MATERIAL TEKNIK

PROSES PEMBUATAN BESI COR

DISUSUN OLEH :
NAMA :
NIM :
JURUSAN : TEKNIK MESIN
FAKULTAS TEKNIK
2010-2011
BESI COR / CAST IRON
Besi cor berasal dari besi babi, dan semenara i! biasan"a men#ac! $ada
besi ab!%ab!, &!#a men#ideni'i(asi (elom$o( besar "an# mem$er(!a $ad!an
besi den#an seb!a) e!e(i(* +arna $erm!(aan 'ra(!r da$a di#!na(an !n!(
men#ideni'i(asi seb!a) $ad!an* Besi !an# $!i) dinamai seela) $erm!(aan
$!i) $ada saa rea(, (arena (ooran "an# (arbida "an# mem!n#(in(an rea(
!n!( l!l!s lan#s!n#* ,re" cas iron dinamai seela) $erm!(aan rea( ab!%ab!,
"an# er&adi (arena ser$i) #ra$)iic bias mele-ai cela) dan mem!lai rea(an bar!
er)i!n# se$eri isira)a maerial*
Karbon ./0 dan sili(on .Si0 mer!$a(an !ns!r $ad!an !ama, den#an
&!mla) ber(isar 1,2%34 bera dan 2 )in##a 5 -4, masin#%masin#* 6ad!an Besi
den#an (adar (arbon (!ran# di(enal seba#ai ba&a* Semenara ini secara e(nis
memb!a $ad!an dasar erner ini 7e%/%Si $ad!an, $rinsi$ $embe(!an besi cor
di$a)ami dari dia#ram 'asa biner besi%(arbon* Karena (om$osisi besi !an#
seba#ian besar se(iar ii( e!e(i( sisem besi%(arbon, s!)! mencair ber(orelasi
era, biasan"a m!lai dari 2*289 sam$ai 2*199 : / .1291 sam$ai 12;1 : 70, "ai!
se(iar 599 : / .8<1 : 70 lebi) renda) dari ii( lele) besi m!rni*
Besi cor cender!n# men&adi ra$!), (ec!ali !n!( besi !an# da$a
diem$a* Den#an ii( leb!r "an# relai' renda), 'l!idias "an# bai(, casabili",
mam$!%mesin "an# san#a bai(, (ea)anan er)ada$ (ea)anan de'ormasi dan a!s,
besi cor ela) men&adi ba)an re(a"asa den#an renan# a$li(asi "an# l!as dan
di#!na(an dalam $i$a, mesin dan s!(! cadan# ind!sri oomoi', se$eri silinder
(e$ala .$ema(aian men!r!n0, blo( silinder dan (as!s #earbo= .$ema(aian
men!r!n0* Hal ini a)an er)ada$ (er!sa(an dan melema)n"a ole) o(sidasi
.(ara0*
ELEMEN PADUAN
si'a besi cor adala) di!ba) den#an menamba)(an berba#ai elemen
$ad!an, aa! allo"ans* Ne= !n!( (arbon, sili(on adala) allo"an $alin# $enin#
(arena mema(sa (el!ar (arbon dari sol!si* Sebali(n"a (arbon ben!( #ra'i "an#
men#)asil(an besi lebi) lemb!, men#!ran#i s!s!, men!r!n(an (e(!aan, dan
men#!ran#i (e$adaan* Beleran#, (ei(a diamba)(an, ben!( besi s!l'ida, "an#
mence#a) $emben!(an #ra'i dan (e(erasan menin#(a* Masala) den#an s!l'!r
adala) ba)-a )al i! memb!a cair besi cor lamban, "an# men"ebab(an caca
&an#(a $ende(* Un!( men#aasi $en#ar!) dari beleran#, man#an diamba)(an
(arena ben!( (ed!an"a men&adi s!l'ida man#an b!(an besi s!l'ida* S!l'ida
man#an lebi) rin#an dari$ada mencair se)in##a cender!n# men#a$!n# (el!ar dari
mencair dan men&adi era(* J!mla) man#an di$erl!(an !n!( meneral(an s!l'!r
adala) 2,< > (and!n#an s!l'!r 9,54* Ji(a lebi) dari &!mla) ini man#an
diamba)(an, ma(a (arbida man#an ben!(, "an# menin#(a(an (e(erasan dan
din#in, (ec!ali dalam besi ab!%ab!, dimana sam$ai 24 dari $enin#(aan (e(!aan
man#an dan densias*
Ni(el adala) sala) sa! allo"ans "an# $alin# !m!m (arena
men"em$!rna(an sr!(!r $erli dan #ra'i, menin#(a(an (ean##!)an, dan
,ENA6 $erbedaan%$erbedaan (e(erasan anara (eebalan ba#ian* Kromi!m
diamba)(an dalam &!mla) (ecil !n!( sendo( !n!( men#!ran#i #ra'i #rais,
men#)asil(an din#in, dan (arena i! adala) sabili?er (arbida (!a@ ni(el serin#
diamba)(an dalam )!b!n#ann"a* Se&!mla) (ecil ima) da$a diamba)(an
seba#ai $en##ani (romi!m 9,84* Temba#a diamba)(an dalam ladel aa! dalam
!n#(!, $ada !r!an 9,8 sam$ai 1,84, !n!( men#!ran#i din#in, mem$erbai(i
#ra'i, dan 'l!idias menin#(a* Molibden!m diamba)(an $ada !r!an 9,5 24
!n!( menin#(a(an din#in dan men"em$!rna(an #ra'i dan sr!(!r $erli, serin#
diamba)(an dalam )!b!n#ann"a den#an ni(el, emba#a, dan (romi!m !n!(
memben!( besi (e(!aan in##i* Tiani!m diamba)(an seba#ai de#asser dan
deo=idi?er, ea$i &!#a menin#(a(an 'l!idias* 9,28%9,84 Aanadi!m diamba)(an
(e besi cor !n!( mensabil(an semeni, (e(erasan menin#(a, dan menin#(a(an
da"a a)an mema(ai dan $anas* 9*2 sam$ai 9*5 ?ir(oni!m4 memban! !n!(
memben!( #ra'i, men#)ilan#(an o(si#en, dan menin#(a(an 'l!idias* 6ada besi
l!na( mencair, bism!) diamba)(an, $ada s(ala ,991%9,924, !n!(
menin#(a(an bera$a ban"a( sili(on da$a diamba)(an* Dalam besi $!i), boron
diamba)(an !n!( memban! dalam $rod!(si besi diem$a, ea$i &!#a
men#!ran#i e'e( $en#(asaran bism!
1. Besi Cor Kelabu
,re" cas iron diciri(an ole) #ra$)iic mi(ro, "an# men"ebab(an $aa)
!lan# dari maerial "an# memili(i $enam$ilan "an# ab!%ab!* Ini adala) besi cor
$alin# serin# di#!na(an dan ba)an cor "an# $alin# ban"a( di#!na(an berdasar(an
bera* Besi cor Keban"a(an memili(i (om$osisi (imia 1,8 sam$ai 3,94 (arbon, 2
sam$ai 54 sili(on, dan sisan"a adala) besi* ,re" cas iron memili(i (e(!aan
ari( dan (ea)anan (!ran# s)oc( dari ba&a, ea$i (!a e(an adala) sebandin#
den#an ba&a (arbon renda) dan menen#a)*
6roses $eleb!ran besi cor (elab! ida( )an"a se(edar mencair(an besi cor
be(as, (em!dian men!an#(ann"a (edalam cea(an* Melain(an )ar!s meram!
(embali a#ar (om$osisi lo#am er&a#a, )al ini )ar!s dila(!(an (arena selama
$roses $eleb!ran bebera$a !ns!r )ilan# aa! ber(!ran# (arena erba(ar, dan
seba#ian !ns!r beramba) (arena (ona( lan#s!n# den#an ba)an ba(ar aa! ba)an
a)an a$i "an# ada $ada dindin# an!r*Si'a besi cor (elab! san#a ra$a
)!b!n#ann"a den#an (and!n#an sr!(!r mi(ro* Karena $emben!(an sr!(!r
mi(ro era (aiann"a den#an (om$osisi dan la&! $endin#inan, ma(a seia$ (ali
memb!a besi cor (elab! )ar!s selal! mela(!an $eram!an ba)an ba(! den#an
mem$er)i!n#(an la&! $endin#inan a#ar )asil $rod!(sin"a mem$!n"ai (!alias
ses!ai sandard ind!sri* La&! $endin#inan besi cor di dalam cea(an san#a era
(aiann"a den#an ebal dindin# coran, ma(a sam$aila) $ada $ermasala)ann"a*
Ba#aimana menen!(an ram!an ba)an ba(! "an# e$a ses!ai ebal coran, a#ar
si'a besi cor (elab! "an# di)asil(an ses!ai sandard m!! "an# di)ara$(an
Uns!r er$enin# dalam besi cor (elab! adala) (arbon, sili(on, $)os$or dan
man#an*
Karbon seba#ai !ns!r $alin# $enin# mem$!n"ai $en#ar!) san#a besar
er)ada$ si'a me(ani(, se$eri: (e(!aan ari(, re#an#an $aa), (e(erasan, dll*
J!mla) (arbon di dalam besi cor (elab! se(iar 1%5,< 4, dia menem$a(an diri
$ada d!a (ondisi, "ai! memben!( sen"a-a (imia 7e5/ "an# di(enal den#an
semeni, dan dalam (eadaan bebas "an# di(enal den#an #ra'i*
Silikon memili(i $en#ar!) "an# c!(!$ besar er)ada$ $er!ba)an si'a
me(ani(* Karbon dan sili(on mem$!n"ai '!n#si "an# miri$, (ed!a%d!an"a
mendoron# $emben!(an #ra'i se)in##a (and!n#an (ed!a !ns!r dien!(an
berdasar(an )ar#a in#(a (e&en!)an (arbon .sattigungsgrad0* Sili(on
diamba)(an se(iar 2,3%1,54 !n!( men##ala((an $emben!(an #ra'i* Sili(on
didalam besi menem$a(an diri didalam 'eri*
Pos!or di dalam besi cor (elab! )in##a 9,54 a(an memben!( sen"a-a
7e56 dan mam$! alir men&adi lebi) in##i (arena s!)! e!e(i( !r!n )in##a ;8B
o/* 6)os$or di$erl!(an !n!( $emb!aan benda cor i$is, nam!n $emberian
erlal! ban"a( bisa men#a(iba(an imb!ln"a l!ban#%l!ban# (ecil $ada
$erm!(aan ma(a (and!n#an $)os$or dibaasi anara 9,1%1,94*
Man"an dib!!)(an !n!( meran#san# $emben!(an sr!(!r $erli, &!#a
di$erl!(an !n!( men#i(a s!l'!r memben!( sen"a-a MnS* J!mla) se(iar 9,8%
9,<4*
Sul#ur ida( memberi(an (e!n!n#an, &!sr! mer!#i(an (arena $ada saa
cair, besi men&adi (enal dan $ada saa $ada besi men&adi ra$!)* Kand!n#an
s!l'!r ma(simal 9,284* S!l'!r mas!( (e dalam besi (arena (ona( lan#s!n#
den#an (o(as aa! erba-a ole) ba)an ba(!: pig iron .besi (asar0, besi cor be(as
aa! ba&a be(as*
Perlit seba#ai la$isan 'eri dan semeni den#an (om$osisi se(iar CC 4 'eri dan
21 4 semeni* 6erli memili(i (e(erasan se(iar 2B9%2C9 HB* Diba-a) ini adala)
#ambar sr!(!r mi(ro besi cor (elab! den#an (and!n#an 'eri 594 dan $erli
2994*
$. Besi Cor Pu%i
Den#an (onen sili(on "an# lebi) renda) dan $endin#inan lebi) ce$a,
(arbon dalam besi cor $!i) $resi$ia (el!ar dari lele)an seba#ai 'ase semeni
measabil, 7e5/, dari$ada #ra'i* T)e semeni "an# $resi$ia dari lele)an ben!(
seba#ai $ari(el "an# relai' besar, biasan"a dalam cam$!ran e!e(i(, di mana
'ase lainn"a adala) a!seni ."an# $ada $endin#in m!n#(in men#!ba) !n!(
marensi0* Ini (arbida e!e(i( &a!) erlal! besar !n!( memberi(an $en#erasan
$resi$iasi .se$eri di bebera$a ba&a, di mana $resi$ia semeni da$a
men#)amba de'ormasi $lasi( den#an men#)amba $er#era(an dislo(asi melal!i
mari(s 'eri0* Sebali(n"a, mere(a menin#(a(an (e(erasan seba#ian besar dari
besi cor )an"a berdasar(an (e(erasan mere(a sendiri san#a in##i dan besar
den#an Aol!me 'ra(si, se$eri ba)-a (e(erasan massal da$a dide(ai den#an
a!ran cam$!ran* Dalam seia$ (as!s, mere(a mena-ar(an (e(erasan den#an
men#orban(an (ean##!)an* Se&a( (arbida memben!( seba#ian besar ba)an,
besi cor $!i) "an# c!(!$ da$a di(ae#ori(an seba#ai seb!a) cerme* besi 6!i)
erlal! ra$!) !n!( di#!na(an dalam (om$onen sr!(!ral, ea$i den#an
(e(erasan "an# bai( dan (ea)anan abrasi dan bia"a "an# relai' renda), ia
menem!(an di#!na(an dalam a$li(asi se$eri $erm!(aan $a(ai .im$eller dan
Aol!e0 dari $om$a l!m$!r, la$isan (!li dan bar $en#an#(a di bola $abri( dan
a!o#eno!s #rindin# $abri(, bola dan cincin di $!lAerisers ba!bara, sera #i#i
ember men##ali bac()oeDs .-ala!$!n cor ba&a (arbon menen#a) marensi lebi)
!m!m !n!( a$li(asi ini0*
S!li !n!( mendin#in(an coran ebal c!(!$ ce$a !n!( memana$(an
mencair besi cor $!i) sem!a &alan melal!i* Nam!n, $endin#inan ce$a da$a
di#!na(an !n!( memana$(an s)ell besi cor $!i), seela) i! sisan"a mendin#in
lebi) lamba !n!( memben!( ini dari besi cor (elab!* /asin# "an# di)asil(an,
diseb! casin# din#in, memili(i (e!n##!lan $erm!(aan "an# (eras dan inerior
"an# a#a( (eras*

Hi#)%(romi!m $ad!an besi $!i) mem!n#(in(an coran besar .misaln"a,
im$eller 29%on0 "an# a(an $asir cor, "ai!, in#(a $endin#inan "an# in##i ida(
di$erl!(an, sera memberi(an (ea)anan abrasi men#esan(an*
.Ledeb!ri E $erli0 .6erli E #ra'i0
&. No'uler Cas% Iron
6er(emban#an "an# lebi) bar! adala) besi !an#
nod!lar aa! !le* J!mla) (ecil dari ma#nesi!m aa!
ceri!m diamba)(an (e $ad!an ini mem$erlamba
$er!mb!)an $resi$ia #ra'i ole) i(aan den#an e$i
$esa-a #ra'i* Seirin# den#an (onrol "an# cerma
!ns!r%!ns!r lain dan -a(!, )al ini mem!n#(in(an
(arbon !n!( memisa)(an seba#ai $ari(el b!la seba#ai
ba)an men#eras* Si'a%si'a miri$ den#an besi diem$a,
ea$i ba#ian da$a dicea( den#an ba#ian "an# lebi)
besar*
Baan Baku U%a(a
Ba)an ba(! !ama !n!( $emb!aan besi cor nod!lar adala) $i# iron, scra$ ba&a,
dan scra$ bali( .re!rn scra$0*
Baan Penolon"
Selain ba)an ba(! !ama, di$erl!(an &!#a bebera$a ba)an $enolon# "ai!
Nod!lariser, ino(!lan, dan carb!ri?er* Ada bebera$a &enis Nod!lariser "an# da$a
di$a(ai !n!( $emb!aan besi cor nod!lar
TA)APAN PEMBUATAN
A* 6ersia$an
% 6emili)an $rod!( "an# a(an dib!a
% Rancan#an dan S$esi'i(asi Te(nis
% 6enen!an Te(ni( 6en#ecoran
B* 6encam$!ran 6asir
6asir "an# !m!mn"a di#!na(an seba#ai
$asir cea( adala) &enis $asir sili(a, dimana
(and!n#an cla"%n"a )ar!s (!ran# dari 14*
Men!r! (een!an sandar JIS ,8;92 ada B
#rade $asir cea( sili(a
/* 6emb!aan /ea(an 6asir dan Ini
D* 6emb!aan ModelF6aern
Dalam $emb!aan modelF$aern )ar!s di$er)i!n#(an $en"!s!an Aol!me benda
!an# $ada saa membe(!* 6en"!s!an ini besarn"a anara 9,3 4 sam$ai 9,C 4*
E* 6eleb!ran
6eleb!ran !m!mn"a dila(!(an dalam da$!r ind!(si lisri( aa! bisa &!#a
men##!na(an (!$ola* 6eleb!ran den#an (!$ola mem$!n"ai (endala dalam
$en#endalian (adar s!l'!r didalam besi cair* S!l'!r ini di$erole) dari (o(as "an#
di$a(ai seba#ai s!mber ener#i $eleb!ran* 6eleb!ran den#an mema(ai da$!r
ind!(si lisri( lebi) mem!da)(an $en#endalian (om$osisi (imia cairan besi*
7* 6emb!aan cea(an dan Ini
6asir cea( , air , benoni dan #!la ees "an# s!da) dicam$!r di mesin mi=er
dimas!((an (edalam ran#(a cea(, "an# erdiri dari ran#(a aas .c!$0 dan ran#(a
ba-a) .dra#0, dimana $olaF$aern "an# erb!a dari (a"! s!da) di%se erlebi)
da)!l!* /ea(an $asir ini (em!dian di$ada(an den#an mema(ai me&a #ear .&ol
and sG!ee?e mac)ine0*
,* Nod!larisasi
H* Ino(!lasi
I* 6en!an#an dan Sisem Sal!ran T!an#
J* 6embersi)an T!an#an
K* 6erla(!an 6anas dan 6en#er&aan A()ir
L* 6emeri(saan dan 6en#!&ian K!alias
M* 6en#ecaan Dasar
Si'a%si'a Besi /or Nod!lar di$en#ar!)i ole) sem!a !ns!r "an# erda$a dalam
abel $eriodi(* Bebera$a dari !ns!r ini memili(i (onsenrasi "an# sedemi(ian
(eciln"a se)in##a s!li di(enali, sedan#(an bebera$a "an# lainn"a memili(i
$en#ar!) "an# relai' (ecil* Seia$ !ns!r secara !m!m ber$en#ar!) seba#ai
beri(!:
Men"ebab(an aa! meniada(an (arbida*
Memben!( sera mem$en#ar!)i $en"ebaran #ra'i*
Memben!( sr!(!r dasar*
,ambar C* Sr!(!r Besi /or Nod!lar $erlii( den#an sedi(i 'eri*
,ambar ;* 6er!mb!)an #ra'i "an# menemb!s dindin# a!seni*
*. Malleable Cas% Iron
Besi Krisaln"a isomeric dim!lai seba#ai $en#ecoran besi $!i) "an#
(em!dian diberi(an $erla(!an $anas $ada se(iar ;99 : / .2*B89 : 70* ,ra'i
memisa)(an (el!ar &a!) lebi) lamba dalam (as!s ini, se)in##a e#an#an
$erm!(aan memili(i -a(! !n!( memben!( men&adi $ari(el b!la dari$ada
ser$i)* Karena as$e( rasio "an# renda), s$)eroids relai' sin#(a dan &a!) dari
sa! sama lain, dan memili(i $enam$an# "an# lebi) renda) Ais%a%Ais cela)
men"ebar(an aa! 7onon* Mere(a &!#a memili(i baas !m$!l, seba#ai la-an dari
ser$i), "an# mereda(an masala) (onsenrasi e#an#an "an# di)ada$i ole) besi cor
(elab!* Secara !m!m, si'a%si'a besi !an# da$a diem$a lebi) se$eri ba&a
rin#an* Ada baas !n!( bera$a besar ba#ian da$a dicea( di besi diem$a, (arena
erb!a dari besi cor $!i)*

Besi cor mam$! em$a .malleable cas iron0 Un!( memb!a besi cor
mam$! em$a da$a dib!a den#an memanas(an besi cor $!i) )in##a menca$ai
s!)! <99 Dera&a /elci!s selama 59 Jam* Hal ini ber!&!an a#ar semenid er!rai
men&adi 7e .'eri0 dan / .#ra'i0* ,ra'i "an# di)asil(an berben!( $i$i)* /ono)
$en##!naan besi cor mam$! em$a $ada s$are $ar "an# ber!(!ran (ecil%(ecil*
Se$eri besi ser!$a lainn"a den#an (arbon "an# diben!( men&adi ben!(
bola aa! nod!lar, $ameran besi diem$a (e!lean "an# bai(* Sala) dian##a$ ole)
bebera$a oran# !n!( men&adi H!aH aa! HmaiH maerial, besi diem$a masi)
memili(i em$a "an# sa) di oolbo= insin"!r desain i!* Diem$a adala) $ili)an
"an# bai( !n!( coran (ecil aa! cor den#an $enam$an# i$is .(!ran# dari 9,18
inci0* Besi nod!lar lainn"a di$rod!(si den#an #ra'i dalam ben!( b!la bisa s!li
!n!( mem$rod!(si dalam a$li(asi ini (arena $emben!(an (arbida dari
$endin#inan ce$a*Besi Krisaln"a isomeric &!#a men!n&!((an si'a (ean##!)an
"an# bai( $aa) !lan# $ada lin#(!n#an em$era!r renda) lebi) bai( dari$ada
besi nod!lar lain (arena (and!n#an sili(on "an# lebi) renda)* Ian# !le !n!(
s!)! rans'ormasi ra$!) lebi) renda) dari$ada ban"a( $ad!an besi lain !le*
Dalam ran#(a !n!( memben!( sela"a(n"a nod!l berben!( b!la%#ra'i
dalam $roses anil, selama $era-aan $roses $en#ecoran )ar!s diambil !n!(
men&amin besi a(an mem$er(!a den#an ba#ian besi sel!r!)n"a $!i) silan#*
Ba#ian "an# lebi) bera dari casin# a(an din#in $erla)an%la)an dan den#an
lamba $endin#in bebera$a #ra'i $rimer bisa erben!(* ,ra'i ini a(an
memben!( sr!(!r ser$i)an%se$eri aca( dan ida( a(an men#!ba) dalam
$en#obaan $anas* Kei(a sres diera$(an sedemi(ian casin# di a$li(asi $aa)
!lan# a(an lebi) renda) dari normal dan $ari(el%$ari(el besar dari #ra'i $rimer
da$a dili)a* Besi erseb! di(aa(an memili(i Dbelan#%belan#D $enam$ilan*
Bebera$a inda(an $ence#a)an da$a diera$(an !n!( menin#(a(an
$emben!(an sr!(!r sem!a $!i), a$i $eleb!ran besi diem$a serin#
men#)indari mem$rod!(si ba#ian bera (arena (endala -a(! $endin#inan
lamba men"ebab(an $emben!(an #ra'i $rimer*Seela) casin# dan besi $anas
$roses men#obai diem$a da$a diben!( melal!i $en#er&aan din#in, se$eri
sam$in# !n!( mel!r!s(an, memb!n#(!( aa! coinin# o$erasi* Hal ini
dim!n#(in(an (arena si'a besi diem$a men&adi la&! re#an#an (!ran# sensii'
dibandin#(an ba)an lainn"a*
JJJJJJ