" d

6in/i'i" A"r." r" '" "nti/u" Ant -u r" "un-u 'o ci rto s -u (st" r" AntiJ"ri". Todos 'os p0/r"* s -u inc'u0"n 'o d R Anti;S 3d AntiJ"ri"5 s tr"du4 ron co&o Antia con 'o -u s in< nt un" nu <" ciud"d inc'uso s 10C cr tod" un" 'it r"tur" so.r '"

ARQUEOLOGA )ist nci" d

2000-2001 s" ciud"d. I/u"'& nt + p"r" 2"c r 2istori"s

i&p ri"' s+ s o.<i"."n d"tos -u no int r s"."n id o'/ic"& nt co&o "-u(''" d '" G#erra de los Ma#ros. C0/11/2000 L" ciud"d d Ro&" su*ri &uc2os R"t"-u sS n sus &onu& ntos. $usso'ini pr p"r n 19E2 un" /r"n mostra+ p"r" ''o )c"< &uc2o # &"'. E' 7oro I&p ri"' s d scu.r # s cort"do n dos por un" c"rr t r". A s" mostra "cudi ron &uc2os ci nt0*icos # *u t"&.i(n un ()ito po'0tico. En 'os 8'ti&os "?os s &%s r%pido # sin "not"r n"d". En EC1 ".9. s docu& nt" #" un t &p'o d Apo'o n '" ciud"d d Ro&"+ -u p r&"n ci n pi 2"st" ' 6i/'o II ".9. si ndo )c"<" &u# r construido n CE ".9. por ' 9nsu' 6osio+ si ndo conocido co&o ' T &p'o d Apo'o sosi"no. En (poc" *"scist" s co'u&n"s d pris" p"r" )2i.ir'o n '" &ostr". 6 consi/u n ' <"nt"r tr s n un" r construccin &u# .onit" p ro irr "'. 6 ncu ntr" un" st"tu" -u s cr 0" d Apo'o+ d stin"d" "' $us o 9"pito'ino 3por ntonc s $us o $usso'ini5. Otr"s o.r"s *u ron d sp rdi/"d"s sin "not"r # s o'<id"ron. :"c pocos "?os un "r-u 'o/o ''"&"do L"roc" di4o -u '" st"tu" d Apo'o r"+ n r "'id"d+ un T s o d ' 6i/'o , ".9. # si r" /ri /o+ p ns+ K-u( 2"c0" n ' T &p'o d Apo'oL. 6 *u ron ncontr"ndo <"rios sto *r"/& ntos &%s d sp rdi/"dos # s r constru# ' *rontn@ At n "+ T s o # c". ;"s n un" sc n" d "&";ono&"-ui". KQu( 2"c n Ro&" n ' T &p'o d Apo'oL E' &%r&o' s d !"'os n N*ric". Ro&" i&p d0" -u un" scu'tur" d otro cu'to s tr"4 r"+ p ro s d" '" circunst"nci" d -u un t &p'o /ri /o *u '' <"d"s " Ro&". 6 pi ns" -u n"4 n"do # sus pi ;"s s d ' T &p'o d Apo'o n > 'os. )c"< &uc2o

Todo sto <i n " -u s pu d n 2"c r &uc2"s in< sti/"cion s sin 10E

ARQUEOLOGA n c sid"d d " < c s.

)c"<"r d '"s -u

2000-2001 ' pro* sor At nci" no s p"rtid"rio

L" co'u&n" tr"4"n" tu<o un" )c"<"cin -u s p rdi n (poc" d $usso'ini. > scu.i rt" d nu <o+ "un-u &u# d t rior"d"+ s n pu d ' r -u "nt s -u Tr"4"no constru# r" ' *oro s d 4 ''"n" un" ;on" ".rupt" p"r" -u sir<i r" d tu&." " Tr"4"no 3 so pon '" inscripcin5. A' 4"ndro $"/no su*ri un proc so d "utodi<ini;"cin. '" &on d" s ' &"#or instru& nto d prop"/"nd" -u )isti n '" "nti/= d"d+ "' i/u"' -u '" pintur" o '" scu'tur". A' 4"ndro 'i/i p"r" r pr s nt"rs n .ronc " Lisipo+ p"r" "cu?o d &on d" o / &"s " !ir/ot ' s # n pintur" " Ap ' s d 9os. En pintur" 'i/i ' Art &ision d B* so dond 2i;o un" pintur" &onu& nt"' Ap ' s. 6". &os co&o *u /r"ci"s " un" &"'" copi" ro&"n". ,0" d 'os 9ur t s. $onu& ntos " '"do # '"do d '" c"'' todos con inscripcion s d -ui n 'os 2i;o+ 'o -u nos p r&it s". r '"s distint"s t(cnic"s constructi<"s " 'o '"r/o d ' ti &po n crono'o/0" ".so'ut". En ' !"rt nn s )2i. n pi dr"s con 'os /"stos n &onu& ntos+ "rtist"s -u 'os r "'i;"ron+ & did"s+ tc. L"s 2 r&"s p"s"n "' &undo ro&"no con &uc2o ()ito. En p8.'ico s r pr s nt"n *i'so*os+ "t' t"s+ tc. p ro n ' %&.ito pri<"do s'o s r pr s nt" "' domini+ ' "&o d '" c"s" # s un r /"'o -u ' 2"c ' sc'"<o pri<i' /i"do. 9onoc r )"ct"& nt p"r" -u s 2i;o '" pi ;" # dond "r-u 'o/o 09/01/2001 ZincJ '&"nn s un p rson"4 i&pr scindi.' p"r" '" "r-u o'o/0"+ critic '" *or&" d 2"c r '"s )c"<"cion s d !o&p #" # : rcu'"no * ctu"d" por &i'it"r s sp"?o' s n ti &pos d 9"r'os III. Ant s d 10F s u.ic ori/in"'& nt "#ud" &uc20si&o "'

ARQUEOLOGA 2000-2001 (' )ist0" un /r"n d sconoci&i nto d ' "rt c'%sico # s d sconoc0" co&p' t"& nt ' "rt 2 ' n0stico. B' uti'i; '"s *u nt s 'it r"ri"s p"r" pon r '"s ."s s d '" p riodi;"cin # "s0 uti'i; " !'inio 36i/'o II d.9.5 -u t"&poco r" *u nt d pri& r" &"no sino -u + " su < ;+ s ."s"." n otr"s *u nt s. E' pro.' &" s -u ZincJ '&"nn 2 r d '" <isin p #or"ti<" d cu&.r -u d ' "rt n '" (poc" s critic"." &uc2o ' 2 ' nis&o # s <"'or"." ' c'"sicis&o con 'o -u stos "utor s. '" (poc" p"r" (' s r0" '" d ZincJ '&"nn <"'or" so.r todo ' id "'is&o # "s0 pon co&o "' Apolo de /ellvedere+ -u p"r"di/&" d '" . '' ;". ! ro st% c'"ro # 2o# 'o nt nd &os "s0+ st" st"tu" r" un" c'"r" copi" d un ori/in"' .ronc0n o+ ' 2 c2o 'o d scu.ri post rior& nt '" scu '" *i'o'/ic". "un-u

LA METODOLOGA ARQUEOLGICA LA +ROS+ECCIN. L" prosp ccin s '" "cti<id"d+ con &(todos # t(cnic"s propi"s+ nc"&in"d" " '" 'oc"'i;"cin d 'os #"ci&i ntos "r-u o'/icos. ! ro "nt s d 2"c r '" prosp ccin propi"& nt dic2" so.r ' t rr no+ ' "r-u 'o/o d . d s"rro''"r un" *"s d docu& nt"cin pr <i" -u d . co& n;"r con ' studio d '"s *u nt s d sd '" "nti/= d"d " nu stros d0"s+ pu sto -u s r0" ".surdo no < r si )ist n st"s *u nt s 'it r"ri"s #+ "d &%s+ (st"s nos "#ud"r%n " /ui"rnos n '" )c"<"cin. Tr"s '" Gu rr" 9i<i'+ n 'os "?os cu"r nt"+ ' 9 ntro 6up rior d In< sti/"cion s 9i nt0*ic"s 2i;o r copi'"r '"s *u nt s 2isp"n"s n '"s 37:A5. 6u inspir"dor *u ontes %ispaniae Anti"uae &pi ;" con '" Ora ' "' &%n 62u't n. 6

!ar9tima d A<i no n '" -u s d scri.0" '"s cost"s d 7r"nci" # '" ! n0nsu'" I.(ric" # st% scrit" n ' si/'o I, d.9. Est" o.r" s ."s"." n scritos "nt rior s # .%sic"& nt uno@ un p rip'o -u 2i;o un &"ss"'iot" n ' 6i/'o ,I ".9. # n ' -u s d scri. + ntr 106

ARQUEOLOGA 2000-2001 otr"s+ '" )ist nci" d '" ciud"d d $"in"J o $"'"J" # d un" is'" -u t n0" n*r nt -u s cr # in )ist nt por 'os studiosos d '" (poc" 2"st" -u unos p"' o/ 'o/os .rit%nicos '" d scu.ri ron n ' 9 rro d ' ,i''"r. T"&.i(n i&port"nt s Estr".n 3ti &pos d Au/usto5 -u uti'i; otros "utor s p"r" su Geogra.9a. T"&.i(n st /ri /o nos 2".'" d $%'"/" "un-u + " 4uicio d ' pro* sor At nci"+ st" $in"J no )isti sino -u *u un" id "'i;"cin d Estr".n. I/u"'& nt 2".'" d un" ciud"dD Odis i"+ in )ist nt p ro posi.' & nt circunscri.i.' " un" po.'"cin )ist nt Arc2idon" dond n '"s in& di"cion s d

)ist0" un" po.'"cin ''"&"d" +es Publica

#lisitana 3por U'is s+ ] ' prot"/onist" d '" Odis "^5. 11/01/2001 En 'os ,"sos d ,ic"r ''o <i n n s ?"'"dos tod"s '"s ''"s st"r0" n ciud"d s ro&"n"s d '" ;on" d '" A(tic" # '" dist"nci" ntr )pr s"d" n &i''"s. 6on copi"s d un ori/in"' -u G"d s. En '" ;on" d E' E4ido 3$%'"/"5 s so.r

ncontr"ron dos t".'"sD

un" con '" le( .lavia malacitana # otr" so.r 6".or"@ nos 2".'" 6".or"+ r /id" por 'os d curion s 3s n"do 'oc"'5 # 'os -u"tro<iros -u &"nd"n un" d ' /"cin " Ro&". E''o <i< n n un oppidum 3ciud"d &p'";"d" n un &ont + *%ci'& nt d * ndi.' # con un ori/ n tourdetanoi5 por 'o -u son ind0/ n"s # "d &%s 6".or" no su n" " &unicipio '"tino. L dic n "' &p r"dor -u ti n n di*icu't"d p"r" <i<ir n '" ciud"d por su situ"cin / o/r%*ic" # pid n "utori;"cin p"r" construir n ;on" ''"n" otr" ciud"d " '" -u ''"&"r%n co&o ' &p r"dor 6".or" 7'"<i". Ad &%s pid n -u '" )c pcin d i&pu stos d '" -u /o;"."n si/" n '" nu <" *und"cin. E' 6 n"do r su '< '" situ"cin n cu"tro d0"s #" -u ' &p r"dor d ' /" '" r spons".i'id"d por-u '" A(tic" s ri/ por ' 10I

ARQUEOLOGA 2000-2001 r/"no s n"tori"'. 9on ' s0 d , sp"si"no s produc R "'+ dond *u "p"r c un" t".'" dici ndo sto. 6

' tr"s'"do d 2"c un"

'" ciud"d. !or 'o t"nto p ns"&os n ' c rro d 6".or" n 9"? t '" prosp ccin # "p"r c n c r%&ic"s ind0/ n"s # ro&"n"s. !"r c -u ' &p'";"&i nto d '" 6".or" ind0/ n" pr rro&"n". Ap"r c n ' 6i/'o ,I "' I ''"s pon Asaborensis2 por 'o -u ' & ntos constructi<os+ r stos c r%&icos d sd ".9.+ inscripcion s # n un" d

st"&os "nt 6".or" 7'"<i". En un" <i''" c rc"n"+ T ." 3'o & 4or d ' &undo nt ro5 "p"r ci un c"rn ro d ' 6i/'o III ".9. n ' 9 rro d 'os 9"sti'' 4os. T"&.i(n s ncontr un r tr"to d Ti. rio 4o< n 3d 'os -u s &"nd co'oc"r n tod"s '"s ciud"d s ro&"n"s5 12/01/2001 L"s *u nt s pi/r%*ic"s nos d"n &uc2" in*or&"cin # n Ro&" st"."n &u# )t ndid"s. EL C.I.L. > sd ' 6i/'o O,I )ist #" int r(s por r copi'"r inscripcion s p ro no s 2"st" ' 6i/'o OIO cu"ndo s r copi'"n tod"s '"s inscripcion s '"tin"s conocid"s. > sd principios d ' 6i/'o OIO n"c '" id " d un" o.r" -u r copi' tod"s '"s inscripcion s /ri /"s # '"tin"s d todo ' t rritorio d ' I&p rio Ro&"no. ! ro s pro# cto s r "'i;"r% s'o p"rci"'& nt # ' r su't"do <" " s r '" pu.'ic"cin d ' Corpus Inscriptionum Graecarum 3C.I.G.5 d 1G2G. tr"s ''o 'os studios pi/r%*icos s di<id n n dos c"&pos@ '" epi.ra0/a .rie.a # '" epi.ra0/a la"i!a. Tr"s '" pu.'ic"cin d ' C.I.G. s 2"c n c s"ri" '" r copi'"cin d '"s inscripcion s '"tin"s # s pro# cto+ r to&"do por '" Ac"d &i" d A r'0n " p"rtir d 1GEI+ s ''"&"r" Corpus Inscriptionum Latinarum 3C.I.L.5 # s r% diri/ido por T2 odor $o&&s n. L" &"#or0" d sus co'".or"dor s s r0"n "' &"n s )c pto ' *r"nc(s 9"/n"t # ' it"'i"no > Rossi. E' 10G

ARQUEOLOGA 2000-2001 pri& r <o'u& n d inscripcion s '"tin"s s pu.'ic n 1G6C # st% d dic"do " tod"s '"s inscripcion s d sd '"s &%s "nti/u"s 2"st" '" (poc" d 9(s"r. 6in &."r/o 'os <o'8& n s si/ui nt s 3II "' OI,5 #" no si/u n un" ord n"cin crono'/ic" sino / o/r%*ic" co& n;"ndo por :isp"ni" # si/ui ndo un r corrido 2"ci" Ori nt . Tod"s '"s inscripcion s s or/"ni;"n por '"s circunscripcion s "d&inistr"ti<"s "nti/u"s 3provincia: conventus # civitas5. 7u n c s"rio 2"c r un" c"rto/r"*0" "nti/u". Los tr s <o'8& n s si/ui nt s s or/"ni;"n por t &"s@ ' <o'u& n O, s d dic" " 'os ut nsi'ios do&(sticos+ ' O,I " '"s insi/ni"s &i'it"r s # ' O,II r co/ 'os &i'i"rios. E' <o'u& n II+ co&o s s ?"'+ st% d dic"do " :isp"ni" si ndo r "'i;"do por uno d 'os co'".or"dor s d $o&&s n ''"&"do E. :=.n r -u <ino dos < c s " Esp"?" dond <isit &uc2os 'u/"r s. Est" o.r" d ' C.I.L. sup r" todos 'os tr"."4os -u 2"st" ' &o& nto s 2".0"n 2 c2o n pi/r"*0". En '" *otocopi" s < co&o s 2"c n 'os studiosD pri& ro s * ct8" un" introduccin 3todo n '"t0n5 d '" ciud"d concr t" -u s <" " studi"r # c"d" inscripcin s "co&p"?" d d"tos co&o ' 'u/"r d 2"''";/o+ -u( "utor s "nt rior s '" 2"n & ncion"do o studi"do # un" tr"scripcin d '" &is&" con 'os co& nt"rios p rtin nt s. A '"s inscripcion s in< nt"d"s n ' p"s"do s d dic" t"&.i(n un pi/r"*0" c"p0tu'o. L" o.r" pr t nd0" s r un Corpus ".so'uto d

'"tin" 'o -u s cu&p' s'o n p"rt #" -u continu"& nt s i."n produci ndo 2"''";/os # dur"nt "?os ' pro.' &" s so'< nt d"ndo " conoc r 'os 2"''";/os n un" pu.'ic"cin *r"nc s" ''"&"d" R$.em*rides epigra.icaeS. $%s t"rd s 2"r% n otr" pu.'ic"cin *r"nc s"D RLCAnn*e $pigraphi"ueS. 6uc d -u 'os 2"''";/os r"n t"n i&port"nt s -u -u ' conc pto d d .i ron 2"c r un" s ' ccin d pi/r"*0" 2" c"&.i"do d sd 109 sos d scu.ri&i ntos. Est *"ctor d n c sid"d d "ctu"'i;"cin+ unido " ' 6i/'o OIO #"

ARQUEOLOGA 2000-2001 -u + por 4 &p'o+ "2or" int r s" t"&.i(n &uc2o ' soport d '" inscripcin. T"&poco s pr st"." "t ncin "' tipo d ' tr"s. L"s inscripcion s '"tin"s ti n n ' tr"s -u <o'ucion"n " 'o '"r/o d 'os si/'os # s" <o'ucin supon un d"to crono'/ico i&port"nt # " < c s+ cu"ndo s" inscripcin no "port" nin/8n d"to so.r '" * c2"+ s pu d r currir "' tipo d ' tr" p"r" d"r' un" crono'o/0". Todo ''o 2" 2 c2o -u s p'"nt n d nu <o un" nu <" dicin d ' C.I.L. II # s pro# cto s crist"'i; n 19II n un 9on/r so Int rn"cion"' d Epi/r"*0" -u cont"." con ' "po#o d ' Instituto Ar-u o'/ico A' &%n d $unic2. En st nu <o pro# cto 2"# -u c"t"'o/"r un"s 21.000 inscripcion s -u <"n d sd 'os pri& ros t sti&onios d inscripcion s '"tin"s n :isp"ni" 2"st" -u t"&.i(n '"s co&i n;" '"s inscripcion s %r". s inc'u#(ndos

inscripcion s cristi"n"s. A p"rtir d 19G0 ' pro* sor "' &%n A. 6ti'o\ "su&" '" dir ccin d ' nu <o C.I.L. II -u ti n su c ntro d tr"."4o n A'c"'% d : n"r s+ p"rticip"ndo n (' in< sti/"dor s d &8'tip' s n"cion"'id"d s. E' nu <o C.I.L. s co&pon d c"torc *"sc0cu'os &%s uno d 0ndic s dond s r copi'"n tod"s '"s ' IT inscripcion s si/ui ndo '" ord n"cin por con< ntos 4ur0dicos. L 2"n pu.'ic"do s'o tr s *"sc0cu'os. En 19GF "p"r ci 3Conventus Cordobesis5+ ' 1E-1Y p"rt 3p"rt sur d ' Conventus Tarraconensis5 # n ' 9G s pr s nt ' *"sc0cu'o F 3 Conventus Astigitanus5. 6 ' C.I.L. II325/I # nT d inscripcinD s d cir 9IL II+ s /und" dicin+ I por ' 9on< ntus 9ordo. nsis # ' n8& ro concr to d '" inscripcin. Est 8'ti&o to&o "."rc"r0" p"rt d '" pro<inci" d $%'"/" # n (' t n &os inscripcion s d AntiJ"ri"+ 6in/i'i" A"r."+ Ar"tispi 3c rc" d 3Arc2idon"5+ 6".or" 39"? t ,<". > 9"uc2 5+ U'isi d '" R "'5+ 1 sc"ni" 3,"''

A.d"'"40s5+ Oscu" 3,<". > '" 9onc pcin5 # dos ciud"d s &%s cu#o no&.r d sconoc &os@ A'"& d" # T ."+ " '"s cu"' s s '"s 110

ARQUEOLOGA 2000-2001 d no&in" Oppidu& I/notu&. As0 '" 6in/i'i" A"r." t n0" 1G inscripcion s n ' 9IL "nti/uo # "2or" )ist n 6F. 1F/01/2001 IM+ORTANCIA DE LA E+IGRAEA A' r sp cto d 6in/i'i" A"r." "p"r ci un p d st"' 3*otocopi"5 con un" inscripcin &u# i&port"nt . Gr"ci"s " '" inscripcin s". &os c&o s distri.u0" '" &"/istr"tur" duoviral 3d sd '1d n ro 2"st" ' C1 d dici &.r 5. E' /"n"dor d '"s ' *"<or d ' ' ccion s d .0" "port"r un" pecunia certa " '"s "rc"s d '" ciud"d con 'o -u 2"c r 4u /os+ don"ti<os+ tc. p"r" /"n"rs pu .'o. Los 2".it"nt s+ "/r"d cidos+ ri/0"n un" st"tu" con su p d st"' n r conoci&i nto " '" '".or d ' duo<iro 3'" d '" *otocopi" s un 4 &p'o d " ."?"rs ''o5. E' &"/istr"do+ n "/r"d ci&i nto+ d"." d%di<"s # r /"'os # "s0+ n ' p d st"'+ in<it" " todos 'os ciud"d"nos n '"s t r&"s p8.'ic"s r /"'"ndo 'os un/= ntos. Esto 1 sc"ni" 3,"'' d A.d"'"40s5 d &u str" '" )ist nci" d ."?os # "d &%s r /"'" " 'os 4< n s un sp ct%cu'o. Otr" inscripcin d 2".'" d un T &p'o T tr%sti'o con un" st"tu" d P8pit r con 'o -u s". &os d '" )ist nci" d dic2o t &p'o n st 'u/"r. Un" d '"s *or&"s d d"t"r s por ' "?o consu'"r -u <i n c r%&ic". L"s n &uc2os c"sos+ o s /urid"d d d"t"cin -u no nos '" pu d d"r '" nu&is&%tic" ni '" st"tu"s+ por su &"t ri"' r uti'i;".' + 3.ronc &%r&o'5 "p n"s s cons r<"n 'o -u no s ' c"so d '"s p "n"s o p d st"' s -u s cons r<"n por su &"t ri"' & nos no.' # por s r & nos codicios"s+ d%ndonos &uc2" in*or&"cin so.r '"s st"tu"s -u cont n0"n. 9u"'-ui r *r"/& nto por p -u ?o -u s " nos pu d d"r un" <"'ios0si&" in*or&"cin. As0 suc d con uno &u# p -u ?ito -u s'o dic RI1ITIS CI+CS # -u nos d" '" pist" so.r

111

ARQUEOLOGA 2000-2001 '" )ist nci" d todo un circo n 6in/i'i" A"r." 3editis circus si/ni*ic" R...su*r"/ 'os 4u /os circ ns sS5. T"&.i(n '" !#mism "ica nos d" &uc2" in*or&"cin. A' r sp cto t n &os un W us O'0&pico criso ' *"ntino d 7idi"s. L" /i/"nt sc" st"tu" d s"p"r ci p ro co&o 'os o'0&picos "cu?"ron &on d"s con '" c"r" d ' W us o'0&pico *idi"co ''o nos d" un" pru ." d c&o d .i s r '" st"tu". K9&o id nti*ic"ron 'os studiosos d scu'tur"s '"s c"r"s d '"s st"tu"s "nti/u"sL A%sic"& nt /r"ci"s " '" nu&is&%tic". As0 t n &os un" &on d" d > & trio !o'iorc t s # con ''" pod &os r conoc r un 2ipot(tico .usto d (st p rson"4 . L" '%sti&" s -u 2"st" A' 4"ndro $"/no no s pod0" pon r " n"di id nti*ic"r st"tu"s # por n un" &on d" # st"tu"rio s'o d sd ' &"c donio pod &os uti'i;"r '" nu&is&%tic" p"r" ''o d sconoc &os &%s '" /ri /" -u '" ro&"n" " 'os * ctos d 'os p rson"4 s. !or otro '"do r" cos\tu&.r /r"."r &onu& ntos n '"s &on d"s. As0+ por st &p r"dor. 4 &p'o+ 2"c "?os s di4o -u p"r c0" -u '" co'u&n" d Tr"4"no t n0" un '".r"do di* r nt "' propio d '" (poc" d E' c"so s -u s di ron cu nt" -u n '"s &on d"d d Tr"4"no n

-u "p"r c0" '" co'u&n" (st" no "p"r c0" scu'pid" # -u + sin &."r/o+ #" st"." '".r"d" n '"s &on d"s d Adri"no # con ''o s supo '" < rd"d sorpr nd nt @ '" '".r"ron n ti &pos d Adri"no. CLASES DE INSCRI+CIONES 1. Las 0#!erarias D sep#lcrales 3d '"s &%s nu& ros"s #" -u todo ' &undo &u r 5. 9u"ndo "p"r c n s ?"'"n '" )ist nci" d n crpo'is+ pon n '" proc d nci" d ' cives &u rto con 'o -u si s" ciud"d no st% id nti*ic"d" "un nos pu d d cir d '" -u s tr"t". 2. Los miliarios. 6 tr"t" d pi ;"s 2".itu"'& nt ci'0ndric"s con '" indic"cin d '" ciud"d &%s /r"nd -u <i n " continu"cin con '" 112

ARQUEOLOGA dist"nci" 2"ci"

''". 6

2000-2001 pon n c"d" &i' p"sos # pu d n t n r un" * ctos topo/r%*icos cu"ndo no 2" sido 'os p"rticu'"r s s

in*or&"cin ri-u0si&" " 'os &o<id" d su sitio d ori/ n.

C. Las i!scripcio!es )o!orarias. > dic"cion s -u 'os 4 &p'os <istos "' principio. E. Las i!scripcio!es &o"i&as.

2"c n ntr si o -u '"s ciud"d s 2"c n " p rson"s i'ustr s. En ''o c". n 6on '"s d dic"d"s " '"s di<inid"d s. 6u

"n%'isis p r&it no s'o un conoci&i nto d 'os cu'tos # su ()ito n '" "nti/= d"d sino t"&.i(n ' conoci&i nto d '" )ist nci" d t &p'os o &onu& ntos <oti<os d dic"dos " di<inid"d s concr t"s 3< r *otocopi"5. F. Las i!scripcio!es mo!#me!"ales. L'"&"d"s "s0 no por s r &onu& nt"' s sino por st"r n r '"cin con &onu& ntos co&o /r"nd s di*icios+ t &p'os+ di*icios d 16/01/2001 Ant s d r "'i;"r '" prosp ccin so.r ' t rr no 2" d ".ord"rs un" *"s d docu& nt"cin pr <i" -u d . inc'uir "' & nos 'os si/ui nt s "n%'isis@ 1. > '"s *u nt s 'it r"ri"s d '" "nti/= d"d co&p ndi"d"s+ p"r" ' c"so sp"?o'+ n '"s ontes %ispaniae Anti"uae. 2. E' "n%'isis d '"s *u nt s itin r"ri"s -u d scri. n '" r d d c"&inos d '" (poc" ro&"n". !"r" ' c"so sp"?o' s"s *u nt s son .%sic"& nt '"s si/ui nt s@ 2.". E' itin r"rio d Antonino. 7u nt s d ' 6i/'o II d.9. -u d scri. n '"s <0"s &%s i&port"nt s con '"s &"nsion s unid"s por ''"s # con '"s dist"nci"s ntr un" # otr". :" '' /"do 2"st" nosotros " tr"<(s d &8'tip' s cdic s d 'os -u i&port"nt s. 2... E' "nni&o d R"< nn" 36i/'o I, d.9.5 d structur" p"r cid" p ro sin '" indic"cin d '"s dist"nci"s ntr '"s &"nsion s. 11C ' parisinus # ' escurialensis son 'os &%s sp ct%cu'os+ tc.

ARQUEOLOGA 2000-2001 2.c. L" Tabula Peutingeriana. Un itinerarius pictus o &"p" pint"do+ pro.".' & nt p r/"&ino d ' 6i/'o ,II d.9. # -u r" ori/in"ri"& nt ,i n"+ un s nro''"do. 9ons r<"do n '" Ai.'iot c" d

p r/"&ino *u do.'"do n s /& ntos p rdi(ndos + n un &o& nto d t r&in"do # por su continuo d sp'i /u + ' s /& nto pri& ro -u r" ' cons r<"." todo 'o r * r nt " '" ! n0nsu'" I.(ric". A st"s *u nt s cu"si 'it r"ri"s 2"# -u unir '"s d c"r%ct r pi/r%*ico co&o son 'os &i'i"rios -u 4"'on"."n '"s <0"s ro&"n"s dispu stos c"d" &i''" in*or&"ndo d '"s dist"nci"s #" r corrid"s o -u -u d"."n por r corr r 2"st" '" si/ui nt mansio o 2"st" ' punto d d stino. En st"s *u nt s 2"# -u inc'uir "'/unos c"sos )c pcion"' s co&o 'os ,asos Apolinares o d ,icarello. C. :" d "n"'i;"rs '" docu& nt"cin pi/r%*ic" "cudi ndo pri& ro " '"s dicion s d ' C.I.L. # d ' C.I.G. A ni< ' int rn"cion"' s dispon "d &%s d un "nu"rio -u in*or&" puntu"'& nt so.r '"s pu.'ic"cion s d nu <"s inscripcion s -u s '" r <ist" RL<Ann.e

3pigrap7i/ue2 d '" Ac"d &i" d !"r0s. E' si/ui nt p"so s ' "n%'isis d '"s o.r"s d cont nido / o/r%*ico d '" (poc" & di <"' t"nto d "utor s %r". s co&o cristi"nos. E' si/ui nt p"so o.'i/" " '" consu't" d 'os studios p"rci"' s o d '"s r copi'"cion s # c"t%'o/os d o.4 tos "r-u o'/icos@ scu'tur"s+ &os"icos+ &on d"s+ <idrios+ tc. 2"n d t n rs 'os studios sp c0*ic"& nt )c"<"cion s+ n cu nt" t"&.i(n ' s r "r-u o'/icos r "'i;"dos so.r tc. Es" docu& nt"cin 2" d con '"s *u nt s

t rr no " prosp ct"r co&o pu d n s r c"rt"s "r-u o'/ic"s+ r su't"dos d n c s"ri"& nt co&p' & nt"d" 'it r"ri"s

&"nuscrit"s o i&pr s"s r "'i;"d"s " p"rtir d ' 6i/'o O, p ro so.r todo d ' 6i/'o O,I n "d '"nt por "nticu"rios+ <i"4 ros+ ruditos+ "c"d(&icos o c'(ri/os # -u 2o# s cons r<"n n /r"nd s 11E

ARQUEOLOGA 2000-2001 c ntros d docu& nt"cin sp"?o' s co&o '" R "' Ac"d &i" d '" :istori" d $"drid o co&o '" Ai.'iot c" 9o'o&.in" d 6 <i''"+ p ro t"&.i(n n &uc2"s .i.'iot c"s p8.'ic"s o pri<"d"s d c"si tod"s '"s 'oc"'id"d s sp"?o'"s.

1G/01/2001 LA DOCUMENTACIN CARTOGR-EICA L" c"rto/r"*0" &%s 8ti' p"r" '" r "'i;"cin d prosp ccion s "r-u o'/ic"s son 'os &"p"s " sc"'" 1@ F0.000 "un-u s con< ni nt t"&.i(n uti'i;"r "'/unos d & nor sc"'" 3co&o 'os d 1@ 200.0005 p"r" n&"rc"r n un" ;on" / o/r%*ic" &%s "&p'i" ' s ctor concr to -u s <" " prosp ct"r. En Esp"?" cont"&os con dos .u n"s dicion s -u son+ por un '"do+ '"s d ' Instituto G o/r%*ico # 9"t"str"' # por otro 'os d ' 6 r<icio G o/r%*ico d ' E4(rcito. Los &"p"s r *' 4"n no s'o 'os "ccid nt s / o/r%*icos & di"nt cur<"s d ni< ' # cot"s d "'titud ' tr";"do d c"rr t r"s+ <0"s *(rr "s # 'os cu'ti<os pr do&in"nt s n c"d" ;on" sino t"&.i(n 'os n8c' os d po.'"cin # 'os c"s r0os &%s i&port"nt s con sus topni&os corr spondi nt s. !"r" un" "d cu"d" int rpr t"cin d '" c"rto/r"*0" 2" d co& n;"rs pr cis"& nt por ' "n%'isis d '" toponi&i". 6 tr"t" d 'oc"'i;"r no&.r s t"nto d )p'ot"cion s "/r"ri"s co&o d c"&inos+ co&o d "ccid nt s / o/r%*icos -u t n/"n un" r '"cin &%s o & nos dir ct" con r stos "r-u o'/icos. :"# no&.r o topni&os -u d ri<"n dir ct"& nt d '" (poc" "nti/u" co&o s ' c"so )c pcion"' sin dud" d '" 7inc" 9onst"ntin"+ c rc" d 6 <i''"+ d '" -u un 2"''";/o pi/r%*ico r "'i;"do "''0 2" podido const"t"r -u *u propi d"d+ n '" (poc" d ' A"4o I&p rio Ro&"no d un" 9onst"ntin". ! ro 'o *r cu nt 11F s -u

ARQUEOLOGA 2000-2001 'os topni&os 2"/"n "'usin " ' & ntos "r-u o'/icos concr tos@ !u nt <i 4o+ 9"&ino <i 4o+ !o;o $oro+ ... Otros 2"c0"n "'usin " c"&pos "r-u o'/icos concr tos@ n Esp"?" son *r cu nt s 'os 9"sti''"r s+ 9"sti'' 4os+ 9"sti''on s+ ,i''"r s+ ... Es *r cu nt t"&.i(n no&in"r " 'os r stos d un" ciud"d "nti/u" con ' no&.r d '" &od rn" &%s c rc"n" "?"di(ndo' ' c"'i*ic"ti<o d <i 4" 3E4 &p'os@ 6in/i'i" A"r." st"." nc'"<"d" n Ant -u r" '" ,i 4"5. Otros topni&os 2"c n r * r nci" " "'/8n ' & ntos "r-u o'/ico concr to si ndo ".und"nt s+ por 4 &p'o+ 'os 9orti4os o 9 rros d ' A'4i. o d '"s !i' t"s+ o " 2"''";/os d o.4 tos o d con4untos d ''os@ ' T sori''o+ ' 9 rro d '" 9". ;"+ d 'os &u? cos o d '" ,ir/ n st%n r < '"ndo+ sin dud"+ '" )ist nci" d 2"''";/os n studi"r d no&in" scu'tricos. Un s /undo p"so d ' "n%'isis c"rto/r%*ico consist '"s condicion s / o/r%*ic"s d c"r"ct r0stic"s d un po.'"&i nto d t r&in"do s ' '" ;on" " prosp ct"r@ " '"s

modelo de pa"r%! de ase!"amie!"o . Esos &od 'os+ <"ri".' s s /8n '"s (poc"s+ o. d c n nor&"'& nt " c"us"s concr t"s. E' &%s us"do s ' pri!cipio de me!or cos"o -u s ."s" n -u ' 'u/"r ' /ido p"r" situ"r su 2%.it"t s ' -u r -ui r un & nor s*u r;o p"r" ' "pro< c2"&i nto d ' & dio co'/ico@ ' "/u"+ '" c";"+ ' co&.usti.' # 'os c"&pos d '".or" s r%n ' & ntos s nci"' s -u s <"'or"r%n p"r" '" ' ccin d ' 'u/"r d 2".it"cin. :"# (poc"s+ '/ic"& nt + n -u 'os &odos d <id" in*'uir%n n '" ' ccin d 'os p"tron s d "s nt"&i ntoD "s0+ n (poc" i.(ric" s pr * rir%n 'os &ont s *%ci'& nt d * ndi.' s # con ".und"nt c";" &i ntr"s -u n (poc" ro&"n" s ' /ir%n t rr nos ''"nos o n &p'";"&i ntos 4 &p'o+ '"d r"s & di"s d > t r&in"do tipo d 'os &ont s ".i rtos " <"'' s *'u<i"' s. #"ci&i ntos r -ui r n

pr d t r&in"dos@ '"s *"ctor0"s cost r"s * nici"s+ por 116

ARQUEOLOGA 2000-2001 .usc"n pr * r nt & nt is'ot s c rc"nos " '"s cost"s o pro&ontorios cost ros con *ond "d ros c rc"no. Los r cintos d * nsi<os # "t"'"#"s -u *or&"n p"rt d un" r d d * nsi<" 8nic" d . n su &p'";"&i nto "' principio d <isi.i'id"d # d cont"cto <isu"' con '"s *orti*ic"cion s &%s c rc"n"s. Otro *"ctor in*'u# nt 'o constitu# n '"s <0"s n"tur"' s d co&unic"cin por '" *"ci'id"d -u co&port"n p"r" 'os int rc"&.ios co& rci"' s # ''o s <%'ido t"&.i(n p"r" '" r d d co&unic"cion s t rr str s o *'u<i"' s co&o s+ por 4 &p'o+ ' ntr"&"do <i"rio ro&"no. Los r cursos n"tur"' s "' &"r/ n d 'os d & r" nc'"< n su.sist nci" d t r&in"n t"&.i(n '" ' ccin d dnd s

"s nt"&i ntos t"nto st"cion"' s co&o d *initi<os. Es ' c"so d ;on"s con &in"s d 2i rro+ co.r + p'o&o o & t"' s pr ciosos. En st s ntido con<i n consu't"r 'os &"p"s+ t"&.i(n d in*or&"cin no s'o so.r d 'os &is&os. 19/01/2001 E' principio .%sico d '" *oto/r"*0" "(r " s -u 'os r stos -u <istos d sd c rc" son pr%ctic"& nt irr conoci.' s+ " '" dist"nci" "d cu"d" co.r"n su "sp cto r "'. En / n r"' r < '"n structur"s sot rr"d"s in<isi.' s d sd ' su 'o # ''o s posi.' so.r todo n '" sup r*ici d ' su 'o '" /r"ci"s " '"s di* r nci"s d ni< ' -u < / t"cin -u cr c so.r sc"'" 1@ F0.000 dit"dos por ' Instituto G o'/ico # $in ro -u o*r c n sos r cursos &in ros sino t"&.i(n so.r 'os tipos d su 'o #+ por t"nto+ so.r '" pot nci"'id"d "/r0co'"

produc n 'os r stos "r-u o'/icos # " '"s <"ri"cion s d

''os. En / n r"'+ sos d sni< ' s d '

t rr no s "cus"n & 4or cu"ndo '" 'u; so'"r -u r ci. n s r"s"nt D por so s "' "&"n c r # " '" "t"rd c r cu"ndo &%s * cti<"s son s"s *oto/r"*0"s. Otro ' & nto -u 11I *"ci'it" '" d t ccin d

ARQUEOLOGA 2000-2001 #"ci&i ntos & di"nt '" *oto/r"*0" "(r " 'o constitu# n '"s '".or s "/r0co'"s@ "' r"sp"r" '" sup r*ici sup rior d 'os &uros sot rr"dos -u d"n '"s &"rc"s c'"r"s d '" c"' o ' &ort ro d -u co&pu stos "pr ci%ndos p r* ct"& nt d sd st%n ' "ir . En t rr nos

d spro<istos d < / t"cin '" id nti*ic"cin s ."s" n ' &"#or o & nor /r"do d 2u& d"d. >ond (st" s " &%s int ns" d .ido " '" )ist nci" d *osos o c"n"'i;"cion s s s " & nor por '" "pr ci"r%n tr";os &%s )ist nci" d &uros s oscuros. >ond

oc"sion"r%n tr";os &%s c'"ros. En t rr nos con < / t"cin '" id nti*ic"cin s ."s" n '" &"#or o & nor "'titud # *rondosid"d d '" &is&" -u d p nd '/ic"& nt d '" 2u& d"d d ' t rr no dond cr ;c". L" prosp ccin "(r " s 2o# uno d 'os & 4or s &(todos d 'oc"'i;"cin d #"ci&i ntos "r-u o'/icos # su *ic"ci" s <id nt . En ' c"so *r"nc(s+ -u d . corr spond r con ' sp"?o'+ un" 2o4" d ' &"p" " "pro)i&"d"& nt F60 H&
2

sc"'" 1@ F0.000 -u

cu.r

"port" nor&"'& nt un c nt n"r d

#"ci&i ntos & di"nt '" *oto/r"*0" "(r ". L" "r-u o'o/0" "(r " s d *in co&o un &(todo d prosp ccin -u uti'i;" 'os & dios " ron%uticos # *oto/r%*icos p"r" '" d t ccin # c'"si*ic"cin d posi.' s #"ci&i ntos "r-u o'/icos. Un posi.' su 'o # d '" < / t"cin p rc pti.' d sd ' "ir #"ci&i nto o*r ;c" un "r-u o'/ico s r% "-u ' -u por '" 2 t ro/ n id"d d ' "sp cto d ' ord n"&i nto / o&(trico -u d not su ori/ n "ntrpico. L" "'titud "cons 4".' p"r" un" prosp ccin "(r " d . st"r co&pr ndid" ntr 'os C00 # 'os G00 & tros. L" ' ccin d &"#or o & nor "'tur" d p nd '/ic"& nt d '"s condicion s "t&os*(ric"s # d ' c"&po *oto/r%*ico ' /ido. Un "sp cto " t n r n cu nt" " '" 2or" d '" r "'i;"cin d 'os c'ic2(s s ' d su post rior id nti*ic"cin inc'usin n un" c"rto/r"*0" concr t". !"r" "s /ur"r un" corr ct" id nti*ic"cin # ns"&.'"4 con otr"s *oto/r"*0" d '" &is&" ;on" 11G

ARQUEOLOGA con< ndr% inc'uir

2000-2001 n c"d" *oto/r"&" ' & ntos *%ci'& nt rut"s * rro<i"ri"s+ s tos d t"&.i(n dispon r d

r conoci.' s d spu(s # -u p r&it"n un" p r* ct" id nti*ic"cin / o/r%*ic"@ c"rr t r"s+ tr";"dos d s p"r"cin d p"rc '"s+ tc. 9on<i n

*oto/r"*0"s co&p' t"& nt < rtic"' s # r "'i;"d"s " '" &"#or "'tur" posi.' . Otro "sp cto i&port"nt sc"'" d consist un" *oto/r"*0" -u s '" post rior d t r&in"cin d '" "."r-u un" "&p'i" ;on" ntr s sc"'" /r%*ic" d '" *oto/r"*0" r su't"nt . 9u"ndo 2" d c"'cu'"rs '" r co& nd".' d ducir "-u(''" por co&p"r"cin con un &"p". E''o n & dir '" dist"nci" )ist nt dos puntos c"r"ct r0sticos # *%ci'& nt r conoci.' s t"nto n ' &"p" co&o n '" *oto/r"*0" # c"'cu'"r '" sc"'" con un" si&p' r /'" d tr s. Ap"rt d s &(todo )ist otro p"r" *oto/r"*0"s < rtic"' s. !"r" su c%'cu'o s pr ciso conoc r con )"ctitud '" "'tur" d ' "<in "' su 'o # '" dist"nci" *oc"' d '" ' nt uti'i;"d". A&.os ' & ntos 2"n d )pr s"rs t"&"?os d '/ic"& nt n id(ntic"s unid"d s. En / n r"' 'os n '"s *otos "(r "s < rtic"' s son '"s i&%/ n s

dir ct"& nt proporcion"' s " '" r";n ntr '" dist"nci" *oc"' d '" ' nt d '" c%&"r" # '" "'tur" d ' <u 'o. As0 con un" ' nt d C00 &i'0& tros " un" "'tur" d C000 & tros '" sc"'" r su't"nt s r% d 1 " 10.000. i.

119

Anda mungkin juga menyukai