IPA - Važna Biljna Staništa

I M P O RTA N T P L A N T A R E A S M O N T E N E G R O - I PA P R O G R A M M E
IN
U Crnoj Gori
VANA BILJNA S TA N I TA
IPA projekat
Va n a b i l j n a s t a n i t a u C r n o j G o r i
I PA p ro g ra m u C r n o j G o r i
SADRAJ
1. O SNOVNI CILJEVI PROGRAMA VA NIH BILJNIH 2. K AKO JE NASTAO PROJEKAT 3. IPA PROJEKAT U JUGO - ISTONOJ E VROPI
STANITA
4. K RITERIJUMI ZA IZBOR IPA PODRUJA 5. O SNOVNI PRINCIPI 6. LANOVI IPA TIMA U C RNOJ G ORI 7. M APA C RNE G ORE SA UCRTANIM LOKALITETIMA IPA
STANITA
IPA LOKALITETI: 1. BABJI ZUB 2. BIOGRADSKA GORA 3. BRDO SPAS 4. BULJARICA 5. DOLINA GREBA JE 6. DOLINA RIJEKE LIM 7. DURMITOR I KANJON RIJEKE TARE 8. HA JLA 9. JERINJA GLAVA 10.KAKARICKA GORA 11.KANJON RIJEKE CIJEVNE SA HUMOM ORAHOVSKIM 12.KANJON RIJEKE MRTVICE 13.KANJON RIJEKE PIVE 14.KATII, DONKOVA I VELJA SEKA 15.KOMOVI 16.KOTORSKO RISANSKI ZALIV 17.LJUBINJA 18.LOVEN 19.LUKAVICA 20.ORJEN 21.PLATAMUNI 22.RUMIJA 23.SKADARSKO JEZERO 24.TREBJESA 25.VELIKA ULCINJSKA PLAA I ADA BOJANA 26.VISITOR 27.VRSUTA
1. OSNOVNI CILJEVI PROGRAMA VANIH BILJNIH STANITA

Svrha Programa vanih biljnih stanita (IPA programme) je da odredi i sauva mreu najboljih stanita za divlje vrste biljaka, gljiva kao i njihove habitate irom svijeta kako bi se omoguilo dugorono ouvanje znaajnih biljnih vrsta i gljiva. IPA obezbjeuje okvir za primjenu Cilja 5 Globalne strategije o ouvanju biljaka u Konvenciji o biolokoj raznovrsnosti (Target 5 of the Convention on Biological Diversitys Global Strategy for Plant Conservation). Cilj programa je da se do 2010. godine zatiti 50% najvanijih podruja za biljnu raznovrsnost u svijetu. Identifikovani IPA sajtovi nisu zakonski obavezujui za datu dravu, ve je IPA program namijenjen da informie i ubrza postojee meunarodne, regionalne i nacionalne programe za ouvanje ivotne sredine, kao i usvajanje i primjenu odgovarajue legislative. IPA model moe pomoi u primjeni Direktive o habitatima (u zemljama lanicama EU) i Bernske konvencije (u zemljama lanicama Savjeta Evrope). Rad na IPA projektu, takoe, doprinosi Evropskoj strategiji za ouvanje biljnih vrsta (European Plant Conservation Strategy). IPA predstavlja referencu za odreivanje onih podruja znaajnih za biljne vrste, gdje je mogue ostvariti najvii stepen zatite, na osnovu postojeih zakonskih odredbi. IPA se definie kao prirodna ili polu prirodna stanita koja pokazuju posebnu botaniku raznovrsnost i/ili sadre jo nedovoljno poznat skup rijetkih, ugroenih ili endeminih biljnih vrsta i/ili vegetacije visoke botanike vrijednosti. Odreivanje IPA stanita se vri po meunarodnim i regionalnim kriterijumima kako bi se obezbijedila konzistentnost, a bazirano je na tri kriterijuma: - ugroenost vrsta, - botaniko bogatstvo i - ugroena stanita. Najvaniji rezultati programa su: - Formiranje nacionalne mree IPA specijalista - Kompletiranje identifikacije IPA stanita na nacionalnom nivou, uz unoenje detaljnijih podataka u web IPA bazu - Izdavanje nacionalne IPA publikacije - Realizacija pilot projekta u cilju zatite jednog identifikovanog IPA stanita - Poveanje kapaciteta mree Planta Europea kao foruma za specijaliste u zatiti biljnih vrsta i gljiva - Realizacija meugraninog projekta - Trening u zatiti biljnih vrsta za 2 lana nacionalnog IPA tima
2. KAKO JE NASTAO PROJEKAT

Plantlife International je koordinator Important Plant Areas programme u Evropi, i vodei je partner sa IUCN za dostizanje Cilja 5 Globalne strategije za zatitu biljaka. U 2002. Plantlife International i partneri u 7 zemalja u centralnoj i istonoj Evropi dobili su donaciju od Ministry of Agriculture, Nature Management and Food Quality u okviru PIN/MATRA Funds of the Ministry of Foreign Affairs of the Netherlands da koordiniraju IPA identifikaciju u tim zemljama. Projekat je zavren tokom 2005. i blizu 800 IPA stanita je identifikovano. Finalni izvjetaj je publikovan i sadri detalje o stanitima, ugroenim vrstama i habitatima, status zatite, kao i analizu najvanijih zakonskih odredbi koje se tiu zatite biljnih vrsta u Evropi. Sa sledeeg sajta moete downlodovati finalni izvjetaj: http://www.plantlife.org.uk/international/plantlife-ipas-euro-cee.htm Stotine specijalista sa univerziteta, vladinih agencija i nevladinih organizacija su bili ukljueni u trogodinji projekat selekcije stanita. Sada je izazov upotrebiti te informacije u cilju odreivanja priroriteta prilikom zatite podruja, i upotrebiti ih za poboljanje zakonske regulative.
3. IPA PROJEKAT U JUGO-ISTONOJ EVROPI

Jugo-istona Evropa pokazuje najvei diverzitet u Evropi po bogatstvu divljih biljnih vrsta i njihovih habitata, koji se pojavljuju u vidu mozaika planina, uma, livada, rijenih kanjona, jezera i obala. Ovakva priroda je interesantna i za turistiku industriju koja potencijalno ugroava raznovrstnost biljnih vrsta i njihovih stanita na Balkanu. U februaru 2006 Plantlife International i njegov Holandski partner FLORON dobili su donaciju od BBI Matra fund of the Dutch Ministr y of Agriculture, Nature and Food Quality za realizaciju projekta pod nazivom "The Planta Europa Network and the Important Plant Areas (IPA) Programme in South Eastern Europe" Kao drave uesnice u ovom trogodinjem projektu odreene su Bugarska, Hrvatska i Crna Gora. Ovaj projekat se nastavlja na prethodno realizovani projekat "Biljke du granica" koji je
u ove tri drave realizovan uz donaciju i koordinaciju Regionalnog centra za zatitu ivotne sredine (REC). Dok su Bugarska i Hrvatska zavrile znaajan dio posla u vezi Nacionalnih Crvenih lista, Crna Gora taj proces nije jo zapoela. Tako strunjacima u Crnoj Gori predstoji mnogo vie posla i obaveza prilikom realizacije IPA projekta. Realizacija IPA identifikacije je dobar poetak za implementaciju PEBLDS, PEEN, Direktive habitata EU i Natura 2000 mree, to su sve obaveze zemalja koje ele da se prikljue Evropskoj uniji. Partnerske organizacije u ovom projektu su: u Bugarskoj Botaniki institut Sofija, u Hrvatskoj Hrvatsko botaniko drutvo i u Crnoj Gori nevladino udruenje "Green Forest" iz Podgorice. Plantlife International, sa sjeditem u Velikoj Britaniji, je nevladina organizacija posveena ouvanju i zatiti divljih biljnih vrsta i gljiva i noslilac je IPA projekta. U okviru projekta je organizovan IPA sekretarijat iji su lanovi Plantlife's Global Programme Manager, Elizabeth Radford, i European Programme Manager Dr Seona Anderson and Melanie Bliz. FLORON (Foundation for Floristic research in the Netherlands) je nevladina organizacija za istraivanje i zatitu holandske flore. lanovi FLORON-a su posebno specijalizovani za Crvene liste, a partner su Holandskom ministarstvu za projekte u jugo-istonoj Evropi. Planta Europea je mrea nezavisnih organizacija, vladinih i nevladinih, koji rade zajedno na ouvanju evropski divljih vrsta biljaka i gljiva. Mreu ini vie od 60 organizacija iz 34 evropske drave. Nacionalni IPA partner u Crnoj Gori je NVO Zelena Gora.
4. KRITERIJUMI ZA IZBOR IPA PODRUJA

Podruje znaajno za biljke (floru) (orig. Imoprtant Plant Area, IPA) je prirodni ili poluprirodni lokalitet koji pokazuje izuzetno bogatstvo i/ili sadri izuzetan sastav rijetkih, ugroenih i/ili endeminih vrsta i/ili vegetacije visokog botanikog znaaja. Tri osnovna principa identifikacije IPA Kriterijum A Lokalitet sadri znaajnu populaciju jedne ili vie vrsta koje su od globalnog ili evropskog znaaja za zatitu.
Kriterijum B Lokalitet sadri izuzetno bogatu floru na Evropskom nivou u odnosu na biogeografsku zonu u kojoj se nalazi. Kriterijum C Lokalitet je izraziti primjer stanita od globalnog ili evropskog znaaja za zatitu ili botaniku. Da lokalitet postane IPA podruje, potrebno je da zadovolji ili A ili B ili C ili bilo koju kombinaciju ovih kriterijuma.
5. OSNOVNI PRINCIPI
- Rije biljka podrazumijeva alge, gljive, liajeve, jetrenjae i prave mahovine i autohtone vaskularne biljke. - Odabir lokaliteta treba biti utemeljen, koliko god je to mogue, na smislenim podacima, kvantifikovanim populacijama i ogranienim podrujima, kao i na transparentnom postupku odabira. - Cilj IPA projekta je da identifikuje i zatiti sveobuhvatnu mreu evropskih IPA, meutim, broj, veliina i raspon IPA lokaliteta u okviru svake zemlje je nacionalna odluka zasnovana na ogranienjima postojeih kriterijuma i saznanja, sredstava i iskustva nacionalnih IPA timova.
IPA je definisano tako da bude, koliko god je to mogue: - razliito prema osobinama ili stanitima ili botanikim karakteristikama, od okolnog podruja; - da postoji kao stvarno ili potencijano zatieno podruje ili podruje kojim se moe upravljati u svrhu zatite; - ne postoji definisana minimalna ili maksimalna veliina IPA; - podruje odabrano za svaki IPA je konana odluka pojedinog IPA nacionalnog tima, u okvirima IPA kriterijuma. Potencijalno, IPA moe biti veoma malo podruje namijenjeno zatiti jedne vrste, ili vrlo malo podruje specifinih stanita ili moe ukljuivati velika podruja sa mnogo razliitih IPA vrsta ili stanita ili podruja visokog bogatstva i raznovrsnosti. - IPA se moe identifikovati na bilo kom podruju, privatnom, javnom ili zatienom.
LANOVI IPA TIMA U CRNOJ GORI

Ime i prezime PETROVI DANKA STEEVI DANIJELA VUKSANOVI SNEANA HADIABLAHOVI SEAD KASOM GORDANA DRAGIEVI SNEANA MAI VESNA KARAMAN MARKO BUKOVI VASILIJE IVAN-VANJA BORIJA BIBERDI VERA BUBANJA NADA digitalizacija mapa makrofite vaskularne biljke zadu e n j e u p r o j e k t u koordinator projekta, vaskularne biljke vaskularne biljke vaskularne biljke vaskularne biljke gljive mahovine morski habitati kompjuterska obrada podataka institucija/NVO
PMF, Studijski program Biologija, NVO Zelena Gora PMF, Studijski program Biologija Prirodnjaki muzej Crne Gore, NVO Zelena Gora Zavod za zatitu prirode Crne Gore Zavod za zatitu prirode Crne Gore Prirodnjaki muzej Crne Gore Institut za bilogiju mora, Kotor Prirodnjaki muzej Crne Gore, NVO Zelena Gora Zavod za zatitu prirode Crne Gore UNDP, kancelarija u Podgorici Prirodnjaki muzej Crne Gore Prirodnjaki muzej Crne Gore
Glavni realizatori projekta na jednom od terenskih istraivanja, na vrhu Vrsute, maj 2006.
7. M APA C RNE G ORE
SA UCRTANIM LOKALITETIMA
IPA
STANITA
IPA LOKALITETI:1. BABJI ZUB; 2. BIOGRADSKA GORA; 3. BRDO SPAS; 4. BULJARICA; 5. DOLINA GREBAJE; 6. DOLINA RIJEKE LIM; 7. DURMITOR I KANJON RIJEKE TARE; 8. HA JLA; 9. JERINJA GLAVA; 10.KAKARICKA GORA; 11.KANJON RIJEKE CIJEVNE SA HUMOM ORAHOVSKIM; 12.KANJON RIJEKE MRTVICE; 13.KANJON RIJEKE PIVE; 14.KATII, DONKOVA I VELJA SEKA; 15.KOMOVI; 16.KOTORSKO RISANSKI ZALIV; 17.LJUBINJA; 18.LOVEN; 19.LUKAVICA; 20.ORJEN; 21.PLATAMUNI; 22.RUMIJA; 23.SKADARSKO JEZERO; 24.TREBJESA; 25.VELIKA ULCINJSKA PLAA I ADA BOJANA; 26.VISITOR; 27.VRSUTA.
BABJI ZUB
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Babji zub I m e n a e n g l e s k o m : Babji zub P o v r i n a : 4378ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 27 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1300-2277mnm
37 E
ZATIENA PODRUJA: Podruje nema status zatite.
B A B J I Z U B je dio planinskog masiva njom HE Mratinje).

Sinjavine. Rijeka Planica predstavlja sjevernu granicu kojom je Babji zub odvojen od glavnog dijela masiva Sinjavine. Juna granica je gornji dio kanjona rijeke Morae koja ga odvaja od Morakih planina. Na podruju ovog sajta zabiljeeno je preko 700 taksona vaskularnih biljaka. Flora se odlikuje visokim stepenom endemizma, pronaena su 84 balkanska endema. Babji zub je i vaan refugijum reliktne flore. Sajt sadri 16 IPA vrsta, ali posebno je vano pomenuti dobru populaciju vrste Daphne malyana (veliki dio subpopulacija ove vrste u Crnoj Gori potopljen je izgradOd stanita sa ovog podruja poseban botaniki znaaj imaju vegetacija u pukotinama stijena i ume munike. Vegetacija u pukotinama stijena je veoma bogata endeminm taksonima. Sastojine munikinih uma na Graditu su meu najreprezentativnijim u Crnoj Gori. Ne postoje ozbiljne antropogene prijetnje za ove, najvrrijednije habitate, prije svega zato to se nalaze na nepristupanom, strmom terenu. Zemljite na teritoriji sajta se koristi za ispau, ali ona nije tako intezivna da bi predstavljala prijetnju za biljni svijet.
Vrhovi Babjeg zuba
Kriterijum A - vrste: Amphoricarpos autariatus Blecic & ??yer ssp. bertisceus Blecic & Mayer A(iv) Centaurea incompta Vis. A(iv) Cephalaria pastricensis Drfler & Hayek A(iv) Daphne malyana Blecic A(i) Eryngium alpinum L. A(ii) Euphorbia montenegrina (Bald.) K. Maly A(iv) Fritillaria montana Hoppe. (syn. F. orientalis Adams) A(ii) Gentiana levicalyx Rohlena A(iv) Gentiana lutea L. ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A(iv) Geum bulgaricum Panc. A(ii) Micromeria croatica (Pers) Briq. A(iv) Narcissus augustifolius Curt. A(ii) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Verbascum nicolai Rohlena A(iv) Vicia montenegrina Rohlena A(iv) Viola orphanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine A(iii) Kriterijum C-habitati 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes 41.1 Bukove ume 41.2 Oak-hornbeam forests 42.62 Zapadno Balkanske [ Pinus nigra ] ume 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora 44.1 Riparian willow formations 65 Peine 8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation
Daphne malyana
Eryngium alpinum
KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda (stoarstvo) - umarstvo - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja.
UGROENOST STANITA: Probijanjem puta na junim padinama uniteni su dijelovi termofilinih uma i promijenjen je opti izgled terena. Ovaj put omoguava intezivniju eksploataciju ume i ovo je najozbiljnija prijetnja za biljni svijet. Bila bi neophodna stroija kontrola sjee ume. Neto manji uticaj ima razvoj poljoprivrede.
Sipari sa hasmofitskom vegetacijom, prevoj edov do.
BIOGRADSKA GORA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Biogradska Gora I m e n a e n g l e s k o m : Biogradska Gora P o v r i n a : 573300ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 54 N/19 o 36 N a d m o r s k a v i s i n a : 855-2139mnm
ZATIENA PODRUJA: Zatita ovog podruja je poela jo u vrijeme Kralja Nikole I, koji ga je proglasio lovnim zabramom. Od 1991. godine zatita je podignuta na nivo nacionalnog parka.
Na teritoriji Nacionalnog parka je NACIONALNI PARK BIOGRADSKA G O R A je smjeten u centralnom dijelu Crne prisutno paarenje, ali nije intezivno, tako Gore, u masivu planine Bjelasice. Jo 1878. godine, dio ovog podruja je tadanji princ Nikola I proglasio lovnim zabranom. ume su najvea prirodna vrijednost Nacionalnog parka Biogradska Gora. Dobro su ouvane, raznovrsne i imaju praumski karakter. U ovim umama je do sada registrovano 86 drvenastih vrsta, neke jedinke dostiu visinu preko 40 m. Najvaniji graditelji uma su: bukva ( Fagus sylvatica ), jela ( Abies alba ), smra ( Picea abies ), balkanski javor ( Acer visiani ); na veim nadmorskim visinama raste klekovina bor ( Pinus mugo ) i patuljasta kleka ( Juniperus nana ). da ne predstavlja prijetnju za vegetaciju. Dobro ouvane ume i dugogodinja zatita ovog prostora, vani su uzroci bogate faune sisara. U NP ive: mrki medvjed ( Ursus arctos ), srna ( Capreolus capreolus ), vjeverica ( Sciurus vulgaris ), puh ( Glis glis ), nekoliko vrsta slijepih mieva...Ptice su zastupljene sa preko 200 vrsta. Biogradska gora se odlikuje i bogatom faunom gmizavaca i vodozemaca. Meu insektima su posebno raznovrsni i interesantni leptiri, na teritoriji nacionalnog parka evidentirano je oko 80 vrsta.
Biogradsko jezero sa okolinom.
Kriterijum A - vrste: Allium phthioticum Boiss. & Heldr. A(iv) Amphoricarpos autariatus Blecic & ??yer ssp. bertisceus Blecic & Mayer A(iv) Bovista paludosa Lv. A(ii) Cephalaria pastricensis Drfler & Hayek A(iv) Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A(ii) Dianthus nitidus Waldst. & Kit.subsp lakusicii T. Wraber A(iii) Eryngium alpinum L. A(ii) Euphorbia montenegrina (Bald.) K. Maly A(iv) Gentiana lutea L. ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A(iv) Gomphus clavatus (Pers.) Gray A(ii) Melampyrum doerfleri Ronn A(iv) Minuartia baldacci (Halcsy) Mattf. A(iv) Narcissus augustifolius Curt . A(ii) Narthecium scardicum Koanin A(iv) Phylloporus pelletieri (Lv.) Quel. Pinguicula balcanica Casper A(iv) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Sarcosphaera coronaria (Jacq.) Boud. A(ii) Silene asterias Griseb . A(iv) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Verbascum nicolai Rohlena A(iv) Viola orphanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine A(iii) Viola speciosa Pantocsek A(iv) Wulfenia blecici Lakuic A(iii)
Cephalaria pastricensis
Kriterijum B-bogatstvo biodiverziteta G1 Broadleaved deciduous woodland Kriterijum C-habitati 31.46 [Bruckenthalia] heaths 3130 Oligotrophic to mesotrophic standing waters witth vegetation of the Littorelletea uniflorae and/or Isoeto-Nanjuncet 3230 Alpine rivers and their ligneous vegetation with Myricaria germanica 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes 41.1 Bukove ume 41.2 Oak-hornbeam forests 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora 44.1 Riparian willow formations KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda (stoarstvo) - turizam/rekreacija - sakupljanje divljih biljnih vrsta - ribolov/akvakulture - zatita prirode i nauna istraivanja.
Gentiana lutea ssp. symphyandra
UGROENOST STANITA: Trebalo bi ograniiti kretanje motornih vozila kroz nacionalni park. Sve intezivniiji razvoj eko-turizma i saobraaja u ovom podruju predstavljaju prijetnju za ivi svijet. Osnovna pretnja nestanku jezera je njegovo oticanje kroz pukotine, to je prirodan, neizbean proces za sva lednika jezera.
BRDO SPAS
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Biogradska Gora I m e n a e n g l e s k o m : Biogradska Gora P o v r i n a : 242ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 28 N/19 o 21 N a d m o r s k a v i s i n a : 50-385mnm
ZATIENA PODRUJA: Od 1968. godine brdo Spas je zatieno, kao podruje sa izuzetnim prirodnim vrijednostima.
B R D O S P A S se nalazi u blizini Budve i

sve do skoro, ovo podruje je predstavljalo ,,plua grada,, .Usled intezivne urbanizacije, koja je zahvatila brdo poslednjih godina, prirodna stanita su krajnje degradirana i na velikim povrinama vegetacija je potpuno unitena. Najveu botaniku vrijednost brda predstavlja subpopulacija drvenaste mljeike. I ako je na brdu Spas uniten veliki dio prirodnih stanita, ovo podruje i dalje sadri najbolje stanite (najveu subpopulaciju) dr venaste mljeike u Crnoj Gori (32.22 Tree spurge formations). Ostatak vegetacije je predstavljen degradiranom makijom i saenom borovom umom.
Podruje se ne odlikuje bogatom faunom, posebno poslednjih godina od kad je postalo veliko gradilite. Najbogatija je ornitofauna; registrovano je 14 vrsta ptica sa ptiije direktive.
Sjea autohtone vegetacije radi izgradnje golf terena. Ostaci prvobitne vegetacije se vide u pozadini.
Kriterijum C-habitati
#
32.22 Tree-spurge formations
Dio ouvanih stanita na brdu Spas.
KORIENJE ZEMLJISTA - urbanizacija/saobraaj/industrija - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja.
Rezultati urbanizacije.
UGROENOST STANITA: Urbanizacija i razvoj infrastrukture zauzimaju 30% povrine, a vezani su za razvoj turizma. I ako je brdo Spas zatieno kao podruje sa izuzetnim prirodnim vrijednostima, nastavak urbanizacije je izvjestan; Ukoliko nadlene strukture nisu u stanju da zaustave dalju urbanizaciju, neophodno je ostaviti jednu kompaktnu povrinu koju obrasta vrsta Euphorbia dendroides , a koja e biti izuzeta iz urbanizacije. Opasnost od poara je velika!!!
BULJARICE
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Buljarica I m e n a e n g l e s k o m : Buljarica P o v r i n a : 156ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 18 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 0-108mnm
37 E
ZATIENA PODRUJA: Buljarika plaa je od 1968. zatiena kao Spomenik prirode. Zatitom je obuhvaen uzak pojas uz more, povrine 4 ha.
B U L J A R I C A je malo mjesto, koje se nalazi u centralnom dijelu crnogorskog primorija, udaljeno oko 1 km od Petrovca, idui prema Baru. Plaa je duga oko 2200 metara, a njeno zalee je u najveoj mjeri, do danas, zadralo prirodni izgled i malo je naseljeno. Flora Buljarice nije dovoljno istraena, ali je do sad registrovano nekoliko vrsta koje su zakonom zatiene u Crnoj Gori ( Er yngium maritimum, Hermodact ylus tuberosus, Polygonum salicifolim, Ophris sp ....). Vegetacija dina i zaslanjenih livada
Uvala Buljarica u zimskom periodu.
(16.2 Dunes, 15.5 Mediterranean and thermo-Atlantic salt meadows) se na buljarikoj plai nalaze u fragmentima. Najveu botaniku vrijednost podruja predstavljaju vlane ume koje se nalaze u zaleu plae. Vrijednost ovih stanita je u toliko vea, ako se uzme u obzir da se Buljarica nalazi u ,,srcu,, podruja koje je poslednjih godina doivjelo ,,urbanistiki haos,,; to za rezultat ima degradaciju, a esto i potpuno unitavanja, veine prirodnih habiteta. Raznovrsna, jo uvijek dobro ouvana vegetacija Buljarice predstavlja idealno stanite mnogih insekata, vodozemaca,
gmizavaca, ptica. Do sada su na ovom prostoru registrovane 54 vrste ptica sa ptiije direktive i 2007. godine proglaen je za podruje od meunarodnog znaaja za boravak ptica.
Kriterijum C-habitati 15.5 Mediterranean salt meadows 16.2 Dine; 41.7 Termofilne i supra-mediteranske ume hrasta; 41.8 Mjeovite termofilne ume 44.1 Riparian willow formations
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda - urbanizacija/saobraaj/industrija - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja.
UGROENOST STANITA: Po urbanistikom planu je predvieno da se na podruiju Buljarice grade hotelski kompleksi. Prilikom realizacije ovog projekta neophodno je zatititi dio prirodnih habitata. Smatramo da bi bilo veoma korisno odustati od pravljenja golf terena, koji u su u pogledu biodiverziteta ,,tabula rasa,,. Tako?e, neophodno je strogo voditi rauna o tome koje e se vrste koristiti kao parkovsko drvee u okviru hotelskih kompleksa.
DOLIN A GRBA JE
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Dolina Grbaje I m e n a e n g l e s k o m : Grbaja Valley P o v r i n a : 1112ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 51 N/20 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1140-2000mnm
18 E
ZATIENA PODRUJA: Dio planinskog masiva prokletija, ukljuujui podruje sajta, je predloeno za zatitu u kategoriji Nacionalnog parka.
D O L I N A G R E B A J E pripada planinskom
masivu Prokletija. To je gleerska dolina koja se nalazi na oko 1160 mnm i okruena sa svih strana visokim planinskim vrhovima. Iznad Grebaje se izdiu: Volunica (1870mnm), Karaula (1915mnm), Onjak (2185mnm), Karanfili (2490mnm). Dolina Grebaje i okolni vrhovi su veoma atraktivni i zanimljivi ljubiteljima prirode.
Dolina Grbaje i Volunica planina.
Sloeni i specifini, istorijsko-geografsko-ekoloki inioci uslovili su razvoj veoma bogate flore na ovom podruju, koja se karakterie obiljem endeminih i subendeminih taksona. Prisutan je i veliki broj reliktnih vrsta, meu kojima dominiraju tercijerni i glacijalni relikti. Ovo je jedan od vanijih centara diverziteta vaskularne flore u Crnoj Gori. Od 8 taksona sa A liste, koliko ih je registrovano u dolini Grbaje i okolnim vrhovima, posebnu panju zavrijeuje Lunaria telekiana . Kompletna crnogorska populacija ovog rijetkog, endeminog taksona (crnogorsko-albanski endem) vezana je za ovaj sajt. Vano je pomenuti i veoma brojnu populaciju endemine vrste Wulfenia bleccici . U dolini Grbaje i okolnim vrhovima dominiraju otvoreni habitati: livade, panjaci, sipari i vegetacija stijena ija se flora odlikuje visokim stepenom endemizma. Prisutne su jo uvijek dobro ouvane bukove ume, kao i reprezentativne sastojine molike. Ispaa, koja postoji na teritoriji sajta nije intezivna, tako da ne predstavlja prijetnju za vegetaciju. Intezivna sjea ume, koja predsavlja ozbiljan problem Prokletijskog masiva, ovdje jo uvijek nije dostigla zabrinjavajue razmjere.
Kriterijum A - vrste: Acer intermedium Panc. A(iv) Amphoricarpos autariatus Blecic & ??yer ssp. bertisceus Blecic & Mayer A(iv) Geum bulgaricum Panc . A(ii) Lunaria telekiana Jav . A(iv) Pinus heldreichii H.C hrist var. heldreichii A(i) Silene macrantha (Pancic) Neumayer A(iv) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Wulfenia blecici Lakuic A(iii)
Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora 8120 Calcareous and calcshist screes of the montane to alpine levels (Thlaspietea rotundifolii) 8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation 8310 Peine not open to the public
U ovom dijelu planinskog masiva Prokletija i dalje je mogue vidjeti grupe divokoza - veoma ugroenu i prorijeenu vrstu u Crnoj Gori. Faunistikoj vrijednosti terena doprinos daje i prisustvo medvjeda (Ursus arctos) , vrste koja je na granici opstanka na teritoriji nae zemlje. Smatra se da masiv Prokletija moe biti jo jedino preostalo stanite na ovom podruju Balkana. gdje je opstao ris ( Lynx lynx ).
KORIENJE ZEMLJISTA: - lov - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja.
Wulfenia blecici
Silene macrantha
UGROENOST STANITA: Zbog atraktivnosti podruja i visokih vrhova koji je okruuju, dolina Grbaje je primamljivo podruje za planinare i ljubitelje prirode. Poslednjih godina se biljei porast turista u ovoj oblasti, to je praeno i urbanizacijom. Izgradnjom objekata koji se ne uklapaju u ambijent naruava se ljepota pejzaa i degradiraju se prirodna stanita. U budunosti bi veliki broj posjetioca mogao da predstavlja opasnost za biljni svijet. Zbog toga je neophodno strogo regulisati urbanizaciju i voditi rauna o broju ljudi koji posjeuje podruje.
DOLIN A RIJEKE LIM

#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Dolina rijeke Lim I m e n a e n g l e s k o m : Valley of Lim River P o v r i n a : 2469ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 48 N/20 o 22 N a d m o r s k a v i s i n a : 502-910mnm
ZATIENA PODRUJA: Podruje nije zatieno nacionalnim zakonom, ali predstavlja EMERALD sajt.
L I M je meunarodna rijeka koja izvire iz Crnoj Gori,pa se zbog esto loe rijeenog
Plavskog jezera u Crnoj Gori i protie kroz Albaniju, Srbiju i Bosnu i Hercegovinu. Tako se dolina Lima prua od obronaka Prokletija do ua u Drinu. Lim formira kompozitnu dolinu u kojoj se smjenjuju klisure i kotline. U Crnoj Gori samo jedan mali dio, u okolini Berana, ima kanjonski karakter. Lim protie kroz Plav, Berane i Bijelo Polje u pitanja otpadnih voda odlikuje visokim stepenom zagaenosti. Ne postoje detaljni podaci o floristikom bogatstvu doline Lima, ali dosadanji podaci nesumljivo govore da je u pitanju botaniki vrijedno podruje. Ovaj sajt sadri jedinu, u Crnoj Gori do sada registrovanu populaciju vrste Campanula secundiflora . Naalost, tokom terenskih istraivanja u okviru IPA projekta, lanovi tima nisu uspjeli da pronau ovu populaciju, tako da ne raspolaemo podacima o njenom stanju i veliini. U dolini Lima je opisana nacionalno znaajna zajednica iji je edifikator endemina vrsta Myricaria ernesti mayeri . Najreprezentativnije stanite na ovom sajtu su endemine zajednice jove (44.215 Montenegrine grey alder galleries). Veoma su interesantne i polidominantne termofilne ume i ikare. U gornjem toku Lima na sjevernim ekspozicijama prisutne su i sastojine bukve. Urbanizacija u dolini Lima, prevoenje prirodnih stanita u poluprirodna ili urbana, najvea je prijetnja za biljni svijet ove zone.
Kriterijum A - vrste: Campanula secundiflora Vis. & Pancic A(i) Kitaibela vitifolia Willd. A(iv) Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume 41.7 Termofilne i supra-mediteranske ume hrasta 44.1 Riparian willow formations 44.2 Boreo-alpine riparian galleries
FAUNA: Na podruju ovog sajta registrovano je 26 vrsta ptica, od kojih 4 migratorne, sa Rezolucije 6 Habitat direktive. Zabiljeene su i 3 vrste riba i 2 vrste sisara sa iste Direktive.
Termofilne ume i ikare
Posledica eksploatacije ljunka
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda i stoarstvo - ribolov i akvakulture - umarstvo - urbanizacija/industrijalizacija/razvoj saobraajne infrastrukture
Ovaj sajt sadri kompletnu populaciju vrste Campanula secundiflora ima li na naziv u Crnoj Gori.
UGROENOST STANITA: Osim zagaenjem, koje je prijatnja za kompletan ivi svijet Lima i Polimlja, prirodni habitati su ugroeni i urbanizacijom u ovoj zoni. Plodna dolina Lima bila je privlana za ivot, pa urbanizacija ovog terena traje vjekovima. Bilo bi vano zatititi manje povrine najreprezentativnijih habitata i sauvati ih od dalje degradacije urbanizacijom.
DURMITOR I KANJON TARE

#
Durmitor i kanjon rijeke Tare I m e n a e n g l e s k o m : Durmitor massife and canyon of Tara river P o v r i n a : 35757ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 14' N / 19 o 3' E N a d m o r s k a v i s i n a : 433-2525 mnm ZATIENA PODRUJA:
Nacionalno ime sajta:
Centralni dio masiva Durmitora sa kanjonima rijeka Tare, Drage i Suice i dijelom kanjona Komarnice proglaeni su Nacionalnim parkom 1952. godine. Od 1980. godine ovo podruje je dio svjetske prirodne batine UNESCO-a. ume crnog bora na lokalitetu Crne poda su zatoene kao prirodni rezervat. NP Durmitor smjeten je na sjeverozapadu Crne Gore i obuhvata osnovni masiv planinskog vijenca Durmitora. Durmitor je jedna od najviih planina Dinarida; preko 20 vrhova vii su od 2200 mnm, a najvii meu njima je Bobotov kuk (2523mnm). Planinski masiv Durmitora odlikuju impresivni pejzai. Ljepotom i grandioznou istie se kanjon Tare,koji je na pojedinim mjestima dubok do 1300 m i poslije Kolorada predstavlja najdublji i najdui kanjon na svijetu. Posebnu dra i ljepotu Nacionalnom parku Durmitor daje 18 lednikih jezera. Najvee od njih je Crno jezero iz koga voda otie u dvije rijeke Bobotov kuk
Pivu i Taru. NP Durmitor odlikuje se izvanrednim bogatstvom vaskularne flore. Na njegovoj teritoriji registrovano je preko 1300 taksona, od ega 122 biljke imaju razliite rangove endemizma. Durmitor predstavlja veoma znaajan refugijalni centar visokoplaninske flore. Ovaj IPA sajt sadri 35 taksona sa A liste i time znaajno prednjai nad svim ostalom sajtovima. U kanjonu Tare nalazi se kompletna crnogorska populacija lijezdastog zvonia (Adenofora lilifolia). Vrsta je esta du itavog kanjona Tare, od urevia Tare do epan polja. Populacija je brojna i stabilna. Durmitor je i jedino registrovano stanite vrste Campanula hercegovina u Crnoj Gori. Tokom istraivanja realizovanih u okviru IPA projekta lanovi tima nisu pronali ovaj takson,tako da nememo podataka o veliini populacije. Ovaj prostor je klasino nalazite vrste Protoedraianthus tarae, endemine crnogorske vrste. NP Durmitor je vaan sajt i za orhideju gospina papuica (Cypripedium calceolus). Na lokalitetu Crna poda postoji subpopulacija od oko 50
jedinki ove veoma dekorativne biljke, to manje primjese bukve, Kanjon Suice koji predstavlja oko polovine ukupne sadri dobro ouvane bukovo-jelove ume sa impozantnim primjercima stabala, kao i crnogorske populacije. sastojine bukve i javora, Vakovske stijene ume predstavljaju znaajan prirodni koje se prostiru obodom kanjona Tare i potencijal Durmitora. Ovdje nalazimo ume sadre sastojine munike (Pinus heldreichi) i bukve (Fagus sylvatica), crnog bora (Pinus kanjon Draginice sa mjeovitim liarskonigra), smre (Picea abies), jele (Abies etinarskim umama. Najbolje i najstarije alba) a najbrojnije su mijeane zajednice. ume nalaze se pod strogom zatitom; meu Najbolje i najvrijednije ume nalaze se pod njima se izdvaja rezervat crnog bora (Pinus strogom zatitom. Strogo zatiene zone su: nigra) na lokalitetu Crna poda, gdje pojediCrna poda rezervat crnog bora (Pinus na stabla prelaze 50 metara visine. nigra)gdje su pojedina stabla stara i do 400 godina, a visinom prelaze 50 m, Sliv mlinskog potoka praumski rezer vat mijeane etinarske ume (smra i jela) uz
Kriterijum A-vrste: Acer intermedium Panc. A(iv) Adenophora lilifolia (L.) Ledeb. A(iv) Amphoricarpos neumayeri Vis. A(iv) Aquilegia grata F. Mal? ex Zimmeter A(iv) Artemisia petrosa (Baumg.) Jan ssp. eriantha (Ten.) Giacomini & Pignatti, A(i) Asperula wettsteini Adamovic A(iv) Biscutella laevigata L. subsp. montenegrina Rohl A(iii) Buxbaumia viridis (Moug.) Moug. & Nestl A(ii) Campanula abietina Griseb. et Schenk. (syn. C. patula ssp abietina (Griseb.) Simonk.) A(ii) Campanula hercegovina Degen & Fiala A(i) Centaurea incompta Vis . A(iv) Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A(ii) Cypripedium calceolus L. A(ii) Daphne malyana Blecic A(i) Dicranum viride (Sull. & Lesq.) Lindb. (o) A(ii) Edraianthus glisicii Cernj. & Soka A(iii) Eryngium alpinum L . A(ii) Euphorbia montenegrina (Bald.) K. Maly A(iv) Euphorbia pancicii G. Beck. A(iv) Fritillaria montana Hoppe. (syn. F. orientalis Adams) A(ii) Gentiana levicalyx Rohlena A(iv) Gentiana lutea L. ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A(iv)
Biscutella laevigata
Gomphus clavatus (Pers.) Gray Lathyrus binatus Pancic A(iv) Melampyrum doerfleri Ronn A(iv) Micromeria croatica (Pers) Briq. A(iv) Neckera pennata Hedw. A(ii) Pinguicula balcanica Casper A(iv) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Protoedraianthus tarae Lakuic A(iii) Prunus cocomilia Ten A(iv) Phylloporus pelletieri (Lev.) Quel. Senecio thapsoides DC. subsp visianianus (Papaf. ex Vis.) Vandas A(iv) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Verbascum durmitoreum Rohlena A(iv) Verbascum nicolai Rohlena A(iv) Vicia montenegrina Rohlena A(iv) Viola orphanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine A(iii) Viola speciosa Pantocsek A(iv)
Kriterijum B-bogatstvo biodiverziteta C3 Litoralna zona kopnenih povrinskih voda. Ima visoki diverzitet mahovina. Tara predstavlja najvei rezervoar iste tj. pijae vode u Evropi. Prepoznatljiva je po brojnim pritokama i vrelima. Po svojoj ljepoti izdvajaju se Bailovia sige (vrela na lijevoj obali Tare gde voda izvire iz jezera u peini Buarica ili Buavica i pada sa visine od preko 30 metara, a u duini od skoro 150 m). Pozadinu ovih vodopada ine debele naslage sedre (travertina) gusto obrasle mahovinama. U kanjonu rijeke Tare, na potezu od Splavita do epan polja rastu 73 vrste mahovina (59 mosses and 14 liverworts) od ega su tri nove za floru mahovina Crne Gore (za dvije vrste ovo su jedini poznati lokaliteti na podruju Crne Gore). G3 etinarske ume- bogat diverzitet gljiva. Raznovrsnost i bogatstvo gljiva na podruju NP Durmitor je uslovljeno velikim diverzitetom biljnih vrsta i velikim brojem razliitih stanita. U okviru granica Parka do sada je konstatovano preko 500 vrsta gljiva. Od vrsta gljiva koje se nalaze na listi IPA, kriterijum A(ii), prisutne su: Phylloporus rhodoxanthus i Gomphus clavatus. Na prostoru Parka registrovane su 34 vrste koje su zatiene nacionalnim zakonodavstvom zbog svoje rijetkosti ili ugroenosti (Sl. RCG br.76/06).
Rijeka Tara
Adenophora lilifolia
Kriterijum C-habitati 22.11 Lime-deficient oligotrophic waterbodies 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes 35.11 Mat-grass swards 41.1 Bukove ume 41.2 Oak-hornbeam forests 41.4 Mixed ravine and slope forests 42.16 Southern Balkan silver fir forests 42.62 Zapadno-balkanske borove [ Pinus nigra ] ume 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora. 44.1 Riparian willow formations 44.2 Boreo-alpine riparian galleries 44.3 Middle European stream ash-alder woods 54.12 Hard water springs 54.2 Rich fens 54.426 Peri-Danubian black-white-star sedge fen 54.5 Transition mires 65 Peine
Ovaj IPA sajt sadri 35 taksona sa A liste i time znaajno prednjai nad svim ostalom sajtovima.
Durmitor-plavne livade oko Crnog jezera
Zbog raznolikog reljefa, kompleksnih klimatskih uticaja i raznovrsnih stanita ivotinjski svijet Durmitora je veoma heterogen. Postoje predstavnici planinske, visokoplaninske, ali i ravniarske faune. Od sisara vano je pomenuti medvjeda ( Ursus arctos ), divokozu ( Rupicarpa rupicarpa ), risa ( Lynx lynx ) Na prostoru Nacionalnog parka Durmitor moe se nai preko 160 vrsta ptica; veina ih je zakonom zatieno u Crnoj Gori.
Razvoj turizma na sadanji nain negativno utie na ekosisteme NP Durmitor
Durmitor-toila
Durmitor-Pasovi
KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda (stoarstvo i agrikulture) zauzima oko 30% zemljita - ribarstvo i akvakulture (oko 5% zemljita) - umarstvo (20% zemljita) - lov - zatita prirode i nauna istraivanja - turizam i rekreacija - urbanizacija, razvoj industrije i saobraajne infrastrukture - sakupljanje divljih biljnih vrsta
UGROENOST STANITA:
Poslednjih nekoliko godina divlja gradnja je, na teritoriji NP Durmitor, uzela maha. Nadleni organi nisu ovome stali na put, ve su predloili da se podruje sa divljom gradnjom izuzme iz Nacionalnog parka. Nedozvoljena sjea uma je esta na teritoriji Nacionalnog parka, takoe i krivolov. Potrebno je u budunosti odlunije sprijeiti ovakve akcije. Tokom ljetnjih mjeseci i poari naruavaju ekosistem Nacionalnog parka. Poar velikih razmjera je zahvatio NP Durmitor 2007. godine. 2004. godine bio je aktuelan projekat izgrad-
nje brane na Tari za potrebe hidrocentrale. Za sad je projekat stopiran, ali nismo sigurni da se potpuno odustalo od ovog projekta. Razvoj infrastrukture za potrebe turizma ima visok negativan uticaj na ouvanost stanita. Zbog imopzantne, i jo uvijek dobro ouvane prirode, planinski masiv Durmitora je interesantna destinacija za planinare, ljubitelje prirode i istraivae iz cijele Evrope. Tako je abljak centar planinskog turizma u Crnoj Gori. Bilo bi potrebno donijeti uredbe koje propisuju "pravila ponaanja" turista i kolekcionara, jer u suprotnom ove aktivnosti mogu ozbiljno da narue prirodu.
HA JLA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Hajla planina I m e n a e n g l e s k o m : Hajla Mountain P o v r i n a : 1551ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 18 N/20 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1640 - 2403 mnm
11 E
ZATIENA PODRUJA: Podruje nema status zatite
H A J L A se smatra za najistaknutiju savremene taksonimiije stavlja u sinonimiku

planinu Roajskog kraja. Njen greben je u obliku blago povijenog slova S i prua se duinom od 12km. Jako je uzan i mjestimino ne prelazi 1m irine. Sjedlom, greben je podijeljen na dva dijela: Pepiki, visine 2403mnm i Dermandoski, visine od 21202280mnm. U geomorfolokom pogledu fizionomiju Hajle odreuju glacijalni i kraki tereni iji su karakteristini oblici cirkovi, valovi, vrtae i uvale. U pogledu vaskularne flore, masiv Hajle se odlikuje izuzetnim bogatstvom i diverzitetom. Svojstven mu je lokalni endemit Hedysarum ilii (Lakui & Markii 1982), koji se, na alost, u djelima Hedisarum hedysaroides . Floru ovog masiva odlikuje prisustvo niza tercijernih relikata ( Pinus heldreichii, Potentilla apennina, Geum molle, Gentiana crispata itd.) i niza endeminih vrsta. Ovaj prostor je uven i po bogatsvu ljekovite flore. Procjenjuje se da je broj biljaka koje pronalaze primjenu u tradicionalnoj medicini oko 300 (Martinovi & Markii 2002). U pogledu vertikalnog ralanjenja Hajla pripada srpsko-bugarskom tipu koji je dugo vremena bio prepoznat samo na planini Ljubinji. Brdski pojas je sainjen od hrastovih uma sveze Quercion farnetto cerris. Na ovaj pojas se nastavlja zona bukovih uma sveze Fagion moesiace. U subalpinskoj zoni se nalaze smreve ( Piceion excelsae ) ili mijeane molikino-smreve ume: PiceetoPinetum. Znaajan dio vegetacije masiva Hajle otpada na planinske panjake i kamenjare (Lakui 1969, Markii 2002). Posebno vanan tip habitata jesu subaplinski kamenjari - stanite niza visokoplaninskih endemita, ukljuujui i Hedysarum ilii.
Hajla-smreve ume
Kriterijum A-vrste: Amphoricarpos autariatus Blecic & ??yer ssp. bertisceus Blecic & Mayer A(iv) Asperula doerfleri Wettst . A(iv) Campanula abietina Griseb. et Schenk. (syn. C. patula ssp abietina (Griseb.) Simonk.) A(ii) Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A(ii) Gentiana lutea L. ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A(iv) Geum bulgaricum Panc. A(ii) Melampyrum doerfleri Ronn A(iv) Narthecium scardicum Koanin A(iv) Pinguicula balcanica Casper A(iv) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Silene macrantha (Pancic) Neumayer A(iv) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Wulfenia blecici Lakuic A(iii) Kriterijum C-habitati 31.46 [Bruckenthalia] heaths 35.11 Mat-grass swards 41.1 Bukove ume; 42.243 Montenegrine spruce forest 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora.
Geum bulgaricum
Wulfenia blecici
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda (stoarstvo); - umarstvo - zatita prirode i nauna istraivanja; - turizam/rekreacija - sakupljanje divljih biljnih vrsta
UGROENOST STANITA: Podruje se nalazi na granici sa Albanijom i Kosovom. esti su upadi umokradica iz susednih drava koji se po nekad zavravaju i upotrebom oruja izmeu umokradica s jedne i granine policije i uvara uma s druge strane. umski ekosistemi su ve narueni kao posledica ove nelegalne see. Razvoj infrastrukture za legalnu seu takoe naruava ekosistem, a podruje nema plan upravljanja.
Pinguicula balcanica
Silene macrantha
JERINJA GLAVA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Jerinja Glava I m e n a e n g l e s k o m : Jerinja Glava Mountain P o v r i n a : 295ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 12 N/20 o 22 E N a d m o r s k a v i s i n a : xx mnm
ZATIENA PODRUJA: Podruje nije zatieno zakonom.
nacionalnim
Jerinja glava nalazi se na oko 6 kilometara od Andrijevice. Oduvijek je privlaila panju botaniara, ali je do dananjih dana ostala nedovoljno istraena. Prva botanika istraivanja na ovom terenu sprovodio je, jo na samom poetku 20. vijeka, poznati eki botaniar Jozef Rohlena koji je dao ogromni doprinos poznavanju flore Crne Gore. Rohlena u svojim
Bukove ume na padinama Jeinje glave
putopisima navodi "Poto se sve planine kod Andrijevice izdiu vrlo stramo iz doline, to je prelaz termofilne flore u alpinsku poprilino direktan i ako u planinskim strminama (npr. Balj, Jerinja Glava, Zeletin i dr.) nije rijedak sluaj da se pojedina alpska vrsta sputa vrlo nisko, i obratno, da se poneka vrsta koja trai toplotu nae na neobinoj visini. "Tokom istraivanja realizovanih u okviru IPA projekta na Jerinjoj
glavi je evidentirana orhideja Himantgoglossum caprinum , ovaj lokalitet je najsjevernija taka areala pomenute vrste u Crnoj Gori. Na ver tikalalnom profilu Jerinje glave termofilne mjeovite ume (41.2,
Kriterijum A - vrste: Achillea fraasii Schultz Bip A(iv) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii)
41.7 - uzak pojas) smjenjuju bukove ume. Iznad bukovih uma nalaze se otvorena stanita. Primjeeno je blago zarastanje otvorenih stanita, vjerovatno zbog sve manjeg inteziteta stoarstva na ovom podruju.
Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume 41.2 Oak-hornbeam forests 41.7 Termofilne i supra-mediteranske ume hrasta 8210 Calcareous rocky slopes with chasmo phytic vegetation
Himantoglossum caprinum
Achillea fraasii
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda i stoarstvo
UGROENOST STANITA: Za sad nisu evidentirani antropogeni faktori koji bi ozbiljnije ugroavali biljni svijet ovog terena. Neplanska i nelegalna sjea i nepostojanje adekvatnog plana upravljanja ovim podrujem mogu dovesti do veeg stepena ugroenosti pojedinih prirodnih habitata.
Stoarstvo na stari nain.
KAKARICKA GORA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Kakaricka gora I m e n a e n g l e s k o m : Kakaricka gora hill P o v r i n a : 503ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 43 N/19 o 31 N a d m o r s k a v i s i n a : 70-200 mnm
K A K A R I C K A G O R A se nalazi u jugoistonom dijelu Crne Gore, na podruju Optine Podgorica, a dio koji je proglaen IPA sajtom, veinskim dijelom pripada samom gradskom podruju. Povrina sajta iznosi oko 2,5km 2 . U pogeldu tipova habitata, granicama sajta su obuhvaeni: 1. ikare bjelograbia, kostrike i trojanskog hrasta; 2. kamenjari.
Prvi podaci o flori Kakaricke gore stari su vie od 100 godina. Na proputovanU pogledu habitata, Kakaricka gora ju po Crnog Gori, strani botaniari: Baldai i Rohlena su proli ovim lokalitetom i zabil- lii na mozaik izgraen od kamenjara i fragmenata prirodne umske vegetacije. Neke od tipskih vrsta kamenjara su Salvia officnalis, Stipa pulcherima i Satureja montana , a predstavnici dendroflore su Quercus trojana, Carpinus orientalis, Phylirea media, Juniperus oxycedrus, Rhamnus orbicularis (endemit).
jeili nalaze nekih taksona. I domai botaniari (Blei, Pulevi, Buli, Hadiablahovi, Steevi, Vuksanovi) su botanizirali ovim podrujem i dali doprinos pozvavanju njegovog biljnog svijeta. Na ovom lokalitetu Blei & Pulevi 1979. godine pronalaze Cionuru erectu novu vrstu za floru Crne Gore. U bazi podataka o flori dijela Kakaricke gore koji pripada gradskom podruju Podgorice, nalazi se 400 taksona ranga vrste i podvrste, to govori da se radi o floristiki jako bogatom lokalitetu.
Kakaricka Gora, june padine
Jo neke endemine vrste zabiljeene na ovom podruju su: Vincetoxicum huteri, Genista sericea, Astragalus illyricus, Crocus dalmaticus ... Predio se ne odlikuje visokom estetskom ili ekonomskom vrijednou, ali je vano stanite za nekolicinu IPA vrsta. Osnovni motiv za izbor Kakaricke gore za IPA podruje je populacija vrste Romulea linaresii subsp. graeca - kaunak (ovo je jedini IPA sajt u Crnoj Gori koji sadri pomenutu vrstu). Procjenjuje se da populacija broji oko 100 jedinki, ali se oekuje njeno smanjenje zbog intezivne urbanizacije na ovom podruju. Slian trend, kada su u pitanju populacije kaunka, postoji i na drugim gradskim goricama.
Gladiola Gladiolus palustris
Kriterijum A-vrste: Gladiolus palustris Gaud. A(ii) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii) Ophrys oestriphera Bieb. (syn. O. scolopax ssp. cornuta ) A(ii) Romulea linaresii Parl. subsp. graeca Bguinot A(iv)
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda (stoarstvo i biljna proizvodnja); - zatita prirode i nauna istraivanja; - urbana podruja, industrijski objekti i saobraajnice pokrivaju oko 20% teritorije.
Ophr ys oestriphera
UGROENOST STANITA: IPA sajt se nalazi u irem gradskom podruju i glavna pretnja, koja je izgleda neminovna, je urbanizacija ovog podruja. Uglavnom se radi o nelegalnoj gradnji stambenih objekata, ali je to proces koji se nastavlja i neminovna je posledica irenja Romulea grada. Pored ovoga, poari tokom ljeta su linaresii esti. subsp. graeca
KANJON RIJEKE CIJEVNE I HUM ORAHOV SKI

#
Kanjon rijeke Cijevne i Hum Orahovski I m e n a e n g l e s k o m : Canyon of Cijevna river and Hum Orahovski P o v r i n a : 3828ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 42 N/19 o 45 E N a d m o r s k a v i s i n a : 40-1920 mnm
ZATIENA PODRUJA: Podruje kanjona Cijevne je predloen za zatitu kao podruje sa posebnim prirodnim vrijednostima 1986. i 1997. godine. Do sada predlog nije sproveden. R I J E K A C I J E V N A izvire u planinskom crnogorske flore, kao i preko 30 biljnih
dijelu Albanskih prokletija i gornjim tokom duine od 26,5 km protie kroz Albaniju. Kroz Crnu Goru protie duinom od 32 km i uliva se u rijeku Morau. U gornjem dijelu toka Cijevna ima impozantan kanjon ija dubina na pojedinim mjestima prelazi 1000 m. Kanjon je u donjem dijelu toka plii i ui, ali i dalje veoma atraktivan. Burna geoloka prolost, raznolik reljef i pedoloki pokriva, kompleksni klimatski uticaji uslovili su razvoj veoma raznovrsnog biljnog svijeta na ovom podruju. Tako se u kanjonu Cijevne mogu pronai mediteranski elementi flore, ali i prave planinske biljke. Na irem podruju kanjona registrovano je 959 biljnih taksona, to predstavlja gotovo treinu ukupne Istraivanja flore ovog refugijuma zadnjeg ledenog doba zapoeli su strani autori u 19. vijeku navesti koji Najopirnije istraivanje flore i vegetacije kanjona rijeke Cijevne sproveo je dr Zlatko Buli prilikom izrade magistarske teze tokom 90-tih godina 20. vijeka.
FAUNA: ire podruje kanjona Cijevne je stanite velikog broja meunarodno znaajnih vrsta ivotinja (Habitat direktiva i Bernska Komvencija): 1 vrsta sisara, 82 vrste ptica, 5 vrsta gmizavaca i vodozemaca, 4 vrste riba i 5 vrsta insekata.
zajednica. U kanjonu Cijevne se sa promjenom nadmorske visine, u vezi sa promjenom klimatskog reima, smjenjuje nekoliko vegetacijskih pojaseva. Od najniih ka viim nadmorskim visinama zajednice se nadovezuju po sledeem redosledu: hrast crnika i crni jasen (Orno - Quercetum ilicis), ume i ikare bjelograbia (Carpinetum orientalis - vei broj asocijacija), makedonski hrast (Quercetum trojanae montenegrinum), crni grab i jesenja aika (Seslerio Ostr yetum carpinifoliae), pojas bukve (Fagetum sylvaticae montenegrinum, Fagetum subalpinum) i gornju umsku granicu ini pojas munike (Pinetum heldreichii ber tisceum). Iznad pojasa munike nalaze se planinske i vidokoplaninske rudine i kamenjari. U zonama navedenih uma, pojavljuju se: vegetacija u pukotinama stijena, sipari, kamenjari, razliiti degradacioni stadijumi pomenutih fitocenoza. Posebno vaan habitat ovog sajta su dobro ouvane ume munike (42.7 High oroMediterranean pine forests) na Humu orahohovskom. Ove fitocenoze subendeminog i tercijerno-reliktnog balkanskog bora imaju i znaajnu ulogu u zatiti zemljita od erozije.
Kriterijum A-vrste: Amphoricarpos neumayeri Vis . A(iv) Asperula doerfleri Wettst . A(iv) Centaurea incompta Vis . A(iv) Cephalozia macounii (Aust.) Aust. (o) A(ii) Cymbalaria ebelii (Cufod.) Speta A(iv) Geum bulgaricum Panc . A(ii) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii) Hyacinthella dalmatica (Baker) Chouard A(iv) Minuartia velenovsky Rohlena A(iv) Narcissus augustifolius Curt . A(ii) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Ramonda serbica Pancic A(ii) Senecio thapsoides DC. subsp visianianus (Papaf. ex Vis.) Vandas A(iv) Tulipa grisebachiana Pant A(iv) Kriterijum B-bogatstvo biodiverziteta G3 etinarske ume - veliki diverzitet gljiva. Zbog prisustva habitata sa endeminom vrstom bora Pinus heldreichii podruje Huma Orahovskag prestavlja znaajno stanite za razvoj rijetkih vrsta gljiva (vrsta koje grade mikorize upravo sa ovom vrstom bora). Na prostoru Huma Orahovskog do sada je konstatovano preko 200 vrsta gljiva, 10 vrsta je zatieno nacionalnim zakonodavstvom (Sl. RCG br.76/06). Kriterijum C-habitati 34.5 Mediteranske kserotermne livade; 35.7 Mediterraneo-montane mat-grass swards 41.1 Bukove ume; 41.2 Oak-hornbeam forests 41.7 Termofilne i supra-mediteranske ume hrasta 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora 44.8 Southern riparian galleries and thickets 45 Temperate Broad-leaved Evergreen Forests 8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation 9250 Quercus trojana woods
Kanjon Cijevene je jedno od 5 najboljih podruja u Crnoj Gori, kada je u pitanju populacija vrste Ramonda serbica . Vrsta je, uz dalmatinski geranijum, edifikator zajednice (Geranio dalmatici - Ramondaietum serbicae) koja ulazi u sastav vegetacije karbonatnih stijena. Rasprostranjena je u gornjem toku rijeke Cijevne, u neposrednoj blizini granice sa Albanijom, najee na sjevernim stranama okomitih stijena u dijapazonu nadmorske visine od 110 do 190 metara.
Srpska ramonda Ramonda serbica
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda (stoarstvo i biljna proizvodnja) - eksploatacija pijeska i ljunka - ribolov - lov - zatita prirode i nauna istraivanja - turizam i rekreacija - vojni objekti
Na irem podruju kanjona registrovano je 959 biljnih taksona, to predstavlja gotovo treinu ukupne crnogorske flore, kao i preko 30 biljnih zajednica.
UGROENOST STANITA: U gornjem toku kanjon je nenastanjen, u srednjem i donjem toku niz naselja otpadne vode, zbog ne regulisane kanalizacije, izliva u Cijevnu. Takoe, poljoprivreda u ekspanziji utie na mijenjanje prirodnih ekosistema. Tokom ljeta nelegalni ugostiteljski objekti na plaama Cijevne otpad (limenke, flae ...) odlau neposredno uz obalu, u raznim prirodnim uvalama. Uz regulisanje odlaganja otpada bilo bi neophodno zabraniti i eksploataciju pjeska i ljunka sa ovog prostora. Jo uvijek je neispitan uticaj invazivnih biljnih vrsta na autohtona stanita.
KANJON RIJEKE MR T VICE

#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Kanjon rijeke Mrtvice I m e n a e n g l e s k o m : Canyon of Mrtvica River P o v r i n a : 1413ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 16 N/19 o 30 E N a d m o r s k a v i s i n a : 182-550 mnm
ZATIENA PODRUJA: Ovo podruje nema status zatite.
Mrtvica je planinska rijeka, ponornica. U gornjem toku, visina kanjonskih litica na pojedinim mjestima iznosi preko 1600 m (zato se ovaj kanjon ubraja u najdublje kanjone u bivoj Jugoslaviji). Bijeli Nerini (izvori) i kanjonske litice predstavljaju reprezentativna stanita sedrenih i vodenih mahovina i drugih viih biljaka. U
kanjonu rijeke Mrtvice registrovali smo 122 vrste mahovina, to predstavlja 1/5 flore mahovina CG.
Kanjon Mrtvice
Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume 41.2 Oak-hornbeam forests 54.12 Hard water springs
FAUNA: Cijelo podruje je slabo naseljeno. Zato se mogu nai krupni sisari (mrki medvdjed, vuk, divlja svinja, divokkoze, zeevi . . . Fauna ptica, gmizavaca i vodozemaca je takoe bogata. U samoj rijeci potona pastrmka (Salmo truta) je najbitnija za ovjeka. U poslednjih nekoliko godina intenzivirana su istraivanja flore i nekih grupa insekata (Syrphidae, Formicidae).
Termofilne ume du kanjona Mrtvice
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda i stoarstvo - ribolov i akvakulture - umarstvo - lov - zatita prirode i nauna istraivanja - turizam/rekreacija
UGROENOST STANITA: Stanite bi bilo uniteno ukoliko se izgradi predviena hidrocentrala.
KANJON RIJEKE PIVE

#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Kanjon rijeke Pive I m e n a e n g l e s k o m : Canyon of Piva River P o v r i n a : 7344ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 18 N/19 o 26 N a d m o r s k a v i s i n a : 182-550 mnm
ZATIENA PODRUJA: Ovo podruje nema status zatite.
Kanjon rijeke Pive prua se du zapadne granice Crne Gore, prema Bosni i Hercegovini. Ovaj kanjon predstavlja junu i jugo-zapadnu granicu masiva Durmitora. Izvor rijeke Pive - Pivsko oko, nalazi se blizu grada Pluine. Nedaleko od izvora u Pivu se uliva rijeka Komarnica i odatle poinje i Pivski kanjon. Izgradnjom brane za potrebe hidrocentrale izvor je potopljen. Na granici sa Bosnom i Hercegovinom, u epan Polju, Piva i Tara formiraju Drinu. Uticaj mediteranske klime sa jedne strane i planinske klime sa okolnih masiva sa druge, uticali su na razvoj interesantne floristike
kompozije ovog terena. Tako se u kanjonu Pive mogu nai termofilni, mediteranski elementi (kanjon Pive je najsjevernio dio areala pelima - Salvia officinalis ), ali i elementi planinske flore. Kanjon Pive i Komarnice su klasina nalazita biljke Daphne malyana - endemine vrste uskog rasprostranjenja. Naalost, najvei dio populacije ove vrste je potopljen izgradnjom brane HE Mratinje. Sada se mogu nai samo pojedinani primjerci u blizini brane. Hrastove ume se na pojedinim termofilnim lokalitetima pruaju sve do 1100 metara nadmorske visine. Prosjena irina pojasa je oko 600 m. U ovom pojasu izdvaja se nekoliko asocijacija: uma bijelog grabia ( Carpinetum orientalis ) sa tri subasocijacije, uma crnog graba i jesenje aike (SeslerietoOstryetum carpinifolie), asocijacija Querceto-Carpinetum montenegrinum, zajednica crnog graba i me?je lijeske (Colurneto-Ostryetum carpinifolie). Bukove ume (Fagetum silvaticae montenegrinum)razvijene su od oko 500 do 1600 metara nadmorske visine. U visinskom pogledu i po floristikom sastavu u ovoj zoni izdvojene su 4
subasocijacije. Du rijeke Pive i njene pritoke nalaze se fragmenti movarnih uma ( Alnetum glutinosae i Salicetum albbae ). I ume crnog bora ( Pinetum nigrae )danas se nalaze samo u fragmentima. Stijene i toila u kanjonu Pive zauzimaju veliko prostranstvo i na njima je razvijena tipina kamenjarska vegetacija. Na ovom tipu stanita izdojeno je nekoliko asocijacija, od kojih su posebno znaajne Potentilletum persiciane i
Kriterijum A - vrste: Amphoricarpos neumayeri Vis. A(iv) Daphne malyana Blecic A(i) Micromeria croatica (Pers) Briq. A(iv) Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume 41.2 Oak-hornbeam forests 41.7 Termofilne i supra-mediteranske ume hrasta 42.62 Zapadno-balkanske ume bora [ Pinus nigra ] 44.1 Riparian willow formations
Moltkietum petraeae, zato to sadre veliki broj endeminih taksona. Veliki dio kanjona Pive je potopljen izgradnjaom HE Mratinje. Pri tom su, od habitata, najvie stradale termofilne hrastove ume i vegetacija stijena. Sjea ume je faktor koji danas ugroava biljni svijet podru?ja. Poslednjih godina je evidentiran intezivniji razvoj turizma, jo uvijek nije dostigao zabrinjavajue razmjere.
Daphne malyana
KORIENJE ZEMLJISTA: - ribolov i akvakulture - lov - upravljanje vodenim resursima
Dananji izgled potopljenog dijela kanjona.
UGROENOST STANITA: Prirodna stanita su unitena izgradnjom hidrocentrale. Na novoformirana vodena stanita negativan uticaj ima ribolov i vjetaki uzgoj ribe. Bitno je sprijeiti ilegalnu sjeu ume i biti veoma obazriv pri razvoju turistike infrastrukture.
OS TRVA KATII, DONKOVA I VELJA SEKA

#
Katii, Donkova i Velja
seka
Ime na engleskom:
Katii, Donkova and Velja
seka islands P o v r i n a : 439ha

C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o N a d m o r s k a v i s i n a : -60 - 0
19 N/19 o 33 E mnm
ZATIENA PODRUJA: Ovo podruje nema status zatite. U Fizikom planu obalne zone JU Morsko dobro za 2006. godinu, sajt je predvien za zatitu.
Sajt se nalazi u blizini Petrovca, nekoliko stotina metara ispred glavne plae. Biljni svijet kopna predstavljen je degradiranom bunastom mediteranskom vegetacijom (uz saene borove i emprese). Veoma su dobro razvijena nekoliko tipova meunarodno znaajnih marinskih podvodnih stanita. Posebno istiemo kompaktnu, veliku povrinu podvodne livade morske trave Posidonia oceanica .
Ostrvo Katii
Zbog kulturne vrijednosti ovog mjesta i sakralnog objekta (pravoslavne crkve) izgraenog na ostrvu, Katii postaju sve vie interesantni za turistike ekskurzije. Zato postoji opasnost da se, pod uticajem ovjeka, narue djelovi ovog dobro ouvanog stanita. Marinska fauna je pod negativnim uticajem zbog prekomjernog izlova ribe, pri emu se po nekad upotrebljavaju i zakonski nedozvoljeni naini izlova dinamitom. Poslednjih godina ovaj teren privlai sve veu panju ronioca.
Usled specifinih morskih struja ovaj sajt i njegova okolina imaju veliki biodiverzitet u poreenju sa drugim stanitima du crnogorskog primorja.
Kriterijum A - vrste: Cystoseira spinosa Sauvageau A(ii) Posidonia oceanica (L.) Delile A(ii)
Kriterijum C-habitati 11.22 Sublittoral soft seabeds 11.24 Sublittoral rocky seabeds and kelp forests 11.25 Sublittoral organogenic concretions 11.3 Sea-grassmeadows
KORIENJE ZEMLJISTA: - ribolov/akvakulture; - turizam/rekreacija;
UGROENOST STANITA: Morski habitati su pod negativnim uticajem pretjeranog, esto i nelegalnog izlova ribe nedozvoljenim sredstvima. Upotreba dinamita je, po posledicama, najgori oblik izlova jer unitava sav ivi svijet, bez selekcije. Tako se bespotrebno unitava i mla, kako riba, tako i rakova, koljki, pueva, morskih sasa i drugih oblika ivota. Nelegalni ribolovci nemaju ekonomske koristi od unitene mlai. Upravo suprotno, ostavljajui pusto iza sebe, za dugi niz godina ribolov na unitenom podruju je neisplativ.
KOMOVI
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Komovi I m e n a e n g l e s k o m : Komovi Mountain P o v r i n a : 3332ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 8 N/20 o 5 N a d m o r s k a v i s i n a : 1900 - 2487 mnm
ZATIENA PODRUJA: Ovo podruje nema status zatite. Prostornim planom Republike Crne Gore (1986, 1997) predloeno je da se Komovi zatite u kategoriji Regionalnog parka. Predloeni su i za EMERALD sajt. M A S I V K O M O V A , koji pripada Dinarskim planinama, smjeten je u istonom dijelu Crne Gore. Dugaak je oko 40, a irok oko 30 km. Sa svih strana je okruen platoima prosjene nadmorske visine 1900mnm (tavna i Ljuban na sjeveru, Rogam na zapadu, Crne na jugu i Varda na zapadu). Granicu masiva ka istoku ini gornji tok rijeke Lim, ka zapadu rijeke Tare. Najvii vrhovi su Kuki Kom (2487 mnm), Ljevoreki Kom (2469mnm, sjeverni vrh Kukog Koma) i Vasojeviki Kom (2460mnm). Planinski masiv Komova odlikuje se veoma bogatom i jo uvijek dobro ouvanom florom. Sa materijala sakupljenog na ovom prostoru opisano je nekoliko endeminih vrsta: S ilene macrantha, Valeriana pancicii (paniev odoljen)... Na Komovima je zabiljeeno 14 vrsta sa A lista, al sajt je posebno vaan za vrste Androsace mathildae i Cypripedium calceolus . Kuki Kom je jedino nalazite Androsace mathildae u Crnoj Gori; ova vrsta se moe pronai samo na jo jednom mjestu na svijetu - NP Abruzzo u Italiji. U podnoiju Vasojevikog Koma (dolina rijeke Ljubatice) nalazi se subpopulacija vrste Cypripedium calceolus koja broji oko 50 zrelih jedinki, to predstavlja gotovo polovinu od ukupne populacije ove orhideje u Crnoj Gori. Ova subpopulacija evidentirana je tokom terenskih istraivanja koja su realizovana u okviru IPA projekta. Na manjim nadmorskim visinama razvijene su ume: bukove, bukovo-jelove, munikine. Na ve?im nadmorskim visinama nalaze se otvorena
stanita (sipari, vegetacija stijena, planinske livade) koja se odlikuju prisustvom velikog broja endeminih vrsta.Poslednjih godina zapaena je ilegalna sjea zabrinjavajuih razmjera i ovo je FOTO KOMOVI SIPAR ILI najvea opasnost za degradaciju stanita ove zone. KOMOVI SJEA? Ispaa koja je prisutna na sajtu malog je inteziteta i ne predstavlja prijetnju za biljni svijet. FAUNA: Na Komovima su zabiljaene 22 vrste ptica sa Rezolucije 6 Habitat direktive, od kojih 6 migratornih. Od krupnih sisara prisutni su vuk i medvjed.
Kriterijum A - vrste: Amphoricarpos autariatus Blecic & ??yer ssp. bertisceus Blecic & Mayer A(iv) Amphoricarpos neumayeri Vis. A(iv) Androsace mathildae Levier A(ii) Asperula doerfleri Wettst. A(iv) Buxbaumia viridis (Moug.) Moug. & Nestl A(ii) Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A(ii) Cypripedium calceolus L. A(ii) Gentiana levicalyx Rohlena A(iv) Pinguicula balcanica Casper A(iv) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Silene macrantha (Pancic) Neumayer A(iv) Thlaspi dacicum Heuffel subsp. montenegrinum (F. K. Meyer) Greuter & Burdet A(iii) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Verbascum nicolai Rohlena A(iv) Kriterijum C-habitati 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes 41.1 Beech forests 42.7 High oro-Mediterranean pine forests 8120 Calcareous and calcshist screes of the montane to alpine levels (Thlaspietea rotundifolii) 8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation
Cypripedium calceolus Silene macrantha
UGROENOST STANITA: Potrebno je stati na put nelegalnoj sjei! S jedne strane, sjeom se degradiraju reprezentativne ume ove zone; sa druge strane, zbog velikih nagiba, nakon uklanjanja biljnog pokrivaa
dolazi do intezivne erozije zemljita. Ova pojava je u podnoiju Komova ve izazvala velike materijalne tete (usled klizanja zemljita unitena je jedna dionica lokalnog puta).
KOTORSKO-RIS ANSKI ZALIV

#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Kotorsko-risanski zaliv I m e n a e n g l e s k o m : The Bay of Kotor and
Risan
P o v r i n a : 2778ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 28 N/18 o N a d m o r s k a v i s i n a : -60 - 0mnm
44 E
ZATIENA PODRUJA:
Sajt je pod zatitom UNESCO-a od 1979, kao dio svjetske kulturne batine.
Kotorsko-risanski zaliv predstavlja unutranji dio Boke Kotorske. Zbog svoje jedinstvene ljepote i biolokih vrijednosti ukljuen je na listu svjetske prirodne i kulturne batine UNESCO-a. Zbog krenjakog sastava reljefa, kinica se podzemnim tokovima sliva sa okolnih planina i izlazi na povrinu ili u nivou obale ili ispod nivoa mora. Na ovaj nain se formiraju specifini ekoloki uslovi, specifini habitati sa velikim diverzitetom morske flore i faune. Zato je zatita ovakvih habitata veoma vana. Na sajtu je zabiljeeno prisustvo 3 IPA
vrste, od kojih Zostera marina ima stabilnu populaciju. Populacija vrste Cystoseira spinosa opada, jer su na njoj primijeene brojne epifite. U populaciji su evidentirane i neke invazivne vrste. Posidonia oceanica se povlai, prije svega zbog eutrofikacije (brojnih epifita zamuljene podloge, te nedostatka kiseonika i svjetlosti). Veina stanita sa Rezolucije 4 Bernske konvencije, koja su evidentirana u KotorskoRisanskom zalivu zahtijevaju detaljna istraivanja, jer jo uvijek ne postoji dovoljno podataka o njihovom ivom svijetu. Na hitna istraivanje ove zone, poziva i
Dio Kotorskorisanskog zaliva, sa Vrmca. U pozadini se vide istone padine Orjena.
injenica da je primjeeno opadanje kvaliteta habitata zbor raznovrsnih antropogenih uticaja. Tako se povrine morskih livada (11.3 Sea-grassmeadows) smanjuju, posebno onih koje gradi posejdonija osjetljiva na zagaenja. Vrsta Cymodocea nodosa je otpornija na zagaenje od posejdonije, pa je u ovoj zoni ima znatno vie. Stanite sublitoralnih organogenih formacija (11.25 Sublitoral organogenic concretions) je osjetljivo na eutrofikaciju, to moe biti
razlog povlaenja ovih habitata. Istraivanje podvodnih livada ove zone radi mr Vesna Mai iz Zavoda za biologiju mora u Kotoru.
Kriterijum A - vrste: Cystoseira spinosa Sauvageau A(ii) Posidonia oceanica (L.) Delile A(ii) Zostera marina L. A(ii) Kriterijum C-habitati 11.22 Sublittoral soft seabeds 11.24 Sublittoral rocky seabeds and kelp forests 11.25 Sublittoral organogenic concretions 11.27 Soft sediment littoral communities 11.3 Sea-grassmeadows 11.42 Marine spike-rush beds 12.7 Sea caves 13.2 Estuaries
KORIENJE ZEMLJISTA: - ribolov/akvakulture; - turizam/rekreacija; - zatita prirode i nauna istraivanja.
UGROENOST STANITA: Kotorsko-Risanski zaliv zagauju otpadne vode, koje se na nekoliko lokaliteta izlivaju u more. S obzirom da ovaj problem postoji ve godinama, moe se konstatovati da ugroava ivi svijet i dovodi do degradacije stanita. Dodatni izvori zagaenja su industrijski objekti u cijelom zalivu: dvije tri luke (Kotor i Risan, Zelenika), kao i skladite goriva (Lipci) i brodogradilite u Bijeloj. Na destrukciju habitata u odreenoj mjeri utie i izgradnja objekata uz obalu.
Na padinama zaliva, tanije poluostrva Vrmac, nalazi se i jedna od rijetkih autohtonih uma divljeg kestena.
LOVEN
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Loven Ime na engleskom: Loven Mountain P o v r i n a : 6267ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 37' N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 750-1749 mnm
25' E
ZATIENA PODRUJA: Podruje centralnog dijela masiva Lovena proglaeno je nacionalnim parkom 1952. godine.
IPA sajt se granicama poklapa sa granicama Nacionalnog parka Loven. Ovaj nacionalni park zauzima centralni dio masiva Lovena, primorske planine koja se nalazi u jugozapadnom dijelu Crne Gore. Najvii vrh je tirovnik, visok 1749 metara nadmorske visine. Raznovrsni oblici reljefa i kimatski uticaji, razliit sastav stijena i zemljita, uslovili su razvoj raznovrsnih ekosistema, bogate flore, faune i gljiva. Na Lovenu je veoma dobro izraena visinska ralanjenost vegetacije. Usko podruje uz obalu mora ima tipinu mediteransku zimzelenu vegetaciju - makiju (ne ulazi u granice sajta). Na taj pojas nadovezuju se listopadne mediteranske ume bijelog grabia ( Carpinus orientalis ) i termofilnih hrastova ( Quercus pubescens, Quercus cerris ). Vegetacija ove zone na Lovenu je diferencirana na nekoliko biljnih zajednica. Prema veim nadmorskim visinama nastavlja se klimazonalna zajednica crnog graba ( Ostr ya carpinifolia ), koju smjenjuju bukove ume ( Fagus sylvatica ). Od meunarodno znaajnih habitata koji su prisutni na Lovenu, najveu vrijednost imaju: habitat sa munikom (42.7 High oroMediterranean pine forest) i habitat u pukotinama stijena (8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation). Munika pokriva strme padine najviih vrhova Lovena (tirovnik, Jezerski vrh), odmah iznad subalpiske bukove ikare, na nadmorskoj visini oko 1600mnm. Uglavnom je razvijena kao grm i na strmim stijenama ima neobine oblike. Smatra se da je dananja munika na Lovenu relikt nekadanje ume, koja je izgraivala gornji pojas umske vegetacije. Stanovnici su je sjekli radi lua, a intezivna paa sprijeila je njeno obnavljanje, tako da se odrala jedino na nepristupanim stijenama. Meutim, nakon proglaenja Lovena za Nacionalni park, prestankom sjee i smanjenom paom munika je ponovo poela da osvaja podruja sa kojih je potisnuta. Najtipinije sastojine vegetacije u pukotinama stijena se nalaze u klimazonalnoj zajednici crnog graba.
Loven, kao i ostale planine Dinarida, ima bogat peinski ivotinjski svijet. Svako istraivanje peinskih ivotinja daje za rezultat nove endeme i vrste za nauku.
Pogled na dva najvia vrha Lovena - tirovnik, 1749mnm (desno) i Jezerski Vrh 1657mnm.
Kriterijum A-vrste: Berteroa gintlii Rohlena A(iii) Centaurea incompta Vis. A(iv) Edraianthus wettsteinii Hal. & Bald. subsp. lovcenicus Mayer & Blecic A(iii) Gladiolus palustris Gaud. A(ii) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii) Narcissus augustifolius Curt. A(ii) Ophrys araneola Rchb. A(iv) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Tulipa grisebachiana Pant A(iv) Na podruju planinskog masiva Loven raste oko 1300 biljnih taksona. Posebno vani taksoni su endemi, arealom ogranieni na NP Loven: Edraianthus wettsteini ssp. lovcenicus (lovenski zvoni) i Ber teroa gintlii (sivac). Lovenski zvonii je za sada zabiljeen samo na jednom lokalitetu, gdje se populacija prostire na povrini od oko 0,02 km. Populacija je bila stabilna sve do 2008. godine kada je stanite zahvatio poar. Potrebno je narednih godina pratiti brojnost populacije, kako bi se utvrdilo u kojoj mjeri je oteena poarom. Uz poare, potencijalna prijetnja taksonu su sakupljanja za zbirke. Tokom terenskih istraivanja realizovanih u okviru IPA projekta nismo uspjeli pronai vrstu Berteroa gintlii, tako da raspolaemo samo litaraturnim podacima koji ne govore o stanju i brojnosti populacije. Poslednji podaci o prisustvu sivca na Lovenu (na Njeguima) datiraju iz 1942. godine. Iako su nakon toga brojni botaniari istraivali Loven, prisustvo vrste nije potvreno. Moe se vjerovati da je vrsta, usled urbanizacije i razvoja stoarstva, izezla. Na teritoriji nacionalnog parka Loven do sada je registrovano oko 400 vrsta gljiva.
# Lovenski zvonac Edraianthus wettsteinii subsp. lovcenicus
Kriterijum C-habitati 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes; 34.5 Mediteranske kserotermne livade; 41.1 Bukove ume; 41.7 Termofilne i supra-mediteranske hrastove ume; 41.8 Mijeane termofilne ume; 42.62 Zapadno balkanske [Pinus nigra] ume; 42.7 Visokoplaninske oro-Mediteranske ume bora; 8120 Calcareous and calcshist screes of the montane to alpine levels ( Thlaspietea rotundifolii) 8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda (stoarstvo i agrikulture) zauzima oko 5% zemljita - zatita prirode i nauna istraivanja - sakupljanje divljih biljnih vrsta - turizam i rekreacija - umarstvo - lov
Bor munika Pinus heldreichii var. heldreichii
UGROENOST STANITA:
Prirodne nepogode, najee poari, su najvea opasnost po ekosisteme Nacionalnog parka. Nelegalna sjea ume je poslednjih godina svedena na minimalni nivo. Na teritoriji Nacionalnog parka nalazi se nekoliko naselja u kojima ljudi vjekovima ive. Da bi bio to manji negativan uticaj ovih naseobina treba pootriti kriterijume za dozvolu izvoenja graevinskih radova (upotreba kamena i drveta umjesto betona i drugih novih materijala) i mijenjanja prirodnih ekosistema (saenje trave, krenje uma). Razvoj turizma, koji je neophodan, mora biti planski. Izgradnja infrastrukture (iara, asfaltni putevi, restorani, hoteli) u potrebe turizma, mora se sprovoditi sa minimalnim negativnim uticajem na ekosisteme. Posjeta peinama, kao veoma osjetljivim ekosistemima, mora biti regulisana zakonski i u praksi. Inostrani ljubitelji prirode poslednje decenije sakupljaju neselektivno sve ivotinje u peinama, radi dalje prodaje endemskih vrsta na ilegalnom tritu peinskih beskimenjaka.
L UKAVIC A
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Lukavica I m e n a e n g l e s k o m : Lukavica Mountain P o v r i n a : 137ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 218 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1120 - 1900 mnm
24 E
ZATIENA PODRUJA:
Podruje Lukavice nema status zatite.
L U K A V I C A pripada planinskom masivu Morakih planina, koji se nalazi u centralnom dijelu Crne Gore. Planinski masiv Lukavice udaljen je oko 30 km od Nikia. Odlikuje ga kompleksan reljef, u kome se visinom izdvajaju Veliki urim (2036 mnm) i Mali urim (1984mnm). Glacijacija je na ovom prostoru formirala veoma interesantne oblike "koji i svakog prolaznika zadivljuju svojom ouvanou." Na povri Lukavice, kao ostatak velike lukavike glacijacije, nalaze se dva planinska jezera - Kapetanovo i Manito jezero. Manito jezero je jedno od manjih lednikih jezera Crne Gore. Nalazi se na 1773 mnm, povrina mu je 26 000 m 2 , a najvea dubina jezera je 13,4 m. U vegetaciji se razlikuju sve tri zone vodenih biljaka: emerzna, flotantna i submerzna. Ali, jezero je floristiki veoma siromano. Osnovni motiv odabira ovog podruja za IPA sajt je broj-
na, dobro ouvana populacija vrste Daphne malyana (malijev likovac), koja se nalazi na strmim stijenama iznad Manitog jezera. Podruje takoe sadri veoma brojunu populaciju vrste Narcissus angustifoius . Dominantan tip stanita su krenjake kamenite padine sa hazmofitskom vegetacijom ( C-habitatai br. 8210) , dok se bukova uma javlja samo na maloj povrini. Stoarstvo (ispaa), koje je nekad bilo intezivno na ovom prostoru, danas se javlja samo sporadino. Kapetanovo jezero i planina Lukavica omiljena su planinarska destinacija, ali podruje ne posjeuje preveliki broj ljudi, tako da ova aktivnost ne predstavlja opasnost za ivi svijet.
Kriterijum A-vrste: Daphne malyana Blecic A(i) Fritillaria montana Hoppe. (syn. F. orientalis Adams) A(ii) Narcissus augustifolius Curt. A(ii) Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume; 8210 Calcareous rocky slopes with chasmophytic vegetation.
LJUBINJA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Ljubinja I m e n a e n g l e s k o m : Ljubinja Mountain P o v r i n a : 2831ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 31 N/19 o 10 N a d m o r s k a v i s i n a : 1500 - 2000mnm
ZATIENA PODRUJA:
Podruje nema status zatite.
L J U B I N J A se nalazi na granici Crne

Gore i Bosne i Hercegovine. Najvii vrh je 2238 mnm. Malo je floristikih i vegetacijskih podataka sa podruja planinskog masiva Ljubinje. Najveu botaniku vrijednost predstavljaju smreve ume. Smreve ume Ljubinje predstavljaju jedinstven tip stanita, ne samo u Crnoj Gori ve i ire, o emu najbolje svjdeoi injenica da su u EUNIS klasifikaciji prepoznate kao poseban tip stanita - 42.243 Montenegrine spruce forests.
Kriterijum A - vrste: Buxbaumia viridis (Moug.) Moug. & Nestl A(ii) Verbascum durmitoreum Rohlena A(iv) Kriterijum C-habitati 41.1 Bukove ume 42.243 Crnogorske smreve ume.
Buxbaumia viridis
UGROENOST STANITA: Jedan dio smrevih uma Ljubinje, kao jedinstveno stanite od posebnog znaaja za zatitu, trebalo bi izuzeti iz koncesije za sjeu. U ovom dijelu ne bi trebalo sprovoditi sjeu, ni bilo kakve aktivnosti od strane ovjeka. Vie od dvije treine Ljubinje je pod uticajem sjee ume. Opasnost po stanita su i umski poari.
umarstvo pod koncesijom na Ljubinji.
KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda (stoarstvo i ratarstvo) - umarstvo - lov - urbanizacija/industrijalizacija/saobraajna infrastruktura - sakupljanje divljih biljnih vrsta
OR JEN
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Orjen planina I m e n a e n g l e s k o m : Orjen Mountain P o v r i n a : 15027ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 58 N/18 o N a d m o r s k a v i s i n a : 0-1894mnm
58 E
ZATIENA PODRUJA:
Podruje Orjena je nekoliko puta bilo predlagano Prostornim planom Republike Crne Gore (1986, 1997) za zatitu u kategoriji Regionalnih parkova. Jo uvijek je bez statusa zatite.
O R J E N je dio vijenca priobalnih

crnogorskih planina srednje visine. Kraki je masiv koji se prua u pravcu SI-JZ, sjeverozapadno od Boke Kotorske. Najvii je planinski masiv istone jadranske obale. U masivu Orjena je taka (Crkvice, 940 mnm) sa najvie padavina tokom godine u Evropi - 4600 mm. Prije dvije godine, sa planine Orjena je opisana nova vrsta za nauku Iris orjenii . Takoe, na ovom sajtu mnoge lokalne endemine biljne vrste su prisutne kao: Salvia brachyodon, Thymus bracteosus, Saturea horvatii itd...
U niem, eumediteranskom pojasu razvijena je mediteranska vegetacija makije, garige i kamenjara. Na ovaj vjeno zeleni pojas nadovezuju se listopadne ume graba i termofilnih hrastova( Quercus ceris, Q.trojanae ). Sa poveavanjem nadmorske visine javljaju se zajednice crnog graba koji ovdje raste u zajednici sa crnim jasenom i medveom lijeskom ( Cor ylus colurna ). Iznad grabovih uma nalazi se pojas bukove ume, koja dostie visinu od 1500 mnv. Posebno vrijedno stanite su ume munike kojena Orjenu, za razliku od naih ostalih primorskih planina, zauzimaju prostrane povrine. ume munike obrazuju gornji, poslednji umski pojas, koji se prostire sve do najviih vrhova. Na Orjenu je opisana endemina zajednica munike i elegantne kockavice (Fritilaria gracilis)
Vrh Orjena u pozadini i Studenac u prednjem planu.
Kriterijum A-vrste: Linum elegans Sprun. in Boiss. A(iv) Amphoricarpos neumayeri Vis. A(iv) Aquilegia grata F. Mal? ex Zimmeter A(iv) Gentiana lutea L. ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A(iv) Lonicera glutinosa Vis A(iv) Ophrys oestriphera Bieb. (syn. O. scolopax ssp . cornuta) A(ii) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Salvia brachyodon Vandas A(iv) Scilla litardierei Breist . A(ii) Senecio thapsoides DC. subsp visianianus ( Papaf. ex Vis.) Vandas A(iv) Thymus bracteosus Vis A(iv) Kriterijum C-habitati 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes 34.5 Mediteranske kserotermne livade; 41.1 Bukove ume; 41.2 Oak-hornbeam forests 41.7 Termofilne i supra-mediteranske hrastove ume; 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora; 65 Peine.
Lonicera glutinosa
Senecio thapsoides subsp visianianus
FAUNA: Ornitolokim istraivanjima u 19. i 20. vijeku ustanovljeno je 25 vrsta ptica grabljivica, kao i vei broj ostalih vrsta ptica. Od krupnih sisara: srna, divokoza (vjerovatno danas istrebljene), mrki medvjed, divlja maka. Od gmizavaca: smuk, razliiti sitni guteri, poskok. Bogata je fauna beskimenjaka peina sa brojnim endemima. KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda (stoarstvo i ratarstvo); - umarstvo; - zatita prirode i nauna istraivanja; - lov; - turizam/rekreacija; - sakupljanje divljih biljnih vrsta;
UGROENOST STANITA: Pojedina podruja, gdje su populacije endeminih i rijetkih biljaka bi trebalo proglasiti zatienim, na odreenom nivou zatite. Peine bi trebalo staviti pod strogu zatitu i zabranu sakupljanja ivotinja bez nadzora.
Iris orjeni
PLATAMUNI
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Platamuni I m e n a e n g l e s k o m : Platamuni P o v r i n a : 1698ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 28 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : -45 - 0mnm
15 E
ZATIENA PODRUJA:
Ovaj sajt predloen je za zatitu u Prostornom planu Morskog dobra (2006).
R T P L A T A M U N I nalazi se u jugoistonom ranea, Filago eriocephala ...U zajednicama

dijelu Donjeg Grblja i predstavlja najistureniji dio obale u ovoj zoni. Ima visoke morske klifove koji dostiu visinu i preko 100 m i predstavljaju najvee klifove jugoistonog Jadrana. Strmi nagibi ispresjeceni su uvalama (Komin, Nerin, Jureva) i priobalnim peinama. Platamuni je vaan lokalitet za obalne endemine biljke. Od endeminih vrsta, ovdje su zabiljeene: Centaurea adriatica, Iris dalmatica, Seseli globiferum. .. U flori podruja registrovano je i 15 rijetkih biljaka, od kojih je nekima ovo jedino nalazite u Crnoj Gori. Takve su: Allium commutatum, Avena aterantha, Cephalaria mediterbentosa evidentirana je 261 vrsta algi. Ovdje se nalazi najbolje razvijena vegetacija morskih klifova u Crnoj Gori. Na irem podruju evidentirane su 33 terestrine mediteranske biljne zajednice i 21 bentosna zajednica. Ali, Platamuni su izabrani za IPA sajt pr venstveno zbog morskih (podvodnih) habitata. Evidentirano je 5 podvodnih habitata sa Bernske konvencije, koji se u ovoj zoni odlikuju bogatim diverzitetom. Na pojedinim dijelovima sajta su dobro ouvani, dok se na pojedinim dijelovima biljei pad kvaliteta zbog antropogenog uticaja.
Rt Platamuni
FAUNA: Ovo podruje vano je za gnijedenje veeg broja ptica. Evidentirano je 8 vrsta ptica koje se nalaze na Bernskoj konvenciji.
Kriterijum A - vrste: Cystoseira spinosa Sauvageau A(ii) Posidonia oceanica (L.) Delile A(ii) Kriterijum C-habitati 11.22 Sublittoral soft seabeds 11.24 Sublittoral rocky seabeds and kelp forests 11.25 Sublittoral organogenic concretions 11.3 Sea-grassmeadows 12.7 Morske peine
Posidonia oceanica
KORIENJE ZEMLJISTA - ribolov/akvakulture - turizam/rekreacija
Razne vrste algi, u prvom planu Cystoseira spinosa Jez Cidaris cidaris (zasticean zakonom) na biljci posejdoniji
UGROENOST STANITA: Zbog velike udaljenosti od najbliih gradova, Budve i Tivta, sa malim brojem sela u zaleu, zagaenost od strane ovjeka gotovo da ne postoji. Sa planom upravljanja, uz prihvatanje sajta za zatitu u Prostornom planu Morskog dobra, moe se oekivati da se visok kvalitet marinskih habitata sauva.
R UMIJA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : RUMIJA planina I m e n a e n g l e s k o m : RUMIJA Mountain P o v r i n a : 2000 ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 7' N / 19 o 7' N a d m o r s k a v i s i n a : 600 - 1594 mnm
ZATIENA PODRUJA: Zajednice munike Pinus heldraichii zatiene su kao Spomenik prirode na povrini od oko 700ha. Dio Rumije je predloen i kao EMERALD sajt.
Rumija je planinski vijenac, zadnji u nizu naih primorskih planina, koji zahvata predio izmeu Skadarskog jezera i obale mora. Sa sjevera je, poev od Albanije pa do Virpazara ograniena Skadarskim jezerom, zapadna granica ide Crmnikim poljem, dolinom Limljana, prevojem Sutormana, a odatle dolinom Tuemila i rijekom eljeznicom do Bara. Na teritoriji sajta registrovano je oko 800 biljnih taksona. Najznaajniji su Prorijeene sastojine makedonskog hrasta lokalni endemi planinskog masiva Rumije: ( Quercus trojana ) Edraianthus wettsteini i Asperula baldacci . Na Rumiji se nalazi i najvei dio crnogorske Sajt sadri devet meunarodno znaapopulacije vrste Ramonda serbica . jnih tipova habitata. Zajednica munike na Rumiji, iako ne gradi umski kompleks, znaajna je jer predstavlja najjunije stanite ovog poluendeminog bora u Crnoj Gori. Zbog nepristupanosti terena i nedostatka puteva na sjevernim padinama Rumije, bukove ume u ovoj zoni su dobro ouvane. Predstavljaju najbolje razvijene bukove ume na naim primorskim Dinaridima. Na sajtu je u manjoj mjeri zastupljeno stoarstvo, eksploatacija kamena i uma na junim padinama. tetu ekosistemima nanose i umski poari.
Ve t t a j n o v z v o n i (Edraianthus wettsteini
Kriterijum A - vrste: Asperula baldaccii (Halacsy) Ehrend. A(iii) Cachrys ferulacea (L.) Calest. A(i) Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A(ii) Cymbalaria ebelii (Cufod.) Speta A(iv) Edrainathus wettsteinii Halcsy & Bald.subsp wettsteinii A(iv) Gladiolus palustris Gaud. A(ii) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii) Hyacinthella dalmatica (Baker) Chouard A(iv) Micromeria croatica (Pers) Briq. A(iv) Minuartia velenovsky Rohlena A(iv) Narcissus augustifolius Curt. A(ii) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Ramonda serbica Pancic A(ii) Tulipa grisebachiana Pant A(iv)
Kriterijum B-bogatstvo biodiverziteta E1 Dry Grasslands Kriterijum C-habitati 34.3 Travnjaci gustog sklopa sa perenama i srednje Evropske stepe; 34.5 Mediteranski suvi panjaci; 41.1 Bukove ume; 41.2 Hrastovo-grabove ume; 41.7 Termofilne supra-Mediteranske hrastove ume; 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora; 65 Peine; 8210 Krenjake stjenovite strane sa hazmofitskom vegetacijom; 9260 ume kestena Castanea sativa.
Pogled na vrh Rumije sa Lisinja
KORIENJE ZEMLJISTA - turizam/rekreacija - sakupljanje divljih biljnih vrsta Salvia officinalis, Helychrisum italicum
- poljoprivreda - umarstvo - lov
Prvi floristiki podaci sa prostora Rumije datiraju iz 1842. godine (Wilhel Ebel). Moda dodati jo teksta. U periodu 2003-2009. Danka Petrovi na Rumiji obavlja detaljna floristika i vegetacijska istrazivanja za izradu doktorata. PLANOVI UPRAVLJANJA: Na teritoriji planine Rumije
Gladiolus palustris
sprovode se lovaki menadment planovi.
SKADARSKO JEZER O
#
Skadarsko jezero Ime na engleskom: Skadar Lake P o v r i n a : 38388ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 4 2 o 22 ' N / 1 9 o 21 ' E N a d m o r s k a v i s i n a : 5-10 mnm ZATIENA PODRUJA: Nacionalni park Skadarsko jezero proglaen je 1983. godine. Od 15. decembra 1995. podruje je ukljueno na listu movara od meunarodnog znaaja (RAMSAR lista). U NP Skadarsko jezero nalaze se i dva ornitoloka rezervata: Manastirska tapia (53,1 ha) i Paneva oka (312,5 ha).
S K A D A R S K O J E Z E R O se nalazi u jugo-istonom dijelu Crne Gore, u zetskoskadarskoj kotlini. To je najvee jezero na Balkanu, oivieno Zetskom ravnicom na sjeveru i padinama planina Loven, Sutorman, Rumija i Tarabo. IPA sajt se poklapa sa granicama NP Skadarsko jezero. Ovaj nacionalni park je najreprezentativniji ornitoloki objekat u Crnoj Gori, na ijoj je teritoriji registrovana 281 vrsta ptica. Submerzne, flotantne i emerzne voodene makrofite su takoe upadljiva karakteristika Skadarskog jezera. Visoke ljetnje temperature omoguavaju snanu produkciju biomase ovih biljaka i drugih populacija
vezanih za njihovu biocenozu. U okolini Skadarskog jezera, na terenu koji je povremeno plavljen, nalaze se livade sekundarnog porijekla koje su se rairile na raun vrbovih uma. Ovaj IPA sajt je stanite najvee populacije kasaronje ( Trapa natans ) u Crnoj Gori. Od stanita sa Habitat direktive koja su registrovani na teritoriji NP Skadarsko jezero, posebno su vane vlane ume uz obalu jezera (44.4325 Montenegrine ashoak-alder forests ) iji je konstituent endemini skadarski hrast - Quercus robur ssp. scutariensis .
PLANOVI UPRAVLJANJA:
Petogodinji plan upravljanja Nacionalnim parkom napravljen je za period 2005-2010. Na osnovu ovog plana pripremaju se i sprovode se godinji operacioni planovi kojima se realizuju prioritetne upravljake aktivnosti u skladu sa raspoloivim finansijskim sredstvima. Jedan od segmenata plana je i ouvanje biodiverziteta.
Pojas kasaronje Trapa natans
uti lokvanj u prednjem planu i Scirpus u pozadini
Kriterijum A - vrste: Cymbalaria ebelii (Cufod.) Speta A(iv) Gladiolus palustris Gaud. A(ii) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii) Mannia triandra (Scop.) Grolle A(ii) Marsilea quadrifolia L. A(ii) Minuartia velenovsky Rohlena A(iv) Najas flexilis (Willd.) Rostk. & W.L. Schmidt A(ii) Ophrys oestriphera Bieb. (syn. O. scolopax ssp. cornuta ) A(ii) Trapa natans L. A(ii) Kriterijum C-habitati 22.31 Euro-Siberian perennial amphibious communities 22.3232 Small galingale swards 22.341 Short Mediterranean amphibous sward 22.412 Frogbit rafts 22.414 Bladderwort colonies 22.4321 Water crowfoot communities 22.44 Chandalier algae submerged carpets 44.1 Riparian willow formations 44.8 Southern riparian galleries and thickets
KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda - ribarstvo i akvakulture - lov - turizam/rekreacija
UGROENOST STANITA: Ekosistem jezera naruavaju: krivolov, podjednako ribolov i lov na ptice, neplanski razvoj turizma, uz ubrzani proces eutrofizacije zbog zagaenja, kako otpadnim vodama u Morai, tako i od obalnih objekata. Neke invazivne vrste biljaka, takoe potisku
ju, na pojedinim lokalitetima, autohtone vrste. Neophodno je preduzeti najstroije mjere zatite podruja od nelegalne urbanizacije, kao i rijeiti problem odlaganja otpada uz obalu jezera.
Juna obala Skadarskog jezera je veim dijelom i sjeverna padina masiva Rumije, takoe IPA sajta.
TREBJES A
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Trebjesa I m e n a e n g l e s k o m : Trebjesa hill P o v r i n a : 126ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 6 N/18 o N a d m o r s k a v i s i n a : 550-752mnm
57 E
ZATIENA PODRUJA:
Zbog svojih prirodnih karakteristika, naunog znaaja, estetske, pejzane i kulturno - istorijske, odnosno etnografske vrijednosti, Trebjesa je, odlukom SO Niki 27.12.2000. godine stavljena pod zatitu kao - Posebni prirodni predio. Takoe je upisana u Centralni registar zatienih objekata prirode za Republiku Crnu Goru 19.04.2001. godine. Brdo Trebjesa se nalazi u centru grada Niki. ire posmatrano, nalazi se u tranzicionoj zoni, izmeu mediteranske i alpske zone. Veoma je privlana za ljubitelje prirode jer posjeduje ureene staze za: vonju biciklamountainbiking, teniske terene, trim centar, park umu i hotel. Na Trebjesi i u njenoj okolini nalazi se najvei dio crnogorske populacije endemine vrste Dioscorea balcanica . Zbog sjee bjelograbia i drugih vrsta nieg drvea ova penjaica je ugroena i stanje njenih populacija se iz godine u godinu pogorava. Na ovom brdu nalazi se i dobra populacija rijetke, ugroene vrste Hyacinthella dalmatica , koja je u Crnoj Gori zabiljeena na svega nekoliko lokaliteta. Dominantan tip habitata na Trebjesi su saene borove ume. Poumljavanje brda i dalje je aktuelno, tokom poslednje 2 godine posaeno je oko 5000 stabla bora. Najinteresantnije stanite na Trebjesi je umska zajednica balkanske dioskoreje i bjelograbia (Dioscoreo -Carpinetum orientalis). Na nekoliko lokaliteta u ovoj zajednici je uoena povremena sjea stabala bjelograbia i drugih umskih vrsta za potrebe ogrijeva to remeti osnovni sastav i optimalan sklop ove umske zajednice. Trebjesa je omiljeno izletite stanovnika Nikia. Jo uvijek nisu evidentiranee degradacije izazvane turizmom i rekreacijom, ali je neophodan oprez.
Botaniari i faunisti iz Zavoda za zatitu prirode Crne Gore su tokom 2007. vrili istraivanja na Trebjesi prate?i populacije nekih ugroenih vrsta. Na Trebjesi je registrovano oko 90 vrsta
ptica, meu kojima dominiraju sinantropne vrste.
Kriterijum A-vrste: Dioscorea balcanica Koanin A(iv) Hyacinthella dalmatica (Baker) Chouard A(iv) Minuartia baldacci (Halcsy) Mattf. A(iv) Scilla litardierei Breist. A(ii) Kriterijum C-habitati 41.2 Oak-hornbeam forests 42.62 Western Balkan [Pinus nigra] forests
Scilla litardierei
KORIENJE ZEMLJISTA: - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja
UGROENOST STANITA: Povremena sjea stabala za ogrijev remeti osnovni sastav i sklop umske zajednice. I ako do sada nije uoen negativan uticaj rekreativaca na habitate, potreban je oprez.
VELIKA PLAA i ADA B OJAN A

#
Velika ulcinjska plaa i
ostrvo Ada Bojana I m e n a e n g l e s k o m : Long Beach-Ulcinj and Ada Bojana island P o v r i n a : 1014ha
Centralne koordinate: 42 o 27' N/19 o 34' E Nadmorska visina: 0-5 mnm
ZATIENA PODRUJA: Velika plaa je nacionalnim zakonodavstvom (S.l. SRCG 36/1968) oznaena kao podruje sa znaajnim prirodnim vrednostima i zatieno je kao Spomenik prirode. V E L I K A U L C I N J S K A P L A A je, ( Calystegia soldanela, Pancratium maritizajedno sa Adom Bojanom, najjunija taka crnogorskkog primorja. Sama plaa je na sjeveru ograniena uem Port Milene, a na jugu desnim uemrijeke Bojane. Duga je 12km, a irina varira od 200 do 1000 metara. Najdua je pjeana plaa na istonoj obali Jadranskog mora i sa zaleem formira kompleks pjeanih dina kao jedinstvenog takvog stanita u Crnoj Gori. Velika Plaa je najbolje ouvano stanite psamofitne vegetacije na crnogorskoj obali, takoe i na cijeloj istonoj obali Jadranskog mora. Poslednje je stanite veeg broja psamofitnih biljaka mum. ..) u Crnoj Gori, koje su sa ostalih lokaliteta naeg primorija iezle usled intezivne urbanizacije. Plaa je veoma raznovrsno i dinamino obalno stanite nastalo akumulacionim procesima. Tipovi stanita variraju od litoralne zone, same plae, dina u zaleu, depresija sa kiselim i slatkovodnim habitatima, sve do ostataka ugroenih uma skadarskog hrasta. Dok je istoni dio plae jo uvijek sauvao prvobitni izgled i predstavlja centar biodiverziteta ovog sajta, zapadni dio je pod velikim uticajem aktivnosti ovjeka. Ostr vo Ada Bojana predstavlja prirodni mozaik stanita nastalih dinaminim irenjem delte rijeke Bojane. Ovaj proces jo uvijek traje. Samo ostrvo je nastalo polovinom 18. vijeka da bi danas imalo oko 440ha povrine. Aluvijalne ume su jedno od najmarkantnijih stanita na ostrvu i praktino od svog postanka razvijaju se bez uticaja ovjeka.
Zalee Velike plae.
Kriterijum B - bogatstvo biodiverziteta: B1 Coastal dune and sand habitats Pjeane dine Velike plae i Ade Bojane sadre sve biljne vrste karakteristine za ovaj tip stanita u Crnoj Gori. Najvei broj biljaka ovog habitata u Crnoj Gori je zakonom zatien. Kriterijum C-habitati 15.5 Mediterranean salt meadows 15.8 Mediterranean salt steppes 16.2 Dine 22.341 Short Mediterranean amphibous sward 34.5 Mediteranske kserotermne livade; 44.1 Riparian willow formations 44.8 Southern riparian galleries and thickets 91F0 Riparian mixed forests of Quercus robus , Ulmus laevis i Ulmus minor, Fraxinus excelsior ili Fraxinus angustifolia
Calystegia soldanella Crypsis aculeata
UGROENOST STANITA: Lov na ptice, neplanska i nezakonita eksploatacija pijeska, neplanski razvoj turizma naruavaju ekosistem Velike plae. Izgradnja velikog broja obalnih objekata usporava maticu rijeke Bojane, to dovodi do nagomilavanja pijeska na desnom uu i opasnosti od njegovog zatbaranja. Ekosistem Bojane je ugroen i zagaenjem otpadnim vodama kako grada Skadra koje se izlivaju u Bojanu, tako i od obalnih objekata.. Neophodno je preduzeti najstroije mjere zatite podruja od nelegalne urbanizacije, neplanske eksloatacije pijeska i rijeiti problem odlaganja otpada i otpadnih voda. Vonja automobila po utabanim putevima uznemirava ptice i unitava psamofitnu vegetaciju (biljke na pjeanoj podlozi).
Pancratium maritimum (pjeani ljiljan)
Cakile maritima
KORIENJE ZEMLJISTA - poljoprivreda - eksploatacija pijeska - lov - turizam/rekreacija
Aluvijalne ume na Adi Bojani
VISITOR
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Visitor planina I m e n a e n g l e s k o m : Visitor Mountain P o v r i n a : 1779ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 2 N/20 o N a d m o r s k a v i s i n a : 901-2210mnm
29 E
Planina Visitor se nalazi u sjeveroistonom dijelu Crne Gore, na sjeverozapadnoj obali Plavskog jezera. Padine planine su veoma strme, a najvii vrh je Plana, na 2211 mnm. Do visine od 1700mnm, padine su pokrivene umom. Na nadmorskoj visini od 1735mnm nalazi se i Visitorsko jezero, gleerskog porijekla. Do prije nekoliko decenija, govedarstvo je bilo veoma intenzivno na ovoj planini. Danas je gotovo zamrlo.
Sjea uma na planini Visitor.
Kriterijum A-vrste: Amphoricarpos autariatus Blecic & ??yer ssp. bertisceus Blecic & Mayer A(iv) Asperula doerfleri Wettst . A(iv) Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A(ii) Gentiana lutea L . ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A(iv) Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A(i) Silene asterias Griseb. A(iv) Silene macrantha (Pancic) Neumayer A(iv) Valeriana pancicii Halcsy & Bald. A(iv) Viola orphanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine A(iii) Wulfenia blecici Lakuic A(iii)
Kriterijum C-habitati 34.3 Dense perenial grasslands & middle European steppes 35.11 Mat-grass swards 41.1 Bukove ume; 42.16 Southern Balkan silver fir forests 42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske ume bora; 8220 Siliceous rocky slopes with chasmophytic vegetation
Visitorsko jezero
KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda (stoarstvo); - umarstvo - lov; - turizam/rekreacija - sakupljanje divljih biljnih vrsta
UGROENOST STANITA: Najvea opasnost po ekosisteme Visitora je neplanska prekomjerna sjea uma. Ne postoji plan upravljanjna ovim podrujem, pa je, osim prekomjerne sjee prisutno i neadekvatno sakupljanje divljih biljnih vrsta. Od biljaka u medicinske svrhe najee se sakuplja uta gentiana.
VRSUTA
#
N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Vrsuta I m e n a e n g l e s k o m : Vrsuta Mountain P o v r i n a : 442ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 14' N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 400-1183 mnm
9' E
ZATIENA PODRUJA: Na Vrsuti ni jedno podruje nema nikakav stepen zatite.
V R S U T A pripada irem podruju

planinskog masiva Rumije. Izdie se iznad prevoja Sutorman (810 mnm) koji dijeli ravnicu Bara od plodne Crmnike nizije. Jugoistone padine Vrsute pruaju se prema Baru, jugozapadne prema Sutomoru, dok se sa sjevera sputa prema dolini Limljana (Crmnica). Na irem podruiju Vrsute zabiljeeno je oko 500 taksona vaskularnih biljaka, meu kojima je 57 taksona razliitog ranga endemizma. Najznaajnije je pomenuti vrste Gymnospermium scipetarum, Tulipa grisebachiana i Edraianthus wettsteini . Pr va je ilirski endem, arealom vezan za Crnu Goru i Albaniju; u Crnoj Gori je, za sad, registrovana samo na Vrsuti. Grizebahova lala, jedina vrsta ovog roda u naoj flori, takoe je ilirska endemina vrsta. Na Vrsuti se nalazi najbrojnija crnogorska subpopulacija ove vrste. Wettajnov zvoni je endem arealom vezan za ire podrue planinskog masiva Rumije. U pukotinama stijena na platou Sto (koji se nalazi u granicama sajta Vrsuta) zabiljeena je populacija od oko 50 tak jedinki. Ovo je najnia kota (860 mnv) areala vrste. Edraianthus wettsteini je endem arealom vezan za ire
podruije planinskog masiva Rumije. Na Vrsuti su evidentirana etiri tipa meunarodno znaajnih stanita (Kriterijum C). Do prije desetak godina bukove ume na ovom lokalitetu su bile reprezentativne, ali nakon probijanja puta zapaena je ilegalna sjea. Usled ovog uma je prilino degradirana i promjenjen je njen prvobitni sastav (prodor ruderalne flore).
Bukove ume na sjevernim padinama Vrstute
Termofilne ume na junim padinama nisu ugroene sjeom.

Kriterijum A-vrste: Cachrys ferulacea (L.) Calest. A(i) Centaurea incompta Vis. A(iv) Dianthus knappii (Pant.) Ascher. & Kanitz ex Borbas A(iv) Edrainathus wettsteinii Halcsy & Bald.subsp wettsteinii A(iv) Gymnospermium scipetarum (Paparisto & Qosja) Mayer & Pulevic A(iv) Himantoglossum caprinum (Bieb.) C. Koch. A(ii) Narcissus augustifolius Curt. A(ii) Tulipa grisebachiana Pant A(iv) Kriterijum C-habitati 34.5 Mediteranski suvi panjaci; 41.1 Bukove ume; 41.2 Hrastovo-grabove ume; 8210 Krenjake stjenovite strane sa hazmofitskom vegetacijom. KORIENJE ZEMLJISTA - stoarstvo - umarstvo - Zatita prirode i istraivanje - turizam/rekreacija - sakupljanje divljih biljaka
Grizebahova lala (Tulipa grisebachiana)
UGROENOST STANITA: Nepostojanje planova upravljanja ovim podrujem, neplanska sea su najvee opasnosti za ovaj ekosistem. Urbanizacija, pr venstveno zbog loih puteva, jo uvijek nije znaajan faktor u
naruavanju prirode. Neophodno je pootriti kontrolu neplanske i nelegalne eksploatacije bukove ume koja predstavlja jedino stanite vrste Gymnospermium scipetarum u Crnoj Gori.
Zaravan na vrhu Vrsute

IPA - Važna Biljna Staništa

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

IPA - Važna Biljna Staništa

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

I M P O RTA N T P L A N T A R E A S M O N T E N E G R O - I PA P R O G R A M M E

1. OSNOVNI CILJEVI PROGRAMA VANIH BILJNIH STANITA

2. KAKO JE NASTAO PROJEKAT

3. IPA PROJEKAT U JUGO-ISTONOJ EVROPI

4. KRITERIJUMI ZA IZBOR IPA PODRUJA

LANOVI IPA TIMA U CRNOJ GORI

7. M APA C RNE G ORE

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Babji zub I m e n a e n g l e s k o m : Babji zub P o v r i n a : 4378ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 27 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1300-2277mnm

ZATIENA PODRUJA: Podruje nema status zatite.

B A B J I Z U B je dio planinskog masiva njom HE Mratinje).

Vrhovi Babjeg zuba

Sipari sa hasmofitskom vegetacijom, prevoj edov do.

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Biogradska Gora I m e n a e n g l e s k o m : Biogradska Gora P o v r i n a : 573300ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 54 N/19 o 36 N a d m o r s k a v i s i n a : 855-2139mnm

Gentiana lutea ssp. symphyandra

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Biogradska Gora I m e n a e n g l e s k o m : Biogradska Gora P o v r i n a : 242ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 28 N/19 o 21 N a d m o r s k a v i s i n a : 50-385mnm

B R D O S P A S se nalazi u blizini Budve i

32.22 Tree-spurge formations

Dio ouvanih stanita na brdu Spas.

KORIENJE ZEMLJISTA - urbanizacija/saobraaj/industrija - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja.

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Buljarica I m e n a e n g l e s k o m : Buljarica P o v r i n a : 156ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 18 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 0-108mnm

KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda - urbanizacija/saobraaj/industrija - turizam/rekreacija - zatita prirode i nauna istraivanja.

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Dolina Grbaje I m e n a e n g l e s k o m : Grbaja Valley P o v r i n a : 1112ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 51 N/20 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1140-2000mnm

DOLIN A RIJEKE LIM

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Dolina rijeke Lim I m e n a e n g l e s k o m : Valley of Lim River P o v r i n a : 2469ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 48 N/20 o 22 N a d m o r s k a v i s i n a : 502-910mnm

Termofilne ume i ikare

Posledica eksploatacije ljunka

DURMITOR I KANJON TARE

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Hajla planina I m e n a e n g l e s k o m : Hajla Mountain P o v r i n a : 1551ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 18 N/20 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1640 - 2403 mnm

ZATIENA PODRUJA: Podruje nema status zatite

H A J L A se smatra za najistaknutiju savremene taksonimiije stavlja u sinonimiku

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Jerinja Glava I m e n a e n g l e s k o m : Jerinja Glava Mountain P o v r i n a : 295ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 12 N/20 o 22 E N a d m o r s k a v i s i n a : xx mnm

ZATIENA PODRUJA: Podruje nije zatieno zakonom.

KORIENJE ZEMLJISTA: - poljoprivreda i stoarstvo

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Kakaricka gora I m e n a e n g l e s k o m : Kakaricka gora hill P o v r i n a : 503ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 42 o 43 N/19 o 31 N a d m o r s k a v i s i n a : 70-200 mnm

ZATIENA PODRUJA: Podruje nema status zatite

Kakaricka Gora, june padine

Gladiola Gladiolus palustris

KANJON RIJEKE CIJEVNE I HUM ORAHOV SKI

Srpska ramonda Ramonda serbica

KANJON RIJEKE MR T VICE

ZATIENA PODRUJA: Ovo podruje nema status zatite.

Termofilne ume du kanjona Mrtvice

UGROENOST STANITA: Stanite bi bilo uniteno ukoliko se izgradi predviena hidrocentrala.

KANJON RIJEKE PIVE

ZATIENA PODRUJA: Ovo podruje nema status zatite.

KORIENJE ZEMLJISTA: - ribolov i akvakulture - lov - upravljanje vodenim resursima

Dananji izgled potopljenog dijela kanjona.

OS TRVA KATII, DONKOVA I VELJA SEKA

Nacionalno ime sajta:

Katii, Donkova i Velja

Katii, Donkova and Velja

seka islands P o v r i n a : 439ha

KORIENJE ZEMLJISTA: - ribolov/akvakulture; - turizam/rekreacija;

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Komovi I m e n a e n g l e s k o m : Komovi Mountain P o v r i n a : 3332ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 8 N/20 o 5 N a d m o r s k a v i s i n a : 1900 - 2487 mnm

Cypripedium calceolus Silene macrantha

KOTORSKO-RIS ANSKI ZALIV

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Kotorsko-risanski zaliv I m e n a e n g l e s k o m : The Bay of Kotor and

Dio Kotorskorisanskog zaliva, sa Vrmca. U pozadini se vide istone padine Orjena.

KORIENJE ZEMLJISTA: - ribolov/akvakulture; - turizam/rekreacija; - zatita prirode i nauna istraivanja.

# Lovenski zvonac Edraianthus wettsteinii subsp. lovcenicus

Bor munika Pinus heldreichii var. heldreichii

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Lukavica I m e n a e n g l e s k o m : Lukavica Mountain P o v r i n a : 137ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 218 N/19 o N a d m o r s k a v i s i n a : 1120 - 1900 mnm

N a c i o n a l n o i m e s a j t a : Ljubinja I m e n a e n g l e s k o m : Ljubinja Mountain P o v r i n a : 2831ha C e n t r a l n e k o o r d i n a t e : 43 o 31 N/19 o 10 N a d m o r s k a v i s i n a : 1500 - 2000mnm

L J U B I N J A se nalazi na granici Crne