PROJEKT KURRIKULAR

LNDA:BIOLOGJI

TEMA: SHNDETI USHQIMET DHE
SUBSTANCAT QE NDIKOJN NEGATIVISHT N
T
NENTEMA:PIRAMIDAT USHQIMORE

QELLIMI:TE PROMOVOHET NDERGJEGJESIMI I
NXENESVE NDAJ TE USHQYERIT TE
SHENDETSHEM,DEMEVE TE ALKOOLIT DHE TE DUHANIT
NE TE GJITHA ASPEKTET
OBJEKTIVAT:1-NE FUND TE KETIJ PROJEKTI NE DUHET
TE JEMI TE AFTE TE HARTOJME NJE KONCEPT MBI
RAPORTIN E TE USHQYERIT TE SHENDETSHEM
2-TE DISKUTOJME PER PROBLEMET E KRIJUARA NGA
NJE USHQYERJE JO E MIRE
3-TE JAPIM IDE DHE RRUGE ALTERNATIVE PER NJE JETE
SA ME TE SHENDETSHME
MJETET: LAPTOP,VIDEOPROJEKTOR,DVD,USB,CD,LIBRA
SHKENCORE,INTERVISTA ME MJEKE.ETJ

CDO TE THOTE TE USHQEHESH SHENDETSHEM ?
TE HANI SHNDETSHM KONSISTON NE BALANCIMIN E DIETS
MIDIS FRUTAVE DHE PERIMEVE, DRITHRAVE, VAJIT TE
SHNDETSHM, QUMSHTIT ME YNDYRE TE ULET DHE
PROTEINAT ME BAZE BIMORE. NSE JU USHQEHENI SI DUHET,
TRUPI, LKURA DHE MENDJA DO T JU JEN SHUM FALNDERUES.

PIRAMIDAT USHQIMORE
LENDET USHQYESE

-SOT NJIHEN ME SHUME SE 40
LLOJE LENDE USHQYESE QE
KLASIFIKOHEN NE 6 GRUPE
-TE GJITHA KETO PERDOREN NE
FUNKSION TE NEVOJAVE TE
ORGANIZMIT

KARBOHIDRATET

Karbohidratet gjenden n form
niseshteje dhe sheqeri.
Niseshteja gjendet n perime, si:
n patate dhe drithra (n
drithra prfshihet: buka, orizi,
makaronat). Perimet, patatet dhe
drithrat jan t shndetshme,
sepse ato prmbajn shum
karbohidrate n form niseshteje
dhe njkohsisht kan
prmbajtje t ult dhjamore. Kto
lloj karbohidratesh quhen
karbohidratet e mira dhe duhet
t'i ham shum. Gjenden edhe
karbohidrate t kqija nga t
cilat nuk duhet t ham shum.
Karbohidratet e kqija vijn
nga t gjitha produktet q
prmbajn sheqer, si: mblsirat,
okollata, akullorja dhe pijet
freskuese. S bashku me
sheqerin nga t gjitha kto ne
marrim gjithashtu shum lnd
ngjyruese dhe lnd shijuese,
pr t cilat ne nuk kemi nevoj.
PROTEINAT

Proteina sht nj lnd ushqyese shum e
rndsishme sepse ajo prdoret pjesrisht
pr t krijuar energji dhe pjesrisht pr t
ndrtuar gjith organizmin. Pr shkak t
funksionit ndrtues t proteinave sht
shum keq q t kesh munges proteinash
kur je n rritje e sipr. Proteinat mund t
jen me prejardhje shtazore ose bimore.
Proteinat shtazore vijn nga kafsht dhe
gjenden n: vez, qumsht, djath, mish dhe
n peshk. Proteinat bimore vijn nga bimt
dhe gjenden n: bizele, fasule (fasule soje,
fasule t bardh dhe t errt), oriz, miell dhe
n drithra. Proteinat marrin pjes n
mirmbajtjen e indeve t lkurs. Prandaj
sht e rndsishme q ato t prfshihen n
t gjitha racionet tona ditore.
YNDYRAT
Yndyra sht nj lnd
ushqyese q prmban m
shum energji. N 100 gram
yndyr ka dyfish m shum
energji se sa n 100 gram
karbohidrate. Mishi, djathi,
vaji i palms, vaji i arrs s
kokosit, dhjamrat e kafshve,
vezt, peshqit, arrat, kan
yndyrna t tretshme. Yndyra
sht shum e
pashndetshme kur
grumbullohet n muret e
enve t gjakut, sepse n
kt mnyr rritet rreziku pr
bllokimin e enve t gjakut,
prej t cilave njeriu mund t
vdese.
VITAMINAT
Vitaminat jan t rndsishme
pr shum funksione n trup,
midis t tjerash, pr
metabolizmin. Ne nuk mund
t prodhojm vet vitamina n
trup, prandaj duhet t'i marrim
ato nprmjet ushqimit. Disa
vitamina si A, D, E, K, mund t
magazinohen, kurse vitaminat
C dhe B kompleks duhen
marr rregullisht. Mungesa e
vitamins A shkakton
shkurtpamsi dhe verbimin e
nats. Prandaj duhet t ham
majdanoz t freskt, i cili
sht i pasur me vitaminn A,
por prmban edhe kalcium t
nevojshm pr elasticitetin e
muskulaturs s syve.
Gjysm filxhani majdanoz
plotson nevojn ditore t
organizmit me vitamin A.
MINERALET
Mineralet jan lnd
baz q jan me
rndsi jetsore pr
ne. Ashtu si vitaminat
edhe mineralet ne i
marrim nga ushqimi q
ham, sepse ato nuk
krijohen n trupin
ton. Minerale jan:
natriumi, kaliumi,
kalciumi, magneziumi,
hekuri, jodi, mangani,
bakri, zinku, kromi,
fluori, seleni dhe
siliciumi.

BAJAMET
PERMBAJNE
ZINK,SELEN
UJI
Uji eshte
thelbesor per
jeten.Ai
transporton te
gjitha lendet
ushqyese ne
trupin tone.Ai
merret duke pire
por edhe
permes
ushqimeve te
ndryshme
si:kosi,shalqini
etj
PERIME DHE FRUTA
5 n dit me ngjyra t
ndryshme
N dit, t hahen 3 racione
perime, prej tyre s paku
nj her t paprpunuara
(1 racion = s paku 120 g
perime, si shtes, sallat
ose sup t perimeve).
N dit t hahen dy racione
me pem (1 racion = s
paku 120 g = 1 dor
plot).
N dit nj racion i
perimeve apo pemve
mund t zvendsohet me
nj got 2dl lng t
perimeve apo pemve pa
sheqer
DRITHERAT
Prodhimet e grurit dhe pemt
bishtajore,prodhimet e tjera t
drithrave dhe patatet:n do
racion kryesor
Pr do racion kryesor hani 1
prmbajtje t plot (kjo dmth.
3 racione n dit, 1 racion =
7525 g buk ose 60100 g
pem bishtajore [nga pesha e
freskt ] si p.sh. thjerrza /
qiqr ose 180300 g patate
ose 4575 g Flluskat (krundet)
/ prodhimet e brumrave, /
miser / oriz dhe fara t tjera t
drithrave [pesha e freskt ]),
prej tyre mundsisht 2
racione me prbrje t
prodhimeve nga mielli.
QUMSHTI, PRODHIMET E QUMSHTIT,MISHI,
PESHKU DHE VEZT
Qumshti, prodhimet e
qumshtit,mishi, peshku dhe
vezt:pr do dit n sasi t
mjaftueshme
Pr do dit, me nj ndryshim
t koordinuar, duhet t
konsumohen: 1 racion mish,
peshk, vez, djath, ose burime
tjera t hekurit (1 racion = 100
120 g mish/peshk [ pesha e
freskt] ose 23 vez, 200 g
gjiz/djath t shkrift 60 g
djath t fort. N dit,
konsumoni pos tjerash dhe, 3
racione qumsht ose prodhime
t qumshtit, duke u dhn
prparsi varianteve me yndyr
t reduktuar ( 1 racion = 2dl
qumsht ose 150180 g kos
200 g gjiz/ djath t shkrift ,
30 60 g djath).
EMBELSIRAT
mblsirat, snacks-at e
kripura(p.sh. shkopinjt)
dhe pijet energjike:t
shijohen me mas
mblsirat, snacks-at,
dhe pijet me prmbajtje
sheqeri (p.sh pijet e buta
/ Soft Drinks, aj dhe
pijet energjike / Energy
Drinks) shijoni me
maturi.
Nse konsumohen pijet
me prmbajtje t alkoolit,
duhet q t prdoren m
maturi t plot dhe n
kuadr t racioneve.
VAJRAT YNDYRORE DHE FRUTAT YNDYRORE
Vajrat, yndyrat dhe frutat yndyrore
(arrat, lajthit, kikirikt, bajamet, etj.):Pr
do dit me mas
Pr do dit duhet t prdoren 23 lug
t kafes (1015 g), vaj bimor t kualitetit
t lart si: Lojza apo vaji i ullirit pr
prgatitje t ftoht (p.sh. pr salca t
sallatave).
Pr do dit t prdoren 2-3 lug kafeje
(1015 g) vaj bimor pr gjellra t nxehta
(zbutje n avull, frgim), sht e
kshillueshme p.sh. vaji i ullirit.
Sipas nevojs t prdoren 2 lug t
kafes (10 g) n dit, yndyr pr lyerjen e
buks (tlyen ose yndyr nga kualiteti i
lart i vajrave).
Per konsumim ditor t nj racioni t
frutave yndyrore (arrave, lajthive,
kikirikve, bajameve etj. ) ju
preferohet:(1 racion = 2030 g bajame,
arra ose lajthia, etj.).
SEMUNDJET QE VIJNE NGA KEQUSHQYERJA
1.OBEZITETI
2.SEMUNDJET E VESHKAVE
3.SEMUNDJET E TEMTHIT
4.SEMUNDJET E ZEMRES
5.SEMUNDJET E GJAKUT
6.DIABETI
7.HIPERTENSIONI
8.SEMUNDJET E ARTERIEVE TE TRURIT
9.KANCERI I QAFES SE MITRES
10.KANCERI I OVAREVE
11.KANCERI I GJIRIT
12.KANCERI I ZORRES SE TRASHE
13.KANCERI I TEMTHIT
14.KANCERI I MELCISE
15.KANCERI I PROSTATES
DIABETI

Diabeti i tipit 2 ose insulino-
indipendente, sht forma e diabetit
me e prhapur n bot dhe vihet n
dukje n mosh t madhe prshkak
t ekuilibrit ushqimor.Pr kt
arsye kshillohetkonsumimi i
karbohidrateve komlplekse duke
privilegjuar bishtajat dhe drithrat
mundsisht t plota.Prodhimet
integrale si jan dhe
perimet,furnizojn me fibra
ushqimore t cilat modulojn
thithjen e sheqerave duke
shmangur pas ngrnies, shfaqjen e
nj nivel te lart t glicemis.Prsa i
prket karbohidrateve t thjeshta
sht i nevojshm kontrolli i
prdorimit t frutave qumshtit dhe
sheqerit.

SMUNDJET KORDIOVASKOLARE

Shum zakone ushqimore jan t
konsideruara sipas zhvillimit t ktyre
patollogjive.N veanti , konsumimi i pakt
i frutave, perimeve dhe konsumimi i teprt i
ushqimeve t pasura me kolesterol dhe
krip.
Oksidete e yndyrave, n veanti ato t
prmbajtura n yndyrat e mishit n
prgjithsi rrisin at q quhet kolesterol i
keq n gjak.Pr kt n dieta, origjina e
yndyrave duhet t ket prejardhjen nga
bimt vegjetale, vaji i ullirit duhet t jet nj
nga t preferuarit.N t njnjtn koh
kshillohet nj konsumim i reduktuar i
ushqimeve t skuqura dhe nj
konsumim t lart t peshkut.Riduktimi i
sasis s krips sht nj tjetr
faktor ushqimor i rndsishm pr
parandalimin e smundjeve venore,
sepse presioni i lart i gjakut sht nj nga
faktort kryesor t infarktit.
KANCERI
Ekzistojn shum faktor q
kontribojn n zhvillimin e
kancerit, por tregohet q n
Vendet e industrializuara
faktort e dietave mund t
shpjegojn rreth 30% t
rasteve.Ndr faktort q
ndikojn n ardhjen e kancerit
mund t prmendim
mbipeshn dhe majmrin,
konsumimi i alkoolit dhe
konsumimi i mishrave t
konservuara dhe t
kripura.Faktori m i
rndsishm q e parandalon
sht konsumimi i frutave dhe
perimeve.
KANCERI NE GJI DHE I MUSHKERISE
OBEZITETI
Obeziteti eshte nje problem mjekesor.
Personat qe jane mbipeshe ose obeze
(mbipeshe e grades se rende) kane me
teper mundesi per te zhvilluar probleme
me shendetin se sa personat qe kane nje
peshe te shendetshme. Te marresh kalori
(matje energjie te ushqimit ose pijeve) me
teper se sa kerkon trupi rezulton ne shtim
peshe. Sasite e medha, ushqimet me
vlera te ulta ushqyese, dhe nje stil jete
inaktive jane faktore qe ojne ne obezitet.
Per te matur mbipeshen, obezitetin ose
obezitetin e rende, perdoret nje
parameter qe merr parasysh gjatesine
dhe peshen. Ky parameter i quajtur BMI (
Body Mass Index), matet duke pjesetuar
peshen ne kilogram me lartesine e
shprehur ne metra ne katror. Nje BMI 25
ose me teper konsiderohet mbipeshe;
mbi 30 eshte obezitet; mbi 40 obezitet i
rende.

RRUGE ALTERNATIVE PER NJE JETE SA ME
TE SHENDETSHME
DIETA PERFEKTE

Shkencetaret nuk kane percaktuar ende se fare perfaqeson nje
diete perfekte sepse do vit qe kalon nxjerr ne pah prova te reja
per ushqimet qe jane potencialisht te demshme ose ushqimet qe
kane efekte sheruese. Shkencetaret amerikane mendojne se nje
piramide ushqimore e mbeshtetur te dritherat, frutat, zarzavatet,
peshku dhe mishi i shpendeve (me teper sesa mishi i kuq), si dhe
sasi te kujdesshme yndyrnash dhe sheqernash mund t'ju ushqeje
ju ne menyren me te shendetshme. Per nje grua aktive keshillohet
si menu ideale kjo e meposhtmja :
Mengjes: Nje banane dhe luleshtrydhe te embla, nje fete buke e
zeze me margarine luledielli dhe mjalte. Dreka: Sallate peshku dhe
zarzavatesh dhe kivi si frut. Darka: Pule me bizele, patate te
pjekura dhe sallate jeshile. mbelsire petull me reel frutash. Pini
pa kursyer uje, leng zarzavatesh jeshile dhe sallate, aj vegjetal
dhe leng limoni. Mund te merrni edhe pak alkool dhe pak produkte
okollate. Dikush qe ben nje jete teper aktive ka nevoje t'i shtoje
dietes se tij me shume kalori.

5 RREGULLA SI TE USHQEHENI SHENDETSHEM
1. Mos e lini
asnjher pa e
ngrn
mngjesin
2. Mbajeni
organizmin t
hidratuar
3. Nj test pr 20
dit
4. Limitoni kripn
5. Evitoni t
darkoni shum
von.
T ushqehesh n mnyr t shndetshme
ndonjher krkon ndonj sakrific, por
edhe nj baz t mir informacioni. Po,
sepse kur flitet pr dieta dhe nj ushqyerje
korrekte t zakonshme, kemi nevoj pr
informacionet e duhura q na ndihmojn
t ham m mir dhe s dyti t mbrojm
shndetin ton.Kt duhet ta bjm
pavarsisht planeve t momentit pr tu
dobsuar apo shndoshur. Duhet t jemi
t informuar pr ushqimet q na bjn
mir dhe pr ato q jan t dmshme.
Pasi ta kemi br kt, nuk sht fare e
vshtir, mjafton vetm t konsumojm
ato m t shndetshmet e t heqim dor
nj her e prgjithmon nga patatet e
skuqura apo mblsirat me shumice
5 USHQIMET ME TE SHENDETSHME
BROKOLI VEZE LAKRA E GJELBER
DOMATE -
SALMONI
A JANE FRUTAT DHE ZARZAVATET
ORGANIKE ME TE USHQYESHME?

Kjo teme eshte teper e debatueshme ne disa nga fermat
qe i prodhojne keto, por kerkimet e fundit te bera nga
shoqatat per ushqime organike tregojne se keto jane me
te vertete teper te ushqyeshme dhe kane nivele shume
me te larta te vitamines C, magnezit, hekurit dhe fosforit.
Spinaqi, sallata jeshile, lakra e bardhe dhe patatet
treguan qarte nivele me te larta lendesh ushqyese, nga
10 deri 50% me shume vlera ushqimore. Supat e
pergatitura nga zarzavatet organike permbajne nivele te
larta te acidit salici, i cili ndihmon ne luftimin e
arteriosklerozes dhe kancerit te zorreve.

KUR SHEQERI ESHTE I TEPERT ?

Kujdes nga niveli i Yndyrnave ne nje ushqim sepse yndyrnat
kane tendence te shnderrohen ne sheqer. Sheqeri nuk
permban nutriente, por vetem kalori. Specialistet e te
ushqyerit konsiderojne si sheqerna te teperta ato qe
gjenden ne produkte si embelsirat dhe keto duhet te
kontrollohen qe te mos japin me shume se 10 % te kalorive
ditore, pra qe do te thote te mos konsumohen me shume se
200 kalori nga keto lloj ushqimesh te embla. Nje luge aji
me sheqer permban rreth 16 kalori dhe nje gote e madhe
me leng permban rreth nente luge sheqer, pra 144 kalori te
panevojshme. Hiqni dore nga sheqernat e panevojshme
dhe zevendesojini ato me fruta te fresketa ose me
nenprodukte te frutave dhe te sheqernave te perfituara prej
tyre.

FAST FOOD-I, I DEMSHEM PER SHENDETIN
PATATET E FERGUARA KANE VITAMINE C, POR MOS KALONI NE EUFORI, SEPSE DISA
FAST FOOD-E SHTOJNE SHEQERNA NE PATATET E TYRE TE FERGUARA, SI DHE
SHTOJNE YNDYRNA NE SANDUIET APO BYREKET ME MISH. DISA NGA USHQIMET E
TYRE MUND TE PERMBAJNE ME SHUME SE 20 LUGE SHEQERNA DHE DISA
PERMBAJNE ME SHUME SE GJYSMA E SASISE DITORE TE KRIPES QE JU DUHET TE
MERRNI.
FAST FOOD-I ESHTE VERTET I KEQ PER SHENDETIN TUAJ NESE JU EKSKLUZIVISHT
MERRNI USHQIME TE FERGUARA DHE TE SHTUARA ME YNDYRNA DHE SHEQERNA.
MISHI I MBUSHUR ME ANTIBIOTIKE
KA NJE SHQETESIM NE RRITJE RRETH PERDORIMIT NE SASI TE MEDHA TE
ANTIBIOTIKEVE NE PRODHIMIN E MISHIT DHE EFEKTET E MUNDSHME TE TYRE NE
SHENDETIN E NJERIUT. SHUME NGA FERMAT QE MERREN ME RRITJEN E BAGETIVE I
USHQEJNE KETO ME ANTIBIOTIKE PERDITE PER TE PASUR NJE PESHE ME TE MADHE
TE BAGETIVE DHE PER TE LUFTUAR SEMUNDJET E MUNDSHME TE KAFSHET. FRIKA
QE EKZISTON LIDHET ME FAKTIN SE MBIDOZAT E ANTIBIOTIKEVE MUND TE OJNE
NE KRIJIMIN E VIRUSEVE TE FUQISHME DHE SHUME REZISTENTE NDAJ
ANTIBIOTIKEVE DHE KETO VIRUSE MUND TE INFEKTOJNE NJEREZIT. HANI MISH
ORGANIK SA ME SHUME QE TE JETE E MUNDUR!

FAST FOOD I DEMSHEM PER SHENDETIN
PUNOI : ILIRJAN AGASTRA
PRANOI: PROF.ELMIRA KAMBO
KLASA XI-B
2014

FUND