A.Dziak, S.Tayara - Bóle Krzyża

Artur Dziak, Samer Tayara
Ble krzya
Krakw 1997
Spis treci
Wstp Ble krzya - w a n y p r o b l e m s p o e c z n y Anatomia i fizjologia k r g o s u p a l d w i o w e g o Krki m i d z y k r g o w e Biomechanika krgosupa ldwiowego B i o m e c h a n i c z n e podstawy blw krzya Uszkodzenia krkw midzykrgowych Inne przyczyny b l w k r z y a Profilaktyka i leczenie Zapobieganie postpowi procesu c h o r o b o w e g o Leczenie w z a os t r z enia c h dolegliwoci b l o w y c h Tryb ycia osoby zagroonej blami krzya Atlas w i c z e leczniczych Zakoczenie 5 7 19 21 22 26 32 40 46 46 58 61 74 95
Wstp
T e r m i n e m ..bl k r z y a " opatruje si dokuczliwe ble d o l n e g o odcinka krgosupa ldwiowego, ktre w m o m e n t a c h zaostrze d o s o w n i e obezwadniaj c h o r e g o . Ble krzya stanowi typowa, chorob przecieniow wspczesnego c z o w i e k a . P r z y c z y n tego stanu rzeczy istnieje wiele. Po pierwsze, krgosup c z o w i e k a nie zosta waciwie p r z y g o t o w a n y w procesie ewolucji do postawy wyprostnej ciaa i odcinek ldwiowy stanowi j e g o najsabsze o g n i w o . Po drugie, rozwj techniki i m a s z y n o r a z zwizane / tym przeobraenia w a r u n k w ycia na ziemi w kierunku eliminacji (wzgldnie p o w a n e g o ograniczenia) pracy fizycznej c z o w i e k a s p o w o doway niewiecienie"* mini, w t y m mini antygrawitacyjnych ciaa. Cao obrazu dopeniaj: przekarmianie, niewaciwe spdzanie wolnego czasu i o d p o c z y n k u (siedzenie przed telewizorem, w pracy czy za kierownic), a take nieznajomo zasad biomechaniki ciaa. Szkodliwe take s okazjonalnie p o d e j m o w a n e prace i w i c z e n i a przekraczajce sprawno i w y d o l n o narzdu ruchu - majsterkowanie w ramach m o d n e g o ruchu ..zrb to s a m " , cieki zdrowia, przypadkowy udzia u zawodach sportowych itp. Ble krzya stanowi najczstsz przyczyn i znaczn przyczyn absencji c h o r o b o w e j w pracy. P r z y c z y n c a e g o nieszczcia jest z reguy c h o r o b a k r k w m i d z y k r g o w y c h , o d ktrych u z a l e n i o n a j e s t z a r w n o s t a b i l n o krgosupa, s w o b o d n y p r z e b i e g nerww r d z e n i o w y c h w kanale k r g o w y m i w k a n a a c h k o r z e n i o w y c h , w y c h w y t y w a n i e szkodliwie dziaajcych na rdze i m z g m i k r o w s t r z s w , wibracji itp. zgosze do lekarza
Wstp
fi
Krki m i d z y k r g o w e s najwikszymi nieunaczynionymi strukturami tkankowymi w organizmie, dlatego te c z y n n o w y c h w y t y w a n i a i neutralizowania wstrzswmog one naleycie wykonywa tylko dziki odywianiu s p o s o b e m biernej dyfuzji. Na odywianie krkw m i d z y k r g o w y c h ujemnie wpywaj z a r w n o przecienia krgosupa, jak i mao ruchliwy tryb ycia, czste naraanie ciaa na dziaanie wibracji; nie obojtne jest te palenie tytoniu (kaszel palacza'"). Z biegiem lat krki m i d z y k r g o w e ulegaj postpujcemu procesowi z w y r o d n i e n i o w e m u , ktry zaczyna si wczenie, bo ju w latach dwudziestych, by w latach czterdziestych d o p r o w a d z i do zmian zapalnych staww m i d z y w y r o s t k o w y c h , w wyniku przeniesienia podranie i obcie na tylny s e g m e n t krgosupa, nie przystosowany do dwigania ciaru ciaa. Jest rzecz dowiedzion, e w powstawaniu blw krzya du rol odgrywaj czynniki m e c h a n i c z n e . Co wicej, to wanie czynniki natury mechanicznej powoduj tak p o w s z e c h n e zaostrzenia blw: z tego wzgldu du wag przykada si obecnie do znajomoci i wykorzystania zasad biomechaniki ciaa z a r w n o w przemyle, w sporcie i rekreacji, j a k i w yciu c o d z i e n n y m . Zasady te naley uwzgldnia take w projektowaniu stanowisk pracy. M i m o p r o w a d z o n e j od lat akcji uwiadamiajcej o istocie, rozpoznaniu i leczeniu oraz z a p o b i e g a n i u blw krzya, w s p o e c z e s t w i e panuje nadal wiele f a s z y w y c h pogldw, z a istniejce z a m i e s z a n i e u m o l i w i a l e c z n i c t w o irracjonalne o r a z praktyki typu szarlatanerii, przynoszce d u e straty z d r o w o t n e jak i e k o n o m i c z n o - s p o e c z n e . T r z e b a wyranie podkreli, e duy procent pacjentw z blami krzya, n i e p r a w i d o w o czy te wrcz szkodliwie leczonych i w kocu trwale okaleczonych, przekonuje si ostatecznie do lecznictwa konwencjonalnego. Jednak z powodu z a a w a n s o w a n i a choroby (faza przewlekych blw krzya) nic ma ju m o w y o wyleczeniu, a zwielokrotnione koszty leczenia szpitalnego, sanatoryjnego, zwolnie z pracy i rent ponosi w ostatecznoci budet pastwa. Ryc. 1. Tak zwane siedem wiekw czowieka" - zmiany postawy ciaa na przestrzeni ycia, a - noworodek, krgosup skada si z 1 krzywizny, b - niemowl unoszce juz gow, powstaje krzywizna szyjna, c - mae dziecko uczce si chodzi, wytwarzaj si wszystkie krzywizny krgosupa, d - wiek modzieczy i wiek dorosy, krzywizny prawidowo wyksztacone, e - zaawansowanie i schyek wieku dorosego, szkodliwe pogbianie si krzywizn, - zaawansowana staro i g" pna staro, krgosup zblia si ksztatem do krgosupa noworodka - 1 krzywizna, tzw. kifoza krgosupa (wg Scotta, zmodyfik.). a b c d e f Zgodnie z opini z n a w c w zagadnienia 6 0 - 8 0 % populacji w krajach wysoko rozwinitych zostanie dotknita blami krzya, za 2 0 - 3 0 % cierpie bdzie stale. Wikszo badaczy jest zgodna, e z a c h o r o w a l n o na ble krzya cechuje krzywa w z r o s t o w a do o k o o 60 roku ycia; po tym czasie dolegliwoci z n a c z n i e ustpuj.
Ble krzya - wany problem spoeczny
BLE KRZYA
Naley
wyranie
podkreli,
krtkotrway,
przemijajcy
W wikszoci przypadkw ble krzya mijaj same i u okoo 9 0 % pacjentw d o c h o d z i do ustpienia dolegliwoci po upywie 1-2 miesicy. Jeli j e d n a k ble trwaj 6 miesicy, to odsetek wylecze spada j u do okoo 38%. Tak wic dopiero bl krzya rzeczywisty, utrzymujcy si 3-4 miesice o z n a c z a c h o r o b powan. W latach 1969-1970 w U S A ble krzya stanowiy najczstsz przyczyn ograniczenia aktywnoci z a w o d o w e j u o s b powyej 45 roku ycia. W tym okresie w Wielkiej Brytanii ble tego typu byy przyczyn 3.6% absencji. W Szwecji przyjmuje si, e w skali roku p a s t w o traci 1% d n i w e k . Przypuszcza si. e w spoeczestwach rozwinitych ble k r z y a bd dotyczyy blisko 5 0 % robotnikw p r z e m y s o w y c h , gwnie w wieku najwikszej wydajnoci (35-55 lat). W s z y s c y znawcy zagadnienia s /godni, e nie ma choroby, ktra by w r w n y m stopniu zuboaa gospodark narodow co ble krzya. W przypadku p r a c o w n i k a korzystajcego z ponad 6-miesicznych zwolnie c h o r o b o w y c h z p o w o d u blw krzya, istnieje tylko 5 0 % szansa j e g o p o w r o t u do pracy. Jeli zwolnienia trwaj ponad rok. szanse te spadaj do zera. Wydatki zwizane z blami krzya przekraczaj koszty leczenia wszystkich r a z e m u r a z w i c h o r b p r z e m y s o w y c h . Osoby dotknite blami krzya czciej korzystaj z porad lekarskich rnych specjalistw, z p o w o d u trapicych je obaw. w z m o o n e g o napicia n e r w o w e g o , s t a n w z m c z e n i a , depresji, blw koczyn dolnych, gowy czy brzucha, a nawet objaww dusznicy bolesnej. O s o b y te maj c z s t o p r o b l e m y natury p s y c h o l o g i c z n e j . Wielu pacjentw z blami krzya pije alkohol i zaywa stale rnorodne leki. rodzinnym, ich za sytuacja socjalna sprzyja r o z w o d o m , konfliktom konfliktom z otoczeniem, zmniejsza zarobki, u p o l e d z a
i o niewielkim nasileniu bl krzya (olbrzymia w i k s z o przypadkw) bez t o w a r z y s z c e j rwy kulszowej, a co wicej o w y r a n y m zwizku z epizodem przecienia krgosupa, jest chorob agodn i zazwyczaj s a m o w y l e c z a l n .
edukacj i obnia p o z i o m wyksztacenia. N a o g o w e palenie papierosw sprzyja rozwojowi b l w krzya z racji szkodliwego dziaania chronicznego kaszlu na cinienie w krkach m i d z y k r g o w y c h . P o n a d t o obniona zawarto mikroelementw w koci sprzyja mikrouszkodzeniom trzonw krgw.
Ryc. 2 a. b. Moliwe (niektre!) przyczyny blw krzya.
10
lI
BLE KRZYA
Jest rzecz d o w i e d z i o n ( c h o c i a tak niewielu to rozumie), e leczenie o b j a w o w e - m a s a e , nawietlania lub tzw. manipulacje czy p o d o b n e zabiegi krgarskic - tak p o w s z e c h n i e s t o s o w a n e , bez rzetelnej n o w o c z e s n e j diagnostyki lekarskiej, nie lecz a co wicej m o g grozi tragedi. Najbardziej rozpowszechnion form terapii stanowi tzw. leczenie z a c h o w a w c z e czyli leczenie nieoperacyjne. z tym. e moe to zabrzmi paradoksalnie, jest o n o najbardziej niebezpieczne. Chodzi po prostu o to. e leczenie nieodpowiednie czy wrcz nieodpowiedzialne (metody irracjonalne) powoduje najgorsz dla rokowania sekwencj, ktra moe przytrafi si osobie dotknitej blami krzya, a mianowicie - przejcie choroby w posta przewleka, ktra waciwie jest nie do wyleczenia i musi prowadzi do trwaych blw i ogranicze sprawnoci ciaa. W e d u g p o w s z e c h n e j opinii z n a w c w z a g a d n i e n i a j e d y n i e 1 % (lub nieco mniej) pacjentw w y m a g a leczenia operacyjnego. Od 70 do 9 0 % c h o r y c h zdrowieje s a m a w przecigu 3-6 miesicy, bez wzgldu (czy m i m o ) na z a s t o s o w a n e leczenie. J e d y n i e od 9 do 2 8 % chorych w y m a g a d u s z e g o leczenia z a c h o w a w c z e g o . C e l e m leczenia z a c h o w a w c z e g o jest. przede wszystkim, zagodzenie dolegliwoci, co pozwoli na m a k s y m a l n e skrcenie czasu zdrowienia (o ile jest to m o l i w e ) . Jest rzecz dowiedzion, e osoby dotknite blami krzya mog prowadzi normalne ycie i by czynne z a w o d o w o . W i a d o m o , e u zdecydowanej wikszoci dochodzi w miar upywu czasu do tzw. wyciszenia o b j a w w c h o r o b o w y c h . Z kolei przeduajce si leczenie w ku, n a d m i a r ogranicze i lekw, zbyt rozlege korzystanie z zabiegw leczniczych przynosi wicej s z k d ni poytku. Co wicej, istniej d o w o d y na to, e szkodliwa jest n a w e t p r z e s a d n a opieka d o m o w a , np. zbyt troskliRyc. 4. W tak zwanych zaostrzeniach przewlekych blw krzya przeciwwskazane jest (nawet na krtko!) wstawanie z ka, siadanie itp wej i wspczujcej ony. W o k r e s o w y c h zaostrzeniach w przewlekych blach krzya chory w rzeczywistoci w y m a g a jedynie kilkudniowego (2-3 dni) leenia w ku. Kady d o d a t k o w y dzie bezczynnoci pogarsza, a nie polepsza
12
13
BLE KRZYA
blw poczonych z objawami oalabienia mini ng. czy z zaburzeniami w oddawaniu moczu - konieczne jest pilne leczenie szpitalne. Poniewa, leczenie b l w krzya jest m u d n e , uciliwe, dugotrwae i waciwie trudno jest na stae uwolni chorego od dolegliwoci, bez wzgldu na z a s t o s o w a n e leczenie, d u e znaczenie przypisuje si obecnie profilaktyce. Zapobieganie blom krzya polega na tym. e poczynajc od przedszkoli i szk, uczy si spoeczestwo poszanowania zasad biomechaniki krgosupa w d o m u . w sporcie, w pracy, w czasie zaj rekreacyjnych itp. - m i d z y innymi zaleca si nosi lekkie ubrania, a nie cikie jesionki, palta i kouchy: aby skutecznie przeciwstawia si Ryc. 5. Waciwy (otel (leanka) do odpoczynku dla osoby dotknitej blami krzya. szkodliwemu s u m o w a n i u wibracji - obuwie nosi na gumie (chociaby g u m o w e obcasy); nie p r z y j m o w a jednej pozycji ciaa zbyt d u g o , ale wierci si, porusza, od czasu do czasu w y k o n a kilka prostych ruchw, przej kilka k r o k w , p o k o n a j e d n o pitro, itp. W p o s t p o w a n i u z blami krzya za najwaniejsze u w a a si z a p o b i e g a n i e przejciu c h o r o b y w nieuleczaln posta przewlek. Z a p o b i e g a n i e w y k s z t a c a n i u si z e s p o u przewlekych b l w krzya uzalenione jest od waciwego leczenia przecie i urazw krgosupa ldwiowego. Dziaania p o y t e c z n e maj: - kilkakrotne o d p o c z y n k i (leenie na plecach z ugitymi n o g a m i ) w cigu dnia. Ryc. 6. ko zle. Nierzadko pozbycie si takiego wysuonego lzka czy tapczanu, rwnoznaczne jest z ustpieniem dolegliwoci. stan i samopoczucie c h o r e g o . Co wicej, chory nie powinien czeka na cakowite ustpienie dolegliwoci, a zacz si porusza i wrci do wykonywania n o r m a l n y c h obowizkw z maymi wyjtkami). C h o c i a przebieg choroby w przewlekych blach krzya jest waciwie nie do przewidzenia, to zaostrzenia blowe ustpuj s a m e , bez wzgldu na to jaki uczony, ucieszny czy kosztowny sposb leczenia si zastosuje. Naturalnie, w przypadkach uporczywych i nie ustpujcych w pracy i d o m u (naturalnie - aspiryna - 1-2 tabletki, kilka razy dziennie. - okady z lodu - kilka razy dziennie. - wykonywanie agodnych r u c h w tuowia (w pozycji celem b l o k o w a n i a przepywu bodcw b l o w y c h . - noszenie sznurwki ortopedycznej. - nauka p r a w i d o w e j postawy ciaa (niekiedy zaczyna trzeba od tzw. w i c z e koysania miednic w pozycji lecej, a nastpnie w pozycji stojcej), oparcie o cian, kolana lekko ugite. - unikanie nadwagi ciaa - u t r z y m y w a n i e p r a w i d o w e g o napicia mini antygraw itacyjnych. lecej)
14
15
BLE KRZYA
przyjto w ramach ostrych dyurw z silnymi zaostrzeniami dolegliwo-
* **
Ciekawych d a n y c h na temat blw krzya w Polsce dostarczya analiza ponad 6 0 0 c h o r y c h z t e g o rodzaju blami l e c z o n y c h w Klinice O r t o p e d y c z n e j II Wydziau Lekarskiego Akademii M e d y c z n e j w W a r s z a w i e w latach 1981-1994. Chorzy, zachceni renom Kliniki, zgaszali si z c a e g o kraju w nadziei na uwolnienie ich od dugoletnich dolegliwoci. Z zebranych d a n y c h na temat pocztkw, e w e n t u a l n y c h przyczyn, przebiegu choroby, jej d i a g n o z o w a n i a i leczenia wynikao, co nastpuje. Chorzy nie byli praktycznie dostatecznie diagnozowani, w zwizku z c z y m byli leczeni tylko o b j a w o w o . Powszechnie stawiane rozpoznania (gwnie na p o d s t a w i e skarg c h o r e g o ) typu dyskopatia", zapalenie k o r z o n k w " itp.. nie znajdoway o b i e k t y w n e g o potwierdzenia. Co wicej, w niemaej czci p r z y p a d k w ustalono, e chorzy cierpi na zupenie inne c h o r o b y (take n o w o t w o r y ) . Z rnych przyczyn, w tym take ze wzgldu na niewiar chorych w moliwoci wspczesnej medycyny, tzw. leczenie przyczynowe, czyli jedynie suszne i waciwe, ktre zabezpieczao przed przejciem choroby w posta przewleka, wzgldnie chronio chorego przed szkodliwym zweniem kanau krgowego i kanaw korzeniowych, stosowano s p o r a d y c z n i e ! Co wicej, to chorzy dotknici silnymi blami, zamiast lee w ku, chodzili na badania laboratoryjne, zdjcia radiologiczne, do konsultantw, czy na zabiegi fizykoterapeutyczne - zbdne lub nawet szkodliwe. M i m o brakw obiektywnych bardzo atwo otrzymywali d o w o d w choroby pracy. chorzy z reguy zwolnienia z Zwolnienia d u s z e
ci, ktre z reszt ustpoway po 3-5 dniach leczenia w Klinice. Z ponad 6 0 0 chorych, o k o o 7 0 % p o w r c i o do pracy z a w o d o w e j m i m o powracajcych, krtkotrwaych, kilkudniowych zaostrze dolegliwoci b l o w y c h . Na g r a p pozostaych o s b skadaa si modzie uczca si i studiujca (w tym s p o r t o w a ) * oraz osoby tzw. nieczynne z a w o d o w o (m.in. g o s p o d y n i e d o m o w e , rencici i inwalidzi).
Ryc. 7. Trzy podstawowe warunki, od ktrych spenienia zaley zagodzenie ostrych dolegliwoci w Drzebiegu blw krzya: a - nieprzerwane leenie w ku az do momentu ustpienia ostrych dolegliwoci: b - wyposaenie ka w sztywne podoe i materac gruboci ok. 15 cm: c - gorce kpiele, prysznic lub termofor. Przypuszczalne przyczyny blw krzya byy rne. T y l k o w kilkudziesiciu przypadkach chorzy czyli swe dolegliwoci z d w i g a n i e m ciarw, wyczerpujc fizycznie prac itp. U kilku zaledwie c h o r y c h ble krzya m o g y m i e zwizek z przyczynami statycznymi, poza k r g o s u p o w y m i (skrcenie koczyny dolnej, brak k o c z y n y ) . M i m o . e wielu c h o r y c h na przyczyn blw krzya w s k a z y w a o upadek na poladki, g w a t o w n y ruch zgiciowo-
utwierdzay symulantw o atwoci ucieczki od pracy, za rzeczywicie cierpicych o nieuleczalnoci choroby. Kilkudziesiciu ..chorych", ktrzy otrzymywali renty z p o w o d w rzekomych b l w krzya zaniechao wszelkiego leczenia, co nie d o w o d z i , e nagle zostali wyleczeni, ale e po prostu uzyskali to. na c z y m im najbardziej zaleao. Poniewa wielu pacjentw chorujcych od lat. ale bez definitywnego rozpoznania d o m a g a o si zwolnie i rent. postanowiono ich hospitalizowa w celu wyjanienia przyczyny blw krzya. T y l k o 20 chorych
" Fakt. e znaczna grup wrd diagnozowanych i leczonych corveh stanowia modszie (w tym sportowa) naley przypisa temu. e w Klinice istnieje Orodek Leczenia Uszkodze Sportowych, do ktrego kierowani s sportowcy wyczynowi z caego kraju.
16
17
BI.F. KRZYA
produkcyjnym, w peni sprawnoci i przydatnoci zawodowej, w przedziale wieku 20-60 lat. Wszystkie p r z e w l e k e ble krzya leczono wedug zasady obowizujcej w Klinice Szkoy w i c z e w Blach Krzya. Zasad tej szkoy w aspekcie profilaktycznym (zabezpieczenie przed nawrotami ostrych dolegliwoci) przestrzegao tylko 4 0 % chorych leczonych ambulatoryjnie, oraz 8 0 % h o s p i t a l i z o w a n y c h . Kontrolowani chorzy wyznaj, e poza rzadkimi okresami n a w r o t w niewielkich dolegliwoci b l o w y c h , prowadz n o r m a l n y tryb ycia i pracy. Naley zaznaczy, e z chwila podjcia dziaalnoci Kliniki i ustalenia doktryny leczenia blw krzya podjto hospitalizacj wszystkich chorych korzystajcych zbyt c z s t o ze zwolnie z tytuu d y s k o p a t i i " i z e s p o w k o r z e n i o w y c h " celem wyjanienia podoa i charakteru dolegliwoci. W efekcie tego a 135 c h o r y c h w i e c z n i e " chorujcych w systemie leczenia ambulatoryjnego nie przyjo propozycji hospitalizacji i przestao korzysta ze zwolnie. U 79 pacjentw badanych w Klinice w s t r z y m a n o czsto przedtem w y d a w a n e zwolnienia i n a k o n i o n o do podjcia pracy. W 47 przypadkach wstrzym a n o rozpoczte dziaania (wielomiesiczne zwolnienia) w kierunku o t r z y m a n i a renty j a k o z u p e n i e n i e u z a s a d n i o n e . Wnioski, j a k i e n a s u n y si po analizie l e c z o n y c h o s b s nastpujce. W i k s z a skuteczno leczenia b l w krzya zaley od: -zmiany Ryc. 8. Tak zwane manipulacje" krgosupa, inaczej zabiegi krgarskie, przynosz niekiedy przejciow popraw, ale kosztem narastajcego zwenia kanau krgowego i kanaw korzeniowych. Zabiegi te dopuszczalne s jedynie w niewielkich uwypukleniach jdra miadystego (a) gdy uwypuklenie jest znaczne (b) zabieg krgarski moe spowodowa kalectwo! skrtny, czy tez uraz b e z p o r e d n i , j e d n a k po bliszej analizie, o k a z y w a o si, e nie byy to r d a c h o r o b y . Z n a m i e n n e jest wykrycie r o d z i n n e g o wystpowania blw k r z y a (ojciec - dziecko - rodzice) - a ponad w 100 przypadkach. D o nagego wystpienia o b j a w w c h o r o b o w y c h d o c h o d z i o rzadko. Najczciej c h o r o b a d a w a a objawy z w i a s t u n o w e - rnie d u g o trwajce pobolewania. P o n a d t o najczciej c h o r o b a dotyczya o s b w wieku pogldu na ble krzya, ktre w opinii spoecznej s utosamiane z obezwadniajc i nieuleczaln chorob, uniemoliwiajc na stae w y k o n y w a n i e pracy z a w o d o w e j i p r o w a d z e n i e normalnego ycia: -podjcia szeroko zakrojonych dziaa profilaktycznych, poczynajc ju od przedszkola i szkoy, polegajcy na nauczaniu zasad biomechaniki ciaa o r a z e r g o n o m i i pracy zabezpieczajcych przed s u m o waniem si szkodliwych przecie i mikrourazw dolnego odcinka k r g o s u p a .
is
S z c z e g o w a analiza leczonych w Klinice chorych z holami krzya umoliwia take stwierdzenie, e: 1. Chorzy waciwie diagnozowani, r z e c z o w o poinformowani o swej chorobie, p r a w i d o w o leczeni oraz nauczeni zasad profilaktyki dotyczcej si u nich nawrotw rzadziej, dolegliwoci, trwaj krcej podejmuj, i prace zawodow i prowadz poyteczny tryb ycia. Nawroty dolegliwoci zdarzaj s dobrze przez chorych znoszone. 2. U wikszoci chorych dochodzi w miar upywu lat do wyciszenia si objaww c h o r o b o w y c h i samoistnego zdrowienia, pod warunkiem przestrzegania przez nich zasad biomechaniki ciaa i ergonomii wysikw. 3. N a d m i a r leczenia i przesadna opieka pielgnacyjna osoby dotknitej blami krzya dziaa szkodliwie. 4. W o k r e s o w y c h zaostrzeniach chory wymaga w rzeczywistoci jedynie kilkudniowego leenia w ku. Chory powinien opuci ko ju w okresie resztkowych pobolewa. g d y kady zbdny dzie bezczynnoci pogarsza, a nie polepsza j e g o stan i samopoczucie. 5. Skuteczno bardzo licznych, szeroko reklamowanych metod i sposobw leczenia ludowego, fizykoterapeutycznego, tzw. manipulacji (krglarstwo). nie ma wikszej wartoci, za przejciowe poprawy O braku riach itp. zbiene s z poprawami leczenia zachodzcymi samoistnie. to, e skutecznoci irracjonalnego wiadczy
Anatomia i fizjologia krgosupa ldwiowego

Krgosup stanowi centraln o ciaa i gwn skadow koca. Dwiga on grna cz ciaa oraz ochrania rdze krgowy. O s a d z o n y na miednicy jednoczenie z a p e w n i a miejsca przyczepw koci i mini koczyn.
wszyscy chorzy szukaj w kocu p o m o c y w szpitalach, sanato-
Ryc. 9. Przekrj krgosupa uwidaczniajcy rdze i wychodzce z niego korzenie.
Anatomia i fizjologia krgosupa ldwiowego
20
:i
BL!- KRZYA
Aby sprosta wyej w y m i e n i o n y m w y m a g a n i o m k r g o s u p musi by rwnie wytrzymay, co elastyczny i ruchomy w wielu paszczyznach. Potrzebn w y t r z y m a o zapewniaj k r g o s u p o w i m a s y w n e trzony krgw przystosowane do dwigania masy ciaa, za elastyczno i r u c h o m o : stawy m i d z y w y r o s t k o w e - krki midzy k r g o w e , wizada i minie. Odcinek ldwiowy krgosupa skada si z 5 k r g w osadzonych na przeciwwygitej koci k r z y o w e j .
Fizjologiczne p r z o d o w y g i c i e krgosupa l d w i o w e g o (lordoza) jest zmienna osobniczo i uzaleniona od ksztatu trzonw krgowych o r a z krkw midzy k r g o w y c h , wagi. ciaa, postawy, stanu psychiki (tzw. postawa typu z m c z e n i a ) itp. Gwne obcienia krgosupa przypadaj na 3 ostatnie krgi ldwiowe, te za przenosz naciski na m i e d n i c . Obcienia przenosz trzony krgw. Stawy m i d z y w y r o s t k o w e . uki krgw i wyrostki w stanic zdrowia nie podlegaj n a c i s k o m o s i o w y m . Stabilizacj krgosupa zapewniaj d o d a t k o w o torebki stawowe, silnie rozbudowany ukad w izadowy oraz minie.
Krki
midzykrgowe
amortyzuj mas ciaa i zapewniaj najbardziej
Krki m i d z y k r g o w e oprcz tego, e cz ze sob p o s z c z e g l n e krgi j e d n o c z e n i e no. Krki m i d z y k r g o w e osoby dorosej odywiaj si j e d y n i e drog dyfuzji przez pytki graniczne krgw. Krek skada si z piercienia wknistego i jdra m i a d y s t e g o . Piercie wknisty jest z b u d o w a n y z koncentrycznie uoonych pytek, na ktre skadaj si w k n a przebiegajce skonie od p r z y c z e p w do pytek chrzestnych i piercieni nasadowych ssiednich krgw. Z przodu i z b o k w piercie wknisty jest silnie spojony z trzonami ssiednich krgw, przy c z y m z przodu w z m a c n i a go w i z a d o podune przednie. Z tyu przyczep jest sabszy, wizado tylne p o d u n e jest wskie i luniej z nim zronite, za sam piercie jest cieszy. Nic te dziwnego, e w przypadku choroby przez to miejsce wciska si do kanau k r g o w e g o zawarto krka. Jdro miadyste p o o o n e jest nieco asymetrycznie i zajmuje o k o o 50-60 objtoci krka. Ma o n o konsystencj pgalaretowat, na ktr Ryc. 10. Krgosup ldwiowy - widok z boku: 1 - wyrostek stawowy grny. 2 - wyrostek poprzeczny. 3 - cie (cz midzystawowa). 4 - blaszka. 5 - wyrostek stawowy dolny. 6 tuk, 7 - wyrostek kolczysty. 8 - wizadto midzykolcowe. 9 - wizado nadkolcowe. 10 wizado podune przednie, 11 - krek midzykrgowy. 12 - trzon V krgu ldwiowego. 13 4 1 5 korze ldwiowy. 14 - ko krzyowa (powierzchnia stawowa). skada si o s a d z o n a w luzie chrzstno-wknista siateczka. W miar upywu lat d o c h o d z i do zmian u w o d n i e n i a krka midzykrgowego. c o uspasabia g o d o uszkodze. obcionemu krgosupowi l d w i o w e m u du r u c h o m o i elastycz-
Biomechanika krgosupa ldwiowego
23

Krgi przypominaj;) w przekroju o s i o w y m liter T. za cay krgosup tzw. belk esowal - ukady znane w technice z wytrzymaoci (ryc. 14). O d p o w i e d n i o d o b r a n e i d o z o w a n e w wieku r o z w o j o w y m wiczenia fizyczne i praca powoduj.} przerost i wzmocnienie zarwno s a m y c h krgw, j a k stabilizujcych je w i z a d e i mini. Naturalnie, wiczenia n i e p r a w i d o w e osabiaj krgosup, co w wieku dojrzaym sprzyja p r z e d w c z e s n e m u j e g o zuyciu i b l o m . Jak j u w s p o m n i a n o , uki. wyrostki i stawy m i d z y k r g o w e nie s przystosowane do znoszenia si i naciskw przeto w n o r m a l n y c h warunkach nie bior udziau w przenoszeniu duych si i napre osiowych. Ryc 12 Etapy choroby krka midzykrgowego: a - krek zdrowy; b - w miar postpu choroby dochodzi do zmniejszenia wysokoci krka i uwypuklenia na boki piercienia wknistego; c - krek uszkodzony, utrata zdolnoci amortyzacji (dtka bez powietrza"). Zwr uwag na to. ze towarzyszce chorobie zmiany zwyrodnieniowe staww "iidzywyrostkowych zmniejszaj wiato otworu midzykrgowego. przez ktry wychodzi korze rdzeniowy Podobnie jak trzony krgw, dziaaniu wielkich si i naciskw podlegaj krki m i d z y k r g o w e . Co wicej, to fizjologiczne napicie miniowe nie ustpuje nawet podczas snu. Trzony krgw ldwiowych i zwizane z nim krki midzykrgowe podlegaj najwikszym naciskom w pozycji siedzcej ciaa. Dla przykadu, u osoby wacej ok. 70 kg na 3 krg ldwiowy dziaa sia ciskania ok. 142 k G : w pozycji stojcej 99 k G : za w pozycji lecej tylko 20 k G !
Ryc. 11. Funkcjonaln jednostk krgosupa s 2 krgi poczone krkiem midzykrgowym: 1 - cz przednia - dwigajca ciar ciaa: 2 - cz tylna sterujca ruchami.
24
BI.F. KRZYA
25
Obcienia i naciski dziaajce na krgosup ldwiowy znacznie si zwikszaj kiedy t w o r z y si m e c h a n i z m d w i g n i w s k u t e k uywania rk - w w c z a s rce wraz z t u o w i e m t w o r z c dugie rami dwigni powoduj wzrost siy nacisku. Wszelkie naciski i obcienia osiowe krgosupa s w y c h w y t y w a n e i neutralizowane, przede wszystkim, przez krki m i d z y k r g o w e . Rwnomierny rozkad si i n a c i s k w moliwy jest dziki odksztaceniu si krkw polegajcemu na zmniejszeniu wysokoci j d r a miadystego / . j e d n o c z e s n y m u w y p u k l e n i e m piercienia wknistego poza obrys trzonw k r g o w y c h . Rozcigliwo piercienia wknistego pod w p y w e m obcienia o s i o w e g o krgosupa jest rna, z tym. e krek chory, w stosunku do z d r o w e g o , wykazuje rozcigliwo o k o o 3 0 % wiksz. Przekroczenie wytrzymaoci krka powoduje uszkodzenie piercienia i destabilizacj jdra miadystego. Podobnie jak krgi i krki m i d z y k r g o w e du wytrzymaoci na ciskanie i rozciganie charakteryzuj si wizada krgosupa, przy c z y m wizada o s b m o d y c h (do 20 roku ycia) cechuj si wytrzymaoci wiksz o o k o o 3 0 % od wizade o s b po 50 roku ycia. W przypadku w y s t p o w a n i a m e c h a n i z m u dwigni - np. uywanie koczyn grnych przy przenoszeniu c i a r w - masa p o d n o s z o n e g o przedmiotu jest r w n o w a o n a s k u r c z e m minia p r o s t o w n i k a grzbietu, pracujcego po przeciwlegej stronie, na bardzo krtkim ramieniu dwigni. Stosunek przedniego ramienia dwigni do ramienia tylnego wynosi o k o o 15:1 (ryc. 17). T a k wic w p r z y p a d k u p o d n o s z e n i a ciaru o masie 45 kg Ryc. 14. uki krgw wraz z wyrostkami poprzecznymi i kolczystymi tworz belk, ktra w przekro|u pionowym przypomina znany w technice ukad T (a): b - fizjologiczne krzywizny strzakowe przypominaj belk esowat o duej wytrzymaoci na obcienie.
r w n o w a c y s k u r c z minia p r o s t o w n i k a grzbietu musi w y n o s i 675 kg, co powoduje, e na k r g o s u p l d w i o w y dziaa nacisk rzdu 3/4 tony! Ju d a w n o z a u w a o n o , e midzy obcieniami p r z e j m o w a n y m i przez krgosup a wytrzymaoci poszczeglnych j e g o s k a d o w y c h istniej znaczne rnice. W zwizku z tym zaczto p o s z u k i w a istnienia d o d a t k o w e g o m e c h a n i z m u kompensacyjnego i o c h r o n n e g o . Okazay si nim minie i j a m y ciaa (klatka piersiowa, j a m a brzuszna). O b e c n i e wiadomo, e krgosup ldwiowy uzyskuje d o d a t k o w e zabezpieczenie Ryc. 13. Mechanizm powstawania niestabilnoci krgosupa w przebiegu choroby krka midzykrgowego: a - krek zdrowy; b - krek zniszczony procesem chorobowym. i wzmocnienie dziki szynujcemu dziaaniu cinienia toczni brzusznej i porednio klatki piersiowej (rodzaj o c h r o n n e g o gorsetu) (ryc. 18).
26
BOI ! ; KRZYA
27
Ze wzgldu na korzystny stosunek wysokoci krkw midzykrgowych do rednicy trzonw krgw ldwiowych, odcinek ldwiowy ma stosunkowo duy zakres ruchomoci. Naturalnie, z powodu specyficznego ustawienia staww m i d z y w y r o s t k o w y c h najwikszy zakres ruchomoci dotyczy zginania i prostowania: amplituda wychyle na boki oraz ruchw obrotowych jest n i e z n a c z n a (ryc. 20). Cao ruchomoci krgosupa jest kontrolowana przez m i n i e : zakres ruchw ulega ograniczeniu z wiekiem i jest z m i e n n y indywidualnie. Nawet w kocowych odcinkach ruchw krgosupa ldwiowego dochodzi jedynie do niewielkich przesuni krgw w z g l d e m siebie. Cakowity ruch wyprostu krgosupa l d w i o w e g o jest mniejszy ni ruch zginania, z p o w o d u naprenia si wizada podunego przedniego, mini brzucha oraz ryglowania wyrostkw kolczystych. Oprcz struktur t k a n k o w y c h czynnie kontrolujcych ruchy krgosupa pewne struktury uczestnicz w tych ruchach biernie i porednio. Nale do nich rdze krgowy wraz z otaczajcymi go oponami oraz korzenie i nerwy ogona koskiego. Ruchomo rdzenia k r g o w e g o i nerww o g o n a k o s k i e g o staje si coraz wiksza w miar oddalania si od czaszki: przeto nawet w k r a c o w y m zgiciu i wyprocie krgosupa l d w i o w e g o struktury te nie ulegaj n a d m i e r n e m u napiciu. Podobnie otaczajca rdze opona twarda, ktra w odcinku l d w i o w y m staje si wiotka, nie ulega napiciu przy wydueniu tylnej ciany kanau krgowego nawet w pozycji p e n e g o zgicia. Mniejsze o 50% Mniejsze o 30%
Biomechaniczne podstawy blw krzya

Krgosup czowieka, stanowic centraln o ciaa, spenia wan funkcj podporow. Obcienia dziaajce na poszczeglne czony krgosupa zwikszaj si w miar zbliania do podstawy, ktr jest miednica, przeto s o n e najwiksze w dolnych krgach odcinka ldw iowego. Krgosup c z o w i e k a stanowi swoisty kompleks biomechaniczny z racji tego. e stanowi jakby prt wykonany ze szty w n y c h segmentw i krgi), przedzielonych s e g m e n t a m i elastycznymi - krki midzy krgowe i wizada. Ukad wizadowy krgosupa znajduje si pod staym napiciem i przeciwdziaa rozpierajcej sile krkw m i d z y k r g o w y c h . Dziki takiemu stanowi ..napicia przedobcieniowego"* krgosup ma
Mniejsze o 80-90% Ryc. 15. Obcienie ldwiowych krkw midzykrgowych w zalenoci od postawy ciaa. Zwr uwag, e najbardziej szkodliwa dla krgosupa jest pozycja siedzca, z ktrej tak chtnie i nierozwanie korzystamy. du stabilno, w z m o c n i o n d o d a t k o w o dziaaniem z e w n t r z n y c h si stabilizujcych - minie krgosupa i tuowia, klatka piersiowa i j a m a brzuszna. Stan mechanicznej r w n o w a g i jest moliwy tylko przy istnieniu fizjologicznego napicia mini, wizade i torebek oraz prawidowej cisoci krkw m i d z y k r g o w y c h . N a w e t wyizolowany i pozbawiony mini krgosup potrafi z a c h o w a pozycj pionow, przy obcieniu do
28
BLE KRZYA
Biomechanika krcosupa ldwiowego
29
Ryc. 16. Rwnie szkodliwe |ak pozycja siedzca jest stanie na wyprostowanych nogach w lekkim pochyleniu tuowia. Bl krzya sygnalizuje, e krgosup ldwiowy jest przeciony.
Ryc. 18. Do fizjologicznego zabezpieczenia krgosupa ldwiowego przed szkodliwymi przecieniami dochodzi dziki miniom tuowia oraz odpowiedniemu cinieniu w jamie brzusznej. 20 kg. Naturalnie, prawdziw stabilno zapewniaj krgosupowi minie. Z tego wzgldu krgosup czowieka poraonego, czy nieprzytomnego, ma tylko b a r d z o ograniczona stabilno (chory ..leci" przez rce). Nie w o l n o z a p o m i n a , e po p o k o n a n i u r w n o w a g i chwiejnej ustawionego s w o b o d n i e krgosupa nawet ruchy w granicach fizjologicznego niewielkie siy wywouj j e g o i ciskania rozcigania wizade
krkw m i d z y k r g o w y c h . Z a d z i a a n i e si przekraczajcych w y d o l n o ukadu m i n i o w e g o i w i z a d o w e g o powoduje u s z k o d z e n i e krgosupa, dlatego ciao c h o r e g o n i e p r z y t o m n e g o w y m a g a o c h r o n y . Dzienne rnice w dugoci krgosupa dochodz do 12 mm u kobiet Ryc. 17 Przy pracy fizycznej w pochyleniu ciaa ku przodowi, siy dziaajce na przedueniu tuowia, rk i narzdzi pracy (A) mog by rwnowane skurczem m.prostownika grzbietu, dziaajcego na krtkiej dwigni (B). Stosunek tych dwigni wynosi 15:1. W wyniku tego podnoszenie ciaru o masie ok. 45 kg daje nacisk na krek midzykrgowy ok. 3/4 tony. i 18 mm u m c z y z n , co zwizane jest g w n i e ze zmianami uwodnienia elu jder miadystych. P r a w d o p o d o b n i e ju to jest j e d n y m z czynnikw powodujcych szkodliwe naciski i naprenia na stawy midzywyrostkowe. ktre j a k j u w s p o m n i a n o , nie nadaj si do dwigania.
30
BLE KRZYA
31
Ryc. 20. Zakres ruchomoci krgosupa ldwiowego - naiwiksz ruchomo maj dwa dolne krgi ldwiowe.
W m o d y m wieku zmniejszenie dugoci krgosupa, p o w o d o w a n e / m i a n a m i uwodnienia j d e r m i a d y s t y c h . jest k o m p e n s o w a n e podczas odpoczynku nocnego. Jednak w miar przybywania lat dochodzi do stopniowych zmian zawartoci biaka i pynw w jdrach miadystych, ktre staj si coraz bardziej zwkniae. o d w o d n i o n e , a przez to podatne na uszkodzenia (ryc. 12).
Ryc. 19. Zmiany ustawienia wyrostkw stawowych w zalenoci od ruchu zginania i prostowania ldwiowego odcinka krgosupa (a, b. c). Zwr uwag na oddalanie si wyrostkw w pozycji zginania i ryglowanie wyrostkw w pozycji przeprostu; a - pozycja porednia; b - ryglowanie wyrostkw w pozycji przeprostu pociga za sob zmniejszenie wiata kanau krgowego i bl; c - w pozyqi zgicia dochodzi do odbarczenia rdzenia i ustpienia dolegliwoci.
Uszkodzenia krkw midzykrgowych
33

M i m o p r o w a d z o n y c h bada, nie udao si do chwili obecnej wyjani, dlaczego u pewnej czci ludzi krek m i d z y k r g o w y zmienia co prowadzi do jego przyspieszonego zuycia. nagle sw struktur,
Wszystko wskazuje na to. e choroba i uszkodzenia krka midzykrgowego stanowi n a s t p s t w o zuycia tkanek na podou indywidualnej predyspozycji. T a k wic w y t r z y m a o k r g o s u p a l d w i o w e g o na obcienia zaley g w n i e od w r o d z o n e j o d p o r n o c i krka midzyk r g o w e g o , a nie od si dziaajcych na krgosup, c z e g o d o w o d e m m o g by np. s p o r t o w c y p o d n o s z c y ciary, ktrzy r z a d k o s k a r si na ble krzya. Ryc. 22. Mechanika i dynamika krkw midzykrgowych - rola w przenoszeniu si i napi oraz w zachowaniu postawy pionowej ciaa (a-c); d - mechanizm amortyzacji naciskw dziaajcych na krgosup. Zwr uwag na zmian uoenia wkien piercienia wknistego pod wpywem obcienia: e - zmiana uoenia i napicia wkien wicych jdro z piercieniem w przypadku szkodliwego obcienia mimorodkowego. C h o r o b a krka midzy k r g o w e g o przebiega fazami. Etap I zwyrodnienie jdra Proces c h o r o b o w y miadystego r o z p o c z y n a si fragmentacj jdra wknistemu
C h o r o b a r o z p o c z y n a si na d u g o przed p r z e m i e s z c z e n i e m si jdra miadystego. miadystego. ktre po utracie naturalnych swych waciwoci amortyzacyjnych utrzymuje swoje miejsce dziki piercieniowi Ryc. 21. Zaburzenia zginania tutowia: a - stan prawidowy: b - zginanie ograniczone do grnego odcinka piersiowego: c - zginanie ograniczone do odcinka piersiowego (odcinek ldwiowy w obu przypadkach jest sztywny): w ramce wielko wyduenia si krgosupa zdrowego dorosego w odcinku piersiowym i ldwiowym. chodzi na piercie wknisty (ryc. 24. 25). Choroba, a nastpnie rozpad jdra miadystego zaburzaj cakowicie biomechanik krka midzykrgowego. Brak amortyzacyjnego dziaania jdra powoduje niszczenia piercienia wknistego, szczeglnie i wizadu tylnemu p o d u n e m u . W miar upywu czasu c h o r o b a prze-
34
BLE KRZYA
35
jego tylnej czci, co w dalszej kolejnoci d o p r o w a d z a do przyspieszenia zmian wstecznych i przerwania piercienia. Etap II przemieszczanie si jdra miadystego
W warunkach zdrowia j d r o miadyste znajduje si pod d o d a t n i m cinieniem, co powoduje n i e z n a c z n e rozciganie piercienia w k n i s t e g o utrzymujcego j d r o na n a l e n y m miejscu. R o z d c i e albo przerwanie piercienia u m o l i w i a wciskanie si r o z f r a g m e n t o w a n e g o jdra miadystego w powsta szczelin. Jedyn przeszkod mechaniczn na d r o d z e w d r w k i c h o r e g o krka pozostaje w i z a d o podune tylne, ktre j e d n a k nie jest w stanie p o w s t r z y m a napierajcych je m a s . co w konsekwencji prowadzi do przepukliny lub wypadnicia jdra miadystego w stron kanau k r g o w e g o . Ksztat wypchnitej czci jdra Ryc. 24. W pierwszej lazie choroby krka midzykrgowego wystpuje bl krzya ale bez objaww ucisku korzeni nerwowych. miadystego jest rny: okrgy lub nieregularny, o szerokiej podstawie(ryc. 26, 27). W pewnych warunkach z wycinitej czci jdra miadystego tworzy si u s z y p u o w a n y guz. ktry m o e c a k o w i c i e przebi si przez wizado i znale w k a n a l e k r g o w y m (ryc. 28). Przemieszczone fragmenty krka ulegaj nierzadko zawiniciu, spaszczeniu i przesuniciu pod w i z a d e m p o d u n y m w stron kanau korzeniowego, gdzie c z s t o ulegaj zaklinowaniu. Niekiedy u w y p u k l e n i u do kanau k r g o w e g o ulega take piercie wknisty, wtedy j d r o miadyste p r z e s u w a si ku tyowi w caoci (tzw. protruzja m a s y w n a ) . W razie z n a c z n e g o przemieszczenia jdra miadystego j e g o powrt w obrb piercienia wknistego m o e by niemoliwy ( z a r w n o z powodu zakleszczenia m a s y w u j d r a przez krawdzie trzonw krgowych, jak i cinienia panujcego wewntrz piercienia). Cinienie w e w n t r z piercienia zwiksza Ryc. 23. Mechanizm ucisku korzeni nerwowych w chorobie krka mtdzykrgowego: a krek zdrowy - korze nie jest draniony: b - krek chory - ucisk korzenia w zwonym kanale korzeniowym i bl. si pod w p y w e m skurczw mini na skutek kaszlu, kichania, defekacji, n a d m i e r n e g o zginania lub wyprostu w krgosupie l d w i o w y m oraz dwigania ciarw.
36
BLE KRZYA
Uszkodzenia krkw midzy krgowych
37
Zmniejszenie cinienia, a nawet cinienie ujemne m o n a niekiedy uzyska stosujc wycig. Z n a l a z o to zastosowanie w leczeniu przemieszcze j d r a miadystego. Okres II choroby krka midzy k r g o w e g o trwa rnie d u g o i m o e trwa nawet latami, jeeli nie podejmie si leczenia majcego na celu ustabilizowanie chorej jednostki r u c h o w e j . W c z e s n e rozpoznanie c h o r o b y i o d p o w i e d n i o w c z e s n e leczenie u m o liwia ominicie okresu II i przejcie do okresu III. Etap 11 naprawczy
W okresie tym d o c h o d z i do gojenia uszkodzenia. Do ustabilizowania krka m i d z y k r g o w e g o z ssiadujcymi trzonami krgw dochodzi na d r o d z e wytworzenia blizny wknistej a nastpnie poczenia kostnego (ryc. 29). Oczywicie, z powodu zmniejszenia wysokoci szpary midzyt r z o n o w e j d o c h o d z i j e d n o c z e n i e d o p e w n e g o przewenia kanaw korzeniowych oraz nawet kanau k r g o w e g o (fadowanie si wewntrzkanaowych struktur t k a n k o w y c h ) . J e d n a k zazwyczaj, o ile nie dojdzie do zrostw korzenia w kanale, za kana krgowy nie jest zbyt wski, chory zostaje uwolniony od n a p a d w ostrych dolegliwoci, p o c z o n y c h z objawami rwy kulszowej. Dolegliwoci b l o w e w przebiegu c h o r o b y krka m i d z y k r g o w e g o daj si zestawi w cztery grupy blw krzya: - przewleky bl wizadowy, tzw. bl gboki. - bl przewleky promieniujcy do skry okolicy krzya, - bl ostry o d u y m nateniu (obezwadniajcy), - bl przewleky z okresami zaostrze w pniejszych stadiach choroby. T y p o w y bl w i z a d o w y lub bl gboki t r u d n o jest umiejscowi. Jest on o rnym nateniu i trwa nieprzerwanie w zwizku z postpujc chorob krka m i d z y k r g o w e g o i dranieniem wizade krgosupa i struktur o k o o s u p o w y c h . Bl promieniujcy do skry okolicy krzya d o w o d z i z a a w a n s o w a n i a procesu c h o r o b o w e g o i wskazuje na podranienie korzenia n e r w o w e g o przez p r z e m i e s z c z o n e j d r a miadyste; towarzyszy mog ble w okolicy talerza koci b i o d r o w y c h . Ryc. 26. W miar dalszego uszkadzania piercienia wknistego miejscowe ble staj si coraz bardziej dokuczliwe. Dolegliwoci nasila kaszel i kichanie, pojawiaj si objawy podranienia korzeni rdzeniowych - tzw. ischialgia.
BLE KRZYA
39
Ryc. 27. Duego stopnia rozcignicie piercienia wknistego pozwala na powstanie tzw. przepukliny jdra miadystego. Nagy bl o d u y m nateniu i trwajcy od paru sekund do kilku dni wystpuje z reguy w przypadkach przemieszczania si c h o r e g o krka w stron kanau k r g o w e g o i ucinicia bogato u n e r w i o n e g o wizada p o d u n e g o tylnego. Niejednokrotnie dochodzi w tych przypadkach do rnie d u g o trwajcego zaklinowania si j d r a miadystego i rozerwanego piercienia wknistego midzy tylnymi krawdziami trzonw krgowych. Z m i a n y z w y r o d n i e n i o w e (znieksztacajce) powstae w k o c o w y c h stadiach choroby krka m i d z y k r g o w e g o doprowadzaj z reguy do zespou ciasnoty kanay k r g o w e g o i kanaw k o r z e n i o w y c h z c z y m zwizane s okrelone objawy. Z reguy chory cierpi na niewielkiego stopnia, ale stae p o b o l e w a n i a w okolicy krzya; ostre ataki nale do rzadkoci i przy przestrzeganiu o d p o w i e d n i e g o trybu i pracy mona ich u n i k n . blw ycia
Ryc. 28. W przypadku przerwania piercienia wknistego i przedostania si fragmentw jdra miadystego do kanau krgowego czy kanaw korzeniowych - operacja jest konieczna.
Ryc. 29. Niekiedy, w tzw. zejciowej postaci choroby krka midzykrgowego moe doj do samoistnego zagodzenia dolegliwoci. Do stanu tego moe doj jeli chory by waciwie leczony. Pozostaj pobolewania krgosupa, z ktrymi mona y.
Inne przyczyny blw krzya
midzykrgowego. Wady same w sobie, takie jak: skrcenie koczyny, skolioza itp. nie s przyczyn dolegliwoci. Krgosup ldwiowy z m e c h a n i c z n e g o punktu widzenia stanowi najsabsze miejsce c a e g o koca. Obcienie m e c h a n i c z n e i naprenia tu dziaajce s wiksze ni gdzie indziej, a p o n a d t o w miejscu tym dochodzi do zmiany kierunku si przenoszonych wzdu osi krgosupa.

Do blw krzya d o p r o w a d z a czciej splot rnych przyczyn i niekorzystnych c z y n n i k w , ni pojedynczy bodziec (uraz, d w i g n i c i e ciaru, wyczerpujca praca fizyczna itp.). Wyzwolenie ostrych dolegliwoci poprzedza z reguy pewien okres utajenia, w czasie ktrego, np. trwa bezobjawowa choroba krka midzy krgw ego. M i m o , e d i a g n o s t y k a blw krzya nic j e s t atwa, jest ona moliwa, jeli leczy lekarz, ktry ma o d p o w i e d n i e przeszkolenie i d o w i a d c z e n i e w tym wzgldzie. Aby ustali przyczyn blw krzya, a tym s a m y m m c z a s t o s o w a leczenie p r z y c z y n o w e , k o n i e c z n e jest d o k a d n e p o z n a n i e przeszoci chorego, j e g o psychiki, n a w y k w , trybu ycia i pracy, oraz wielu innych czynnikw. N i e o d z o w n e s rwnie wnikliwe i powtarzane badania kliniczne, o d p o w i e d n i e badania d o d a t k o w e oraz staa obserwacja chorego i tzw. ..diagnostyczne" leczenie, w e d u g okrelonych algorytmw. Nale\ wyranie podkreli, c / wyjtkiem nowotworw rdzenia i kanau k r g o w e g o (wystpujcych zreszt rzadko) oraz niekiedy zaa w a n s o w a n e g o k r g o z m y k u . adna z tzw. c h o r b predysponujcych me daje zazwyczaj ostrych n a p a d o w y c h zespow blowych krzya z objawami nerwoblu k u l s z o w e g o . Do niedawna wrodzone anomalie krgosupa byy zbyt czsto u z n a w a n e za b e z p o r e d n i e przyczyny b l w krzya. Obecnie pogldy z m o d y f i k o w a n o i przypuszcza si. e rnorodne wady. zmieniajc b i o m e c h a n i k d o l n e g o o d c i n k a krgosupa, mog niekiedy d o p r o w a d z a do blw krzya przyspieszajc zuycie krka
W zalenoci od sytuacji biomechanicznej krgosup ulega odksztaceniom, ktrym przeciwstawiaj si, przede wszystkim, minie. Pojawiajcy si bl jest czsto n a s t p s t w e m o d r u c h o w e g o przykurczu mini i nie naley go u t o s a m i a z u s z k o d z e n i e m krka m i d z y k r g o w e g o . Przypuszczenia, j a k o b y ble krzya miay swe rdo w tzw. stawie ldwiowo-krzyowym. w ktrym elastyczna, segmentarna struktura biomechaniczna krgw i krkw ldwiowych czy si ze sztywnym
wkna wewntrzne
Ryc. 30. Ble krzya mog wychodzi z uszkodzonych: 1 - wkien wewntrznych piercienia wknistego: 2 - wkien zewntrznych piercienia wknistego: 3 - pytek granicznych trzonw krgowych: 4 - wizade torebkowych; 5 - wizade midzy/kolczystych: 6 - mini przykrgosupowych.
42
BLE KRZYA
43
ukadem koci krzyowej, poruszajcej si jedynie wraz z miednic, nie znalazy potwierdzenia (ryc. 10). Nawet w okresie ciy, kiedy to ko krzyowa uzyskuje pewn Krek zdrowy - biomechanika prawidowa. Nie ma blu niezalen r u c h o m o w stawach krzyowo-biodrowych (symetrycznie lub asymetrycznie), ble krzya nie s t y p o w e i atwe do rnicowania. W warunkach z d r o w i a wszelkie m e c h a n i c z n e obcienia przenoszone s przez trzony k r g o w e i krki m i d z y k r g o w e . Dziaajce siy Zaburzenie syntezy proteinopolisacharydw i depolimeryzacji T Wynik: nadmierna depolimeryzacja, wzmoone wychwytywanie wody, wzrost cinienia wewntrzkrkowego przenosz si na wizada m i d z y k r g o w e i minie p r z y k r g o s u p o w e jedynie w k o c o w y c h odcinkach ruchw, przeto tkanki te nigdy nie s obciane zbyt d u g o . D l a t e g o te. aby unikn szkodliwego przecienia krgosupa, naley j u od dziecka d u e znaczenie przywizywa do ksztatowania prawidowej postawy ciaa. Ble krzya u o s b z nieprawidow postaw ciaa, sabymi miniami itp. nasilaj si pod w p y w e m ruchw i ustpuj po s p o c z y n k u . W miar przybywania lat po 25 roku ycia i pogbiajcych si z m i a n zwyrodnieniowych dolegliwoci bloObrzk krka Boll we staj si coraz bardziej d o k u c z l i w e . Pogld, j a k o b y skrzywienie krgosupa prowadzio z reguy do blw krzya, nie znalaz potwierdzenia. Podobnie zreszt jak pogld, e Zmniejszenie zawartoci proteinopolisacharydw. Resynteza i rwnowaga na nowym poziomie. ble krzya w y w o a n e s przez znieksztacenia i dysfunkcje koczyn dolnych (np. p a s k o s t o p i e ) . O k a z a o si, e s a m fakt w i e l o g o d z i n n e g o przebywania w pozycji wyprostnej ciaa stanowi wystarczajc przyczyPowstaj zaburzenia jak wyej Zwikszona fibrylacja kolagenu Zwyrodnienie jdra miadystego. Rozpad jdra lub tylowypchnicie Utrata mechaniki jdra miadystego. Nieprawidowy rozkad obcie Zniszczenie piercienia wknistego Tyoprzemieszczenie jdra lub piercienia n pobolewa w okolicy ldwiowej, ktre j e d n a k nie s rzeczywistymi blami krzya, p o n a d t o zaburzenia statyczne w obrbie koczyn dolnych i miednicy zazwyczaj s doskonale kompensowane. Dysfunkcje te j e d n a k stanowi predyspozycj do choroby ktra wywouje rzeczywiste krka m i d z y k r g o w e g o .
J3L
3E
ble krzya. W tej sytuacji leczenie zabu-
rze statycznych w obrbie koczyn ma niewielkie z n a c z e n i e terapeutyczne, przeto leczenie musi by s k i e r o w a n e g w n i e na patologi krka midzykrgowego. C h o r o b a krka m i d z y k r g o w e g o ley take u p o d o a tzw. niestabilnoci krgosupa. C h o r o b krka imitowa mog niekiedy r n e stany zapalne w ob-
Zwyrodnienie krka Boll
Tyoprzemieszczenie jdra miadystego Boll
Tyoprzemieszczenie piercienia Boll
rbie staww k r z y o w o - b i o d r o w y c h (np. wczesny okres zesztywniajcego zapalenia s t a w w k r g o s u p a - c h o r o b a Bechterewa). Stany te j e d n a k wyjtkowo wywouj objawy korzeniowe, a p o n a d t o w przeciwiestwie do choroby krka m i d z y k r g o w e g o , dolegliwoci nie nasilaj si pod
Ryc. 31. Schemat hipotezy biomechanicznego mechanizmu choroby krka midzykrgowego, tyoprzemieszczenia jdra miadystego oraz blu krzya.
44
BLE KRZYA
45
w p y w e m ruchw, ale te nie ustpuj po pooeniu si do ka i pojawiaj si gwnie w nocy. Ble krzya mog imitowa take inne choroby z w y r o d n i e n i o w e koca. T r z e b a j e d n a k zaznaczy, e zmiany zwyrodnieniowo-zapalne koci i staww (osteoarthritis) s chorob p n e g o wieku, za uszkodzenie krka m i d z y k r g o w e g o to d o m e n a ludzi m o d y c h . J e d n a k e tego rodzaju ble nie tylko nie zmniejszaj si w nocy, ale si nasilaj, za ostrych nerwoblw k u l s z o w y c h waciwie si nie spotyka. Z m i a n y te s te a t w o wykrywalne b a d a n i e m radiologicznym. P o d o b n i e atwe do wykrycia przyczyny b l w imitujcych ble krzya s te. ktrych rdo tkwi w procesach zwyrodnieniowych staww biodrowych (tzw. koksartroza). Ble krzya wystpuj zawsze przy guzach krgosupa, rdzenia i kanau k r g o w e g o w odcinku ldwiowym. Naley j e d n a k pamita, e dotyczy to gwnie dzieci i modziey lub o s b starych. W a n e znaczenie diagnostyczne umoliwiajce r n i c o w a n i e ostrego blu krzya p o c h o d z e n i a n o w o t w o r o w e g o od blu s p o w o d o w a n e g o chorob jdra miadystego ma pozycja ciaa - pooenie c h o r e g o do ka znosi lub agodzi bl na tle choroby krka. W przypadku ucisku rdzenia korzeni przez n o w o t w r pozycja ciaa niczego nie zmienia. Wbrew p o w s z e c h n e m u m n i e m a n i u , urazy krgosupa ldwiowego, w tym kompresyjne zamania t r z o n w krgowych, p o w o d o w a mog przewleke ble krzya oraz nerwobl kulszowy zupenie wyjtkowo. Dzieje si tak dlatego, e dotycz o n e grnych krgw ldwiowych, a ponadto uszkodzeniu ulegaj trzony krgw, a nie o wiele wytrzymalsze od nich krki m i d z y k r g o w e . T a k e zrzeszotnienie koci (tzw. osteoporoza) j e d y n i e wyjtkowo daje dolegliwoci blowe, za istniejce pobolewania w okolicy ldwiowej naley raczej odnosi do nieprawidowej postawy ciaa. Niekiedy, p o d o b n e dolegliwoci co w chorobie krka midzykrg o w e g o . daje tzw. gociec mini. Tu trzeba powiedzie, e fakt. i ciepo i sposoby fizykoterapeutyczne agodz dolegliwoci, s p o w o d o w a wiele nieporozumie i tendencj do leczenia uszkodze krka sposobami fizykoterapeutycznymi. Zmniejszenie si blw pod w p y w e m ciepa dao pocztek caej teorii blw krzya z ..zawiania" o r a z leczenia c i e p e m (w tym n o s z e n i e skrek krliczych itp.). czy
Tak zwane ..ble krzya u kobiet w cykliczno oraz umiejscawiaj si w
c i y " wykazuj okrelon
okolicy samej koci krzyowej,
a nie dolnego o d c i n k a krgosupa ldwiowego, j a k to ma miejsce w rzeczywistych blach krzya w przebiegu choroby krka midzykrgowego. Ble imitujce rzeczywiste ble krzya u kobiet maj zazwyczaj za przyczyn schorzenia ginekologiczne (guzy macicy i przydatkw, przemieszczenie macicy, przewleke stany zapalne narzdu r o d n e g o ) . Z kolei prawd jest. e u o g l n i o n e z m i k c z e n i e struktur wknistych krgosupa l d w i o w e g o i miednicy w drugiej p o o w i e ciy, p o c z o n e utrat ich elastycznoci oraz n a d m i e r n e naciski i obcienia krgosupa ldwiowego zwikszaj u niektrych kobiet p o d a t n o na u s z k o d z e n i a dolnych krkw m i d z y k r g o w y c h . Tak wic w przypadku uprzedniej choroby krka m i d z y k r g o w e g o istniej wszelkie d a n e do wystpienia ostrych objaww c h o r o b o w y c h i nierzadko wanie w tym okresie d o c h o d z i po raz pierwszy do wystpienia blw krzya wskutek uszkodzenia piercienia wknistego. Charakterystyczn cech blw krzya ciarnych jest to. e towarzysz im objawy k o r z e n i o w e (ischialgia). Schorzenia urologiczne, p o d o b n i e j a k c h o r o b y ginekologiczne, nie zdarzaj si czsto i w wikszoci m o n a je odrni od rzeczywistych przyczyn b l w krzya. N i e r z a d k o do blw krzya d o c h o d z i na tle ostrych i przewlekych zapale gruczou k r o k o w e g o oraz c h o r b p c h e rza m o c z o w e g o . W b r e w u o g l n i o n y m p o g l d o m ble krzya imitowa m o e zaledwie kilka schorze wewntrznych. Najwicej i trudnoci te diagnostycznych kierunku. sprawiaj choroby trzustki, jakkolwiek po okresie s t o s u n k o w o
niedugiej obserwacji,
kieruj rozpoznanie we w a c i w y m
Z innych, rzadkich przyczyn blw krzya naley w y m i e n i ttniaka aorty o r a z zesp z w e n i a ttnic b i o d r o w y c h . S y m u l o w a n e , r z e k o m e ostre ble krzya nie s rzadkoci u o s b 0 charakterze n e u r o p a t y c z n y m , histerykw oraz o s b pragncych d o w o dw wspczucia od otoczenia, czy po prostu wyudzi zwolnienie z pracy. Rzetelnie p r z e p r o w a d z o n e badanie c h o r e g o (badanie ortopedyczne z e l e m e n t a m i badania neurologicznego) o r a z wnikliwa r o z m o w a 1 c h o r y m umoliwiaj agrawacji. w tych przypadkach wykrycie symulacji czy
Profilaktyka i leczenie
47
Zapobieganie postpowi procesu chorobowego
Znaczna c z pacjentw z blami d o l n e g o odcinka krgosupa nadaje si do leczenia bezoperacyjnego, przy c z y m leczenie to w duej czci przejmuje na siebie sam chory. C e l e m leczenia jest z a r w n o uwolnienie chorego od dokuczliwych dolegliwoci ograniczajcych chaniki ciaa, ze s z c z e g l n y m u w z g l d n i e n i e m pracy krgosupa. W w czas m o e e l i m i n o w a w i k s z o b o d c w b l o t w r c z y c h s p o s o b e m dostosowywania otoczenia do swych p o t r z e b i moliwoci oraz s a m e g o siebie do w y k o n y w a n i a prac i dziaa. Jak mwi W h i t e ..po d o d a t k o w y m przeszkoleniu pacjent m o e sta si p a n e m swej choroby, a nie jej leczeniu oraz stosowa ofiar". O g r a n i c z e n i u s z k o d l i w y c h skutkw c h o r o b y o r a z zapobieganiu postpowi procesu c h o r o b o w e g o i j e g o s z k o d l i w y m nastpstwom su coraz bardziej zyskujce na popularnoci tzw. Szkoy w i c z e w Blach Krzya". Co wicej, szkoy te nie ograniczaj s w e g o zasigu do cierpicych na te dolegliwoci, ale prowadz szerok akcj u w i a d a m i a jc wrd modziey szkolnej (w tym szkoy zawodowe). W tym ostatnim przypadku chodzi o wpojenie m o d e m u pokoleniu podstawowych zasad ..higieny" krgosupa, z a r w n o w dziedzinie sportu i rekreacji, jak i przyszego ycia z a w o d o w e g o . H a s e m n a c z e l n y m s z k jest twierdzenie, e: B l o m k r z y a m o n a z a p o b i e g a oraz m o n a j e leczy, jeli zostan w y k r y t e Ryc. 32. Poyteczna leanka dla osoby z przewlekym blem krzya. W ramce - prawidowe ko. w c z e n i e " oraz, e P a c j e n t d o t k n i t y b l e m k r z y a potrafi l e c z y si s a m , jeli w y t u m a c z y si mu istot j e g o dolegliwoci". korzystanie ze sportu i zaj rekreacyjnych, zaburzajcych prac zawodow, czy wrcz uprzykrzajcych c o d z i e n n e ycie, jak r w n i e zapobieganie wystpieniom ostrych rzutw choroby i zwizanym i przykuciem c h o r e g o do ka. Aby pacjent mg wspuczestniczy w zasady profilaktyki b l w krzya musi u p r z e d n i o pozna zasady biomez tym cierpieniami
Ryc. 33. Ostrego blu krzya spowodowanego zakleszczeniem si wypchnitego ku tyowi jdra miadystego (a) nie da si zagodzi jeli nie zniesie si nadmiernego wygicia krgosupa (b) (tzw. hiperlordoza). celem umoliwienia powrotu jdra na nalene miejsce.
BLE KRZYA
49
Naley
p a m i t a , e
krek
m i d z y k r g o w y dotknity
procesem
z w y r o d n i e n i o w y m , p o d c z a s ktrego d o s z o do przerwania piercienia wknistego oraz do t y o p r z e m i e s z e z e n i a jdra m i a d y s t e g o nigdy, pod w p y w e m j a k i e g o k o l w i e k leczenia, nie powrci do n o r m y . Jednak w korzystnych dla niego okolicznociach m o e doj do procesw naprawczych j a k i m jest zrost wknisty trzonw k r g o w y c h w miejscu uszkodzenia krka m i d z y k r g o w e g o . T r w a to kilkanacie miesicy i w rezultacie p o z w a l a na wzgldnie prawidow, niebolesn funkcj krgosupa l d w i o w o - k r z y o w e g o ; jest to u w a r u n k o w a n e prow a d z e n i e m o d p o w i e d n i e g o trybu ycia przez chorego. Z a g o d z e n i e ostrych dolegliwoci w przebiegu blw krzya uzalenione jest od spenienia p o d s t a w o w y c h warunkw, do ktrych naley: do m o m e n t u ustpienia ostrych dolegliwoci na nieprzerwane leenie Zmniejszenie ldwiowego wygicia k r g o s u p a Ryc. 35. Uoenie chorego na tzw. ku ortopedycznym i zastosowanie wycigu umoliwia powrt przemieszczonego jdra miadystego na nalene miejsce. k o c z y n a m i . Naley podkreli, e waciwe ustawienie k o c z y n dolnych stanowi z reguy p o d s t a w o w y warunek ustpienia rwy kulszowej. Dusze leenie w pozycji odbarczajcej w y m a g a o d p o w i e d n i e g o zaamania ka o r t o p e d y c z n e g o lub adaptacji ka z w y k e g o s p o s o b e m p o k a z a n y m na ryc. 34. Po ustpieniu ostrych o b j a w w - co d o w o d z i cofnicia si zawartoci krka m i d z y k r g o w e g o na nalene miejsce naley zmniejszy zgicie koczyn dolnych w stawach kolanowych i biodrowych w celu przywrcenia fizjologicznej lordozy*, a tym sa-
niepodatnym ku (sztywna rama z materacem ok. 15 cm gruboci) oraz stosowanie miejscowo ciepa lub ciepa i zimna naprzemiennie. Ulg w dolegliwociach przynosi te zazwyczaj uoenie w pozycji odbarczenia korzeni - na boku lub na plecach - z przykurczonymi
<y
m y m zmniejszenie rozwarcia ku tyowi szpar m i d z y t r z o n o w y c h . o Niekiedy, w okresie tym potrzebny komfort zapewnia choremu podoenie malej poduszki pod odcinek ldwiowy. Naley pamita, e krzywizna ldwiowa zachowuje si rnie w zalenoci od u o e n i a koczyn d o l n y c h . I tak przy zgiciu ng szpary m i d z y t r z o n o w e rozszerzaj si od tyu - co uatwia powrt na miejsce wypchnitemu jdru miadystemu. za przy wyprocie - zwaj (ryc. 33). Uwaga! W p r z y p a d k u p r z y k u r c z u mini ldwiowo-biodrowych, do c z e g o z reguy dochodzi u o s b p r o w a d z c y c h siedzcy tryb ycia, konieczne jest podoenie pod okolic ldwi paskiej
Ryc 34 W ostrym ataku blu krzya z objawami rwy kulszowe|. ulg przynie moe przybranie jednej z pokazanych pozycji ciaa (a-c); d-e wyjanienie ulgi w dolegliwociach; d - przy koczynie wyprostowanej nerw kulszowy jest napity i tatwo o jego ucisk; e - zgicie nogi odbarcza ucisk nerwu i znosi bl.
poduszki oraz ugicie i p o d p a r c i e kolan.
* wygicie krgosupa do przodu
sil
BOI.li KRZYA
Profilaktyka i lec/cnie
51
W celu s p o w o d o w a n i a powrotu t y o p r z e m i e s z c z o n e g o jdra miadystego na nalene miejsce, stosuje si wycig, ktremu zawsze towarzyszy musi zniesienie lordozy ldwiowej. Z a s t o s o w a n i e wycigu pozwala nie tylko na u n i e r u c h o m i e n i e c h o r e g o oraz rozcignicie j e g o krgw ldwiowych a tym s a m y m poszerzenie od tylu szpar midzytrzonowych. lecz take okrelone podcinienie w obrbie piercienia wknistego, ktre uatwia powrt na swoje miejsce jdru m i a d y s t e m u w y p c h n i t e m u ku tyowi (ryc. 3 5 . 36).
Ryc. 36. Przykady poytecznych wycigw w blach krzya. S to cakowicie bezpieczne sposoby uwolnienia chorych od silnych blw krzya. W przypadkach tyoprzemieszczenia jdra bardzo ryzykowne s
rkoczyny
typu krgarskiego ze wzgldu na niemono
okrelenia
pozycji jdra (lub j e g o fragmentu) w stosunku do tylnych krawdzi trzonu krgw obejmujcych chor tarcz midzykrgow. R y z y k o to ilustruje ryc. 8. Potrzebna stabilizacje krgosupa ldwiowego w okresie wstawania, czy wykonywania pgorsetowe. Utrzymywanie potrzebnej ochrony i stabilizacji miniowej c h o r e g o krgosupa stanowi codzienne wiczenia mini, ktre jednak w wikszoci musza by w y k o n y w a n e w pozycji lecej. Ponadto, w pozycji Ryc. 38. Prostotrzymacz typu Ortoplast z wkadka masujc umoliwiajc przerwanie acucha bodcw blowych z krgosupa. zaj i czynnoci obciajcych d o d a t k o w o chory krgosup zapewniaj tzw. niskie gorsety, prostotrzymacze i sznurwki
52
BLE KRZYA
53
Ryc. 39. Proslotrzymacz typu Krause z wkadka wykonujc samoistny masa. stojcej czy siedzcej wiczcy musi trzyma plecy prosto. Pozycja ta Ryc. 40. Uniwersalne wiczenia profilaktyczne. Zwr uwag, ze wiczenia odbywaj si w pozycji lecej.
obowizuje te przy przybieraniu pozycji siedzcej z pozycji lecej ruch zginania zachodzi w tym przypadku w stawach biodrowych. P r z e c i w w s k a z a n e w blach krzya s wszelkie wiczenia w pozycji stojcej ciaa p o c z o n e ze s k r c a n i e m t u o w i a oraz w i c z e n i a mini brzucha - siadanie z pozycji lecej przy w y p r o s t o w a n y c h nogach (ryc. 44). C e l e m u t r z y m a n i a p r a w i d o w e j postawy ciaa, koniecznej dla odbarczenia c h o r e g o krgosupa, w i c z e wymagaj - oprcz p r o s t o w n i k a i zginacza grzbietu - take minie antygrawitacyjne. W korygowaniu nieprawidowej postawy ciaa p o m o c n e s wiczenia z ciarkiem umies z c z o n y m na gowie - o d r u c h o w e zmniejszanie ldwiowej i szyjnej krzywizny, a tym s a m y m zblienie caego ciaa do rodka cikoci (ryc. 43). Z uwagi na w y s o c e s z k o d l i w e obcienia krkw m i d z y k r g o wych w pozycji siedzcej ciaa konieczne jest korzystanie z odpowiednich krzese i przybieranie o d p o w i e d n i c h pozycji ciaa. Niektre pozycje s mniej lub bardziej p r z e c i w w s k a z a n e , inne za b a r d z o p o l e c a n e . W y k o n y w a n i e prac d o m o w y c h i pracy zawodowej w pozycji pochylenia tuowia jest p r z e c i w w s k a z a n e (ryc. 4 8 ) . P o d o b n i e szkodliwa j a k pozycja pochylenia tuowia p o d c z a s pracy jest pozycja przeprostu (szczeglnie dla o s b starszych). W pozycji tej dochodzi do ciasnoty kanau k r g o w e g o jak i kanaw k o r z e n i o w y c h . Praca stojca w b e z w z g l d n i e nieruchomej pozycji ciaa zawsze d o p r o w a d z a p o p e w n y m c z a s i e d o przecienia odcinka l d w i o w e g o krgosupa, z a p o b i e g a t e m u m.in. n a p r z e m i e n n e opieranie jednej nogi na niskim stoeczku (ryc. 55).
Ryc. 41. Technika wicze koysania miednic": 1 - spaszczenie lordozy ldwiowej sposobem przyparcia krgosupa do podoa; 2 - skrcenie i unoszenie miednicy (a): b - minie koyszce miednic. Sposoby z a p o b i e g a n i a szkodliwej pozycji przeprostu ilustruj ryc. 4 7 . 54. 5 5 . 5 7 . 5 8 . 6 0 . 6 1 . 6 3 . 6 4 . W przypadku w y k o n y w a n i a pracy w pozycji siedzcej przy p r z y m u s o w y m ustawieniu tuowia (np. kierowcy), w a n e znaczenie ma korzystanie z o d p o w i e d n i o s k o n s t r u o w a n e g o i d o p a s o w a n e g o fotela, ktry
54
BOLI-: KRZYA
55
dwigni
przez
co
zwielokrotnia
obcienie
padajce
na
krgosup
ldwiowy (ryc. 5 6 . 5 7 . 58). Istniej rne sposb) prawidowego i nieprawidowego podnoszenia ciarw, co zwizane jest z dobrymi lub ze zymi nawykami. P o d o b n i e nawyki obserwuje si. jeli chodzi o stanie, chodzenie i siedzenie. B u d o w a n i e prawidowej postawy ciaa, od ktrej uzaleniony jest los krgosupa l d w i o w e g o jest niekiedy bardzo m u d n e i w y m a g a nauki d o w o l n e g o posugiwania si wasnymi miniami brzucha, p o l a d k w a b i zginaczy podudzi. Przykurczone minie naley rozciga, a p r z e d e wszystkim wzmacnia prawie zawsze osabione minie brzucha. W dalszym cigu nauki wiczcy musi o p a n o w a wiczenia zoone, n p . jednoczesnego koysania miednic i w z m a c n i a n i a mini. Niezwykle c z s t o przyczyn p o w s t a w a n i a n i e p r a w i d o w e g o acucha b i o m e c h a n i c z n e g o jest przykurczony misie b i o d r o w o - l d w i o w y . Misie ten pogbia lordoz ldwiow z a r w n o przy staniu, jak i przy leeniu, ktra zwiksza si proporcjonalnie do o p u s z c z a n i a ng poniej tuowia. Zgicie k o c z y n dolnych zblia przyczepy minia ldwiowoudowego. (zawarto ldwiowej. Napicie mini brzucha pozwala uzyska nawet kifoz ldwiow*. Ten sam efekt da uniesienie koczyn dolnych w poczeniu z. wycigiem (w pozycji lecej) lub postawienie nogi na stoeczku (w pozycji stojcej). Istniej rne sposoby rozcigania p r z y k u r c z o n e g o minia w wyniku jamy czego pod wpywem do dziaania siy cikoci lordozy brzusznej) dochodzi spaszczenia
Ryc. 42. Sposoby rozcigania przykurczonego minia biodrowo-ldwiowego: a - w pozycji klku (Izw. pompowanie) oraz b - w pozycji lezcej (naprzemienne przyciganie ng do tuowia). Uwaga! Do tego wysoce szkodliwego przykurczu dochodzi u wszystkich osb prowadzcych siedzcy tryb ycia i pracy. zapewnia dobre podparcie fizjologicznej lordozy ldwiowej i waciwe ustawienie staww b i o d r o w y c h . N i e r z a d k o konieczne jest te przystosowanie caego stanowiska pracy. np. pulpitu by u m o l i w i waciwe ustawienie tuowia i gowy. Niekiedy d o p a s o w a n i e stanowiska pracy m o n a uzyska dziki fotelowi w y p o s a o n e m u w narzdzia regulacyjne. le urzdzone stanowisko pracy jest przyczyna szybkiego m c z e n i a si pracownika i utrwalania niewaciwej postawy ciaa (ryc. 4 6 . 52. 53). Bardzo w a n a jest pozycja ciaa przy p o d n o s z e n i u ciarw. Niekorzystna sytuacja wystpuje wtedy, gdy pracuj tylko minie grzbietu. W takich warunkach dochodzi do n a d m i e r n e g o obcienia d o l n e g o odcinka krgosupa. P o p r a w n e p o d n o s z e n i e ciaru ciaa przy zgitych stawach biodrowych i kolanowych umoliwia od p e w n e g o m o m e n t u pracy wczenie take mini prostujcych m i e d n i c , co zapobiega przecieniu l d w i o w e g o o d c i n k a krgosupa (ryc. 56, 57. 6 2 ) . W razie koniecznoci podniesienia jakiego ciaru w pozycji pochylenia tuowia, k o n i e c z n e jest silne napicie mini dodatkowego podparcia krgosupa brzusznej. Waciwe trzymanie ciaru polega na ugiciu kolan i okci celem m a k s y m a l n e g o | e g o zblienia do linii cikoci ciaa, a tym s a m y m skrcenia szkodliwego ramienia dwigni. W y p r o s t o w a n i e kolan i okci oddala ciar od linii cikoci i bardzo niekorzystnie wydua rami brzucha, c e l e m toczni ldwiowego cinieniem
biodrowo-ldwiowego - w pozycji klku (tzw. p o m p o w a n i e ) , oraz w pozycji lecej - n a p r z e m i e n n e przyciganie ng do tuowia (ryc. 4 2 ) . Uwaga! Do p r z y k u r c z u tego d o c h o d z i u o s b p r o w a d z c y c h siedzcy tryb ycia i pracy. Od zniesienia tego przykurczu uzalenione jest p r o w a d z e n i e leczenia! Niekiedy przyczyn n i e p r a w i d o w e g o ustawienia miednicy jest przykurcz cigna Achillesa (czste u kobiet c h o d z c y c h w o b u w i u na wysokich obcasach (ryc. 64)). Misie ten rozciga m o n a w pozycji stojcej - n a p r z e m i e n n i e lub oba cigna na raz.
* wygicie krgosupa ku tyowi w paszczynie strzakowej
56
BLE KRZYA
57
Ryc. 44. Niejednokrotnie zalecane i stosowane, a szkodliwe wiczenia dla osb zagroonych czy dotknitych blami krzya. Moe te b y i tak, e przyczyn dolegliwoci jest p r z e d w c z e s n y Ryc. 43. Uczenie prawidowe) postawy ciaa: a - chodzenie z ksik na gowie; b .wyciganie" ciaa ku grze w pozycji przyparcia plecw do ciany. Przyczyni b l w krzya m o e by take p r z y k u r c z (lub ograniczenie elastycznoci) prostownikw uda. ktry zaburza fizjologiczny rytm miednicowo-ldwiowy w wyniku czego dochodzi do przecie krgosupa l d w i o w e g o (ryc. 6 6 ) . Przyczyn b l w k r z y a m o e b y nieprawidowy stereotyp ruchowy przy powracaniu z pozycji zgicia do pozycji wyprostnej ciaa - przedwczesny powrt lordozy ldwiowej przy u t r u d n i o n y m prostowaniu miednicy z pozycji silnego przodopochylenia i oddalenia od rodka cikoci ciaa. P o w r t ciaa do pozycji pionowej o d b y w a si kosztem pogbienia lordozy ldwiowej, gdy miednica nie wraca do jej nalenego ustawienia (efekt - w y r a n e p o g b i e n i e lordozy), (ryc. 6 7 ) . powrt lordozy ldwiowej, ktra w d a n y m przypadku ustawia si znacznie do przodu od rodka cikoci ciaa. W ostatniej fazie prostowania p r z o d o p o c h y l e n i e miednicy i hiperlordoza zmniejszaj si. ale tuw nie p o w r a c a do linii cikoci, co przynosi pochylenie tuowia do przodu (ryc. 67). Trzeba zaznaczy, e zginanie i prostowanie krgosupa w odcinku l d w i o w y m u z a l e n i o n e jest od tzw. rytmu m i e d n i c z n o - l d w i o w e g o . Wszelkie zaburzenia t e g o rytmu z racji odchyle statyki lub d y n a m i k i mog wyzwala z c z a s e m dolegliwoci b l o w e . W kolejnych ruchu zginania k o n i e c z n e jest s w o b o d n e pochylenie miednicy. Naley p a m i t a , e w i c z e n i a rozcigajce p r z y k u r c z o n e minie tylnej grupy uda naley w y k o n y w a przy zgiciu j e d n e j nogi. g d y w p r z e c i w n y m p r z y p a d k u nasili si bl krzya. fazach
58
BLE KRZYA
Uwaga!
przypadku
przykurczu
mini
tylnej
grupy
uda
niowych i rozcigania przykurczonych mini - powoduj niepodane osabienie stabilnoci krgosupa - tzw. rozchwianie krgosupa w wyniku zwikszenia mini, amplitudy lub nawet ruchw, bez wczeniejszego wzmocnienia naderwania,
przeciwwskazane s wiczenia mini b r z u c h a sposobem siadania w pozycji lecej z w y p r o s t o w a n y m i n o g a m i , g d y n i e k o r z y s t n e ustawienie miednicy (tyopochylenie) powoduje wytwarzanie duej kifozy w o d c i n k u l d w i o w y m , a t y m s a m y m n i e b e z p i e c z n e r o z c i g a n i e w i z a d a p o d u n e g o t y l n e g o ( r y c . 44). Poyteczne dziaanie przynosz wiczenia rozluniajce minie
wzgldnie z p o w o d u dranienia ukadu t o r e b k o w o - w i z a d o w e g o krgosupa - doprowadzaj do tworzenia patologicznego kociotworzenia. zmniejszajcego wiato kanau krgowego, czy le kanaw k o r z e n i o w y c h . 5. W y k o n y w a n i e prac przeciajcych dolny odcinek krgosupa d w i g a n i e c i a r w , szczeglnie bez uwzgldnienia zasad biomechaniki ciaa, g w a t o w n e wysiki fizyczne itp, 6. W y k o n y w a n i e szkodliwych wicze i ruchw ciaa, szczeglnie w przypadku przejciowej niestabilnoci krgosupa, np. po operacyjnym usuniciu jdra miadystego. 7. Narastajca ciasnota (stenoza) kanau krgowego i kanaw korzeniowych z p o w o d u w y k o n y w a n i a zabiegw jcych zawsze rozplem tkanki krgarskich powoduna podou wknistej
grzbietu poczone z r w n o c z e s n y m napinaniem mini brzucha, przy c z y m rce jedynie podtrzymuj nogi przy tuowiu przez 5-10 s (dociganie ng do klatki piersiowej jest przeciwwskazane), o r a z wiczenia wzmacniajce minie brzucha i minie poladkowe. W z m o c n i e n i e obu tych grup m i n i o w y c h umoliwia p r a w i d o w e ustawienie miednicy oraz zapewnia jej dan elastyczno mchow (tzw. przekolebywanie miednicy).
Leczenie w zaostrzeniach dolegliwoci blowych

Przedwczesne zuycie krka m i d z y k r g o w e g o . bez wzgldu na to czy przyczyn j e g o by pojedynczy uraz. czy te (o wiele czciej) sumujce si latami mikrourazy. zwizane jest zawsze z zaostrzeniami dolegliwoci, nierzadko z towarzyszcymi nerwoblami (ischias. lumbago), przykuwajcymi lekw c h o r e g o do ka i wymagajcymi stosowania przeciwblowych.
m i k r o k r w i a k w (jako nastpstwa rozrywania tkanek mikkich). 8. Pogbiajca si o s o b o w o n e u r o p a t y c z n a czy p s y c h o s t e n i c z n a chorego, szczeglnie w przypadku o k r e s o w y c h kryzysw rodzinnych, k o p o t w w pracy, otoczenia itp. Do najbardziej g w a t o w n y c h zaostrze blw dochodzi z reguy w II okresie c h o r o b y krka m i d z y k r g o w e g o , kiedy to ostre dolegliwoci s p o w o d o w a n e s p r z e m i e s z c z e n i e m si fragmentw piercienia i rozpadnitego jdra miadystego w stron kanalii krgowego, czy kanaw korzeniowych. Niejednokrotnie fragmenty jdra, czy te strzpy przerwanego piercienia wknistego ulegaj zaklinowaniu (na ksztat uwizionej kotki kolana) midzy tylnymi krawdziami trzonw krgowy eh. blokujc ich ruchy, napinajc bogato u n e r w i o n e struktury o k o l o k r g o w c (bl krzya) lub rozcigajc korzenie n e r w o w e (nerwobl kulszowy). Do zaostrze m o e d o c h o d z i take w I okresie choroby krka midzykrgowego. w ktrym to z powodu uszkodzenia piercienia wknistego dochodzi do niestabilnoci j d r a miadystego (tzw. przepuklina jdra m i a d y s t e g o i piercienia) oraz w II okresie c h o r o b y . czy po prostu w celu o t r z y m a n i a okrelonego o d s z k o d o w a n i a , renty, zapewnienia wiadcze ze strony
P r z y c z y n o k r e s o w y c h z a o s t r z e dolegliwoci b l o w y c h s: 1. N a d w a g a ciaa i zwizane z tym zmiany biomechaniki d o l n e g o odcinka krgosupa - zwikszenie lordozy ldwiowej i zwikszenie p r z o d o p o c h y l e n i a miednicy. 2. Postpujce osabienie mini, szczeglnie mini ciany brzusznej i mini p o l a d k o w y c h , utrzymujcych p r a w i d o w e ustawienie miednicy, oraz dziki cinieniu panujcemu w jamie brzusznej wytwarzajcych ochronn ..pneumatyczn" poduszk krgosupa. 3. Postpujce przykurcze mini biodrowo-ldwiowych z p o w o d u siedzcego trybu ycia i pogbiania lordozy ldwiowej w m o mencie przyjmowania pozycji wyprostnej ciaa. 4. Stosowanie s z k o d l i w y c h w i c z e fizycznych, ktre zamiast ochrania krgosup - s p o s o b e m w z m a c n i a n i a okrelonych grup mi-
60
BOLI: KRZYA
kiedy to niedojrzaa tkanka wknista zastpujca zniszczon tarcz midzykrgow nie stabilizuje dostatecznie chorej jednostki ruchowej krgosupa. Jednak w tym ostatnim okresie choroby objawy blowe nic s tak ostre, chyba e d o c h o d z i do powanej s t e n o z y * kanau k r g o w e g o czy kanaw korzeniowych na skutek w y t w o r z e n i a si z w k n i e . czy te c h o r o b o w e g o kociotworzenia. W przypadku silnych dolegliwoci blowych z towarzyszc lub bez. rwy kulszowej najbardziej w s k a z a n e i najskuteczniejsze jest nieprzerwane leenie w ku przez zaledwie par dni. Niestety ta najprostsza i najskuteczniejsza forma leczenia jest p o w s z e c h n i e niedoceniania, za jej skuteczno n i w e c z o n a z p o w o d u wielokrotnego siadania i wstawania c h o r e g o celem p o d d a w a n i a si r n o r o d n y m , ale za to d u o mniej skutecznym z a b i e g o m fizykoterapeutycznym itp. Chory powinien lee na plecach na wzgldnie t w a r d y m i niepodatnym ku (co nie o z n a c z a wcale, e musi spa na desce, gdy jest to zalecenie bezmylnie). Koczyny dolne powinny by zgite w stawach biodrowych i k o l a n o w y c h (pozycja uoenia podudzi na d w c h poduszkach). Pozycj alternatywna stanowi leenie na boku z przykurczonymi nogami (lub nog) (ryc. 34). Dieta musi by lekkostrawna g d y zaparcia mog nasili i tak dokuczliw rw kulszowa. Leenie w k u , j a k k o l w i e k uciliwe i c z a s o c h o n n e prawic zawsze przynosi p o p r a w i co waniejsze nie grozi adnymi powikaniami, od ktrych nie s wolne inne s p o s o b y leczenia. Z reguy ju po u p y w i e paru dni d o c h o d z i do w y r a n e g o zagodzenia dolegliwoci, co oznacza, e chory m o e w sta i porusza. U w a a si obecnie, e chory p o w i n i e n s z y b k o opuci k o , nie czekajc na c a k o w i t e ustpienie dolegliwoci. W wyjtkowych p r z y p a d k a c h , kiedy to chory nie m o e nieprzerwanie lee w ku, konieczne jest u n i e r u c h o m i e n i e odcinka ldwiowokrzyowego s p o s o b e m naoenia niskiego gorsetu czy p r o s t o t r z y m a c z a (ryc. 37. 38).
zwenia
W nego
bardzo midzy
silnych krgami
dolegliwociach
konieczne
staje
si
niekiedy
zastosowanie wycigu za miednic, celem o d b l o k o w a n i a zakleszczofragmentu jdra, czy piercienia wknistego (okres I i II c h o r o b y ) . C h o c i a stosowanie wycigu nie wykazuje jakiej zdecydowanej wyszoci nad z w y k y m leeniem, to j e d n a k wycig za miednic znakomicie przywizuje" c h o r e g o do ka i uniemoliwia niepodane z m i a n y pozycji ciaa, siadanie czy wrcz p r z e d w c z e s n e opuszczenie ka. R w n o l e g l e z u n i e r u c h o m i e n i e m choremu podaje si leki przeciwblowe, p r z e c i w z a p a l n e i uspakajajce. Niekiedy, w przypadku b a r d z o silnych dolegliwoci konieczne jest miejscowe wstrzyknicie kortykosteroidw. Po upywie paru d n i . kiedy to d o c h o d z i do zagodzenia dolegliwoci mona doczy zabiegi fizykoterapeutyczne. Naley j e d n a k przestrzega, aby konieczne zmiany uoenia ciaa c h o r e g o nie zmieniay przyjtego ustawienia krgosupa ldwiowego (pacjenta trzeba obraca w kawaku").
Tryb ycia osoby zagroonej blami krzya

Poniej p r z e d s t a w i o n e sytuacje y c i o w e zagraajce blami krzya, lub nawrotami ostrych dolegliwoci, m o n a skutecznie ogranicza prostymi s p o s o b a m i . Informuje o tym zaczony zestaw rycin.
zacz si
Ryc. 45. Fotel chronicy przed blami krzya.
62
BLE KRZYA
Ryc. 48. Praca przy stole lub warsztacie: a - pozycja szkodliwa; b - pozycja bezpieczna.
Ryc. 51. Pozycje szkodliwe fa - pochylenie, b - przeprost tuowia) i pozycja bezpieczna (c).
BLH KRZYA
65
b Ryc. 53. Pozycja szkodliwa (a) i pozycja bezpieczna (b).
Ryc. 55. Dusze stanie na wyprostowanych nogach powoduje szkodliwe przecienie krgosupa ldwiowego (a); b -pozycja bezpieczna podparcia jednej nogi.
67
Ryc. 57. Noszenie ciarw: a - bezpieczne; b - szkodliwe.
Ryc. 56. Podnoszenie ciarw: a - szkodliwe; b - bezpieczne.
69
70
BLE KRZYA
Profilaktyka i lec/cnie
71
M. prostownika grzbietu
Zginacze ode szyjnego
, Mm. skone prosty brzucha Mm. poladkowy wielki
j M . czworogowy uda
Zginacze stopy M. trjglowy Mm. strzakowe
M. piszczelowy^ tylny
Ryc. 65. Minie stabilizujce gow, tuw i koczyny dolne, od ktrych zaley postawa ciaa.
Ryc. 64. Obuwie szkodliwe (a): b - obuwie bezpieczne.
72
BLE KRZYA
73
Ryc. 67. Ble krzya z powodu nieprawidowego stereotypu ruchowego przy powracaniu z pozycji zgicia do pozycji wyprostnej ciaa: a - pozycja zgicia: b - przedwczesny powrt lordozy ldwiowej przy utrudnionym prostowaniu miednicy z pozycji silnego przodopochylenia i oddalenia od rodka cikoci ciaa; c - powrt do pozycji pionowej odbywa si kosztem pogbienia lordozy ldwiowej, gdy miednica nie wraca do jej nalenego ustawienia (efekt - wyranie pogbiona lordoza).
Ryc. 66. Przykad blw krzya z powodu przykurczw (lub zbyt maej elastycznoci) prostownikw uda. a - stan prawidowy: elastyczne prostowniki umoliwiaj odpowiednie przodopochylenie miednicy; b - patologia; silnie napite prostowniki uniemoliwiaj fizjologiczny rytm miedniczno-ldwiowy w wyniku czego krgosup w odcinku ldwiowym podlega przecieniu, co z kolei wyzwala bl.
Atlas wicze leczniczych
75
Ruch: Uniesienie g o w y i barkw z j e d n o c z e s n y m d o c i n i c i e m odcinka l d w i o w e g o k r g o s u p a do podoa - wytrzymanie tej pozycji w napiciu miniowym okoo 5 sekund a nastpnie cakowite rozlunienie mini.

Poniej p r z e d s t a w i o n o w i c z e n i a umoliwiajce u t r z y m a n i e prawidowej postawy ciaa, co zabezpiecza pacjenta przed nawrotami ostrych dolegliwoci.
Ryc. 6 9 . wiczenie 2: Pozycja wyjciowa - patrz wiczenie
I.
Ruch: Uniesienie g o w y i barkw z j e d n o c z e s n y m przeniesieniem lewej k o c z y n y grnej w gr, za prawej ku doowi (lub odwrotnieI z m o c n y m dociniciem odcinka l d w i o w e g o krgosupa do podoa wytrzymanie tej pozycji w napiciu miniowym okoo 5 sekund, a nastpnie cakowite rozlunienie mini.
Ryc. 68. wiczenie I: Pozycja wyjciowa - leenie tyem, kolana i biodra lekko zgite, stopy w maksymalnym zgiciu grzbietowym z m o c n y m o p a r c i e m pit o podoe - wcignicie brzucha, napicie poladkw, k o c z y n y g r n e uniesione na wysoko kolan, rce w mak s y m a l n y m zgiciu g r z b i e t o w y m skierowane do wewntrz, palce lekko zgite, okcie w lekkim zgiciu s k i e r o w a n e na zewntrz.
76
BI.F. KRZYA
77
Ryc. 70. wiczenie 3: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu I. Ruch: Uniesienie g o w y i barkw, nawrcenie doni i zacinicie pici z j e d n o c z e s n y m d o c i n i c i e m odcinka l d w i o w e g o krgosupa do podoa - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie cakowite rozlunienie mini.
Ryc. 7 1 . wiczenie 4: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu I. Ruch: Podcignicie p r a w e g o kolana do klatki piersiowej przeciw oporowi rki lewej, uniesienie gowy i b a r k w z j e d n o c z e s n y m dociniciem odcinka l d w i o w e g o i p r z e d r a m i e n i a p r a w e g o do p o d o a wytrzymanie tej pozycji w napiciu miniowym okoo 5 sekund, a nastpnie cakowite rozlunienie mini. Uwaga: g o w zaleca si . . w y p y c h a " ku tyowi, a nie zgina jej nadmiernie do p r z o d u .
78
BLE KRZYA
79
Ryc.
72.
wiczenie
5:
Pozycja
wyjciowa
leeniu
na
boku lewa
Ryc. 7 3 . wiczenie 6: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu 5. Ruch: Podcignicie lewego kolana do klatki piersiowej przeciw oporowi rki lewej z. j e d n o c z e s n y m w y p y c h a n i e m o d c i n k a l d w i o w e g o krgosupa w ty - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu m i n i o w y m okoo 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
prawym, kolana i biodra lekko zgite, stopy w m a k s y m a l n y m zgiciu grzbietowym - wcignicie brzucha, napicie poladkw, do wewntrz, gowa oparta o lewe rami. Ruch: W y p y c h a n i e odcinka l d w i o w e g o krgosupa w ty z j e d n o czesnym d o c i n i c i e m doni lewej do podoa - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu miniowym okoo 5 sekund, a nastpnie cakowite rozlunienie mini. oparta o podoe na wysokoci klatki piersiowej, palce z w r c o n e do
80
BLE KRZYA
Xl
Ryc. 7 4 . wiczenie 7: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu 5. Ruch: Uniesienie koczyny dolnej lewej w gr z j e d n o c z e s n y m w y p y c h a n i e m o d c i n k a l d w i o w e g o krgosupa w ty i d o c i s k a n i e m doni lewej do p o d o a - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu miniow y m okoo 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
Ryc. 75. wiczenie 8: Pozycja wyjciowa j a k w wiczeniu 5. Ruch: Podcignicie lewego kolana w kierunku klatki piersiowej z oparciem stopy lewej o p o d o e - wypychanie odcinka l d w i o w e g o krgosupa w ty z j e d n o c z e s n y m d o c i s k a n i e m doni i stopy do p o d o a - wytrzymanie tej pozycji w napiciu m i n i o w y m okoo 5 s e k u n d , a nastpnie cakowite rozlunienie mini.
82
BLIi KRZYA
Alias wicze leczniczych
Ryc. 7 6 . wiczenie 9: Pozycja wyjciowa - klk podparty, kolana rozwarte na szeroko bioder, stopy w zgiciu p o d e s z w o w y m , pity zczone, donie o p a r t e o p o d o e skierowane do wewntrz, okcie w lekkim zgiciu na zewntrz. R u c h : Wcignicie b r z u c h a z j e d n o c z e s n y m w y p y c h a n i e m o d c i n k a l d w i o w e g o krgosupa w g r i uniesieniem koczyny grnej lewej w przd. M o c n e docinicie obu podudzi i doni prawej do podoa wytrzymanie tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
Ryc. 77. wiczenie 10: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu 9. R u c h : Wcignicie brzucha z j e d n o c z e s n y m w y p y c h a n i e m o d c i n k a ldwiowego krgosupa w gr i uniesieniem koczyny grnej lewej w przd, koczyny dolnej prawej w ty. M o c n e docinicie p o d u d z i a lewego i prawej doni do podoa - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
84
BOLL KRZYA
Ryc. 7 8 . wiczenie 1 1 : Pozycja wyjciowa - Klk j e d n o n y . okcie zgite, donie o p a r t e na kolanie, wcignicie brzucha i napicie poladkw. Ruch: wcignicie brzucha z j e d n o c z e s n y m w y p y c h a n i e m o d c i n k a ldwiowego krgosupa w ty. d o c i n i c i e m p o d u d z i a p r a w e g o do podoa i obu doni do kolana - wytrzymanie tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini. U w a g a : przenoszc ciar ciaa na praw k o c z y n doln przejcie do stania w y p y c h a j c " g o w w gr, w przd.
Ryc. 79. wiczenie 12: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu 1. R c e trzymaj hantle. okcie w lekkim zgiciu na zewntrz. Ruch: Przeniesienie k o c z y n g r n y c h w bok z podcigniciem p r a w e g o kolana do klatki piersiowej z j e d n o c z e s n y m d o c i n i c i e m odcinka l d w i o w e g o krgosupa do podoa - wytrzymanie tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
86
BLE KRZYA
87
Ryc. 80. wiczenie
13: Pozycja wyjciowa - leenie tyem, kolana
przycignite do klatki piersiowej. ..donie s p l e c i o n e " obejmuj kolana. Ruch: O d e r w a n i e gowy i barkw, m a k s y m a l n e wypychanie kolan w pr/d z jednoczesnym dociniciem odcinka l d w i o w e g o krgosupa do podoa - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie cakowite rozlunienie mini.
Ryc. 8 1 . wiczenie 14: Pozycja wyjciowa - stanie w rozkroku na szeroko bioder, wcignicie brzucha, n a p i c i e poladkw, k o c z y n y g r n e uniesione lekko w przd, rce w m a k s y m a l n y m zgiciu grzbietowym, palce splecione w ..ogniwo a c u c h a " . okcie w lekkim zgiciu na zewntrz, g o w a ..wypchnita" w gr. Ruch: M a k s y m a l n e wypchnicie odcinka l d w i o w e g o k r g o s u p a w t\ z jednoczesnym ..rozrywaniem zw upranego acucha" w \trz) manie tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie cakowite rozlunienie mini
SX
BI.K KRZYA
Ryc. 82. wiczenie i biodra
15: Pozycja wyjciowa - leenie tyem, kolana w m a k s y m a l n y m zgiciu grzbietowym
lekko zgite, stopy
Ryc. 8 3 . wiczenie 16: Pozycja wyjciowa jak w wiczeniu trzymaj g u m . okcie w lekkim zgiciu na zewntrz.
1. Rce
z m o c n y m o p a r c i e m pit o podoe - wcignicie brzucha, napicie poladkw, koczyny g r n e uniesione na wysoko kolan, rce trzymaj pik, okcie w l e k k i m zgiciu na zewntrz. Ruch: Uniesienie g o w y i barkw z jednoczesnym dociniciem odcinka l d w i o w e g o k r g o s u p a do podoa i ciskanie piki - wytrzym a n i e tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
Ruch: Uniesienie g o w y i barkw z j e d n o c z e s n y m d o c i n i c i e m odcinka l d w i o w e g o krgosupa do p o d o a i rozciganie g u m y wytrzymanie tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
90
BLE KRZYA
91
Ryc. 84. wiczenie 17: Pozycja wyjciowa jak w w i c z e n i u 1. R c e trzymaj hantle. okcie w lekkim zgiciu na zewntrz. Ruch: Uniesienie g o w y i b a r k w z j e d n o c z e s n y m przeniesieniem koczyny grnej prawej ku grze i wyprostem p r a w e g o kolana (uda na j e d n e j wysokoci) - w y t r z y m a n i e tej pozycji w napiciu m i n i o w y m o k o o 5 sekund, a nastpnie c a k o w i t e rozlunienie mini.
Ryc. 85. wiczenie 18: Pozycja wyjciowa - siad klczny podparty, kolana rozwarte na szeroko bioder, pity z c z o n e . Ruch: W c i g n i c i e brzucha i p o w o l n e przejcie do u k o n u japos k i e g o " (bez o d r y w a n i a poladkw od pit i doni od p o d o a ) .
92
BLL KRZYA
Atlas wicze' leczniczych
93
Ryc. 86. wiczenie 19: Pozycja wyjciowa - klk podparty, donie oparte o podoe palcami s k i e r o w a n e do wewntrz. Ruch: Wcignicie brzucha, podcignicie lewego kolana do klatki piersiowej z o p a r c i e m lewej stopy o podoe - pogbianie skonu tuowia w przd.
Ryc. 87. wiczenie 20: Pozycja wyjciowa - stanie o b u n na trzecim szczeblu drabinki, chwyt za szczebel na wysokoci klatki piersiowej. Ruch: Przejcie do p z w i s u z m a k s y m a l n y m w y p y c h a n i e m poladkw w kierunku p o d o g i .
94
BI.K KRZYA
Zakoczenie
Z n a w c y zagadnienia m o c n o podkrelaj, e istniejce statystyki nie s w stanie o d d a w peni strat i cierpie p o w o d o w a n y c h przez ble krzya. Po prostu chorzy dotknici blami krzya s leczeni przez lekarzy wielu krgw specjalnoci, medycznych a take oraz przedstawicieli niekiedy przez z a w o d w zblionych do zwykych sprytnych czy
nawiedzonych laikw. Przeraeni nie ustpujcymi dolegliwociami czy o g r a n i c z e n i a m i , chorzy nazbyt czsto dowiadczaj na sobie wielu niezwykle rnorodnych sposobw leczenia, wysuchuj rnych zazwyczaj dziwnego, e z czasem do trwajcych ju sprzecznych dochodzi opinii i r o z p o z n a oraz spotykaj si z brakiem zrozumienia. Nic te dolegliwoci narastajca depresja, rozpacz i zwtpienie w moliwoci wyleczenia. Ryc. 88. wiczenie 2 1 : Pozycja wyjciowa - stanie w odlegoci okoo 0.5 m od drabinki, donie oparte o szczebel na wysokoci klatki piersiowej. Ruch: Przejcie do zwisu na okciach z j e d n o c z e s n y m przyciganiem lewego kolana do drabinki i w y p y c h a n i e m p r a w e g o kolana w kierunku drugiego szczebla bez o d r y w a n i a prawej stopy od podoa. Zaszczuci blami krzya j a k e atwo poddaj si irracjonalnym a nierzadko zupenie k o m i c z n y m (ale za to k o s z t o w n y m ) m e t o d o m leczenia, ktre s niebezpieczne a niekiedy gro tragedi! Nieszczcie p o l e g a na tym. e bl krzya leczony n i e p r a w i d o w o powoduje przejcie choroby w posta chroniczn, ktra wymaga z reguy leczenia operacyjnego lub jest w ogle nie do wyleczenia. Blu krzya nie m o n a skutecznie leczy bez w i a d o m e j wsppracy chorego. Aby to byo m o l i w e chory musi posi rzeteln wiedz o swej chorobie, jej m e c h a n i z m a c h i sposobach leczenia. Celowi temu ma suy niniejsza ksika, gdy odpowiednia porcja wiedzy umoliwi c h o r e m u z blami krzya by p a n e m swej c h o r o b y a nie jej d o y w o t n i uli ar.

A.Dziak, S.Tayara - Bóle Krzyża

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

A.Dziak, S.Tayara - Bóle Krzyża

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Artur Dziak, Samer Tayara

Ble krzya - wany problem spoeczny

Ble krzya - wany problem spoeczny

Ryc. 2 a. b. Moliwe (niektre!) przyczyny blw krzya.

Ble krzya - wany problem spoeczny

Ble krzya - wany problem spoeczny

Ble krzya - wany problem spoeczny

przyjto w ramach ostrych dyurw z silnymi zaostrzeniami dolegliwo-

Ble krzya - wany problem spoeczny

Ble krzya - wany problem spoeczny

Anatomia i fizjologia krgosupa ldwiowego

wszyscy chorzy szukaj w kocu p o m o c y w szpitalach, sanato-

Ryc. 9. Przekrj krgosupa uwidaczniajcy rdze i wychodzce z niego korzenie.

Anatomia i fizjologia krgosupa ldwiowego

Biomechanika krgosupa ldwiowego

Biomechanika krgosupa ldwiowego

Biomechanika krgosupa ldwiowego

Biomechaniczne podstawy blw krzya

Biomechanika krcosupa ldwiowego

Biomechanika krgosupa ldwiowego

Uszkodzenia krkw midzykrgowych

Uszkodzenia krkw midzykrgowych

Uszkodzenia krkw midzykrgowych

Uszkodzenia krkw midzy krgowych

Uszkodzenia krkw midzykrgowych

Inne przyczyny blw krzya

Inne przyczyny blw krzya

Inne przyczyny blw krzya

ble krzya. W tej sytuacji leczenie zabu-

Zwyrodnienie krka Boll

Tyoprzemieszczenie jdra miadystego Boll

Tyoprzemieszczenie piercienia Boll

Tak zwane ..ble krzya u kobiet w cykliczno oraz umiejscawiaj si w

c i y " wykazuj okrelon

okolicy samej koci krzyowej,

poduszki oraz ugicie i p o d p a r c i e kolan.

* wygicie krgosupa do przodu

typu krgarskiego ze wzgldu na niemono

* wygicie krgosupa ku tyowi w paszczynie strzakowej

Leczenie w zaostrzeniach dolegliwoci blowych

Tryb ycia osoby zagroonej blami krzya

Ryc. 45. Fotel chronicy przed blami krzya.

b Ryc. 53. Pozycja szkodliwa (a) i pozycja bezpieczna (b).

Ryc. 57. Noszenie ciarw: a - bezpieczne; b - szkodliwe.

Ryc. 56. Podnoszenie ciarw: a - szkodliwe; b - bezpieczne.

Zginacze ode szyjnego

, Mm. skone prosty brzucha Mm. poladkowy wielki

Zginacze stopy M. trjglowy Mm. strzakowe

Ryc. 64. Obuwie szkodliwe (a): b - obuwie bezpieczne.

Atlas wicze leczniczych

Atlas wicze leczniczych

Ryc. 6 9 . wiczenie 2: Pozycja wyjciowa - patrz wiczenie

Atlas wicze leczniczych

Atlas wicze leczniczych

Atlas wicze leczniczych

Alias wicze leczniczych

Atlas wicze leczniczych

Atlas wicze leczniczych

Ryc. 80. wiczenie

13: Pozycja wyjciowa - leenie tyem, kolana

Atlas wicze leczniczych

Ryc. 82. wiczenie i biodra

15: Pozycja wyjciowa - leenie tyem, kolana w m a k s y m a l n y m zgiciu grzbietowym