Aleksandra Kapetanovi

PALATA MAZAROVI U PERASTU

KLJUNE RIJEI: porodica Mazarovi, posjed Mazarovia u Perastu, Samostan sv. Antuna, barokne palate u Boki, palata Mazarovi Barokna palata Mazarovi u Perastu, koja je pripadala jednoj od najstarijih perakih porodica, ve vie od jednog vijeka se nalazi u ruevnom stanju. Arhitekturi palate nije do sada posveena odgovarajua panja strunjaka. Kratak opis palate postoji u knjizi P. Butorca Kulturna povijest grada Perasta1 i neto detaljniji u tekstu Neki manje prouavani primjeri graanske i crkvene arhitekture spomenikog karaktera u Kotorskoj optini, u Godinjaku Pomorskog Muzeja u Kotoru XXXV-XXXVI, u kome je o palati pisao Gracija Brajkovi.2 Ovaj rad nastao je kao rezultat prouavanja plate za potrebe diplomskog rada autora na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu. Istraivanja palate zapoeta su 1999. godine, kada je prvo uraen detaljan arhitektonski snimak postojeeg stanja, a zatim i projekat rekonstrukcije i revitalizacije palate, sa sadrajem Mediteranskog muzikog centra za mlade. Istraivanja su nastavljena tokom rada na Studiji zatite graditeljskog nasljea Perasta, u Regionalnom zavodu za zatitu spomenika kulture Kotor, kao i kroz ostale radove autora. Na primjeru palate Mazarovi obraena je, u vidu seminarskog rada na jednogodinjim poslijediplomskim studijama iz arhitektonske konzervacije na AINova u Slovakoj, tema Problem vrijednosti u zatiti graditeljskog nasljea. Projekat rekonstrukcije kompleksa porodice Mazarovi u Perastu uraen je u oktobru 2002. godine, kao pismeni rad za polaganje strunog ispita u oblasti zatite spomenika kulture, odranog u Republikom zavodu za zatitu spomenika kulture na Cetinju.
Pavao Butorac, Kulturna povijest grada Perasta, Perast 1999, 421 Gracija Brajkovi i grupa autora, Neki manje prouavani primjeri gradjanske i crkvene arhitekture spomenikog karaktera u Kotorskoj optini, Godinjak Pomorskog Muzeja u Kotoru XXXV-XXXVI, 1987-1988, 104
1 2

164

Aleksandra Kapetanovi
Porodica Mazarovi

O porodici Mazarovi, vlasnicima i graditeljima palate, saznajemo iz vie izvora. Najvie podataka o porodici nalazi se u Biografiji Mazarovia3, autora Krsta Mazarovia, u kojoj je pokriven period od XVI do prve polovine XVIII vijeka. Podatke o pojedinim lanovima porodice nalazimo i u knjizi Pava Butorca Kulturna povijest grada Perasta, kao i drugim djelima koja obrauju razliite teme vezane za istoriju Perasta i Boke Kotorske. Na osnovu podataka iz biografije i ostalih pregledanih djela, iz katastarskih knjiga sa kraja XIX vijeka, kao i informacija dobivenih od potomaka porodice koji danas ive u Veneciji i Moskvi, uraeno je porodino stablo porodice. Porodica Mazarovi je, kako u biografiji navodi Krsto Mazarovi, ne samo stara, ve i jedna od glavnih4 perakih porodica. Mazarovii su pripadali kazadi Smilojevi, jednoj od 12 perakih kazada ili bratstava. U kotorskim spisima porodica se spominje veoma rano, jo 1334. godine5, a u Perastu se javljaju od XV vijeka.6 Mazarovii su jedna od rijetkih perakih porodica koja je za sobom ostavila porodinu hroniku. Biografija Mazarovia pisana na italijanskom jeziku, uvana je u njihovom kunom arhivu, u palati Mazarovi, a danas se nalazi u Arhivu upnog ureda u Perastu. U njoj se opisuje nastanak i razvoj porodice i iznose pojedinosti o njenim lanovima od XVI do prve polovine XVIII vijeka. Autor Biografije je barokni pisac Krsto Mazarovi.7 Sem originala postojala su jo dva prepisa hronike. Prvi prepis Antuna Mazarovia iz 1854. godine nije sauvan, a drugi Teodoline Mazarovi iz 1881. godine nalazi se takoe u Arhivu upnog ureda u Perastu. Po porodinoj tradiciji, koja je iznijeta u Biografiji, istie se maarsko porijeklo Mazarovia, koji se uz to vezuju i za staru kazadu Smilojevi. Maar (Maxar) Smilojevi, maarske narodnosti, bio je prvi naseljenik Perasta i od njega je poteklo prezime za itavu porodicu. Ove pretpostavke o ugarskom porijeklu porodice, po P. Butorcu nemaju vrste osnove.8
Krsto Mazarovi, Biografije Mazarovia, u Analisti, hroniari, biografi, Cetinje 1996, 218-249 4 Krsto Mazarovi, nav. djelo, 219 5 G. Brajkovi- M.Miloevi, Proza baroka, Titograd 1978, 40 6 M. Miloevi, Analisti, hroniari, biografi, Cetinje 1996, 29 7 Opte prihvaeno miljenje je da je autor biografije Krsto Mazarovi. Meutim, poto biografija nije potpisana P. Bitorac smatra da je njen autor opat Vicko Mazarovi, budui da biografija obuhvata period do 1730. godine, a Krsto Mazarovi ve 1725. nije meu ivima. Don Gracija Brajkovi meutim, smatra da analiza rukopisa Biografije prua potvrdu pretpostavkama po kojima je njen pisac Krsto Mazarovi. 8 Pavao Butorac, nav. djelo, 391
3

Palata Mazarovi u Perastu

165

166

Aleksandra Kapetanovi

Prva linost koja se u biografiji vezuje za porodicu Mazarovi je Luka Smilojevi koji 1539. godine, kao elnik i starjeina ostalih Peratana9, uestvuje u odbrani Kotora, u vrijeme napada Hajrudina Barbarose na grad. Ivan ili Zuane (1528-1633) prvi je sa prezimenom Mazarovia koji se spominje u poznatim izvorima. On je jedan od petnaestorice Peratana koji 1571. god. uestvuju u bici kod Lepanta, 1572. god. on uestvuje u osvajanju tvrave Vrbanj, a 1624. prilikom pohare Perasta bio je odveden u ropstvo u Tunis. Tripo Mazarovi (1581-1657) spominje se 1646. godine kao prvi kapetan perake optine. Prilikom napada Mehmed-age Rizvanagia 1654. godine on uestvuje u odbrani Perasta. Luka Mazarovi (1618-1705) je bio vie puta sudija, blagajnik a 1694. godine i optinski kapetan Perasta. On je uestvovao u Perakom boju 1654. godine, i pomogao je kumu Koloviu da odrubi glavu Mehmed-agi. Luka Mazarovi je ugostio Petra Zrinskog prilikom njegove posjete Perastu nakon perakog boja. Vicko Mazarovi (1613-1683) je bio jedan od najuticajnijih lanova porodice Mazarovi u Perastu. Bio je cijenjen pomorski kapetan kome je Mletaka Republika povjerila komandu na novosagraenom jedrenjaku Giove Fulminante, jednom od prva dva vojna broda sagraene u Veneciji. etiri puta je bio optinski kapetan, a njegovom zaslugom je bila podignuta optinska zgrada koja se nalazila na trgu Sv. Nikole. Zanimljiv je podatak iz biografije Mazarovia kojim se opisuje Vickova posjeta Firenci, kada ga je Veliki Vojvoda pozvao u palatu na razgovor, poto ga je zapazio na ulici kao ovjeka snanog i lijepog stasa, a znatielju mu je privukla i peraka nonja.10 Krsto Mazarovi (1680-1725) ivi u periodu najveeg kulturnog uspona Perasta, kao pomorac i pisac, sakuplja narodnih pjesama i autor Biografije Mazarovia. U njemu se otjelotvoruje viteko-literarni ideal epohe - viteki i umjetniki princip, sjedinjen u linosti jednog ovjeka.11 U Veneciji 1718. godine objavljuje prozno djelo u kome opisuje pobjedu Peratana nad piratima kod Draa 1716. godine, u kojoj je i sam uestvovao kao krivan a nakon pogibije Jurja Bana i kao komandant broda. Postoji sauvan njegov nacrt sa proraunom za rekonstrukciju crkve Sv. Nikole u Perastu iz 1711. godine. Antun Petrov Mazarovi (1658-1705) je pored Tripa Kokolje najpoznatiji peraki slikar. Uio je slikarstvo u Veneciji kod Sebastiana Bombellija. Radio je u Beu gdje je slikao mnoge Habsburgovce, cara Josipa I, nadvojvodu Karla VI, Mariju Tereziju, kao i u Varavi, gdje je naslikao portret poljskog kralja Augusta II. Antun Mazarovi je bio vitez cara Leopolda. 12 Prema miljeK. Mazarovi, nav. djelo, 220 Krsto Mazarovi, nav. djelo, 230 11 Saa Brajovi, Gospa od krpjela - Marijanski ciklus slika, Perast 2000, 12 12 Pavao Butorac, nav. djelo, 450
9 10

Palata Mazarovi u Perastu

167

nju Kruna Prijatelja oltarska pala u crkvi sv. Antuna mogue da predstavlja djelo Antuna Mazarovia.13 Matija Mazarovi je od 1701. godine bio kapetan na ak tri vojna broda Mletake Republike. Bio je prokurator i sudija u Perastu, a dva puta je biran za optinskog kapetana, 1721. i 1723. godine. Vicko Mazarovi je u periodu od 1719 do 1752 bio opat na ostrvu Sv. ora. Po pretpostavkama P. Butorca on je mogui autor biografije Mazarovia. Petar Mazarovi je 1754/5 optinski kapetan. U optinskom arhivu je sauvan njegov govor na narodnom jeziku prilikom proslave prve stogodinjice perakog boja (15. maja 1754.).14 Nikola Mazarovi, koji je ivio u drugoj polovini XVIII vijeva, bio je sakuplaj narodnih pjesama. Sauvan je njegov prepis igrokaza, oblika dramskog djela, iz jednog primjerka iz kue Balovia, iz 1782 godine. Karlo Mazarovi se smatra prvim aeronautiarem na junoslovenskim prostorima. On je 1789. godine, samo est godina nakon prvog uzletanja francuskih balonista, izveo demonstraciju leta balonom u Zagrebu, prvim na ovim prostorima.15 Prije toga letove balonom Karlo Mazarovi je izvodio i u drugim centrima nekadanje Habsburke monarhije ekoj, Slovakoj, Bavarskoj i Austriji. Dr. imun Mazarovi bio je hirurg i diplomata. kolovao se u Padovi, a na poetku XIX vijeka, za vrijeme ruske vladavine Bokom, ivi u Kotoru. Bio je u Persiji u ruskoj diplomatskoj slubi, kao poslanik i ministar cara Aleksandra I. Odlikovan je visokim ordenom od persijskog aha.16 Poslednji potomak porodice Mazarovi u Perastu bila je Teodolina Mazarovi. Ona je autor jednog od prepisa biografije Mazarovia. Njenom smru 1919. godine gasi se porodica Mazarovi u Perastu. Postoje meutim lanovi porodice koji su se iseljavali iz Perasta, i zahvaljujui kojima su se grane porodice Mazarovi sauvale u razliitim krajevima svijeta. Tako se danas potomci perakih Mazarovia mogu nai u Italiji, Rusiji, Urugvaju.17
Pavao Butorac, nav. djelo, 466 Pavao Butorac, nav. djelo, 243 15 Boris Puhlovski, Razvoj hrvatskog zrakoplovstva u Zagrebu, Iz starog i novog Zagreba VII, Zagreb 1996, 261-263 16 Ignjatije Zlokovi, Istaknute linosti, u monografiji Kotor, Zagreb 1970, 133 17 O Mazaroviima u Urugvaju nema detaljnijih informacija sem podataka pronaenih na internetu, koji samo svjedoe da prezime Mazzarovich postoji u toj zemlji. esto se na internetu sree ime Gabriela Mazzarovicha, novinara u urugvajskom asopisu La Republica
13 14

168

Aleksandra Kapetanovi

Jedna grana ove porodice preselila se u Veneciju u drugoj polovini XVIII vijeka. Prema saoptenju Giannija Mazarovicha iz Venecije u upnoj crkvi San Pietro di Castello u Veneciji u periodu od 6.10.1790. do 16.12.1899. pojavljuje se vie od 60 Mazzarovicha. Prvi Mazzarovich o kome postoje podaci je Giovanni Pietro, iji otac je bio Andrea i majka Cattarina, a koji je doao u Veneciju iz Lutice (Lustizza) i oenio se 23.08.1782. godine jednom venecijankom. Giovanni Pietro kao i njegov sin su u dokumentima unijeti sa dva prezimena Mazzarovich i Magiorovich, dok svi slijedei lanovi porodice zadravaju samo Mazzarovich. Danas u Veneciji ima 17 potomaka ove porodice.18 Porodica Mazarovich spominje se i u Rusiji. U periodu od 1797. do 1888. godine Mazarovichi su jedna od porodica koje imaju zvanino priznat grb.19 Potomci te grane Mazarovicha i danas ive u Moskvi.20 Posjedi Mazarovia Palata Mazarovi je graevina koja se danas prevashodno vezuje za ime porodice Mazarovi, budui da predstavlja reprezentativno zdanje u kome su stanovali poslednji Mazarovii. Meutim, sem palate u Perastu postoje i druge graevine koje su pripadale ovoj porodici, a iji prostorni raspored ukazuje na poloaj i veliinu njihovog posjeda. Pored Samostana Sv. Antuna za ime ove porodice vezuju se dvije odbrambene kule kao i kompleks kua uz palatu. Samostan Sv. Antuna podignut je na mjestu gdje se nalazila stara kua Mazarovia. Crkvu Sv. Antuna zajedno sa samostanom za Franjevce podigli su 1679. godine o svom troku Vicko Mazarovi sa braom i roakom Tripom21. Porodica Mazarovi je zadrala pravo vlasnitva i patronata nad samostanom. Kada su 1890. godine Franjevci napustili Perast Teodolina Mazarovi je prepustila samostan Stadlerovim Sluavkama Malog Isusa. One su se u samostanu zadrale do devedesetih godina XX vijeka, a poslije njihovog odlaska iz Perasta samostan sa svim posjedima ostaje u vlasnitvu opata perakog, tj. upnika upe Sv. Nikole u Perastu.
Ove podatke saoptio mi je, u prepisci voenoj u perodu septembar-decembar 2003. godine, gospodin Ganni Mazzarovich, koji danas ivi u Veneciji. Ovom prilikom mu se njaljepe zahvaljujem na svim podacima vezanim za njegovu porodicu 19 Podaci o tome mogu se nai na internetu, na adresi http://feefhs.org/blitz/blitznob.html 20 Aleksandr Olegovi Mazarovi, Dr geologije iz Moskve, potvrdio je, autoru ovog rada u svom pismu od 25. decembra 2003. godine, da njihova porodica vodi porijeklo iz Boke Kotorske. Podaci o ovom istaknutom ruskom nauniku mogu se nai na internetu na adresi http://atlantic.tv-sign.ru/staff/mazarovich/mazarovich.html 21 Krsto Mazarovi, nav. djelo, 232
18

Palata Mazarovi u Perastu

169

Posjed Mazarovia u Perastu

Uoi perakog boja 1654. godine spominje se poar kue Mazarovia22. Od stare kue izgleda da je jedan zid uklopljen u novi samostan i crkvu, a da je dvorite ostalo isto.23 Samostan je osim crkve i prostranog dvorita imao i veliki kompleks zemljita s donje strane, uz ulicu sv. Antuna, i jo vei s gornje koji je dolazio sve do nadomak tvrave sv. Krsta. Danas je taj dio posjeda odvojen od samostanskog kompleksa prolaskom magistrale. Posjedi Mazarovia su se oigledno protezali i sa istone strane samostana, sve do pravoslavnog groblja. Don Gracija Brajkovi je prepoznao ostatke starog rimskog puta koji je prolazio kroz te batine Mazarovia24. U Perastu se i danas zadrao
Pavao Butorac, Boka Kotorska u 17. I 18. stoljeu, Perast, 2000, 65 Jedino zid stare kue sada obuhvaa i sklonite i crkvu koji su na njemu podignuti. Dvorite je ostalo isto kao nekada, sa bunarom iznad sklonita, Krsto Mazarovi, Biografije Mazarovia, u Analisti, hroniari, biografi, Cetinje, 1996, 232 24 Gracija Brajkovi, Najstariji slojevi pomorskog naselja Perast, u 12 vjekova Bokeljske mornarice, Beograd, 1972, 54
22 23

170

Aleksandra Kapetanovi

Grb Mazarovia na fasadi crkve Sv. Antuna, i oltarnoj pali iste crkve

naziv batine ili zgrade Mazarovia za tu zonu u kojoj se i danas nalaze terasasti vrtovi, tzv. vrti. U crkvi Sv. Antuna nalazi se grob Ioannes de Mazarovischi sahranjenog 1820. godine. Grb porodice Mazarovi se nalazi, isklesan u kamenu, na glavnoj fasadi crkve, kao i u unutranjosti u uglu pale glavnog oltara, na kojoj je prikazan Sv. Antun Padovanski. U Perastu se nalaze i dvije kule Mazarovia. Odbrambeni sistem Perasta zajedno sa tvravom sv. Krsta inio je sistem od 10 kula, utvrenih ulica i kua. Od tih 10 kula, o kojima znamo na osnovu izvora, danas se u Perastu moe identifikovati 5, a dvije od njih su kule Mazarovia. Prva, starija kula - Tripa Krilova Mazarovia25 nalazi se na samoj obali u podnoju ulice koja vodi ka samostanu Sv. Antuna. Ova kula je postojala prije perakog boja 1654. godine, i predstavlja jednu od kula koja je u najveoj mjeri zadrala izvorne arhitektonske oblike i karakteristike. Ulica Sv. Antuna, koja vodi od kule Tripa Krilova Mazarovia do samostana Sv. Antuna, predstavlja karakteristian primjer utvrene ulice sa dvije odbrambene kule i 13 pukarnica.26 Ako se uzme u obzir da je na mjestu samostana bila stara kua Mazarovia, a da je kula na obali takoe pripadala Mazaroviima dobija se zanimljiv podatak o razvoju strukture grada, nainu na koji
Ilija Laloevi, Fortifikacioni sistem Perasta, Godinjak pomorskog muzeja u Perastu XLIII-XLVI, Kotor, 1995-1998, 137 26 EXPEDITIO, Trista godina samoe, Beograd, 1998, 83
25

Palata Mazarovi u Perastu

171

Samostan Sv. Antuna, stara kua Mazarovia, od kojeg vodi utvrena ulica do kule Tripa Krilova Mazarovia na obali

je funkcionisao njegov odbrambeni sistem, kao i o tome kako su bili organizovani kompleksi pojedinih porodica. Cjelinu ine: odbrambena kula na obali, utvrena ulica i kua koja se nalazila vie u brdu. Moe se tako pretpostaviti da je cijela ta zona oko ulice sv. Antuna bila u posjedu Mazarovia. U blizini prve kule Mazarovia i kule Viskovia nalazi se druga kula Mazarovia. Ona je najnovija peraka kula nastala poslije perakog boja 1654. godine. Na njoj se nalazi grb Mazarovia i naptis27 uklesan 1656. godine. Mazarovii su prije perakog boja 1654. godine stanovali u staroj kui (Vicko, Luka, Petar i Krsto kao i njihov roak od strica Tripo). Oni je naputaju, dijele se i sele poslije poara koji je kuu zahvatio uoi boja28. Na ostacima
D.V. - AETERNITATEM. AEQUET. ANNIS. AEDDIFICIUM PRO SECURITATE PATRIAQ. ORNAMENT ECSTRUCTUM AN. I. D. MDCLVI CRET. BELL XII PERASTI AB INVASIONE TURCAR GLORIOSE LIBERATI II M. Montani, Pomorstvo Perasta u portretima brodova, Pomorski zbornik I-II, Zagreb, 1962, 1862 28 Krsto Mazarovi, nav. djelo, 232
27

172

Aleksandra Kapetanovi

Grb Mazarovia na njihovoj drugoj kuli ove stare kue grade samostan i crkvu sv. Antuna koje predaju Franjevcima na korienje. Petar Zrinski je 1654. godine prilikom posjete Perastu boravio u zajednikoj kui Luke Mazarovia i Stjepana Pavaliin za koju se kae da je u to doba bila jedinstvena cjelina tj. nije bila pregraena zidom.29 Ova zajednika kua se objanjava injenicom da je Lukina majka poticala iz porodice Palaviini. Tripo Mazarovi, Lukin otac, oenio se Anelikom Palaviini 1611. godine, preko koje je naslijedio dva dijela kue i nekretnine vlasnitva Palaviinija.30 Luka Mazarovi ivio u toj kui naslijeenoj sa majine strane i vjerovatno je kasnije u njenoj blizini izgradio drugu kulu Mazarovia. Kua Palaviinija nalazi se i danas iznad druge kule Mazarovia. Mazarovii su, kao i ostale znaajnije perake porodice imali posjede i van Perasta. Ti posjedi su se nalazili u drugim mjestima u Boki, meu kojima su bila i ona koja su u odreenim istorijskim razdobljima pripadala perakoj optini. U dokumentu iz 1756. u kome se opisuje fizika i drutvena struktura Perasta, meu 14 perakih crkava navodi se i crkva Sv. Pavla van Perasta, u vlasnitvu Mazarovia.31 Zanimljivo je da je ona uz crkve Gospe od Snijega i Gospe od Anela, koje su u vlasnitvu perake optine, jedina crkva koja je u posjedu neke od perakih porodica a nalazi se van Perasta. P. Butorac za istu
Krsto Mazarovi, nav. djelo, 233 Krsto Mazarovi, nav. djelo, 226 31 Gligor Stanojevi, Graa za istoriju Perasta, Spomenik CV, SANU, Beograd 1956, 62
29 30

Palata Mazarovi u Perastu

173

crkvicu navodi da se nalazila na Stolivskom imanju Mazarovia.32 O ovoj crkvi kao i o posjedima Mazarovia u Stolivu danas nema tragova. Iz testamenta Krsta Mazarovia, koji se nalazi u Dravnom Arhivu u Veneciji, saznajemo da su Mazarovii imali posjede i u Kostanjici, koje on ostavlja nekom svetenom redu.33 Palata Mazarovi opis kompleksa Lokacija Palata Mazarovi se nalazi u jugoistonom dijelu Perasta. Ovaj dio grada nazvan je Luka po uvali u kojoj se nalazilo jedno od dva peraka pristanita. Palata je u priobalnoj zoni, ali ne izlazi direktno na stari put ve se nalazi u drugom redu zgrada. Fasadu palate vizuelno djelimino zaklanja niz od etiri kue koje se nalaze ispred nje, ali i pored toga, tim dijelom ulaza u grad sa strane Kotora, dominira njena mona fasada.34

Luka, jugoistoni dio Perasta, i poloaj palate Mazarovi

Palatu Mazarovi neophodno je sagledati ne kao izolovani objekat ve u okviru cjeline kojoj pripada. Kompleks porodice Mazarovi se sastoji iz: palate sa aneksom, manje kue spojene sa palatom sa zapadne strane, uskog poploanog dvorita ispred i terasastih vrtova - vrta iza palate. Cjelini se
Pavao Butorac, Kulturna povijest grada Perasta, Perast, 1999, 299 Testament je zapisao Gasparo Rosa, pomoni svetenik u crkvi San Giovanni in Bargora u Veneciji, u arhivi notara Francesco Arduini, 17.03.1725. I ove podatke dao mi je gospodin Ganni Mazzarovich iz Venecije 34 Gracija Brajkovi i grupa autora, Neki manje prouavani primjeri gradjanske i crkvene arhitekture spomenikog karaktera u Kotorskoj optini, Godinjak Pomorskog Muzeja u Kotoru XXXV-XXXVI, 1987-1988, 104
32 33

174

Aleksandra Kapetanovi

svakako mora prikljuiti i stambeni niz ispred palate, koji se nalazi na regulacionoj liniji starog puta. Kompleks sa june strane, preko niza kua, izlazi na stari put i manji slobodan prostor koji o oformljen izmeu njega i novog obalnog puta probijenog poetkom XX vijeka.35 Kompleks je sa istone i zapadne strane zatvoren bonim ulicama, koje se u vidu ulinih stepenita pruaju upravno na stari put, glavnu komunikaciju grada. Iz ove dvije ulice se, kroz tri ulaza, pristupa palati. Prvi od ulaza je iz ulice sa istone strane kompleksa. Kroz portal izmeu palate i kue ispred nje ulazilo se u dvorite ispred glavne fasade palate. Ova komunikacija je prekinuta kada je dvorite pregraeno poslije zemljotresa 1979. godine, tako da sada ova kapija vodi samo do kue na istonom uglu ispred palate. Drugi, danas jedini aktivni, ulaz u dvorite palate je sa suprotne strane, iz zapadne ulice. Ova ulica je trasirana izmeu kompleksa Mazarovia i palate Balovi, ranije je vodila do Mrine kue36, na sjeverozapad iznad palate Mazarovi. Danas je ta ulica zatvorena, a na njenom kraju je trei ulaz u kompleks, koji vodi direktno u vrtove palate. U sjevernom dijelu kompleks se granii sa posjedima palate Mra i crkvom Roenja Bogorodice.

U jednoj od kua u nizu ispred palate od sredine XX vijeka nalaze se prostorije Dobrovoljnog vatrogasnog drutva Perast osnovanog 1926. godine. Vatrogasci, zajedno sa monom ruevinom palate Mazarovi, su dominantni elementi koji danas daju karakter ovom trgu. 36 Pavao Butorac, nav. djelo, 119
35

Palata Mazarovi u Perastu

175

176

Aleksandra Kapetanovi
Istorijski razvoj kompleksa

Tane podatke o vremenu nastanka palate Mazarovi ne nalazimo u poznatim dokumentima. Pretpostavlja se da je palata zidana sredinom XVIII vijeka, kada se javlja vei broj pomoraca te porodice37. Petar Mazarovi je 1754. godine optinski kapetan, znai najuticajniji ovjek Perasta. Vicko Mazarovi je u periodu od 1717. do 1752. godine opat na ostrvu Sv. ora. U kui Mazarovia se prepisuju zbirke pjesama, Nikola Mazarovi 1783. godine prepisuje igrokaz iz primjerka koji je pripadao porodici Balovi. Po arhitektonskim karakteristikama palatu moemo lako smjestiti u pomenuti istorijski okvir, jer pripada specifinom tipu baroknih palata koje su se razvile u Boki u XVIII vijeku. Barokne palate u Boki U Boki se krajem XVII i u XVIII vijeku zahvaljujui ekonomskom procvatu, nastalom razvojem pomorske trgovine i udaljavanjem opasnosti od Turaka iz zaliva, stvaraju uslovi za razvoj baroka u umjetnosti, a posebno u arhitekturi. Barokni stil se, iako jo uvjek pod jakim uticajem tradicionalne arhitekture, razvija kako na sakralnim tako i na profanim graevinama. Arhitekti koji projektuju neke od najznaajnijih sakralnih spomenika dolaze sa strane, iz Italije i oblinjih gradova Dalmacije, ali i dalje su najvei broj graevina, naroito stambene arhitekture, djela domaih majstora. ak ima puno znakova koji govore o primamljivoj pretpostavci da su nekadanji bokeljski moreplovci kao brodovlasnici i trgovci bili u isto vreme i odgovorni arhitekti svojih kua.38 Za neke od palata nastale u ovom periodu na prostoru Boke sa sigurnou se zna da su ih projektovali arhitekti. Giovanni Batista Fonta bio je graditelj palate Bujovi, za palatu Dabinovi Kokotovu kulu posredno se moe zakljuiti da je projektovana jer se zna da je postojao njen drveni model.39 Za jo neke od reprezentativnijih palata moglo bi se pretpostaviti da su ih projektovali arhitekti, kao na primjer palatu Tripkovi u Dobroti, i palatu Smekja u Perastu.40 Veina ostalih palata mogue da je nastala po zamisli samih vlasnika, uz sigurno jake uticaje ve izgraenih, projektovanih palata.
Ovu konstataciju iznosi don Gracija Brajkovi u tekstu Neki manje prouavani primjeri gradjanske i crkvene arhitekture spomenikog karaktera u Kotorskoj optini, Godinjak Pomorskog Muzeja u Kotoru XXXV-XXXVI, 1987-1988, 104 38 Milan Zlokovi, Graanska arhitektura u Boki Kotorskoj u doba mletake vlasti, Spomenik CIII, SANU, Beograd, 1953, 133 39 Milo Miloevi i grupa autora, Neki manje prouavani primjeri gradjanske i crkvene arhitekture spomenikog karaktera u Kotorskoj optini, Godinjak Pomorskog Muzeja u Kotoru XXXV-XXXVI, 1987-1988, 119 40 Milo Miloevi, Neke stilske odlike baroka u Boki Kotorskoj, u Pomorski trgovci, ratnici I mecene- Studije o Boki Kotorskoj XV-XIX stoljea, 2003, 417
37

Palata Mazarovi u Perastu

177

Nadovezujui se na pretpostavku da su bokeljski pomorci bili graditelji svojih kua interesantno je obratiti panju na projekat rekonstrukcije crkve Svetog Nikole u Perastu, koji je izradio Krsto Mazarovi41. Sauvani predlog projekta i proraun Krsta Mazarovia jedinstven je primjer koji potvruje pretpostavku o bavljenju Bokelja i Peratana arhitekturom. Iako je Krsto Mazarovi ivio u prvoj etvrtini vijeka, a palata je nastala kasnije, injenica da se on odvaio da uradi projekat upne crkve moe nas uputiti na pomisao da bi on, ili neko od njegovih sledbenika, sigurno odvaio da izradi projekat za gradnju sopstvene palate. U XVIII vijeku formiran je u Boki specifian tip baroknih palata sa belvedereom, ili vienicom kako se u Boki kae. Jedna od osnovnih karakteristika baroka u stambenoj arhitekturi jadranskog primorja jeste istaknuta sredinja vertikala na glavnoj fasadi, naglaena portalom, centralno postavljenim balkonima i mansardom tj. proirenom vidionicom.42 Vidionica ili vienica inae elemenat iz tradicionalne arhitekture, u ovom sluaju poprima drugi karakter, i od sekundarnog elementa u potkrovlju kue prerasta u novu etau i dobija karakter belvederea. Palate dobijaju izduene pravougaone osnove, sa tri ili etiri etae, sa naglaenom sredinjom osom na kojoj se na poslednjoj etai nalazi sueni belvedere. U unutranjoj organizaciji prostora naglaena je poprena osa simetrije, koja se poklapa sa sredinjom vertikalom, a na kojoj se nalazi centralni salon sa najee etiri sobe smjetene sa etiri njegove strane, po venecijanskom uzoru La casa di un padron, quatrro stanze un salon. Razvoj ovog tipa barokne palate sa belvedereom u Boki moe se pratiti poev od palate Dabinovi -Kokotove kule u Dobroti, graene poetkom
Krsto Mazarovi, Projekat rekonstrukcije crkve Svetog Nikole u Perastu, u Proza baroka, 533-540 P. Butorac pretpostavlja da je i ovaj nacrt djelo arhitekte Giuseppe Beatija, autora drugog projekta po kome je kasnije i zapoeta nova crkva, prevashodno zbog njegovog potpisa na detaljima nacrta (P. Butorac, nav. djelo, 405). Ovi detalji sa Beatijevim potpisom danas nam nisu poznati. Meutim, u tekstu Krsta Mazarovia koji prati nacrt za rekonstrukciju crkve, u kome on iznosi i proraun o sredstvima i vremenu potrebnom za njenu gradnju, jasno je iznijeto da je Mazarovi lino autor nacrta ...ukradoh dokolici malo vremena i upotrebih ga za izradu ovog nacrta. .....i premda se ne mogu pohvaliti znanjem iz arhitekture, ne proputam zato da iznesem moju zamisao koja se zadovoljava vlastitim ukusom. Mazaroviev tekst je svojim potpisom zvanino odobrio Andrea Tiralli, slubeni arhitekta Mletake Republike u tom periodu. 42 ....osnovna koncepcija sa jo uvjek prisutnim odjecima ranijih stilova barok se ipak izrazitije javlja u raslanjenosti fasade, u naglaavanju sredinje osovine s portalom, glavnim prozorima i mansardom, u pojavi dugih balkona s kamenom ogradicom, u raskonije profiliranim vratima i prozorima i u bogatijoj plastinoj ornamentici., Kruno Prijatelj, Barok u Dalmaciji, u Barok u Hrvatskoj, Zagreb, 1982, 679
41

178

Aleksandra Kapetanovi

XVIII vijeka, pa do palate Miloevi nastale u prvoj etvrtini XIX vijeka. U XVIII vijeku uoljiva je tendencija ka sve monumentalnijim objektima. Palate sa uglavnom 4 etae dobijaju mnogo vei gabarit i volumen, a povlaei se od obale istovremeno se i izdiu na postament, ime jo vie dobijaju na monumentalnosti. Izraziti primjeri u Dobroti su palate Tripkovi, Ivanovi i Miloevi ili palate Bronza, Smekja i Mazarovi u Perastu. Ova tenja ka monumentalnou, iako je jedna od karakteristika baroknog koncepta, vjerovatno je bila povezana ne toliko sa razvojem stila, koliko sa takmienjem porodica u podizanju sve veih i bogatijih kua.43 Ispred palata, prema obali, nalazi se prostrano dvorite ograeno negdje, kao u sluaju dobrotskih palata, visokim kamenim zidom. Na obali se nalazi pristanite, ponte i mandrai, koji ine sastavni dio kompleksa. Kota dvorita kod palata nastalih u XVIII vijeku najee je iznad kote obale, tako da je u stvari palata izdignuta. Taj prostor je rijeen tako to je ispod nivoa dvorita nekada samo nasuti teren, a nekada je djelimino izgraen, tako da se tu mogu nai pomone prostorije i skladita. esto se ispred palate, a u sklopu dvorita, mogu nai i manje kue koje su pripadale kompleksu iste porodice, a imale funkcije pomonih objekata. Palata Tripkovi u Dobroti okruena je kompleksom zgrada koje su ranije pripadale porodici. Zna se da su Tripkovii poetkom XIX vijeka posjedovali 7 zgrada. Ispred ograenog dvorita palate je starija kua, koja je sa prvobitno morskom funkcijom poslije izgradnje palate predata posluzi. I za palatu Miloevi se zna da je, pretjerano velikih dimenzija, ugurana44 u kompleks postojeih starijih zgrada i to na takav nain da jedan ugao palate prikriva kua gdje su Miloevii ivjeli prije izgradnje palate. Za razliku od Dobrote, u Perastu je isti tip palate bio smjeten u urbanu, gue izgraenu sredinu. Palate Smekja, Balovi i Mazarovi pripadaju istom tipu monumentalnih palata sa belvedereom, uz odreene specifinosti nastale ba pod uticajem karakteristinog okruenja. Ono to perake palate razlikuje od dobrotskih jeste nain rjeavanja dvorita, koji je uslovljen ba tim urbanim karakterom tj. guom strukturom grada. Palata Smekja nema dvorite, ve prosrtanu terasu u nivou prizemlja, i to duinom cijele fasade. I palata Balovi izlazi direktno na stari put, bez jasno izdvojenog dvorita, iju je funkciju mogao ranije imati slobodan prostor zasaen borovima. Terasa koja je pripadala palati, a koja se nalazi iznad izvora Bizetine, fiziki je odvojena od nje starim putem.
Karol Majewski, Katalog izlobe radova koje su izvrili restauratori iz Dravnog preduzea za restauraciju istorijskih spomenika Poljske u Dobroti (Crna Gora), Varava, 1981 44 Karol Majewski, nav. djelo
43

Palata Mazarovi u Perastu

179

Ono to palatu Mazarovi ini specifinom u odnosu na ostale dobrotske i perake palate istog tipa jeste rjeenje njenog dvorita i objekti koji se nalaze ispred palate, kao i njihova meusobna veza. Vidjeli smo da poloaj pomonih ili starijih graevina ispred baroknih palata nije neuobiajen (primjeri palate Miloevi i Tripkovi u Dobroti). Oni su najee grupisani u jednom uglu parcele, s tim to glavna fasada uvjek ostaje u potpunosti saglediva. Kod Mazarovia u pitanju je cijeli niz kua koji se nalazi ispred palate i koji vizuelno zaklanja veliki dio njene fasade. Dobrotske palate imaju mnogo prostranije dvorite, dvorite palate Mazarovi veoma je usko, i u dijelu ispred glavnog ulaza u palatu iznosi samo 1,5 metar, pa je zauujue da P. Butorac opisujui palatu Mazarovi kae da je s udobnim dvoritem.45

Palata Mazarovi i neposredno okruenje

Jedna od kua u nizu ispred palate (posljednja sa zapadne strane) na fasadi prema dvoritu ima sauvan portal sa kapitelima gotikih stilskih karakteristika. Ne zna se sa sigurnou da li je portal tu u sekundarnoj upotrebi, prenesen sa neke druge graevine, ali svakako kue ovog niza predstavljaju jedan od najstarijih djelova ulinog fronta Perasta, i pretpostavlja se da predstavljaju najstarije ostatke urbanizma Perasta.46
Pavao Butorac, Kulturna povijest grada Perasta, Perast, 1999, 421 Zorica ubrovi, Ka poznavanju urbanistikog razvoja Perasta, Boka br.23, Herceg-Novi, 2003, 136
45 46

180

Aleksandra Kapetanovi

Palata Mazarovi je sigurno bila smjetena u ve izgraenu sredinu. Mogue je da su kue koje se nalaze uz prvobitni ulini front takoe pripadale Mazaroviima. Time bi se i mogao objasniti razlog njihovog uvanja prilikom izgradnje palate.47 Vjerovatno sve kue nisu bile u dananjem obliku i gabaritu. Dok u zapadnom dijelu ispred starije kue irina dvorita iznosi 6,0 metara, a u dijelu ispred palate 3,5 m, u istonom je udaljenost izmeu palate i kua sa june strane samo 1,5 metar, i to ispred glavnog ulaza. Uz to i vizura iz salona prvog sprata zaklonjena je krovovima kua, to sigurno nije bilo povoljno rjeenje. Sve to navodi na zakljuak ili da je prvobitno gabarit i volumen kua u istonom dijelu niza bio drugaiji tj. manji, ili da je planirano njihovo preoblikovanje.

Palata Mazarovi i stambeni niz sa njene june strane

Starija kua u kompleksu porodice Mazarovi, koju P. Butorac opisuje kao manju Mazarovievu kuu kraj velike Mazarovieve palae48, spojena je sa palatom sa njene zapadne strane. Na osnovu podataka sa terena moe se pretpostaviti kako je hronoloki tekao razvoj ovog kompleksa. Prvobitno je nastala ova starija kua, a zatim je prilikom izgradnje palate u drugoj polovini XVIII vijeka, jedan njen dio sruen a jedan uklopljen u palatu. Starija kua se sastojala iz centralnog dijela i dva bona krila. Prilikom gradnje palate istono krilo starije kue je djelimino srueno. Prizemlje tog dijela je uklopljeno u konobu palate, a spratovi su srueni. Unutranji zid stari47 48

Zorica ubrovi, nav. djelo, 136 Pavao Butorac, nav. djelo, 428

Palata Mazarovi u Perastu

181

je kue, sada pregradni zid izmeu nje i palate, ostao je sauvan, to se moe zakljuiti po zazidanim portalima koji se na njemu nalaze u nivou prvog sprata. Starija kua Mazarovia graena je mogue u drugoj polovini XVII vijeka kada su Tripo Mazarovi, i njegovi sinovi Vicko, Petar i Luka bili meu uticajnijim linostima u Perastu. Mazarovii 1687. godine predaju svoju staru kuu na korienje Franjevcima, znai da se tada i sele u neku novu kuu. U tom periodu znamo da posjeduju kule u centralnom dijelu Perasta ali i da se porodica dijeli, to moe znaiti i da jedan njen ogranak podie i neku novu kuu na nekom drugom mjestu. Starija kua Mazarovia ima renesansne karakteristike u jednostavnoj formi ali i u detaljima, kao to je balkon, perguo, sa renesansno profilisanim balusterima. Jedan od prozora na drugom spratu glavne fasade ima podprozorne kamene konzole i proupljene konzole, auricolae ili inule, to takoe ukazuje na starije datovanje objekta. Jo jedan argument koji bi mogao potvrditi ovo datovanje je i uoena slinost u koncepciji i arhitektonskim detaljima izmeu ove kue i palate estokrilovi, za koju se sa sigurnou zna da je graena 1691. godine (dimenzije, etvorovodan krov, spoljanje stepenite, renesansni perguo) kao i ostalim perakim palatama graenim u ovo vrijeme. Opis kompleksa Iako se palata Mazarovi sastoji iz tri jasno definisana dijela - palate, dograenog aneksa i starije kue, oni su meusobno povezani unutranjim komunikacijama i funkcioniu kao cjelina. Palata Mazarovi je centralni objekat kompleksa porodice Mazarovi. Graena polovinom XVIII vijeka ona predstavlja jedan od ljepih primjera kasno-baroknih palata. Palata ima prizemlje, dva sprata i belvedere na poslednjoj etai. Belvedere je suen i obuhvata 1/3 gabarita palate. Palata je jedna od rijetkih baroknih palata u Perastu koja je u potpunosti sauvala originalni raspored prostorija i autentini enterijer, iako u dosta loem stanju.49 Osnovna prostorna koncepcija palate je trodjelna. U prizemlju palate se nalazi prostrana konoba sastavljena iz tri dijela: centralnog hola kroz koji se ulazi u palatu i dvije bone prostorije. Sva tri dijela konobe su zasvedena poluobliastim svodovima. Podovi konobe su pokriveni kvadratnim kamenim ploama ortogonalnog sloga. U sjeveroistonom uglu nalazi se kameno stepenite koje se provlai kroz sve etiri etae. U prizemljima tj. konobama perakih kua nije se nikada stanovalo. Konobe su najese sluile kao spremita za barku i za opremu broda, pa podruBarokne palate Smekja i Balovi na primjer pretrpjele su velike izmjene u enterijeru
49

182

Aleksandra Kapetanovi

mi za bave i badnje i za uljana pila, a tako i za druge sline kune potreptine. U nekim palatama, koje su imale jako velike konobe kao to je sluaj i sa palatom Mazarovi, taj prostoj je sluio i za hambare ita, a i za drugu trgovaku robu.50 Trodjelni raspored sa centralnim salonom i bono postavljenim sobama ponavlja se kroz sve tri etae iznad prizemlja. Ova organizacija prostora, nastala po venecijanskom uzoru quattro stanze, un salon, karakteristina je za barokne palate u Boki. U palati Mazarovi oko centralnog salona su rasporeene tri sobe, dok se na mjestu etvrte u sjeveroistonom uglu nalazi stepenite Prvi sprat piano nobile u sredini ima centralno postavljen salon sa kojim su direktno spojene tri sobe, dvije u zapadnom traktu i jedna u istonom. Salon je najvea prostorija u palati, irine 6 i duine 9 metera, velika i prostrana, koja u razmjeru nosi i previe prostora, sluila je ne samo za obine posjete, nego i za zabavu i za sveanije kune zgode.51 Na sjevernoj strani salona su vrata, danas zazidana, koja su vodila u vrtove iza palate. Na junoj strani salona su balkonska vrata luno zavrena sa ogradom u vidu kamene balustrade u donjem dijelu. Vrata koja iz salona vode u sobe imaju jednostavne kamene okvire, i jedino su ona koja vode prema stepenitu luno zavrena. U svim sobama na prvom spratu sauvani su ostaci originalne obrade zidova karkteristine barokne dekoracije u malteru. Ova dekoracija najbogatije je bila uraena u centralnom salonu, gdje je i ostala najbolje ouvana. Povrine zidova izmeu vrata i prozora obraene su geometrijskim dekoracijama izvedenim u malteru, preko ablona, koje su imitirale stubove i polja i koje su, pretpostavlja se, bile obojene.52 Tako formirana polja izmeu stubova mogla su posluiti i kao podloge za slike ili velika barokna ogledala53. Na osnovu dokumenata znamo da se portret Krsta Mazarovia uvao u njihovoj kui, vjerovatno u salonu. Podovi na spratovima palata bili su obino pokriveni keramikim tavelama. Na prvom spratu palate Mazarovi pronaeni su ostaci tavela.
Pavao Butorac, nav. djelo, 114 Pavao Butorac, nav. djelo, 114 52 Jasminka Grgurevi, Tragovi barokne Venecije, u dnevnom listu Pobjeda, Podgorica 28.06.2003., i Studija zatite graditeljskog nasljea Perasta, Kotor, 2002, 76 53 O ogledalima pie Pavao Butorac u Kulturna povijest grada Perasta, Perast, 1999, 115. Primjer se moe vidjeti na fotografijama enterijera palate Tripkovi iz Dobrote koje su snimili restauratori iz Dravnog preduzea Zavod za restauraciju iz Varave 1981. godine, a koje se nalaze u dokumentaciji Regionalnog zavoda za zatitu spomenika kulture Kotor
50 51

Palata Mazarovi u Perastu

183

Stepenini prostor je takoe bio malterisan. U dijelu izmeu prvog i drugog sprata postoje i manji segmenti oslikane povrine u donjim zonama zida. Na njima se nalaze plavom bojom oslikani jednostavni motivi. Prvi sprat palate je u funkcionalnom smislu kljuni jer se na njemu ostvaruje veza izmeu palate i svih ostalih djelova kompleksa, sa starijom kuom, kuhinjom i vrtom. Iz sobe u jugoistonom dijelu ostvaruje se veza sa starom kuom, a preko stepenita u sjeveroistonom uglu palata je povezana sa prvom etaom kuhinje. Isti raspored kao na prvom ponavlja se i na drugom spratu. Centralni salon drugog sprata sa june strane, prema moru ima balkon na koji vode luno zavrena balkonska vrata, a sa sjeverne strane prema vrtu vode balkonska vrata sa ogradom u vidu kamene balustrade (identina kao na junoj strani salona na prvom spratu). I na ovom spratu postoje ostaci malterne dekoracije, ali ne u tolikoj mjeri ouvani kao na prvom. Mogue da je centralni salon drugog sprata sa balkonom isto imao reprezentativni karakter, ili da je korien u funkciji trpezarije54, dok su bone sobe sluile najvjerovatnije za ukuane. Mazarovii su imali kuni arhiv koji je morao biti smjeten u nekom od tih prostora, a zna se jo i da su u kui Mazarovia u XVIII vijeku nastajale zbirke i prepisi pjesama. U ostavtini Mazarovia nalazi se i prepis igrokaza iz 1783. godine. Na poslednjoj etai se nalazi belvedere, prostorija sa pogledom prema sjeveru i jugu. I on ima u centralnom dijelu prostoriju koja je istih dimenzija kao saloni na prvom i drugom spratu. Sa bonih strana, ispod krova, nalazile su se neke manje sobe. Ovaj sprat koji ima karakter belvederski situirane vienice koje su omoguavale kontemplaciju55 nije imao reprezentativnu funkciju kao saloni na spratovima ispod, ve su tu vjerovatno bile smjetene sobe za ukuane i pomone prostorije. Standard ivota i kultura stanovanja istaknutih porodica u Perastu tokom XVIII vijeka moda se ba najbolje ogledaju kroz elemente i organizaciju kuhinje. Kuhinja najvjerovatnije nije nastala istovremeno sa palatom ve je kao aneks dograena neto kasnije.56 Ona ima dvije etae, sa bistijernom ispod, a sa palatom je povezana u nivoima prvog i drugog sprata. Mogue da je bistijerO enterijerima u Perastu tokom XVIII vijeka pie Jasminka Grgurevi u Studiji zatite graditeljskog nasljea Perasta, Kotor, 2002, 76 55 Karol Majewski, nav. djelo 56 To se moe zakljuiti na osnovu detalja spoja aneksa sa uglom palate, gdje se jasno vidi da je zid kuhinje dodat kasnije. Ovo moe imati opravdanja obzirom da je u manjoj kui na poslednjoj etai postojala kuhinja koja se vjerovatno koristila u poetku, dok nova kuhinja nije izgraena.
54

184

Aleksandra Kapetanovi

na graena istovremeno sa palatom, to je bio sluaj sa nekim dobrotskim palatama nastalim u tom periodu (palata Ivanovi, ili palata Tripkovi kod koje je isto naknadno iznad bistijerne sagraen aneks sa kuhinjom). Na jednom i drugom nivou kuhinje uz istoni zid su ostaci ognjita. Ognjita su imala kamene konzole koje su sluile za napu. Na drugoj etai kuhinje, u sjeverostonom uglu postoji i pe za hleb, jedina za koju se do sada zna u Perastu. Njena konstrukcija u obliku polukalote raene od opeke tipina je za tu vrstu pei. Na prvoj etai kuhinje u jednom uglu su sauvani i djelovi originalnog poda od kvadratnih keramikih tavela.

U kuhinji je u cjelini sauvan i sistem za snabdijevanje vodom. Voda sa krova sakupljala se kamenim olucima na istonoj fasadi palate i preko keramike vertikale postavljene u zidu izmeu palate i kuhinje sprovoena do bistijerne ispod prve etae kuhinje. Ova vertikala od keramikih cijevi sauvana je i danas. Voda iz bistijerne se zatim vadila kroz kanal pravougaonog presjeka koji prolazi kroz oba nivoa kuhinje. Ovaj kanal prislonjen je uz zid izmeu kuhinje i stepeninog prostora palate, i na drugom spratu se zavrava grlom kvadratnog oblika. Vodu je tako bilo mogue koristiti na prvoj i drugoj etai kuhinje. Glavna, juna fasada palate sa 4 etae i suenim belvedereom na posljednjoj - ima tipinu baroknu koncepciju sa naglaenom sredinjom vertikalom. U prizemlju je centralno postavljen glavni ulaz u palatu - portal u bunjatu sa po dva barokna elipsasta prozora sa obije strane. Na drugom spratu nalazi se centralno postavljen balkon od koga je sada ostalo sauvano etiri od postojeih est profilisanih konzola kao i par barokno profilisanih balustera. Belvedere na poslednjoj etai ima volute - tipino barokni elemenat. Svi prozorski

Palata Mazarovi u Perastu

185

otvori imaju profilisane podprozornike i nadprozornike sastavljene od okvira i profilisane grede. Na belvedereu se u gornjoj zoni nalazi i grb porodice Mazarovi. Grb ima kvardatni okvir u kome je isklesano smilje. Porodica je pripadala kazadi Smilojevi i na grbu je predstavljeno smilje rascvalo na hridi. Smilje lat.

Belvedere - vienica palate sa grbom Mazarovia

186

Aleksandra Kapetanovi

imortelle predstavlja simbol besmrtnosti. Grbovi porodice Mazarovi nalaze se jo i na glavnoj fasadi crkve samostana Sv. Antuna, kao i na drugoj kuli Mazarovia. Palata je zidana od pravilno tesanih kvadera lokalnog kamena. Istona fasada je malterisana crvenim malterom sa bijelim horizontalnim trakama u nivou okvira otvora. Nad prizemljem palate su tri poluobliasta kamena svoda, dok su nad ostalim etaama bile drvene konstrukcije koje nisu sauvane. Drvene grede su bile oslonjene direktno na poprene nosee zidove izmeu salona i bonih soba, a ne preko konzola. Starija kua Mazarovia sada spojena sa palatom funkcionie kao dio kompleksa, ali nju moemo posmatrati i kao nezavisnu cjelinu kakva je bila dok palata jo nije bila izgraena. Ona je spojena sa palatom sa istone strane. Sa sjeverne strane prema vrtima njihove fasade su u istoj ravni, dok sa june dvorine strane fasada starije kue je povuena u odnosu na fasadu palate. Starija kua ima prizemlje i dva sprata, i spoljanje stepenite sa june strane koje vodi do nivoa prvog sprata. U prizemlju se, kao to je bilo uobiajeno, nalazila konoba, podijeljena pregradnim zidom na dva dijela. Prvom spratu se pristupalo spolja preko kamenog stepenita, naknadno izgraenog, kroz portal koji je centralno postavljen na junoj fasadi. Na tom nivou, gdje se nalazio reprezentativni prostor kue - piano nobile, nalaze se i bogati elementi kamenog namjetaja. U sjevernom zidu, nasuprot glavom ulazu, nalazi se ugraeni ormar sa kamenim okvirima pragovima i policama. Na istonom zidu, koji sada predstavlja podioni zid izmeu stare kue i palate, postoje dva profilisana portala zazidana kada je palata izgraena. Zanimljiv je i detalj profilisane konzole na zapadnom zidu, koja je nosila centralnu gredu za tavanicu drugog sprata. Na poslednjoj etai tj. na drugom spratu je, kao u mnogim drugim perakim kuama, bila smjetena kuhinja sa pomonim prostorijama. Ova kuhinja je sigurno odreeno vrijeme, prije nego to je dograen aneks, koriena i kao kuhinja palate. Na sjevernom zidu postoji ognjite sa sauvanim kamenim konzolama za napu. Na ovom nivou u sjeverozapadnom uglu, prema ulici koja je vodila do Mrine kue, nalazi se niz pukarnica koje ukazuju na veoma vaan odbrambeni karakter kue. Ovako gusto postavljen niz pukarnica na jednom stambenom objektu rijetkost je u Perastu. U junoj polovini drugog sprata, gdje se nalazi i centralno postavljen balkon koji izlazi na glavnu fasadu, nalazile su se vjerovatno prostorije za ukuane.57 U sjeveroistonom uglu postoje vrata, nastala vjerovatno u vrijeme izOdaja za reprezentaciju bila je obino velika dvorana u sredini prvoga sprata. Okolo te dvorane i u gornjem spratu bile su odaje za lanove obitelji i za sliinad. Ljubo Karaman, Umjetnost u Dalmaciji XV, XVI vijek, Matica Hrvatska, 126
57

Palata Mazarovi u Perastu

187

gradnje palate, koja su jedina direktna veza sa palatom, i to njenim prvim spratom. Krov je prvobitno vjerovatno bio etvorovodan, a kasnije je nakon izgradnje palate postao trovodan, zabatnim dijelom spojen sa palatom. Danas su i krov i sve meuspratne tavanice urueni. Meuspratne konstrukcije nad svim etaama su bile drvene. Drvena tavanica se oslanjala na zid preko kamenih konzola koje su sauvane. Starija kua Mazarovia je zidana u kamenu. U poreenju sa palatom, njena fasada je raena od grublje tesanog kamena. Peraka kua obino ima dvorite, ili, kako se obino u Perastu kae, obor ili avliju, uvijek poploanu.58 Usko dvorite ispred palate i starije kue poploano je ploama urikog kamena, dijagonalnog i ortogonalnog sloga. Dvorite je nivelisano i za par stepenika je nie ispred starije kue. Ispred palate, na sjevernoj strani, nalazi se kameno grlo bistijerne koja je smjetena ispod nivoa dvorita. Terasasti vrtovi - vrti se nalaze iza palate, sa sjeverne strane. Vrtovima se moe pristupiti direktno iz salona sa prvog sprata palate, ili spolja, iz ulice koja se nalazi izmeu kompleksa Mazarovi i palate Balovi. Vrtovi imaju i po vie dolaca obzidanih i podravanih kamenim meama, jedan vrh drugoga. Najobinije su voke narana i limun.59 I danas se u vrtovima Mazarovia, na niim terasama, nalaze stabla narandi. Ne zna se tano kada je palata naputena. Na katastarskom planu Perasta iz 1835. godine, koji se nalazi u Istorijskom arhivu u Kotoru, palata je oznaena kao objekat koji je pokriven. Ve 1882. godine u katastarskim knjigama Perasta, koje se danas nalaze u arhivu Direkcije za nekretnine u Kotoru, palata i starija kua su uknjiene kao ruevine. Po tim knjigama vlasnitvo palate Mazarovi vodi se na: 1/8 na Mazzarovich Ivana pok. Antona, 1/8 na Mazzarovich Jelenu er. pok. Antona, 1/8 na Mazzarovich Julija pok. Vicka, 1/8 na Ivancich Ivana Abondijeva i 4/8 na Banovich Bogdana Antonova. U tom istom periodu Banovich Bogdan je i jedini vlasnik starije kue Mazarovia. Znai ve krajem XIX vijeka Mazarovii posjeduju samo 3/8 palate koja je ve u ruevnom stanju. U katastarskim knjigama do dvadesetih godina XX vijeka moemo pratiti promjene vlasnika palate. Tako se uz lanove porodica Banovich i Ivancich 1903. godine spominje i Krilovi Marija, a 1928. Hellebranth Dr Johan iz Budimpete, dok se 1965. godine zemljite uknjiuje kao drutvena svojina. Danas se palata Mazarovi sa starijom kuom i vrtima nalazi u vlasnitvu Optine Kotor.
U opisu perake kue, Pavao Butorac, Kulturna povijest grada Perasta, Perast, 1999, 116 59 U opisu perake kue, Pavao Butorac, nav. djelo, 117
58

188

Aleksandra Kapetanovi

Izvod iz katastarskih knjiga Perasta iz 1882. godine

Cijeli kompleks porodice Mazarovi sada je zaputen a svi objekti se nalaze u ruevnom stanju. Palata sa aneksom i starija kua su bez krova i meuspratnih tavanica. Sauvani su samo svodovi nad prizemljem palate i prvom etaom aneksa. Intervencije u prizemlju palate izvedene prilikom adaptacije objekta ispred palate krajem XX vijeka naruavaju vrijednosti cjeline. Tada su probijena dva nova ulaza, uklonjen jedan od elipsastih baroknih prozora u prizemlju, kao i pregraeno dvorite i prekinuta komunikacija izmeu dvorita i ulice sa istone strane. Zakljuak Barokna palata Mazarovi, graena sredinom XVIII vijeka, ve vie od sto godina nalazi se u ruevnom stanju. Vlasnici i graditelji palate bili su Mazarovii, jedna od najuticajnijih perakih porodica, koja je dala mnoge za istoriju Perasta znaajne linosti. Ve 1882. godine u katastarskim knjigama palata se vodi kao ruevina, a Mazarovii u njoj posjeduju samo 3/8. Poznato je da se porodica Mazarovi u Perastu ugasila poetkom XIX vijeka, meutim, pronaeni su njeni potomci koji danas ive u Veneciji i Moskvi. Nakon istraivanja i identifikovanja graevina koje su pripadale Mazaroviima mogue je okvirno definisati granice i veliinu posjeda Mazarovia u Perastu. Ako se uzme u obzir da je na mjestu samostana sv. Antuna bila stara kua Mazarovia, koja je utvrenom ulicom bila spojena sa kulom Mazarovia na obali, dobija se zanimljiv podatak o nainu na koji je bio organizovan posjed jedne perake porodice u prvoj polovini XVII vijeka, ali i kako je funkcionisao odbrambeni sistem Perasta, i tekao urbani razvoj grada.

Palata Mazarovi u Perastu

189

Arhitektonski kompleks palate Mazarovi zanimljiv je jer sadri vie istorijskih slojeva: od stambenog niza na liniji ulinog fronta sa gotikim portalom, preko starije kue sa renesansno-baroknim karakteristikama, pa do kasno-barokne palate koja je najdominantniji elemenat kompleksa. Organizacija cijelog kompleksa, funkcionalna shema same palate kao i kuhinje i sistema za snabdijevanje vodom svjedoe nam veoma slikovito o standardu ivota i kulturi stanovanja XVIII vijeka u Perastu. Enterijer palate jedan je od rijetkih baroknih enterijera u Perastu koji su u potpunosti sauvali stilsku autentinost, ali koji je u veoma loem stanju zbog izloenosti atmosferskim uticajima. Zbog uslova u kojima se kompleks Mazarovia nalazi ve vie od jednog vijeka danas u salonima i sobama nekadanje palate rastu lovorike, smokva i vinova loza.

190

Aleksandra Kapetanovi

Palata Mazarovi u Perastu

191

192

Aleksandra Kapetanovi

Palata Mazarovi u Perastu

193

194

Aleksandra Kapetanovi

Palata Mazarovi u Perastu

195

196

Aleksandra Kapetanovi

Palata Mazarovi u Perastu

197

198

Aleksandra Kapetanovi

Aleksandra KAPETANOVI SUMMARY This paper deals with the research of the baroque palace Mazarovi in Perast. The research started in 1999 during the production of the authors diploma thesis, when the sketches of the existing state attached to the text were made and later through some other projects and assignments. The Mazarovis were, according to the Biography from the first half of the 18th c. by Krsto Mazarovi, not only an old, but also one of the first rank families of Perast, which belonged to the lineage of Smilojevi. According to the family chronicle, data from the land books and other examined documents, over 90 members of the family were identified, and the genealogical tree was made. Although the Mazarovi family of Perast expired in the early 20th c., their descendants who live in Venice and Moscow were found and contacted. The family heraldic device, preserved on the three Mazarovi buildings in Perast contain immortelle flowers, symbol of immortality. Besides the representative Mazarovi palace some other buildings in Perast are associated with the family. In 1679 the Mazarovis had St. Anthonys Cloister built on the site of their old house, destroyed by fire after the battle of Perast in 1654 and donated it to the Franciscans. Two defence towers in the central part of Perast also belonged to the family, the older tower of Tripo Krilov Mazarovi and the second Mazarovi tower the newest Perast tower built in 1654. According to the said buildings and also according to the gardens, for which the name Mazarovi Gardens has remained among the local people of Perast, the position of the Mazarovis in Perast and the size of their property, which comprised a great part of the town, can be estimated. It is known that the Mazarovis had estates in Stoliv and Kostanjica, too. The complex of the Mazarovi family consists of the baroque palace as the central building, the later built annex kitchen, older building connected to the palace, narrow paved court in front of, and the terraced gardens the garden- behind the palace. The residential sequence on the southern side of the palace, presents the oldest remains of the towns urban matrix and might have belonged to the Mazarovis, and probably did not have the same shape or size when the palace was built. One building in this sequence has a portal with gothic capitals. It is most likely that the older Mazarovi house was built in the second half of the 17th c., and then, during the building of the palace, a part of its eastern wing was pulled down and another part incorporated into the palace. The Mazarovis palace, built in the mid-eighteenth c. has the traits of baroque style, which developed in the 17th and 18th c. on the eastern Adriatic Coast. In the Boka Kotorska Bay a specific type of palace developed with a belvedere, that is a centrally located lookout, the Mazarovi palace being one of the remarkable examples. The original three part scheme, with the large sitting room in the middle, is preserved in the palace, as well as the authentic treatment of the walls with plaster decorations which is in poor condition now, being exposed to weathering. In the north-eastern corner of the palace there is an annex that was used as kitchen and there are two preserved hearths, a bread stove and water supply system. The Mazarovi palace, the old house and the annex are connected with one another by interior communications and function as an entirety. The entire Mazarovi complex has been in ruined condition for longer than a century. It was as early as in 1882 that the palace was registered in the land books as a ruin, and the members of the family Mazarovi owned only 3/8 of the palace.