YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

AIK KAMUSAL KENT MEKANLARININ TOPLUMSAL LKLER YAPILANDIRMADAK ROL, BYKDERE - LEVENT - MASLAK AKSI

Y.Mimar M.Ebru ERDNMEZ

FBE Mimarlk Anabilim Dal Mimari Tasarm Programnda Hazrlanan

DOKTORA TEZ

Tez Danman : Prof. Altan AKI (YT)

STANBUL, 2005

NDEKLER Sayfa EKL LSTES ........................................................................................................................ iv ZELGE LSTES ..................................................................................................................vii NSZ...................................................................................................................................... ix ZET .......................................................................................................................................... x ABSTRACT .............................................................................................................................. xi 1. 1.1. 1.2. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.1.1. 3.3.2. 3.3.2.1. 3.3.3. 3.3.3.1. 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.2. 4.2.1. 4.3. 4.3.1. GR....................................................................................................................... 1 almann Tanm ve Kapsam .............................................................................. 1 almann Yntemi ................................................................................................ 2 KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE ....................................................... 5 Kamu, Kltr / Toplumsal Kltr, Dil - Anlam, Simge, Mekan Kavramlar.......... 5 Kuramsal Yaklamlar ............................................................................................. 8 Yapsalclk ervevesinde Toplum, Anlam ve Mekan............................................ 8 Gstergebilimde ervevesinde Toplum, Anlam ve Mekan .................................... 9 Toplumbilimlerinde Toplum, Anlam ve Mekan.................................................... 11 Davran Bilimlerinde Toplum Anlam ve Mekan ................................................. 12 KLTREL BALAMDA ANLAM ve MEKANIN RDELENMES ............. 16 Kltr ve Kent likisi ........................................................................................... 16 evre, Yer, Mekan................................................................................................. 20 evre - nsan likisi.............................................................................................. 24 evresel Psikoloji ve Mekan likisi ..................................................................... 29 Davran ................................................................................................................. 31 Alglama - Grsel Alglama .................................................................................. 35 Gestalt Kuram ....................................................................................................... 40 Anlamlandrma ...................................................................................................... 45 Kent mgesi, Kentsel Hafza.................................................................................. 48 KENT OLGUSUNDA TOPLUMSAL LKLERN MEKANSAL BMLENMEDEK ROLNN RDELENMES ............................................ 54 Toplumsal likinin Tanm ................................................................................... 55 Birey Toplum likisi............................................................................................. 56 Karlamalar ......................................................................................................... 59 Mekansal Biimlenmeler ....................................................................................... 62 Kamusal Alanlar ve eitleri................................................................................. 72 Sosyal Yap ve Ak Kent Mekanlar Arasndaki Etkileim ................................. 80 Simgesel Etkileim ................................................................................................ 87

ii

5. 5.1. 5.1.1. 5.1.1.1. 5.2. 5.2.1. 5.3. 5.3.1. 5.4. 5.4.1. 5.4.2. 5.4.3. 5.4.4. 5.4.5. 6.

AIK KENTSEL KAMUSAL MEKANLARIN TOPLUMSAL LKLER YAPILANDIRMADAK ROL .......................................................................... 94 Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Toplumsal likileri Yaplandrmadaki Rolnn nceleme Alan Olarak Seilen Bykdere Aks - Levent Blgesi rnei zerinde rdelenmesi................................................................................. 96 Bykdere Aks - Tarihesi Geliimi .................................................................... 97 Bykdere Aksnn Geliimi ................................................................................. 99 Aks zerinde Yer Alan Kimlikler, Fiziksel ve Sosyal Yapnn Analizi ............. 103 Sosyal Yapdaki liki eitlerinin Tespiti ve Analizler ..................................... 105 Levent - Maslak Aks zerinde Ak Kamusal Alan Kullanmna Ynelik Analizler .............................................................................................................. 109 Yaya Aktivitelerinde Potansiyel Alanlar ve Analizler ........................................ 111 Ak Kent Mekanlarnn Dnya Kentlerindeki rneklerle Deerlendirilmesi.... 140 Londra rnei...................................................................................................... 141 Frankfurt rnei .................................................................................................. 147 Rotterdam - Schouwburgplein rnei................................................................. 149 Paris Champs-Elysees rnei ............................................................................. 152 Avustralya - Mitcham ehri Hkmet Ve Belediye Meclisi Ak Kamusal Mekan Kararlar ........................................................................... 154 SONULAR VE TARTIMA ............................................................................ 159

KAYNAKLAR....................................................................................................................... 164 EKLER ................................................................................................................................... 176 Ek 1 Ek 2 Anket Sorular...................................................................................................... 177 Anket Sonular ................................................................................................... 178

ZGEM ............................................................................................................................ 196

iii

EKL LSTES

ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 3.3 ekil 3.4 ekil 3.5 ekil 3.6 ekil 3.7 ekil 3.8 ekil 3.9 ekil 3.10 ekil 3.11 ekil 3.12 ekil 3.13 ekil 3.14 ekil 3.15 ekil 3.16 ekil 3.17 ekil 3.18 ekil 3.19 ekil 3.20 ekil 4.1 ekil 4.2 ekil 4.3 ekil 4.4 ekil 4.5 ekil 4.6 ekil 4.7 ekil 4.8 ekil 4.9 ekil 4.10 ekil 4.11 ekil 4.12 ekil 4.13 ekil 4.14 ekil 4.15 ekil 4.16 ekil 4.17 ekil 4.18 ekil 4.19 ekil 4.20

Rapoportun Kltrel Filtre emas (Rapoport, 1977) ..................................... 19 Kltr - Dnya Gr ve Etkinlikler likisi (Rapoport, 1977) ...................... 19 nsan ve evre Dzeni (ymen Gr, 1996) ..................................................... 25 Kltr, Davran ve evre likileri (Rapoport, 1990) ..................................... 26 nsan - evre likiler Modeli (Appleyard, 1967) ............................................ 27 evresel Psikolojinin Balca likileri (Lang, 1987) ....................................... 29 Alglama - Davran likisi (Lang, 1987) ........................................................ 31 Davran ve Filtreler (Appleyard, 1973)........................................................... 32 Davran likileri.............................................................................................. 32 Grsel liki rnekleri (Alexander, 1977) ........................................................ 37 Benzerlik Kuram, 100 Wozocos, MVRDV, Hollanda (E.Erdnmez arivi)... 41 Devamllk Kuram, Hoolainhof, Hollanda ...................................................... 42 Akaret Evleri, Beikta, Benzerlik ve Devamllk lkelerine Bir rnek........... 42 Kent Mekannda Devamllk Etkeni, stanbul Boaz (E.Erba arivi) ............ 42 Venedik Hava Fotoraf, ekil - Zemin likisi................................................ 43 Tamamlama likisi, Siena, Piazza Del Campo (B.Haznedar arivi) ............... 43 Kapallk lkesi, Vatikan rnei [11] (E.Erdnmez arivi).............................. 44 Anlamlandrma (Lang, 1987)............................................................................ 45 Alg, Anlam, evre - Davran likileri (Rapoport, 1977) .............................. 46 evrenin Zihinde Okunarak Anlalmas ve renilmesi (akn, 1998)......... 47 Levent Blgesinden, Karlamalara ki rnek (E.Erdnmez arivi)............... 59 Saint Pierre Plan............................................................................................... 64 Saint-Di Plan Rowe C., Collage City, ekil - Zemin likisi......................... 64 Roma, Giambattista Nolli; 1748 ....................................................................... 65 Zemin ve ekil likisi; sfahan - Al Hakim Camisi ve evresi (Herdeg, 1990) .................................................................................................. 65 Sokak ve Kent likisi; Paris, Douphine, Roma, Spagna Meydan Pienza (Bernardo Rosselino, 1459) .............................................................................. 67 Paris, Place Royal Merkezi, Amerikada Bir Yerleim, Ak Kamusal Alan Kent likisi, Sokak - Kent likisi (Krier, 1988).............................................. 68 Paris, lEtoile Meydan; Konut ve Meydan likisi; ngiliz Yerleim Blgesi; Milan Foro Bonoparte, 1801-1806 ................................................................... 68 Paris, Place de lOdeon; Romada Bir Avlu; Brighton, Kept Town; Berlin, HufeisensiedlungSiedlung Britz, Bruno Taut, (Krier, 1988)............................ 68 D Mekanlarda Doluluk ve Boluk likileri (Krier, 1988) ............................. 69 Kentsel Mekanda Dolu ve Bo likisi.............................................................. 69 San Marco Meydan, Venedik (Architecture Form, Space and Order, Ching, 1996) ..................................................................................................... 70 Piazza del Anfiteatro, Toscana 16.yy (S. Kostof, 1999)................................... 71 talya, Siena, Piazza Del Campo (E.Erdnmez arivi) ..................................... 73 Ak Kamusal Mekan, Sokak Kullanm .......................................................... 74 zel, Kamusal Alan Ayrmlar ........................................................................ 74 Kentsel Yapda zel ve Ortak Mekanlar Arasndaki likinin Aka aretlendii Hiyerarik Organizasyon (Trancik, 1986) ................................... 75 Kamusal Alan, Yar - Kamusal Alan, zel Alan Kullanm (Trancik, 1986) .. 76 Zorunlu Aktivite rnei, Otobs Duranda Bekleyenler, Levent................... 83 stee Bal Aktiviteye rnek, Pisa, talya (B.Haznedar arivi) ...................... 83 iv

ekil 4.21 ekil 4.22 ekil 4.23 ekil 4.24 ekil 4.25 ekil 4.26 ekil 5.1 ekil 5.2 ekil 5.3 ekil 5.4 ekil 5.5 ekil 5.6 ekil 5.7 ekil 5.8 ekil 5.9 ekil 5.10 ekil 5.11 ekil 5.12 ekil 5.13 ekil 5.14 ekil 5.15 ekil 5.16 ekil 5.17 ekil 5.18 ekil 5.19 ekil 5.20 ekil 5.21 ekil 5.22 ekil 5.23 ekil 5.24 ekil 5.25 ekil 5.26 ekil 5.27 ekil 5.28 ekil 5.29 ekil 5.30 ekil 5.31 ekil 5.32 ekil 5.33 ekil 5.34 ekil 5.35 ekil 5.36

Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Oluturulmasnda evresel zellikler (Gehl, 1996) ...................................................................................................... 84 Toplum ve Mekan likileri .............................................................................. 86 Kamusal Alan Kullanmna rnekler ............................................................... 87 Agora - Assos (L.Benevolo, Historie de la Ville, s:83) .................................... 89 17.yy., Strazburg - Endstri Devrimi ncesi Hristiyan ehri / Pre - Industry City............................................................................................. 89 Otomobillerin Ynlendirdii ehir, Houston, Texas (S.Kostof, 1999) ............ 90 Bykdere - Maslak Aks - Levent Blgesi...................................................... 96 stanbul ehri Uydu Fotoraf .......................................................................... 97 Bykdere - Maslak Aksnn Hava Fotoraf ve stanbuldaki Konumu ......... 98 Bykdere, Levent Blgesi............................................................................... 99 Bykdere Aks, Levent Blgesi .................................................................... 100 Gltepe ve eliktepe Yeleim Alanlar (YT Yksek Lisans Projesi).......... 103 Levent Blgesi ................................................................................................ 104 Levent Konut Blgesinde Park rnei ........................................................... 105 liki Biimleri Diyagram (Gehl, 1987)......................................................... 106 Grsel liki Biimlerinden Pasif Kontak rnei; Levent Park (E.Erdnmez arivi) ........................................................................................ 106 Levent - Metrocity nnden Etkileim Biimlerine Bir rnek (E.Erdnmez arivi) ........................................................................................ 108 Levent Park, Ak Kamusal Alanda Bir Arada Bulunan nsanlar (E.Erdnmez arivi) ........................................................................................ 108 Levent Parknda Biraraya Gelen Kullanclar (E.Erdnmez arivi) ............... 109 Levent Park Gndz Kullanm (E.Erdnmez arivi).................................... 110 Levent Park Kullanmna Bir rnek (E.Erdnmez arivi) ............................ 111 Leventte Yaya Ulamna Ynelik Bir rnek (E.Erdnmez arivi).............. 115 Levent Yaya Kaldrm Kullanmna Bir rnek (E.Erdnmez arivi) ............ 115 Leventte Yaya Yollarnn Kullanmna Ynelik rnek (E.Erdnmez arivi) ........................................................................................ 116 Metro k, e Gidi Saatlerindeki Younluk (E.Erdnmez arivi) ........... 116 Levent Blgesinde Pazartesi len Aras Kullanm Younluu ................... 117 Levent Blgesinde Perembe k Saatleri Kullanm Younluu ........... 117 Levent Blgesinde Cuma Akamst Saatleri Kullanm Younluu............. 118 Levent Blgesinde Cumartesi Akamst Saatleri Kullanm Younluu...... 118 Levent Blgesi Toplu Tama Ulam Noktalar ............................................ 119 Levent Blgesi Zemin Kat Kullanm ............................................................. 120 Yar Kamusal Kamusal Alan Analizi ............................................................. 121 Levent - Ak Kamusal Alann Gece Kullanmna Bir rnek (E.Erdnmez arivi) ........................................................................................ 130 Levent Parknda Birbirleri ile Sohbet Eden nsanlar (E.Erdnmez arivi)..... 136 Bykdere Caddesi, Levent Metro Girii, Kentsel Donat Eksiklii rnei (E.Erdnmez arivi) ........................................................................................ 138 Ak Kamusal Alanlarn Farkl Aktivitelere mkan Vermemesi (Gehl, 1996)138 Ak Kamusal Mekan Kullanmnda ncelikli Durum Grafii (Gehl, 1996) 139 Londra ehir Merkezi Haritas - Ak Kamusal Alanlar (Gehl, 2004)........... 141 Londra Kamusal Alan Staratejileri ................................................................. 142 Londra Kamusal Alan Fotograflar (E.Erdnmez arivi) ............................... 143 Londra Kamusal Alan Fotograflar (E.Erdnmez arivi) ............................... 144 Yaya Dolam Alanlar zerindeki Engeller, Dar Yaya Yollar, Ulam Glkleri, Kent Donatlarnn Azl ............................................................ 145 v

ekil 5.37 ekil 5.38 ekil 5.39 ekil 5.40 ekil 5.41 ekil 5.42 ekil 5.43 ekil 5.44 ekil 5.45 ekil 5.46 ekil 5.47 ekil 5.48 ekil 5.49 ekil Ek 1.1 ekil Ek 2.1 ekil Ek 2.2 ekil Ek 2.3 ekil Ek 2.4 ekil Ek 2.5 ekil Ek 2.6 ekil Ek 2.7 ekil Ek 2.8 ekil Ek 2.9

Frankfurtda Ak Alan Kullanm (E.Erdnmez arivi) ................................ 147 Frankfurt, ehir Merkezi (E.Erdnmez arivi) ............................................... 148 Schouwburgpleinden Grn ...................................................................... 149 Schouwburgpleinden Grn ...................................................................... 150 Schouwburgpleinin Gece Kullanm ............................................................. 150 Rotterdam ehri Silueti................................................................................... 151 Champs-Elysees, Paris, Fransa ....................................................................... 152 Champs-Elysees, Paris, Fransa (.Yksel arivi) ........................................... 153 Ak Alan Kullanmna Bir rnek.................................................................. 153 Mitcham ehri leinde Ak Kamusal Alan htiyac ................................. 154 Mahalle leinde Ak Kamusal Alan htiyacnn Tespiti........................... 154 sve Stockholm rnei (E.Erdnmez arivi) ................................................ 157 Prag Kamusal Alan Kullanmna rnek ......................................................... 158 Anket Sorular ................................................................................................. 177 Anket - Tarih, Kullanc Profili....................................................................... 179 Anket - kamet Yeri, Ekonomik Durum ......................................................... 181 Anket - Mekann Kullanm Amac ................................................................. 183 Anket - Ak Kamusal Alan Kullanm .......................................................... 185 Anket - Ak Kamusal Alan Kullanm, Toplu Tama .................................. 187 Anket - Alann Gvenlilii, Yry Alanlar Yeterlilii .............................. 189 Anket - Kamusal Ak Alan htiyac Var m .................................................. 191 Anket - Blgede En ok Gidilen Yerler......................................................... 193 Anket - Alanda Tandklarna Rastlyor mu, Gz Ainal Var m ............... 195

vi

ZELGE LSTES

izelge 3.1 izelge 3.2 izelge 4.1 izelge 4.2 izelge 5.1 izelge 5.2 izelge 5.3 izelge 5.4 izelge 5.5 izelge 5.6 izelge 5.7 izelge 5.8 izelge 5.9 izelge 5.10 izelge 5.11 izelge 5.12 izelge 5.13 izelge 5.14 izelge 5.15 izelge 5.16 izelge 5.17 izelge 5.18 izelge 5.19 izelge 5.20 izelge 5.21 izelge 5.22 izelge 5.23 izelge 5.24 izelge 5.25 izelge 5.26 izelge 5.27 izelge 5.28 izelge 5.29 izelge 5.30 izelge 5.31 izelge 5.32 izelge 5.33 izelge 5.34 izelge 5.35 izelge 5.36 izelge 5.37 izelge 5.38 izelge 5.39 izelge 5.40 izelge 5.41

Kltrn Antroplojik ve Sosyolojik Alanlarda Tanmlar (Bodley, 1994; Geertz, 1973)............................................................................ 18 Anlamlandrma ve Aamalar (ymen Gr, 1996)........................................... 47 Birey - Toplum Etkileimi ................................................................................ 58 Fiziksel evrenin Nitelii ................................................................................. 84 Karlama Skl - Zaman likisi (Gehl, 2000) ........................................... 105 Pasif letiim izelgesi ................................................................................... 107 Mekan Kullanclarnda Gz Ainal ........................................................... 107 Ak Mekan Kalitesinin Salanmas ............................................................... 113 Yaknlk - llecek Veri - Yntem............................................................... 114 Anket Grubunun Ya ve Cinsiyet Dalm .................................................... 122 Ya Grubu Dalm ........................................................................................ 122 Anket Grubunun Ya ve Cinsiyet Dalm .................................................... 123 Anket Grubunun renim Durumu ................................................................ 123 Anket Grubunun renim Durumu ................................................................ 123 Kullanclarn Oturduu Blgeler ................................................................... 124 Anket Grubunun kametgah........................................................................... 124 Anket Grubunun Ekonomik Durumu.............................................................. 125 Anket Grununun Ekonomik Durumu.............................................................. 125 Ak Kamusal Alan Kullanm........................................................................ 126 Kamusal Kullanm .......................................................................................... 126 Ak Kamusal Kullanm ................................................................................. 126 Ak Kamusal Kullanm ................................................................................. 127 Mekann Kullanm Amac............................................................................... 127 Mekann Kullanm Amac............................................................................... 127 Mekan Kullanm - stee Bal...................................................................... 128 Mekan Kullanm - stee Bal...................................................................... 128 Mekan Kullanm - stee Bal...................................................................... 128 Alann Kullanm - Gndz ............................................................................ 129 Alann Kullanm - Gndz ............................................................................ 129 Alan Kullanm - Gece .................................................................................... 130 Alan Kullanm - Gece .................................................................................... 130 Alan Gvenli mi - Gndz.............................................................................. 131 Alan Gvenli mi - Gndz.............................................................................. 131 Alan Gvenli mi - Gndz.............................................................................. 131 Alan Gndz Gvenli Bulanlarn Ya ve Cinsiyet Dalm ......................... 132 Alan Gndz Gvenli Bulanlarn Ya ve Cinsiyet Dalm ......................... 132 Alan Gndz Gvenli Bulanlarn Ya Dalm ............................................ 132 Alan Gvenli mi - Gece .................................................................................. 133 Alan Gvenli mi - Gece .................................................................................. 133 Alan Gvenli mi - Gece .................................................................................. 133 Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu ........................... 134 Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu ........................... 134 Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu ........................... 134 Yaya Kaldrmlar - Yry Alanlar Yeterli mi........................................... 135 Yaya Kaldrmlar - Yry Alanlar Yeterli mi........................................... 135 vii

izelge 5.42 izelge 5.43 izelge 5.44 izelge 5.45 izelge 5.46

Tandklarna Rastlyor mu ............................................................................. 136 Tandklarna Rastlyor mu ............................................................................. 136 Oturulabilen, Buluulabilen Kamusal Ak Alan htiyac Var m .................. 137 Oturulabilen, Buluulabilen Kamusal Ak Alan htiyac Var m .................. 137 Ak Kamusal Alan htiyacnn Cinsiyete Gre Dalm .............................. 137

viii

NSZ Ak kamusal kent mekanlarnn toplumsal ilikileri yaplandrmadaki roln konu alan bu aratrma, toplumu yaplandran, bireyler ve toplum arasndaki etkileimin fiziksel evre tarafndan desteklendii yerler olan ak kamusal alanlarn sosyal, kltrel, fiziksel olarak biimlenmelerini ve gnmzn ak kamusal kent mekanlarnn kullanmn ve sorunlarn Bykdere - Levent - Maslak aks zerinde rnekleyerek irdelemeyi amalam, ve uygulanabilecek baz stratejileri ortaya koymaya almtr. Aratrma sresince her trl nerilerinden, yardmlarndan ve yol gstericiliklerinden dolay zellikle sevgili hocalarm Prof. Altan Ak ve Prof. Dr. Atilla Ycele ve nemli katklarndan dolay Do. Dr. mr Barkula ve Prof. Dr. Blent Tarma teekkr ederim. Ayrca pek ok dncemi paylatm ve hep yanmda olan Sinan Dinere, benden yardmn esirgemeyen Burak Haznedara ve beni destekleyen tm dostlarma teekkrlerimi sunmalym. Ve en nemlisi her trl emeklerinden dolay, sevgili babama ve her zaman hatrlayacam anneme sonsuz teekkrler

stanbul, 2005

ix

ZET Kentler, toplumlarn ve bireylerin bir arada bulunduklar ve sosyalletikleri yerlerdir. zellikle kentlerin oluumunda temel rol oynayan ak kamusal alanlar, her trl sosyal snf ve kltrel gruplarn ve farkl zelliklere sahip insanlarn bir arada bulunduu mekanlardr. Bu kamusal alanlarda bireyler kendi i dnyalarndan karak kendilerinden farkl ve yeni dncelerin varln grme imkanna sahiptirler.

Mimarinin ve kentsel mekann toplumsal ilikileri yaplandrmasndaki rolnn irdelenecei bu almann kuramsal ieriinde; kentsel mekann iletiime, btnletirmeye ynelik boyutlar ile ilgili olan anlam, kltr, kamusallk, kamusal mekan, mimari evre kavramlar, toplum, anlam ve mekan ilikilerinin farkl bilim alanlarnda nasl deerlendirildikleri incelenmitir nc blmde insan - evre ilikisi erevesinde; kltr, kent, evre psikolojisi davran, alglama, anlamlandrma kavramlar, drdnc. blmde de kent olgusunda toplumsal ilikilerin tannmlanmas, mekansal biimlerin eitleri ve toplumsal yapnn mekansal biimlenmelerdeki rol ve karlkl etkileimi zerinde durulmutur.

Bu anlamda alma alan olarak seilen ve stanbul kenti ierisinde nemli bir gelime aks niteliindeki Bykdere - Levent - Maslak alan, planlama ilkeleri, toplumsal ve evresel verilerin oluturduu ortam asndan kentin sorunlu bir blgesi niteliindedir. stanbul gibi hzl gelien ehirlerde, ehirlerin plansz geliimi ve mevcut yap stounun plansz geliimine paralel olarak, ak kamusal alanlar da nemini yitirmeye ve kent ieindeki kamusal alan kaliteleri dmeye balamtr.

almada yntem olarak, yapsalclk grnn yansmalarnn bulunduu; anlam, dil, sembol / gsterge - gstergebilim, kltr ve sosyal yap (toplumbilimleri, sosyoloji, antropoloji, gstergebilim, evresel psikoloji...) zerinden bilisel ve davransal haritalama teknikleri (cognitiv and behavioral mapping technics) mimari - kentsel ak mekan zerinde uygulanmtr. Bu alma, davran kalplarn ve bunlarn kentsel evrenin srekli ve birletirici zellileri ile olas ilikilerini inceleyerek ak kamusal alan kullanclarnn Maslak aksnda bu durumdan nasl etkilendiklerini anlamaya almtr. Bunun yan sra almada kamusal ak kent mekanlarnn kente kazandrlmas ve deien kent yaam iindeki yeni ifadelerinin ortaya kartlmas amalananlar noktalar arasndadr.

Anahtar Kelimeler: Kamusal mekanlar, Ak kamusal alan, Toplum - Birey ilikisi, Levent Maslak blgesi, Davransal ve bilisel haritalama teknii.

ABSTRACT Cities are places where societies and individuals come together and socialize. Especially open public spaces, which played a fundamental role in the establishment of cities, are places for gathering for people from every cultural and social class, different ethnic origins and diverse characteristics. In this public space, individuals, leaving their private sphere, find the opportunity to experience new and various ideas.

In the conceptual content of this study that analyses the role of architecture and urban space in structuring social relationships, meaning, culture, public space, architectural environment concepts -the integrational and interactional aspect of urban space-, and how different science fields evaluate public, meaning and space relationships will be discussed. In the third chapter, within the frame work of human environment relationships, culture, city, environmental psychology, bahaviour, perception, meaning concepts will be analyzed. Defining the social relationships in the urban phenomenon, role of different types of spatial forms and social structure in spatial conformation and their interaction with each other will be the focus of the fourth chapter.

With this respect, Bykdere - Maslak zone, which is an important development axis but at the same time a very problematic area in terms of planning principles and its atmosphere created by social and environmental aspects, has been chosen as the target area. In a rapidly growing city like Istanbul, with unplanned development and unplanned housing, open public spaces began losing their importance, their physical structures are exposed to deterioration and their public character and quality are diminished. This study tries to understand how users react in response to this Maslak axis, by examining patterns of behavior and their possible relations to the perceptual and associational aspects of the urban environment .

This study aims to analyze the behavior patterns and their possible relationships with the continuous and integrating aspects of the urban environment and try to understand how the users are being effected by that situation on the Maslak axis. Besides, it is also aimed to revitalize the open urban spaces and to redefine their importance in the changing conditions of urban life.

Keywords: Public Spaces, Open Public Spaces, Individual - Society Relationship, Levent Maslak Area, Behavioral and Cognitive Mapping Technics.

xi

1 1. GR 1.1. almann Tanm ve Kapsam Kentler ve kentsel ak alanlar, birey ve toplumun bir arada bulunduu ve sosyal etkileime girdii, her trl sosyal snf ve kltrel gruptan, birbirlerinden ok farkl zelliklere sahip insanlarn bir araya geldii toplumun farkl kesimleri iin bir buluma alan vazifesi gren mekanlardr. zellikle kamusal alanlar (sivil ve resmi kamusal alanlar) kentlerin oluumu srecinde nemli rol oynamtr. nsan birey olmann tesinde evresini oluturan toplumsal ve fiziksel gelerle birlikte sosyal bir varlktr. Birey, sosyo-kltrel yaantsn, kentsel fiziksel evre kurgusu ierisinde d mekanlar, bu mekanlardaki yaant ve aktiviteler ile srdrmektedir. Kent mekanlarnn ekillenmesinde, mekan kullanclarnn (toplum ve birey) fiziksel evre ile ilikileri, mekan alglamalar, anlamlandrmalar ve bu fiziksel evre iindeki davranlar, nemli rol oynamaktadr. Bu mekanlarda insanlar dier insanlarla ve ait olduklar toplumla dorudan iletiim kurabilir; kendileri iin bir eyler grebilir deneyimleyebilir ve toplum duygusunu hissedebilmektedirler. Bu dorultuda, toplumun oluum sreci, bireyler ve toplum arasndaki ilikinin fiziksel evre tarafndan desteklendii yerler olan ak kamusal alanlarda balamaktadr. N.Schulz, kenti insanlarn bir araya geldii bir karlama yeri ve insanlar saran, yaknlatran bir mikrokosmos olarak tanmlamaktadr. Bu anlamda iinde yaayanlarn mutluluu ve toplumun btnl asndan bakldnda iyi bir kent; topluma ve bireylere eitli aktivite imkanlar yaratan, toplumun beklentilerine ve ihtiyalarna gre ekillenmi, herkes tarafndan eriilebilir ak kamusal mekan yaants sunan fiziksel ortamlar olarak nitelendirilmektedir. nsann fiziksel evre ve toplumla ilikilerini kapsayan d mekan yaantsnn salkl ve ekici olmas ise, kentsel fiziksel evre kurgusunun detaydan btne ve kent leine kadar salkl ileyiine, ak mekan yaants ile ilgili beklentilere cevap verecek ekilde tasarlanmasna baldr. nsann temel gereksinimlerinden biri olan iliki kurmak, d mekan yaantsnn gereklemesine, mekansal kurgunun iliki kurma balamnda beklentilere cevap verebilmesine baldr. Ancak gnmzde kontrolsz gelien metropollerin yaamak iin ideal bir evre sunmadklar, yaplar ve d mekanlardan oluan kurgularn fiziksel zelliklerinin ve ak kamusal kent mekanlarnn, kenti yaayan kullanclarn beklentilerine

2 tam olarak cevap veremedii ve tasarmlarn d mekan yaantsna katk anlamnda eksiklikler ve hatalar ierdii gzlemlenmektedir. Bunlarla birlikte, gnmzde teknolojinin hzl deiimi ve ilerlemesi - sanal ortam, toplu haberleme aralar v.b.- kent yaamnda birey ve toplum arasnda kopukluklarn ortaya kmasna neden olmutur. Yeni teknolojilerin hayatmza girmesi ile birlikte televizyonlarn, ve bilgisayarlarn nemi giderek artmtr. Bunun sonucu olarak gnlk hayatn giderek kiisellemesi ve dolayl iletiimin snrlar ve mesafelerle artmas ile bireylerin bir araya gelme imkanlar azalm ve hatta sanal ortamlarda fiziksel mekan paylalmakszn ilikiler yeni bir boyuta tanmtr. Hzla deien deer yarglar ve insan ihtiyalar kamusal kullanm alanlarnn ifadelerini ve kullanmlarn yeniden ekillendirmeye balamtr. Bu dorultuda ak kamusal alanlarn, kentler iindeki yeri, nemi ve youn sosyal etkileimin gereklemesine ara olarak toplumsal bilincin glenmesini salamas almann temel tartma alann oluturmaktadr. Bu erevede; kamusal alann insanlar tarafndan ne ekilde anlald, bu alanlar nasl setikleri, bu mekanlarda neler yaptklar, ne tr etkileimlere girdikleri ve bu alanlarda aktivitelerini ne ekilde gerekletirdikleri ve ne tr mekansal zelliklerin bu etkileime imkan verdii, almada irdelenmesi amalanan konular arasnda yer almaktadr. Bu anlamda alma, kamusal ak kent mekanlarnn sreklilii zerinde younlamay amalarken; konuyu sadece mekansal boyutu ile deil, deien toplum yapsyla da ele almay ve konuyu disiplinler aras btnletirici bir yaklamla ele almay hedeflemektedir. 1.2. almann Yntemi Kentleri anlamak iin, mekansal biimlerin oluturulmas ve dntrlmesine ilikin mekanizmalar kavramak gerekir. Bir toplumun etkileim ierisinde olduu mekansal biimler, onun tm geliim mekanizmalar ile yakndan balantldr. Mimari ve kentsel mekan bir iletiim ortam olarak, alar boyunca toplumsal yaamn simgelerini ve izlerini iinde barndrr ve kltrn bir parasdr. Fiziksel evre iinde yer alan mimari ve kentsel mekan, sahip olduu biimsel dili ile toplumun ifade aracdr ve iinde simgesel anlamlar da barndrr. Toplumun, insanlarn bulunduklar evreye ait olma hislerini kazanmalar iin, bu mekanlar ve tad anlamlar, almada aratrlacaktr. almann kuramsal ieriinde kentsel mekann iletiime, toplumun yaplanmasna ynelik boyutu olan anlam, kltr, kamusal mekan, mimari evre kavramlar, sosyal ve psikolojik

3 yap ve bunlarn kamusal ak alanlar ile etkileimi ele alnacaktr. Bunun yan sra almada kamusal ak kent mekanlarnn kente yeniden kazandrlmas ve deien kent yaam iindeki yeni ifadelerinin ele alnmas amalanmaktadr. Mimarinin ve kentsel mekann toplumsal ilikileri oluturmasndaki rolnn irdelenecei bu almann temel tartma alann; yapsalclk yaklamnn da yansmalarnn bulunduu, anlam, dil, sembol / gsterge - gstergebilim, kltr ve sosyal yap, toplumbilimleri, sosyoloji, antropoloji, gstergebilim, davranbilim, evresel psikoloji, kavramlar zerinden bilisel ve davransal haritalama teknikleri ile (cognitiv and behavioral mapping technics) mimari - kentsel ak mekan tartlmas, oluturmaktadr. Mekann nasl kullanldn ve evrenin davran nasl etkilediini aratrrken kullanlan davransal haritalama teknii (behavioral mapping) ve bilisel haritalama (cognitive mapping) bu almada kullanlan balca yntemler arasnda yer almaktadr. A) Yer - merkezli davransal haritalama yntemi (place - centered behavioral mapping)

Yer merkezli davransal haritalama yntemi en ok kullanlan tekniktir (gzlem teknii) (Lang, 1981). Bu teknikte evre ve / veya obje maniple edilemez durumdadr. Bylelikle gzlemlenen blgenin: 1. Sistematik bir kaydn tutmak 2. Gzlem srasndaki zaman periyotlarn tespit etmek 3. zlenecek eyin gerei temsil etmesi en nemli unsurlardr. B) Katlmc gzlemci teknii / participant observation

Bu durumda aratrmac inceledii sistemin bir paras olmaktadr. Aratrma mantkl, birbirine bal bir admlar silsilesi izler. 1. Sorunun tanmlanmas 2. Aratrma tasarmnn oluturulmas 3. Tespit / lm tekniklerinin seilmesi (seilen blgede anket ve gzlem teknikleri kullanlacaktr) 4. Verilerin toplanmas 5. Bulgularn analizi ve yorumu Tasarma girdi salayabilmek iin bu verilerin dntrlmesi nemlidir.Analizlerde, sosyal davrann mekansal dalm ile ilgilenen sosyometrik analiz ve ierik analizi nemli analitik aralardr.

4 Bu analizler iinde; -toplumsal / sosyal yapnn, -mevcut evrenin kullanm, -sembolik / estetik deerler matrix - grafik teknii ve sistematik analizlerle tespit edilecektir. Problemlerin nitelikleri, kategorize edilmeleri ve bu bilimsel verilerin ilikilendirilmesinden tretilebilecek olaslklarn belirlenmesi bu analiz teknii iinde ele alnacak nemli bir durumdur. Bu alma, davran kalplarn ve bunlarn kentsel evrenin srekli ve birletirici zellikleri ile olas ilikilerini inceleyerek, bu verilerin ak kentsel mekann oluumundaki etkilerini, gzlem ve analiz teknii ve davran haritalama tenkiklerinden yararlanarak kamusal ak alan oluumunu irdeleyerek, ak kamusal alan kullanclarnn inceleme alan olarak seilen Maslak aksnda bu durumdan nasl etkilendiklerini anlamaya almaktadr.

5 2. KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE Kentlerin sosyal ve fiziksel oluumlarn irdelerken, gnmze ve gelecee ynelik olarak kentlerin tasarm srelerinde kavramsal / kuramsal yaklamlar incelemek, farkl bak alarn ortaya koymak ve tartma platformlarn oluturmak nemlidir. Kent mekanlarn sadece fiziksel zellikleriyle deil; toplumsal, sosyolojik, psikolojik anlamlaryla ortaya koymak asndan bir btn olarak deerlendirilmelidir. Kavramsal ve kuramsal yaklamlar aklamada Lang bu yaklamlarn temelini oluturan teori kavramn; bir durum veya dnceler sistemi,bir olgunun tanmlanmas ve aklanmas iin kurulan zihinsel ema olarak tanmlamaktadr (Lang, 1987). Teori; bir durumu, bir olguyu- fenomeni aklayc olarak grlmektedir. Doru tanmlamalar sonucunda bu bilgiler, aktivitelerin ve deerlerin gelecekteki durumlarn (pattern) tahmin etmekte kullanlabilmektedir. Pozitivist teorinin tanmnda da doal ve ina edilmi evrenin ve bunlarn insan hayatlar zerindeki rollerinin ynnn belirlendii ifade edilmitir (Lang, 1987). Bu kavramsal altyaplarn oluturulmas dorultusunda aratrma ve pratik srekli bir ekilde birbirleriyle balantl olmas gerekmektedir. Bu ama dorultusunda konu, ilgili kavramlarn Trk Dil Kurumu szl, felsefe, ve sosyoloji szlklerindeki karlklarnn verilmesi ve konunun ele alnmasnda farkl kuramsal yaklamlarn mekan ve toplum ile ilgili bak alarnn ksaca ortaya konmas hedeflenmitir.

2.1. Kamu, Kltr / Toplumsal Kltr, Dil - Anlam, Simge, Mekan Kavramlar Kamu: o Halk hizmeti gren devlet organlarnn tm; o Bir lkedeki halkn btn, halk, amme; o Hep, btn (TDK, 1998), (Os. Kl, Fr., Al., ng., t., Pan) Btn... Yunanca hep anlamndaki pan szc Avrupa dillerinde btnl dilegetirmek iin bir nek olarak kullanlmaktadr ki Trkemizde bu kamu szcyle karlanmtr. Bu nek, iki anlam belirtir: 1.Kamuevrencilik deyiminde olduu gibi kendisine bal olann dnda bakaca hi bir ey bulunmayan anlam. 2.Kamuolu deyiminde olduu gibi kendisine bal olann genellii anlam...Szck olarak halk anlamna da gelir. Bk. Halk.

6 Toplum: o Ayn toprak paras zerinde bir arada yaayan ve temel karlarn salamak iin i birlii yapan insanlarn tm, cemiyet (TDK, 1998); o (Os. Cemiyyet, Fr. Socit, Al. Gesellschaft, ng. Society, t. Societa). nsan topluluu... Toplum deyimiyle dilegetirilen insan topluluu, belli bir ekonomik altyapyla belirlenmi belli styap kurumlarna sahip olan sosyo-ekonomik bir biimlenmedir. dealist anlayta birey olarak insan karlnda kullanlrsa da diyalektik anlay onu bireyle baml klar. Birey olarak insan, ancak toplumsal ilikileriyle varlar. Bireysiz toplum olamayaca gibi toplumsuz da birey olamaz. dealist felsefede toplumdan soyutlanan ve toplumun karsna konulan (onunla ztlatrlan) birey (Os. Fert, Fr. Individu, Al. Individuum, ng. Individual, t. Individuo), diyalektik felsefede toplumsal ilikilerinin btndr. dealist anlay bireyle toplumu uzlamaz olarak grr ve uzlatrma yollar nerir. Oysa birey, toplumla uzlamaz deil, tam tersine, toplumsuz var olamaz. Bireyin znel yan, nesnel (toplumsal) yanndan ayrlamaz. Uzlamayan karlar bireyle toplum arasnda deil, toplumun bir blmyle br blm arasndadr ki bu elime snfsz bir toplumda alr. Bk. Toplumculuk, nsan (Hanerliolu, 1979); o Toplum, belirli bir toprak parasnda yaayan, ortak bir politik otorite sistemine tabi olan ve evrelerindeki teki gruplardan ayr bir kimlii olduunun farknda olan bir insan grubudur (Giddens, 2000). Toplumsal etkileim de kiiler arasnda herhangi bir toplumsal karlama biimidir. Dil: o nsanlarn dndklerini ve duyduklarn bildirmek iin kelimelerle veya iaretlerle yaptklar anlama, lisan (TDK, 1998); o Belli durumlara, mesleklere, konulara zg dil (TDK, 1998); o Dnceyi aktaran nesneler, eylemler, davranlar bir iletiim yolu, dili oluturmaktadr. Dil, kavramlar belirten, aklayan bir gstergeler dizgesidir. Ayn toplum tarafndan paylalan szel unsurlarn oluturduu bir olgudur. Dilin ve kavramlarn gerisinde var olan dncenin, btn tamamlayan iki ayr unsur olduu Ferdinand de Saussure tarafndan ortaya konmutur (Broadbent, Bunt, Llorens 1980); o Os. Lisan, Nutuk, Kelam, Zeban; Fr. Langue, Al. Zunge, ng. Language, t. Lingua) nsanlarn duyduklarn ve dndklerini anlatmak iin kullandklar sz dizgesi... Dil, toplumsal bir olgudur ve bakalar iin varolan pratik bilintir. Bilinle birlikte varolmu ve onunla karlkl etkileerek gelimitir. Bir ulusun gelimesi iin nasl

7 ortak bir dil gerekiyorsa insanln gelimesi iin de ortak bir dil gerekmektedir. nsanlar, gnlk ihtiyalarnn meydana koyduu doal dilleri yannda, zel ihtiyalarn karlamak iin matematik simgeler dili v.b. gibi yapay diller de ortaya koymulardr. Diller dncenin karlkl etkileimle birbirlerini gelitirebilmeleri iin dncenin aydnlk (edeyile nesnel gereklii yanstc) ve dilin anlalr klmak iin yaplan dil zletirmelerinin temel nedeni budur (Hanerliolu, 1979). Anlam: o Bir kelimeden, bir szden, bir davran veya olgudan anlalan ey, bunlarn hatrlatt dnce veya nesne, mana, fehva, valr (TDK, 1998); o Mantk Bir nermenin, bir tasarnn, bir dncenin veya eserin anlatmak istedii ey (TDK, 1998); o (Os. Mana, Medll, Mefhum; Fr. Sens, Al. Sinn, Bedeutung; ng. Sense, Meaning; t. Senso) Bir szn ya da bir szcn anlatt dnce... Anlam terimi, Avrupa dillerinde duyu ve yn anlamlarn da ierir. Anlam, anlayan ya da anlatann anlad ya da anlatt nesne stndeki duyusu, annn o nesneye yneliidir. Anlam, bir szn ya da bir szcn anlatt dncedir. Bir szcn en ok bilinen ve kullanlan anlam genel geer anlam (Fr. Sens usuel)dr (Hanerliolu, 1979). Simge / Sembol: o Os. remiz, alem, timsl, iret, almet, temsil, misl, nine, rumzt, kanunu imn; Al. ve ng. symbol, Fr. symbole, t. simbolo, Yun. symbolon (TDK, 1998); o Belli bir insan beinin uzlam yoluyla kendisine belli bir anlam verdii im (TDK, 1998); o Bireyi gsteren, bir anlam, bir dnceyi grlenebilir klan im (TDK, 1998); o Grlmez bir gereklii canlandran imge ya da zdeksel nesne (TDK, 1998); o Duyularla ifade edilemeyen bir eyi belirten somut nesne veya iaret, remiz, rumuz, timsal, simge (TDK, 1998). Dilbilim: Gsterdii eyle arasnda doal bir ba da bulunabilen ve genellikle saymaca bir deer tayan eyi dile getirir (Hanerliolu, 1979). Toplumbilim: Bir ekinsel ortamda belli bir duygu, eylem ya da tutumu gsteren bir birey, deyim, izge, nesne ya da alm (TDK, 1998).

8 Mekan: o Ar. nsan evreden belli bir lde ayran ve iinde eylemlerini srdrmesine

elverili olan boluk, boun. Mimari bir mekan yaratmak, geni anlamdaki doadan veya peyzaj mekanndan insann kavrayabilecei bir blm snrlamaktr. nl mimarlk kuramcs B.Zeviye gre, i mekan, kentsel mekan, ekonomik, toplumsal, entelektel, teknik, ilevsel, mekansal dekoratif deerleri ile coku ve hayranlk yaratan yap, mimarlk yaptdr. (Hasol, 1998); o Yer, bulunulan yer (TDK, 1998); o D mekan, Kentsel mekan: Sokaklarda, alanlarda, parklarda, bahelerde, zetle insan yaptlarnn arasnda kalan ve bunlarla snrlayan mekan (Hasol, 1998). 2.2. Kuramsal Yaklamlar Ak kamusal mekanlarn toplumu yaplandrmadaki rolnn incelenmesinde yapsalc yaklam, gstergebilim, toplum bilim ve davran bilimlerinden faydalanlm olup; konu anlam mekan ve toplum asndan irdelenmitir. Bu anlamda bu kuramlara ksaca deinmek doru olacaktr. 2.2.1. Yapsalclk ervevesinde Toplum, Anlam ve Mekan Toplumsal zmlemede yap kavram, toplumsal sistem ierisinde yer alan yapsal ilkelere dayanmaktadr. Yaplama kuramnda toplum anlam ve fiziksel mekan ilikileri irdelenirken yapsalclk ve ilevselcilik asndan toplumsal btnn, tekil paralarna baskn olduu zerinde durulur. Toplumlarn nasl bir arada olduklar, bir arada bulunmann ne tr anlamlar meydana getirdii ve bunlar oluturan yaplar inceleyen yapsalclk, toplumsal etkileimin kltrel ynleri zerinde odaklanmas ile dier yaklamlardan ayrlmaktadr. Yapsalclk iinde toplumsal srelerin ne tr mekansal sonular yaratt ve mekann bu tr ilikiler zerindeki etkisi gelitirilerek aratrma konular iinde yer almtr (Giddens, 2000). Toplumun eitli paralar veya kurumlarnn, sz konusu topluma zaman iinde sreklilik kazandrmak iin nasl birletiklerine bakan gr asndan ve felsefesinden etkilenmesinden baka, ilk olarak svireli bilim adam Ferdinand Saussuren dilbilim incelemelerinden gelitirdii (De Saussure, 2000), toplumsal ve kltrel sistemlerdeki yaplarn belirlenmesi ile ilgilenen kuramsal yaklamdr ve dilbilim incelemesinin hemen ardndan toplumbilimleri ve insan bilimlerinin eitli disiplinlerini etkilemitir (Durkheim, 1994).

9 Sosyal antropolog olan ve yapsalclk kuramndan faydalanm olan Claude Levi-Strauss'a gre toplumsal yaamn btn biimleri, zihinsel etkinlikleri dzenleyen genel yasalarn ileyiini temsil eder (Levi-Strauss, 1997, 1999). Gene bu kurama gre btn kltrlerin temelinde yapsal benzerlikler vardr ve kltr birimleri arasndaki ilikilerin zmlenmesi insan dncesinin evrensel ilkelerine k tutabilir. Bu almalarda kltr bir sistem olarak ele alnmakta ve eleri arasndaki yapsal ilikileri gz nnde tutarak zmlenmektedir (Levi-Strauss, 1989). Bu balamda kltr sistemlerindeki evrensel kalplar, insan zihninin deimeyen yapsnn rndr Levi-Strauss iin yap terimi ncelikle zihinsel yap anlamn tamaktadr. Yapsal zmlemeler toplumbilimlerinde ve antropolojide Levi-Strauss tarafndan toplum ile ilgili almalarda kullanlmtr. Bu alanda alm nemli kuramclar arasnda Ferdinand De Saussure, Claude Levi-Strauss Emile Durkheim, Roland Barthes, Jean Piaget, ilk akla gelenlerdir. Birbirinden farkl bak alar olan Giddens (1990) ve Harvey (2003) de anlam, mekan ve zaman ilikilerine nem vermi ve bu ilikilerin toplumun yaplannda belirleyici neme sahip olduklarn vurgulamtr. 2.2.2. Gstergebilimde ervevesinde Toplum, Anlam ve Mekan Gstergebilim toplumsal yaamn bir paras olan gstergelerin roln inceleyen bir bilim daldr. Toplumsal ve genel psikolojinin bir daln oluturan ve gstergebilim (semiyoloji) olarak adlandrlan bu kuram gstergelerin doasn ve bu kavramsal sistemi inceler (De Saussure, 2000). Dilbilim szlnde getii ekilde, toplum yaam iinde ele alnan gsterge dizgelerini inceleyen, anlamlamay ele alan bir bilim daldr. Ve dil bu balamda, dnceleri ifade etmeye yarayan bir gstergeler sistemidir. De Saussuree gre dil, kavramlar gsteren bir gsterge olduu iin ve dilbilim, tm gstergeleri inceleyecek kadar kendini geni tutabilen bir bilim dal olabilmektedir. Konu bu ekilde ele alndnda gstergebilim, temelinde dilbilim olan, mimari incelemeler ile dil konusundaki incelemeler arasnda deerleri ortaya koyabileceimiz bir alma alandr. Bu dorultuda biim ile ieriin gstergeler asndan incelenmesi sz konusudur. Gstergebilim, daha geni ve yalnlatrlm bir anlatmla, insann iinde yaad dnyay anlamasn salayacak modeller gelitirmektedir. evresini anlamaya alan herkes bir lde gsterge avcsdr (Rifat, 1996, 1998). Dilbilimden ayr olarak gelien gstergebilim dilbilimden yararland gibi, antropoloji ve tptan da yararlanmaktadr.

10 Dilin, kavramlar aktarmak iin kulland gstergeler, toplum iindeki ve bireyler ve toplumlar aras iletiim konusunun nemli unsurlarndan birisidir. Ecoya gre gstergebilim, en temel iletiim yaplarndan daha kark kltrel yaplara kadar tm sistemi inceleyebilmektedir ve Eco, gstergebilimi Tm kltrel olgular iletiim sreleri sayan ve inceleyen dal olarak tanmlamaktadr (Jencks, Broadbent, Bunt, 1980). Kentsel mekan yaklamlarnda gstergebilim, mimariyi dil olarak grme dncesi erevesinde, dilbilimi ve gstergebilimi youn bir biimde kullanlm ve kentsel formlarn analizinde gstergebilimin temel kavramlar (simge, gsteren, gsterilen) kullanlmtr. rnein, mimari kodlar ve onlarn dnm, ilevsel ve ilevsel olmamas temelinde, anlamn mimarideki doas olarak tartlmtr (Jencks, Broadbent, Bunt, 1980). Bu anlamda Lefbvre kentsel mekan uygulad gstergebilimsel yaklamla analiz etmektedir,ve bu ekilde mekan, bir mesaja ve bir okumaya dnmtr. Mekan tanmlamada, bu yaklam, mekanda var olanlar envanterini sunabilir ya da mekanla ilgili bir makale (konuma) yaratabilmektedir (Lefbvre, 1991). Bu yaklama paralel olarak da Barthes kenti u ekilde ifade etmitir.ehir bir sylemdir; bu sylem de gerekten bir dildir: ehir sakinleriyle konuur; biz iinde bulunduumuz kenti konuuruz. Bunu da orada yaayarak, orada dolaarak, ona bakarak yaparz. (Barthes, 1990). Roland Barthes yazlarnda Lynchin ehrin imajn okuyucularnda bulmaya altndan sz etmektedir. Buradaki ehrin okuyucusu ve ehrin okunmas szleri, kent mekannn bir metin oluturabilecei grnden kaynaklanmaktadr. Bu, gstergebilimin, tm kltr biimlerinin anlam rettiini ve bu anlamsal mesajlarn dilbilim kavram ve yntemleriyle zlebileceini savunduu bir yaklamdr. Pierce, De Saussure ve Jacobson, gstergebilim dalnn kurucular olarak bu alann temellerini ve ilk tanmlarn yapm olan felsefecilerdir. Pierce, gstergenin mant sergiledii ve her ikisinin de soyutlamalar ve simgeler iermesinden dolay gstergelerin incelenmesi gerekliliini savunmu ve gstergeleri barndrdklar zelliklere gre snflandrm, bunun yan sra de Saussure, dilin gramer kurallar ve szcklerin gerisinde bulunan ancak ierisinde belirtilmeyen anlamlar ierdii zerinde durmutur. Anlamlar onlar araclyla belirttiimiz dnyadaki nesneler tarafndan deil, dil iinde isel olarak oluturulmaktadr. Saussure, ada dilbilimin ncs olarak, gsterge anlayn, dilin bir dizge olarak ele alnmas gerekliliini ve iletiimin de toplumsal bir dizge olduunu vurgulamtr. Jacobson ise gstergebilimi dier dallar ile ilikilendirerek belirli bir konsepte oturtmutur (Madanipour, 1996).

11 Bu anlamda gsterge; bir ifade eden ge gsteren ve bir ifade edilen ge gsterilen den oluur. Gsterge yapsalc anlaya gre gsteren ve gsterilen paralarndan oluan bir btndr ve gstergeyi anlamak iin gsteren ve gsterilen arasndaki yapsal ilikiyi anlamak gerekmektedir. Bu geler arasnda dorudan ve karlkl bir arm ilikisi vardr. Gstergenin ilevi bildiriler, kodlar araclyla dnceleri iletmektir. Mimarlk sadece biim ve mekandan olumamaktadr. Biim ve mekan baz unsurlara iaret ederken farkl ierikleri de aktarmaktadrlar. Bu sebeple bugn mimarla bir iletiim arac gzyle baklmaktadr (Joedicke, 1985). Toplum ierisinde iletiimin gereklemesi iin gstergeler bu gstergelerin doru kullanlmas ve gsterge dizelerinin alc ve verici tarafndan tannmalar gereklidir. letiim en genel anlamyla tm dnce, olgu ve bilgi alverii ile paylamn kapsayan bireysel ya da toplumsal bir olgu olarak tanmlandnda, iletiim srecinin yararll bireysel adan ve toplumsal adan irdelemek gereklidir. Bu adan da bakldnda; birey ve toplum arasndaki iletiimi kurmas, davranlar ynlendirmesi ve etkilemesi ile, bireylerin ortak deerler etrafnda bulumas ve toplumu oluturmas asndan gstergeler ve gstergebilim nemli rol oynamaktadr. Bu alanda alm nemli kuramclar arasnda Ferdinand De Saussure, Pierce ve Jacobson, Greimas, Eco, Chomsky ilk akla gelenlerdir. 2.2.3. Toplumbilimlerinde Toplum, Anlam ve Mekan Toplumbilimlerinin kkenlerini 1800lerin balarnda bulmak mmkndr. 1789 Fransz devrimi ile balayan, sanayi devrimi ile devam eden bir dizi yeni gelime ve iddetli deiim bu dnemde balam ve bu deiimin sebep olduu geleneksel yaamlarn zlmesi ile sonulanmtr. Toplumsal anlamdaki bu deiim fiziksel mekandaki deiimlere yol amtr. Toplumbilimlerinin inceleme alann, birey ve toplumun zaman- mekan iinde kavranmas oluturmaktadr. Bu ifadeye paralel olarak Castells, bir toplumun mekansal biiminin onun tm geliim mekanizmalar ile yakndan balantl olduunu vurgular (Rapoport, 1977). Mimari adan fiziksel mekan incelerken, bu mekanlarn toplum tarafndan retilen, ynlendirilen mekanlar olduunun bilincinde olmak nemlidir. Kltr, kavramsal olarak toplumdan ayrt edilebilirse de, bu iki kavram arasnda ok yakn balar bulunmaktadr. Bir toplum, bireyleri birbirine balayan bir karlkl ilikiler sisteminden olumaktadr. (Giddens, 1999). Toplumbilimleri, gruplarn ve bireylerin kendi yaam koullarn deitirme frsatlarn artrarak kendi kendilerini aydnlatma olana salar.

12 Toplumun bizi nasl ynlendirdii ile bizim kendimizi nasl gerekletirdiimiz arasndaki balantlar incelemek, toplumbilimlerinin alanna girmektedir. Bizim etkinliklerimiz hem evremizdeki toplumsal dnyay yaplatrr - biimlendirir - hem de ayn zamanda bu toplumsal dnya tarafndan yaplatrlr. Toplumsal yap kavram, sosyolojide nemli olan bir kavramdr. Bu kavram, yaammzdaki toplumsal balamlarn yalnzca olay ya da eylemlerin rastgele olarak biraraya gelmesiyle ortaya km olduklarna deil, bunlarn belirli yollardan yaplam ya da kalplam olduklarna yer verir. Bireyler arasnda davran biimlerinde ve birbirleri ile girilen ilikilerde dzenlilik vardr. Ne var ki toplumsal yap, bir bina gibi insan eylemlerinden bamsz olarak varolan bir fiziksel yapya benzemez. Yap, her an onu oluturan yap talar insanlar tarafndan yeniden kurulur. Toplum, bireyleri birbirine balayc bir karlkl ilikiler sistemidir (Giddens, 1999). ...Toplum dizgelerinin yapsal zellikleri yalnzca toplumsal davran biimlerinin zaman ve uzam ierisinde srekli yeniden retilmeleri lsnde varolurlar.(Durkheim, 1995). Toplumsal olgular, ilikileri bir sre olarak sadece zaman bakmndan ard ardna dizilileriyle anlamlandrmak yeterli deildir. Toplumsal davranlar ezamanl olarak da deerlendirmek gerekmektedir. Ezamanllk mekansal dnebilme yetisini gerektirmektedir. (Ik, 1994). nk mekan, Foucaultun da deimi ile ezamanllk demektir, btn olgular ilikileri oturtabileceimiz tek bir izgi yerine, birbirinden farkl, ou birbiriyle kesien ilikiler zinciridir. Olgularn, ilikilerin yan yana var olu koullarn aratrmak, dorudan doruya mekan bir aratrma konusu olarak yeniden kurmak demektir (Foucault, 1994). Toplum bilimlerinde anlam ve mekan zerinde alm ok sayda aratrmac bulunmaktadr. Ervign Goffman, Henri Lefbvre, Anthony Giddens, Habermas, Baudrillard, Harvey, Castells, Weber, rneklerden sadece bir kadr. 2.2.4. Davran Bilimlerinde Toplum Anlam ve Mekan Toplum - anlam, mekan ilikilerinin irdelenmesinde davran bilimleri; kentsel tasarm, mimari tasarm ve planlama asndan nemli girdiler sunmaktadr. Davran bilimlerinin inceleme alannda toplumsal davran, insanlarn birden fazla olduklarnn bilincinde olduklar durumlarda kendilerini ynetmelerine ilikin kurallar ve bu kurallar aracyla kurduklar ilikilerin tm biiminde ifade edilmektedir (Lang, 1987).

13 Toplumsal davran ve toplumsal dzenin oluumu fiziksel evre tasarmn dorudan etkilemektedir. Bununla birlikte davran bilimleri, konular ile insan davranlarn aklayan ve insan davranlar ile uraan btn bilim dallarn kapsamaktadr. Bu bilim alannda; insan, toplum ve evre arasndaki ilikilere dayanarak, insan davranlar ve eilimleri ile evrenin etkileimini aklamaya ynelik deneysel ve kuramsal teoriler ve modeller zerinde allmtr. nsan, toplum ve davran bilimlerinde bu kuramsal teorilerin gelimesiyle antropoloji, sosyoloji, psikoloji gibi bilim dallarnn toplumbilimci ve kentsel tasarmclarn beraber almalar dorultusunda evresel psikoloji - mimari psikoloji gibi dallar ortaya kmtr. 1950lerde ilk olarak insann dnce sistemi ve evresi ile ilikileri konusunda yaplan almalar, 1970'ler ve 1980'ler boyunca, sosyologlar ve evresel psikologlar ve dier bilim adamlarnn, fiziksel evre, insan dncesi ve davran arasndaki ilikiyi incelemeleri izlemitir. rnein, Steele (1973, 1983) fiziksel evrenin insanlara refah salayabilmesi iin eitli fonksiyonlara iaret etmitir. Steele'e gre (1973) bir mekan, barnma, sosyal etkileim, sembolik etkileim, grev baarm, zevk ve gelime iin imkanlar salayarak bireyleri etkilemektedir. Bu yaklamlar dorultusunda davran bilimi; evreden etkilenen insann davranlarndaki deiiklikleri lmeye, veya davranlarla ortaya kan yeni gereksinimlere gre evrenin zelliklerini deitirmeye ynelik, insan davranlar, dnce ve duygular ile doal ve fiziksel evre deikenleri arasndaki etkileim sistemini inceleyen ve bu sistem ierisinde ortaya kabilecek sorunlara aklk getirmeye alan bir bilim dal olarak da tanmlanabilir (Lang, 1987). Birey, srekli bir etkileim ve sosyal deneyimle oluur ve kendini ifade eder (Mead, 1934). Ve tasarlanm fiziksel evre, paylalan semboller ve hayatn anlam gibi, kii ve onun ifadesine baldr (Giddens, 1990). Davransal yaklam ile ilgilenen psikologlar insan-evre aratrmalarna ve insann evresel tepkilerine ok nemli k tutarak insann evresel davrann dolaysyla mekansal anlam balantsn anlamamza yardmc olmulardr. Her toplumsal davran fiziksel mekanda gereklemesinden dolay ayn anda mekansal bir davran olmaktadr. Bu ilikiler dorultusunda fiziksel evrenin kamusal, yar kamusal, zel ve yar zel biimlerinde yaamnn byk bir ounluunu geirmekte olan insan, toplumsal ve fiziksel evresine karmak bir biimde tepki gstermektedir. ou kez insan davranlarnn, toplumsal veya fiziksel koullarn hangisinden kaynaklandnn tespiti

14 karmak sretir. Baz toplumsal etkileim biimleri ile davranlar arasnda youn ilikiler gzlemlenirken, bundan baka fiziksel koullarn da davranlar ynlendirdii dikkat ekmektedir. Bu dorultuda birlikte var olan toplumsal ve fiziksel koullar, toplumsal davranlarn nitelik ve niceliklerini deitirmektedir. Bir baka davran bilimcisi ve evresel psikolog olan Sommer (1983), sosyal tasarm, kullanclarn sosyal ve fiziksel ihtiyalarn karlayan, fiziksel evreler yaratma sreci olarak tanmlamtr. Sommer'e gre, mekann fiziksel tasarm, davran gl bir biimde etkilediine gre, davran bilimciler de tasarm srecinde btnleik bir rol oynamaldrlar. Toplumsal davrann ierisinde kii kavram ile ilgili fiziksel evre - insan ilikisine dair bir baka yaklam da Erving Goffman (1969) n almalarnda ortaya konmutur. Goffman, izlenim ynetimini", bir bina arazinin snrlar iinde faal durumdayken, dier insanlarn izlenimlerini etkileme abas olarak tanmlamaktadr. Davran bilimcileri, bugn anlamak amacyla toplumdaki eilimleri ortaya koymaktadr. Sommer sosyal tasarm uzmanlarnn baz sahalarda mimarlara yardmc olabileceklerini belirtmitir. Bunlar; mekann insanlar tarafndan kullanm, farkndalk ve evresel bilin, evresel tercihler, kullanc ihtiyalar analizi, katlm tasarm ve ikamet sonras deerlendirme gibi (Sommer, 1983). Gnmzde, sosyal bilimciler, bu gelenei devam ettirmi ve mimari tasarm iin en uygulanabilir aratrma yntemlerini ve tasarm srecinin her evresinde yaplabilecek katklar tartmaktadrlar. Kullanlan yntemler arasnda, posta ile gnderilen soru formlar, bireysel ve gurup anketleri, telefon anketleri, e-mail anketleri, GIS (Corafi Bilgi Sistemi) aratrmas, saha gzlemleri, davran haritalama analizleri ve fiziksel izlerin incelenmesi gibi lmlemeler ve dier kaynaklarca daha nce toplanm data gibi aratrmalar yer almaktadr (Bugni ve Smith, 2002, 2003). Yine bunlarn yan sra insan algs ve kavramas zerine yaplan aratrmada deneysel tekniklere de bavurulmaktadr. Bu dorultuda, zlmesi hedeflenen probleme gre uygun teknikler seilerek; nsanlarn evreleri ile dnsel ballklarn ve gelecek iin umutlarn, nsanlarn evreyi nasl kullandklarn, Davranlarn ve estetik deerlerini aratrp yorumlanabilmektedir.

15 Fiziksel mekan, bu veriler dorultusunda ihtiyalara uygun ekilde belirleyip

ekillendirilmelidir. Bu dorultuda gelecek iin tasarm nerileri gelitirilir, gelitirilen nerilerin sonucu tahmin edilebilir ve kabilecek sonular zerinde tartlabilme imkan domaktadr (Sanoff 1977, 2000). Konu bu adan irdelendiinde, belirli evrelerdeki sosyo kltrel davranlar, kltrel farkllklar, inan ve normlarn fiziksel evre ierisinde davranlarn biimlenmesi davran bilimlerinin inceleme alan ierisinde olmu ve tasarm, mekan ve iinde yaadmz kentleri dorudan etkilemitir ve gnmzde de etkilemektedir.

16 3. KLTREL BALAMDA ANLAM ve MEKANIN RDELENMES 3.1. Kltr ve Kent likisi Kltr terimi, Tarihsel ve toplumsal gelime sreci iinde yaratlan maddi ve manevi deerler ile bunlar yaratmada, sonraki kuaklara iletmede kullanlan, insann doal ve toplumsal evresine egemenliinin lsn gsteren aralar btndr. (TDK, 1998) ifadesi ile aklanmtr. Kltr kavram szlklerde ve ansiklopedilerde en ok tanma sahip szckler arasnda bulunur. Terim olarak kltr, latince colere fiilinden tretilmitir. Colere; ilemek, yetitirmek, dzenlemek, onarmak, ina etmek, bakm ve zen gstermek, ekip bimek, iyiletirmek, eitmek v.b. anlamlar birlikte ieren ok zengin bir anlam ieriine sahiptir. Bu fiilden tretilen cultura terimi, Romallar tarafndan ilk kez tarmsal etkinlikleri nitelendirmekte kullanlmtr. Terimin, insann yetitirilmesi, ilenmesi, eitilmesi anlamnda ilk kez kullananlar da, yine iki Romal filozof, Cicero ve Horatius olmulardr. Cicero'nun bu konuda kulland terim cultura animi'dir. Terim, insan nefsinin (Greke; pneuma, Latince: anima, Trke: can) terbiye edilmesi anlamnda kullanlmtr (Doan, 2000). 18. yzyln sonlarna doru, terimin tekil kullanmnn yansra, oul olarak da kullanlmaya baland grlr. Bu yeni anlamla "kltr", artk, bir insan topluluunun, bir halkn, bir ulusun ve gitgide belli bir uluslar topluluunun yaam biimi, duyu, dn ve deer birliini meydana getiren dnsel, sanatsal felsefi, bilimsel ve teknik tm retim ve varlklar olarak tanmlanmaktadr (Doan, 2000). Kavram 19.yy sonlarnda ngiliz antropolog Sir Edward B.Taylor tarafndan, bilgi, inan, sanat, hukuk, ahlak, adet, gelenek ve toplumun bir yesi olarak kiinin yaayarak kazand huylar ve kabiliyetler btn olarak tanmlanmtr (Rapoport, 2004). Kltr kavram, toplum bilimlerinde nemle zerinde durulan kavramlardan birisi olmutur. nsanlar tarih boyunca bir yerden dierine kendi kltrlerinin pek ok zelliini tayarak g etmilerdir. Bu nedenle dnyann pek ok yerinde kltr nceki durumlarn sembolik miras olarak kabul edilmektedir ve bu sre iinde kltrel normlar bir nesilden dierine etkileim ierisinde iletilir.

17 A.Rapoport ise kltr, bir grubun dncelerini ve davranlarndaki dzeni yanstan ve uyumu gsteren paylalan bir ema olarak tanmlamaktadr (Rapoport, 1977). Bireyler yaadklar toplumun kltr sayesinde sosyal olarak geliirler ve davranlar kltr tarafndan ekillendirilir. Farkl kltrler ve alt kltrler arasndaki farkllklar; anlay tarzlarnn, eitim ve deneyim farkllklarna dayanr. Bu eitim ve deneyim sonucunda tasarmc ve planclarn zel deerlere sahip bir grup oluturmalar, dnyaya baklar; halk ile evresel kaliteyi deerlendirirken farllklar gstermeleri bu duruma rnek olarak verilebilmektedir. nanlarmz, karmzdaki insanlara davranlarmz, toplum iindeki rolmz, ve gnlk hayatta yaadklarmz, hepsi kltrmzn paralardr (Lang, 1987). Yazmak, resim yapmak ve mimari toplumla olan iliki biimleridir ve hepsi kltr ile ilikili / baldr. Kltrel normlar bir nesilden dierine iletilir, dil, semboller, v.b. gibi. Ve bunlar, bizim evre ile bamz oluturan insanlarn rettii bilgi aktarm ve bilgi toplama biimleridir. nsanlk tarihi yaratlan deerler ile ekillenmitir. Ancak hatrlanmaldr ki ayn kltrn iinde farkllklar barndran znel hareketler ve yaklamlar ayn ekilde hareket etmezler. Bireyler toplumsallama sreci yoluyla iinde bulunduklar kltrn zelliklerini renmekte ve farkllklar gsterebilmektedirler. Toplumsallama, dier insanlarla iliki yoluyla, yardma gereksinim duyan bireyin yava yava kendi kendisinin farknda olan, belirli bir kltrn tarzyla beceriye sahip, bilgili insana dnme srecidir. Tylorun deindii gibi, kltr ya da uygarlk bir toplumun yesi olarak insanolunun rendii bilgi, sanat gelenek ve grenek benzeri yetenek, beceri ve alkanlklar iine alan, karmak bir btndr. Bozkurt Gven de kltr yorumlarken, kltr, toplum, insanolu, eitim sreci ve kltrel ierik gibi deikenlerin ve bunlarn arasndaki karmak ilikilerin ilevi olarak grmektedir (Gven, 1997). Bu balamda; kltrel grubun evresinin iklimsel ve topografik zellikleri, etkin dil, din ve benzeri nitelikler, yerleme rntleri, toprak blnmeleri, toprak sahiplii ve tapu sistemleri, aile, akrabalk strktrleri, yiyecek alkanlklar, yeme tarz, dinsel ve sembolik sistemler, stat belirtme biimleri ve simgeleri, sosyal kimlik, tavrlar ve szsz iletiim, bili emalar, mahremiyet, kiisel mekan, toplumsal iliki, bireylerin davran ve normlar, ortaklklar, retim biimleri, gelenekler, kltrn bileenlerini oluturmaktadr.

18 izelge 3.1 Kltrn Antroplojik ve Sosyolojik Alanlarda Tanmlar (Bodley, 1994; Geertz, 1973) Kavramsal: Kltr, sosyal organizasyon, din, ekonomi gibi konular ya da kategoriler listesindeki her eyden oluur Tarihsel: Kltr, gelecek kuaklara braklan sosyal bir miras ya da gelenektir. Davransal: Kltr, paylalan, renilen insan davranlar ya da yaam biimidir. Normatif Fonksiyonel : Kltr, hayatla ilgili idealler, deerler ya da kurallardr. Kltr, insanlarn evreye ya da bir arada yaayamaya uyum salayarak problemleri zme biimidir. Aklsal: Kltr, drtleri dizginleyen ve insanlar hayvanlardan ayran bir fikirler kompleksidir. Yapsal: Kltr, rnek alnm ve birbiriyle ilikili semboller ve davranlardan oluur. Sembolik: Kltr, toplum tarafndan paylalan, keyfi olarak tanmlanm anlamlara dayanr. nsanlarn dndkleri, yaptklar ve rettikleri fiziksel rnler ve bu kavramlarn ierdii dnsel sre, inanlar, bilgi ve deerler kltrn paralardr. nanlar, tavrlar, tercihler ve dier kiilik zellikleri bireyin kendisinden kaynaklanmakla beraber, bir ailenin, bir sosyal snfn, kltrel, milli veya yaam tarz ile ilgili ait olunan gruplarn yesi olmak da kltr ekillendirmektedir. nsanlarn yaptklar ile genel kabul grm kurallar arasnda genellikle byk farkllklar olmakla beraber, baz antropologlar kltr btnyle davran ynlendiren aklsal kurallar olarak tanmlarlar. Bu dorultuda baz aratrmaclar tm dikkati insan davranna ve onun fiziksel rnlerine ynlendirmektedir. Kltrn paylalan zellii sosyal bir olgu olmasdr. Kltr kaltmla gemez, renilir ve keyfi olarak belirlenmi sembolik anlamlar ierir. nsanlarn, nesnelere, davranlara ve durumlara keyfi olarak anlamlar ykleme yetenei, onu yaratc klar ve kltr hayvan davranlarndan kolayca ayrr.

19 Kltrn ayn zamanda paylalr, renilir, sembolik zellii vardr, nesillerden birbirine aktarlr, adapte olur (zaman ve artlara uyarlanr), btnleiktir. Bu balamda, kltr, bir grubun evresel konumuyla etkileimlerinde yinelenen problemlerle baa kmas ve onlara uyum salamas olarak da tanmlanabilir (Berry, 1981). Ve bu yaklama gre belirli bir kltrn zellikleri, topyekn kltrel sistem iindeki kendine zg ilevi olarak anlalabilir.

Gerek Dnya

Kltr , mge

Kiisel mge

Alglanan Dnya

ekil 3.1 Rapoportun Kltrel Filtre emas (Rapoport, 1977) Kltr, dnya gr, deerler, imgeler, yaam biimleri ve etkinlikleri Rapoport tarafndan, dnya gr ve etkinlikler ilikisi modelinde aamal olarak gsterilmitir.

Kltr

Dnya Gr

Deerler

mge/ema

Yaam Biimi, Etkinlikler

ekil 3.2 Kltr - Dnya Gr ve Etkinlikler likisi (Rapoport, 1977) Kltr yaammzdaki deerleri fiziksel evredeki biimlere dntrerek yaam biimini etkiler ve davranlarmz belirler. Her kltr, yaam biimini yanstrken sakl sembolleri, anlamlar iinde barndrr. Mekann kullanm bu anlamlarn yansmas olarak grlmektedir. Her kltrel uzant, mekan kavramamz, anlaymz ve mekan kullanmmz yakndan etkilemektedir. Fiziksel evre, iinde yaayanlarn deerlerini, yarglarn, hayat grlerini ileten bir ortamdr. inde barndrd anlamlar kapsayan simgeleri kullanan mimari dil, gcn gelenek ve kltrden alr. nsan dilinin sembolik unsuru olan dil ve konuma snrsz ve retkendir ve insanlarn zaman ve mekanca uzak eyler hakknda iletiim kurmasn salar. Dil, gstergeler, anlam ve simgeler, fiziksel ve toplumsal mekan ve mimarlk ile birletiinde iletiimsel bir varlk kazanr. Uygarlklar dzeyinde kltr ve kent kurgusu ilikisi, bir toplumun siyasal, ekonomik, kltrel oluumlar ile karlkl bir etkileim dourmaktadr, ve btn bunlar bir btn olutururken kent mekanlarnda gereklemektedir.

20 Mimarlk, kentsel mekan aracl ile insanlarla iletiim kurarken, yaanlan evreyi toplumun ve bireylerin tinsel ihtiyalarna gre dzenlerler. Kltr sadece iletiime dayanan bir unsur deildir, ancak iletiimin temel talarndandr. Kltrel unsurlar bir kuaktan dierine toplumsallama srecinde geirilir. nsanlarn bilgi aktarm, hem ayn ezamanl hem de nesilden nesile artzamanl olacak ekilde gerekleir. Bu bilgi birikimi kltr oluturmaktadr. Berrynin de vurgulad gibi, geleneksel kltr elerinden birisi de sosyalleme ve toplumsallama olmutur (Berry, 1981). Bu durum kentleme derecesini ortaya kartmaktadr. Yeni evrelerin tasarm ve alternatif zmleri szkonusu olduunda, kltrel gelerin tanm kadar deiim srecinin ve deiime uram davrann belirlenmesi de nemlidir. Buna kout olarak gerek geleneksel evrelerden, gerekse deimekte olan evrelerden veri toplanmas ve bu evresel verilerin analizi kltr ve kent ilikisinin doru kurulmas balamnda son derece nemlidir.

3.2. evre, Yer, Mekan evre, yer, mekan kavramlar bir ok bilim alannda ele alnan kavramlar olmasna kar deiik disiplinler ve bu disiplinlerde uzmanlaan kiilerce kendi ilgi alanlarna arlk vererek tanmlanmaktadr. Bir corafyac iin yer, yeryz ekillerini ve ikilimi ifade ederken, bir psikolog iin evre, insan ve onun kiisel zelliklerini, bir sosyolog iin evre, sosyal organizasyon ve sosyal retimi tanmlarken, bir mimar iin fiziksel, sosyal ve davransal evreyi ifade etmektedir. 1. Fiziksel evre, karasal ve corafi ortamlardan oluur. 2. Sosyal evre, mevcut bulunan bireyler aras ve gruplar aras organizasyonlardan meydana gelir. 3. Psikolojik evre, insanlarn zihinlerindeki imgelerden oluur. 4. Davransal evre, insanlarn tepki verdii unsurlar ifade eder. evreyi ayrt edici kavramlarn ortaya knn bir nedeni de bu farkl disipliner yorumlardr. evre, insan olmadan da varolan fiziksel ve biyolojik glerden ve insann byk apl yaratlarndan oluur. Buna karlk yer, kii veya gruplarn kendine ayrd snrlandrlm mekan paracklardr ve ayn zamanda insann davran ile onu saran mekansal parann ayrlmaz organik btnln anlatmaktadr.

21

Ekolojik kavramlardan psikolojik kavramlara kadar insan ilgilendiren tm kavramlar aklc yolla btnlemek iin eitli evre modelleri oluturulmutur. Bunlardan biri Ittelsona aittir (Ittelson, 1960). Ittelson evreyi 7 bileeni olan bir ekolojik sistem olarak tanmlar. 1. Alg sistemi: Bireyin evreni tanmasnn yolu olan, insan ile evrenin ban kuran temel dzenek (mekanizma), 2. Anlatm sistemi: Biim, renk, doku, koku, ses ve simgesel anlam gibi zelliklerin insan stndeki etkilerini ieren sistem, 3. Deer sistemi: Kltrn tm deerlerinin, zellikle estetik deerlerinin btnn anlatan sistem, 4. Uyum sistemi: evrenin etkinliklere olanak verici veya nleyici olma derecesini anlatan sistem, 5. Btnleyici sistem: Etrafn (surrounding) ierdii veya nledii toplumsal grup trlerinden oluan sistem, 6. Gereler sistemi: evrenin salad gere ve bina olanaklarn barndran sistem ve 7. Tm bileenlerin genel ekolojik ilikilerinden oluan sistem. Bu kavramsal ereveden farkl olarak Lawton evreyi be bileenli sistem olarak tanmlamaktadr (Lawton, 1970, Lang, 1987): 1. Birey, 2. Fiziksel evre: corafya, iklim, kaynaklar ve insan yaps izgilerden oluan sistem, 3. nsani evre: aile, arkada, yetke kii (otorite) i grubu gibi nemli davran denetim kaynaklarn oluturan sistem, 4. nsan st evre: ya, snf, rksal kken, yaam biimi ve dier zelliklerin oluturduu evre, 5. Toplumsal evre: toplumsal norm ve kurumlar evresi. Bu anlatmlara paralel olarak da Lang evreyi; Fiziksel evre, karasal ve corafi ortamlardan oluur, Sosyal evre, mevcut bulunan bireyler aras ve gruplar aras organizasyonlardan meydana gelir, Psikolojik evre, insanlarn kafalarndaki imgelerden oluur, Davransal evre, insanlarn tepki verdii unsurlar ifade eder, eklinde nitelendirmektedir. Bu model bize hayatmz geirdiimiz ve bir eyler meydana getirdiimiz evreyi ifade etmemizi salamaktadr (Gibson, 1966).

22 evremizi oluturan unsurlar, insanda zihinsel imgeler oluturmaktadr. Bu imgeler kiiden kiiye deiir ve Langa gre zihinsel imgeler bu sebeple salt gereklik olarak tanmlanamamaktadr (Lang, 1987). evre modeli bir soyutlamadr ve imgenin kendisidir. Bir btn olarak kent, evre iinde yer leri ile tanml kent mekanlarnda olumaktadr. Kent mekanlarn bir btn olarak organize eden kent kurgusu kentin oluturduu yerleimin zn ortaya koymaktadr. Kent kurgusunda mimari tasarm ve yer ilikisine ait bir gr de Colquhouna aittir (Colquhoun, 1990); bu grlere gre varolan kentlerde onlarn hala okunabilirliini de salayan temel bir gerekliin olduu ve farkl gemi dnemlere ait biimlerin ayn anda varoluu ve yorumlanmas gerektiini vurgulanmaktadr. Bu grlere temel kaynak olarak gsterilen Genius Locide (N.Schulz, 1980) yer in kendine ait karakteristiinden bahsedilmektedir. N.Schulz bu yaptnda doal ve insan rn olmak zere yeri ayr ayr tanmlamaktadr. Yine Existence, Space and Architectureda (N.Schulz, 1980) insan ve evresi arasndaki temel ilikiler, matematiksel bir mantk tanmlamas ile deil, mekan, karakter ve kimlik sorunlar ile ortaya konmaktadr. N.Schulz, evreyi elemanlar ile insanlar arasndaki sral ilikiler serisi olarak

tanmlamaktadr. evrenin bir strktr vardr ve bu da rastgele olarak varlklarn toplanmas deildir. nsanlar ve fiziksel elemanlar arasndaki ilikileri ve geileri barndrr ve dar yanstr. evrenin kavramlatrlmasnda pek ok analiz yaplmtr, bu analizlerin ortak zelliklerinde sosyal, kltrel ve psikolojik eitlilik ortaya konduu gibi, fiziksel evredeki deiim ile dier alanlardaki (psikolojik, sosyolojik) deiimlerin birbirleri ile balar ortaya konmaktadr. Bu yaklamlara paralel olarak Rapoport, mimari evreyi nesneler ile nesneler, nesneler ile insanlar ve insanlarn birbirleri arasndaki bir dizi ilikiler sistemi olarak grmektedir. Bu ilikiler belirli bir sra ierisinde bir kurguya sahiptirler, bunun sebebi yukarda da deinildii gibi evre, insanlar ve nesnelerin tesadfi bir araya gelii deildir (Rapoport, 1990). Kent, evre ve yer kavramlar Kevin Lynch tarafndan; kent imaj, formu ve yeri ile vurgulanmtr. Bunun yan sra kent yaants, deiim ve dnm unsurlar kentin okunmas, tanmlanmasnda nemli faktrler olarak ele alnmtr (Lynch, 2002, 1981, 1961). Mimari tasarm ve evre etkileimi ierisinde, yer kavram ile btnleecek nitelikli (insan gereksinimlerine cevap veren) mekanlarn oluturulmas amalanmaktadr. Bu ekilde kentlemenin hz ile ba edemediimiz noktada bir kent dokusunu evre ve yer ile ilikilendirerek tanmlanabilir bir hale getirerek kontrol altna almamz mmkn olabilecektir.

23 Grsel alglama srecinde insan leinde yer sorunu ve evre etkileimi, insann evresini tanma ve kontrol etme etkenleri ile birlemitir. Mekan insann, insan ilikilerinin ve bu ilikilerin gerektirdii donatlarn iinde yer ald, snrlar kapsad rgtlenmenin yap ve karakterine gre belirlenen bir boluktur. Mekan, gnmz toplumlarnn anlalmas asndan da temel neme sahiptir. Bylelikle mekan kavram, kazand nem ile farkl disiplinlerin bir kesime noktas haline gelmektedir. Bir mekann rgtlenmesi sorunu ile urarken varolusal ncelie sahip evre katmanlarn, mekann yer alaca evredeki sl koullardan o yer iin geerli imar ynetmeliklerine kadar sralanan koullar olutururlar (ymen Gr, 1985). Buna paralel olarak psiko-sosyal ve kltrel evre sistemleri binann toplum, topluluk ve birey iin oluturulaca zellikleri kapsamaktadrlar. Bir baka biimde, N.Schulz mekan u ekilde ele almaktadr (N.Schulz, 1966): 1. Yararsal mekan, 2. Simgesel mekan, 3. Varolusal mekan, 4. Mimari yapsal mekan, 5. Soyut geometrik mekan. Bu mekansal snflamalar dorultusunda, 1. Yararsal mekan: Fiziksel evreyi kendi gereksinmeleri dorultusunda kullanan ve deitiren insann yaama, oalma ve retmeye ilikin srekli kulland davran ekillerinin yer ald mekanlardr. 2. Simgesel mekan: Bireyin dorudan algsal boyutlar iinde olmayan siyasal, ekonomik, kltrel, toplumsal sistemler ve bunlarn simgesel yapsna bal olan, toplumun bili, duygu ve deerlendirmeleri ile bireye etkisi olan mekandr. 3. Varolusal mekan: nsann duyu organlaryla alglad fiziksel mekann ilikiler, anlar, beklentiler gibi rneklenebilen, bilie dayal znel yorumlarla tanmlanmasdr. Varolusal bir gereklik olan bu mekan pasif olmayp insann eylemleri tarafndan srekli olarak yeniden yaratlan ya da biimlenen mekandr. Varolusal mekan zihinsel yap ve sreler belirlemektedir 4. Mimari mekan: nsan barndran, zaman dahil drt boyutu olan snrlandrlm rgtsel ve rgtl boundur. Corafyasal mekandan binaya kadar eitli dzeyleri kapsar.

24 5. Soyut geometrik mekan: Mimari mekann soyutlama yolu ile elde edilen geometrik kurgusu ve kompozisyonudur. Rapoport (1977) bu tanmlara paralel olarak evrenin drt eleman tarafndan organize edildiini vurgulamtr; bunlar mekansal, zamansal, sosyal ve anlamsal olarak gruplanmtr. Fiziksel evre mimari anlamda da ncelikli ele alnan elemandr. nsanlar ve objeler mekan ierisinde veya onun yaratt ayrmlarla ilikililerdir. Bununlar birlikte mekan tasarm mimari evrenin anahtar elemandr. Mimari mekan farkl devirleri ve kltrleri bir araya getirebilen mimarln gemii ile geleceini balayan en nemli esi olarak grlmektedir. Mekann bileen ve gelerinin tanm mekann evre sistemleri iindeki yeri ve ilevinin kapsamllna baldr. Levi-Strauss toplumun kltrel, simgesel ve deneyimsel koullarna ilintili olarak verdii rnekte varolusal mekan, Omarakama kynn mekansal kurgusuna dayal olarak aklam ve corafi mekann temelini oluturduunu savunmutur (LeviStrauss, 1966). Gsterilen bu rnekte, Omarakama ky hi bir fiziksel snr olmamasna karn snrlarla ayrlm anlamsal blgelerle tanmlanmtr. Bu durumda varolusal mekan herhangi bir plan paralelinde deil de toplumun kltrel, simgesel ve deneyimsel koullarna ilintili olarak oluan ve yaayan mekan olarak vurgulanmaktadr. Bu anlatmlar dorultusunda mekan oluturan eitli bileen ve eler, kentsel mekanda farkl roller stlenmekte, mekann etkisi zerinde son derece nemli olmaktadrlar. Mekan bileen ve geleri mekann tasarmnda snrlayc, belirleyici, ynlendirici, odaklayc, sreklilik salayc, anlam tayc, birletirici, ayrc roller stlenirler (ymen Gr, 1996). Bu roller gzlemciye o mekann kavranabilmesi iin gerekli ipularn verir.

3.3. evre - nsan likisi nsan varln bir evre iinde srdrr. evreyi doal, yapay - yapma, sosyal, kltrel, ekonomik v.b. ayrntlamak olanakldr. Ancak, insan - evre ilikileri sz konusu olunca vurgulanmas gerekli en nemli nokta, insan ve evrenin karlkl etkileimidir. Bu kavramsallatrmay en somuttan en soyuta kadar ele almak gerekirse, evre, mekan, zaman, anlam ve iletiimin rgtlenmesiyle oluan bir sistemdir. Fiziksel evre bir iletiim dilidir, Barthes n da vurgulad gibi, insan evresini anlayabilmesi iin dier insanlarn yaamn, kentleri, mimariyi izler ve grntleri okur (Barthes, 1990).

25 evreyi bir btn olarak dnmek ve tanmlamak gerekmektedir ve evrenin alglanmasnda renk, biim, hareket gibi grsel alglamalardan olduu kadar koku, ses, dokunma, duyum, yerekimi duygusu, hatta belki de elektrik ya da manyetik alanlar gibi baka sezinlemelerden ve farkl iaretlerden de yararlanlmaktadr. D evreden alnan kesin duyumsal iaretlerden srekli olarak yararlanlmakta ve evrenin tanmlanmasnda bunlar dzene sokulmaktadr. nsan gereksinim ve ynelimleri dorultusunda biimlenen fiziksel evrenin oluumunda, ncelikle insann ve davrannn temel yapsn irdelemek gerekmektedir.

ekil 3.3 nsan ve evre Dzeni (ymen Gr, 1996) ada kltr ve uygarln en nemli amalarndan biri, insann fiziksel ve psikolojik doyum iinde yaayabilecei evre ve ortam yaratmaktr. evre, N.Schulz tarafndan, elemanlar ve insanlar arasndaki sral ilikiler serisi olarak tanmlanmaktadr. Rapoport, yaam biimi ve evre arasndaki uyumu salamak iin genel gereklilikleri u ekilde nermektedir, - Grubun doas, karakteristikleri, yaam biimleri, davran kurallar, evresel tercihleri, imgeleri, bili emalar zaman/mekan ilikileri belirlenmesi, - letiim ve mahremiyet gereksinmelerinde kullanlan mekanizma ve savunmalarn belirlenmesi, - Yer, konut ve dier nesnelerle anlatlan sembolleri, rnein evresel anlam ve toplumsal kimliin ortaya konmasnn temel yollarnn anlalmas, - Toplumsal rgtlenme, toplumsal ilikiler, alar bunlarn evrenin rgtlenmesi ile ilikileri, hareket rntleri, etkileim sklklarnn ve konumlarnn bilinmesi.

26

Kltr

Davran

Mekan

Dnya Gr Deerler, mgeler

Davran Mekanizmalar

Mekan Bileen

Yaam Biimi+Eylemler

Davran Konumlar

Deitiren Etkiler

ekil 3.4 Kltr, Davran ve evre likileri (Rapoport, 1990) Davran biimleri, insann evresi zerinde egemenlik kurmas veya uyum

salayabilmesinde ilevsel bir rol oynar. Alg - idrak - mekanda davran, insann evre ve mekan ierindeki davrann anlamada zellikle nemlidir. Alglama uyarlarn alnmas, fark edilmesi, idrak dnme, hatrlama, hissetme ile balantldr, mekanda davran ise, bir organizmann etkinlik ve tepkilerinin davurumudur. nsan - evre ilikileri, Appleyardn (Appleyard, 1973) modelinde, zaman bileeni gz ard edilerek grupta incelenmitir; 1. 2. 3. Kiiler ve onlarn etkinlikleri Gereksinme ve deerleri Alglanan ve etkili olan evre

Bu modeli be admda yorumlamak mmkndr, 1. 2. 3. 4. 5. Kiiler Etkinlikler stek ve deerleri Alglar evreler

27

FZKSEL EVRE Yapma- yapay evre Doal evre

ETKL EVRE Nitelikler Elemanlar likiler Sistemler

ALGI- BL lemsel Duygusal aprmsal

GEREKSNMLERDEERLER Genel istekler zel amalar

ETKNLKLER Tip G Mekan-zaman ayrm Yaam biimi

NFUS Kullanclar Kullanc olamayanlar Gruplar ekil 3.5 nsan - evre likiler Modeli (Appleyard, 1967)

28 Fiziksel evreyi doal ve yapma evre olarak ayran bu modelde kullanclar, bireyler veya birey topluluklarnn etkinlikleri, gereksinimleri - deerleri dorultusunda alg ve bili yoluyla evreyle etkileerek kendi evrelerini oluturduklar grlmektedir. Bununla birlikte birey etrafnda oluan her eyi alglayamazken, alglanm olan her bilgi de kullanlmamaktadr (Lang, 1987). nsanlarn gdleri, tecrbeleri, kiisel deerleri, dnya gr ile balantl olarak kii tarafndan evrenin fonksiyonel ve estetik yorumu biiminde karmza kmaktadr. nsan - evre ilikisi kltrel, fiziksel ve algsal deikenlerin karlkl etkileimlerinin bir sonucudur. Bunun sonucu olarak da insanlar, gereksinimleri ve beklentileri dorultusunda evrelerine uyum salamaktadrlar. Bu grlere temel olarak gsterilebilecek Maslow (Maslow, 1971, Norwood, 1996) toplum iindeki insann temel gereksinimlerini genel bir yaklamla sralamtr. Bu dzene gre, ancak alt kademedeki bir gereksinimin doyurulmasndan sonra daha st kademedeki gereksinimlerin karlanmas olana ortaya kmaktadr. Fizyolojik gereksinimler, Gvenlik gereksinimleri, Toplumsal gereksinimler, ait olma, beraberlik, kabul edilme, Sayg grme gereksinimi, baarma, bir eyi tamamlayc para olma, farkna varlma, onaylanma v.b. Gerekletirme gereksinimleri; kapasitesini belirleme, bireysel potansiyellerin farkna varp yaratc yeteneklerin kullanm, Kavrama gereksinimleri; bilme, anlama v.b., Estetik gereksinimler; grsel tatmin, gzellik ihtiyac, Psikolojik ve sosyo - psikolojik gereksinimler. Mekansal biimlenmeler toplumsal yaamn nemli bir parasn oluturmaktadr. nsanlar evrelerini sadece pasif olarak alglamazlar, evrelerini kendilerine gre adapte ederler. evreleri ile etkileimleri bireyseldir. Zaman, durum ve kiilere gre deien etkileim zelliklerine yol aar (Sommer, 1969). Fiziksel evre olarak mimarln her zaman, her yerde ve srekli olarak insan zerinde artan bir etkisi vardr. Rapoport da, mimari evreyi, belirli bir sra ierisinde, bir ilikiler sistemi olarak ifade etmitir (Rapoport, 1990). Parsons ve Marxa dayal olarak engl .Grn (1996) zetledii ekilde psiko-sosyal ve kltrel sistemin tanmlanmas, mekanlarn hizmet edecei insanlarn dnya grleri, inanlar, deer, tutum, norm, sosyal alkanlk, yaam biimi ve etkinlikleri konusunda bilgi

29 verir; bu sisteme bal olan evresel niteliklere yani ilevsel konfor, estetik deerler ve anlama lt getirir, ait olma, saygnlk salama, stat belirleme, ve estetik gereksinmelerin yantlarnn ekillendirmektedir. yi tasarm insann kendi yaratt evreye uyum salayabilmesi iin kendini yeniden ekillendirmesine yol amaktadr. Bu balamda evre ve insan ilikilerine baktmzda nemli olan Sommern deindii gibi Uzun vadeli asl soru, nasl bir evre deil, nasl bir insan istediimizdir (Sommer, 1969). 3.3.1. evresel Psikoloji ve Mekan likisi nsan etkinlikleri iin uygun fiziksel evrelerin tasarlanmasnda grev yapan mimarlar ve insan davranlarn anlamay amalayan psikologlarn insan - evre etkileimi konusundaki ortak bilgileri 1960lardan balayan, evresel psikoloji ve mimari psikoloji olarak adlandrlan uzmanlk alanlarnn gelimesine yol amtr. Bu dnemde sezgiye dayal geleneksel tasarm yaklamlarnn baz sorunlarn zmnde yetersiz kalmas sonucunda ve insan gereksinimlerine nem vermenin gerekli olduu yolunda dnen tasarmclar iin bu yeni uzmanlk alan bir k noktas olarak grlmtr. Mimari evre, sahip olduu grsel grsel etkinliin yannda insanlar iin simgesel anlamlar da barndrmaktadr. nsanlarn bulunduklar evre ile ilgili duygularna katklar bulunmas asndan bu anlamlarn anlalmas nemlidir, nk insanlarn o evreye ait olma hislerini kazanmalarn salamaktadr (Rapoport, 1977).

ekil 3.6 evresel Psikolojinin Balca likileri (Lang, 1987)

30 evresel psikoloji; insan davranlarnn, her gn kulland yaad evrede tanmland, incelendii alan olarak gelimitir. Fiziksel evre ile kurulan ilikide; insan davranlar, deer ve yarglar temel inceleme alann oluturmaktadr. Berry, evresel psikoloji, ekolojik psikoloji, kltrel ekoloji konularnn evrimini dile getirdii almasnda insan davrannn fiziksel evre dndaki kltrel ortamlarn da etkisi altnda ortaya ktn savunmaktadr (Berry, 1981). Geleneksel (klasik) psikoloji insan i dnyas ve kiilerle ilikilerini irdelerken, evresel psikoloji, fiziksel evre dikkate alndnda ve aratrma konusu davran olduunda kacak deerlere ve kentsel tasarm teorisine nemli girdiler salamaktadr. Bu anlamda evresel psikolojinin bit alt bal olarak incelenen Gestalt psikolojisi de mimariyle ilikilendirilebilmesi bakmndan dikkate alnmas gereken bir alma alandr. Klasik psikoloji, insan ayr, evreyi ayr bir ge gibi grrken evresel psikoloji bu etkileimi bir btn olarak ele alr. Klasik psikolojide insan bu, tutumu da u, dolaysyla bu insan bu tr bir yerde yle davranabilir, demek olanakl iken, evresel psikolojide ise ele alnan, bir insann farkl mekanlarda farkl biimlerde davranabileceidir (postanede ise postanede, restoranda ise restoranda gibi davranmas gibi). evresel psikolojinin alma alan (baz kaynaklarda mimari psikoloji olarak da ele alnmaktadr), insan evre ilikileri, evresel sosyoloji, insan ekolojisi -human ecologybalklar altnda incelendii gibi, Craik aadaki tanmlamalarn evresel psikoloji alt bal altnda incelenebileceini ngrmektedir; evresel deerlendirme evresel alg evresel karar verme evrelerin kavray zellikleri Kiilik ve evre, evreye kar toplumsal tutum, Duygusal evre, Ekolojik psikoloji Kiinin mekansal davran Younluun davrana etkisi Dzenlenmi blgeler ve yerleme blgelerinde davran etkenleri (Craik, 1970).

Bu ilikiler dorultusunda evresel psikoloji/ mimari psikoloji, insan ve onun yapma evresi arasndaki karmak, dinamik ve ok boyutlu ilikilerin aratrlmas konularn kapsamakta,

31 bireyin kendi benliinin farkndal, bilisel haritalar, davranlar, tercihleri ve fiziksel evreye bal olarak gelien davranlar ve fiziksel mekan ile ilikileri kapsam ierisinde ele almaktadr. Bu konuda ilk olarak EDRA 1968de evresel psikologlarn almalarndan ortaya kan bir kurum olarak karmza kmaktadr. Bu uluslararas kurumda tasarm ve davran bilimleri, insan ve evre ilikileri ok disiplinli bir ortamda ortaya konmaktadr. 3.3.1.1. Davran evresel alglama ve davran bilimlerinde ele alnan yaklamlarda insan davran, bireyin gdlerinin, evresindeki dnya ile ilikisinde dorudan algsnn ve bu imajlarn birey iin ne anlam ifade ettiinin sonucunda oluan ilevsel bir durumdur. Bu dorultuda insan gereksinim ve ynelimleri dorultusunda biimlenen fiziksel evrenin oluumunu anlamak iin ncelikle insann ve davrannn temel yapsn irdelemek gerekmektedir. Davran bilimleri asndan ele alndnda evre, insan deneyimleri ve davran iin salad imkanlar bakmndan zengin bir potansiyel sunmaktadr. nsanlar gereksinimleri ve beklentileri dorultusunda evrelerini ekillendirmekte ve bu ekilde uyum salamaktadrlar. Bu balamda insan- evre ilikisi kltrel, fiziksel ve algsal deikenlerin karlkl etkileimlerinin bir sonucudur. Birey veya grubun davrann en iyi kavrama yntemlerinden biri ve belki de teki onu barndran evrenin olanak ve kstlamalarn incelemektir. evresel Etkiler

Alglama

Kavrama ve Etki

Mekansal Davran

Dugusal Tepki Alglanmas

Davrann sonucunun

emalar ekil 3.7 Alglama - Davran likisi (Lang, 1987)

32 evreyle ilgili bilgiler emalar (schemata) ile ynlendirilip ihtiyalarla hareketlendirilmi bir alglama sreci sonucunda elde edilir. Bu schemata ksmen doutan ksmen renilmitir. Bunlar alglamayla kavrama arasndaki balanty kurar ve yalnzca alglama srecini deil, ayn zamanda duygusal tepkileri ve mekansal hareketleri de etkiler, ynlendirir. Bunlarn sonucunda oluan hareket, nihai olarak schematay -beyni- etkiler. nsan ve evre arasndaki etkileimde temel sreci ve bunun davrana yansmas bu ekilde zetlenebilir (Lang, 1994).

Belirli nitelikli birey ya da grup, baz DURUM (nesnel nitelikler) Kltrel Kiisel FLTRELER ALGILANAN DURUM ( znel nitelikler normlar, deerler, ideal imajlar ve evresel kalite konusundak Yarglar Deerlendirmeler Sonular

ekil 3.8 Davran ve Filtreler (Appleyard, 1973) Bilisel emalarn oluumunda bireysel filtrelerin nemi fazladr. Bunlar kiinin kltrne, gemiine, kiisel zelliklerine, alglarna gre deiir. nsan evresini doal, yapma ve kltrel evreyi alglarken ayn zamanda kiisel etkinlikleri ve toplumsal ortamda stlendii rollerle de alglar (Appleyard, 1973).

Uyarc Nesne (Dikdrtgen Kap)

Temsili Kap kap imaj (iinden geme fikri)

Tepki (arlanma duygusu, kullanma dncesi)

Davransal Tepki (ap iinden gemek)

ekil 3.9 Davran likileri

33 Davran kuram Barker tarafndan yapsal (statik) ve (dinamik) zellikleriyle yle aklanmaktadr: Davran bir veya daha fazla davran kalbndan oluur. Davran birimleri belli konum, yer ve zamanlarda ortaya karlar. nsanlar deiir fakat davran rntleri esas olarak ayn kalr (Barker, 1968). Davran, kendisi ortaya kmadan nce de varolan bir ortamdan bamsz aklanamaz. Ortam yapay veya doal olabilir. Ortam onu kullanan insanlara baml olarak bir davran oluturur. Davrann yapsal zellikleri unlardr: 1. 2. Ortam belirgin davran rntsn sarar. Ortam davrana yapsal olarak benzer.

nsann evre ve mekan ierindeki davrann anlamada alg, idrak ve bireysel nitelikler zellikle nemlidir. Alglama uyarlarn alnmas, farkedilmesi; idrak dnme, hatrlama, hissetme ile balantl iken, mekanda davran ise, bir organizmann etkinlik ve tepkilerinin davurumudur. Davranlara gre renme bir birey kendisine verilen bir uyarya-uyarcya yeni bir tepki badatrdnda ortaya kar ve davranta kalc bir deiiklie yol aar. Davran kalplar sadece bireylerin zelliini ifade etmemektedir ve birey st bir davran olgusunu tanmlar. Katlanlar deise bile kalc, kendine has zellikleri vardr. Yine, Barkera gre bir davran konumundaki davran kalplar davransal olmayan baz olgular sistemine iliiktir (1968). Dolaysyla, davran kiiler ve evresel geler arasndaki etkileimler olarak anlalmaldr. evresel veriler davran etkiler, yapsal olarak onu ynlendirir ve davran ortaya kartr. Davran, insan ve ortam olarak ayr deil btncl bir sistemdir. ymen Gr (1996) bu tanmdan treyen nemli baz ilkeler nermitir; 1. Davran biimlerinin zaman ve yeri snrlaryla kesin bir ekilde saptanabilir. 2. Davran biimi salt bir yer deildir, bir yer iinde etkileimler kmesidir. 3. Davran biimi iindeki kiiler, rnein bir hademe veya sekreter yetki ve sorumluluk esasna gre bir dzene sokulabilirler. 4. Davran biiminin onumunun kullanclar deiir ama konumlar sregider. rnein, bir eitim kurumunun eitici veya rencileri zaman iinde deiirler. Yerlerine bakalar gelir ama kurum iler. Kiilerin deimesiyle davran konumu iindeki esas etkinlikler, yan uralar zaman zaman farkllam gsterse de ok

34 uzun sre deimez. Ancak, kentlileme sreci, cretli iilik statsne gei ve Batllama hareketi gibi byk metamorfozlar baz geleneksel davran konumlarn atl hale getirmektedir, 5. Davran biimlerinde insanlarn deimesiyle bir ey deimese de olaylarn ak deitiinde davran konumu bu duruma yeniden ayarlanmak zorundadr. G olan budur. lev deitiinde farkl bir i emas uygulanacak ve farkl ilikiler doacaktr. O zaman bir konumun yeni duruma uyum yapmas sz konusu olabilir mi? ok farkl etkinlikler farkl konumlar gerektirebilirler. 6. Konumun programnn gerekletirilmesi sz konusu olduundan bir yerin konum olabilmesi iin belli sayda insan bulundurmas gerekir. Bu insan saysnn bir alt ve st snr vardr. 7. Davran biimi kendi kendini yneten, yaayan sistemlerdir. Alr, deitirir, uyumlandrr ya da iter, atarlar. Belli girdi ve ktlar vardr. Barker, davran konumlarnn i rgtlenmelerini bir motora benzetir. Belli sayda zellik kazanm dzenekler birlikte uyum iinde son rn ortaya karmak iin urarlar. 8. Davrann konumu geliigzel, rastlantsal bir evre deildir. evresel psikolojinin klasik psikolojiden en byk fark, evre yorumudur. Klasik psikologlar insan yap ve srelerini tartrken insan evresinin dengesiz ve dzensiz olduu grn savunmulardr. nsan bir alg, bili ve davran mekanizmasdr. Alg duyular yoluyla evreden bilgi edinme eylemi; bili, yorumlama, bellee gnderme yapma, duyumsama eylemi; davran, ama ve gdler dorultusunda alglara organizmann tepkileri yoluyla verdii yantlardr. Davrann tm bir tepki olarak gzlenmez. Bu duruma, yerinden hi kprdamadan say saymak ya da birini ne kadar sevdiini dnmek davran biimlerine rnek olarak gsterilebilir. Davransal yaklam ile ilgilenen psikologlar insan - evre aratrmalarna ve insann mekansal tepkilerine nemli k tutarak insann evresel davrann dolaysyla mekansal anlam balantsn anlamamza yardmc olmulardr. Mekansal rgtlenme kavram balamnda nemli olan davransal, mekansal ve toplumsal davranlardr. nsann toplumsal davranlar olmasna karn mekansal olmayan davran bulunmamaktadr. Her toplumsal davran fiziksel mekanda gereklemesinden dolay ayn anda mekansal bir davrantr. Bu ilikiler dorultusunda fiziksel evrenin kamusal, yar kamusal, zel ve yar zel biimlerinde yaamnn byk bir ounluunu geirmekte olan insan, toplumsal ve fiziksel evresi ile bir etkileime girmekte ve bu anlamda bireyin ve toplumun davranlar ekillenmektedir.

35 3.3.2. Alglama - Grsel Alglama nsann mekanda yaamn srdrebilmesindeki temel etken yaad evreyi alglamasdr. Alg en yaln anlamyla insann evreden bilgi alma srecini ifade eder. Ancak kentin boyutlar bir insann grebileceinden, duyabileceinden ok daha byk ve karmaktr.. Zaman iinde farkl yaam deneyimleri iinde srekli bir keif vardr ve kent deiik insanlar tarafndan farkl paralaryla, farkl dzeylerde alglanmaktadr. Alglama ile birlikte insan, etkilenme ve balant kurma iin belli bir sre geirmektedir. Bu sre ierisinde ortaya kan etkileim, kent boyutunda ok daha fazla deikeni iermektedir. Alglama, evreden uyarlar almann fiziksel ve psikolojik srecidir ve bununla birlikte alglama davran, davran da alglamay etkilemektedir. Alglama, sinir sisteminin bir tepkisi olarak ifade edilmekte ve uyarm, tepki ilikisi balamnda evresel psikolojinin aratrma konular arasnda yer almaktadr. nsan iinde yaad evreden yararlanabilmek, ona uyabilmek iin o evreyi tanmak ve anlamak zorundadr. N.Schulz evreden alnan bilgilerin bize uygun ve doru hareket etmemize yardm edecek biimde yorumlanmasn ve deerlendirilmesini alg olarak ifade etmektedir (N.Schulz, 1966). evreyi alglamak evre verilerini bileenlerine ayrtrarak alglamaktr ve bu da temelinde bir bilgi sralamas ile gerekleir (Lynch, 1961). Duyu; duyu organlarnn ilettii henz ilenmemi veri iken, alg; duyu verilerini rgtleyip yorumlayarak evremizdeki nesne ve olaylara anlam verme srecine verilen addr. Karmak bir sre olan alglama sonunda, alglanan nesne hakkndaki dncemiz davranlarmzn merkezini oluturmaktadr (Erdnmez, 1999). Alg, insan eylemlerini koullandrrken nceleri grsel, iitsel, tatsal, dokunma olarak paralara blnmken bugn; alglayan ve ortamn ayn olduu durumlarda bile farkl koullara gre deiebilen gemiteki birikimlere bal olarak oluan rgtlenmenin sz konusu olduu bir olgu olarak kabul edilmektedir. Alg duyudan farkl olarak kiinin beklentilerini, gemi deneyimlerini ve renme srelerini de ierir ki, bu srete i ve d etkenler birbirlerini etkileyerek bir alg rn oluturmaktadrlar. etkenler insann psikolojik yapsn d etkenler ise evrendeki uyarclar kapsamaktadrlar. Uyar eitli biimlere girerek,duyu organlarmz yoluyla duygularmz etkiler. Alglama ayn zamanda bellee baldr, nk gemi deneyimlerin ksmen ilikili olmayan bir olguyu anlamas olanakszdr ve bu tr deneyimlerde bellek mekanizmas kayt ileminde nemli rol oynamaktadr. Daha nce renilen bilgi zihinde iz brakr, grlp alglanm

36 nesne ve olaylarla karlaldnda, karlama derecesine gre bunlar tannr, hatrlanr, alkanlk oluturur (Rapoport, 2004). Alg evresel uyar ve bilgileri srelendirme olgusudur(Rapoport, 2004), bu dorultuda; 1. Alg insann evre ile iletiim srecinin temelidir,ve sosyal davranlarn dzenler. 2. Alg, biyolojik sreci ifade eden duyurulan ve devamnda gelien zihinsel sreleri de kapsamaktadr, ve bununla beraber farkna varma durumunu hzlandrr, olaylar kavramamz salar, evreden alnan uyarlar sre sonunda kavramlara dntrlrler. 3. Algsal srete, balang sreci nesnel bir sre iken, uyarmlarn kodlanarak organize edilmesi sreci znel bir sretir (Kahveciolu, 1998) ve sosyo-kltrel kimlik farkllklarmz dorultusunda yaam yeniden dzenler. Uyarlar farkl evreleri ayrdetmede yardmc olurlar. Yapsal evre bylece yararclktan simgecilie kadar olan bir uzanmda eitli anlamlar verecek ekilde alglanr. Alglamaya ynelik balca iki teoriden bahsetmek mmkndr. Bunlardan bir tanesi duyumsal deneyimlerin alnmasna odaklanrken, dieri aktif ve birbirine bal sistemler olarak duyulara odaklanmaktadr. Baz al - bili - anlam kuramclar nesnelerin grsel olarak alglandna iaret ederken dier bir ksm grsel olmayan bilgilerin dier alg sistemleri tarafndan salandn belirtirler. Bilisel kurgu ise optik dzeni olan/olmayan veriler ve zihinsel srelerin oluturduu bir birikimdir. Dolaysyla nesnenin anlamsal zmlemesi alg ve bili srelerinin tmnden szlerek elde edilir. Bu anlamda Antropolog Edward T. Hall The Hidden Dimension isimli kitabnda, insann insan ve d dnya ile ilikilerini salayan en nemli faktrn insan duyular olduunu belirtmekte ve insan duyularn iki grupta toplamaktadr: 1. Uzaklk Duyargalar: Gzler, kulaklar, burun 2. Yaknlk Duyargalar: Deri, zar, kas D mekanda gerekleen btn sosyal aktivitelerde ve insanlar arasndaki ilikilerde, grme ve iitme duyular birinci derecede nem kazanmaktadr. Her alglama olay, gelen duygusal verilere dayanlarak, d dnya hakknda kurulan bir kuramdr. Bu kuram denemeye ak geici bir kuramdr ve sonradan gelen duyusal verilerle ya daha kuvvetlenir, ya da zayflayarak yerini baka geici bir kurama terkeder. Her birey kuramn, kendi yaants ve deneyimleri erevesinde kurar (Ccelolu, 1998).

37 Fiziksel nesnelerin grlebilir olmas ve evresinden u veya bu zelliiyle ayrdedilebilir olmas, veya kiiye gemiinden bir eyler artrmas alg-bili srecinin gereklemesinde ok nemlidir. Algnn etkinlie bal olmas, kullanm deeri yksek olan ve yarar fazla olan nesnenin ncelikle, sratle ve abartl alglanmasna ve bili emasna da bu ekilde yerletirilmesine neden olur (Lang, 1987). Gibson da evreyi bir karmak uyarlar btn olarak yorumlar; ve evrenin alglannn eitli duyular yoluyla karmak bir biimde gerekletiini savunmaktadr. nsan duyular ancak uyarldklar zaman alrlar, ve btn bu uyarlarn kayna bireyin evresidir (Gibson, 1968, Lang, 1987).

ekil 3.10 Grsel liki rnekleri (Alexander, 1977) Lang, Neisserin alg ile ilgili aklamalarn u ekilde ele almtr. Alg yapsal bir sretir, ama bu yap iimizdeki insann holand gibi yerletirdii bilinli bir imge deildir. Her defasnda alc belli bilgi trlerine ilikin beklentilerini kurmaktadr. Sk sk gr alann aratrmakta, gzlerini, ban, vcudunu o dorultuda evirmektedir. Bu aratrmalar beklentisel ema tarafndan ynetilmektedir; bunlar algsal ilem iin hem plan yapma hem de organizmann belli optik yaplara hazrlkl olmasdr. Aratrmann sonucu olarak edinilen bilgi zgn emay deitirir. Deime daha ileri dzeyde aratrmay ynetir ve daha fazla bilgi iin hazrlanlm olur (Neisser, 1977). Lang, Alglamann ilemsel Kuramnda da (The Transactional Theory) bal altnda ele ald alglama srecinde baz verileri ortaya koymaktadr. Bu kuramda evre-insan ilikisinin temeli evresel zelliklerden ok kiisel zellikler ile tanmlanmaya allmaktadr: Alglama oklu kipte gerekleen bir eylemdir, Alglama pasif deil aktif bir sretir, Alglama davran alglayan ve alglanan biiminde dayanlarak aklanamaz,

38 Alglama sadece uyarclara bal tepkiler olarak aklanamaz, " Bu balamda birey ve evre ilikisi dinamiktir, Gzlemcinin evre imaj eski deneyimleri kadar o anki motivasyonu ve tutumuna da baldr, Gemi deneyimler kiinin o anki gereksinim davranlarna da k tutmaktadr, " Alglama beklentiler ve eilimler tarafindan ynlendirilir (Lang, 1987). Kltr iinde barndran mekan anlay ve kullanna sahip birey, mekan ok sayda izlenim, ifade ve duygularn birbiriyle baland karmak bir olgu olarak deerlendirir. Mekann alglanmasnda evremizi grsel boyuta indirgemi gibi davranmamza karn, mekan salt grsel deil, iitsel, ssal ve dokunma boyutlarn da ierir. Ancak insann mekan alglamasnda en etkili olan grme duyusudur. Alglamada bu duyular %60 grsel, %30 iitsel ve %10 dokunarak alglama olarak dalm gstermektedir (Hall, 1966). Dier duyulara oranla en geni kullanm alanna sahip olan grme duyusu, uzakla bal olarak farkl biimlerde gereklemektedir: Samimi uzaklk (Intimate distance) (0-46 cm. aras): Bu uzaklkta, dier kiinin varl belirgindir ve bazen de duyumsal girdilerin ok ykselmi olmas nedeniyle ok gldr. Mahremiyet kii veya gruba optimum yaklama koulu olarak tanmlanr. Samimi uzaklk-yakn aama (0-15 cm. aras): Bu, uzaklk grme, teselli etme ve koruma uzakldr. Fiziksel dokunma yada yksek fiziksel ballk olana verir. Samimi uzakl-uzak aama (15-46 cm. aras): Bu uzaklkta, ba ve omuz birbirine dokunamaz; ancak eller ve ayaklar birbirine deebilir. Birbirleriyle yakn ilikisi olmayanlar iin ilevsel veya duygusal yaknlama gerei veya isteinde ortaya kar. Kiisel uzaklk (Personal distance) (46-122 cm. aras): Kiisel uzaklk, birbiriyle ilikisi olmayan kiileri srekli olarak birbirinden ayran uzakl belirtmek iin kullanlan bir kavramdr. Bu kavram, bir canlnn, kendisi ile bakalar arasnda koyduu mesafe olarak yorumlanmaktadr. Kiisel uzaklk-yakn aama (46-76 cm. aras): Bu uzaklk kolun eriebilirlik snryla belirlenir. Tutma-yakalama araldr. Korunmas gereken e ve ocuk ile aile reisi arasndaki uzaklk kiisel uzaklk snr iindedir. Kiisel uzaklk-uzak aama (76-122 cm. aras): Birisini uzak tutmak, kiisel uzakln uzak aamasn aklayan bir deyimdir. Bu uzaklk, insann eriebilecei uzakln tam snrnda balayp, iki kiinin, ellerini uzattklarnda parmaklarn dedirebilecekleri bir uzakla kadar srer.

39 Toplumsal uzaklk (social distance) (122-366 cm. aras): Kiisel uzakln uzak aamas ile toplumsal uzakln yakn aamas arasndaki snr izgisi, stnlk snrn simgeler. Yzdeki ayrnt zor alglanr ve kimse, zel bir aba gstermedike bakalarna dokunamaz yada dokunmay ummaz. Toplumsal uzaklk (122-213 cm aras): Bu uzaklkta, kiisel olmayan iler yer alr ve bu uzaklkta, uzak aamadansa yakn aamaya daha ok ilgi vardr. Birlikte alan insanlar, yakn aamal toplumsal uzakl kullanmaya eilimlidirler. Toplumsal uzaklk-uzak aama (213-366 cm. aras): Bu, birisi, yle uzak dur da, bakaym dediinde gittiimiz uzaklktr. Bu uzakln son snrnda yaplan i konumalarnn ve toplumsal konumalarn, yakn aamada yaplandan daha resmi nitelii vardr. nemli kiilerin brolarndaki masalar, ziyaretileri toplumsal uzakln uzak aamasnda tutmay salayacak kadar byktr. Yaplan aratrmalarn bulgularna gre, kiiler arasndaki uzaklk 300 cm.den daha azsa, kiiler konumaya fiilen zorlanm olmaktadr. Ancak, bu uzaklk 300 cm.den daha ok ise, kiiler konuma zorunluluu duymadan sessizce alabilmektedir. Hall, baz elerin, koltuklarn srt srta yerletirmi olduklarn belirterek, oturma dzeninin srt srta yaplmas, minumum yer iin uygun bir zmdr. nk bu durumda elerin ilgisiz olarak oturmalar olanakldr demektir. Kamusal uzaklk-yakn aama (366-762 cm. aras): 366 cm. uzaklndaki kii korkutulursa kama veya savunma davrannda bulunabilir. Kamusal uzaklk-uzak aama (762 cm.den sonras): nemli kamu sembolleri etrafnda oluan ama kamusal ortamlarda gerekli gren herkesin kullanabilecei bir uzaklktr. 900 cm. den sonra yz anlatm ve hareketler kaybolmaktadr. Grme duyusunun, uzakla bal olarak evredeki oluumlar alglama farkllklar gsterdii ve tasarm srecini nemli lde etkiledii gzlemlenmektedir (Hall, 1966). Bu veriler, fiziksel evrenin biimleniinin, ilikilerin kavranabilmesi, mekansal oluum ve boyutlarn alglanabilmesi iin en nemli kriterin insan duyular olduunun gstergesidirler. Mekan alglanrken mekann tm gr alanmzda olmasa bile tm veriler beraber alglanmakta ve btnletirilip deerlendirilmektedir. Alglama snrnda duyu organlar hata yapsalar bile deneyimlerle beslenen gr dnyas bunu dzeltir. Alglama, insan ilikilerini yaplandrrken, mekan da belirlemektedir.

40 3.3.2.1. Gestalt Kuram Gestalt kuram alglama ve mekan konusundaki almalarn ilki olmas ve birok kurama temel oluturmasndan dolay ncelikle ele alnmaktadr. Gestalt Kuram 19.yy. sonu, 20.yy. balarnda 1920'lerde bir grup Alman psikolog tarafindan gelitirilen, mekann grsel organizasyonunu irdeleyen, bir kuramdr. Gestalt kuramnn alma oda davran deil, insan algs ve dier bilme sreleridir. zellikle grsel alg ile ilgili bir kuramdr. Kuramn ana kavram biim - ekil kavramdr. Btn oluturan eleri incelemek btn hakknda fikir vermez ve bir davran paralara blmek onun btnln, anlam ve niteliini deitirir: Ayn paralar yerine bu paralarn oluturduu biim ve grnt nemlidir (Ittelson, 1974), ksaca 'btn kendisini oluturan paralarn toplamndan farkldr' ilkesi kuramn temelini oluturmaktadr (Atkinson, 1995). Gestalta gre d etkenlerin algsal sreleri ne ekilde etkiledii iki aamada incelenmektedir: 1. Algda seicilik (selective attention): Alglama srecinde insan evresini seici bir biimde alglamakta ve uyarclarn tmn alglayamamaktadr. nsan beyninin duyu verilerinin tamamn ileyerek anlaml bir alg oluturmas snrl olduundan, belirli deikenlerin etkisi altnda srekli seerek alglamaktadr. Algsal seimi etkileyen deikenler ise uyarcnn ve alglaycnn zellikleri ile ilikilidir. Uyarcnn bykl, iddeti, hareketlilii, alglaycnn ise; ilgi ve gereksinimi seicilikte nem kazanmaktadr. 2. Algsal organizasyon: Alglama, seiciliin yannda ayn zamanda bir rgtlenme biimidir ve bu rgtlenme biimi Gestalt ilkeleri ile aklanmaktadr. Gestalt kuramnda biim temeldir ve formun grsel dnya iinde kapal yapsal bir eleman olarak ayr bir yeri vardr: Bu nedenle Gestalt psikologlar formun alglanmas konusunda bir dizi etken sralamlardr. zellikle mekansal lekte bu etkenler yaknlk, benzerlik, kapallk, devamllk, tamamlama ve simetri olarak deerlendirilmektedir. Bunlara bal olarak mekandaki fiziksel niteliklere ve zellikle ekil kavramna dayanarak kavramlar gelitirilmitir. Bu kavramlar mekanlarda zemin demesinin sreklilii, yol ve meydan gibi ak alanlar snrlayan cephe elemanlarnn sreklilii gibi fiziksel nitelemelerle, ritmi, ztl, simetrisi, kapanmas, derecelendirilmesi, zgnl gibi nitelemeler saylabilir (Hall, 1995).

41 Prak Gestalt ilkelerini tutarllk ve ztlk kavramlar bal altnda gruplayarak mekana uyarlamtr. Bu kurallar; tutarllk_________Ztlk benzerlik sreklilik biimde basitlik yaknlk formda, ynde, boyutta ve yzeyde benzemezlik sreksizlik biimde karmaklk mesafe

biiminde ele almtr. Tutarllk ye ztl ortaya koyan kriterlerin, biimde keli veya yuvarlak biimler, ynde paralel, al veya dik ynler, boyutlarda kk veya byk boyutlar, yzeylerde doku ve renk gibi zellikler olduunu ifade etmektedir. Bir grup yapda grsel tutarlln artmas o yap grubunun birbirine yakn aralklarla, ayn dorultuda, benzer ykseklik ve benzer at eiminde (sreklilik ve benzerlik), benzer tula ile ina edilmi veya benzer renk ile boyanm olmasyla ilikili olduunu vurgulamaktadr (Prak, 1968). Buna bal olarak Gestalt ilkelerinin kentsel mekanlardaki biimler balanmda deerlendirilmesi sonucunda benzerlik kavram esasna gre, birey kent mekannda birbirine benzeyen yap, doku, aa gruplar ve benzeri elemanlar zihninde btnleyerek alglamaktadr. Yaknlk: Birbirine yakn nesneler grup olarak alglanrlar.

ekil 3.11 Benzerlik Kuram, 100 Wozocos, MVRDV, Hollanda (E.Erdnmez arivi) Benzerlik: Benzerlik etkeninde nesneler benzer boyut, doku, renk v.b. zellikler tadklannda tek ve btn bir nesne olarak alglanmalardr. Birbirine benzer birimler bir algsal btnlk kazanrlar.

42

ekil 3.12 Devamllk Kuram, Hoolainhof, Hollanda Devamllk: Alglama alannda bulunan ve ayn ynde giden birimler birbirleriyle ilikili olarak alglanrlar. Devamllk ilkesi; insanlarm devam eden elemanlar tek bir eleman gibi alglama eilimini ifade eder.

ekil 3.13 Akaret Evleri, Beikta, Benzerlik ve Devamllk lkelerine Bir rnek

ekil 3.14 Kent Mekannda Devamllk Etkeni, stanbul Boaz (E.Erba arivi) ekil - Zemin likisi: Btn alglamalarda bir ekil, bir de zemin vardr ve ekil arka yzeyi oluturan zemin ierisinde anlam kazanmaktadr.

43

ekil 3.15 Venedik Hava Fotoraf, ekil - Zemin likisi ekil zemin, ilikisine bir baka rnei u ekilde verebiliriz; bir sokak kafesinde oturanlar ve sokaktan geenlerin kamusal alan alglamalar farkl biimde gereklemektedir. Bununla beraber kamusal alanda kullanlan nesneler ekilleri, dierleri - binalarn srekli cepheleri ise arka zemini fonu oluturmaktadr. Meydana alan kafeler , meydanla bir iliki yaratmaktadr.

ekil 3.16 Tamamlama likisi, Siena, Piazza Del Campo (B.Haznedar arivi) Tamamlama: Bir nesnenin tamam grlmese de nesne tamamlanm olarak alglanabilir. Grnen ekiller dank biimde kat zerinde duran lekelerden olutuu hallerde, biz belirli bir yapy tamamlayarak grebilmekteyiz.

44 Kapallk: Kapallk etkenine rnek olarak bu oluum, Vatikan St. Peter meydannda izlenebilmektedir ve tamamlanm birer daire, gen ve kare olmasalar bile nesnelerin daire ve gen olarak alglanmasn ifade etmektedir.

ekil 3.17 Kapallk lkesi, Vatikan rnei [11] (E.Erdnmez arivi) Gestalt Kuramndaki simetri kural ise simetrik kapal bir parann nesne olarak alglanmas kuraldr (Lang, A.,1981). Simetri bir ya da daha ok eksen veya merkeze gre iki yada daha ok nesne arasnda konum ve biim asndan l uygunluudur. Uyarclar birbirlerinden bamsz unsurlardan olumu bir evren yaratmadklarndan, alglamada zihin her zaman toparlama ve yorumlama yapmaktadr. Btnde kavrama olan alg iin deiik kuramlar gelitirilmekle beraber Kohler tarafndan gelitirilen ve Gestalt teorisinin ortaya koyduu biimsel organizasyon ilkeleri, fiziksel ortamn daha iyi alglanma koullarn belirlemektedir. Ancak Gestalt Kuramnn arlkla gzlenen unsurun fiziksel zelliklerim ele alrken (gzleyen, kullanc) bireyin alglamasnda etkin olan nrolojik zelliklerinin dndaki kltrel niteliklerini tamamyla gz ard etmesi, kullancnn ya, mekansal deneyim, ihtiya gibi mekan algsn etkileyen unsurlarn yan sra, mekann, k, renk, glge, koku v.b. dikkate alnmamas, Rapoportun evreye ve kullancya (insana) ilikin aratrmalara baka bir boyut getiren Alglamada Ekolojik ve Kltrel Kuramn gelitirmesine etken olmutur. Bu kuram evrenin alglanmas zihinsel davranlar ve deerlendirmeler temeline dayanmaktadr (Rapoport, 1977). Bu kurama gre insan ile evresindeki iletiimin temeli algya dayanmaktadr. Belirli seimler yapma, davranlarda bulunma, kararlar verme sreci tmyle evrenin alglanma srecinin bir paras olarak tanmlanr.

45 zetle Gestalt Kuram grsel alglarmz nesne zemin ilikisi, tamamlama, birletirme gibi kavramlarla aklamaya altndan, alglarn nesne biiminde organize edildiini kabul eden bir kuramdr; Ek olarak son dnemlerde izgilerin, planlarn ve obje dokularnn belirli dinamik kalitelerinin olduu ve algsal deneyim ile insanlarn nrolojik sreleri arasndaki ebiimcilik (izomorfizm) olarak isimlendirilen bir iliki olduu da ortaya konulmaktadr (Lang, 1987). 3.3.3. Anlamlandrma evresel anlam alglama, anmsama, deerlendirme, nem ve ncelik srasna koyma, kabul veya reddetme srecini ierir. Alglama yapsal ve fiziksel sistemlerden bilgi edinmedir. Hatrlama ise gerek fiziksel gerekse sosyal boyutlar olan bir sretir. Deerlendirme anlamlandrma srecinde ise kltrel deerler, sosyal normlar ve ncelikler sz konusudur. Deerlendirmeye bal olarak bir evre veya nesne kabul veya reddedilir (Lang, 1987). Yapsal Grme Yapsal + Sosyal Anmsama Sosyal Deerlendirme, nem srasnda koyma

ekil 3.18 Anlamlandrma (Lang, 1987) Kevin Lynch anlamlandrmay u ekilde ele almaktadr: Mekanlar ayrt etmek ve onlar zihnimizdeki imgelerle btnletirmek iin gl yeteneklere sahibiz; fakat, bu mekanlarn duyumsal (duyulara ilikin) formlar bu anlama abasn zorlatrabilir. Bu sebeple, fiziksel olarak ayrt edilebilir zellikler tayan mekanlardan daha ok keyif almakta ve duygu ve anlamlarmzla bu mekanlar daha ok btnletirmekteyiz. Bu mekanlar bize kendimizi evimizde hissettirirler (Lynch, 1995). Mekan karakteri, genellikle ballk ile birlikte hatrlanr; bunun eksiklii toplumun ikayetlerine sebebiyet verebilir. Gl bir mekan duygusu kiisel kimliimizi destekler. Bu sebeple, evredeki tandk zellikler muhafaza edilmektedir. Bireyin yaamyla balayarak edinilen bilgilerin sistemletirildii bilme srecinde, deneyimler sonucunda oluan ynlendirici bilgi zetleri, yeni alglar snflayp, eler arasndaki ilikiyi kavramsallatrmaya yardmc olmaktadr. Kavramlatrma ilemi zamanla sosyo-mekansal emalar oluturur ki, bireye evresini denetleyebilme olana sunan bu emalar, bildii evrede yaamaktan dolay gven ve doyum salar.

46 Alglanan nesneler ile yaantlarn zihinde izleri kalr ve bunlar yeni alglar etkiler. Bir kiinin en iyi tand yer, ona anlam ykl bir deneyimi anmsatan yerdir ve alglanan evreyle ilgili deneyim arttka, alglar daha zengin ve bireyselletirilmi olmaktadr. Deneyim sreci o evre hakknda bilgilenmenin tesinde, onun bir paras olma niteliini getirmektedir. Belirli bir evreye ait olan bir kimse o evreyi dardakilerden daha iyi ve daha kolay alglar. Alkanln alglamadaki bu etkisinden, blge insannn kolay alglayabilecei kentsel evrenin yaratlmasnda yararlanlmaktadr. Anlamlandrma alglama ve kavrama sreci ile ortaya kan, imgelerin bilinmesi, evrenin alglanm biiminin zihinde anlalmas, gruplandrlmas ve renilmesidir. Bu sre zarfnda zihinde kodlanm bilgilerde oluan bilisel emalar gelitirilir.

EVRESEL ENFORMASYONLAR

ALGI

BLM VE ANLAM

MEKANSAL DAVRANI

Duygusal Tepkiler

Davran Sonularnn Alglanmas

EMA

ekil 3.19 Alg, Anlam, evre - Davran likileri (Rapoport, 1977)

Rapoport evrenin alglanmasnn, bilisel davranlar ve deerlendirme temeline oturduunu savunmaktadr. Buna gre; evresel alglamay evrenin dorudan duyularla hissedilmesi, evresel biliimi evrenin alglanm biiminin zihinde anlalmas, bilinmmesi, renilmesi, gruplandrlmas ve zihinsel haritalar haline getirilmesi, evresel deerlendirmeyi ve anlamlandrmay da evrenin niteliklerinin alglanmas sonucunda belirli seimler yapma, davranlarda bulunma ve belirli kararlar verme sreci olarak tanmlamaktadr (Rapoport, 1977).

47 Bilisel ema kodlanm Etkilenmi nsan yaps evre kodlanm Bilisel fade veya ema

okunmu, anlalm

ekil 3.20 evrenin Zihinde Okunarak Anlalmas ve renilmesi (akn, 1998) Bili srelerini ve mekansal anlamlarn daha iyi anlamak iin nerilen yollardan biri imge haritalardr. mgeler, saptama, varsaym yapma ve deerlendirme sonucu zihinde oluan boyutlu kurgulardr. Bu anlamda imgeler, insann alglarna, ayrmsama, ayrdetme, kavrama, bellekte srelendirme ilemlerine, duyusal ve zihinsel tepkilerinin sonularna bal olarak oluurlar. Gibson anlam ve anlamlandrmada eitlilikler gsteren 6 farkl seviye zerinde durmutur (Lang, 1987). Bunlardan birincisi somut ve ak anlam,ikinci olarak kullanlan anlam, ncs arasal anlam, drdnc olarak eylerin duygusal ve deersel anlamlar, bir dieri iaretlerin dereceleri ve altnc olarak da sembollerin dereceleri ve bunlar alglamamzdr.

izelge 3.2 Anlamlandrma ve Aamalar (ymen Gr, 1996) TEMSL ANLAM

UYARICI NESNE [Kap] -dikdrtgen biim -kap tokma -duvar iinde oyuk, v.b.
(Nominal ve ordinal aamalar) -Kap mgeleri ile uyum -iinden geme dncesi -D kap i kap modelleri -Kullanm izni gstergeleri

TEPKSEL ANLAM
(Yararsal, duygusal Yargsal aamalar) -karlanma -biti (kent) -girme/ulama -kapanma/korunma -geme/deitirme -kaplarla ilgili anlar arivine -snama -gzel/irkin kaplar -izinli/izinsiz kaplar -iyi/kt kaplar

DAVRANISAL TEPK
geme/gememe gzel/irkin bulma iyi/kt bulma doru/yanl bulma

evreden gelen fiziksel uyarclarn oluturduu etkinlik bireysel ve sosyo-kltrel zelliklere bal olarak seici ilemlerden geerek, bellekte bir simge oluturup depolanmaktadr. nsann evreye tepkileri bir yandan belli bir sra izlerken bir yandan da birbirine bal admlardan oluur. Ortaya kan alg kiiye zgdr. Bunlara duygu ve heyecanlar elik eder ve algy belirlerler. Bu karmak olgulara tepki davran olarak ortaya kar. Gerek alg gerek onun neden olduu davran gelecekteki alg ve davran da etkilemi olur.

48 Belirli amalar iin anlamsal ifadelendirilmi ve daha kolay hatrlanabilecek basitletirilmi simgeler imgelere dnmekte ve imgelere dnen bu bilgiler, uzun dnem bellee kaydedilmektedir. lenmi bilgi, gerektiinde benzer elerin grntlerinin bellekte canlandrlmasna yardm edip, yeni elerin alglanmasna yol amaktadr. Mimarln iletiim kurmaya alt toplum, iinde yaad evre ve iinde barndrd simgeler ile ne ekilde ve nasl ilikilendirildii, nasl anlamlandrd, zihinsel davranlar ile aklanmaya allmtr. Dil simgeler ve semboller insanlarn zihinlerinde oluturduklar emalar ve imgeler aracl ile fiziksel evrenin kapsad bilgileri aktarabilirler. Bu ekilde anlamlandrma, insanlarn fiziksel evredeki deikenleri ve mekanla ilgili bilgileri elde ettikleri, kodladklar, anmsadklar bir kavram olarak ortaya kmaktadr. Bylece zihinde alglama, hafzalama ve uygun emay oluturma iletiim asndan irdelenmesi gereken bir konu olarak ortaya kmaktadr ve bu zihinsel davranlarn mimariye ve kentsel mekana yansmas, tasarm byk lde etkilemektedir. 3.3.3.1. Kent mgesi, Kentsel Hafza Kente ait ifadeler ierisinde, kentin corafi ya da nfusa dayal bir tanm yeterli olmamaktadr (Sennett, 2002). Kent, youn, kalabalk, kiisellikten uzak dank bir durumdadr ve bu durum tarihsel kentlerde gemiten gelen izlerin, artk modern kentlerde grlememesi sonucunu ortaya kartmaktadr. Lynchin aratrmalarnda (Lynch, 1961) tespit edilen insan - yer arasndaki etkileimin oluturduu dnsel imge, bellek, Sennette gre artk yok olsa da yerin ruhu zerine dnmek iin eitli bilim alanlarna bavurmak gereklidir. Toplumla etkileimde olduumuz ve iinde bulunduumuz yapma evre; kullanmndan, sembolik anlamlarna kadar farkl anlamlar iinde barndrmaktadr. nsanlarn bu evrelerini sevip sevmemelerinde, benimseyip benimsememelerinde bu sembolik anlamlarn nemi byktr. Yaadmz evre, herkes tarafndan tandk olarak isimlendirilen evre - kent, insan gurubunu bir araya toplamakta, birbirleriyle iletiimi salayan ortak hatralar ve sembolleri yaratmaktadr. evremiz btn bu sembollerle organize edilmitir. Bu semboller insanlarn kafalarnda oluturduu emalardr ve anlamlar iermektedir. Bu durum insanla evre arasnda gvenli, duygusal bir iliki yaratr. nsan evresinde tandk, anlam ve hatralarla ykl deerler bulduunda kendini yalnz hissetmez, evresine kar gven duyar. evrenin ayrtrlp isimlendirilmesi ona insan deneyiminin derinliini katar.

49 Lynch evreyi ayrtrmak iin organize sistemler olduu zerinde durmutur. Bunlar ksaca, koordinatlar, saysal sistemler, soyut isimler olarak gruplandrmaktadr (Lynch, 1960). Binalar, mekanlar ve kentleri kullanmmz onlar nasl hatrladmz ile yakndan ilikilidir (Lynch, 1961, Appleyard, 1969). Baz imgeler dierlerinden daha kolay hatrlanrlar. Bu da onlarn iyi organize olup olmadklar, (ki bu durum Gestalt kavramlar ile yakn ilikilidir) bizim iin ne kadar nemli olduklar, allagelen norm ve llerden farkllklar, hatrlama durumu iin nemli zelliklerdir. Kentin kendine zg olan ve onu dier kentlerden farkl klan zelliini Norberg - Schulzun Genius Logi kavram ile aklamak nemlidir (N. Schulz, 1980). N. Schulzun yaklamna paralel olarak Lynch; bir yerin kimliinin, insanlar iin hatrlanabilir klan, o yeri dier mekanlardan kendine zg karakteri ile farkllatran zellii olduunu vurgulamaktadr (Lynch, 1981). Gnmzde imgelerin evreyi btnletirmesi zerinde nemle durulmaktadr. Lynchin bu konuda yapt almalarda verdii rnek hafzasn yitirmi insandr. Hafzasn yitirmi bir insan objeleri tek tek kavrasa da bir sistem kuramamaktadr. Yolunu bulabilmek, objelere ait belirgin detaylarn sralanarak aklda tutulmas ile salanabilmektedir. Sistemi kurabilmek iin bu detaylarn birbirleriyle olan ilikilerinin - rnein mesafelerinin - bilinmesi gerekmektedir. nsanlar nereye nasl ulaacaklarn, nerede olduklarn bilebilmeleri iin eitli semboller kullanmaktadrlar. Kentsel imgeler, gzlemciyle evresi arasndaki iki ynl bir ilemin sonucudur. evre, birtakm farkllklar ve bantlar sunar, gzlemci de grdklerini seer, dzenler ve bunlara anlam verir. Bu durum bir sre ierisinde gerekleir. Alglayan kiinin yorumu, eyleri ilikilendirii, dikkatini objeye, mekana ynlendirii, grd eyi etkilemektedir. Bu biimde oluturulan imge, grlen eyi snrlar ve vurgularken, kendisi de etkileimli bir ilem erevesinde szgeten geirilen algsal bilgiyle deerlendirilir. Bylece belli bir gerein imgesini deiik gzlemciler deiik biimde alglayabilirler. Farkl insan gruplarnda grdkleri ayn objenin farkl eyler ifade etmesi de buna dayanmaktadr. eitli dillerde toplumlarn nem verdikleri eylerin dillerine yansmas da buna rnek olarak verilebilir. nsanlar tarafndan kentin alglanmas da bir binann alglanmasndan farkldr. Lynch kentin alglanmasnn bir binann alglamasndan farkl olarak uzun bir sre ierisinde gerekletiini vurgulamaktadr. Deiik durumlarda ve deiik insanlar iin kent imgesini alglamak farkllklar gsterir (blnr, hatrlanr, kesilir, v.b.). Hibir ey kendi bana

50 alglanmaz, evresiyle, kendisini douran olaylar zinciriyle, gemi yaantlarn ansyla ilintili olarak alglanr. ou kez kenti alglamamz sreklilik gstermez; ksmi, blk prk olur daha ok, dikkatimizi eken baka eylere blnr. Hemen hemen btn duyularmz devrededir, kentin imgesi de btn bunlarn bir bileimidir. Kentsel imgelerin temel fonksiyonu yn gstermektir. Ancak bu imgelerin nemi sadece bir harita objesi olarak deil, daha geni bir anlama sahip olmalardr. Bu anlam bireylerin hareket ettii, bilgilerini oluturduklar genel bir erevedir. evresel imge gnlk aktiviteleri organize edecek ekilde de olabilir. mgeler deiik ekillerde organize edilerek gruplanabilirler. Bazen aka ifade edilen, bazen de, daha ok alkanlklarla yaratlan soyut, genel referans sistemler, mekanlar ve ilikileri ifade eden sistemlerdir. evreyle iliki iindeki ehir hayatnda artk kuzey, gney gibi ynlerinden daha ok referans noktalar yn bulmada daha nemli hale gelmitir. Bu sistem de objeleri esas alan sistemlerdir. Bunu yan sra, ben merkezli (subjektif kii merkezli) sistemlerde de; sa, sol, uzak, yakn olma durumu kiinin znelliine, subjektifliine dayaldr. Bu sistemlerden baka, doa olaylarn temel alan referans sistemleri de bulunmaktadr. Bu referans sistemlerinden baka, Brown 3 deiik referans sisteminin kullanld sonucuna varmtr: - hareket srasnn aklda tutulmas, - iaretler seti (landmarks) yzeyler, ses kaynaklar vs., - mekan ierisinde genel yn duygusu. Dier bir kavram olan okunabilirlik / okunakllk kavram kent imgesinin olumasnda kolaylklar salamaktadr. Kentin grnmnn belirgin bir aklkta, ya da okunabilirlikte olmas, tannabilir sembollerden oluan dzgn bir model olarak gzle grlebilir olmas, mahalleleri, simgeleri ya da yollar kolaylkla tannabilen, ayrntl bir kalbn iinde kolayca kmelendirilebilen bir yer anlamna gelmektedir. Lynchin kentin okunabilirlii ve imgesi asndan ortaya koyduu almalarnda, insann hareket halinde iken evresi ve dier insanlarla ilikilerini gzlemlenmitir. Lynch bu incelemesini 5 ana balk altnda toplamtr. Bunlar; deniz kylar , demiryollar, duvarlar gibi sreklilii kesen ve snr durumunda olan elemanlar, iki noktay birletiren yollar, yollarn kesitii youn odaklar dediimiz dm noktalar, kentin bir paras olan ve kentin kimlininin anlalmasna olanak veren blgeler ve bir kentin hatrlanmasnda rol oynayan kentin eleri olan referans noktalar olarak belirtilmitir (Lynch, 1960).

51 1. Yollar - net yollar okunabilirlii kolaylatrr. 2. ayrtlar / kenarlar / snrlar , biimi bir yerde kesen, paralel olarak snrlayan oluumlardr: nehirler, tren yollar, 3. blgeler (belirli ve tanmlanabilir farkl zelliklere sahip bina gruplar, kent paralar), 4. dm noktalar, etkinliklerin yer ald, genellikle bir referans noktasnn da bulunduu yerlerdir, 5. referans noktalar (landmark), evre doku iinden kolaylkla ayrt edilen, grsel belirginlie sahip elemanlardr. Lynch, kentin okunurluunu belirleyen bu be elemann insann etkilenme kabiliyetini arttrarak evreyi kavramasn kolaylatrdn belirtmektedir. Kent imgesinin zihinde ie yarar ve canl ve gl bir biimde oluturulmasn kolaylatran eyler, okunabilirlik kavram ile ilikilendirilecek ekilde biim, renk ya da dzenlemeler eklinde olmaktadr. Bu durumda nesneler yalnzca grnebilirlikleri ile kalmaz, duyular da kuvvetle etkilemektedir. Bir mekan kullanma sresi ne kadar uzunsa imgeler o kadar btncl, ayrntl ve sistematik olmaya doru geliirler. Antsal yaplar vurgu noktas olma zellii tarlar. Baz meydanlar iyi yaar ve dm zellii stlenirken bazlar hi kullanlmamaktadr. Kentsel imgeler geiler ve yollar arlkl dorusal olarak, blgeler arlkl mekansal olarak diye ikiye ayrlrlar (Appleyard, 1973). Yolumuzu bulurken stratejik balant halkas, evresel imgedir; somut d dnyann kiinin zihninde yer eden genel imgesel grntsdr (Lynch, 1996). Bu imge, anlk alglamalarn ve gemi deneyimlerin anlarnn birlikte dourduklar bir rndr, bilgileri yorumlamakta ve eylemi ynlendirmekte kullanlr. evremizi tanma ve biimlendirme gereksinimi, ylesine nemlidir ve kkleri gemiin derinliklerine ylesine inmitir ki, bu imge birey iin gerek uygulamada, gerekse duygusal adan byk nem tar. evresel imgelerin nemi yn bulmann g olduu ortamlarda ortaya kmaktadr. Baz fiziksel yaplanmalarda gzn seici zellii ile birlikte kanlmaz ekilde dikkat ekici yapan grsel zellikleri vardr. Ak ve belirgin bir imgenin kiinin kolayca ve hzla dolamasna yardmc olduu bellidir, rnein bir arkadan evini bulmada ya da bir polis memurunu ya da manav bulmada ie yarar. Bu dorultuda modern kentlerde yaayan insanlar iin yolunu tmyle kaybetmek belki de olduka az rastlanan bir olaydr. Baka insanlarn varl ve yolumuzu bulmamz salayan aralar, rnein haritalar, sokak adlar, yol iaretleri, otobs levhalar bize yardmc olurlar.

52 Kentsel imge bileene ayrlabilir: zdelik, yap ve anlam. Gerek yaamda bu nn her zaman birlikte grndkleri dnlrse, analiz etmek iin bunlar birbirinden ayrmak yararl olacaktr (Lynch, 1996). levsel bir imge iin ncelikle bir nesnenin ne olduunun belirlenmesini gerektirir, bu da o nesnenin teki nesnelerden ayrt edilmesi, bamsz bir btn olarak tannmas demektir, buna zdelik denmektedir. kinci olarak imge , nesnenin gzlemciyle ve baka nesnelerle olan ilikisini iermektedir. nc olarak imge nesnenin birey iin oluturduu anlamdr. Lynch bu konuya kap rneini vermektedir. Kapnn grsel olarak biimi, tad anlamla (girmek ve kmak) i ie girmitir. Konu kent imgesi olduunda rnein stanbulun siluetinin imgesi canllk, g, gizem, kalabalk, byklk ve kii neyi alglyorsa onu simgelemekte ve glendirmektedir. N.Schulz, kenti insanlarn bir araya geldii bir karlama yeri ve insanlar saran, yaknlatran bir mikrokosmos olarak tanmlarken ,kent imgesinin, geometrik olarak birbiriyle ilikili aynparalardan olumayp tanmlanm ve farkl elemanlarn Gestaltn kapallk, yaknlk, sreklilik prensiplerine dayanarak biraraya gelmesiyle olutuunu savunmaktadr. ve mekan oluturan temel nitelii kapallk, yaknlk, sreklilik kavramlaryla aklamaktadr. Kapallk: Schulz, ak alanlarn mekan olarak tanmlanabilmeleri iin hacimsel bir kapalla gereksinim olduunu ve bu kapallk olumadnda, mekann bireysel varlk olarak alglanamayacan belirtmektedir. Yaknlk: Mekan oluturan birimlerin birbirleriyle olan yakn ve sk ilikilerini tanmlamaktadr. Farkl yaam biimleri, farkl fonksiyonlar birarada yer alrken birbirlerinden farkllklaryla kiiliklerini koruduklar gibi, mekansal olarak da birbirlerine yakn olup karlkl etkileim iinde olmak isterler. Bu olgu, farkl yaamlarn mekansal eitlilii olarak tanmlanmaktadr. Sreklilik: Kentsel evrede farkl sreklilik kavramlarndan bahsetmek mmkndr, mekanda srekliliin kesintiye uramas, yaya aktivitesinin de kesintiye uramasn getirmektedir. dolam sadece tat trafii zerine oluturulup, yaya dolam dlandnda kentsel yaantnn oluumu da engellenmektedir. Yeilin kesintisiz sreklilii,evrenin yan sra kentsel yaama ve aktivitelere de byk katk salamaktadr. Kent imgesini doru ve kusursuz oluturmada toplumsal biraradaln da nemli rol bulunmaktadr. Kent imgeleri toplum ve bireyler arasnda iletiimin sembollerini oluturur, kentsel hafza iin birikim salar. Modern kentlerin grsel karmaas iinde yaam yeni anlamlar kazanmakta, ok ynl / ok kltrl bir toplumun gl simgesini oluturmaktadr.

53 Bununla beraber birey, dnyay alglamada bizzat aktif rol oynamal ve imgesini gelitirmede yaratc katks olmal, deimez bir dzenin ierisinde deil, deien, gelimeye ak bir dzen ierisinde yer aldnn bilincinde olmaldr. Her birey kendi imgesini yaratr ve tar. Bu balamda kentsel tasarmclar da ok sayda kii tarafndan kullanlacak bir evre biimlendirmeyi amalarlar ve toplum tarafndan ortaya konan ortak imgeler zerinde alrlar. Kltrel balamda anlam ve mekann irdelendii bu blm kapsamnda fiziksel ve sosyal evrenin yaplanmasnda nemli bir etken olan kltr kavram, tanmlar ve ilgili kuramlarn ortaya konmas amalanmtr. Kent mekanlarnn ekillenmesinde, mekan kullanclarnn (toplum ve birey) fiziksel evre ile ilikileri, mekan alglamalar, anlamlandrmalar ve bu fiziksel evre iindeki davranlar, nemli rol oynamaktadr. Bu ilikiler dorultusunda konu kltr anlam ve mekan erevesinde, evresel psikoloji, alg, davran, grsel alglamaya dayal Gestalt psikolojisi, kent imgesi ile ele alnmas amalanmtr.

54 4. KENT OLGUSUNDA TOPLUMSAL LKLERN MEKANSAL BMLENMEDEK ROLNN RDELENMES

Bir ehir farkl tr insanlardan oluur, benzer insanlar bir ehir meydana getiremez Aristotales

Bir kentin kiilii ve kimliini sadece yaplarn mimari deerinde ve doal evresinin zelliklerinde aramak yeterli deildir. Bu oluum, ancak iinde geirilen yaam deneyimleriyle tamamlanmaktadr. Bu balamda kent insanlarn yaamlarn srdrebilmeleri iin eitli sosyal, kltrel ve ekonomik gereksinimleri karlayarak barndklar yerleimlerdir. Toplumun iliki ierisinde olan kent btn, kent mekanlarnn oluturduu bir kurgu olup paralar arasndaki organizasyonu meydana getirmektedir (Yamal, 1997). Bununla beraber, srekli deiim halinde olan toplum ve insan ilikileri kent mekanlarnn yeniden tanmlanmas veya retilmesi gerekliliini ve sonucunu ortaya karmaktadr. Mekanlarn anlamlar iletiime, zellikle toplumsal iletiime yardmc olurlar ve mekann anlam ile belli bir biimde rgtlenebilmesi iletiimin rgtlenmesine yansr. Kimin kiminle iletiim kurduu, hangi koullarda, ne zaman, nerede, hangi balamda, insanlarn birbirlerine nasl tepki verdikleri, birbirlerini nasl grp iittikleri, birbirleriyle temas iinde mi yoksa birbirlerinden uzak m olduklar konusunda sosyal ve mekansal ilikiler kentler ve yerleimler iin nemli farklar yaratmaktadr. Bu etkileimlerin sonucunda ilikilerin doas, younluu, ivmesi ve ynne uygun decek biimde kentler ve mekanlar farkllamaktadr. Kentlerdeki mekansal biimlenmeler, mekan, anlam, iletiim ve zamann bileenleri ile yakndan ilikilidir. Ve bunlar bireylerin ve daha genellenirse toplumun fiziksel evredeki seimlerini etkilerler. Bu srete kendileri ve evrelerince gelitirilen imgeler, emalar, anlamlarn ekillenmesi bakmndan da nemli rol oynamaktadr. Mekansal bilincin olumasnda eitli sosyolojik yaklamlar ortaya kmtr. Sosyal antropolojide Lewis ve Hall, kiisel psikolojik mekann evre tasarmnn insan tepkisini etkilemesindeki rol zerinde Sommern (1969) almalar, Piagetin ocuklarda mekansal bilincin olumas zerine almalar, insann etrafndaki dnya ile ilikisi zerine grlerinde mekansal bilincin etkisini belirten Cassier ve Langer gibi filozoflar ve daha niceleri bu konuyu irdelemilerdir (Harvey, 2003).

55 Mekansal bilin geleneinde yetimi olan bu kiiler, mekansal biimin oluturulmasnn toplumsal sreci nasl etkiledii zerine almlardr. Mimarlar, kentsel tasarmclar ve kent planlamaclar bu arayzleri dikkate alarak tasarmlar oluturmal, toplumsal srelerin bilincinde olarak ve aratrmalarn sonularn dikkate alarak mekan tasarmlarn gerekletirmelidirler.

4.1. Toplumsal likinin Tanm Toplumsallama ayn zamanda bireyselliimizin ve zgrlmzn temelinde yer alr. Toplumsallama sreci boyunca hepimiz bir kimlik duygusu ile bamsz dnme ve eylem yetenei gelitiririz (Giddens, 1999). Bir sosyal sistem belli amalar temelinde dorudan ya da dolayl olarak dzenli bir ekilde etkileimde bulunan bireylerden olumaktadr. Her bireyin evresi bir grup sosyal sistemden oluur. Bunlarn tmnde yelerinin rolleri ve davranlar ile ilgili ortak beklentiler vardr. Bu sosyal sistem birbirleriyle dzenli bir amala dorudan veya dolayl etkileime giren bireyler topluluudur (Lang, 1987). Bu sosyal sistemlerde sistemin paras olan yelerin rolleri ve davranlar ile ilgili belirli kurallar bulunmaktadr. Sosyal sistemler iin iletiim sreleri byk nem tamaktadr. Kurallar, roller ve iletiim sreleri renilen kavramlardr ve bu oluum ierisinde ait olunan sosyal sistemlere ve kltre bakmadan davranlar anlalamaz. Sistem konsepti kavramnnda, herhangi bir parada bir deiim sz konusu olduunda bu durum dier paralar da etkilemektedir. Kiisel davranlardaki deiimler bu duruma rnek olarak verilebilir. Kiisel davrantaki deiimler btn sosyal sistemi de deitirebilir veya etkileyebilir. letiim biimleri, rolleri ve sreleri renilir ve kltrler arasnda farkllklar gsterir. nsan davran sosyal sistem, kltr ve evre ile ilikilendirilmeden anlalamaz. Toplumsal etkileim biimlerinin toplumbilimlerinde byk nemi vardr. Bunun iki gerekesi bulunmaktadr. Bunlardan ilki bireylerin srekli olarak bakalaryla etkileimi gerektiren gndelik rutinleri, etkileimlere biim ve yap kazandrmaktadr. kinci olarak, gnlk yaamdaki toplumsal etkileimin incelenmesi daha byk toplum sistemleri ile kurumlarn anlalmasnda yarar salamaktadr. Byk lekli toplum sistemlerinin hepsi aslnda bizim gnlk olarak iine girdiimiz toplumsal etkileim kalplarna baldr (Giddens, 2000).

56 Toplumsal ilikilerde davran biimleri, ilikilerin nitelik ve niceliklerine gre, kullanclarn rastlantsal, ya da bilinli bir araya gelmelerine, kullanlan zamann tanmna bal olarak kamusal, yar kamusal ya da zel olmak zere farkllklar gstermektedir. (Sokaklar, meydanlar, ulam noktalar kullanclar tarafndan youn kullanlan kamusal mekanlara rnek gsterilebilir) Szel olmayan iaretleri hem kendi davranlarmzda hem de bakalarnn davranlarna anlam katmak iin srekli kullansak da, etkileimlerimizin ou karlkl konuma, dil zerinden gerekleir. Konumalarda anlamn bir blm szcklerden, bir blm de toplumsal balamn sylenenleri yaplatrma biiminden kaynaklanmaktadr. Bunlarn yan sra toplumsal etkileim balca saysz szel olmayan iletiim ile - yz ifadeleri, jest, beden ifadeleri ile - salanmaktadr. 4.1.1. Birey Toplum likisi Kent mekanlar, zellikle ak kamusal mekanlar, bireyin ve toplumun bir araya geldikleri mekanlardr. Sosyal, fonksiyonel ve istee bal aktiviteler biiminde gerekleen insann yrme, oturma ve konuma gibi aktiviteleri, birey ve toplum ilikisinin gerekletii aktivitelerdir. Bireysel katlmlarn gereklemesinde, birey ve onun iinde yaad sosyal ve fiziksel ortam arasnda aktif bir iliki kurulmaktadr. Bu durum birey ve toplum ilikisinin kurulmas ve toplumu bir arada tutmasyla kentler iin daha st bir anlam tamakta, btnn paralardan daha anlaml olmas durumunu ortaya kartmaktadr. Birey ve toplum arasnda gerekleen etkileim, iinde yer ald toplumsal evrenin zelliklerine bal olarak; 1. Toplumun - genel niteliklerine, 2. Kurumsal zelliklere, 3. Toplumsal dzene 4. Uram trne, gre resmi veya resmi olmayan ekilde gereklemektedir. Toplumsal etkileim, eylemlerimiz ile evremizdekilere gsterdiimiz tepkilerden oluan bir sretir. Gndelik davranmzn grnrde nemsiz nitelikteki pek ok yn, yakndan bakldnda toplumsal etkileimin hem karmak hem de nemli ynleri olarak ortaya kar. Buna rnek olarak, insann gzn bakasna dikmesi - baka insanlara bakmas verilebilir. Etkileimlerin ounda, bakmalar olduka geicidir (Giddens, 1999). Bireyler yz ifadelerini grsel olarak alglayarak iletiim salamaktadrlar. Bu ekilde evreden, dier insanlarn, duygular hakknda bu ekilde bilgi alnablmektedir. Bunun yan sra szl iletiimin (dilin) kullanm nemli bir iliki yoludur. Bu szl iletiim, bir kiinin dikkatini o

57 an mevcut bulunmayan bir evre veya bir olaya ekebilir. Bu durum anlatma dayal ifade biiminde sylenebilir. Yazl aktarm ise bunu bir adm daha ileri gtrmektedir. nsanlar birbirleriyle, fiziksel evre ve mimariyle bu olgular aracl ile iletiim kurmaktadrlar (Rapoport, 1990). Birey ve toplum arasnda kiilerin zihinlerinde ortaya kan snrlar vardr ve bununla beraber kiisel uzamn tanmlanmasnda kltrel farkllklar bulunmaktadr. Toplum ve bireyler ile etkileimdeki en ykl blgeler bu snrlar iinde kalan mahrem uzaklk ve kiisel blgelerdir. Bu blgelere mdahele edildii durumlarda insanlar rahatszlk duymaktadrlar. Bat kltrnde insanlar genellikle, bakalaryla odaklanm etkileim iine girdiklerinde, aralarnda en azndan 90 cmlik bir uzakl korurken; yan yana durduklarnda birbirlerine daha yakn olabilirler (Lang, 1987). Orta Douda insanlar genellikle birbirlerine, Batda kabul edildii dnlenden daha yakn dururlar. Bu duruma alk olmayan kltrlerde bu beklenmedik fiziksel yaknlk rahatszlk hissi verebilmektedir. Buna paralel olarak Trk toplumunda da kamusal alanlarda gerekleen birey ve toplum ilikilerinde kalabalk tepkisi dk seyrederken bat toplumlarnda kalabala kar duyulan tepkinin daha fazla olduu gzlemlenmitir. Szel olmayan iletiim zerinde youn incelemelerde bulunmu olan Edward T. Hall, kiisel uzamn drt blgesini birbirinden ayrt etmektedir. Kltr, cinsiyet ve kiilik farklarn gz nnde bulunduran Hall mekan; samimi uzaklk, kiisel uzaklk, toplumsal uzaklk ve kamusal uzaklk olmak zere drt ana blmde incelemitir (Hall, 1966). (blm 3de detayl olarak ele alnmtr) Bu balamda kiisel, bireysel, toplumsal ve kamusal mahremiyetten sz edilebilir: nsan ve dierleri, toplum arasndaki ilikilerde ortaya kan kiisel mahremiyet, aile ii samimi ilikilerde ortaya kan bireysel mahremiyet, aile - konuk, aile - komu, i arkadalar arasndaki sosyal ilikilerde ortaya kan sosyal mahremiyet ve drdnc olarak birey ve toplum arasnda ortaya kan kamusal mahremiyet. Bu kavramlara paralel olarak Altman birey toplum ilikilerine bakarken mahremiyetin, kiisel mekann, egemenlik alan, kalabalklama, soyutlanma, kiiselletirme gibi kavramlar arasnda merkezi ve hiyerarik roln vurgulamaktadr (Altman, 1980). Birey ve toplum arasndaki etkileimde Goffman, ortaya kan davran kalplar olduuna dikkat eker ve bu davran kalplarn alt alt balkta incelemektedir; (Goffman, 1963)

58 1. Bir davran kalbnn geleneksel gstergelerinin varolmasna karlk, gerek olmayan, yzeysel bir uram sz konusu olabilir, rnein, derste bulunup ders dinler gibi yapmak aslnda hi oral olmamak gibi. 2. Ayn anda yaplan baka davranlardan sz edilebilir, rnein i srasnda ay ierken, ay imek yan uram trne girmektedir. Bu tr davranlar ya, cinsiyet ve toplumsal snfa baml olarak hogr ile karland gibi bazen de karlanmazlar. 3. Sakl davran kalplarnda, kii yalnzken yannda birisi yada birileri varm gibi davranabilir. 4. Oto - davran kalb yine bir davran biimidir. (Kiinin vcudunun bir parasn uratran mekanik hareket) 5. Karlkl davran kalplar, toplumsal ve kltrel koullar gerektir. Bir kiinin dieriyle ortak bir hareket iinde bulunmas nceden hazrlanm koul ve durumlarda gerekleir. Kiiler arasnda arada bir oluan ortak davranlar, yada, sk sk yinelenen ortak davranlar olabilir. Ortak uramlarda ilikilerin nitelii sz konusudur. Ak seik tutumlar izlenebilir. 6. Kii ve gruplar arasndaki davranlar bir baka uram trdr. Tiyatroda oyun sergileyen oyuncularla izleyici arasndaki etkileimler bu tr bir etkileimlerdir. Bir baka yaklamda da, ymen Gr, birey ve toplum ilikilerini Gottschalka dayandrarak ortaya koyduu emada birey toplum etkileimini aadaki ekilde ele almtr (ymen Gr, 1996). izelge 4.1 Birey - Toplum Etkileimi
Deneyimsel Gruplarda Biraradalk 1. Belli bir amaca ynelik olan 2.levsel beraberlii olan 3.Anlamal balar snrl ibirlii olan 4.Mekanik etkileimi olan 5.Rol eitlilii ve yapsal hiyerarisi olan 6.Dzg koyma ve yaptrm glerinin varolduu bir ortam olan 4.Toplumsal konuma bal etkileimleri olan 4.Geleneklerle dzenlenen etkileimi olan 5.Rol eitlilii olan, konuma bal hiyerarisi olan 6.Dzglerin toplumsal ve yasal olduu, yaptrmn yasalarla saland bir ortam olan 5.Rol eitlilii olan, yapsal hiyerarisi olmayan 6.Dzg koyan glerin ve yaptrmn aktre ile saland bir ortam olan Rastlantsal Gruplarda Biraradalk 2.Rollere bal olarak ilevsel beraberlii olan 3.Snrl balar ve snrl ibirlii olan (Komn) Topluluklarda Biraradalk 2.levsel beraberlii snrl olan geleneklerle tanmlanm olan 3.birlii balar olan

1. eitli-eliebilen amalara ynelik olan 1. Belli bir amaca ynelik olan

59

Bu ilikiler dorultusunda birey ve toplum arasnda gerekleen etkileim, toplumu yaplandran temel talardan birisini oluturmaktadr. 4.1.2. Karlamalar Kent insanlarn yaam anlaylarn ve grlerinin beraber getirdikleri bir karlama yeridir. Orada ne yapmay istediimizi kefedebilir, seimimizi yapar ve kimliimizi gelitiririz. Kapal ve uzak olan biraraya getiren bir mikrokosmos olmas gereken kent; bize bizi ayn yapmadan bir kimlik kazandrr ve ortak kimlik, birlikte bir yere sahip olmay ierir (N.Schulz, 1971). Toplum yaamna temel olan, bireylerin toplumsal etkileimlerinde bir arada bulunmadr. Her birey ayn anda, hem gndelik yaamn ak iinde, hem de varoluunun uzunluu olan yaam dnemi iinde, toplumsal kurumlarn birey st nitelikteki yaplamas iinde konumlanmaktadr. Her birey bir biimde zgl toplumsal kimliklerin yaratt toplumsal ilikiler ierisinde konumlanmaktadr ve bununla birlikte kltrel farkllklarn bilincinde olmak nemlidir. Birden fazla insann ayn mekanda bir araya geldii her an bir sosyal etkileim olumaktadr. Karlamalar, grme ve iitme iliki biimleri, en basit derecede iletiim biimleriyle, dier seviyelerdeki etkileimler kontak iin muhtemel balang noktas olmasyla, dardaki sosyal dnyadan bir bilgi kayna oluturmaya ve daha nce kurulmu iletiimi korumak iin frsatlar yaratmaktadr.

ekil 4.1 Levent Blgesinden, Karlamalara ki rnek (E.Erdnmez arivi)

60 Toplumsal etkileim, yani bireyin dier bireylerle yzyze ilikisi, odakl veya odaksz olabilir. Odaksz etkileim, dk younluklu pasif iliki biimidir ve szl iletiimin olmad yerlerde ya da olamayaca varsaylan durumlarda ortaya kmaktadr. Bu iliki biiminde yz ve vcut simgesellii nem kazanr. ki insann bir kentin bir sokanda karlamasnda dk younluklu pasif iletiim gereklemesi bu iliki biimine rnek olarak verilebilir. Belirli bir uzaklktan, birbirlerini szerler, birbirlerinin yzlerine ve giyini biimlerine hzlca bir gz atarlar. Yaknlap birbirlerinin yanndan geerlerken gzlerini karp baka ynlere bakarlar. Bu, dnyann kasaba ve kentlerinde her gn milyonlarca kez gereklemektedir. Birbirlerinin yanndan geenlerin, nce birbirlerinin yzne bakmas, sonra da baklarn baka yne evirmesi, Erving Goffmann (Goffman, 1971) birok durumda birbirimize kar benimsemek zorunda olduumuz uygar kaytszlk dedii eyi gstermektedir. Her birey, teki insann farknda olduunu gsterir ancak ok davetsiz grnebilecek herhangi bir jestten kanr. Uygar kaytszlk, bizim az ok bilinsizce gerekletirdiimiz, ancak gnlk yaamlarmzda temel nemi olan bir eydir. Pek ok toplumsal durumda, bakalaryla Goffmann deyiiyle odaklanm etkileim iine gireriz. Odaklanm etkileim, bireylerin karlkl olarak tekilerin varlnn farknda olduunu gsterdiklerinde gerekleir. Karlkl konuma durumunda iki insan arasndaki etkileim odakl etkileim trne girer. Bununla beraber insanlar bakalarnn yannda, onlarla dorudan konumasalar da, bir iletiim iine girerler. Odaklanm etkileim, bireylerin dierlerinin sylediklerine ya da yaptklarna dorudan dikkat ettiklerinde gereklemektedir. Goffman, bu odaklanm bir etkileim ann karlamalar diye adlandrmaktadr (Goffman, 1971). Bireylerin neredeyse srekli olarak bakalaryla etkileimi gerektiren gndelik rutinleri, insan yaamna biim ve yap kazandrmaktadr. Bu tr rutinleri inceleyerek, toplumsal varlklar olarak kendimiz ve toplum yaamnn kendisi hakknda ok ey renebilmekteyiz. Bireylerin yaam, her gn, her hafta, her ay ve her yl benzer davran kalplarn yineleme yoluyla dzenlenmektedir. Gndelik yaammzn ou, orada bulunan bakalaryla gerekleen odaklanmam etkileimlerin oluturduu, dier insanlarla - aile, arkadalar, alma arkadalar - gerekleen karlamalardan olumaktadr. Ayakst sohbetler, seminer tartmalar, oyunlar ve rutin yz yze ilikilerin (bilet satclar, garsonlar, tezgahtarlar v.b.) hepsi karlamalara birer rnektir. Odaklanmam etkileim, kalabalk birlikteliklerde bulunan bireylerin karlkl olarak, birbirleriyle dorudan konumadklar zaman,

61 birbirlerinin farknda olmalardr. Birbirinden ayr karlamalara - ya da etkileim dilimlerine - ayrlabilen odaklanm etkileim, iki ya da daha ok bireyin dorudan teki ya da tekilerin syledikleri ya da yaptklarna katld durumlarda ortaya kar. Ayn mekan kullanan ve birlerini tanmayan bireylerin karlamalarnda szel olmayan iletiim ortaya kmaktadr. Toplumsal etkileim, saysz szel olmayan iletiim - yz ifadeleri, jestler ve beden devinimleri yoluyla bilgi ve anlamn dei toku edilmesi - biimi gerektirmektedir. Szel olmayan iletiimin nemli yn, duygunun yz ifadesiyle yanstlmasdr. Szel olmayan iaretleri kii kendi davranlarna ve bakalarnn davranlarna anlam katmak iin srekli olarak kullansa da, etkileimlerin ou, bakalaryla yaplan, biimsel olmayan karlkl konumalar iinde srdrlen konuma yoluyla gereklemektedir. 1. Uygar umursamazlk: Belli bir bak tr vardr. Yzeyseldir. Hi grlmyormu; kiiyi delip geip uzakta bir noktaya baklyormu gibi bir izlenim uyandrr. Genellikle ilgiyi gizlemek zere iiyle, aklndan geenle urayormu izlenimi veren bu bak baklan rahatsz etmez. Ancak uygar, eitilmi insanlarn becerebilecei bir bak trdr. Bunun kart, abartl baktr ki amal olarak da kullanlabilir. ardndan ok arr grnmek, kiiyi rahatsz etmek, tedirgin etmek gibi amalar olabilir. Saf, grgsz kiiler tarafndan ise amasz olarak elde olmadan kullanlabilir. 2. Stat anlatm: yz bazen staty anlatmak zere ar ve ciddi bir anlatm taknabilir. 3. Karlkl gz gze baklar: iliki kurmaya iki kii tarafndan hazrlkl olduunu anlatan baklardr. 4. Karndakinin gzlerinin iine bakmak: dier simgelerle birlikte; a) Tehdit, b) Kendine gven, c) Yabanclama, d) Kmseme, e) Vedalama, anlatabilir. 5. Nitelik: yz ve vcut simgeselliine bakarak toplumsal etkileimin; a) Samimi-resmi, b) Yakn-uzak olduu anlalabilir. 6. Soru sorma: yabanclar arasndaki birbirine yaklamada pozisyonlar nemli olabilir. Bir bfeciye, bir polise her zaman soru sorulabilir nk yz anlatmlar soru sorulmaya ak olduklarn gsterir.

62 7. zr: zr dileyecek kiiler nce konuurlar ve yz anlatmlar zr doludur, sokulur affa snr ve konuurlar. 8. Gz kaydrma: etkileimden kaan insanlar uygar umursamazlktan teye giden gz kaydrma denebilecek bir davrana girer ve ilikiden kaarlar. 9. Biti: etkileimin bitiini vurgulamak zere kiiler artk birbirlerine uygar duyarszlk gstermeye balarlar veya araya belli bir uzaklk koyma abasna girerler. 10. Vcutsal iliki: bir uta fiziksel yaralama, bloke etme, dirsek atarak rahatsz etme noktasna varabilir. Normal toplumsal davranta ise bunlardan ok vcudun duruu ve devinimi nemlidir. Vcutsal iliki toplumsal etkileimin tonunu salayan bir anlatmdr. Gnlk yaamdaki toplumsal etkileimin incelenmesi daha byk toplum sistemleri ile kurumlarn anlalmasnda yarar salamaktadr. Byk lekli toplum sistemlerinin hepsi, aslnda bireylerin gnlk olarak iine girdii toplumsal etkileim kalplarna bamldr (Giddens, 2000). Bu tr toplumsal etkileim biimleri toplumbilimlerinde ok nemli yer tutmaktadr. Bu ilikiler dorultusunda konu irdelendiinde, toplumsal yapnn oluumunda karlamalar nemli rol oynamaktadr ve bu durum kentsel yaplanmay dorudan etkilemektedir.

4.2. Mekansal Biimlenmeler Mekan, insann insanla, insann nesneyle ve nesnenin nesneyle olan aralklarnn, uzaklklarnn ve ilikilerinin boyutlu bir anlatmdr. Ve mimaride de form, ktle ile boluun kesiim noktasnda ortaya kar. Mimari bir formu olutururken yalnzca o ktlenin ve onun iine hapsettii boluun deil, formun iinde yer ald ve ana mekansal boluun da farknda olmak gerekmektedir. Bu balamda, bir yapnn d mekanla ilikisi onun ikinci dereceden bir zellii deil onun gelimesinin ve varlnn tamamlaycsdr. Kentler ve binalar tasarlanrken bo alanlar ve ak alanlaryla bir btn oluturmak zorundadrlar. Bruno Zevinin deindii gibi; kentsel mekan, insan eserinin boluklar snrlad her yerde, yani, kapal ve ak mekanlarda, kentte, sokaklarda, meydanlarda, caddelerde ve parklarda, bahelerde srmektedir (Zevi, 1957, 1990). Kentlerde binalar arasnda kalan tm mekanlar, d mekan, ya da kentsel toplumsal mekan olarak deerlendirilmektedir. Kentsel mekanlar ilevsel ve yapsal olarak tanmlanm kii, grup veya gruplarn ortak toplumsal karakteristikleriyle olabildii gibi eitli fiziksel, toplumsal, simgesel zelliklerle snrlar belirlenmi oluumlardr.

63 Bu yaklama paralel olarak Sigfried Giedion (1967), mimarlk tarihi boyunca mekan kavramnda aamadan bahsetmitir: Msr, Smer ve Yunan Medeniyetleri ile rneklenen i mekana daha az zen gsterilerek, hacimlerin karlkl etkileimi ile yaratllan ilk aama, Roma dneminde balayan ikinci aama, burada mimari mekan, i mekanda oluturulan byk bolukla ayn anlam tamaktadr ve 20. yzyln balarnda ortaya kan, perspektifin gelimesi ile mimari ve kentsel mekan alglamamzla ilgili etkileyici sonularnn kt nc aamadr. Giedion bunu serbest duran binalarn mekan yaratma zelliininin yaratlmas olarak tanmlamaktadr. Colquhoun da (1990) kentsel mekan kavramn iki zellii ile tanmlamtr: sosyal mekan ve ina edilmi mekan. Sosyal mekan sosyolog ve corafyaclarn almalarnda sosyal kurumlarn mekansal sonular olarak yer almaktadr. Dier yandan ina edilmi mekan fiziksel mekan zerinde younlar, ekilsel zellikleri, alglarmz etkileme biimi, kullanm biimi ve salad anlamlarla ifade edilmektedir. Kentin mekansal biimini, insan davrannn temel belirleyicisi olarak grmek mmkndr. Harvey, mekan hakknda ok genel gr getirmi az sayda filozoflardan biri olan Cassiere dayandrd kentsel mekandaki biimlenmelerde, temel mekansal deneyimden bahsetmektedir (Harvey, 2003). Bunlardan birincisi, organik mekandr, biyolojik olarak belirlenen mekansal deneyim ile ilgilidir. Etnologlarn aratrd bir ok davran, igdsel yn bulma, g, igdsel yaam alan edinme, v.b. bu kategoriye girmektedir. kinci olarak algsal mekan bulunmaktadr. Algsal mekan, her trl duyu deneyiminin, grme, dokunma, duyma, hareket vs. gibi, yaanan nrolojik sentezdir. Anlk bir ema ve izlenim oluabilir ve hafza bu emay zaman iinde saklamaya ynelebilir. Hafza ve renme iin iine girdiinde, kltrel dzeyde renilmi dnce biimleri emaya eklenip kartlabilir. Algsal mekan birincil olarak duyular yoluyla yaanr ve kltrel artlanmalar da bunda rol oynamaktadr. nc olarak Cassier simgesel mekan deneyiminden bahsetmitir. Burada mekansal boyutlar simgesel anlatmlarla dolu mekan dolayl olarak yaanmaktadr. Bir baka kentsel mekan tanmlamas, R.Trancik tarafndan kentsel mekan oluturan zellikleri ile farkl kentsel tasarm kuram bal altnda incelenmitir. Mekansal biimlenmelerin incelendii birinci kuram, ekil zemin kuramdr (Figure-ground theory). ekil zemin ilikisinin; binalarn, ak mekanlar, boluklar ile ilikilendirilen greceli alan kaplama almas zerine kurulduunu ifade etmektedir (Trancik, 1986).

64 Bu kuramda, binalarn (kat ktlelerin) ekil, ak boluklarn zemin olarak deerlendirilmesi ile ekil zemin ilikisi kurulmutur. Her kentsel evrenin kendine zg bir boluk - doluluk ilikisi vardr. Boluklarn, ak kentsel mekanlarn tasarmna ynelik ekil - zemin yaklam, kentin ya da bir blgenin genel doluluk ve boluk kalplarn zmlemek amal bir yaklamdr. Plan dzleminde iki boyutlu bir soyutlama olan ekil - zemin ifadesi, bu ilikiyi ortaya karan grafiksel bir aratr.

ekil 4.2 Saint Pierre Plan Buna paralel olarak Zevi, Michel - Angen Romadaki Saint Pierre plann, i mekandaki boluu ve d mekan - kentsel boluu gsterecek biimde rnekte grld gibi ele almtr. Yaplar, kullanl ve dnlm d mekanlar tanmladklarnda bu alan yapdan arda kalan bir alan olmaktan kar pozitif etkili bir d mekan olur. Her bina iki mekann olumasnda yardmc olur; binann kendisi tarafndan saptanan i mekan ve bu bina ile komu binalar arasnda salanan d mekan veya kentsel mekan (Zevi, 1994).

ekil 4.3 Saint-Di Plan Rowe C., Collage City, ekil - Zemin likisi

65 Giambattista Nollinin 1748 ylnda izdii bu Roma haritasnn pozitif elemanlar alglaymza bal olarak ktle formlar ve boluklarn figr - zemin ilikisi kurulabilir.

ekil 4.4 Roma, Giambattista Nolli; 1748 Nollinin haritasnn baz blmlerinde binalar cadde boluklarn tanmlayan pozitif formlar olarak grnr. Dier blmlerde ehir meydanlar, baheler, nemli kamu binalar iindeki ana boluklar pozitif iken bunlar evreleyen bina ktleleri arkadaki fonu tekil eder.

ekil 4.5 Zemin ve ekil likisi; sfahan - Al Hakim Camisi ve evresi (Herdeg, 1990)

66 Kentsel mekandaki biimlenmelerin irdelendii ikinci kuram balant kuramdr (Linkage Theory). Temel olarak boluk - doluluk kalplar zerine kurulu ekil - zemin ilikisinin tersine, balant kuram, boluklar dzenleyen yapy ortaya karan bir ilikiler sistemi, bir a oluturmay amalamtr. Balant kuramnn bak asyla, kent ierisindeki temel balayc unsurlar ana ve ara sokaklarn oluturduu adr ve bu a dolam ve temel yapsal kurguyu oluturmaktadr. Bu balamda yapsal an; kamusaldan, yar-kamusala, yarzelden, zele tm hiyerarik dzende dolam etkinliinin yalnzca ana yollarla deil, ikincil yan yollarla salanmas nerilmektedir. Bu alanlarda da gvenlik, mahremiyet gibi mekansal kalite unsurlarnn dikkate alnmas ve toplumsal ilikilere imkan verecek mekanlarn salanmas nemlidir. Buna paralel olarak Lynch (Lynch, 1981), kentsel tasarmda ehrin biiminin farkl yaplar, dolam, imkanlar ve sabit hizmetlerden olutuunu vurgularken, doku, odaksal dzen ve ulalabilirlik kavramlarn, kentsel biimlenmeyi etkileyen faktrler olarak sralamaktadr. Bu dzene; binalarn konumlandrlmalar, kentsel faaliyetler - kamusal alanlar iin gerekli mekanlarn salanmas, ulam yollarnn dzenlenmesi rnek olarak gsterilebilir. Mekan kuram (place theory) Trancikin ngrd nc kuramdr, bu kuram, ekil - zemin kuram ve balant kuramndan bir adm daha ileri giderek insan ihtiyalar, kltrel, tarihsel ve doal evrenin de ele alnd bir yaklamdr. Mekan teorisinde sosyal ve kltrel deerler, kullanclarn grsel alglamalar ve kamusal alan ierisindeki bireysel kontrol nemle zerinde durulan noktalardr. Soyut olarak kent iindeki ak alanlar fiziksel ierik potansiyeli olan amal braklm boluklardr. Kltrel - blgesel gemiten kaynaklanan bir anlam verildiinde bir mekana dnr (Trancik, 1986). Boluklar fiziksel zelliklere dayanan kategorilere dayansa da her mekan, gemii ve kendisini evreleyen mekanlarn zelliklerinden etkilenerek kendine zg karakterini oluturmaktadr. Bu amala konuya yaklaldnda mekan, insanlarn kendi sosyal, kltrel, politik deerlerini ve davranlarn gelitirebilecekleri srekli ve kalc bir sistem olarak ifade edilebilir. 5.blmde incelenecek alan olan Zincirlikuyu - Maslak aks zerinde yer alan Levent blgesinin (blge, beinci blmde detaylca ele alnmaktadr) genel plan karakterine bakldnda da, binalarn kaplad alann bo alanlardan daha youn olduu grlmektedir. Burada nesne olarak boluk, kendisini evreleyen dolu ktlelerle btnlemi bir iliki ierisinde pozitif bir varlk olarak alglanmaldr ve bu alanlar, (ak kamusal alanlar), insanlar, sosyal aktiviteleri iinde barndran aralar olmasna gereksinim vardr.

67 Boluklar ayn zamanda kamusal ve bireyselin dnmn temsil eden, etkileim ve iletiime imkan veren ak mekanlardr. Tanmlanan doluluklar ve boluklar kentsel dokuyu ekillendirmektedir. Yerleim formunu oluturan doluluklar, kapal mekanlar, sokaklarn ekillendirdii snrlar, ehrin kamusal alanlarndan yar kamusal alanlarna kademeli geiler ayn zamanda gl toplumsal varl da iaret etmektedirler. Sokaklar, fiziksel evrenin oluturduu ak kamusal mekanlar Jane Jacobsun deindii gibi (Jacobs, 1998) ehri fark edilir ve heyecan verici klan en nemli gelerdendir. Koridor yapsndaki sokaklar kalabalk kaldrm hayatnn olumas toplum iinde etkileime imkan yaratmakta, iliki biimlerini ortaya kartmaktadr. D (kentsel / ak) mekanlardaki doluluk ve boluk ilikilerini incelediimizde, kentsel mekanlar arasndaki hiyerari dikkatimizi ekmektedir. Tm sosyal kesimler snfsal konumlardan bamsz olarak oluan mekansal hiyeraride yer alrlar. Bu mekansal hiyerari sokaklarn kamusal alan, yar kamusal ve zel alanlar olarak kullanm arasnda kesin ayrm olutururlar. Bu yaklama paralel olarak Krier, kentsel mekann geleneksel dokuyu oluturan ak kamusal, yar kamusal ve zel alanlardan olutuunu ve bu mekanlarn belirli bir hiyerari iinde birbirleriyle mekansal ilikilerinin var olduunu vurgulamaktadr. Krierin kentsel mekan analizi sokak, meydan, kentsel mekann unsurlarn ve kare, daire, gen gibi temel formlarn mmkn olan tm varyasyon ve kombinasyonlar ile sralanmaktadr (Krier, 1988).

ekil 4.6 Sokak ve Kent likisi; Paris, Douphine, Roma, Spagna Meydan Pienza (Bernardo Rosselino, 1459)

68

ekil 4.7 Paris, Place Royal Merkezi, Amerikada Bir Yerleim, Ak Kamusal Alan - Kent likisi, Sokak - Kent likisi (Krier, 1988)

ekil 4.8 Paris, lEtoile Meydan; Konut ve Meydan likisi; ngiliz Yerleim Blgesi; Milan Foro Bonoparte, 1801-1806

ekil 4.9 Paris, Place de lOdeon; Romada Bir Avlu; Brighton, Kept Town; Berlin, HufeisensiedlungSiedlung Britz, Bruno Taut, (Krier, 1988)

69

ekil 4.10 D Mekanlarda Doluluk ve Boluk likileri (Krier, 1988) A-Kamusal yaplar, B-Kentsel bloklar, C-Snr tanmlayan binalar, D-Geitler, E-Blok ii boluklar, F-Caddeler ve meydan rgs, G-Park ve baheler, H-Lineer ak mekanlar Trancik Kriere paralel olarak kentsel mekanlar, herbiri kendi iinde tanml fakat ynelim ekseninde birbirleriyle ilikili, farkl boyutlardaki mekanlarn hiyerarilerinin kurulmasyla aklamtr. Kentlerin mekansal yapsna, kitle ile ak mekan arasndaki ilikiler balamnda, kentsel doluluk ve boluklarn organizasyonu olarak yaklam ve kentsel doluluklar ana balkta ele almtr (Trancik, 1986). Kamusal Yaplar: Kentsel doku iinde merkez grevi stlenen kamusal yaplardr. (Grsel odak noktalar) Kentsel Bloklar: Yaama, ofis, endstri gibi kullanmlarn biimlendirdii farkl boyutlardaki parsellerin tekraryla organize olurlar. Snr Tanmlayan Yaplar: Kent iinde ynlendirici zellikte olan yaplama oluturmaktadr.

ekil 4.11 Kentsel Mekanda Dolu ve Bo likisi

70 Duvarlar - binalar kesintisizlii ve/veya geirgenlii ile ehir bloklarnn mekansal hiyerarisinin kuruculardr. Kentsel d mekanlarn snrlarn oluturan duvarlar (aslnda yap bloklarnn cepheleri) kentsel yaama, sokaa, avluya fon olutururlar. Trancik, kentsel boluklar da be balk altnda incelemitir: 1.Geitler: zel ve kamusal mekanlar arasnda geii salayan pasaj ve geilerdir. 2.Blok ii boluklar: Konut mekanlarnda bo, kamusal alveri blgelerinde sirklasyon ve dinlenme amal kullanlan yar zel mekanlardr. 3.Cadde - Meydan rgs: Sirklasyonu salayan koridorlardr. 4.Parklar - Baheler: Kentsel mimari biimlerin kart ve doann kentteki

uzantsdr. 5.Lineer Ak Mekanlar: Genellikle su yolu ile ilikilidir ve uzantlar boyunca lineer ak mekanlar olutururlar. Kentsel doluluklar ve boluklar arasndaki iliki tamamlanm ve anlalr olduunda mekansal rg kurularak paralar bir ereve iinde birletirilip blgenin karakterini olutururlar. Doluluk ve boluklar arasndaki iliki iyi organize edilmediinde paralar ayrlr, kayp kullanmsz mekanlar olarak kentsel erevede yerini alr.

ekil 4.12 San Marco Meydan, Venedik (Architecture Form, Space and Order, Ching, 1996)

71 Rapoport, kentsel evrenin tanmlanmasnda; mekann, anlam, iletiim ve zamann evrenin drt nemli faktr olduunu vurgular. Ayn zamanda Rapoport, bir mekann planlamas ve tasarm ile; hangi lekte olursa olsun rgtlenmeyi yapan grubun veya bireyin, etkinlik, deer ve amalarn yanstan farkl kurallarna gre ve farkl amalara ynelik olarak biimlenmesi gerekliliini vurgulamaktadr (Rapoport, 1990). Kentsel mekanlarn kompozisyonlar, yani, mekann ge ve bileenlerinin ilevlerine bal olarak mekann dzenlenme biimleri insan davran zerinde etkilidir. Bu balamda mekanlarda (merkezilik, yaknlk, eriilebilirlik, snrlayclk, belirleyicilik, odaklayclk, ynlendiricilik, sreklilik salayclk, birletiricilik, ayrclk gibi) davrana yn veren zellikler bulunmaktadr. Bu biimlenme dorultusunda evresel anlam, gsterge ve simgelerle ile mekann deien zellikleri ortaya kmaktadr.

ekil 4.13 Piazza del Anfiteatro, Toscana 16.yy (S. Kostof, 1999)

72 4.2.1. Kamusal Alanlar ve eitleri Kamusal alan "insanlarn normal gnlk rutinlerinde ya da dnemsel enliklerde (festival, bayram) fonksiyonel ve trensel aktiviteleri gerekletirdikleri, toplumu birbirine balayan ortak bir zemin" olarak nitelendirilebilir (Kostof, 1995). Temel olarak kentsel deneyim, her zaman mekan ve boluklarn ortak deneyimleridir. nsanlar birbirine balayan sosyal hayatn yaratlmas, mekan ve boluk deneyimi olarak anlalmaktadr. Uzaktan baknca ehir gkyzne ykselen uzun ve keskin binalarnn ekilleri ile silet olarak grnr; ancak ehrin iine girince, en ok grmek istediimiz ve blgenin nitelii hakknda bize en ok bilgiyi salayan ey, kamusal alanlardr. Kamusal alan, sokaklardan meydanlara ve parklara ve bunlar evreleyen binalara kadar uzanr ve ehirlerin en nemli paralarn oluturur (Madanipour, 1996). Bu sebeple, kamusal alann zellikle de sokak ve meydanlarn kalitesi bir ehrin kimliini oluturmada ok nemli bir role sahiptir. Kent boluklar, insanlar bir araya getiren yerler ve simgeler olup birey ile toplum arasndaki iletiimin varln belirtirler. Kentsel doluluklar ve boluklar arasndaki iliki tamamlanm ve anlalr olduunda, mekansal ilikiler baaryla tamamlanm olacaktr ve bu ekilde paralar bir ereve iinde birletirilerek blgenin karakterini oluturmaktadr. Doluluklar ve boluklar arasndaki iliki iyi organize edilmediinde, paralar ayrlr ve erevenin dnda kalr ki bunlar kayp ve kullanmsz mekanlar olarak evrede yerlerini alrlar. Mekan tanmlarken, Giedion i/d mekan ifadelerini kullanr (1941, 1967). Ayn i-d ayrmn Zevi de, Language of Architecture ve Architecture As Space yaptnda kullanr ve i/d ayrmnn belirginletii snr gesinin kavranmas zerinde zellikle durur (Zevi, 1990, 1994). Buna karlk, Norberg - Schulz, The Genius Loci, isimli eserinde, d mekan daha ok kentsel/toplumsal mekan anlatmada i mekan ise zel ve yar zel kapal mekanlarn anlatmnda kullanmaktadr. mekan kapallk hissi uyandrrken d mekan aklk hissi uyandrmaktadr (N.Schulz, 1971, 1988). Kamusal alanlarn hayati nemini en iyi gsteren kant belki de tarihtir. lk ehirlerden bu yana, sokaklar ve ak mekanlar ynetme (hakim olma - dzenleme), eski ehirlerin gerekli ve istenilen aktiviteleri iin daha kullanl hale getirme, toplumdaki insanlar iin daha gzel ve salkl mekanlara dntrme arzusunun rnekleri olarak grlebilmektedir (Kostof, 1991, 1999).

73

ekil 4.14 talya, Siena, Piazza Del Campo (E.Erdnmez arivi) Meydanlar ve sokaklar aracl ile oluan toplanma alanlar, binalar evreleyen bir boluk etrafnda biraraya gelerek yerlemeleri sonucunda ortaya kmtr. Bu kentsel boluklar i ve d mekann kontrol edilebilmesini salarken, kamusal ve zel mekanlarn sembolik anlamlarn da tamtr; forum, agora, cami avlular bunlara rnek olarak verilebilir. Meydanlar ve daha kk lekli toplanma alanlarnn evresinde ticari fonksiyonlar olabildii gibi, bunlardan daha nemli olarak kltrel aktiviteler yer almaktadr. Bu farkl aktiviteler ak kentsel mekann gnn yirmi drt saat etkin ve aktif kullanmn salamaktadr. Ak kentsel mekanlarn en nemli fonksiyonu binalarn arasnda bir sosyal hayat (doku) yaratmaktr. Bu sosyal hayat birden fazla insann kamusal bir mekanda bir arada olmasyla, insanlarn birbirleriyle iletiim kurup sosyallemesini salar ve ortak bir kimlik oluturur. Bu sosyal doku; oynayan ocuklar, kutlamalar, konumalar toplu eylemleri ve pasif iletiimigrmeyi, duymay - iermektedir (Gehl, 1996). nsanlar insanlarn olduu yere gelirler. Bu sosyal dokunun oluumunda sokaklar, kentin temel d mekann ve kentsel yapnn esas bileenidirler. Sokan formla ilikili iki temel zellii bulunmaktadr: bu da ayn anda hem yol hem mekan olmasdr. Kuaklar boyunca sokaklar, kent toplumlarna hemen evlerinin nnde kamusal ak alanlar salamlardr. Herhangi bir kamusal alan tasarmndaki ikinci temel unsur, sokaklarn, kamusal ak alan sistemi olarak nemlerinin anlalmasdr. Bo bir sokak ve canl bir sokaktan yrmek arasnda seim yapmalar istendiinde ou insan canl soka tercih etmektedir. Grsel olarak da sosyal yap ve toplumsal mekan; konutlarn, meydanlar ve caddeler etrafnda yerletirilmesiyle vurgulanmaktadr.

74 Sosyal yap, birbirinden farkllklar gsteren ve hiyerarik yaplanan kamusal (ortak kullanlan) mekanlarla desteklenir. J.Jacobs bu konuya u ekilde yaklamtr; ehrin sokaklar her zaman aktif olmal ve orada yaayanlar, alanlar tarafndan kontrol edilmelidirler. Bu sokaklar onlarn evlerini, iyerlerini birbirine balarken, yaam alanlarn olutururlar(Jacobs,1961, 1998).

ekil 4.15 Ak Kamusal Mekan, Sokak Kullanm Bu anlamda sokaklar merkez etrafnda yaplanan binalarn oalmas sonucunda elemanlar birbirine balayan bir sisteme duyulan ihtiya sonucunda ortaya kmtr ve toplumu bir btn olarak bir arada tutan nemli kentsel elemanlardan biridir.

ekil 4.16 zel, Kamusal Alan Ayrmlar Norberg - Schulz'un sembolik yol, sokak tanmnda da (N.Schulz, 1971), "insanlar, dzlemde, varoluu ile ilgili mekana (bolua) daha zel bir yap kazandracak yollar yaratmay seer. nsann evreye hkmetmesi (kontrolne almas) her zaman ikamet ettii yerden ayrlmas, amac ve evrenin ona ifade ettii imaj ile belirlenen yol boyunca kt bir yolculuktur. Bu sebeple yol, insan varoluunun en temel varln temsil eder ve insann en nemli orijinal sembollerindendir eklinde belirtmektedir.

75 Modern Hareket'in uygulamalar ve tasarm prensiplerinin sebep olduu kentsel formlarn en nemli eletirenlerinden biri olan Jane Jacobs (1961) da, sokan nemini vurgularken,: "Sokaklar ve kaldrmlar, bir ehrin temel kamusal alanlar ve en hayati organlardr. Bir ehir dndnzde aklnza ne gelir? Sokaklar. Bir ehrin sokaklar ilgin grnyorsa, ehir de ilgin grnr; sokaklar skcysa ehir de skc ve donuktur. Kimliini sokaklar sayesinde oluturmu pek ok ehir bulunmaktadr ifadesini kullanmtr.

ekil 4.17 Kentsel Yapda zel ve Ortak Mekanlar Arasndaki likinin Aka aretlendii Hiyerarik Organizasyon (Trancik, 1986) Kentsel mekanlar i ve d mekanlar olarak ayrt edilebilecekleri gibi zel ve toplumsal olma boyutunda da derecelenebilirler. Kentsel mekanlarda toplumsal - kamusal ve zel ayrm bulunmaktadr. zel ihtiyalarmz iin ortaklaa kullandmz mekanlar, toplumun bir bireyi olarak, ortak yer ve ortak amalar iin kullandmz mekanlar toplumsal mekan ve kamusal mekan olarak tanmlanmakta iken bireylere ait, zel ihtiyalarn karland mekanlar zel mekanlar olarak tanmlanmaktadr. Sosyal yapnn ve buna karlk gelen fiziksel yapnn deiik seviyelerde ortak mekanlarla oluturulmas, kk gruplar ve mekanlardan daha geni olanlarna ve kiiselden kamusala geiler yaratmaktadr. ehirdeki konut blgelerindeki kamusal mekanlarn kolay ulalr olmas insanlar ve aktiviteleri zelden kamusal mekanlara doru tar. Bunun tersine kamusal mekanlar fiziksel ve psikolojik olarak girilmesi zor ekilde de tasarlanabilir. Gei blgeleri eklinde dzenlenmi esnek snrlar tmyle kamusal ya da zel olmayp genellikle fiziksel ve psikolojik olarak kiilerin ve aktivitelerin kiisel ve kamusal arasnda, i ve d arasnda hareketini kolaylatran balant grevini grrler.

76

ekil 4.18 Kamusal Alan, Yar - Kamusal Alan, zel Alan Kullanm (Trancik, 1986) Bu dorultuda, iklim ve evresel koullardan korunan i mekan, zel mlkiyetin etkin bir sembol iken d mekan, ak havada harekete olanak salayan kamusal, yar - kamusal ve zel alanlardan olumaktadr (Krier, 1988). Buna paralel olarak da Newman kentsel mekanda; 1. Kamusal d mekan 2. Yar kamusal d mekan 3. Yar zel d mekan 4. zel d mekan snflandrmas yaparak kamusaldan zele uzanan bir mekan hiyerarisi oluturmutur. Her mekan, barndrd kendine zg yaantlar ve kullanmlar ile birbirleriyle iliki iinde olup birbirlerini etkilemek istemektedir. Bu yaklamlara paralel olarak Kostof kamusal ve zel ayrmn ifade ederken, kamusal mekann bireysel olarak kullanlabilmesine karn, hibir zaman bireysel olarak sahiplenilemeyeceini belirtmitir. Kostof, ak kamusal alanlarn iki farkl zellii zerinde durmaktadr;bunlardan biri sokaklar, gei alanlardr. Bu alanlar insan aknn anlk grntleri olarak nitelendirilmektedir. Dier taraftan ak kamusal alanlar ulalmak, orada bulunulmak istenen mekanlar olarak ifade edilmektedir. Bu nitelikteki kentsel mekanlar trensel ve etkileim amal, trenler, kutlamalar, festivaller, ayaklanmalar v.b. toplumun aktivitelerinin gerekletii mekanlardr (Kostof, 1999).

77

Bu mekanlar farkl kltrlerde farkl isimler almaktadr, meydan, piazza, maidan, square, v.b. Bu tr mekanlarn zellikleri arasnda; mekanla tanklk, karlama ihtimalleri, (tandklk, rastlama, yerleimin eme meydan, kilise meydan, cami meydan v.b.) bulunmaktadr. Ak kamusal mekanlarn bir baka anlatmn Lynchin kentin okunabilirlii ve imgesi asndan ortaya koyduu almalarnda bulmak mmkndr. Bunlar, dm noktalar (merkez ve alt merkezler); yollar, snrlar, blgeler ve vurgu noktalar (referans noktalar) ile aklanan kentsel mekanda dm noktalar kentte birok insan etkinliinin bir arada gerekletii, ticaret, pazarlama, rekreasyon, ulam alarnn merkezlerini barndran yerler olarak tanmlanmaktadr. Kullancnn kentsel mekanla ilgili deneyimleri cadde ve sokaktaki kiilerin grsel noktalar zerinden deerlendirilirken, ak mekanda seri grme ve alglamann nemle zerinde durulan noktalardr. Pek ok dier kent teorisyenleri tarafndan da belirtildii gibi, parklar, kamuya ak baheler gibi kamusal alanlar, kentin ana ilgi merkezlerini oluturan temel unsurlardr. Ancak, hzl gelimi kentlerde, ina edilmi yaplarn ve ehrin genel yerleiminin paralelinde ak mekanlar da fiziksel yaplarnda deiime maruz kalm, nemlerini yitirmi ve kamusal alanlarn kaliteleri dmeye balamtr. Lefbvre'e gre, toplumlar, tarihleri iinde birbiri ile iie rlm ekomomik retim ve sosyal retim gerekliliklerini karlamak iin ayrt edilen (kendine zg) sosyal mekanlar ekillendirmilerdir (Lefbvre, 1991). Kamusal ve zel arasndaki blnme, son yllarda pek ok hukuk otoritesi tarafndan yeniden deerlendirilmitir . Benn ve Gaus tarafndan da savunulduu gibi, kamusal ve zelin srekliliinin, eriim derecesi, hizmet ettii kullanclar ve ilgi alanlar gibi zelliklerle ayrtrlmas ok daha yaygndr (Benn ve Gaus, 1983). Bu anlamda son 20-30 ylda kamusal alan kavram belirsizlemi durumdadr. Modern ehirlerde bireylerin gnlk aktivitelerini gerekletirdikleri mekan tip ve eitleri nemli lde deimitir: zellikle ehir merkezlerinde baz eski, yerleik kamusal alan formlar, kaynak eksiklii ve gvenlik endieleri nedeniyle nemini yitirmilerdir; toplumun deien yaps ile, byk alveri merkezleri, elence alanlar, havaalanlar gibi zel mlkiyette olup kamunun kullanmna hizmet veren alanlarn ortaya kmas sonucunda, kamusal ve zel alan anlay ve bu alanlarn kanunlarla belirlenmi yaplarn karmaklatrmtr (Gray ve Gray, 1999).

78

Bu konuyla ilgili olarak, ilk defa Webber tarafndan 1964te kullanlm olan Non- placeYersizlik-(Webber, 1964) kavramyla toplumun fiziksel olmayan zelliklerine deinilirken, yz yze etkileim olmakszn toplumun nasl kurulacana odaklanlmaktadr. (Kazepov, 2004). Non-place kavramn Marc Auge, tarihsel bir nemi ve gl bir sembolizmi olmayan ulam ve gei amacyla kullanlan mekanlar olarak tanmlamaktadr.(Aug, 1995) Bu anlamda alveri merkezleri, tren istasyonlar; globallemenin getirdii fiziksel ve estetik ifadelerini barndran, kendilerine zg kimlikleri, yer duygular ve farkedilebilir birtarihe sahip olma zellikleriyle non-place kavramna rnek olarak gsterilmektedir. Banliylerdeki byk alveri merkezleri ve bunlarla ilikili mekanlar da (kamusal olarak alglansa da zel mlkiyete ait tketim amal mekanlardr) kamusal alanlarn doasn deitirmilerdir. Bu birbirine gemilik, mlk sahiplerinin haklar bakmndan ok nemlidir. rnein, mlk sahipleri herhangi bir arta bal olmadan (uygun nitelikleri bulunmadan) ve keyfi olarak, kimin mlklerine kimin girebilecei ya da kullanabileceini seme imtiyazlarn kullanabilirler. Genel bir prensip olarak, mekan sahipleri, herhangi bir kiinin, kendi sahibi bulunduklar mlkten gemesini engelleyecek hakka sahiptirler; mekana giri hakk, nceden bildirmeksizin, mantkl bir sebebe veya aklamaya dayanmas gerekmeden kaldrlabilir ve her trl kullanm kstlamas uygulanabilir. Baz olaanst mazeretler ya da kanunla tanmlanm mlkiyet hakkn aan durumlarn dnda, mlk sahibi snrsz bir ekilde kullanm snrlayabilir ya da kaldrabilir. zel mekanlar kamusal mekanlardan ayran en nemli zellik; kiisel mlkiyet alanlarnn tersine kamusal alan kullanmnn herkese ak olmasdr (Krupa, F., 1993). Konu ierdii bu grler dorultusunda irdelendiinde u ekilde zetlemek mmkndr; 1. Ak Kamusal Alanlar 2. zel Alanlar

1. Ak Kamusal Alanlar: Bir kentin ya da bir yerleimin snrlar iinde kalan, topluma, dorudan ya da dolayl olarak evresel, sosyal ve ekonomik faydalar salayan ya da salama potansiyeli bulunan tm ina edilmemi alanlardr. 1.1. Yeil Alan: Kentsel alanlar iinde yer alan ak mekanlarn bir alt bal olarak, yeillendirilmi su ya da corafi zellikler bulunduran alanlar;

79

Parklar ve baheler Konforlu yeil alanlar ocuk oyun alanlar Spor tesisleri Yeillendirilmi geitler Doal ve yar doal yeil alanlar Dier ilevsel yeil alanlar bu balk altnda toplamak mmkndr.

1.2. Halka ak, kamusal alanlar: Ak mekanlarn bir alt bal olarak, halka hizmet eden, kent meydanlar pazar yerleri, sokaklar gibi alanlardr. Meydanlar Pazar yerleri Yaya kaldrmlar Gezinti alanlar ve ky eridi alanlarn da bu balk altnda toplamak mmkndr.

Ak kamusal alanlarn kamusal kullanm ve zel kullanmnn dnda, mahallelerin kulland ak kamusal alanlarda, ak mekan mahalleler leinde ele alnrken, kullanclar da mahalle sakinleri olarak hedeflenmektedir, bu da yaklak 300 metrelik bir evre ierisindeki alanlardr. Yakn evrenin kullanaca ak kamusal alanlar yaklak 500 metre iinde bulunan yerleimlere hizmet verecek ak kamusal alanlar olarak ngrlmektedir. Bu alanlar yrme veya bisikletle ulam mesafesindedir. Resmi kamusal alanlar kamuya hizmet veren okul, niversite, belediye, v.b. gibi hizmet binalarnn ak kamusal mekanlar olarak gsterilmektedir. Ulusal ak parklar ve alanlar devlet tabiat ve kltr varlklarn koruma kurulular tarafndan baklan organize edilen kamusal alanlardr. Bu alanlar 2 kmlik bir alan kapsamaktadr. Bu anlamda ak kamusal alanlarn kullanmnn; Mahallelerin kulland ak kamusal alanlar Yakn evrenin kulland ak kamusal alanlar Blgesel Ak kamusal alanlar Resmi kamusal ak alanlar Ulusal ak alanlar

olarak da kategorize edildiini grlmektedir (Craig, 2001, Avustralya Mitcham ehri Belediye Meclis Kararlar).

80 Topluma ak olarak yaplanan kamusal ak alanlar bir araya getiren, sosyal ilikilerin oluturduu ve toplumu yaplandrmada nemli rol stlenen ve birbirlerinden bamsz bireylerin bir araya gelmelerini salayan odak alanlar olma zelliinden dolay bu tr mekanlarda sabit elemanlarn (glge salayan aalar, oturma banklar, kk sat birimleri gibi) insanlar bu mekanlara mknats gibi ektii gzlemlenmitir (Cullen, 1986). 4.3. Sosyal Yap ve Ak Kent Mekanlar Arasndaki Etkileim Sosyal varlklar, fiziksel varlklarn sosyal olduklar kadar fizikseldirler" Mead (1934). Kentlerin insanlarn toplumsal yaam zerindeki etkileri nemlidir. Wirthin de deindii gibi, kent sadece evlerin ve iyerlerinin artt bir yer deil, bu anlamda dnyann bir ok uzak topluluklarn daire ve a eklindeki farkl alanlar, insanlar ve etkinlikleri bir arada toplayan, dntren, ekonomik, politik ve kltrel yaamn merkezini balatan ve kontrol eden bir yerdir (Wirth, 1964). Bu zellikler ancak iinde geirilen yaam deneyimleri ile tamamlanr ve anlam kazanarak biimlenir. Benzer bir yaklamla Lefbvre kenti, insan etkileiminin ve medeniyetin anlamlarnn nesilden nesile aktarma iini maksimize eden bir kap olarak ngrmtr. Kent insanlar zgrletirir, karar alma ve yeni ynler belirlemelerini salar (Lefbvre, 1991). Bu yaklama paralel olarak da Weber kentlerin mekansal ynnn toplumsal sreler tarafndan tanmlandn savunmaktadr (Weber, 2000). Kentleri anlamak iin mekansal biimlerin oluturulmas ve dntrlmesine ilikin mekanizmalar kavramak nemlidir. Kente, iinde toplumsal srele mekansal biimlerin srekli etkileim halinde olduu bir sistem olarak bakmak mantkl olacaktr. Bu etkileim kent kurgusunun zaman ierisindeki deiimini de iermektedir. Mumfordun da deindii gibi; doal mekan dntrmek ve ina etmek yaratlm evrenin ve sosyal formlarn katmanlardr; bunlarn tm kentsel evreyi olutururlar. Bu sebeple kent sosyal ve mekansal bir olgudur ve grlebilir zamansal bir boyuta sahiptir, zamann bir rndr (Mumford, 1940). Bu yaklama paralel olarak normatif teorilerin inceleme alannda tasarmn, insanlar aras iliki biimlerini nasl etkiledii ele alnmaktadr, bu durum kentsel tasarm iin de geerlidir. Fiziksel mekann zellikleri (yeri, kullanm, v.b.), bireyler arasndaki etkileim biimlerini ve iliki derecelerini etkilemektedir. Ak kamusal kent mekanlarnda fiziksel ve mekansal belirleyiciler, bu sosyal etkileim yapsn kiinin tercihlerinden daha geni bir yelpazede sunmaktadr. Bununla beraber bir toplumsal mekanda nasl bir iliki derecesi ve skl beklendii ise mekan kullancsnn kimliine ve isteklerine baldr.

81

N.Schulz hangi tip olursa olsun ak kent mekanlarnn, kendilerini evreleyen yap biimleriyle ilikili olduklarn ve kolektif yaam devam ettirebilmeleri iin, tr ilevin olduunu belirtmektedir. Bu ilevler; 1. Ak kent mekan, kolektif - toplumsal yaamn olumasna ve her trl aktiviteye olanak salamal ve ayn zamanda doal evrenin topografik yapsyla ilikili olmaldr. 2. kinci olarak, kentsel mekan oluturan yap biimleri, kolektif bir kimlik oluturacak ekilde ifade edilmelidir. 3. Mekansal ekillerin, kent dokusu iinde organizasyonu salayc bir ekilde yer almas gerekliliidir. Gnmzde kamusal alanlar daha ok ilerinde gerekleen aktiviteler ve stlendikleri sosyokltrel fonksiyonlar asndan deerlendirilebilirler. Buna bal bu tartmann amac olarak, en uygulanabilir kamusal alan tanm Zukin (1995) de bulunabilir. Zukin, kamusal alan, daha geni bir adan bakarak bu mekanlar oluturan ve kullanan eitli kamusal ya da bireysel karlarn (taleplerin) algland srekli deien bir durum olarak deerlendirmitir. Birbiri ile yakndan bal ve birbirini glendiren kamusal kltr ve kamusal alan kavramlarna odaklanmtr. Zukin'in belirttii gibi kamusal kltr ve kamusal alan sosyal olarak kurulmulardr. ehirlerdeki kamusal hayat deneyimlediimiz mekanlarda, dkkanlarda, parklarda ve sokaklardaki gnlk hayat oluturan pek ok sosyal karlama tarafndan retilirler. Zukin kamusal kltr ve kamusal mekan'n birbirini glendiren ikili kavramlar zerine younlamtr. Zukin'in belirttii gibi, kamusal kltr ve kamusal alan ehirlerde ve hayat deneyimlediimiz sokaklarda, dkkanlarda ve parklarda gnlk hayatta gerekleen pek ok sosyal karlamann rn olarak ortaya kan toplumsal oluumlardr. Bu mekanlar kullanma hakk, bunlar belli ekilde kullanma, onlara kendime aitmi gibi yatrm yapma, bize ait olduklarn iddia etme, srekli deien bir kamusal kltr ortaya karr. nsann temel gereksinimlerinden biri olan iliki kurmak, d mekan yaantsnn gereklemesine, mekansal kurgunun iliki kurma balamnda beklentilere cevap verebilmesine baldr. nsan evre ilikisi kltrel, fiziksel ve algsal deikenlerin karlkl etkileiminin bir sonucudur. Sosyal ve zel yaantlar mekansal yaknlklaryla birbirlerini destekleyerek kentsel yaantnn ve mekansal eitliliin olumasn salamlardr.

82 Harvey kentin yklendii mekansal biim ile kentteki toplumsal srelerin badatrlmas gerekliliini vurgularken mekansal biline deinmektedir (Harvey, 2003). Burada mekansal bilin ile kastedilen, bireyin kendi yaam yksndeki mekan ve yerin rolnn anlalmas, etrafnda grd mekanlarla ilikilendirilmesi, bireyler ve toplum arasndaki ilemlerin onlar ayran mekan tarafndan nasl etkilendiinin anlalmasdr. Mekansal bilin, bireyin kendisiyle, evresi, blgesi arasndaki mevcut ilikiyi anlamasn salamaktadr. Kentin mekansal biimini toplumsal mekan toplumsal faaliyetlere gre anlamaya ynelik olarak, Rapoport, yaam biimi, evre ve kentsel mekan arasndaki uyumu salamak iin aadaki genel ilkeleri u eklide nermektedir. Grubun doas, karakteristikleri, yaam biimleri, davran kurallar, evresel tercihleri, imgeleri, bili emalar zaman / mekan aralklar v.b. belirlenmelidir. letiim ve mahremiyet gereksinmelerinde kullanlan mekanizma ve savunmalar ve vurgulanan eitli duyusal oluumlarn bilinmesi gerekir. Yer, konut ve dier nesnelerle anlatlan stat sembolleri, rnein evresel anlam ve toplumsal kimliin ortaya konmasnn temel biimleri anlalmaldr. Etkinlik sitemlerinin doas ve mekan-zaman iindeki dalmlar bilinmeli; evre dzenine nasl yayld, egemenlik davran ve bu davran destekleyen snr gelerinin doas tannmaldr. Toplumsal rgtlenme, toplumsal ilikiler, alar, onlarn evrenin rgtlenmesiyle olan balar, hareket rntleri, etkileim sklklar ve konumlar bilinmelidir. Bu ilkelerle beraber, kamusal, yar kamusal ya da zel mekanlarn oluumundaki etkenler dikkate alndnda; toplumsal bir mekann hangi lde ve biimde bir etkileime olanak tanmas gereklilii, fiziksel gelerin neler olduu, Bu gelerin ilikiler zerindeki etkilerinin nasl ve ne kadar olduu, Olumlu bir kullanc tepkisi oluturmak iin bu gelerin nasl tasarlanaca, eklinde ifade edilebilir. Lotan ve Liuya (1996) gre, sosyal mekan, fiziksel ve sosyal gereklie dayanan, insanlarn nasl birbirinden etkilendiklerini belirleyen bir ereve oluturan, birbirine bal bir pisikolojik mesafeler matriksidir. Tm dier deikenler ayn kalmak artyla, benzer dncedeki insanlarn sosyal sistem iinde yer alan tm tavr ve inanlarnn tek tip olmas izole edilmi bireylerinkine gre daha gl bir ihtimaldir.

83 Sosyal mekan teorisinin temel deikeni, mekann dzenli kullanclar arasnda bilgi ve anlamn paylalma derecesidir (Lotan, Liu, 1996). Bu durum srekli kullanclarn mekanla ilgili davranlarndaki deikenlikle kendisini gsterir. Bilgi paylam her ne kadar bir grupla sosyal zdeleme ile badatrlsa da, byle bir zdeleme teori iin n koul oluturmamaktadr. Bu balamda, sosyal mekan teorisi, normatif (kurall) teorilerle tutarllk gsterir ve paylalan normlarn (ve dier bilgi formlarnn) tavr - davran ilikilerinde arac olduunu savunur. Huguet (1998) tarafndan gelitirilen yeni bir sosyal mekan teorisi, sosyal norm ve tavrlarn, dzenli etkileim iinde olan kiiler arasnda, mekana bal karlkl ilikilerle belirlenmi paylalan etkileimlerden ortaya ktn ortaya koymutur. zellikle fiziksel mekanda kendi mevcudiyetleri araclyla ya da mekann kendi yapsal zellikleriyle insanlarn birbirleri ve fiziksel mekanla ilikileri ortaya kmaktadr. Fiziksel evrenin, d mekan aktivitelerini etkilemesi ile ilgili. Gehl, Genel olarak, kamusal alanlarda d mekan yaantsn 3 ayr kategoride incelemitir. Bu oluumlarn fiziksel evre ihtiyalar birbirlerinden farkllklar gstermektedir; zorunlu aktiviteler, zorunlu olmayan, istee bal olan aktiviteler ve sosyal aktiviteler (necessary activities, optional activities, social activities) (Gehl, 1987). Zorunlu olan aktiviteler okula, ie gitmek, ulam iin beklemek, birini beklemek gibi rneklendirilebilir. Bu aktiviteler farkl derecelerde ok ya da az olmak zere katlm ieren aktivitelerdir.

ekil 4.19 Zorunlu Aktivite rnei, Otobs Duranda Bekleyenler, Levent ekil 4.20 stee Bal Aktiviteye rnek, Pisa, talya (B.Haznedar arivi) stee bal olan aktiviteler, kiinin katlm isteine ve ayn zamanda mekann uygun olduu yerlerde gerekleebilmektedir. Bu aktiviteye, yry yapmak, temiz hava almak, oturmak gnelenmek rnek olarak verilebilir. Bu tr aktiviteler d mekan yaantsna bal olarak,

84 ancak mekann uygunluu ve kalitesi dorultusunda yaplabilmektedir. Bu iliki bir ok rekreasyonal aktivitelerin zellikle ak mekanlarda yer almas zelliinden dolay fiziksel evre tasarm asndan byk nem gstermektedir. Bu tr aktiviteler d mekann fiziksel artlarna, yeterliliklerine gre geliebilmektedir.

ekil 4.21 Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Oluturulmasnda evresel zellikler (Gehl, 1996) Ak kamusal mekan kalitesinin yetersiz olduu durumlarda ancak kstl aktiviteler gerekleebilmektedir. Bu mekanlar, yeterli olanaklarn saland durumlarda sklkla ve uzun sreliine kullanlan mekanlar haline gelmektedir. Bu tr mekanlarn kalitesinin ykseltilmesi ile birlikte, istee bal olarak gerekletirilen olas bir ok aktivite de insanlarn vakit geirmesine imkan salayarak, durabilecekleri, oturabilecekleri, konuabilecekleri ya da sadece grsel ilikilerin kurulabilecekleri mekan ve durumu yaratacak potansiyele sahip mekanlar ortaya kmaktadr. Nitelikli evrelerde bir ok aktivite imkanl hale gelmektedir. izelge 4.2 Fiziksel evrenin Nitelii

85

Grafikte, ak kamusal mekann nitelii- kalitesi ile burada gerekletirilen aktiviteler arasndaki iliki grlmektedir. D mekan kalitesi iyi olduunda, istee bal aktiviteler mekana bal olarak artmaktadr. Bu da sosyal aktivitelerin artmasna yol amaktadr. nsanlarn ak mekanda geirdikleri zaman aral ne kadar fazla olursa birbirleriyle karlamalar ve iletiim ierisinde olmalar o kadar mmkn olmaktadr. Ak kamusal alanlarda insanlarn birbirlerini grmesi, duymas, bir araya gelmesi bir iliki biimini, sosyal aktiviteyi oluturmaktadr. Dardaki sosyal dnyadan bilgi edinme dnda dier insanlar grme ve duyma imkan bizim davranmz (eylem) ynlendirmektedir. nc kategori ierisinde incelenen sosyal aktiviteler, insanlarn mekan paylamasnn yaratt tm aktiviteleri kapsamaktadr (Gehl, 1996). Selamlama, sohbet etme gibi toplumsal aktiviteler bu aktiviteler arasnda saylmaktadr. Bunlarn arasnda en yaygn olan durum ise bakalarn grme ve duyma ile gerekleen pasif iletiimdir. Ak kamusal mekanlarda gerekleen sosyal aktiviteler daha geni kapsaml olarak ayn zamanda zorunlu ve istee bal olarak gerekleen aktiviteleri de kapsamaktadr. Bu tr aktiviteler sosyal aktiviteler olarak adlandrlmtr. Bunun nedeni hemen her seferinde dier iki aktivite kategorilerindeki eylemler neticesinde ortaya kmalardr. Dier aktivitelere bal olarak gelimelerinin sebebi, insanlarn ayn ortamda birarada bulunmalar, bulumalar, birbirlerinin yanndan gemeleri ya da yalnzca birbirlerini grmeleridir. Sosyal aktiviteler, insanlarn hareket etmeleri ve ayn mekanda bulunmalar sonucunda kendiliinden oluurlar. Bu da gsteriyor ki, kamusal alanlarda daha iyi koullar salandnda sosyal aktiviteler ve opsiyonel - istee bal aktiviteler dolayl olarak desteklenmektedir. Sosyal yap ve kamusal kent mekanlar arasndaki etkileimin bir baka bileenini zaman faktr oluturmaktadr. Kamusal mekanlarn yar zel, yar kamusal ve kamusal olma durumlar ile bu zaman dilimleri arasnda bir iliki olduu sylenebilir. rnein, serbest zamanlarn ve snrl zamanlarn deerlendirildii yerler ounlukla kamusal ve zellikle ak kamusal mekanlardr. nsanlarn ak alanlarda geirdikleri zaman aral ne kadar uzun olursa, birbirleriyle karlamalar ve iletiim ierisinde olmalar o kadar mmkn olmaktadr. Bu zelliklerle birlikte Kostof ak kamusal alan kullanmnda bir paradoksa dikkat ekmektedir. Bir yandan toplum ve bireyler bu mekanlar diledikleri zaman ve diledikleri

86 sreyle ve zgrce kullanrken, hakim otorite de kendi grlerini topluma yaymak ve halk kontrol etmek iin ayn ak kamusal mekanlar kullanmaktadr (Kostof, 1999). Genel ama Harveyin de vurgulad gibi; kenti anlamak iin uygun kavramsal ereve hem toplumsal hem de mekansal bilinci kapsayacak ekilde olmaldr. Toplumsal davran kentsel ve mekansal biimlenme ile ilikilendirmek gerekmektedir. Bir mekansal biim yaratldnda, onun toplumsal sreci gelitireceini ve belirlemeye eimli olacan kabul edilmelidir. Bu kurguyu ortaya koyabilmek iin, toplumsal sreleri ve mekansal biimlenmeleri birletirebileceimiz kavramlar oluturmamz gerekmektedir. zetle sosyal yap ve kent mekanlarndaki etkileimi doru ekilde ortaya koyabilmek iin mekanizmalarn ve bu ilikileri iyi incelemek gereklidir (Kostof, 1991). Toplum Fiziksel zellikler Fiziksel Mekan Davran sistemi

ekil 4.22 Toplum ve Mekan likileri Bu erevede kamusal alann insanlar tarafndan ne ekilde anlald, bu alanlar nasl setikleri ve bu alanlarda aktivitelerini ne ekilde gerekletirdikleri uzun zamandr aratrmalarn odak noktas olmutur. Ancak birbirlerinden farkl disiplinler, kentsel mekanlarda, ska gerekleen sosyal aktivitelerin aratrlmasnda izlenecek uygun alma yntemleri ile ilgili olarak farkl yaklamlarda bulunmulardr. nsanlar kamusal alanlarda neler yaparlar? Ne tr etkileimlere girerler, hangi aktivitelerle megul olurlar, bunlar nerelerde gerekletirirler, ve bu etkileim ve aktiviteleri nasl yrtrler? Bu sorular cevaplamak iin farkl disiplinlerden farkl bilim adamlar (antropoloji, corafya, sosyoloji, ehir planlama, evresel psikoloji ve mimari tasarm) insanlarn bireysel ve toplu davranlar gerekletirdikleri mekanlar, "sosyal aktivite alan" olarak kabul etmilerdir. Bu terim, insanlarn fiziksel mekanlarda gerekletirdikleri her trl eylem ve etkileimi karmak sosyal aktiviteler olarak kabul etmektedir.

87 nsanlarn sosyal aktivite alan zerinde alrken yntem olarak mekansal envanter karma iin, haritalama, kavramsal (kavrama ile ilgili) ve algsal haritalama, mekansal zaman cetvelleri ya da mekansal gzlemlerle aktivite izlemeyi ieren mekansal metodolojiler kullanlmaktadr (Sanoff, 1977, 2000).

ekil 4.23 Kamusal Alan Kullanmna rnekler Ele alnan grler dorultusunda toplum ve mekan ilikileri u ekilde zetlenebilir; - Birey ve toplum ilikileri ve sosyal yaplanma, sosyal ilikiler ve etkileimler tasarlanm bir fiziksel evre ierisinde gereklemektedir. - Birey kendini bu ak kamusal kentsel mekanlarda oluturmakta ve toplumsal ilikilerin de bir paras haline gelmektedir. - Bireyi iine alan fiziksel evre ayn zamanda toplum iin nem tayan sembolleri ve toplum iinde beraber oluturulan anlamlar simgelemektedir. 4.3.1. Simgesel Etkileim Sosyal yap ve ak kent mekanlar balamnda, mimarln iletiim kurmaya alt toplum, yaad evre ve iinde barndrd simgeler ile ne ekilde ve nasl ilikilendirildikleri bu blmde ele alnacaktr. Mimaride ve dolaysyla kentte mekann ekillendirilmesi kltrmz, mevcut toplumsal dzeni simgeledii gibi ayn zamanda amalarmz, ihtiyalarmz, korkularmz vs. simgelemektedir. Fiziksel evre, iinde yaayanlarn deerlerini, yarglarn, hayat grlerini ileten bir ortamdr. inde barndrd anlamlar kapsayan simgeleri kullanan mimari dil, gcn kltrden almaktadr. Cooley ve Meadin (1934) almalarnda da deinildii gibi insan, sosyal olgularn ve ortak paylalan dilin oluturduu sembolik ve fiziksel bir evre iinde varolmaktadr. Bu ortak paylalan dil, mimari evrenin iletiimsel fonksiyonunu ortaya kartmaktadr. Bu ayn zamanda iletiim organizasyonunu da iermektedir ve

88 iletiimin, mimari evre ierisinde var olmas, uygun imgelerin, durumlarn ve davranlarn tanmlarnn salanmas yoluyla olmaktadr. Mimari evre, sembolik bilgiler ierir, bu kltrel bilginin bir formudur ve okunan, anlalan ve uyulan szsz mesajlar iletmektedir. Simgesel deer tayan bu mesajlar, bir nesnenin evresel deerini ve ilevine ait sosyal ve kltrel anlamlar da yanstmaktadr. Mimarlk ve tasarm eylemi kullanc ile barndrd ve aktard anlam dorultusunda iletiim kurabilmektedir. R.Barthesa gre kent bir sylemdir, bu da o kentte yaayanlarn dilidir (Barthes, 1997). Nesilden nesile toplumsal yaamn simge ve izlerini tatan kent ve mimari, kltrn de bir parasn oluturmaktadr. Bunun yan sra, simgelerdeki kltrel farkllklar yalnzca onlara verilen nemle deil, simgelerin birbirleriyle ilikilendiri biimi de farkllklar gstermektedir. Mekanlarn fiziksel kompozisyonlarndan, lek ve younluklarndan, ynlenme ve boyutlarndan sz edilebilecei gibi, iindeki blgelerden ve mekann simgeselliinden sz etmek gerekmektedir. Bu simgesellik, ilahi simge veya dnyevi simgelerle salanyor olabilir. Simgelerin bazlar toplumsal anlamlar tarken, bazlar da bireysel olabildikleri gibi bireyler aras ilikilerin de anlamsal ifadeleri olabilirler (Blumer, 1962). Mekann leinin de simgesel bir dili bulunmaktadr. Lefbvre, toplum ve mekan arasnda gerkleen etileimden bahsederken, mekan alglanan, anlalan ve yaanan mekanlar olmak zere, sosyal mekann zelliklerini ifade etmi ve eserinde diyalektik i ilikilerini ortaya koymutur (Lefbvre, 1991). Bu yaklamlarnda zellikle temsili mekan zerinde durmu ve kendisine balanan imgeler ve semboller yolu ile dolaysz olarak yaanlan, szel olmayan aralarla anlalan mekan (iinde yaayanlarn ve kullanclarn mekan) olarak kentsel mekan nitelendirmitir. Mekan iinde gemesi beklenen etkinlik ve bunun gerektirdii bykl, hacimsel zellik ve boyutlandrmasnn farkl anlamlar vardr. Genellikle ve kamusal ak mekanlar ve dini amalar tayan mekanlar gerektiinden byk, ferah, vurgulu ve antsal tasarlanrlar. lein de kendi iinde simgesel bir dili vardr. letiimin szel olmayan bir biimi, mimari onu reten kltr iin sessiz bir kayt gibidir ve yazl tarihin ve edebiyatn okunabildii gibi okunabilir. Bu sebeple, sosyal sreler ve geliimler arasndaki ilikiyi aklamak iin, tarihsel dnemlerdeki eitli kentsel formlarn geliimi ile zdeletirmek mmkn olmutur (Benevolo, 1980). Weber tarihselci yaklamla balantl olarak u yorumu getirmitir; Gemi dnemlerin toplumsal yaplarna uygun den kent biimlerini ve mekansal

89 biimlenmeleri anlamak istiyorsak, bu biimlenmenin simgesel niteliinin de soruturulmas gerekmektedir (Harvey, 2003). Kentsel kamusal alan incelediimizde, antik Yunan ve Romada kentin en anlaml yerinin kent merkezinde yer alan Agora* olduu grlr. Bu dnemde kent merkezi ayn zamanda toplumsal merkez, kltr merkezi zelliklerini de tamaktadr.** Kent eklenerek gelime gsterirken ak kamusal kent mekanlar, ak mekanlar, geileri ile birletirici, balayc, pek ok ilikisi dourabilecek yeni kamusal mekanlar oluturmaktadr (Bacon, 1995).

ekil 4.24 Agora - Assos (L.Benevolo, Historie de la Ville, s:83) Ortaa kentlerinde, sanayi devrimine kadar, kamusal mekanlar sokaklar, meydanlar, zellikle dini yapnn etrafnda yer alan meydanlar ve toplanma alanlar evresinde gelime gstermitir, kamusal alanlardaki ekillenme toplumsal yapnn da bir yansmas olarak meydanlar, sokaklar ve yaplar ile herkesin kavrayabildii bir alan ierisinde gereklemitir.

ekil 4.25 17.yy., Strazburg - Endstri Devrimi ncesi Hristiyan ehri / Pre - Industry City
* Ak kent zelliini gsteren Yunan yerleimleri paralardan oluan tek bir btn grnm vermektedir. Eski Yunanda Polis, bugn kullanlan kent kavramndan farkl bir anlamda kompakt bir biimlenme iinde, farkl ilevleri barndran kendi kendine yeten bir yerleim birimidir. zel yaplar, kamu yaplar ve alanlarnn yerleimi, stunlu galerileri ile i mekandan d mekana geilerin yer ald (i-d ilikisinin glendirildii) grlmektedir. Toplumun biraraya geldii bu ortak d mekanlar agora olarak nitelendirilmektedir. J. Burckhardt, Agorann agorazein szcnden tremi ve konumak, anlamak, biraraya gelmek, satn almak iin, pazaryerinde birisini aramak anlamna geldiini sylemektedir. Agorann, konuma ve konuma yeri anlamnda kullanlmaktadr (S. Kostof, 1991).

**

90 Sanayi devrimi sonrasnda yeni malzeme ve teknik olanaklarn salanmas ile kentselkamusal d mekanda yenilikler gereklemi, yeni ulam aralar ve gelien kavramlar ile kent mekan, bir ok ileve sahip byk yaplar ve mekanlar barndran bir kentsel mekana dnmtr. Benevolo (1980) kentlerin geliimini, gnlk hayat bakalatran nemli retim organizasyonu deiimleri ve her dnemdeki buna bal nfus artlar erevesinde aklamaya almtr. Bu srete ekonomi en belirleyici rol oynam ve toplumsal yaplanmadaki deiim sreci kentsel mekana da yansmtr. Endstrileme, sanayi devrimi ile birlikte eitli ehir fonksiyonlarnn ayrlmas, otomobile baml hale gelme ve hayattan kopuk ehir ve yerleim blgelerinde yaama eilimi ehirlerin donuk ve daha monoton olmas sonucunu dourmutur. Bu durum da nemli bir ihtiyac "uyarm ihtiyac"n ortaya karmtr. Bu anlamda bir baka yaklam da, gemiten kalan antlar yolu ile kollektif (ortak) hafzann deerinin korunmas gereklilii Aldo Rossi tarafndan vurgulanmaktadr. (Rossi, 1982). Bununla birlikte Krier, sokaklar, meydanlar, mahalleler gibi endstrileme ncesi kentsel unsurlarn belirlenmesinin kamusal alann yeniden btnlemesinin ve kapitalizme kar mcadelenin temelini oluturduunu ne srmtr (Krier, 1979).

ekil 4.26 Otomobillerin Ynlendirdii ehir, Houston, Texas (S.Kostof, 1999) Simgesel deerler, sosyo - kltrel sistemlerde iletiim kurar ve uygun davran iin ipular verir. evresel simgeler gn getike daha nemli olmaktadr. Kent evreleri daha geni toplumsal glerin simgesel ve mekansal gsterimlerini temsil ederken, J.Habermas, iletiim aralarnn 18.yy. balarndan gnmze kadar ki geliimini, kamu alannn ortaya k ve daha sonraki gelimesini izleyerek zmlemitir (Habermas, 1997).

91 Kamu alan, herkesin ilgilendii konularn tartlabildii ve dncelerin oluturulduu bir kamusal tartma alan halini almtr. Eer bir insan iletiim kuramyorsa iliki kuramaz ve bireyler ve toplum arasnda paylamlar azaldka simgelerin ortak anlamlar da yok olur. O zaman insanlar yeni semboller iin araya girerler ve simgelerin ve sembolik birlemelerin olmamas durumu sosyal yapda bozulmalara, ayrmalara yol aar. Bununla birlikte demokratik / anti-demokratik mekan ayrm ve mekann ekillenmesi ile siyasal dzen arasndaki ilikiler bulunduu grlmektedir. Anti-demokratik mekanlar, merkeziyeti ynetimlerin kat hiyerarik yapsn mekan biimlenmelerinde yanstrken, demokratik mekanlar para / btn uyumunun organik srelere bal ortaya kt dzenler olarak nitelendirilmektedir. Habermas tarafndan formle edilen ve geni etkileri olan kamusal alan teorisine gre, etkileimli bir konumann gerekleebilecei, zel alandan bamsz bir kamusal alan, salkl bir ynetim biimi iin temel zorunluluktur. Bu durumun bir demokrasideki mevcudiyeti, kararlarn aklc - zmsel bir tartma ortamnda ve birbiri ile atan fikirlerin bir araya gelmesiyle, (tercihen yz yze) herkesin izleyebilecei ak bir forumda alnmas anlamna gelmektedir (Habermas, 1990). Toplumsal mekan, bireyin etrafn evreleyen simge ykl mekanda oluturduu tepkilerinin, duygularnn bir btndr ve tek koul olmamakla beraber birey, bir gruba ya da bir yere ait olma hissi aracl ile mekana sembolik anlamlar yklemektedir. Objelere, fiziksel evremizdeki binalara ve mekanlara verdiimiz anlamlar ve bunun sonucunda, bizim tanmlamalarmz iin fiziksel evrenin salad anlamlar, paylalan semboller ve hareketlerimizin ekillenmesi "sembolik / simgesel etkileim" ile aklanabilir. Lynchin kentin okunabilirlii ve imgesi asndan ortaya koyduu almalarnda, insann hareket halinde iken evresi ve dier insanlarla ilikilerini gzlemlenmektedir. Kentin okunurluunu belirleyen (blm 3.3.3.1.de deinildii gibi) bu be kavram, bireyin yaad evreye adaptasyon srecini belirlerken evresiyle simgesel etkileim ierisinde olmasn salamaktadr. Simgesel anlam, tad ieriksel deerler ve anlamn artrd imgeler ile gelenein, gemiin ve ortak hafzann izlerini iinde barndrmaktadr ve iletiim grsel gelerin sahip olduu simgesel deerlerden olumaktadr.

92 Bu teorik bak as ile, insanlarn, sosyal objelerden ve ortak bir dilden oluan sembolik bir evrede var olduklarn ve insanlarn bu objelerle, "kii" ile ve bakalar ile etkileime girerek gereklii ekillendirdiklerini ve yeniden ekillendirdiklerini var sayar (Cooley, 1902 ve Mead, 1934). Blummer (1969) 'a gre sembolik etkileimin temel dayanak noktas vardr: 1- nsanlar objelere onlar iin ifade ettikleri anlamlar temelinde yaklarlar. 2- Objelerin anlamlar, sosyal etkileimle ortaya kar. 3- Anlamlar, yorumlamal sreler zaman iinde farkllatka, deiim gsterirler. Bu noktada toplumun ve bireylerin bunlara verdikleri anlamlar kavramaya almak nemli bir balangtr. Bu amala, mekansal ve evresel simgelerin llebilmesi iin genel bir metodoloji kullanlmaldr. Bu yntemle bir nesne ya da olgunun nemini saptamak iin, o nesne ya da olgu sz konusu olduunda grlen eyleme ynelik davransal eilim incelenmektedir. Bu durumda bir birey ya da bireyler topluluunun mekan alglama srecinde zihinsel durumunu rneklemek iin bu kiilerin kendilerini evreleyen mekana kar takndklar tavr ve bu mekan nasl algladklar tespit edilmektedir. Bir mekansal ema zerine toplanm bilginin ou bireysel deneyimin sonucu olarak gelimektedir. Bu emann deneyimle birlikte deiime uramas da mmkndr. Simgeletirmenin belirlenmesinde bu deneyimler nemli rol stlenmektedirler. Deneyimler birikirken, bireylerde yerlemi olan zihinsel haritay ya da mekansal biimlenmeleri deitirebilmektedir. Kentsel hafza zayflayabilir ve mekansal imgelerin glendirilmemi paralar hzla kaybolabilir. Toplumsal kentsel mekanlar sadece bireyler iin deil, zaman iinde de deiime uramaktadr. Bu balamda mekan irdeleyebilmek iin, mekann simgesel anlamn ve bilisel sreler ierisinde davran zerindeki karmak etkisi gz nnde bulundurulmaldr. Kamusal kent mekan ve toplum arasndaki etkileimde ortaya kan davran biimlerini Altmann ve Gofmann vurgulad gibi ieriksel (simgesel), anlatmsal ve fiziksel olarak balklar altnda toplanabilir. Simgesel bileen, szlerden veya onun yerine geebilecek dier eylerden rnein, yaz ve resimli gstergelerden olumaktadr ve ileten ve iletilen arasnda gerekleen bir durumdur. Bir baka deyile konumada kullanlan sesin iddeti, tonu, ykselme ve alalmas; yaz dilinin stili; gstergenin iddeti; yzn anlatm; giysi ve taklarn, duru ve oturuun, ksacas vcut pozisyonlarnn simgesellii davrann anlatmsal bileenlerini olutururlar. eriksel ve anlatmsal etkileimi ynlendiren dier etkileim biimini mekann koullar, kiilerin algs ile bireyler ve mekann uzakl oluturmaktadr.

93 Konu bu adan irdelendiinde, simgesel deerler aracl ile insanlarn belirli fikirlere ynlendirilebildii gzlemlenmektedir (Tarihsel referanslar da buna rnek olarak verilebilmektedir). Bu dorultuda, kentleri ekillendiren mimari evreler ve toplum arasndaki simgesel etkileimler planlama srecinde dikkate alnmas gerekli noktalar olarak grlmektedir. Bu ekilde son yllarda toplum ve bireylerin dndrlmesi ve tartma ortamlarnn salanmas gereklilii, kent ve mimarln, toplumsal yaamda insanlar ile iletiim kurma abasnda olmas gereklilii, ve bunlarla birlikte evrenin sembolik anlamlarnn bireylerin yaantlar iindeki yeri ve nemi tasarmclar tarafndan zerinde durulan bir konu olarak gndemdedir. Bu yaklamlar nda, iinde yaadmz evreyi ve kentleri anlayabilmek iin mekansal biimlenmelerin oluum ve dnm srelerini kavramak nemlidir. zellikle bu mekansal biimlenmeler ierisinde, toplumu yaplandran ak kamusal mekanlarn kavranmas son derece nemlidir. Bu anlamda kentler, toplumsal yap ile mekansal biimlenmelerin srekli bir etkileim ierisinde olduu organik bir yapdr. Mekansal biim noktasn semek, toplumsal sreci kt olarak grmek ya da toplumsal sre noktasn semek ve mekansal biimi bir kt olarak grmek bu sisteme bak alar olabilir. Bu yaklamlar birbirini dlayan seenekler deil, birbirlerini tamamlayan yaklamlardr. Bu dorultuda toplumun sorumluluunda olan kent btn, ak kamusal alanlaryla kent mekanizmalarnn oluturduu bir kurgu olup, tm paralar birbirleriyle etkileim ierisindedir ve toplum bu mekanlar aracl ile yaplanmaktadr.

94 5. AIK KENTSEL KAMUSAL MEKANLARIN TOPLUMSAL LKLER YAPILANDIRMADAK ROL Kamusal alanlar toplum tarihinde her zaman nemli rol oynamtr. nsanlarn zel mekan ihtiyalarnn belirlenmesiyle birlikte, kamusal mekanlar toplumun bir araya geldii ve insanlarn fikirlerini paylat mekanlar olarak hizmet vermi ve bu kamusal alanlar sosyal hayatn iinde getii forumlar olmulardr. Tarihsel olarak kentsel kamusal mekanlar, toplumdaki eitliliklerin ve farkllklarn merkezleri olmulardr. Konut yerleimleri bile snfsal, kltrel ve etnik gruplar olarak ayrm gsterirken, buna karn ak kamusal alanlar her trl sosyal ve kltrel snftan, farkl etnik gruplardan birbirlerinden ok farkl zelliklere sahip insanlarn bir araya geldii, birbirleri ile temas kurduklar kent mekanlarn olmutur. Caddeler, parklar ve meydanlar; kltrel farkllklarn bir araya geldii, kiilerin kendilerini, inanlarn, dncelerini birbirlerinden farkl olarak ortaya koyduklar ve belki de insanlarn ilk defa karlatklar, hareketlerin ve dncelerin yer ald alanlardr. Bu mekanlarda bireyler kendi i dnyalarndan karak kendilerinden farkl ve yeni dncelerin varln grme olanana sahiptirler. Bir ehirde ya da bir yerleim blgesinde dier insanlar duyma ya da grme frsat, ayn zamanda genel olarak evredeki sosyal ortam ve zel olarak orada yaayan ve alan insanlarla ilgili nemli bilgiler edinmek imkann da yaratr. Bu durum, zellikle sosyal geliimi nemli lde evrelerindeki sosyal ortam gzlemlemeye dayanan ocuklarla ilgili dnldnde ok nemlidir (Gehl, 2004). Ancak bunun dnda hepimizin sosyal balamda hareket edebilmemiz iin evremizdeki dnya ile ilikimizi gncel tutmamz gerekir. Buna bal olarak bu tartmann amac olan, en uygulanabilir kamusal alan tanm Zukin (1995) de bulunabilir. Zukin, kamusal alan, daha geni bir adan bakarak bu mekanlar oluturan ve kullanan eitli kamusal ya da bireysel karlarn (taleplerin) alglad srekli deien bir durum olarak deerlendirmitir. Birbiri ile yakndan bal ve birbirini glendiren kamusal kltr ve kamusal alan kavramlarna odaklanmtr. Zukin'in belirttii gibi kamusal kltr ve kamusal alan sosyal olarak kurulmulardr. Ak kamusal mekanlar, tm topluma ak mekan zelliinde olmalarndan dolay, kent iindeki serbest konuma ve davuruma imkan veren merkezler olma zelliine sahiptirler. Ak kamusal mekan salad bu zellii ile, farkllklarn alglanabilecei, toplum iinde yeni fikirlerin, yeni dncelerin ortaya kabilecei kent iindeki en nemli mekanlardan biridir. Bu anlamda ak kamusal mekanlar insann yaratma sreci asndan da nemli rol

95 sahibidir. na edilmi altyap pek ok evresel yarar salarken, yakn evredeki buluma alanlar toplumun kalbini oluturmaktadr (Madanipour, 1996). Kamusal mekanlar arasnda byk alveri merkezleri, tematik parklar veya stadyumlar son dnemlerde rnek olarak gsterilse de, bu tr mekanlar ak kamusal kent mekanlardan ierik bakmndan farkllklar gstermektedirler. Ak kamusal kent mekanlarnda konuma ifade etme zgrl bulunurken, kontrol altnda olan alveri merkezleri ve dier mekanlar (koruma grevlileri, monitrler vs. tarafndan) bir arndrlm - zel mekan unsurunu barndran mekanlardr ve sadece kontroll aktivitelere izin verilmektedir. Bunun yan sra byk alveri merkezlerinde kullanclar potansiyel mteri olarak hedeflenmektedir. Ancak toplumun ve bireylerin srekli kontrol edilmedikleri, (bu durum Kostofun iaret ettii paradoks yani hakim otorite asndan da geerlidir; Kostof, 1999) dinlenmedikleri, kendilerini rahat bir ekilde ifade edebilecekleri, birbirleri ile iliki kurabilecekleri, bakalarn gzlemleyebilecekleri ve birbirlerinden haberdar olabilecekleri mekanlara ihtiyac bulunmas gereklilii gnmzde tartlan bir noktadr. nsanlar zaman zaman kalabalk iinde kaybolabilecekleri mekanlara ihtiya duyabilmektedir. Bununla beraber Baudrillard, gnmzde kitle iletiim aralarnn etkisinin, teki btn teknolojilerden son derece farkl ve onlardan ok daha derin olduunu dnmektedir. Baudrillard kitle iletiim aralarnn her yerde olduu bir dnyada gerekte, insanlarn davranla iletiim aralar grntlerinin birbirine kart yeni bir gerekliin- st gerekliin- yaratldn ileri srmektedir. st gerekliin dnyas, benzerliklerden anlamlarn yalnzca teki grntlerden alan, dolays ile de, d gereklikte bir temeli olmayan grntlerden olumaktadr (Baudrillard, 1997). Bu anlamda kamusal alandaki dorudan karlamalarn yerine, bireysellemenin de etkisi ile artk dolayl telekominikasyon, internet zerinden konumalar ve grsel etkileimler daha sk rastlanan iliki biimlerini oluturmaktadr. Bu anlamlarda kamusal alanlarn zel alanlara dnmesi, toplumun aka fikrini ifade edebilecei ortak forum alanlarnn ortadan kalkmas ile sonulanma tehlikesi byktr (Winton, 2004). Kamusal alan kullanmnn izole edilmesi ve daha az fikir, dnce paylam toplumun daha kolay kontrol ve manipule edilebilmesi sonucunu yaratmaktadr. Bu durum toplumu yaratan bireylerin hrriyetlerinin, demokratik zgrlklerinin kstlanmasn ortaya kartabilecei gibi, toplumun temel yap talarndan balayp, byyen problemlere yol amas kanlmazdr.

96 5.1. Ak Kamusal Kent Mekanlarnn Toplumsal likileri Yaplandrmadaki Rolnn nceleme Alan Olarak Seilen Bykdere Aks - Levent Blgesi rnei zerinde rdelenmesi ehirlerin bymesi ve metropollemesi baz aktivite ve iletiim merkezlerinin kullanm ve canllnda azalmaya sebep olmutur (Madanipour, 1996). zellikle gelien lkelerde, 20. yzyln ikinci yarsnda kamusal alanlarda genel olarak bir gerileme yaanm; ve 1980'lerin sonlarndan itibaren ehirlerin bymesi ve gelimesi ile bu gerileme hz kazanmtr. Bu hzl geliimin bir sonucu olarak, kentlerde kamusal alanlar terk edilen mekanlara dnmlerdir. Terk edilen mekanlar, Trancik (Trancik, 1986) tarafndan, ok katl binalarn altndaki yaplandrlmam peyzaj olarak ya da kimsenin korumay nemsemedii, otoyol kenarlarnda kimseye ait olmadan sralanan ve az kullanlan alanlar olarak tanmlanmaktadr.

ekil 5.1 Bykdere - Maslak Aks - Levent Blgesi stanbul geneline baktmzda kent ii ak kamusal alan kullanmnn son derece kstl ve kullanma elverisiz mekanlar olduu gzlemlenmektedir. zellikle Bykdere - Levent Maslak aks zerinde odaklanan alma blgesi (ve yan blgeleri), hzla gelien, plansz byyen bir blgesi olmas, zerinde birbirinden farkl sosyal, ekonomik snflar bir arada barndrmas ve gelien ekonomilerin benzer ehirsel geliimi ve bu arpk geliimin ak kamusal alanlarn kullanmlarnda yansmalarn gzlemlemek amac ile seilmitir. almann amac, seilen blge zerinden ak kamusal alan kullanmnn ve kent iindeki ifadelerinin, kullanc, toplum fiziksel mekan, Bykdere- Maslak- Levent aks zerinde irdelenmesi ve tespit edilmesidir.

97 5.1.1. Bykdere Aks - Tarihesi Geliimi

ekil 5.2 stanbul ehri Uydu Fotoraf stanbul kenti ierisinde nemli bir gelime aks niteliindeki Bykdere - Levent - Maslak alan, planlama ilkeleri ve toplumsal - evresel verilerin oluturduu ortam asndan kentin kapsamnda sorunlu bir blge niteliindedir. stanbul gibi hzl gelien ehirlerde, ehirlerin plansz geliimi ve mevcut yap stounun plansz geliimine benzer ekilde, ak kamusal alanlar da nemini yitirmeye balam, fiziksel yaplarnda deiime maruz kalm, ve kamusal alan kaliteleri dmeye balamtr. Levent ve Maslak blgeleri geceleri bo gkdelenlerle evrili, altyapsz bir merkez haline gelmitir. Bu alanda yer alan yksek ve youn yaplama kararlar tekil olarak imar adalar leinde alnm kararlardr. Bu yaplama, toplumsal ve fiziksel mekan anlamnda her trl kopuklua imkan veren alanlar haline gelmitir. Blgedeki planlama kararlar lkesel (makro) lekten, yakn evre (mikro) leine kadar her lekte irdelenmesi gereken kararlardr. stanbul metropoln btn olarak ele alan ve her trl fonksiyonel yaplanmann buraya uygunluu kantlayc bir planlamaya ihtiya vardr.

98

ekil 5.3 Bykdere - Maslak Aksnn Hava Fotoraf ve stanbuldaki Konumu

99 5.1.1.1. Bykdere Aksnn Geliimi

ekil 5.4 Bykdere, Levent Blgesi Bykdere aks; yksek binalarn, ayn zamanda yasal ve yasal olmayan yaplama gsteren konutlarn arlkl bulunduu bir blge zelliini gstermektedir. stanbul 1950lerden itibaren, kent dokusu younlamasyla beraber, kent dna yaylm da ieren bir gelime gstermitir. 1950lerle birlikte lkenin sosyo- ekonomik ve toplumsal dnm srecine girmesiyle birlikte krdan kente g olgusu, sanayileme ve kentleme srecinin hzlanmas sz konusu olmutur. lkenin yaad nfus hareketlilii bu dnemin arpc zellii olmutur. Bu geliime paralel olarak, 1950lerde 1.Levent konut alannn yaplmas, ve 195152 yllarnda ila fabrikalarnn blgeye yerlemesi sonucunda blge kk lekli sanayi ve ticari iletmeler iin bir ekim gc oluturmutur. 1956 sonras yaplan imar planlarnda younlaan sanayi yaplamas ile gecekondulamay da beraberinde getirmitir (Ko, 1997). zellikle bu yllarda kent ierisine skm olan orta ve byk lekli sanayilerin, blgenin ky statsnden dolay kolay yaplayor olmas ve arazi deerlerinin dk olmas nedeniyle gecekondulama srecinin, kentsel mekanda dnmn gzlemlendii bir blge niteliindedir. 1950lerle balayan bu sre, kentin mekansal dokusuna geri dnlmeksizin izler brakarak karayollar kent iinde egemenliini pekitirerek boaz geileri de karayolu kprleriyle gerekletirilmi ve sanayi alanlarnn kontrolsz geliimi devam etmitir. stanbulda gkdelen olarak adlandrdmz binalar / plazalar 1970li yllarda

gerekletirilmeye balanmtr. Bunun bir nedeni de stanbulda yksek bina yapmnn tevik edilmeye balamasdr. 1967 ylnda yap ynetmeliine gkdelen yapmn tevik eden bir madde eklenmitir. Bu maddeye gre arsann %25inden az kullanm halinde, binaya verilecek yksekliin arttrlabileceidir (etiner, 1991).

100 Bu dnemin bir baka boyutu da 1980lerden balayan, dnyann ve Trkiyenin de eklemlendii kreselleme srecidir. Bu srele birlikte kentsel geliim tercihleri, mekana ilikin kararlar, kentin arzulanan yeni rolleri zerinde durulmu, stanbulun bir dnya kenti haline getirilmesi gereklilii zerinde durulmutur (Hacsaliholu, 2000). Kentte fiziki dzende 1980lere kadar grlen yatay geliim, 1984lerden sonra yap adalar zerinde dey geliime dnmtr. Blgedeki planlama kararlarnda, Beikta - Levent Ayazaa blgesi, stanbul zerinde zel artlara sahip bir yerdedir. Blge, 29.4.1966 onanl 1/5000 lekli stanbul Sanayi Sahalar mar Plan ile sanayi fonksiyonuna ayrlmtr.

ekil 5.5 Bykdere Aks, Levent Blgesi 1989 - 20281 sayl Resmi Gazetede stanbul - Levent - Beikta Turizm Merkezi olarak ilan edilen alan ile 1990 - 20450 sayl Resmi Gazetede stanbul - Levent - Beikta Turizm Merkezi Tefsii olarak ilan edilen alanlarn krokilerinde Bakanlk yetki alanna yeni arsalarn da dahil edildii grlmektedir. Gnmzde neredeyse tekil imar adalarna kartlm Turizm Alan Karar ile emsaller hzla ykselmi, holdinglere ve firmalara yeni yatrm alanlar amak iin stanbulun kkl semtleri, ky yerleimleri, bakanla balanmtr.

101 Blge ile ilgili resmi gazetede alnan karara gre; 3290 sayl yasaya gre onanan 1/1000 lekli ve 7.4.1987 tarihli ili Belediye Meclisince onanl Bykdere Caddesi ve Gzergah slah mar Plannda bu alan ticaret fonksiyonuna ayrlm ve parsellere min. parsel bykl 1200 m olmak zere KAKS= 4.5 inaat emsali verilmi, ykseklik serbest braklmtr. Daha sonra Bayndrlk ve skan Bakanl, Uygulama Daire Bakanl, bu blgedeki fonksiyon deiiminin Bykehir Belediye Meclisince onanmasnn zorunlu olduunu bildirmi ve yaplm olan Islah mar Planlar iptal edilmitir. Blge zerinde, min. Parsel alan 2000 m olmak kayd ile min. TAKS = 0.35, Max. TAKS = 0,50 olmak zere ticaret fonksiyonu verilmi ve bu plan tasdik edilmitir. 13.09.1989 tarih 20281 sayl Resmi Gazetede yaynlanan 89/14499 sayl kararnameye ek olan 9 GRUP TURZM VE MERKEZLERne dahil edilmitir. Bu alan iinde turizm alan olarak dnlen arazilerin toplam bykl yaklal 882.522 m olup, bunun 882.522 m olup, bunun %90 Merkezi fonksiyonlu bir yaplamaya ayrlmtr. %10un turizm fonksiyonuna ayrlmas, turizm kredisinin bu ynde kullanlmak istenmesi amaldr. 1991 tarihli 1/ 5000 lekli Beikta geri grnm ve etkilenme blgesi plannda, 1.Leventin Bykdere Caddesine bakan blmlerinde bina byklk ve kat ykseklikleri korunmak koulu ile, konut blgesi olarak ngrlen alann, istenirse turizm amal ticaret alan olarak kullanlabilecei eklinde bir karar getirilmitir. Ancak bu karardan sonra Levent ve Bykdere alan ok hzl bir deiim sreci yaamaya balam, alanda arazi deeri artm, oluan rant karlayamayanlar alandan ayrlmak zorunda braklmtr. Ticaret merkezlerinin kontrol edilemez geliimi sonucunda blge ve alt blgeler fonksiyon deiimine uramtr. Bu alanda yapm sren yksek binalarn mevcut yerleimler zerinde olumsuz etkileri, younluk, ulam, altyap ve genel olarak evresine getirecei yklerin zm g sorunlar yaratt grlmtr. zellikle blgeye yaknlk ve iliki olarak 1. derecede bulunan alt blgelerde kimlik deiimi gzlemlenmektedir (Levent konut blgesinin plazalara hizmet blgesini oluturmalarndaki sosyal ve yapsal deiimi gibi). alma alannda yaplan anket sonularnda grld gibi (5.3. blm), yksek binalarla gelen, younluk, grlt, trafik skkl evre kirlilii ve gece saatlerinde sszlama blge sakinlerini tedirgin eden hususlar arasnda yer almaktadr.

102 Yksek ofis bloklarnn, plazalarn oalmas ile blge kullanclar ulam glnden, (%38 gibi), psikolojik basksndan (%16), evre kirliliinden (%20), plazalar kaynakl su kesintisinden (%12) ikayeti olmulardr (Kabark, 1991). Yksek binalarn, eitli sosyal problemlere neden olduu dnlerek pek ok aratrma yaplmtr. Yksek binalarla ekillenmi yerleim alanlarnda kii ve toplumda oluan bozukluklar, ruhsal bozukluklara, iddete ve sua ynelme; byle ortamlarda yaayanlarda dayanma duygusunda azalma, ilikilerin yzeysellii ve gvensizlik duygusunun ortaya kt belirlenmektedir. Sosyal ve psikolojik faktrler asndan bakldnda, aks zerindeki plazalarn ve bulunduklar kentsel yerlemeler zerindeki etkilerini, hem nfus ve zellikleri ynnden, hem de yksek bina kullanclar ve evre kullanclarn sosyal ve psikolojik etkileimlerine getirdii niteliksel deiim ynnden incelemek gerekmektedir. Nfus bir kriter olarak ele alndnda, buradaki yksek ofis binalarn younluk zerindeki artan etkisi nemli bir noktadr. Ancak sorun sadece nfusun alma ve barnma iin snrl bir mekana yerletirilmesi deil, iletiim olanaklarnn salanamamasdr. Ak kent mekanlarnn da burada yaayan ve alan insanlar arasnda iletiim imkann destekleyemedii gzlemlenmektedir. ehirler ve bu btnn nemli paras olan ak kamusal alanlarn birbirleriyle ilikilerini anlamada daha hassas bir yaklam gerekmektedir. Bununla birlikte kentsel tasarm planlar ierisinde, yerleim alanlarn, kamusal alanlar ve doal alanlar birbirleriyle ilikilendirecek bir anlay gerekmektedir. Kentlerimizin gelimesinde; toplumsal, hukuksal, ekonomik ve evresel yapnn iyi organize edilmesi nemli unsurlardr. Yksek bloklarn kentlerimizde varlnn ancak, kentle ilikisini destekleyecek bir ehir strktr, lek, gelime ve kapasitelerin kontrol altna alnabildiinde baarl olaca bir gerektir. Bunun nemli rneklerinden birini oluturan Levent Bykdere aks zerinde yer alan plazalarn yer alaca bir planlamada gnde 300.000in zerinde bu ehir mekann kullanan kentli iin, bireysel ve toplumsal aktivitelerini gerekletirebilecekleri mekanlarn dikkate alnmas gereklidir.

103 5.2. Aks zerinde Yer Alan Kimlikler, Fiziksel ve Sosyal Yapnn Analizi Aks zerinde Yer Alan Kimlikler; Gltepe - eliktepe Blgesi Bykdere - Maslak aks zerindeki alma alann, 1.derece blge iinde yer alan Gltepe ve eliktepe konut alanlar dorudan etkilemektedir. Gltepe, eliktepe, Sanayi mahallesi konut blgesi Bykdere - Maslak aks zerinde yer alan Plazalarn ve i merkezlerinin hemen arkasnda, arpk kentleen konut alanlardr. 1950lerde kentin bo alanlarndan biri iken, 1957 ylnda yerleime alm olan Gltepe yerleimi, 1985 sonras af yasalarnn da etkisi ile gecekondu dnm srecine girmi, ve kentsel mekanda dnmn gzlendii alanlardan biri olmutur.

GLTEPE BLGES

LEVENT

PLAZALAR

ELKTEPE BLGES

ekil 5.6 Gltepe ve eliktepe Yeleim Alanlar (YT Yksek Lisans Projesi)

104 Blgede nfus (nfus saym sonras) 179.000 kii olarak tespit edilmitir. Blgenin ekonomik yapsn orta ve alt gelir gruplar oluturmaktadr. Blge planl oluturulmu bir altyapya sahip deildir. Planl oluturulmu merkezler ve ak kamusal alanlar yer almamaktadr. Plansz gelimi konut adalar blgede youn olarak yer almaktadr. Yaya dolam alanlar yetersiz olduu kadar otopark alanlar da yetersiz kalmaktadr. Olmas gereken donat alan (ak alanlar - sosyal alanlar) 40 m/kii iken mevcut donat alan ve ak alan 4,15 m/kiidir. Blge gnmzde, ana arterler ve metro hatt zerinde byk rantlarn olutuu, turizm, ticaret ve ynetim merkezi haline gelmitir. Levent Konut Alan

ekil 5.7 Levent Blgesi Bugnk Levent semtinin ekirdeini oluturan Levent'in ilk ksm evlerinin yapmna, Emlak Kredi Bankas toplu konut projeleri erevesinde 1947 ylnda balanm, 1960ta tamamlanm bir bahekent projesi niteliindeki bir yerleimdir. Ancak yerleim zellikle 1990larda Trkiyenin de kreselleen dnya ile btnleme abalarnn sonucunda deiime uramaya balam, insan lekli konut yerleimi arazisinde byk bankalara ait bloklar ykselmeye balamtr. 1980'lerden bu yana stanbul'un, Boaz kprlerinin de katksyla kuzeye doru bymesiyle Maslak koridoru tek fonksiyonlu olarak ok katl plazalarn oluturduu bir alana dnmtr. Haydar Karabey, Levent konut blgesinin bu gnk durumunu u ekilde ifade etmektedir; Plazalar ve yksek bloklarla evrili blgenin arka bahesi, destek hizmetlerinin mekan, elenme yemek yeme mekan, otopark, klima - jeneratr avlusu ve pl Leventtir (Karabey, 2004).

105 Bu dorultuda dnen ve deien Levent yerleimi de konutlarn arasnda kalan ak kamusal alanlara ve parklara sahip kamamaktadr. Yerel Belediye ak kamusal alanlarn kullanm konusunda, bu alanlarn parklar da buna dahildir, sata kartlmasn ngrmtr.

ekil 5.8 Levent Konut Blgesinde Park rnei

5.2.1. Sosyal Yapdaki liki eitlerinin Tespiti ve Analizler Bir ehrin kamusal alanlar ya da yerleim blgelerindeki buluma ve gnlk aktivitelerde bulunma olanaklar, bireylere dierlerinin arasnda olma, onlar grme ve duyma ve dier insanlarn deiik durumda ne ekilde davrandklarn deneyimleme frsatn yaratr. Bu "gr ve duy " kavram ve bu etkileim biimleri, tm sosyal aktiviteler erevesinde,basit etkileim formlarndan karmak ve duygusallk ieren ilikilere kadar dier etkileim formlar ile iliki ierisinde deerlendirilmelidir. izelge 5.1 Karlama Skl - Zaman likisi (Gehl, 2000)
KARILAMA SIKLII - ZAMAN LKS KARILAMA SIKLI I 12 10 8 6 4 2 0 0S 30dk 1s 1,5s 2s 2,5s 3 3,5s 4 4,5s 5 ZAMAN (saat)

106 Birden fazla insann ayn mekanda bir araya geldii her an bir sosyal aktivite olumaktadr. Bu dorultuda insanlarn ak mekanda geirdikleri zaman aral ne kadar fazla olursa birbirleriyle karlamalar ve iletiim ierisinde olmalar o kadar mmkn olmaktadr. Blgede yaplan anket ve gzlemlerde d mekan yaantsna bal olarak gerekleen karlamalarn skl tespit edilmi ve gzlemlenmitir. Deiken iletiim younluu dereceleri kavram aadaki basitletirilmi eitli iletiim formlar erevesinin temelini oluturur (Gehl, 1987):

Yksek Younluk

Yakn Arkadalk Arkadalar Tandklk Tesadfi kontaklar

Dk Younluk

Pasif kontaklar ( "gr ve duy" etkileim biimleri)

ekil 5.9 liki Biimleri Diyagram (Gehl, 1987) Bu kavramlar erevesinde, inceleme blgesi olarak seilen Levent - Maslak aks zerinde yer alan alanda etkileim biimlerinde temel olarak, en alt dzeydeki dk younluklu kontaklar gzlemlemekteyiz. Dier etkileim biimleri ile karlatrldnda bu iletiim biimleri nemsiz grlebilir ancak bunlar hem bamsz iletiim biimleri olarak, hem de dier daha karmak etkileimlerinin n koulu olarak nem kazanrlar.

ekil 5.10 Grsel liki Biimlerinden Pasif Kontak rnei; Levent Park (E.Erdnmez arivi)

107 Ak kamusal alanlarda yaam dierleri ile birlikte olma frsat sunar. Dier insanlarla birlikte olmak, onlar grmek ve duymak, onlardan etki almak yalnz kalmaya kyasla daha olumlu deneyimler salar. Mekan, sadece belirli bir kii ile deil dierleri ile birlikte olma imkann da sunmaktadr. Kamusal alanlardaki dk younluklu etkileim biimleri ile ilgili olaslklar analizlerde grlebilmektedir. Mekann kullanmnda gz ainalnn olumasn pasif kontak - etkileim biimlerine rnek olarak gsterebiliriz. Alan almasnda yaplan anketlerde (farkl yalarda, farkl ekonomik snflardan ve farkl cinsiyetten rastgele seilmi 50 kullanc ile yaplmtr), alann kullanmndan kaynaklanan dier insanlarla iletiim biimlerinden gz ainal (pasif iletiim biimi) var m sorusuna kullanclar %84 evet ve %16 hayr olarak cevap vermilerdir.

izelge 5.2 Pasif letiim izelgesi

25

20 15 Bayan 10 5 0 Evet Hay r Erkek

Erkek Bayan

izelge 5.3 Mekan Kullanclarnda Gz Ainal

MEKANI KULLANIRKEN GZ ANALII OLUMAKTADIR
Bayan Evet Hayr 20 3 23 Erkek 22 5 27 Toplam 42 8 50 DAILIM % 84% 16% 100%

108 Dier insanlarn deneyimlerini televizyon, video ya da filmlerden pasif bir gzlemci olarak izlemek yerine kamusal alanlarda mevcut bulunarak bir ekilde katlmda (etkileimde) bulunmak, sosyal yapnn kurulmas bakmndan daha anlamldr. Mekan mevcut ilikileri korumak iin de bir frsat yaratmaktadr.

ekil 5.11 Levent - Metrocity nnden Etkileim Biimlerine Bir rnek (E.Erdnmez arivi) Dk younluklu etkileim biimleri ayn zamanda dier temas formlarnn geliebilecei bir durumdur (Gehl, 1996). Sadece orada bulunmakla balantl olarak spontane gelien kontaklar genellikle geici ve ksa srelidir - ksa bir konuma, bankta yanndaki adam ile ksa bir tartma, otobsteki bir ocukla sohbet, alan birini grp birka soru sormak ve bunun gibi. Eer katlmc istekli ise, bu basit seviyeden kontaklar dier seviyelere geliebilir. Ayn mekan paylama bu durumlarn her birinde ilk gerekliliktir. Gnlk aktivitelerle balantl ska gerekleen bulumalarn ilikilerin gelitirilmesinde imkann arttrd anketlerde saptanm bir gerektir.

ekil 5.12 Levent Park, Ak Kamusal Alanda Bir Arada Bulunan nsanlar (E.Erdnmez arivi)

109 Bu durum tm ya guruplarnn nemli bir ksmnn kendilerine yakn yerde alan ya da yaayan arkadalar ve tanklar ile daha sk ve yakn bir kontak oluturabildiklerinin altnda yatan sebeptir. Bu irtibat korumann en kolay yoludur. Ak kamusal mekanlarn salad sosyal mekanlar aracl ile, insanlarn nasl altklarn, nasl davrandklarn, nasl giyindiklerini kefetme, toplumun yaps hakknda bilgi edinme, beraber yaadmz insanlarla ilgili fikirler edinme imkann yaratmaktadr. Tm bu bilgi ak sayesinde birey toplum ve fiziksel evresi ile gvenli bir iliki kurma olanana sahip olmaktadr. Bu ekilde ak kamusal alanlarda ska rastlanan insanlar kiiler iin birine dnmekte ve toplumu oluturmaktadrlar.

5.3. Levent - Maslak Aks zerinde Ak Kamusal Alan Kullanmna Ynelik Analizler Toplumda dier insanlar deneyimlemek pasiften aktife iletiim iinde olmak, binalar ve dier hareketsiz objeleri deneyimlemeye kyasla konuan ve hareket eden insanlar deneyimlemek, zengin duyusal bir eitlilik sunmaktadr (Gehl, 2004). nsanlarn dier insanlarla karlatklar anlar sosyal iliki bakmndan zellik gstermektedir. Yeni durumlar ve snrsz uyarmlar ortaya kmaktadr. Bu sebeple yaayan ehirler, binalarn renkleri ve ekilleri ne kadar zengin olursa olsun, deneyimleme asndan donuk denebilecek yaamayan ehirlere kyasla, her zaman uyarc ve deneyimleme asndan zengindirler ve mekanlar insanlarn birbirleri ile etkileime girmesine olanak salarlar. Kentsel mekanlarn kalitesini yryen insanlarn says ile deil, mekan nasl kullandklar, nasl zaman harcadklar, nelere baktklar, oturup mekann tadn kartmalarn gzlemlemekle tespit edebiliriz.

ekil 5.13 Levent Parknda Biraraya Gelen Kullanclar (E.Erdnmez arivi)

110 nsanlarn olduu her yerde - binalar, blgede yer alan konutlar, i alanlar, elence yerleri vs. - insanlar ve aktiviteleri dier insanlar ekmektedir, insanlar insanlar eker. Dierleri ile bir araya gelir ve kendilerini bakalarna yakn konumlandracak bir yer ararlar ve bununla birlikte devam etmekte olan aktivitelerin yaknnda yenileri balar.

ekil 5.14 Levent Park Gndz Kullanm (E.Erdnmez arivi) Buna uygun eilimler kamusal alanlarda oturmay seen insanlarda da grlr. Etraftaki aktiviteleri grmeye daha uygun konumlanm banklar genellikle daha ok tercih edilmektedir. nsan aktivitelerinin, dier insanlar hareket halinde grmenin cazibe merkezi konumuna geldii aka izlenmektedir. Kamusal alanlardaki sosyal amal imkanlarn salanmasna ynelik talep giderek artmaktadr. rnein kaldrm zerinde bulunan bfelerin evresinde veya kaldrm kafelerinde, bfenin ya da kafenin nndeki kaldrmdaki canllk ana ilgi odadr. Kaldrmlar ve sirklasyon alanlarnn varolmas tahmin edilebilecei gibi kaldrm kafelerinin de varolu sebebidir. Dkkanlarn, sergilerin gazete bayilerinin, sinemalarn nnde duraklamalarnda, dier insanlarn bu mekanlarn evrelerindeki sosyal ortamla ilikisi gzlenebilmektedir. Mekanlarn daha fazla insann kullanmas srecinde ve pasiften aktife ynelim aka grlebilir. Sradan durumlar, gndelik hayatn yaand alanlar kamusal alanlarn geliimi ile daha ok gzlemlenecektir.

111 Kamusal alanlarn mtevazi ancak yeterince kapsaml gerekliliini ifade edecek olursak (Gehl, 1996); gerekli d mekan aktiviteleri iin arzu edilen koullar, istee bal, zorunlu olmayan aktiviteler iin arzu edilen koullar, sosyal aktiviteler iin arzu edilen koullar.

Ayn yerde bulunma, birbirini duyma ve grme ile balantl kk ve byk olaslklarn deerinin, insanlarn kamusal alanlarda dier insanlarn bulunmasna verdikleri tepkileri aratran birok incelemede alt izilmitir (Jacobs, A., 1996).

ekil 5.15 Levent Park Kullanmna Bir rnek (E.Erdnmez arivi) Gzlem ve aratrmalarn sonucunda diyebiliriz ki insan ve insan aktiviteleri ilgi ve dikkatin yneldii en temel unsurlardr. Sadece grmek ve duymak ve dierlerine yakn olmak yolu ile oluturulan yaln iletiim formlar bile ehirlerin ve yerleim alanlarnn kamusal alanlar tarafndan sunulan imkanlar iin nemlidir. 5.3.1. Yaya Aktivitelerinde Potansiyel Alanlar ve Analizler Fiziksel ve fonksiyonel olarak ak kamusal alanlar kentsel planlama ve kentsel geliimde temel rol oynamaktadr. D mekan yaants kentlerde fiziksel planlamay byk lde etkilemektedir. Tasarm kararlar ile fiziksel mekan ve sosyal aktiviteleri etkilemek mmkn olmaktadr. D mekan aktiviteleri iin daha iyi ya da daha kt artlar oluturmak yaayan ya da yaamayan ehirler oluturmak da mmkndr.

112 Bu dorultuda pek ok kent teorisyeni, salkl kentsel dzenin temel bileeni olarak kamusal alanlarn toplumu yaplandrmadaki nemli roln belirtmektedirler. Bu fonksiyonel rolnn dnda ak kamusal alanlar, youn sosyal etkileimin gereklemesine ara olarak toplumsal bilincin glenmesini salamakta ve bu alanlar ehrin ana ekim merkezlerini tanmlayan temel unsurlar oluturmaktadrlar. Whyte'a gre, "bir kamusal alan baarl klan drt zellik vardr: ulalabilirdirler, insanlar eitli aktivitelerde bulunurlar, mekan konforludur ve iyi bir imaj vardr, ve sosyal faaliyetleri destekleyen, samimi, insanlarn birbiriyle bulutuu ve daha fazla sosyal etkileimin saland mekanlardr" (Whyte, 2000). Ulalabilirlik, insanlarn yaam kalitelerini koruyabilmek iin temel ihtiyalarna ulama zgrl ve yetileri olarak tanmlanmaktadr (Goodman, 1968). Bu sebeple, deiik insanlarn gelebildii ve ayn zamanda pek ok deiik eyi yapabildikleri ulalabilir bir kamusal alan, ulalabilir bir kavak noktas ve ulalabilir bir mekan olma zelliindedir. Kamusal alanlara fiziksel ve psikolojik ulam, tm ak alan planlamasnda gz nne alnmal ve bu ak kamusal alanlar, kentsel geliimin planlanmas aamasnn en nemli paras olarak deerlendirilmelidir. Goodmann da zerinde nemle durduu gibi, kamusal alanlar insanlara eitli ulalabilir olanaklar sunmal ve kentsel evrenin yaam kalitesini zenginletirici aralar olabilmelidirler. Bunun yan sra ak kamusal alanlarn kullanmnda llecek verilerden, gvenlik unsurunun salanmas en nemli noktalarn banda gelmektedir. Kullanclarn bir arada olmas, Jane Jacobsun da deindii gibi (Jacobs, 1969) sokakta gzlerin olmas (eyes on the streets) hiyerarik gvenlik sistemini ortaya kartmaktadr (kontrol sistemi). Kamusal alanlara ulam, bu alanlarn evreleri ile grsel ve fiziksel balantlar ile deerlendirilebilir. Baarl bir kamusal alan, ulamas ve kullanmas kolay yakndan ve uzaktan grsel olarak kolayca fark edilir olandr. Bunun dnda, sosyal etkileim ve kamusal alanlara ulaabilirlik iin sokak tipleri de etkili bir faktrdr. yi nitelikli bir kamusal alan grlmesi ve ulalmas kolay, mekan duygusu yaratan mekanlar olmaldr. Bu zellikleri ile mekan biraz uzak bile olsa insanlar oradan yrmekte veya oray kullandklar gzlemlenmektedir. Sosyal olarak canl, kullanlan bir kentsel mekan dier ok geni bir sosyal, ekonomik ereve ierisinde bireyin kendisinden farkl snf, ya, kltr,rk, din v.b. insanlarla, arkadalarla buluulabilen bir yer olma zelliini gstermelidir. Bu anlamda Psikolog Robert Sommer, (Sommer, 1969) aratrmalarnda insanlarn ak kamusal

113 mekanlarda sper-marketlere ve alveri merkezlerine gre drt kat daha fazla zaman geirdiklerini tespit etmitir. Konfor, gvenlik temizliin ve oturacak yeterli alanlarn bulunmasn, mekann iyi bir imajnn olmasn iermektedir. Baarl bir alan yaratma, arzu edilen konfora ulama ve kullanmn arttrlmasnda, bakm (muhafaza etme) en nemli faktrlerdendir (Bonaiuto, Aiello ve dierleri, 1999). Levent - Bykdere - Maslak aks zerinde odaklanan alma blgesi (ve yan blgeleri), hzla gelien bir blge olmas, zerinde birbirinden farkl kimlikleri barndrmas ve ayn zamanda gelien ekonomilerde ehirsel geliimi ve kamusal alanlarn kullanmndaki eksiklikleri yanstmas sebebiyle alma alan olarak seilmitir. Bu alma yntemi kapsamnda kamusal alanlarn kullanmn lmlemede, konfor, kalite, ve estetik kayglar temel deikenler olarak saptanmlardr. Bunlar kentsel tasarmda ve sosyal etkileimi arttrmada temel role sahiptir ve toplum duygusu oluturmaya yardmc olurlar. Bu kapsamda, bu alanlar tm yerel halk hedeflemeli ve eitli aktivitelerle deiik insan guruplarna hizmet vermelidir.

izelge 5.4 Ak Mekan Kalitesinin Salanmas

Konfor Rahat kullanlan mekanlar verimli bir ekilde kullanlr ve iyi bir imaja sahiptirler Kalite Kamusal alanlarda eitli aktiviteler ve olanaklar yaratmak baarl mekanlarn temel unsurlarndandr Estetik Kayg-kltr kimlik

llecek Veri Gvenlik

Yntem Kamusal alanlarda gvenliin ve gvenlii etkileyen faktrlerin saptanmas

Aktivite olanaklarn eitlilii

ve Kamusal alanlardaki mevcut aktivite ve olanaklarn saptanmas ( gzlem ve anket)

Fiziksel ekicilik ve bakm, baarl Bakm, temizlik mekanlar oluturmann nemli Grnm etmenlerindendir

Fiziksel grnm ve bakmllk derecesinin saptanmas (gzlem ve anket)

114 Buna ek olarak alan almasnda kullanlacak bir dier yntem; kullanc profili tanmlanarak, blgenin ak kamusal alan olarak deerlendirilmesindeki en nemli faktrler olan; ulalabilirlik, kalabalklk derecesi, konfor ls, aktivite ve olanaklarn eitlilii, kalite gstergeleri, gvenlik, fiziksel ekicilik, estetik kaygnn gz nnde bulundurulmas fonksiyonel ve kullanlabilirlik olarak ele alnmtr. Bu sebeple, konfor, kalite, estetik gibi kamusal alann kendisi ile ilikili fiziksel ve fonksiyonel deerlendirmelerin temelini oluturmaktadr (Skaeveland, 2001).

izelge 5.5 Yaknlk - llecek Veri - Yntem Yaknlk nsanlar yerlerde kamusal alanlara llecek Veri yakn -Ak alanlarn -yeri - konut ile -Kullanm ak kamusal alan gzlem ve arasndaki mesafe -Yaknlk olarak tespit etme alanlarn mekanlardan sknn anketlerle Yntem ak kamusal

kamusal -Mevcut

bulunduunda, kamusal

altnda, alanlarn belirlenmesi alanlarn tespiti

oturduunda,

kullanm artmaktadr

grsel -Kamusal

alglanp bulunan

alglanmadn tespiti alglanabilirliinin tespiti (anket ve gzlemlerle) Ulam yollar ve aralar fiziksel yap ve sokak tipleri -Sokak tipi , -ara trafii, -yaya nitelii, -kaldrmlar - Yaya ulam yollarnn belirlenmesi ulamn belirlenmesi - Toplu tama aralarnn mekan kullanmnn etkilemesinin tespiti yeterliliinin

ulalabilirlii etkiler.

ulamnn - Kaldrmlarn ve toplu

115 Kamusal alanlarn kullanm, bu alanlarn ulalabilirlii, bunlarn fiziksel ve fonksiyonel yaplar, hzl kentsel bymenin olumsuz etkiledii konularn banda gelmektedir. zellikle gelien ekonomilerde, kentsel yerleimler iindeki kamusal alanlar, iyi donanml ehirlerin ada standartlarna erimenin ok uzandadr. Bu almada ele alnan Levent - Maslak aks zerinde yer alan kentsel ak alanlar, bu tr kent yaamna bir u rnek olarak tanmlanabilir. Analizler sonucunda aks zerinde ok katl binalar, yeralt park alanlar, youn ara trafii, binalar ve eitli kullanm alanlar arasnda uzun mesafeler ve niteliksiz, ihtiyaca cevap veremeyen yaya yollar yer ald tespit edilmitir.

ekil 5.16 Leventte Yaya Ulamna Ynelik Bir rnek (E.Erdnmez arivi)

ekil 5.17 Levent Yaya Kaldrm Kullanmna Bir rnek (E.Erdnmez arivi)

116 Levent - Maslak aks zerinde bu almann da amacn oluturan, ak kamusal alan kullanmna ait nitelikli bir rnee rastlanamamaktadr. Mevcut niteliksiz yaya yollar da youn kent ii ulamna terkedilmitir ve ara park yerleri olarak kullanlmaktadr. stanbul ehrinin belkemiini oluturan, bir ok sosyal kimliin ve yerleimin mevcut bulunduu bu aks zerinde binalar ve aralar grmek mmkn olsa da yaya trafiinin neredeyse mmkn olmamas sebebiyle insanlarn dolamna ak bir mekandan sz etmek g olmaktadr. Binalarn yaknnda ak havada bulunma artlar olduka snrldr.

ekil 5.18 Leventte Yaya Yollarnn Kullanmna Ynelik rnek (E.Erdnmez arivi) Ak kamusal alanlar, ak alan kalitesini ve niteliini salayamamaktadr ve kentli geneline imkan sunmaktan ok uzaktr. ehir planndaki ok byk uzaklklar sebebiyle ak alanda deneyimleyecek ok az ey vardr ve zamana ve mekana yaylm pek az aktivite burada yer almaktadr.

ekil 5.19 Metro k, e Gidi Saatlerindeki Younluk (E.Erdnmez arivi)

117 Levent - Maslak Aks zerinde alma Blgesi olarak seilen ak kamusal alann kullanmna ynelik davransal haritalama yntemi ile oluturulmu analizlerde yaya aktiviteleri, mekan kullanmlar, kullanm zamanlar, younluklar belirlenmi ve iaretlenmitir.

ekil 5.20 Levent Blgesinde Pazartesi len Aras Kullanm Younluu Pazartesi le aras ak kamusal mekan kullanmnn olduka aktif olduu

gzlemlenmektedir. Tespitlerin yapld saat aralnda; Levent Parknda oturanlara, bir eyler yiyenlere, Metro klarn kullanan, birbirlerini bekleyen insanlara sklkla rastlanmtr.

ekil 5.21 Levent Blgesinde Perembe k Saatleri Kullanm Younluu

118

ekil 5.22 Levent Blgesinde Cuma Akamst Saatleri Kullanm Younluu Hafta aras kullanmda le aras ve i giri k saatleri haricindeki kullanmda kullanc saysnda nemli bir azalma gzlemlenmektedir. Kullanclarn younluu, ulam noktalarnda ve Metrocity alveri merkezi nnde gzlemlenmektedir.

ekil 5.23 Levent Blgesinde Cumartesi Akamst Saatleri Kullanm Younluu

119 Hafta sonu ilerleyen saatlerde ak kamusal mekan kullanmnn nemli lde azald ve younluun ulam noktalarnda yer ald - metro duraklar ve otobs duraklar - gzlemler ve fotoraflarla tespit edilmitir.

ekil 5.24 Levent Blgesi Toplu Tama Ulam Noktalar Seilen alma alannda kullanclara yneltilen sorular, anketler ve gzlemler dorultusunda blgede kullandklar mekanlarn tespitin yukardaki grafikte gsterilmitir. Kullanclar ulam noktalarn, otobs duraklarn ve metro klarn-zorunlu aktiviteler, kullanmaktadrlar. Anketler sorularnda kan sonularda en ok gidilen yerler; i merkezleri (Sabanc kuleleri, kuleler, Yap Kredi kuleleri), ulam noktalar, Levent ar, SSK binas ve mezarlk olmutur. alma blgesi olarak seilen Levent - Bykdere - Maslak aks zerinde zemin kat kullanm, arlkl olarak bro ve i merkezi kullanmndadr. Zemin kat ilevleri, bro ve gvenlik birimleri arlkl olarak tespit edilmitir. Kullanm yaya potansiyeline hizmet / servis verecek imkan salayamamaktadr.

120

ekil 5.25 Levent Blgesi Zemin Kat Kullanm

121

ekil 5.26 Yar Kamusal Kamusal Alan Analizi Blgede yar-kamusal, ve yar-zel alanlarn olmamas dikkat ekmektedir.

122 Bu dorultuda, Levent - Maslak alan, Bykdere Caddesi zerinde yaplan almada farkl yalarda, farkl ekonomik snflardan ve farkl cinsiyetten rastgele seilmi 50 kullanc ile yaplan anketler sonular, alann kullanclar, kullanclarn profili, alann hangi amala kullanld, alann ihtiyaca cevap verip vermedii ve kamusal mekan kalitesi ile ilgili veriler aadaki ekilde deerlendirilmitir:

izelge 5.6 Anket Grubunun Ya ve Cinsiyet Dalm YA 10-18 19-25 26-40 41-55 56+ BAYAN 2 9 7 4 1 23 ERKEK 2 11 6 6 2 27 TOPLAM 4 20 13 10 3 50 YA GR % 8% 40% 26% 20% 6%

izelge 5.7 Ya Grubu Dalm

YA GRUBU DA ILIMI

40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 10-18 19-25 26-40 41-55 56+

Levent konum olarak iki ana ifadeye sahiptir: 1- Aktif i hayatn oluturan 19-40 ya arasnn i yerleri ile evrelenmi bu blgeyi kullanmdaki hakim arl grlmektedir. 2- alan ve renci kesim iin ulam aksnda ana aktarm noktalarndan biridir.

123

izelge 5.8 Anket Grubunun Ya ve Cinsiyet Dalm

12

10

8 BAYAN ERKEK

0 10-18 19-25 26-40 41-55 56+

Denilebilir ki tm ya gruplarnda, blgenin kullanmnda cinsiyet asndan nemli bir farkllk bulunmamakta, grafik benzer bir dalm gstermektedir kinci grafikte de ak kamusal mekan kullanclarnn eitim durumu profiline bakldnda, genel eitim seviyesinin Trkiye ortalamasnn olduka zerinde olduu gzlemlenmektedir. izelge 5.9 Anket Grubunun renim Durumu renim Durumu lkokul Ortaokul Lise niversite r. niversite Mezunu Bayan 4 0 6 6 7 23 Erkek 4 1 9 5 8 27 Toplam 8 1 15 11 15 50 DAILIM % 16% 2% 30% 22% 30%

izelge 5.10 Anket Grubunun renim Durumu

RENM DURUMU

30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% lkokul Ortaokul Lise niversite r. niversite Mezunu

124 izelge 5.11 Kullanclarn Oturduu Blgeler Yaknlk Derecesi 1.Derece Blge 2.Derece Blge 3.Derece Blge Bayan 13 5 5 23 Erkek 14 4 9 27 Toplam 27 9 14 50 DAILIM % 54% 18% 28%

1. Derece blge ierisinde, Gltepe, eliktepe, Levent, Etiler, Sanayi Mahallesi, Seyrantepe, Maslak, 4 Levent 2. Derece blge ierisinde, Saryer, ili, Mecidiyeky... 3. Derece blge ierisinde, Anadolu Yakas, Boazii, Fatih, Eyp, Bakrky, Bayrampaa v.b. izelge 5.12 Anket Grubunun kametgah

NEREDE OTURUYORSUNUZ

14 12 10 8 6 4 2 0 1.Derece Yakn 2.Derece Yakn 3.Derece Yakn Erkek Bayan Bayan Erkek

Kullanclarn byk ounluunun %54, inceleme alan ile 1.derecede ilikili blgelerde oturduu tespit edilmitir. Birinci derece yakn evre iin bu alan temel ulam merkezi grevini stlenmi, potansiyel olarak blgenin en belirgin ak kamusal alann oluturmaktadr.

125

izelge 5.13 Anket Grubunun Ekonomik Durumu EKONOMK DURUM Gelir Az-Orta Orta yi ok yi Bayan 2 12 8 1 23 17 8 2 27 Erkek Toplam 2 29 16 3 50 DAILIM % 4% 58% 32% 6%

izelge 5.14 Anket Grununun Ekonomik Durumu

KULLANICILARIN EKONOMK DURUMU

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Az- Orta Orta yi ok yi

Blge kullanclarnn orta ve zeri gelir seviyesinde olduklar tespit edilmitir. alanlar ile kuatlm olan bu blgenin alanlar tarafndan younlukla kullanld gzlemlenmektedir. Orta dzey gelir grubu ve iyi dzey gelir grubuna hizmet salayan ok katl plazalarn blgede younluu arttka gelir seviyesinin de doru orantl artt tespit edilmitir.

126 izelge 5.15 Ak Kamusal Alan Kullanm Hangi sklla Hergn Haftada ki - Haftada Bir Ayda Bir Nadiren Ylda Bir Bayan 4 3 8 5 2 1 23 Erkek 10 5 5 4 2 1 27 Toplam 14 8 13 9 4 2 50 DAILIM % 28% 16% 26% 18% 8% 4% 100% BAYAN ERKEK % 17% 13% 35% 22% 9% 4% 100% % 37% 19% 19% 15% 7% 4% 100%

izelge 5.16 Kamusal Kullanm

KAMUSAL KULLANIM 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Hergn Haftada Haftada ki - Bir Ayda Bir Nadiren Y lda Bir

izelge 5.17 Ak Kamusal Kullanm

AIK KAMUSAL KULLANIMI
40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Hergn Haf tada Haf tada ki - Bir A yda Bir Erkek Bayan Nadiren Y lda Bir Bayan Erkek

127 izelge 5.18 Ak Kamusal Kullanm DAILIM % 2% 2% 92% 4% 100% BAYAN ERKEK % % 0% 4% 0% 4% 96% 89% 4% 4% 100% 100%

Neden Eitim Konut , ulam Gezme, ulam

Bayan 22 1 23

Erkek 1 1 24 1 27

Toplam 1 1 46 2 50

izelge 5.19 Mekann Kullanm Amac

MEKANIN KULLANIM AMACI

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Eitim Konut , ula m Gezme, ula m

izelge 5.20 Mekann Kullanm Amac

MEKANIN KULLANIM AMACI

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% E itim Konut , ula m Erkek Bayan Gezme, ula m Bayan Erkek

Kullanclarn nemli bir ksm ak kamusal mekan sk olarak kullanmaktadr. Bu kullanmn nemli bir sebebi blgenin i merkezleri ve ulam merkezleri ile evrelenmi olmasdr. Ak kent mekannn kullanm zorunlu aktiviteler olan i ve ulam zerinde younlamtr (%92).

128 izelge 5.21 Mekan Kullanm - stee Bal Neden Evet Nadiren Hayr Bayan 3 1 19 23 Erkek 1 2 24 27 Toplam 4 3 43 50 DAILIM BAYAN ERKEK % 8% 6% 86% 100% % 13% 4% 83% 100% % 4% 7% 89% 100%

izelge 5.22 Mekan Kullanm - stee Bal

MEKAN KULLANIMI - ste e Ba l

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Nadiren Hay r

izelge 5.23 Mekan Kullanm - stee Bal

MEKAN KULLANIMI - ste e Ba l

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Nadiren Erkek Bayan Hay r Bayan Erkek

129

Mekan istee bal aktiviteler iin bir ekim merkezi olamamaktadr. Bir nceki grafikte de grld zere ak kamusal mekann kullanm zorunlu kullanma dnk gereklemektedir. stee bal kullanmn bu denli az olmas mekann sosyal, fiziksel kalitesinin yetersiz olduunu belirlemektedir.

izelge 5.24 Alann Kullanm - Gndz ALANIN KULLANIMI Gndz Gndz Var Var - Nadiren Bayan 20 3 23 Erkek 23 4 27 Toplam 43 7 50 DAILIM BAYAN % 86% 14% 100% % 87% 13% 100% ERKEK % 85% 15% 100%

izelge 5.25 Alann Kullanm - Gndz

ALANIN KULLANIMI - Gndz

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Var V ar - Nadiren

Blgenin kullanm gndz vakitlerinde, zorunlu aktivitelreden ulam ve i iin kullanmndan dolay cinsiyet ayrm olmadan youn olarak kullanlmaktadr. Anket yaplan kiilerden % 86s mekan gndz kullanmaktadr.

130 izelge 5.26 Alan Kullanm - Gece Gece Var Yok Nadiren 23 Bayan 1 22 Erkek 2 21 4 27 Toplam 3 43 4 50 DAILIM BAYAN % 6% 86% 8% 100% % 4% 96% 0% 100% ERKEK % 7% 78% 15% 100%

ekil 5.27 Levent - Ak Kamusal Alann Gece Kullanmna Bir rnek (E.Erdnmez arivi) ncelenen blge ierisinde Metrocity nnde yer alan ak mekanda insanlara ve insan aktivitelerine ynelen ilgi, binann giriinin kapanma saatlerinden sonra - alann kullanlmad, ssz bo bir mekan haline dnd, hi kimse yokken, kimsenin durup bakmad gzlemler sonucunda saptanmtr. izelge 5.27 Alan Kullanm - Gece
ALAN KULLANIMI - Gece

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% V ar Y ok Nadiren

131 izelge 5.28 Alan Gvenli mi - Gndz Neden Evet Hayr Bayan 12 11 23 Erkek 18 9 27 Toplam 30 20 50 DAILIM BAYAN ERKEK % % % 60% 40% 100% 52% 48% 100% 67% 33% 100%

izelge 5.29 Alan Gvenli mi - Gndz

ALAN GVENL M - Gndz

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r

izelge 5.30 Alan Gvenli mi - Gndz

ALAN GVENL M - Gndz

70% 60% 50% 40% Bayan 30% 20% 10% 0% Evet Hay r Erkek Bayan Erkek

132

Alann gvenlilii ak mekan kalitesini belirleyen en nemli unsurlardan biridir. Yaplan anket almalarnda alann gndz kullanm genel olarak gvenli bulunduu, zellikle erkek kullanclarn alan daha gvenli bulduu tespit edilmitir. Alann kullanmn gvensiz bulanlar ara ve yaya trafiindeki dzensizliinden ikayet etmilerdir.

izelge 5.31 Alan Gndz Gvenli Bulanlarn Ya ve Cinsiyet Dalm

BAYAN ERKEK YA 10-18 19-25 26-40 41-55 56+ BAYAN 1 4 2 2 3 12 ERKEK 1 7 4 5 1 18 TOPLAM 2 11 6 7 4 30 YA GR % 4% 22% 12% 14% 8% % 4% 17% 9% 9% 13% 52% % 4% 26% 15% 19% 4% 67%

izelge 5.32 Alan Gndz Gvenli Bulanlarn Ya ve Cinsiyet Dalm izelge 5.33 Alan Gndz Gvenli Bulanlarn Ya Dalm

ALANI GNDZ GVENL BULANLARIN YA VE C NS YET DA ILIMI

30%

ALANI GNDZ GVENL BULANLARIN YA DA ILIMI

25%

25%

20%

20% Bayan Erkek

15%

15% 10%

10%

5%

5%

0% 10-18 19-25 26-40 41-55 56+

0% 10-18 19-25 26-40 41-55 56+

Kullanclarn ya ilerledike mekann gvenli bulunma yzdesinin dt tespit edilmitir.

133 izelge 5.34 Alan Gvenli mi - Gece Gvenli mi Evet Hayr Bayan 1 22 23 Erkek 3 24 27 Toplam 4 46 50 DAILIM % 8% 92% 100% BAYAN ERKEK % % 4% 11% 96% 89% 100% 100%

izelge 5.35 Alan Gvenli mi - Gece

ALAN GVENL M - Gece

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r

izelge 5.36 Alan Gvenli mi - Gece

ALAN GVENL M - Gece

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r Erkek Bayan Bayan Erkek

Geceleri terk edilmi bir mekana dnen inceleme alan kullanclara gvenlik duygusu salayamamaktadr. Bunun en nemli sebebi kullanclar iin blgenin tenha ve terk edilmi olmasdr. Bu durum yukardaki grafiklerde arpc bir biimde ortaya konmaktadr.

134 izelge 5.37 Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu mkan Veriyor mu Evet Hayr Bayan 2 21 23 Erkek 3 24 27 Toplam 5 45 50 DAILIM % 10% 90% 100% BAYAN ERKEK % % 9% 91% 100% 11% 89% 100%

izelge 5.38 Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu

AIK KAMUSAL ALAN FARKLI AKT V TELER'E MKAN VER YOR MU

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r

izelge 5.39 Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu

AIK KAMUSAL ALAN FARKLI AKIT V TELERE MKAN VER YOR MU
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r Erkek Bayan Bayan Erkek

Blgenin ak kamusal mekan kullanmda zorunlu kullanm dnda farkl kullanmlara imkan vermedii tespit edilmitir. Blgenin kullanclar tarafndan sk kullanmna ramen alann kullanclara fiziksel ve sosyal imkanlar salayamamas byk bir eksiklik olarak gzlemlenmektedir. Bu durum blgeyi nadiren kullanlan ya da gelip geilen bir yapya dntrmektedir.

135 izelge 5.40 Yaya Kaldrmlar - Yry Alanlar Yeterli mi Yeterli mi Evet Hayr 23 23 27 27 Bayan Erkek Toplam 0 50 50 DAILIM % 0% 100% 100% BAYAN % 0% 100% 100% ERKEK % 0% 100% 100%

Mekann kalitesi ile ilgili bir dier deiken yayalar iin yaratlan imkanlarn yeterliliidir. Blgede yaplan gzlemlere dayanlarak ve anket sorularna verilen cevaplar dorultusunda bu konudaki byk eksiklik tespit edilmitir. Blgenin youn biimde ulam amal kullanlmasna karn yaya sirklasyonunun iyi organize edilmemi olmas, kaldrmlarn kullanszl, yaya hareket alanlarnn motorlu ara park yerlerine dntrlmesi ile hareketin imkanszlamas blgenin ak alan kalitesini neredeyse ortadan kaldrmaktadr. Ankete katlan elli kullancnn tamam bu konudaki, yetersizlikten ikayet etmitir.

izelge 5.41 Yaya Kaldrmlar - Yry Alanlar Yeterli mi

YAYA KALDIRIMLARI - YRY ALANLARI YETERL M

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r

136 izelge 5.42 Tandklarna Rastlyor mu Bayan Evet Nadiren Hayr 16 2 5 23 Erkek 14 5 8 27 Toplam 30 7 13 50 DAILIM BAYAN ERKEK % % % 60% 70% 52% 14% 9% 19% 26% 22% 30% 100% 100%

ekil 5.28 Levent Parknda Birbirleri ile Sohbet Eden nsanlar (E.Erdnmez arivi) Mekanda tandklara rastlamak blgenin i ve ulam amal sk kullanm ile ortaya kan bir sonutur. Bu sebeple mekan en dk derecede pasif kontak formlarndan tandk ve arkadala uzanana daha yksek derecede etkileim biimlerini yaratabilecek potansiyel imkanlar yaratabilecek zelliktedir.

izelge 5.43 Tandklarna Rastlyor mu

TANIDIKLARINA RASTLIYOR MU

60%

50%

40%

30% 20%

10%

0% Evet Nadiren Hay r

137 izelge 5.44 Oturulabilen, Buluulabilen Kamusal Ak Alan htiyac Var m Ak Alan htiyac Var m Evet Hayr Bayan 21 2 23 Erkek 24 3 27 Toplam 45 5 50 DAILIM % 90% 10% 100% BAYAN ERKEK % % 91% 9% 100% 89% 11% 100%

izelge 5.45 Oturulabilen, Buluulabilen Kamusal Ak Alan htiyac Var m

OTURULAB LEN; BULU ULAB LEN KAMUSAL AIK ALAN HT YACI VAR MI

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r

izelge 5.46 Ak Kamusal Alan htiyacnn Cinsiyete Gre Dalm

AIK KAMUSAL ALAN HT YACI'NIN C NS YETE GRE DA ILIMI

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Evet Hay r Erkek Bayan Bayan Erkek

Blgede ak kamusal alanlara ihtiya olduu kullanclarn %90 tarafndan belirtilmitir. Bu cevaplarda blgede nitelikli bir ak kamusal alan bulunmad ifade edilmitir. Ak kamusal alan ihtiyac tm ya gruplarnda ve cinsiyet ayrm olmakszn tm kullanclar tarafndan ortaya konmutur.

138

ekil 5.29 Bykdere Caddesi, Levent Metro Girii, Kentsel Donat Eksiklii rnei (E.Erdnmez arivi) Anketler yolu ile de deerlendirildii zere kamusal alanlarn zayflama iinde olduklar, iyi deerlendirilemez, kullanlamaz ya da ulalamaz durumda olduklar tespit edilmitir. Anket sonular nemli lde gstermitir ki; farkl zellikteki (ya, cinsiyet, eitim seviyesi, aile yaps) insanlar sorulara byk yzdede ayn anlayla cevap vermilerdir.

ekil 5.30 Ak Kamusal Alanlarn Farkl Aktivitelere mkan Vermemesi (Gehl, 1996)

139 Yaplan tespitlerden ve anket sonularndan anlald zere kamusal alanlarn verimli kullanlmamasnn en nemli sebepleri arasnda; Ak kamusal mekanlarn zorunlu aktiviteler dnda- ulam gibi- farkl, istee bal aktivitelere imkan vermemesi (rekreasyon amal kullanm, gezme, oturma v.b.), Her sosyal ve ekonomik snftan insann kulland metro klar, otobs duraklar gibi ulam noktalarnda toplanma , dalma ve beklemeye uygun ak kamusal mekanlarn olmamas, Bu mekanlarn yeterli kaliteyi salayamamas- konfor, gvenlik gibi, Sokaklarn fiziksel yaplarnn yayalarn kullanmna uygun olmay, Aks zerindeki yerleimin tek fonksiyona dnk olmas- iyerleri, plazalar olmas, Ak kamusal alan besleyen yap bloklarnda zemin kat kullanmnn yaya kullanmna hizmet salamamas, sosyal aktivitelere imkan vermemesi (kafe, restaurant gibi) bunlarn yerine otopark kullanm ve plaza gvenliine dnk olarak kullanm, Yayalar iin alternatif yollar olamay, Sokaklarn ana trafik arterleri olmas,

ak kamusal alann kullanmndaki problemler arasnda saylabilmektedir ve sonu olarak kamusal alanlar yeterince deerlendirilememekte ve amacna uygun olarak kullanlmamaktadr.

ekil 5.31 Ak Kamusal Mekan Kullanmnda ncelikli Durum Grafii (Gehl, 1996) Jan Gehlin Los Angeles iin vermi olduu bu rnekte, kent mekan ierisinde nem derecesi olarak 1. derecede ara gsterilirken, yaya ulam ve yaya faaliyetlerinin nemsenmeme durumu Maslak aks Levent blgesi iin de sz edilebilmektedir.

140

Konfor, gvenlik, bakm, temizlik gibi deikenlerin aktivite ve olanaklarn eitliliinin kamusal alanlarn kullanm etkiledikleri anketler sonucunda ve ortak bir anlayla teyid edilmitir. nsanlarn byk ounluu bu deikenlerin kamusal alanlarn deerlendirilmesindeki etkisi zerinde ayn fikirdedirler. Ancak anketlerin yapld blgenin bu zelliklere sahip olmamas sebebiyle insanlar bu alanlar genel olarak kullanmamaktadr ve kent mekan ak kamusal alan ihtiyacna cevap verememektedir. Anketler ve gzlemler sonucunda tespit edilen, bir kamusal alann kullanm, ya, cinsiyet, ekonomik yap ya da eitim seviyesi gibi kullanc zelliklerinden ok, fiziksel ve ilevsel zellikleriyle ilikilidir.

5.4. Ak Kent Mekanlarnn Dnya Kentlerindeki rneklerle Deerlendirilmesi Ak kamusal alanlar, bu alanlarn kullanma dair stratejileri, sosyal yapnn oluumundaki rollleri son yllarda hkmetler ve yerel otoriteler tarafndan youn bir biimde gndeme getirilmekte ve tartlmaktadr. Kamusal alanlar zerine eitli yaklamlar, doal kaynaklar korunup ve gelitirilirken ehirsel alanlarn rekreasyon ve kltr amal kullanmla ilikilendirilmesi tm dnyada tartlan konular arasndadr. Alnan kararlarda ve planlamalarda, sokaklarn da ak kamusal kent mekanlarndan kamusal alan olarak nemi ve bunlarn toplumun daha geni bir kesiminin kullanm iin cazip bir hale getirilebilecei konular zerinde durulmaktadr. Konut, ticaret, sosyal ve kltrel eitliliin mmkn olan en geni kazanm kente canllk salamakta, fiziksel evrenin oluturduu ak kamusal mekanlar, sokaklar ehri fark edilir ve heyecan verici klmaktadr. Bu anlay ierisinde gnmzde ak kamusal mekanlarn deiik seviyelerdeki (kentsel lekten, detaya kadar) kentsel younluun ve yerel ak alanlarn farkl zellikleri, (deiik kullanc ihtiyalarna cevap verecek servisler, mekann esneklii, farkl kltrel, sosyal, etnik snflarn birarda bulunabilmesi gibi) salamas gerekliliinin nemini tartlmaktadr. Burada sunulan rneklerle amalanan; Trkiye geneliyle benzer sorunlar gsteren, tartlan ve zmler retilmeye allan uygulamaya dnk ele alnan ak kamusal mekan yaklamlarnn ortaya konulmasdr. Bu sonulardan hareketle hedeflenen; gnmzn problemlerini iinde barndran, stanbulun byme ekseninde olan ve bunun getirdii deiim, dnm srecini yaayan Bykdere - Levent - Maslak aks zerinde alnabilecek kararlar dorultusunda tartmay gndeme getirmektir.

141 5.4.1. Londra rnei

ekil 5.32 Londra ehir Merkezi Haritas - Ak Kamusal Alanlar (Gehl, 2004)

ngiltere ak kamusal alan kullanm stratejilerini hkmet ve belediye meclislerinde belirleyen ve dier Avrupa lkelerini etkileyen ilk rnek olmutur. Belediye meclisleri tarafndan dzenlenen ak kamusal mekan stratejilerinde, (London Borough of Richmond Upon Thames, Bridgnorth District Council - Statement of Licencing Policy v.b.) Londra, aralarnda dnya apnda tarihi ve modern mimari yaplarn, gzel park meydan ve geni caddelerin bulunduu pek ok pozitif deere sahip ehirlerden birisidir. Ancak arka plann zengin olmasna , karn, ehir ehrin pek ok blgesi ar tat trafiinin igali altndadr ve yayalar ve bisiklet srclerine yeterli nem verilmemi, bu kesim iin salanan imkanlar yetersiz kalmtr (Gehl, 2004). Bu ve benzeri problemler dorultusunda belediye meclisleri kamusal alanlara dnk yaplanmalar iin kararlar gelitirmektedirler.

142 Londra 2003 - 2006 toplumsal ve evresel planlamalarnda zerinde durulan konular zetlemek gerekirse ele alnanlar; Kltrel eitlilii desteklemek ve ne kartmak, Kltrel aktivitelere ulam ve bunlardan faydalanmay gelitirmek, Kltrel aktivitelerde bireysel performans desteklemek yer alrken belediye meclisi ve dier yerel otoriteler toplumsal planlamalarla, amalanan sonular almaya ynelik ksa, orta ve uzun vadeli planlar gelitirmektedirler (Williams, Gren, Jencks, 2001). Ak kamusal mekanlarn kullanmnn ve geliiminin hedeflendii bu planlarda hedeflenenler; Blgeyi benimsemeyi glendirmek, Bu kentsel mekanlarda kendini gvenli hissetmek, temiz ve mutluluk verici bir evrede yaamak ve finansal olarak servisleri salamak, su ile mcadele etmek yer almaktadr.

ekil 5.33 Londra Kamusal Alan Staratejileri Belediye meclislerinin Londradaki ak kamusal mekanlarla ilgili, Toplumun her kesimi iin farkl deneyimler yaatacak eitlilikte ak kamusal mekanlara ulamn salanmas karar bulunmaktadr (EU Sustainable Development Strategy, 2005). Meclisin bu amaca ynelik hazrlad eylem plan u ekildedir;

143 Ak kamusal mekana grsel ve fiziksel ulam salamak Blgenin kimliini n plana kartmak Altyapy gelitirmek ve bakmn salamak

Ynetim ve Kullanm asndan; Toplum ve ziyaretilerin ihtiyalar iin gereksinimleri karlayacak planlamalar yapmak Kamusal ve zel kaynaklarn en iyi ekilde kullanmn salamak Toplum ve evre ile ilgili dier kurumlarn iletiimini gelitirmek Ak kamusal mekanlarn herkes tarafndan kullanmn desteklemek Salkl, gvenli evreler salamak ve aktiviteleri zenginletirerek su unsurlarn azaltmak evresel Koruma asndan; Blgenin ekolojik eitliliini korumak ve glendirmek Ak kamusal mekanlarn kalitesinin srdrlebilirliini salamak,

belediye konseyleri tarafndan alnan kararlar olmutur. Bu dorultuda Kamusal Alan ve Kamusal Hayat - Londra 2004 projesinde ele alnanlar u ekilde zetlenebilir; (Proje mellifleri, Transport for London & Central London Partnership, Project manager: Profesr Jan Gehl, Proje koordinatr: Henriette Mortensen, arch. MAA, ve London School of Economics, 2004).

ekil 5.34 Londra Kamusal Alan Fotograflar (E.Erdnmez arivi)

144 Proje kapsamnda kamusal alanlar - sorunlar ve potansiyeller ele alnmaktadr. Seilen blgelerde trafik, yayaya ve bisiklet yollarnn durumlar detayl olarak inceleme ve mevcut yap ierisinde zmler bulma arayn ortaya koymutur. Londra'da kamusal mekann kalitesini gelitirme ve problemlerin stesinden gelmek zere temel bulgular ve tavsiyeler bu proje kapsamnda ortaya konmu, mevcut durumu gelitirmek zere baz ana noktalara younlalmtr: - Ara trafii, yayalar ve bisikletliler iin daha iyi bir denge yaratlmas - Yry ve bisiklete binmek iin imkanlarn iyiletirilmesi - Dinlenme ve zaman geirme iin imkanlarn iyiletirilmesi - Sokak ve caddelerin grsel zelliklerinin gelitirmesi - nsan merkezli bir ehir kltr yaratlmas iin insanlarn bilinlendirilmesi

ekil 5.35 Londra Kamusal Alan Fotograflar (E.Erdnmez arivi) nsanlarn gezinmekten oyalanp durmaktan memnun olacaklar, canl ve kaliteli ak mekanlar salamak, insanlarn bu mekanlarda sosyallemesini desteklemek nemlidir. Mevcut durumda, Londra sokak ve meydanlarndaki belirgin yry aktiviteleri gurupta incelenmektedir:

- gerekli: alveri ve banliy trafii, - seimli: (tercihe bal) elence ve gezinme amal yry, - sosyal: kaldrm kafelerinde oturma, okuma, rahatlama, baknma ve konuma.

145

ekil 5.36 Yaya Dolam Alanlar zerindeki Engeller, Dar Yaya Yollar, Ulam Glkleri, Kent Donatlarnn Azl Londra'nn geneli elence amal kullanm gz nnde bulundurularak tasarlanmamtr ve ocuklarn ve yallarn sokaklar az kullandklar ve zellikle engellilerin ulam iin ok az imkan bulunduu dikkat ekicidir. Regent Caddesi ve Tottenham Court Road arasndaki blgede yaplan bir aratrma yayalarn %96snn 15 ve 64 ya arasnda olduunu gstermitir. Londra'da yrmek genellikle zorunluluk ve ilevsellik baznda gereklemektedir. Pek ok blgede yaplan almalar yaya aknda gn ii ve mevsimsel deiikliklerin ok az olduu sonucunu ortaya karm ve pek ok ehirde olduu gibi yrmenin temel olarak ihtiya sebebiyle olutuunu gstermitir. Baz aratrmalar da kamusal mekanlarn yaya ihtiyalarna hizmet edemediini iaret etmektedir;rnein, Oxford Caddesi'nn bats ya da Oxford meydan rahat yry kapasitesinin ok tesinde kalabalk bir yaya trafiine sahiptir (Gehl, 2004). Proje kapsamnda, ehir leinde, blge leinde ve detayda deiikliklerin uygulanmasyla hedeflenen amalar ve kamusal alan kullanmna ilikin alnan kararlar u ekildedir:

146 - evresel ve ekonomik faydalar salamas bakmndan yaya veya bisiklet ile ulamn tevik edilmesi, - Daha canl ve etkileimli bir kamusal alan yaratmak iin insanlarn ehirde dinlenmeleri ve zaman geirmelerini salamak, - Toplu tamaclk aktarma noktalarnda gvenlii ve kaliteyi arttrmak (zellikle otobslerde), - Caddeleri ve merkezi yerleri kolay ulalr hale getirmek, - Merkezi noktalar yeniden canlandrmak.

Bu durumlar yaratabilmek iin nerilen zmler de u ekilde olmutur: - Londra'nn yeil bir ehir olma potansiyelini ne karmak ve meydanlar, Thames Nehri ve parklar gibi mevcut deerlerin kullanmn en st dzeye karmak, - Ara trafii ve dier yol kullanclar arasnda daha iyi bir denge salamak, - Yol gvenliini arttrmak, - Trafiin ehirde yol at negatif evresel etkileri azaltmak, - Toplu tamaclk iin daha kaliteli zmler retmek, - Tutarl bir yaya trafii politikas gelitirmek, - Caddelere daha fazla yaya ncelii kazandrarak yry deneyimini glendirmek, - Kaldrmlar zerinde gereksiz ilanlar ya da kt yerletirilmi p kutular gibi engelleri kaldrmak, - nsanlarn sanat, peyzaj, yeillik ve oturma alanlar ile rahatlayabilecekleri daha iyi yry yollar ve alanlar yaratmak, - Yaya yolu geilerini ve herkesin kolayca ulaabilirliini arttrmak, - Kamusal alanlar tasarlarken iklimsel koullar dikkate alan gl bir tasarm. politikas gelitirmek (oturma alanlarndaki dorudan gelen gne nn nemi gibi) ve binalarn d cephelerinin gzelletirilmesi proje kapsamnda belirlenen noktalardr.

147 5.4.2. Frankfurt rnei

ekil 5.37 Frankfurtda Ak Alan Kullanm (E.Erdnmez arivi) Almanya Frankfurt rneinde, ak kamusal alan kullanm belediye meclisinin yaynlam olduu ak kamusal mekan dzenlemeleri ile yer alan ynetmelikler dorultusunda uygulamaya konulmutur. Bu ynetmelikler dorultusunda yaya hareketi stratejileri, insanlarn daha fazla yararlanabilecekleri kamusal alanlar ve bina kompleksleri sunulabilmesi konusunda mlk sahiplerine ve planlamaclara yardmc olmaktadr. Bu sonuca, gelimeden nce ana fonksiyonel risklere dikkat ekerek ve bunlar engelleyecek hedefe ynelik bir planla ulaabilmektedir. Yenilenen Frankfurt kentinde gelimekte olan yksek plaza bloklar i alanlar ile birlikte alnan kararlar dorultusunda burada yaayan ve alan kentliler iin ortak kullanm alanlarnn dzenlenmesi gereklilii zerinde durulmu ve bu konuda almalar yaplmtr. htiyalar dorultusunda kentlilerin birbirleri ile iletiimde olabilecekleri en nemli ak kamusal alanlar olarak nitelendirilen sokaklar bu konuda gerek ilevsel anlamda, binalarn zemin kat kullanm bu konuda nemli bir noktadr, gerekse dzenlemeler bakmndan yeniden yaplandrlmtr.

148 Ak kent mekanlarnn i saatlerinden ve hafta sonu alma saatlerinden sonra kullanm ve mekanlarn kullanlmamas Frankfurt iin tartlan bir konu olmutur. Bu dorultuda dzenlemelere gidilmi ve blgenin sadece iyeri kullanm ile deilayn zamanda konut kullanm da belirli yzdelerle zorunlu tutulmutur.

ekil 5.38 Frankfurt, ehir Merkezi (E.Erdnmez arivi) Alnan kararlarda uygulanan yaya stratejilerinin amalar: - Blge ve evresindeki alan arasndaki yerel ilikiyi, zellikle geni yollarla blnmeyi azaltacak ekilde glendirmek - Stratejik yaya balantlar kullanarak deiik ulam biimlerinin btnlemesini glendirmek - Kamusal alanlarn korunmasnda sivillerin katlmn zendirerek alan ynetimi iin harcanan personel giderini drmek - Blgedeki i yerleri iin yaya trafii yaratarak ekonomik canll glendirecek stratejiler tespit etmek (Pedestrian Strategy in Frankfurt, 2003) Belediye meclisi almalar kapsamnda yntem olarak, gzlem almalar, bilgisayar modellemeleri gibi en yeni ve ispata dayal teknikleri kullanmtr.

149 5.4.3. Rotterdam - Schouwburgplein rnei 1978de Hollanda Rotterdam kenti iin hazrlanan yapsal plan, 1985 - 1995 kent merkezi plan kompakt ehir anlayn gelitirmitir. Yerel ynetim bu ekilde ehir iinde ehre geri dn hareketini tetikleyecek yeterince cazip kentsel alanlar yaratacan dnmtr (Van Teeffelen, 1989). Bu kentsel dnm plan ierisinde kent iinde yer alan ak kamusal alanlar Bykehir yaantsn belirginletirmeli ve bu yzden yerletirilmeli gr ele alnmtr (Schnfeld, 1989). Gelitirilen sosyal - demokrat perspektifte, mekanlar ve yeil alanlar kent kullanclarnn konut yaplamalarna datlmaldr gr hakimdir. Ak kamusal alanlar kent kltrnn yansmalardr. Kent mobilyalaryla, aydnlatma elemanlaryla, oyun ve yeil alanlaryla mimari ilkelerin yeteri kadar anlalabilirlii salar. Bu balamda ele alnan Schouwburgplein - tiyatro meydan, konser salonu ile ehir tiyatrosu arasnda konumlanm, kapal alan ve ak hava faaliyetlerinin ehrin olabildiince merkezinde biraraya getirilebilmesi iin tasarlanmtr.

ekil 5.39 Schouwburgpleinden Grn Rotterdamda kent merkezi iinde ve banliyleri de kapsayacak ekilde etrafnda, yksek gelir grubuna dahil insanlar ve yeni kent kullanclar iin, yksek oranl kentsel alanlar oluturulmaktadr. Schouwburgplein de bu ak kamusal kent mekanlarna bir nek olarak, Rotterdamn merkezinde, youn ve her metrekarenin deerli olduu bir alanda yer almaktadr Her metrekarenin hesabnn yapld, bir yerde bu meydan nasl var oluyor? sorusu insanlarn buluabilecei ak kamusal alanlarn nemli ve deerli olduu dncesine bir cevap niteliindedir.

150

ekil 5.40 Schouwburgpleinden Grn Projenin sahiplerinden West8 - Martin Biewenga nn kamusal alanlarla ilgili dnceleri u ekildedir, Bence kentlerde kamusal alana sayg duyulmuyor. Mteriler de byle olabiliyor, ama eer ilgin kamusal mekanlar sunmazsanz yapacanz konutlarn hibir deerinin kalmayacan da anlyorlar. st ste olacaklar, nefes alacak ya da park veya piknik yapacak yer kalmayacak Yani kentte bir denge mevcut.

ekil 5.41 Schouwburgpleinin Gece Kullanm Tasarmclar ve halk tarafndan meydann ok kullanld ifade edilmektedir. Alanda pek ok aktivite gerekletirilmektedir, bu yzden Rotterdam'da ok popler bir meydan olma zelliini tamaktadr. Bu kentsel ak kamusal alann kent dokusu ile iyi balanm olmas da mekann kullanmn canl tutmaktadr.

151

ekil 5.42 Rotterdam ehri Silueti Meydann kullanm ile ilgili West8 - Martin Biewengann izlenimleri u ekildedir; Benim en ok sevdiim, aydnlatmas ile ahap bir basamak detay, bu bile bir etki yaratyor. Yazn meydann bir kesi tamamen Surinaml insanlar tarafndan kullanlmakta. Orada, tiyatronun evresinde arabanzla dolaabiliyorsunuz. Adamlar ellerinde byk stereolarla mzik dinliyorlar ve kzlar kenarda oturuyor, her ey ok gzel. Onlar provoke eden ey kk bir detay, biz tasarlarken bunu dnmemitik ama oluyor.kinci bir nokta ise; nesneyle fiziksel temas haline geebiliyorsunuz. Sadece teknoloji ve grmek deil, bir ziyareti olarak dokunabileceiniz bir kamusal alan var ki bu da olduka gzel. Meydandaki devasa elik kollar, yer deitirebilirsiniz, onlar bkebilir, evirebilirsiniz. Bu orada bulunan insanlar tevik eden fiziksel bir dokunu (West8, 2004, stanbul). [2] Mimar, Hollanda'da kamusal alanlarn eer kalabalk deillerse baarsz sayldna deinmitir. Eer bir kamusal alan yapyorsanz onun mmkn olduunca ok kii tarafndan kullanlmasn istersiniz. Ona gre bir pozisyon vermelisinizdir. Ve ok fazla kamusal alan yaparsanz da insanlar datm olursunuz dncesindedir. Ben, insanlarn %20'sinin Hollandal, geri kalannn ise Trk, Fasl ya da Surinaml olduu bir semtte yayorum. Ve benim semtimde sokaklarda hep insan vardr. Ve artlar orada da ayn, kt Hollanda iklimi, irkin kamusal alanlar. Ama insanlar sokakta buluuyorlar, kltrel olarak zenginleiyorlar. Martin Biewenga Hollanda kentlerini ve Trk kentlerini kyasladnda stanbulda daha ok sokak yaantsnn ak kamusla mekan yaants olarak bulunduunu ifade etmekte ve zellikle Yeni Cami nndeki byk kentsel ak alann her zaman insanlarla dolup tatn vurgularken bunun nedenlerini merkezi olmasna ve evresindeki insan younluuna balamaktadr.

152 5.4.4. Paris Champs-Elysees rnei

ekil 5.43 Champs-Elysees, Paris, Fransa Champs-Elysees caddesi Paris merkezde bulunan ara ve yaya trafiini birletiren, farkl snf, kltr den gelen insanlarn bir arada bulunmalarn salayan ana akstr. Kentsel kamusal alann aktif olarak kullanlmasndaki sebepleri u ekilde sralayabiliriz: Concorde Meydan'ndan Charles De Gaulle Meydan'na kadar uzanan Champ-Elysees Caddesi, kafelerin, tiyatrolarn ve butiklerin sraland, geni ve youn trafikli bir bulvardr. Zafer Ark (Arc de Triomphe) ve Dikilita (obelisk) arasndaki 4,2 kmlik yry yolu, geleneksel olarak aristokrasinin zenginlikleri ile gsteri yaptklar bir alanken; bugn de en baarl iyerleri ve hatta kaldrmlarda yryen insanlar, baarlarn bu blge ile ilikileri ile gsterirler. Byk ve prestijli i merkezleri ile kullanclar, yayalar dnyann bu en n yapm ak kamusal alanlarndan birinde bir arada bulunarak toplumu yaplandrrlar. Champ-Elysees'nin iyi bir kamusal alan niteliinde olmasn salayan durumu geni kaldrmlarn kafeler ve alveri birimleri iin yeterli alan salamasdr. Kaldrm kenarlar boyunca uzanan aalkl yol, yayalar ve ara trafii arasnda tampon bir blge oluturur. Champ-Elysees'de az sayda bank olmasna karn, pek ok ak alan restoran ve kafede yry yoluna dnk sandalyeler bulunur. Ak alanda oturma, bitkiler, kaplamalar (rt de olabilir), glgeler ve renklerle zenginletirilmitir. Kaldrmn grsel zenginlii renkli afiler, vitrinli dkme demir kiosklar (telefon kulbesi ya da bfe), sslemeli lambalar ve ilgin kaldrm desenleri ile desteklenmitir. Hareketlilik hava karardktan sonra da azalmaz; Sokak iyi aydnlatlmtr ve mekan gece de kullanlmaktadr.

153

ekil 5.44 Champs-Elysees, Paris, Fransa (.Yksel arivi) 1994 yllnda alnan bir kararla yeniden dzenlenen alan, yeni sokak mobilyalar eklenerek, ara trafii dzenlenerek, yaya yollar geniletilerek ve dzenlenerek, ara park yerleri bir yer alt garaj ile yeniden dzenlenerek bugnk kullanmna kavumutur. Ak kamusal alann yaya kullanmna ynelik olarak iki sra aa dizisi eklenmi, kaldrmlar yayalar, engelliler iin iyiletirilmitir. Paris kentinde alnan bu kararlar ehir meclisi tarafndan uygulamaya konmutur.

ekil 5.45 Ak Alan Kullanmna Bir rnek

154 5.4.5. Avustralya - Mitcham ehri Hkmet Ve Belediye Meclisi Ak Kamusal Mekan Kararlar

ekil 5.46 Mitcham ehri leinde Ak Kamusal Alan htiyac Bir baka rnek olarak Avustralya Mitcham ehri Hkmet ve Belediye meclisinin yaynlam olduu ak kamusal mekan dzenlemeleri bal altnda yer alan ynetmeliklere ksaca deinmek doru olacaktr (Craig, W., Brett, H., 2001).

ekil 5.47 Mahalle leinde Ak Kamusal Alan htiyacnn Tespiti Yaynlanan ynetmeliklerde Mitcham ehrinin ekolojik srdrlebilirlik kavram

erevesinde kentsel mekanlarn bugn ve gelecee ynelik olarak kullanm iin sosyalekonomik ve evresel nceliklerin ele alnd, kentsel yaam iin srdrlebilir bir ak kamusal mekan a sisteminin salanmas amalanmaktadr.

155 Bu erevede toplumun elence amal kullanm, finansal sorumluluk ve evresel kalite konularnda birbiri ile elien talepleri mkemmel ekilde dengeleyecek tek bir ak mekan ynetim modeli olamayacan tespit edilmi, ancak bununla beraber ak mekan kararlar mmkn olan en iyi enformasyon temelinde oluturulmal olduu yargsna varlmtr. Bu balamda, gelitirilmi stratejinin temel amac bulunmaktadr: - Ak mekan karalarn oluturmay gelitirme, - Yaplacak eylemleri tespit etme ve nceliklendirme, - Stratejik ak alan ncelikleri ile ilgili olarak toplumu bilgilendirme. Bu amalar dokuz alt balk altnda ele alnmtr; - Yasal zorunluluklar, - Yeterlilik ve ulalabilirlik, Banliylerde, ve konut alanlarnda yeterli kamusal alan salayabilmek yksek ncelik tamaktadr. Mevcut finansal skklklar ierisinde strateji ak mekan ihtiyac dorultusunda gelitirecek yaratc zmler ve belli denekleri hedefleyecek verileri toplamay amalamaktadr. Bunlara rnek olarak, yollarn yayalatrlmas mevcut parklarn geniletilmesini ve birletirilmesini verebiliriz. - Deien ihtiyalar, Deien ihtiyalar iin kullanc eilimleri dorultusunda hizmetlerin salanmasnda esneklik gerektii kabul edilmitir. - Kentsel lekte ak mekan sisteminin gelitirilmesi, - Blgesel balantlarn salanmas, - Kazanm ve elden karma, - Kaliteli ak mekan niteliini kazanma. Bu ynetmelikler kapsamnda ayrca gvenli ak mekanlar iin ve deiik

kullanc ihtiyalarna cevap verecek servislerin gereklilii zerinde durulmutur. Kamusal ak mekan, park tasarm ve korunmas konusunda ve belirli ihtiyalar olan farkl gruplarla iletiimin gelitirilmesinde ncelikli eylemler tasarlanmtr. Dokuzuncu madde olarak, kent iinde doal zelliklerin korunmas konusu ele alnmtr.

156 rneklerde de grld gibi ak kamusal alan kullanm, yerel ynetimler, hkmetler ve politikaclar tarafndan belirli stratejilerle uygulamaya konulmutur. Bu dorultuda, Londra ve Pariste ve dier avrupa lkelerinde yayalar iin ak kamusal alanlarn dzenlenmesi belediye meclisi tarafndan belirlenen kararlar dorultusunda ele alnrken, Frankfurtda belediye meclisi tarafndan yaya alanlarna ynelik stratejiler hayata geirilmitir. Bunlara paralel olarak Avusturalya Mitcham ehrinde ise ak kamusal alanlar hkmet ve belediye meclisi kararlar dorultusunda uygulamaya konulmutur. Bu rnekler dorultusunda; kent iinde kentsel kltrn, birlikte yaamn ve iletiimin seviyesi, kamusal yaamn sosyolojik ve psikolojik ifadeleri, nfusun her kesiminden gelen bireylerle ve bunlarla beraber tm bu becerilerin yeniden retimiyle arttrlmaktadr. Bu durumda kamusal kentsel alan, ok ilevli kullanmyla beraber sosyo-kltrel bir anlam kazanm olmaktadr. Gelecein ehirlerinde farkl zelliklere, farkl yaam tarzlarna ve elence anlaylarna sahip insanlarn bulunmas amalanmaktadr. eitli etnik - kltrel gruplar, yeni - gen alt kltrler, isiz insanlar, yal nfus v.b., istek ve arzularda ortaya kacak farkllamalar, ve deiim eilimleri ile birlikte bu sosyal ve kltrel zenginlie hizmet verecek kent mekanlarnn olumas amalarmz arasnda olmaldr (Falk, 1989). Lord Rogersn Kentsel zel Kuvvet (Task Force) raporunda da deindii gibi, (1999) kentsel btnlemeye ulamak, kamusal alan izole edilmi tek bir nite olarak deil, (sokak, park, meydan) kentsel btnn belli bir ilev tayan yaamsal (hayati neme sahip) bir paras olarak dnmek demektir. Kamusal alan yakn bir blgedeki ak bir mekan, rahatlanacak ve kentsel deneyimi yaayacak bir yer, deiik aktiviteler iin bir buluma yeri, ak alanda yemekten sokak elencelerine, spor ve oyun alanlarna, vatandalk ve politik fonksiyonlar ve en nemlisi yry ve ak alanda oturmak iin bir mekan olarak alglanmaldr. Kamusal alanlar, mekan ve etrafnda yaayan ve alan insanlar arasnda direkt bir iliki kurduklar durumda en iyi ekilde ilerlik kazanmaktadrlar. Rogers a gre "Bizlerin, (ehirlerimizde ve kasabalarmzda) frsat eitlii salayan, eitlik ve sosyal dayanmay glendiren, sosyal adan kaynatrc gzel mekanlar yaratma zorunluluumuz bulunmaktadr (Rogers, 1999). [15]

157

ekil 5.48 sve Stockholm rnei (E.Erdnmez arivi) Konu bu adan incelendiinde ak kamusal mekanlar oluturan temel unsurlar arasnda, - Canl olmas, - herkes tarafndan ulalabilir olmas, - gvenli olmas, - ekici olmas, - mekan duygusu yaratmas, - kltrel kimlii yanstmas, - fonksiyonel ve kullanm kolayl olabilmesi, - bir araya gelme frsatlarn yaratan mekanlar olmas saylabilir.

Bu anlayta mekan kalitesini arttrmaya ynelik kriterler arasnda : - tasarmda gen, yal, ocuk ve engelli kullanclarn gz nne alnmas ve dzenlemelerin yaplmas, - glge yaratacak aalandrmalarn dnlmesi, - mekann kullanmnn havann karard ge saatlerde de salanabilmesi iin uygun aydnlatmalarn yaplmas, - ak kamusal kent mekanlarnda kentsel donatlarn dnlmesi oturma banklar v.b., - tasarmnda gen kullanclarn ihtiyalarnn gz nne alnmas, - ak kamusal mekanlara servis verecek elemanlarn tasarma girdi olarak alnmas, - ak kamusal alanlarn daha dikkatli ekilde ele alnmas ile genlik iin sua ynelmelerini nleyecek bir alternatif olarak elence ve rekreasyon amal aktiviteler yaratlmas saylabilir.

158 Bu tartmalar dorultusunda, ak kamusal mekanlar aktivite ve kullanm asndan kullanclara farkl imkanlar sunarken, insanlar eken bir yapya sahip olmaldr. Bu zellii ile mekan bireyleri kendine eken, onlar birbirlerine balayan ve rahatlayabilecekleri bir olanak sunmaldr. Bu tr mekanlarda her birey stlendii giydirilmi rollerle deil - alan, aileden sorumlu v.b., sosyal kendi varl ile bulunmaktadr. yi bir kamusal ak mekan insanlarn orada sadece oturabilecei, konuabilecei veya sadece bakalarna bakabilecei mekanlar yaratmaldr.

ekil 5.49 Prag Kamusal Alan Kullanmna rnek Daha kolay ve gvenli hareket etmek, ehirler ve bina kompleksleri iinde oyalanabilmek, mekanlarda, binalarda, ehir hayatnda iyi vakit geirebilmek ve dier insanlarla karlaabilmek - resmi olmayan ya da daha organize ekilde - gemite olduu gibi bugn de iyi ehirler ve binalar iin temel gereksinimlerdir. Bu gerekliliklerin nemi azmsanamaz. Bunlar daha iyi ve daha kullanl bir gnlk aktiviteler sistemi iin minimum dzeyde gerekli taleplerdir. Ancak dier yandan, binalar arasnda hayat ve toplumsal aktiviteler iin iyi bir fiziksel yap her durumda deerli ve bamsz bir zelliktir. Sonu olarak, iyi kentsel tasarm ve ina edilmi evre ve iindeki yakn evre parklar ve doal alanlar da dahil olmak zere nemli ve yeterli miktardaki ak alanlarn btnletirilmesi ile, toplum doal evrenin iyiletirilmesi ve salkl olmas iin gayret gsterebilecek, aileler iin ehrin skmlna (exurban growth) iyi bir alternatif salanm olacaktr (Urban Open Space Foundation, 2002). [14] Bu anlayta, iinde yaadmz kentlerin ak kamusal mekan ihiyacn karlayabilmeleri, toplumu, sosyal yapy yaplandrabilmelerini tartabilmek amacyla alma blgesi olarak seilen Bykdere - Levent - Maslak aks seilmi ve konunun tartlmas amalanmtr.

159 6. SONULAR VE TARTIMA Kentlerin insanlarn toplumsal yaam zerindeki etkileri nemlidir. Sokaklar, meydanlar, parklar, ak alanlar kentlinin toplanaca, birbirleriyle karlaaca kaynaaca, bireysel ve birlikte kendini ifade edecekleri, kentli kltr yaratacaklar zgrlk ve toplumsal davransal uzlama alanlardr. Kent mekanlar ve bu mekanlara yklenen anlamlar toplum ve bireyler arasndaki iletiimin en nemli unsurlarndandr. ada dnyann kent denebilme derecesi, kentlerde yaayan toplam nfusun oran ile llememektedir. Bu anlayta son yllarda kentli kltr, kentsel tasarmn giderek daha nem kazanan ve zerinde durulan bir alan haline gelmitir. evre ve insan etkileimi, bu anlamda toplum, mekan ve davran ilikileri, bireylerin ve toplumun kendi yaam koullarn belirlemesine imkan verir. Bir ehirde ya da bir yerleim blgesinde dier insanlar duyma ya da grme frsat, ayn zamanda genel olarak evredeki sosyal ortam ve zel olarak orada yaayan ve alan insanlarla ilgili nemli bilgiler edinme imkann yaratmaktadr. ehir hayatnn nemli zelliklerinden biri rastlantsal ve istemsiz olarak gelien karlamalardr. Toplumun bir arada bulunduu her mekanda bir sosyal aktivite meydana gelmektedir. Toplumun bir arada bulunduu ak kamusal alanlar kamusal iletiim iin meydanlar, odak noktalarn, arenalar oluturmaktadr. Bunlar, byk sayda insann bir ekilde etkileimde bulunmasn mmkn klan alanlardr. Bunun dnda ak alanlar insanlarn youn ve artm bir biraradalk oluturmalarna, birlemelerine yardm ederken toplumlarla yeil altyapnn btnlemesini salarlar. Buna karlk gnmzde metropollerin kullanclar iin ideal bir evre sunmadklar gzlemlenmektedir. Kontrolsz gelime, hzl byme ve eskime metropollerdeki duruma rnek olarak verilebilir. ehrin sunduu imkanlarn kullanmnda da sorunlar yaanmaktadr. Bununla beraber ortak kullanm alanlarnn organize edilememesi sonucunda, farkl sosyal gruplarn ikamet ettii konut alanlar ve kent mekanlar arasndaki snrlar da gittike belirginlemekte ve birbirlerinden ayrlmaktadr. Bu almann temel tartma alan olan, ak kamusal mekanlarn kullanmna ynelik olarak stanbul, Bykdere - Maslak aks zerinde yer alan Levent blgesinde yaplan aratrmada, kamusal alanlarn zayflama iinde olduklar, iyi deerlendirilemez, kullanlamaz ya da ulalamaz durumda olduklar tespit edilmitir. Yaplan tespitlerden ve anket sonularndan anlald zere kamusal alanlarn verimli kullanlmamasnn en nemli sebepleri arasnda;

160 Ak kamusal mekanlarn zorunlu aktiviteler dnda- ulam gibi- farkl, istee bal aktivitelere imkan vermemesi (rekreasyon amal kullanm, gezme, oturma v.b.), Her sosyal ve ekonomik snftan insann kulland metro klar, otobs duraklar gibi ulam noktalarnda toplanma , dalma ve beklemeye uygun ak kamusal mekanlarn olmamas, Bu mekanlarn yeterli kaliteyi salayamamas - konfor, gvenlik gibi, Sokaklarn fiziksel yaplarnn yayalarn kullanmna uygun olmay, Aks zerindeki yerleimin tek fonksiyona dnk olmas- iyerleri, plazalar olmas, Ak kamusal alan besleyen yap bloklarnda zemin kat kullanmnn yaya kullanmna hizmet salamamas, sosyal aktivitelere imkan vermemesi (kafe, restaurant gibi) bunlarn yerine otopark kullanm ve plaza gvenliine dnk olarak kullanm, Yayalar iin alternatif yollar olamay, Sokaklarn ana trafik arterleri olmas saylabilmektedir.

Buna karlk ak kamusal mekanlarn temel zellikleri arasnda, canl, herkes tarafndan ulalabilir, gvenli, ekici, mekan duygusu yaratan, kltrel kimlii yanstan, fonksiyonel ve kullanm kolayl olan, bir araya gelme frsatlarn yaratan mekanlar olmas saylabilmektedir. Birey mmkn olduunca her trl hizmete ve mekana ulaabilmelidir. Kii tercih ettii yaam ortamn seebilmeli, istedii anda farkl pek ok eit evreye, yeil alanlar dahil olmak zere girebilmelidir. Kiiler arasnda ideal bir iliki ann kurulmas da en az seme zgrl kadar nemlidir. Toplumun farkl kesimleri arasnda yaanan ayrmcln ve sosyal yaltmn en aza indirilmesi ve kiiler aras ilikilerin hzl ve kolay biimde kurulabilmesi asndan sosyal iliki biimlerinin olabildiince salanabilecei kamusal mekanlarn yaratlmas dikkate alnmal, insanlarn birbirleriyle kendiliinden ilikiye girebilmelerini salayacak ortam ve mekanlarn oluturulmas hedeflenmeli, kentsel mekann iletiime, toplumun yaplanmasna ynelik boyutu olan anlam, kltr, kamusal mekan, kavramlar, toplumun sosyal ve psikolojik yaps ve bu yapnn kamusal ak alanlar ile etkileimi ele alnmaldr.

161 Bu dorultuda ak kamusal alanlarn planlanmas aamasnda belirli stratejiler ortaya koymak gereklidir. Bunlar zetlemek gerekirse; Ak kamusal alanlarn sosyal, ekonomik ve evresel deerleri bulunmaktadr. nemli olan bu deerler arasnda dengenin doru olarak kurulmasdr. Toplumun ve bireylerin birbirlerinden farkllk gsteren ihtiyalar bulunmaktadr. Ak kamusal mekan tasarmnda bu eitli ihtiyalara ynelik olarak farkl aktivitelere ynelik farkl imkanlar sunulmaldr. Ak kamusal alanlarn tasarmnda, bu alanlarn etki ve eriim alanlar dikkate alnarak, topluma hizmet verecek ak kamusal alann tr ve buna ynelik olarak dzenlemelerinin yaplmas nemlidir. Toplumun her kesiminin ak kamusal mekanlara ulamada eit hakk bulunmaldr. Baz kesimlerin ak alan ihtiyalar olmasna ramen bu kamusal kent mekanlarna ulam zorluklar bulunmaktadr. Kentsel kamusal ak mekanlarn ulam zorluklarn yal, engelli, ocuk kullanclar iin de sylemek mmkndr. Ak mekanlarn tasarmnda yal, engelli, ocuk ve btn kullanclarn kullanabilecei, rahat ulaabilecei ekilde tasarlanmaldr. Ak kamusal alanlarnn yaama ve alma mekanlarndan uzaklklar kabul edilebilir mesafelerde olmaldr. Toplumlarn ihtiyalar zamanla deiebilmektedir. Ak kentsel kamusal mekanlar bu sosyal ve fiziksel deiimlere ayak uydurmal, tasarmda esnek ve ok amal kullanma imkan vermelidir. Ak kamusal alanlarn kullanmnda toplumun ve toplumu oluturan bireylerin kendilerini gvende hissetmeleri gerekmektedir. Kentsel ak kamusal alanlarn tasarm toplumun kendini huzurlu ve gvende hissedecei biimde gelitirilmelidir. Bu ekilde genliin ak kamusal alanlarda sosyalleerek sutan ve bamllktan uzaklamas ve toplumun bir paras olmas hedeflenmelidir. Gnlk hayatn giderek kiisellemesi ve dolayl iletiimin snrlar ve mesafelerle artmas ile kamusal alan ve kamusal hayat ihtiyac artmaktadr. Bu mekanlarda insanlar dier insanlarla ve ait olduklar toplumla dorudan iletiim kurabilirler; kendileri iin bir eyler grebilir deneyimleyebilir ve toplum duygusunu hissedebilirler. Ak mekann kalitesine bal olan ak alan aktiviteleri, daha nce de bahsedildii gibi, tercihe bal ve elence amal aktiviteler olup, sosyal aktivitelerin nemli bir blmn olutururlar. zellikle ekici aktivitelerin koullar yetersiz olduu durumlarda ortadan kaybolduu, uygun koullar olutuunda ise canland grlmektedir.

162 ehirlerdeki gncel ve sosyal aktivitelerin kalitelerinin iyiletirilmesi, kentsel alanlarda yaya yry alanlarnn ve trafie kapal alanlarn oluturulduu yerlerde gzlemlenebilir. Pek ok rnekte, gelitirilen fiziksel koullarn, yaya saysn iki katna ykselttii, ak alanda geirilen ortalama sreyi uzatt ve ak alan aktivitelerinde eitlilii nemli lde arttrd grlmtr. Toplumu bir arada tutan bu sosyal iliki biimi, tasarma girdi oluturacak verileri iermektedir. Tasarmc, oluturaca fiziksel mekanlarn kalitesi, ierecei aktiviteleri ile sosyal biraradal, insanlarn birbirlerini grebilme, duyabilmelerini olanakl hale getirebilmektedir. Bylelikle kamusal ak mekanlar toplumu yaplandrmada nemli rol stlenmektedir ve tasarmc da bu konuda sorumlu durumdadr. Ak kamusal mekanlarn toplumu yaplandrmadaki gcnn farknda olmamz, kentlerimize kar, sorumlu olduumuz kentsel kaynaklarmzn doru kullanmn arttracaktr. Bununla birlikte son 20-30 ylda kamusal alan kavram bulanklamtr. Modern ehirlerde bireylerin gnlk aktivitelerini gerekletirdikleri mekan tip ve eitleri nemli lde deimitir: zellikle ehir merkezlerinde baz eski, yerleik kamusal alan formlar, ekonomik problemler ve gvenlik endieleri nedeniyle nemini yitirmilerdir. Banliylerdeki byk alveri merkezleri ve bunlarla ilikili mekanlar da (kamusal olarak alglansa da zel mlkiyete ait tketim amal mekanlardr) kamusal alanlarn doasn deitirmilerdir. Gnmzde kamusal alanlar daha ok ilerinde gerekleen aktiviteler ve stlendikleri sosyokltrel fonksiyonlar asndan deerlendirilebilirler. ehirlerdeki kamusal hayat deneyimlediimiz mekanlarda, dkkanlarda, parklarda ve sokaklardaki gnlk hayat oluturan pek ok sosyal karlama tarafndan retilirler. Ancak bu durumla beraber, gnmzn kitle iletiim aralarnn etkisi ile (telefon, televizyon video bilgisayarlar ve benzerleri) etkileim iin yeni yollar ortaya kmtr. Kamusal alandaki direkt karlamalarn yerine, bireysellemenin de etkisi ile artk dolayl telekominikasyon, internet zerinden konumalar ve grsel etkileimler daha sk rastlanan iliki biimlerini oluturmutur. Aktif katlm ve deneyimin yerine artk pasif grsel izleme, dier insanlarn baka yerlerde deneyimlediklerini seyretmek gemektedir. Bu sre ierisinde kamusal alanlarn, zel, kontroll alanlara dnmesi (alveri merkezleri v.b.) toplumun aka fikrini ifade edebilecei ortak forum alanlarnn ortadan kalkmasna yol amaktadr. Kamusal alan kullanmnn izole edilmesi, daha az fikir, dnce paylam, toplumun daha kolay kontrol ve manipule edilebilmesi sonucunu yaratmaktadr.

163 Kamusal alanlara yatrm yaplmaz, yeterli bakm salanmaz ve yoksulluktan kaynaklanan sosyal problemleri dzeltici kamusal politikalar uygulanmazsa mevcut artlarn daha ktye gitmesi kanlmazdr. Toplum, daha fazla kutuplaan, gvensiz ve birbirlerine kar kar yaklamlar oluturan bir topluma dnme tehlikesini barndrmaktadr. Bu tehlikeli geliime ynelik olarak mimari bir mekan olan ehrin kamusal alanlarnn dikkatli bir ekilde planlanarak yeniden canlandrlmas, - sokaklar, meydanlar, parklar gibi - toplumu, gren, tartan, katlan demokratik bir toplum olmaya tayacaktr. Gnmzde kentsel faaliyetlerin kent leine yaylmas hedeflenmeli, dnemsel alnm kararlar dorultusunda tek fonksiyona hizmet eden blgeler yerine tm blgeye hizmet verecek ok fonksiyonlu yaplanmalarn desteklenmesi gerekmektedir. Byk ak alan paralarnn birbirine balanarak oluturaca bir sistemin kurulmas ve eitli kamusal faaliyetlerin, yerleim biiminin ve yapsal karakterin ehir dokusuna sk bir ekilde datlmas nemlidir. Eer gelecein metropolndeki yaam, bu byk ehrin kurulmas ve yaamas iin sarf edilecek abalara deecek ise, fiziki modelin insani deerlerle uyumas arttr. Bu dorultuda nerilecek kentsel modellerde ak kamusal kent mekanlarnn sosyal ve toplumsal ilikileri yaplandrmadaki rol dikkate alnarak kentsel yaplandrmaya gidilmesi gereklidir. Ak kamusal alanlar, bu alanlarn kullanma dair stratejileri ve sosyal yapnn oluumundaki rolleri son yllarda hkmetler ve yerel otoriteler tarafndan youn bir biimde gndeme getirilmekte ve tartlmaktadr. Bu anlaytan hareketle almada hedeflenen; stanbulun byme ekseninde yer alan ve gnmzn problemlerini iinde barndran, deiim, dnm srecini yaayan Bykdere - Levent - Maslak aks zerinden ak kamusal mekanlarn sorunlarnn ele alnmas, bu dorultuda dnyadan rneklerin ortaya konduu uygulamaya dnk yaklam ve kararlarn irdelenmesi ile bu tartmay gndeme getirmektir.

164 KAYNAKLAR Abu-Lughod, J., (2000), Lewis Mumfords Contributions to the History of Cities: A Critical Appraisal, First Annual Lewis Mumford Lecture, University of Albany. Agrest, D., (1993), Architecture From Without, MIT Press, Cambridge. Akarsu, B., (1979), Felsefe Terimleri Szl, TDK Yayn, Ankara. Aktrk, F. D., (1991), Kentsel Mekanlarn Tasarmnda Psikolojik Boyut zerine Bir Aratrma ve Model nerisi, Baslmam Doktora Tezi, Mimar Sinan niversitesi, stanbul. Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., (1977),: A Pattern Language, Oxford University Press, New York. Alexander, C., Neis, H., Anninou, A., King, I., (1987), A New Theory of Urban Design, Oxford University Press, New York. Altman, I., Chemers, M. M., (1980), Culture and Environment, Cambridge University Press, Cambridge. Altman, I., Low, S. M., (1992), Place Attachement, Plenum Press, New York. Appleyard, D., (1967), Planning a Pluralistic City, MIT Press, Cambridge. Appleyard, D., (1969), City Designers and the Pluralistic City, (ed: L.Rodwin), Urban Growth and Regional Development, MIT Press, Cambridge. Appleyard, D., (1973), Professional Priorities for Environmental Psychology, R.Kller, Dowden, Hutchinson and Ross Inc., Pennsylvania. Arkitera, (2004), West 8 ile yaplan sylei, stanbul. [2] Aug, M., (1995), Non-Place: Introduction To An Anthropology of Supermodernity, Verso Books, London. Bachelard, G., (1996), Mekan Poetikas, Kesit Yaynclk, stanbul. Bacon, E. N., (1995), Design of Cities, Thames and Hudson Ltd., London. Barker, R., (1968), Ecological Psychology: Concepts and Methods for Studying Human Behaviour, Stanford University Press, Stanford. Barthes, R., (1990), Yaz ve Yorum: Roland Barthestan Seme Yazlar, Metis Yaynlar, stanbul. Barthes, R., (1997), Gstergebilimsel Serven, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. Batur, E., (1997), Modernizmin Serveni, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. Baudrillard, J., (1997), Tketim Toplumu, Ayrnt Yaynclk, stanbul. Benevolo, K., (1980), The History of The City, Scolar Press, London. Benjamin, W., (1995), Son Bakta Ak, Metis Yaynlar, stanbul. Benn, S. I., Gaus, G. F., (1983), Public and Private in Social Life, Croom Helm, London.

165

Berman, M., (1999), Kat Olan Herey Buharlayor, letiim Yaynlar, stanbul. Berry, J. W. (1981), Cultural Ecology and Individual Behaviour, Human Behaviour and Environment: Advances in Theory and Research, I. Altman, A. Rapoport, (Volume 4), Plenum Press. Besser, H., (2003), Intellectual Property: The Attack on Public Space in Cyberspace, Processed World. [12] Blumer, H., (1962), Society as Symbolic Interaction in A.M. Rose (ed.), Human Behavior and Social Process, Houghton - Mifflin, Boston. Blumer, H., (1969), Symbolic Interactionism: Perspective and Method. Englewood Cliffs, Prentice - Hall Inc., New Jersey. Bodley, J. H., (1994), An Anthropological Perspective, From Cultural Anthropology: Tribes, States, and the Global System, Washington State University, Washington. Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M., Ercolani, A. P., (1999), Multidimensional Perception of Residential Environment Quality and Neighborhood Attachment in the Urban Environment, Journal of Environmental Psychology (19), Academic Press, London. Broadbent, G., Bunt, R., Jencks, C., (1980), Signs Symbols and Architecture, John Wiley, Chichester. Bugni, V., Smith, R., (2002), Designed Physical Environments As Related to Selves, Symbols and Social Reality: A Proposal for A Humanistic Paradigm Shift for Architecture, Human and Society. Bugni, V., Smith, R., (2003), The Symbolic Approach to Physical Environments, AIA Las Vegas Forum Newsletter, Las Vegas. Cansever, T., (1996), ehir, Cogito, Yaz 1996, stanbul. Cevizci, A., (1996), Felsefe Szl, Ekin yaynlar, Ankara. Ching, F. (1996), Architecture: Form Space & Order, Van Nostran Reinhold, New York. Colquhoun, A., (1990), Mimari Eletiri Yazlar, evki Vanl Mimarlk Vakf Yaynlar, stanbul. Coser, L. A., Rosenberg, B., (1989), Sociological Theory: A Book of Readings (5th edition), Waveland Press, Illinois. Craig, W., Brett, H., (2001), City of Mitcham Open Space Strategy, Mitcham ehri Belediye Meclisi Kararlar, Avusturalya. Craik, K. H., Zube, E. H., (1970), Perceiving Environmental Quality: Research and Applications, Plenum, Holt, Reinhart and Wiston, New York. Cullen, G., (1986), The Concise Townscape, The Architectural Press, London. Ccelolu, D., (1998), nsan ve Davran, Remzi Kitabevi, stanbul.

166 Cybriwsky, R., (1999), Changing Patterns of Urban Public Space: Observations and Assessments from the Tokyo and New York Metropolitan Areas, Cities (Volume 16:4), Elsevier Science, Great Britain. akn, ., (1998), Mimari Tasarmn nsan ve Toplum Bilimsel Temelleri, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir. etiner, A., (1991), ehircilik almalarnda Donatm lkeleri: Ticaret Eitim Salk Sosyal dare Endstrisi, Doentlik Tezi, stanbul Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi, stanbul. De Saussure, F., (2000), Course in General Linguistics (ev. R.Haris), Open Court, Chicago. Deleuze, G., Guattari, F., (1992), Felsefe Nedir, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. Derrida, J., (1994), Gstergebilim ve Gramatoloji, Alfa Yaynlar, stanbul. Desyllas, J., Duxbury, E., Ward, J., Smith, A., (2003), Pedestrian Demand Modelling of Large Cities: An Applied Example From London, Centre for Advanced Spatial Analysis University College, Londra. [6] Doan, ., (2000), Kltr Bilimleri ve Kltr Felsefesi, nklap Yaynlar, stanbul. Dkmeci, V., Dlgerolu, Y., Berkz Akkal, L., (1993), stanbul ehir Merkezi Transformasyonu ve Bro Binalar, Literatr Yaynlar, stanbul. Durkheim, E., (1994), Sosyolojik Metodun Kurallar (ev. E.Aytekin), Sosyal Yaynlar, stanbul. Durkheim, E., (1995), Toplumbilimsel Yntemin Kurallar, Engin Yaynclk, stanbul. Erdnmez, M. E., (1999), Mimaride Geirgenlik - effaflk, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul Teknik niversitesi, stanbul. Ergun, N., (2004), Gentrification in stanbul, Sciencedirect, Cities (Volume 21:5), Elsevier Science, Great Britain. Erkman, F., (1987), Gstergebilime Giri, Alan Yaynclk, stanbul. Ertrk, S., (1984), Mimari Mekann Alglanmas zerine Deneysel Bir alma, Baslmam Doktora Tezi, Karadeniz Teknik niversitesi, Trabzon. Evans, J., Hall, S., (1999), Visual Culture: The Reader, Sage in Association with The Open University, Londra. Falk, N., (1989), URBED, United Kingdom, Industrial Cities as an Environment for Leisure and Tourism Recreatie Reeks Nr. 7, Cities For Future The role of leisure and Tourism in the Process of Revitalization, Post Congress Book, Den Haag. Foucault, M., (1992), 1970-1982 Ders zetleri, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. Foucault, M., (1994), Kelimeler ve eyler: nsan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi (ev. M. A. Klbay), mge Kitabevi Yaynlar, Ankara. Foxall, S., (2005), Planning in London is the Journal of the London Planning & Development Forum, Design for a greater London, Londra. Frampton, K., (1995), Reflections on the Autonomy of Architecture: A Critique of Contemporary Production, Out of Site: A Social Criticism of Architecture, Seattle.

167 Gastil, R. W., Ryan, Z., (2004), Open New Designs for Public Space, Van Alen Institute, New York. Geertz, C., (1973), Emphasizing Interpretation, The Interpretation of Cultures, New York, Washington State University. Gehl Architects, (2004), Towards a Fine City for People - Public Spaces - Public Life, Transport for London & Central London Partnership, London. Gehl, J., (1987), Life Between Buildings, Van Nostrand Reinhold, New York. Gehl, J., (1996), Life Between Buildings (5th Edition), Danish Architectural Press, Copenhagen. [1] Gehl, J., Gemzoe L., (2000), New City Spaces, The Danish Architectural Press, Copenhagen. [10] Gehl, J., Gemzoe L., (2004), Public Spaces Public Life, Arkitekten Forlag, Danish Architecture Press & The Royal Academy of Fine Arts, Copenhagen. Geoffrey, P., (2002), Hall Cities of Tomorrow: An Intellectual History of Urban Planning and Design in the Twentieth Century (3rd Edition), Basil Blackwell, Oxford. Gibson, (1968), The Senses Considered as Perceptual Systems, Greenwood Press, Connecticut. Giddens, A., (1990), The Consequences of Modernity, Stanford University Press, Stanford. Giddens, A., (1999), Toplumun Kuruluu, Bilim ve Sanat Yaynlar, stanbul. Giddens, A., (2000), Sosyoloji, Ayra Yaynevi, Ankara. Giedion, S., (1967), Space Time and Architecture: The Growth of a New Tradition, Harvard University Press, Cambridge. Given, L. M., Leckie, G. J., (2003), Sweeping, The Library: Mapping the Social Activity Space of the Library and Information Science Research, Elsevier Science, 25(4), Great Britain. Goffman, E., (1963), Behavior in Public Places: Notes on the Social Organization of Gatherings, The Free Press, New York. Goffman, E., (1969), The Presentation of Self in Everyday Life, Doubleday: Garden City, New York. Goffman, E., (1971), Relations in Public, Penguin, Harmondsworth. Gomez, A. P., Parcell, S., (1994), Intervals in the Philosophy of Architecture, McGill Queens University Press, London. Goodman, N., (1968): Languages of Art. An Approach to a Theory of Symbols, Sussex. Gkberk, M., (1999), Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, stanbul. Green, R., (1999), Meaning and Form in Community Perception of Town Character, Journal of Environmental Psychology (Volume 19:4), Academic Press, London.

168 Guiraud, P., (1971), Gstergebilim (ev. Prof. Dr. M. Yaln), mge Kitabevi, Ankara. Gven, B., (1997), Kltr Konusu, Remzi Yaynevi, stanbul. Habermas, J., (1997), Kamusalln Yapsal Dnm (ev. T. Bora, M. Sancar), letiim Yaynlar, stanbul. Habermas, J., (1998), Sosyal Bilimlerin Mant zerine, Kabalc Yaynlar, stanbul. Hacsaliholu, Y., (2000), Kreselleme Mekansal Etkileri ve stanbul, Akademik Dzey Yaynlar, stanbul. Hall, E. T., (1966), The Hidden Dimension, Doubleday, New York. Hall, T. W., (1995), The Architecture of Artificial Gravity: Theory Form and Function in the High Frontier, American Institute of Aeronautics and Astronautics Inc. and the Space Studies Institut. [19] Hanerliolu, O., (1979), Felsefe Szl, Remzi Kitabevi, stanbul. Harvey, D., (1997), Postmodernizmin Durumu, Metis Yaynlar, stanbul. Harvey, D., (2003), Sosyal Adalet ve ehir, Metis Yaynlar, stanbul. Hasol, D., (1998), Ansiklopedik Mimarlk Szl, Yap - Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul. Havialand, W. A., (2002), Kltrel Antropoloji (ev. H. nan), Kalens Sosyoloji Yaynlar (143), stanbul. Healey, P., (2002), On Creating the City as a Collective Resource, Urban Studies (Volume 39:10), Carfax Publishing, Chicago. Heidegger, M., (1975), Poetry: Language: Thouhgt, Harper & Row Publishers, New York. Herdeg, K., (1990), Formal Structure in Islamic Architecture, Rizzoli International Publications Inc., New York. Homans, G., (1958), Social Behavior As Exchange, Sociological Theory: A Book of Readings (5th edition), Waveland Press, Illinois. Howard, E., (1991), Tomorrow: a Peaceful Path to Social Reform, Kostof, The City Shaped. Huguet, P.,Latane, B., Bourgeus, M., (1998), The Emergence of a Social Representation of Human Rights Via Interpersonal Communication: Emprical Evidence for the Convergence of Two Theories, European Journal of Social Psychology, (831-846). Ik, O., (1994), Deien Toplum / Mekan Kavraylar, Toplum ve Bilim (Gz 64-65), Birikim Yaynlar, stanbul. Ittelson, W. H., (1960), Visual Space Perception, Springer, New York. Jacobs, A. B., (1996), Great Streets, MIT Press, Boston. Jacobs, J., (1961), The Death and Life of Great American Cities, Random House, New York. Jacobs, J., (1998), Vital Cities: an Interview with Jane Jacobs, Stewart Brand. [23] Joedicke, J., (1985), Raum und Form in der Architektur, Karl Kramer Verlag, Kln.

169 Kabark, Y., (1991), stanbul'da Yksek Binalar ve Beikta - Levent - Maslak rnei, stanbul Teknik niversitesi, Yksek Lisans Tezi, stanbul. Kahveciolu, H. L., (1998), Mimarlkta maj: Mekansal majn Oluumu ve Yaps zerine Bir Model, Baslmam Doktora Tezi, stanbul Teknik niversitesi, stanbul. Kazepov, Y., (2004), Visual Paths through Urban Europe, Blackwell Publishing Ltd., Oxford. Ko, E., (1997), Yasad Alanlarn Dnm Srecinde Planlamann Etkinlii; Gltepe rnei, Baslmam Doktora Tezi, Yldz Teknik niversitesi, stanbul. Kongar, E., (1994), Kltr zerine, Remzi Yaynevi, stanbul. Koolhaas, R., (1978), Delirious New York, Monacelli Press, New York. Kostof, S., (1991), The City Shaped, Thames and Hudson, London. Kostof, S., (1995), A History of Architecture, Settings and Rituals (2nd edition), Oxford University Press, Oxford. Kostof, S., (1999), The City Assembled, Thames and Hudson, London. Krier, R., (1988), Urban Space, Rizzoli International, New York. Krupa, F., (1993), The Privatization of Public Space, The State of the Public Realm, Battery Park City; Los Angeles Gated Communities and the Mall of America, Los Angeles. Kyle, G., Alan G., Manning, R., Bacon, J., (2004), Effects of Place Attachment on Users Perception of Social and Environmental Conditions in a Natural Setting, Sciencedirect Journal of Environmental Psychology, (Volume 24:2). Lang, A., (1981), Vom Nachteil und Nutzen der Gestaltpsychologie fr eine Theorie der Psychischen Entwicklung, University of Bern, Switzerland. Lang, J. (1987), Creating Architectural Theory, The Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design,Van Nostrand Reinhold Int. Ltd., New York. Lang, J., (1994), Urban Design: The American Experience, Van Nostrand Reinhold, New York. Latane, B., Liu, J. H., (1996), The Intersubjective Geometry of Social Space, Journal of Communication, (Volume 46:4). Lawton, M. P., (1970), Ecology and Aging, Apatial Behaviour of Older People, L.A. Pastalan ve D. H. Carson, Ann Arbor, University of Michigan, Michigan. Le Corbusier, (1987), The City of Tomorrow and Its Planning, The Architectural Press, London. Lefbvre, H., (1991), The Production of Space (nsz D.Harvey), Blackwell, London. Lefbvre, H., (1996), Modern Dnyada Gndelik Hayat, Metis Yaynlar, stanbul. Lvi-Strauss, C., (1966), The Savage Mind, Weidenfeld and Nickolson, London. Lvi-Strauss, C., (1989), The Principle of Reciprocity, Sociological Theory: A Book of Readings (5th edition), Waveland Press, Illinois.

170 Lvi-Strauss, C., (1997), Irk, Tarih ve Kltr (ev. H.Bayrl, R.Erdem), Metis Yaynlar, stanbul. Lvi-Strauss, C., (1999), Structural Antropology, Doubleday, Gardencity, New York. Loukatiou - Sideris, A., Gilbert, L., (2000), Shades of Duality: Perceptions and Images of Downtown Workers in Los Angeles, Journal of Architectural and Planning Research (Volume 17:1), Locke Science Publishing Company Inc., Chicago. Lui, J. H., Sibley, C. G., (2004), Attitudes and Behaviour in Social Space: Public Good Interventions Based on Shared Representations and Environmental Influences, Sciencedirect Journal of Environmental Psychology, (Volume 24:3). Lynch, K., (1961), The Image of the City, MIT Press, Cambridge. Lynch, K., (1981), A Theory of Good City Form, MIT Press, Cambridge. Lynch, K., (1995), City Sense and City Design, Writings and Projects of Kevin Lynch, MIT Press, London. Lynch, K., (1996), Metropol Modelleri, Cogito, Yaz 1996, stanbul. Madanipour, A., (1996), Design of Urban Space, Wiley, New York. Marcuse, P., van Kempen, R., (2000), Globalizing Cities, Blackwell Publishers Inc., Massachusetts. Marshall, G., (1998), Sosyoloji Szl (ev. O. Aknhan, D. Kmrc), Bilim ve Sanat Yaynlar, stanbul. Maslow, A. H., (1971), The Farther Reaches of Human Nature, Viking Press, New York. Massey, D., (1985), New Directions in Space Gregory, D.: Social Relations and Saptial Structures, Macmillan, Londra. Mead, G. H., (1934), Mind Self and Society, The University of Chicago Press, Chicago. Mejuyev, V., (1998), Kltr ve Tarih (ev. S.Yokova), Toplumsal Dnm Yaynevi, stanbul. Mimarlk ve ehircilikte Mekan, (1992), Yldz niversitesi Yerleme ve Mimarlk Bilimleri Uygulamal Aratrma Merkezi, Yldz niversitesi Yaynlar, stanbul. Mumford, L., (1940), The Culture of Cities, Secker & Warbung, London. Mumford, L., (1947), From the Ground Up, Harvest Books, New York. Neisser, U., (1977), Cognition and Reality, Freeman Pub., San Francisco. Newman, O., (1973), Defensible Space: Crime Prevention Through Urban Design, Macmillan, New York. Norberg - Schulz, C., (1966), Intentions in Architecture, Allen and Unwin Ltd., Londra. Norberg - Schulz, C., (1971), Existence: Space and Architecture, Studio Vista, Londra. Norberg - Schulz, C., (1980), Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture, Rizzoli, New York.

171 Norberg - Schulz, C., (1988), Architecture Meaning and Place, Selected Essays, Electa / Rizzoli, New York. Norwood, G., (1996), Maslow's Hierarchy of Needs. [7] Oktay, D., (2002), The Quest for Urban Identity in the Changing Context of the City: Northern Cyprus, Cities (Volume 19:4, 31-41). ymen Gr, ., (1985), Toplumsal liki ve Tasarm, Karadeniz niversitesi Basmevi, Trabzon. ymen Gr, ., (1996), Mekan rgtlenmesi, Gr Yaynclk, Trabzon. Panofsky, E., (1955), Meaning in the Visual: Paper in and on Art History, Doubleday, New York. Parlatr, ., Gzaydn, N., Zlfikar, H., Aksu, B. T., Trkmen, S., (1998), TDK Szlk Bilim Szl, TDK Uygulama Kolu Yaynlar, Ankara. Paaloullar, N., Doratl, N., (2004), Measuring Accessibility and Utilization of Public Spaces in Famagusta, Cities (Volume 21:3). Pedestrian Strategy in Frankfurt, Intelligent Space Partnership, (2003), Intelligent Space Partnership 81 Rivington Street, Londra. [13] Peper, A., (1989), The New Rotterdam: Recreatie Reeks Nr. 7: Cities For Future The Role Of Leisure And Tourism In The Process Of Revitalization, Post Congress Book, Den Haag. Prak, N. L., (1968), The Language of Architecture: A Contribution to Architectural Theory, Mouton, The Hague. Prof. Dr.-Ing. Bernd Streich, (2002), Interaktionsfeld ffentlicher Raum In Digitalen Zeitalter. [8] Rapoport, A., (1977), Human Aspects of Urban Form, Perception of Environmental Quality, Pergamon Press, Oxford. Rapoport, A., (1990), The Meaning of Built Environment: A Nonverbal Communication Approach, The University of Arizona Press, Arizona. Rapoport, A., (2004), Kltr Mimarlk Tasarm Yap Yayn, Yap Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul. Reekie, F., (1975), Background to Environmental Planning, Edward Arnold Press, London. Review of the EU Sustainable Development Strategy, (ubat 2005). [9] Rifat, M., (1996), Gstergebilimcinin Kitab, Dzlem Yaynlar, stanbul. Rifat, M., Rifat, S., (1998), XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar: 2.Temel Metinler, Yap Kredi Kltr ve Sanat Yaynclk, stanbul. Rogers, R., (1999), Task Force Report, Londra. [14] Rossi, A., (1982), The Architecture of The City, MIT Press, Cambridge. Rowe, C., Koetter, F., (1978), Collage City, MIT Press, Cambridge.

172 Salingaro, N. A., (1999), Urban Space and its Information Field, Journal of Urban Design (Volume 4). Sanoff H., (1977), Method of Architectural Programming, Dowden, Hutchinson and Ross, Stroudsburg. Sanoff, H., (2000), Community Participation Methods in Design and. Planning AIA, School of Architecture, College of Design, North Carolina State University with support from the National Clearinghouse for Educational Facilities, Londra. Schnfeld, H., (1989), Leisure Provisions in the Ruhr Concentration Area: Recreatie Reeks Nr. 6: Cities For Future The Role Of Leisure And Tourism In The Process Of Revitalization, Pre-Congress book (Volume 1), Den Haag. Sennett, R., (1999), Gzn Vicdan: Kentin Tasarm ve Toplumsal Yaam, Ayrnt Yaynlar, stanbul. Sennett, R., (2002), Kamusal nsann k (ev. S. Durak, A. Ylmaz), Ayrnt Yaynlar, stanbul. Simmel, G., (1950), Metropolis and the Mental Life, Free Pres, New York. Skjveland, O., (2001), Effects of Street Parks On Social Interactions Among Neighbors: A Place Perspective, Journal of Architectural and Planning Research (Volume 18:2), Locke Science Publishing Company Inc., Chicago. Sommer, A., (1996), The Responsibility of Architecture for the Lack of Responsibility. Sommer, R., (1969), Personal Space. Englewood Cliffs, Prentice - Hall, New Jersey. Sommer, R., (1983), Social design: Creating buildings with people in mind. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc. Subhan, M., Pape, W., (2000), Generating Public Space For Our Common Futures: Models of Integration in Asia and Europe, European Commision Working Paper, Londra. enkul, D., (1990), Kentsel Kamu Mekanlarnn Sosyal levlerini Glendirme Amal Tasarm in Bir Yntem Aratrmas, Baslmam Doktora Tezi, Yldz Teknik niversitesi, stanbul. Tafuri, M., (1977), Architecture and Utopia Design and Capitalist Development, The Murray Printing Company, Cambridge. Tafuri, M., Dal Co, F., (1976), Modern Architecture 1/2, Electa Editrice, Milano. Talen, E., (2000), Measuring the Public Realm: A Preliminary Assessment of the Link Between Public Space and Sense of Community, Journal of Architectural and Planning Research, (Volume 17:4), Locke Science Publishing Company Inc., Chicago. Taylor, J. G., (1962), The Behavioral Theory of Perception, Yale University Press, New Haven. Trancik, R., (1986), Three Theories of Urban Spatial Design Finding Lost Space New York, Van Nostrand Reinhold, New York. Urban Environment and Sustainable Urban Development, (2003), Swedish Research Council for Environment: Agricultural Sciences and Spatial Planning, Stockholm.

173 Urban Open Space Foundation, (2002), Exurban Growth. [14] Uygur, N., (1996), Kltr Kuram, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. Van Teeffelen, J., Rijpma, S. G., (1989), Rotterdam: City for Future From Working City To Leisure City: Recreatie Reeks Nr. 6 Cities For Future The role of leisure and Tourism in the Process of Revitalization, Pre-Congress book (Volume 1), Den Haag. Veliolu, S., (1990), D Mekan Yaantsna Bal Olarak Mimari lekteki Fiziksel Biimlenii Deerlendirmeye Ynelik Bir Model, Baslmam Doktora Tezi, Mimar Sinan niversitesi, stanbul. Venturi, R., (1966/1977), Complexity And Contradiction in Architecture: Museum of Modern Art, New York and Architectural Press, London. Weber, M., (1964), The Urban Place and The Non-Place Urban Realm, University of Pennsylvania Press, Pennsylvania. Weber, M., (1989), Social Action and Social Interaction, Sociological Theory: A Book of Readings (5th edition), Waveland Press, Illinois. Weber, M., (1989), Subjective Meaning in the Social Situation I, Sociological Theory: A Book of Readings (5th edition), Waveland Press, Illinois. Weber, M., (2000), ehir / Modern Kentin Oluumu (ev. M.Ceylan), Bak Yaynlar, stanbul. Weber, M., (2002), Sosyolojinin Temel Kavramlar, Bak Yaynlar, stanbul. Whitehand, J., (2001), Urban Morphology, Journal of the International Seminar on Urban Form (Volume 5:2), England. Whyte, W. H., (1980), The Social Life of Small Urban Spaces, The Conservation Foundation, Washington D.C. Williams, K., Gren, S., Jenks, M., (2001), Literature Review of Public Space And Local Environmentsfor The Cross Cutting Review Final Report Prepared for Department for Transport, Local Government and the Regions, Oxford Centre for Sustainable Development, Oxford Brookes University, Oxford. Winton, E., (2004), Public Space Is Priceless. [22] Wirth, L., (1964), On Cities and Social Life: Selected Papers, The University of Chicago Press, Chicago. Wirth, L., (1967), Urbanism as a Way of Life: Richard T. LeGates and Frederic Stout, The City Reader (2nd edition), Routledge, Londra. Yamal, R., (1997), Mimari Tasarm ve Grsel evre Etkileimi Balamnda Yer Kavram, Baslmam Doktora Tezi, stanbul Teknik niversitesi, stanbul. Yavuz, H., (1987), Kltr zerine, Balam Yaynevi, stanbul. Ycel, A., (1971), Tasarlama ve evre Sorunlar, T Mimarlk Fakltesi, stanbul. Ycel, A., (1982), ada Mimarlk, evre, Anlam ve Mimarlmz zerine, Mimarlk 82/11 (12), stanbul.

174 Ycel, T., (1982), Yapsalclk (nceleme), Ada Yaynlar, stanbul. Zevi, B., (1990), Mimariyi Grmeyi renmek (ev. D.Divanlolu), Birsen Yaynlar, stanbul. Zevi, B., (1994), The Modern Language of Architecture, Da Capo Press, New York. Zevi, B., Barry, J.A., Gendel, M., (1957), Architecture as Space: How to Look at Architecture, Horizon Press, New York. Zukin, S., (1995), The Cultures of Cities. Cambridge, Massachusetts, Blackwell Publishers Inc., Oxford.

175 INTERNET KAYNAKLARI [1]www.arkfo.dk [2]www.arkitera.com [3]www.bridgnorth-dc.gov.uk/static [4]www.bridgnorth-dc.gov.uk/static/images/cme_resources/Public/ Documents/Development_Policy/Local_Plan/Bridgnorth_LDS.pdf [5]www.brighton.ac.uk/designingbritain/html/spaces.html [6]www.casa.ucl.ac.uk [7]www.connect.net/georgen/maslow.htm [8]culturebase.org/home/struppek/Homepage/theorie.pdf [9]www.europa.eu.int/comm/sustainable/pages/review_en.htm : [10]www.gehlarchitects.dk [11]www.google.com.tr/imghp?hl=tr&tab=wi&q=vatikan [12]www.gseis.ucla.edu/~howard/Papers/pw-public-spaces.html [13]www.intelligentspace.com [14]www.madison.com/communities/uosf/pages/innitiatives.php [15]www.odpm.gov.uk/stellent/groups/odpm_urbanpolicy/documents/page/odpm_urbpol_60 7952.pdf, task force, 1999 [16]www.planninginlondon.com/HTML/Articles/Articles_Truth...London.htm [17]www.pps.org [18]www.richmond.gov.uk/depts/env/envprotection/consumerprotection/licensing/LicensingP olicy/PDFs/apg.pdf [19]www.spacefuture.com/archive/the_architecture_of_artificial_gravity_theory_form_and_f unction_in_the_high_frontier.shtml [20]www.tdk.gov.tr/imla/ [21]www.tdk.gov.tr/tdksozluk/sozara.htm [22]thelink.concordia.ca/article.pl?sid=04/03/30/0629230 [23]www.wholeearthmag.com/ArticleBin/196.html

176 EKLER Ek 1 Ek 2 Anket Sorular Anket Sonular

177 Ek 1 Anket Sorular Alan almasnda yaplan anketlerde, farkl yalarda, farkl ekonomik snflardan ve farkl cinsiyetten rastgele seilmi 50 kullanc ile yaplmtr. Kullanc Profili Ya Cinsiyet renim Durumu Nerede kamet ediyor Ekonomik Durumu az orta iyi ok iyi

Mekann Kullanm Amac Zorunlu- (i, ulam...) stee bal-

Alann Hangi Sklkla Kullanld Alann Gndz Kullanm Alann Gece Kullanm Alann Gece Kullanm Alann Gece Kullanm Seilen Alann Farkl Aktivitelere mkan Verip Vermedii Seilen Alan iin ulam biimleri, Toplu tama Alann Gvenlii Gece Gndz Kendi zel arabas Yryerek ile

Yaya kaldrmlar, yry alanlarnn yeterlilii Ak kamusal alan yeterli mi Oturulan, durulan ak kamusal alan ihtiyac var m Blge iinde en ok hangi mekanlar kullanlmakta, nerelere gidilmekte Seilen alan ieinde tandklara rastlanyor mu Dier insanlarla gz ainal var m ekil Ek 1.1 Anket Sorular

178 Ek 2 Anket Sonular Tarih Kullanc Profili Ya AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 AKAMST- 10.12.2004 AKAMST - 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 LEN - 10.12.2004 AKAMST- 13.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST - 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 AKAMST- 10.12.2004 AKAMST- 13.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST - 08.12.2004 AKAMST- 10.12.2004 AKAMST- 10.12.2004 AKAMST- 15.12.2004 AKAMST - 08.12.2004 AKAMST- 15.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 29 44 70 32 25 46 27 65 17 16 58 34 45 59 25 38 30 23 16 45 18 25 41 22 53 20 Cinsiyet BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK BAYAN renim Durumu LKOKUL LKOKUL LKOKUL LKOKUL LKOKUL LKOKUL LKOKUL LKOKUL LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE LSE ORTA OKUL NVERSTE NVERSTE

179 LEN- 15.12.2004 LEN- 15.12.2004 AKAMST- 15.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 LEN- 15.12.2004 LEN- 15.12.2004 AKAMST- 13.12.2004 AKAMST - 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 LEN - 10.12.2004 LEN - 10.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 AKAMST- 10.12.2004 AKAMST- 10.12.2004 AKAMST- 13.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 AKAMST- 08.12.2004 LEN - 10.12.2004 AKAMST- 13.12.2004 AKAMST- 13.12.2004 37 22 34 32 22 68 44 35 47 24 31 30 37 22 20 24 23 23 21 19 19 23 20 21 BAYAN BAYAN BAYAN ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK BAYAN BAYAN BAYAN ERKEK BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN BAYAN ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK ERKEK NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE NVERSTE MEZUNU NVERSTE MEZUNU NVERSTE MEZUNU NVERSTE MEZUNU NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R. NVERSTE R.

ekil Ek 2.1 Anket - Tarih, Kullanc Profili

180 kamet Ettii Yer SARIYER ELKTEPE GLTEPE ETLER MASLAK ETLER GLTEPE GLTEPE SARIYER SARIYER LEVENT ELKTEPE 4 LEVENT LEVENT SARIYER LEVENT GLTEPE KADIKY SEYRANTEPE KADIKOY SARIYER EYP GLTEPE ANADOLU YAKASI 4.LEVENT SARIYER ULUS LEVENT ETLER Ekonomik Durum ORTA ORTA AZ-ORTA AZ-ORTA ORTA Y ORTA ORTA ORTA ORTA Y ORTA Y ORTA ORTA ORTA ORTA Y Y ORTA ORTA ORTA ORTA ORTA Y ORTA OK Y Y Y

181 GLTEPE BOSTANCI KADIKY GAYRETTEPE LEVENT ETLER SANAY MAH. RUMEL HSARI FATH GAYRETTEPE ETLER KKYALI BEYKOZ GLTEPE FATH BAHELEVLER L SARIYER KADIKY FATH BAYRAMPAA ORTA ORTA Y OK Y OK Y Y ORTA Y ORTA Y ORTA ORTA Y Y Y ORTA ORTA ORTA Y ORTA ORTA

ekil Ek 2.2 Anket - kamet Yeri, Ekonomik Durum

182

Mekann Kullanm Amac Zorunlu (i, ulam) , ULAIM , ULAIM , ULAIM , ULAIM ULAIM , ULAIM , ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM , ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM , ULAIM , ULAIM , ULAIM , ULAIM ULAIM , ULAIM , ULAIM , ULAIM , ULAIM GEZME VE ULAIM ULAIM stee Bal HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR EVET- YRY AMALI HAYIR, YRNMYOR BLE HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR EVET HAYIR

183 ULAIM ULAIM EV BURADA ETM , ULAIM ULAIM , ULAIM ULAIM , ULAIM ULAIM , ULAIM , ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM , ULAIM ULAIM ULAIM METROCTY NNDE SOLUKLANMA ULAIM ULAIM ULAIM ULAIM NN HAYIR HAYIR NADREN GEZME NADREN GEZME HAYIR NADREN YRY HAYIR HAYIR HAYIR DR.'A YRMEY TERCH EDY. HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR EVET-GEZME AM. HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR

ekil Ek 2.3 Anket - Mekann Kullanm Amac

184

Ak Kamusal Alann Kullanm Skl AYDA BR HER GN HAFTADA 2,3 HAFTADA BR HER GN HAFTADA 2,3 HER GN 2 HAFTADA BR AYDA BR HAFTA SONU HAFTADA BR HAFTADA BR HAFTADA BR HAFTADA BR HAFTADA BR HER GN HAFTADA 2,3 HAFTADA BR HAFTADA BR HAFTADA BR HER GN HERGN HERGN AYDA BR HAFTADA 2,3 HAFTADA BR HAFTADA 2,3

Alann Kullanm Gndz VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR-NADREN VAR VAR VAR

Alann Kullanm Gece KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM NADREN KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM NADREN KULLANMIYORUM NADREN EVET KULLANMIYORUM

185 HERGN HAFTADA BR HER GN HER GN HAFTADA BR HAFTADA 2,3 HERGN HAFTADA 2,3 HER GN NADREN HAFTADA BR HER GN HAFTADA 2,3 AYDA BR-K AYDA BR NADREN HER GN AYDA BR AYDA BR AYDA BR NADREN AYDA BR YILDA BR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR VAR-NADREN VAR VAR VAR VAR VAR VAR-NADREN VAR VAR-NADREN VAR VAR VAR-NADREN VAR-NADREN VAR-NADREN HAYIR- KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM SIKLIKLA KULLANMIYORUM KULLANMIYORUMTEHLKEL HAYIR- KULLANMIYORUM NADREN EVET KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM HAYIR- KULLANMIYORUM

ekil Ek 2.4 Anket - Ak Kamusal Alan Kullanm

186

Ak Kamusal Alan Farkl Aktivitelere mkan Veriyor mu HAYIR

Toplu Tama Arac Kullanm

KULLANIYORUM

EVET- PARKI KULLANIYORUM,LEVENT ARI KULLANIYORUM HAYIR-YAYA N ZOR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR- SADECE ULAIM HAYIR- TATSIZ HAYIR YRY HAYIR- YAYA N ZOR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR MUAYENEHANEYE YRYORUM HAYIR ULAIM N KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET- OTOBS KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET- OTOBS KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET-METRO EVET-METRO KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET-OTOBS EVET- OTOBS EVET

187 HAYIR HAYIR HAYIR YRY HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR-ZEL OTO KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET HAYIR-ZEL OTO NADREN KULLANIYORUM KULLANIYORUM

HAYIR-NSANLAR TEK BR BANKA HT. DUYU. ZEL OTO HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR YRY HAYIR KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET-METRO KULLANIYORUM KULLANIYORUM KULLANIYORUM EVET-METRO KULLANIYORUM EVET-METRO EVET-METRO HAYIR KULLANIYORUM METRO

ekil Ek 2.5 Anket - Ak Kamusal Alan Kullanm, Toplu Tama

188

Alan mi Gndz HAYIR EVET EVET HAYIR EVET EVET EVET HAYIR HAYIR EVET EVET EVET EVET EVET HAYIR HAYIR EVET HAYIR EVET HAYIR HAYIR EVET EVET HAYIR

Gvenli Yaya kaldrm -Yry Gece HAYIR HAYIR KULLANMIYORUM HAYIR HAYIR EVET KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR KULLANMIYORUM HAYIR- KMSE YOK KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR HEMDE H HAYIR HAYIR KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR HAYIR Alanlar Yeterli midir HAYIR YETERL DEL HAYIR HAYIR HAYIR YAYA DZELTLMEL HAYIR HAYIR HAYIR-YAYA DZELTLMEL HAYIR HAYIR YETERL DEL HAYIR YETERL DEL HAYIR HAYIR HAYIR-YAYA DZELTLMEL HAYIR-YAYA OLMALI YOLLARI KALDIRIMLARI YOLLARI YOLLARI

HAYIR YETERL DEL HAYIR YETERL DEL HAYIR YETERL DEL HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR, YAYA GELTRLMEL HAYIR HAYIR - H YETERL DEL

189

EVET EVET EVET EVET

EVET EVET KULLANMIYORUM HAYIR

HAYIR, YAYA GELTRLMEL HAYIR YETERL DEL HAYIR HAYIR,YAYA GELTRLMEL HAYIR YAYA DZELTLMEL HAYIR YETERL DEL HAYIR YETERL DEL HAYIR HAYIR HAYIR,YAYA GELTRLMEL HAYIR YAYA GELTRLMEL HAYIR HAYIR YOLLARI

HAYIR-ARA TRAF KULLANMIYORUM EVET EVET EVET EVET EVET EVET HAYIR HAYIR HAYIRARA TRAF HAYIR KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM EVET HAYIR HAYIR KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM

H GELMEDM

HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR,YAYA GELTRLMEL HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR HAYIR,YAYA GELTRLMEL HAYIR

HAYIR-ARA TRAF HAYIR HAYIR EVET HAYIR HAYIR HAYIR EVET EVET EVET EVET EVET HAYIR HAYIR- KMSE YOK KULLANMIYORUM HAYIR HAYIR HAYIR- KMSE YOK H GELMEDM KULLANMIYORUM KULLANMIYORUM HAYIR KULLANMIYORUM HAYIR

ekil Ek 2.6 Anket - Alann Gvenlilii, Yry Alanlar Yeterlilii

190 Kamusal Ak Alan htiyac Var m Oturulabilen, Buluulabilen EVET HAYIR YOK EVET EVET-BEKLERKEN ORADA BEKLENEBLMEL EVET EVET EVET EVET, GEREKL EVET EVET- KAFE TR HAYIR-BU KOULLARDA GEREK YOK EVET EVET- 4 LEVENT'TE NEFES ALACAK YER YOK EVET EVET EVET EVET EVET- AIK MEKANLARA HTYA VAR EVET EVET HAYIR YOK EVET EVET EVET EVET EVET, SADECE KAPALI YERLER OLMAMALI EVET - AIK MEKANLARA HTYA VAR EVET, DAFA FAZLA YEL

191 EVET EVET HAYIR YOK EVET-HTYA DUYUYORUM EVET,Y OLUR EVET- AIK MEKANLARA HTYA VAR EVET EVET- AIK MEKANLARA HTYA VAR EVET EVET EVET EVET EVET-OTURABLECEK MEKANA HT VAR EVET EVET- EZLMEDEN ZOR GELDK EVET- LE ARASI N ART EVET EVET- ZELLKLE METRODAN IKANLARIN EVET KESNLKLE EVET HAYIR-YOK EVET , Y OLUR

ekil Ek 2.7 Anket - Kamusal Ak Alan htiyac Var m

192

Blge inde En ok Nerelere Gidiyorsunuz LEVENT - LEVENT ARI LEVENT ARI LEVENT ARI OTOBS DURAKLARI ULAIM NOKTALARI OTOBS DURAKLARI LEVENT ARI HASTANE, ULAIM NOKTALARI SSK METROCITY, SMT SARAYI LEVENT ARI, METRO LEVENT ARI BANKALAR, LEVENT ERI METROCITY, ULAIM NOKTALARI MEZARLIK OK SIK KULLANMIYOR METROCITY LEVENT ARI METROCITY METRO DURAI, METROCTY OTOBS DURAKLARI OTOBS DURAI METROCITY ARI, ULAIM NOKTALARI OTOBS DURAKLARI LEVENT ARI, KAFELER, METROCTY LEVENT ARI VE LERDEK KAFELER METROCITY, LEVENT ARI LEVENT ARI, METROCITY

193 METROCITY METROCITY METROCITY LEVENT ARI SABANCI KUL.ORASI METROCITY, LEVENT ARI LEVENT ARI, METROCITY ARI OTOBS DURAKLARI, METROCTY NADREN METROCITY LEVENT, METROCITY SABANCI KUL, LEVENT ARI, METROCITY ULAIM NOKTALARI METRO GR METROCTY-OKUL METROCITY ULAIM NOKTALARI LEVENT ARI, AKS ZERNDE YEMEK YENEN YERLER METROCITY METRO DURAI, METROCTY METRO GR METROCITY, LEVENT ARI METROCITY, OTOBS DURAKLARI METROCITY, ULAIM NOKTALARI

ekil Ek 2.8 Anket - Blgede En ok Gidilen Yerler

194

alma Alannda Tandklarnza Rastlyor musunuz HAYIR HAYIR EVET EVET EVET EVET EVET HAYIR EVET HAYIR NADREN EVET EVET HAYIR EVET NADREN NADREN EVET EVET NADREN HAYIR EVET EVET NADREN EVET EVET EVET Gz ainal var m EVET HAYIR EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET HAYIR EVET EVET EVET

195 EVET EVET NADREN EVET HAYIR EVET HAYIR EVET EVET NADREN EVET EVET EVET- OK FAZLA EVET HAYIR EVET EVET EVET HAYIR HAYIR HAYIR EVET HAYIR EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET EVET HAYIR EVET EVET EVET EVET HAYIR EVET EVET EVET HAYIR HAYIR HAYIR EVET HAYIR

ekil Ek 2.9 Anket - Alanda Tandklarna Rastlyor mu, Gz Ainal Var m

196 ZGEM Doum tarihi Doum yeri Lise Lisans Yksek Lisans Yksek Lisans Doktora 01.01.1974 Uak 1984-1991 1991-1995 1995-1996 1995-1999 1999-2000 2000-2005 alt kurum 1996-Devam ediyor YT Fen Bilimleri Enstits Aratrma Grevlisi Caalolu Anadolu Lisesi Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm stanbul Teknik niversitesi, ngilizce Hazrlk stanbul Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm stanbul Teknik niversitesi, Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm