dengan :
n
= pangkat atau eksponen
a
= bilangan pokok atau basis
an
= bilangan berpangkat
Contoh 1
Hitunglah nilai dari :
a. 25
b. (-5)2
c. 34
d. (-4)3
Jawab.
a. 23 = 2 2 2 2 2 = 32
Jadi nilai 23 = 32
b. (-5)2 = (-5) (-5) = 25
Jadi nilai (-5)2 = 25
c. 34 = 3 3 3 3 = 81
Jadi nilai 34 = 81
d. (-4)3 = (-4) (-4) (-4) = -64
Jadi nilai (-4)3 = 64
B. Sifat-sifat Bilangan Berpangkat
Jika m dan n adalah bilangan bulat positif (bilangan asli) dan a,b R, a 0, b
0, maka :
1. am an = am+n
am
2.
= amn
an
n
3. (a m ) = amn
4. (ab)m = ambm
n
an
a
5. = n
b
b
1
6. a = a
7. a0 = 1
1
8. bn =
1
bn
9. a n =
m
10. a n =
am
( xy )
3 1
Contoh 2 . Sederhanakanlah
Jawab.
( xy )
3 1
(x
y2
(x
y2
x 1 y 3
= 3 6
x y
1
= x1y3 x 3 y 6
= x1y3 x3y6
= x1 + 3 y3 + (6)
= x2 y9
x2
= 9
y
2
3
1
27 +
Contoh 3. Tentukan nilai dari
4
52
Jawab.
2
3
1
27 +
4
52
(3 )
2
3 3
1
+ 2
2
52
( )
32 + 2 2
=
52
32 + 2 4
=
52
9 +16
25
25
=
25
=1
C. Menjumlahkan dan Mengurangkan Bilangan Berpangkat
Untuk operasi perkalian, pembagian, dan perpangkatan sudah terbahas pada sifat-sifat
bilangan berpangkat.
a,b R, a 0, b 0,
Contoh.
Sederhanakanlah :
a. 2x2 + 3x2
b. 5y3 y3
c. 5a4 a4 + 2a4
Jawab.
a. 2x2 + 3x2 = (2 + 3)x2 = 5x2
b. 5y3 y3 = (5 1) y3 = 4 y3
c. 5a4 a4 + 2a4 = (5 1 + 2) a4 = 6 a4
D. Penerapan Bilangan Berpangkat
Dalam kehidupan sehari-hari, banyak rumus yang dinyatakan dalam bilangan
berpangkat yang digunakan untuk menentukan suatu besaran.
Contoh.
Jika V menyatakan volume bola dan r jari-jari bola, maka :
1
a. buktikan bahwa r =
3V 3
b. hitunglah r untuk V = 4
1
liter.
2
Jawab.
a. V =
4
r3 3V
3
r3
= 4 r3
=
r =
b. V = 4
r=
3
3
2
1
3
3
3
2
3V 3
9
1
=
2
2
1
r=
3V
4
1
3
3
Jadi, r = 1
3
27
27
2
4
27 1 3 = 27 3
4
2
8
33
23
3
1
=1
2
2
1
dm.
2
Latihan :
Pemahaman Konsep
1. Nyatakanlah bilangan berpangkat berikut ini menjadi bilangan berpangkat positif:
21
a. (p3)5 p 5
m5 : m2
b.
m 6 : m 8
2. Sederhanakanlah :
3
5
a. ( p 2 ) q 3 p 4 ( q 2 )
3
a 2 b 3 a 3 b 7
b. 2 4 : 2 1
b c
b c
c.
a 3b 7
2 1
b c
ab 4
: 3 2
b c
d. 3x 5 3 2 x 3 + x 0
3. Tentukan nilai dari :
1
a. ( 625) 4
3
b. 9 2 33
2
c. 81 4 : 27 3
d. 10-2 + 100
Penalaran dan Komunikasi
1. Jika m = 8 dan n = 16, hitunglah :
a. m 3 n 2
1
b. m 3 n 4
2. Jika 2ab = 12, hitunglah 8a2b2.
3. Tentukan nilai dari 431 : 817.
Pemecahan Masalah
1. Hitunglah nilai dari :
5
a. 27 3 + 16 4 125 3
2
b. 25 2 81 4 + 27 3
2. Sederhanakanlah
( a)
5
13
6
a : a
1.
2.
a n b =
m n
a =n
m n
a =
7.
mn
ab
a
b
=n
3.
4.
5.
6.
mn
a
a
( )
=m a
a np = m a p
am = a
m
n
Contoh 1. Selesaikankanlah :
3
a. (3 5 )
3 12
b.
3
c.
8 ( 2 )
d. 3 625 : 3 5
Jawab.
a.
( 5)
3
b.
c.
d.
3 12
( 2)
8
3
1
53 = 5 3 = 5 = 5
=
=
625 : 3 5 =
3 12
8 23
3
x5 y 4 : 3 x 2 y
625 : 5 =
Contoh 2. Sederhanakanlah
Jawab.
3
36
=6
=
8 8
3
x5 y 4
=
x2 y
125 =
64
=8
3
1
53 = 5 3 = 5 = 5
x5 y 4 : 3 x 2 y
x 52 y 4 1
x3 y3
= xy.
x n a - y n a = ( x y) n a
Contoh :
Hitunglah :
a.
3 6 + 12
b.
5 3 3
c.
2 3 81 + 5 3
Jawab.
e.
3 6 + 12
f.
5 3 3
g.
2 3 81 + 5 3
+ 53 3
=
2.
= (3 + 12) 6 = 15 6
= (5 1) 3 = 4 3
3 = 2 3 33 3 + 5 3 3 = 2 3 33 3 3 + 5 3 3 = 2 3
6 3 3 + 5 3 3 = (6 + 5)
3 = 11 3 3
Contoh :
Sederhanakanlah :
a.
5 6 3 2
3 2 (8 3 5 6 )
b.
c.
x 3 x2
Jawab.
a. 5 6 3 2 = 5 3 6 2 = 15 12 = 15 4 3 = 15 2 3 = 30
b. 3 2 (8 3 5 6 ) = 3 8 2 3 3 5 2 6 = 24 6 15 12
= 24 6 15 2 3 = 24 6 30 3
2
3
c.
x x 2 = 32 x 3 ( x 2 ) = 6 x 3 x 4 = 6 x 7 = x 6 x
3.
(a b )
(a b )
= an b
= a m n bm
Contoh :
Hitunglah :
2
a. (3 5 )
b. (2 3 2 )
Jawab.
2
a. (3 5 ) = 32 5 = 9 5 = 45
6
b. (2 3 2 ) = 26
6
4.
6
26 = 2
(2 )
2 3
= 26 22 = 28 = 256
a
b
mn
am
bn
Contoh :
Hitunglah
12 3
6 6
Jawab.
12 3
12
=
6 6
6
3
=2
6
1
=2
2
1
=2
2
1
=
2
2
2
Latihan :
Pemahaman Konsep
1. Sederhanakanlah :
6
a. (4 2 )
b.
c.
125
64
1
8
3
225
625
3. Sederhanakanlah :
6
a. 7
b. 3
3
7
+3
8
2
7 + 12
3
7
1.
2.
1
27
75 12 + 6 3
1
1000
10
3.
2 10 + 4 40 2 250 +
4.
3 48 + 3 32 + 12 2 18
Pemecahan Masalah
Sederhanakanlah
1 2
3
1
p +
p 50 + p 2 p 8
2
10
2
1.
2. 5a a +1 + 4 a 3 + a 2 3a 4a + 4
( 2 6 ) + 4( 2
(4 10 )
4
3.
4. (2 5 6 7 )(5 7 + 3 5 )
D. Merasionalkan Penyebut yang Berbentuk Bentuk Akar
1.Tipe
a
b
a
a
=
b
b
a
b
=
b
b
Contoh :
Nyatakan pecahan berikut dengan penyebut rasional :
6
2
3
b.
5
28
c.
9 7
a.
Jawab.
6
6
2
=
2
2
2
3
3
b.
=
=
5
5
28
28
c.
=
9 7
9 7
a.
2.Tipe
6 2
6 2
=
=3 2
2
4
3
5
=
5
5
15
15 1
=
=
15
5
5
25
7
28 7
28 7
4 7
4
=
=
=
=
7
9
7
9
9
7
9 49
d
d
atau
a b +c
a b c
d a b c
d
d
a b c
=
=
2
a b +c
a b +c
a b c
a b c2
d (a b + c)
d
d
a b +c
=
=
2
a b c
a b c
a b +c
a b c2
Contoh.
7
a.
Jawab.
a.
10
2 5 6 10 2 5 6
10
=
=
2
2 5 +6 2 5 6
2 5 +6
2 5 62
10 2 5 6
10 2 5 6
5 2 5 6
=
=
20 36
16
8
10 5 30
5 5 15
=
+
8
8
4
4
12
2 + 2 12 2 + 2
12 2 + 2
=
=
=
2
2
42
2 2 2+ 2
2 2
=
b.
12
2 2
3.Tipe
) (
( )
12 2 + 2
= 6 2 + 2 = 12 + 6 2
2
e
e
atau
a b +c d
a b c d
)
( ) ( )
e (a b + c d )
=
(a b ) (c d )
e a b c d
e
e
a b c d
=
=
2
a b +c d
a b +c d
a b c d
a b c d
e
e
a b +c d
=
a b c d
a b c d
a b +c d
Contoh.
Rasionalkan penyebut pecahan berikut :
5
7 2
16
b.
4 2 +2 7
a.
Jawab :
a.
5
7 2
) = 5( 7 2 )
49 4
( ) ( )
2)
= 7 2
5
7+ 2
5 7+ 2
=
2
7 2
7+ 2
7 2
5 7 2
5 7
=
72
5
16
4 2 2 7
16 4 2 2 7
16
=
b.
=
2
2
4
2
+
2
7
4
2
2
7
4 2 +2 7
4 2 2 7
16 4 2 2 7
16 4 2 2
=
16 2 4 7
32 28
= 4(4 2 2 7 ) = 16 2 8 7
) ( )
7 ) 16(4 2 2 7 )
=
4
Latihan :
Pemahaman Konsep
Rasionalkan penyebut pecahan berikut :
5
7
4
2.
5 2
1.
1
2 +1
8
4.
2 3
6
5.
2 3 +3 2
3.
18
108
2.
2 15
4 10
3.
3 3
3 6
4.
6 10
5 2
5.
14 2
3 2 +5
Pemecahan Masalah
Rasionalkan penyebut pecahan berikut :
1.
15 + 10
5
2.
2 3 3 2
6
3.
2+ 3
2 3
4.
6+2 5
5+ 2
UJI KOMPETENSI
Pemahaman Konsep
1. Bilangan yang ekuivalen dengan
a. 3 5-4
b. -3 5-4
3
adalah .
625
c. -3 54
d. 3 54
a. -125
c.
b. 125
3 p2
4. Bentuk sederhana dari
10q 7
adalah .
12 p 6
a.
40q 7
81 p 8
c.
10.000q 28
12 p 8
b.
40q11
81 p 6
d.
10.000q11
3
adalah .
1
2
c. a-3
d. a3
b. a 2 5 2
7. Bentuk sederhana dari
a. 2 5
b. 5 2
8. Nilai dari
a. 6,25
b. 5,75
adalah .
c. 2 25
d. 25 2
625 : 16 adalah .
c. 4,50
d. 2,50
( 2)
16
50
adalah .
c. 64
d. 128
6
adalah .
3
c. 3
d. 2
3
3
3
3
( )
a. p 3
1
3
b. 3 a 4 5a 4
1
c. 4b 2 : 2b 2
2. Hitunglah :
a. 48 12 + 27
21 + 20 + 2 1
b. 2
2 + 2 3 + 2 4
3. Rasionalkan penyebut pecahan berikut :
a.
2 18
3 60
b.
40
2+ 3
Pemecahan Masalah
10
20
.
18 6
a. buktikan bahwa r =
1 L 2
2
4
3
3
c. hitunglah volume bola tersebut V = r
11