22 Dongeng

2011
22 Dongeng Jeung Sasakala

PorokJok
Carita Sunda tea
2/11/2011
Daptar Eusi
1. Budak Pahatu Lalis................................................ 3
1. Sasakala Gunung Tampomas...............................
8
1. Sasakala Gunung Kendang.................................
10
. !onggrang Kalapitung..........................................
1
3. Sasakala "a#a$ening...........................................
1%
&. Sasakala 'r(a Domas............................................ )
). Sasakala *urug Sindulang
31
+. *entang Barang .........................................
33
. Sasakala Pamanukan...........................................
&&
3. Sasakala *igonde#ah..........................................
&,
,. Dongeng -ini.nini ............................................
&%
8. Ki Dipa Di$egal
)3
%. Putri Leu#eung Larangan
)+
&. Sasakala Situ Patenggang
+1
). Sasakala *au /anggala '0a Sikian....................
+)
10. Lutung Kasarung
+,
11. *iung 1anara
,1
+. Sasakala Gunung Tangku$an Parahu
,3
,. Sasakala /aung Pan2alu
,,
8. Sasakala /a2alengka
.8&
SundaBlog - blog basa Sunda sagala aya |22 Dongeng & Sasakala Sunda
2
Budak Pahatu Lalis
(Tina Utara Utari karya Ki Umbara)
Jaman baheula aya dua budakadi lanceukgeus teu indung teu bapa, teu
sanak teu kadang. stu ta barudak th pahatu lalis. !anceukna lalaki kira"
kira umur tu#uh taun, adina a$$ kira"kira umur lima taun. Titinggal k%l%tna
ngan imah ry%d $ungkul. &aga$an ta barudak sap%p%na ngarala suluh ka
leu$eung, mulungan pangpung ata$a lanceukna nak kana tatangkalan,
mitesmiteskeun rangrang nu gararing. ta suluh th di#ual ka tatangga"
tatangganaata$a ka pasa r. !adangna keur $aragad hirup maranhna.
'i#i mangsa ngarala suluhna di tegalan eurih. (i dinya ra tatangkalan.
)urihna sadedeg"sadedeg. Ku maranhna katn# % aya tangkal l%a nu buahna
raruhruy pikabitaeun. *u lalaki nak kana tangkal l%a, ngalaan buahna nu
arasak, diasupasupkeun kana k%# a ba$ana. +dina ngadag%an di handap,
nyanghun# ar lambar dina tumpukan eurih hirup.
Teu lila budak a$$ th nga$ih
kieu, Kang tulungan, Kang tulungan,
aya nu gagarayaman,
kana suku jeung ngglan!
-euk lanceukna ti luhur bari # %ng# %n ngalaan buah l%a,
Usap ba Nyai, meureun sierum!
Teu lila budak a$$ th nga$ih deui,
Kang tulungan, Kang tulungan,
aya nu gagarayaman,
-k lanceukna ti luhur tangkal l%a, nakna beuki luhur,
Usap ba Nyai, meureun sireum!
SundaBlog - blog basa Sunda sagala aya | 22 Dongeng & Sasakala
Sunda
3
Teu lila kadng deui budak a$$ th nga$ih deui,
Kang tulungan, Kang tulungan
aya nu gagarayaman,
-ek lanceukna ti luhur tangkal l%a,
Usap ba Nyai, meureun sireum!
.udak a$$ nga$ih deui, tapi s%ranan beuki laun, malah les pisan,
Kang tulungan, Kang tulungan,
aya nu gagarayaman, kana ...
!anceukna turun, p%hara kagteunana, lantaran adina eu$euh dina tempatna.
)urih urut diuk adina busik. *u barusik th ngabulungbung man# ang, ku
lanceukna tuluy dipapay. (ina tungtungna nu busik ta, katingal ku manhna,
%ray sanca saged gulungan kasur ... nangkarak beungkang pah, beuteungna
bungkiang. /igana pah kamerekaan. Keur kitu kadng ku ta budak lalaki,
s%ra manuk di luhur kiara, 0-ukrih, cukrih, turih ku pucuk eurih. -ukri h,
cukrih, turih ku pucuk eurih12
Ti dinya lanceukna th niruk pucuk eurih nu garing, nu seukeut, tuluy
beuteung %ray th diturih....+na b%rngkal th adina, hirup teu sakara"kara.
3egeyeng nu lalaki manggul beungkeutan pangpung, ngiringkeun adina,
baralik bari ngadalaharan buah l%a anu arasak.
Dua taun ti harita...
(ina musim katiga, cai $alungan tiba ngrlk. 'i#i mangsa mnak "mnak ti
dayeuh ngersakeun munday di !eu$i /ipatahunan. (ina $aktuna, barudak
pahatu %g milu tarurun ka leu$i. 4imitina mah nu lalaki nyairan beunteur
#eung hurang nu marab%k, adina nu ngundangan. !ila"lia budak lalaki th
kabitaeun ku palika nu teuleum mareunang lauk galed . 4anhna milu
teuleum. )nya ba, manhna %g meunang nilem. /umangetna beuki ged ,
tuluy teuleumka nu # er%. Tapi aya sa# amna manhna teu mumbul"mumbul.
+dina # e# eritan mnta tulung . Teu lila hi#i palika mumbul bari nangkeup /i
U#ang pahatu geus ... ma%t. +dina ceurik auk"aukan, akang "akangan.
4
Ku palika duaan, mayit th dianteurkeun ka imahna, dig%lrkeun dina babalan,
diruruban ku samak butut. -k salah saurang nu nganteurkeun, 0(ikuburna
mah isukan. +yeuna mah kapalang , kami keur munday,2 tuluy maranhna ka
leu$i deui. .udak a$$ ingeteun kana %m%ngan indungan basa rk ma%t. Kieu,
05eu #imat ti karuhun, simpen sugan aya maunatna.2 *u disebut #imat th
mangrupa hihid. Ku budak a$$ harita dic%k%t, tuluy dipak ngageberan
mayit lanceukna bari nga$ih, kieu,
Geber-geber hihid aing, hihid
aing kabuyutan, warisan ti nini
aki, pangusir bibit kasakit,
panawa anu ilaka.
+nh mayit th ngerenyed.
*ga$ih kadua kali, Geber-
geber hihid aing, hihid aing
kabuyutan, warisan ti nini aki,
pangusir bibit kasakit panawa
anu ilaka.
4ayit th beunta , pan%nna gular"giler.
*ga$ih katilu kali, Geber-
geber hihid aing, hihid aing
kabuyutan, warisan ti nini aki,
pangusir bibit kasakit, panawa
anu ilaka.
Juringkang lanceukna hudang, $aluya teu sakara"kara.
5
Kacaritakeun ra#a di ta nagara kagungan putra hi#i"hi#ina pameget, nunggal.
ta putra ku ibu ramana p%hara didama"damana. Keur kasp # eung calakan
th , handap as%r #eung had basa deuih . 'i#i mangsa ta kakasih ibu ramana
th teu damang $ales. (ukun lepus dikelun, para#i sakti dikerid6 tapi saurang
%g b%h # ampna b%h ubarna taya nu mental. *u teu damang dengdeng ba ,
malah $u$uh rp%t. -indekna, dukun lepus ilang lepusna6 para#i sakti leungit
saktina. *u ny%ba ngaland%ngan munggah ka ngantay. Tapi teu aya nu hasil .
Kang# eng 3a#a #eung prams$ari siang $engi teu tebih ti pa#uaran nu teu
damang. &amarntahan mah kumaha &atih ba.
(i imah barudak pahatu . *u lalaki ka adina nyaritakeun putra 3a#a nu teu
damang $ales, teu aya nu bisa ngaland%ngan, 0Kumaha upami *yai ny%baan
ngageberan ku hihid #imat72
0+sal diidinan asup ka karat%n,2 tmbalna.
!anceukna ngadeuheus ka Juragan &atih, neda $idi yn adina bad ny%bi
ngaland%ngan nu teu damang.
0/aha ba b%h k%l%t b%h ng%ra, b%h lalaki b%h a$$ , meunang ny%baan.
*gantay ba12
5sukna dianteur ku lanceukna, /i *yai milu ngantay ngaland%ngan. 8ancangna
bagan /i *yai asup. Kusi$el tina #er% ba#una, /i *yai ngaluarkeun hihid
#imatna, tuluy ngageberan nu teu damang bari nga$ih,
Geber-geber hihid
aing, hihid aing
kabuyutan, warisan ti
nini aki,
pangusir bibit
kasakit, panawa
anu ilaka.
*u teu damang, anu tadina peureum ba th bray beunta.
*ga$ih kadua kali,
Sunda
6
warisanti nini aki,
pangusir bibit
kasakit,panawa anu
ilaka.
*u teu damang s%cana gular"giler, rurat"rrt ka ibu ramana, nyh imut.
*ga$ih katilu kalina,
Geber-geber hihid
aing, hihid aing
kabuyutan, warisan ti
nini aki, pangusir bibit
kasakit,panawa anu
ilaka.
Juringkang nu teu damang th gugah. /ang 3a#a ngarangkul putrana. +ri
prams$ari ngarangkul /i *yai, digalnt%r diciuman. .%h /ang 3a#a b%h
&rams$ari rarambay s%cana. -is%ca kabingah.
Ti harita /i *yai teu meunang balik deui, kudu tetep di karat%n, diasih pisan
ku&rams$ari #eung ku /ang 3a#a. .euki lila beuki geulis, beuki apal tata"titi
kamnakan.
.arang &angran #eung /i *yai pada sa$a$a, tuluy ku /ang 3a#a
ditikahkeun. &stana ram pisan. !anceuk /i *yai diangkat #adi mantri.
7
Sasakala Gunung Tampomas
Ku, .udi 3ahayu Tamsyah
Kacaritakeun, 8unung 8ed anu aya di /umedang ngaluarkeun s%ra p%hara
pikakeueungeunana. /%rana ngaguruh. Tina puncakna kaluar haseup campur
lebu anu hurung. 5eu gunung ka$as"ka$as ark bitu. 3ahayat Kabupatn
/umedang harita, p%hara rareu$aseunana. Kumaha balukarna lamun ta
8unung 8ed bener"bener bitu7
Teu kacatur saha anu # eneng bupati harita. *gan ta bupati th p%hara
t%$ksana ka rahayat, $edi asih sarta bi#aksana. +tuh sana#an can kalap%ran
g an# eunna parant%s uningaeun, kumaha tagi$urna rahayat. +n# eunna teras
ngmutan sangkan bisa nyalametkeun rahayatna.
Ku pang#urung kanyaah ka rahayat ta, an# eunna teras nyepi di hi#i kamar,
se# a mu# asmdi neda pituduh ti parad$a. /usuganan ku # alan kitu, an#
eunna tiasa mangadep ka 9ang Tunggal, dipasihan pituduh pikeun
nyalametkeun rahayatna.
Ku cengeng"cengengna nu mangadep, alhamdulillah, maksad Kang#eng
.upati tinekanan. (ina hi#i $engi , Kang#eng .upati ngimpn kasumpingan
hi#i aki"aki. ta aki"aki anu ngangg% angg%an sing sar$a b%das th, p%k
sasauran anca pisan, 0&utu yang anu kasp, yang geus terang kumaha
kabingung hidep. yang hayang mantuan sangkan rahayat hidep bisa leupas
tina kahari$angna. ta gunung kudu ditumbal ku keris pusaka kagungan
putra dalem anu di#ieun tina emas. &%ma hidep ulah deuk ng%rtkeun. Tah,
sakitu ba ti yang.2
/abada sasauran kitu, ta aki"aki th les ba leungit tina impnan Kang#eng
.upati. /atampina ta ilapat, nggal ba Kang#eng .upati kaluar ti kamar
sartateras nyandak keris pusaka.
nggal an#eunna angkat nga#ug#ug ka puncak 8unung 8ed. 3urusuhan da
sieun bitu mantn. *a# an rahayat anu keur bingung, nyaksian Kang#eng
.upati angkat ka puncak g unung mah, teu tgaeun ngantep. .ring ba
naluturkeun.
/adugina ka puncak 8unung 8ed, Kang#eng .upati teu talangk, ngan lung
ba ta keris th dialungkeun kana ka$ahna. 3ahayat anu tadi naluturkeun
th ngan bati c%l%h%k, da ta keris th stu kageugeut pisan Kang#eng .upati.
.arang ta keris geus dikana"ka$ahkeun, #ep saharita s%ra anu ngaguruh
8
pikakeueungeun th # emp. !ini anu geus lila karasa, harita mah teu karasa
na%n"na%n. /abada leungit kagtna , timbul kabungah rahayat th. 8er ba
surak bakat ku at%h, sarta tuluy sumu#ud ka Kang#eng .upati tanda
nganuhunkeun. /akabh rahayat ngaikrarkeun se#a satia"satuhu ka anu
ngaheuyeuk dayeuh.
ta maksud kasatiaan rahayat th ku Kang#eng .upati ditampi kalayan
dareuda, bakat ku bingah. .ingah manahna lantaran bisa nyingkahkeun balai,
bingah lantaran bisa nyalametkeun rahayatna.
Tah, nya ti harita pisan ta gunung katelah 8unung Tampa )mas, anu
saterusna r%bah #adi 8unung Tamp%mas. +yeuna mah teu pikasieuneun,
malah mun pareng p% per mah s%k ra# eun di# arug# ugan nepi ka puncakna.
Sunda
9
Sasakala Gunung Kendang
J+4+* baheula kacaritakeun aya hi#i #elema nu ngaran Ki /utaarga.
*gab%gaan maksud ha#at bari nanggap $ayang. +ri lalak%nna nu
dipikahayang ku manhna supaya dipidangkeun, nyata lalak%n nu paling
dipantang ku dalang. ta lalak%n meunang dipidangkeun, tapi teu meunang
nepi ka tamatna. /abah lamun tamat biasana s%k aya ka#adian nu teu
dipikahayang.
Tapi Ki /utaarga keukeuh peteukeuh hayang nyah% ta lalak%n nepi ka
tamatna. &%kna ka#eun mayaran sakumaha, m%al burung dibayar asal ta
lalak%n dipidangkeun nepi ka tamatna.
&%k Ki (alang sasauran.
0'eug $a dipidangkeun nepi ka tamatna, asal %ngk%sna $a dibayar
tiheula72
Teu l%ba carita, g%crak ba dibayar sapamnta dalang ta, ku Ki /utaagra th.
+tuh kasurung ku %ngk%s nu ged, ger $a nga$ayang anu p%hara ramna.
/indnna nu katelah *yai +strakembang, anu hrang mncrang, ceuk
barudak ayeuna mah siga eny%y"eny%yan, ng%lar tembang hgar pisan.
+tuh pan%ngt%n daratang ti suklakna ti siklukna. stuning ram pisan arak"
arakan, nguping s%ra sindn anu ngagalideng halimpu pisan. .arang lalak%n
ampir tamat geus deukeut subuh, t%r%# %l dua # elema anu mak pakan
saragam upas kabupatn. ta upas ta nepikeun parntah .upati, nu
maksudna supaya ta dalang, sindn, para nayaga , katut gamelan sapuratina,
diba$a ngadeuheuska kan# eng .upati. -enah ditunggu pisan.
+tuh dalang th cuh"cih #eung cakah"cikih paparntah ka batur baturna kudu
bbrs. /arta manhna bb#a ka Ki /utaarga ta yn disaur ku .upati.
Kacaturkeun bring arindit diiringkeun ku upas nu duaan nga#ug#ug ka tempat
panglinggihan .upati. Jalanna lempeng m%l%ngp%ng, stuning senang pisan
leuleumpangan henteu l%ba sumarimpang.
-aritana nu ngalabring ta gus nepi ka nu di#ug#ug. .reg ngarimpak rareureuh
dihareupeun ged%ng Kabupatn, harita th gus rk bray"brayan beurang.
Tapi anh bin a#aib1
Sunda
1
0
ta dua Upas teu araya, kabupatn %g su$ung, leungit tampa lebih ilang tampa
karana. /akabh nu hadir musna teu ngah% kamana le%sna. *u aya sesana
ngan gamelan"gamelan ta. Kasur nu digulungkeun urut diuk sindn, kabh
r%bah nga# adi batu. Tug nepi ka ki$ari, nelah gunungna disebut 8unung
Kendang.
(ina mangsa nu geus kali$at. (ina malem /alasa ata$a Jum:ah kali$%n s%k
aya raraman siga nu keur hiburan. /%ra sindn gagalindeng angin"anginan.
/%ra pan#ak nu senggak. /%ra gamelan nangnngn%ng. (itempas ku s%ra
kendang, dung plak dung plak, cs pisan. (ipungkas ku s%ra"s%ra g%%ng, ar
nu surak nu senggak, kakuping ram pisan.
!%ba # elema katipu.
Ti lembur nu beulah Kidul 8unung Kendang, saperti -ikare% ,
.antarpeundeuy, # eung nu s# nna. *u dek lala# % ngabring, manhna
nyangka aya kariaan di kampung -ibitung. Urang lembur Kalreun 8unung
Kendang, nyangkaynnu nanggap $ayang th di -ikar%sea ata$a .antar
peundeuy.
.urusut nu lala# % ngabring nu#u ka beulah Kidul. (i# alan abringan nu ti
Kalr #eung nu ti Kidul pasanggr%k, terus silih tanya, dimana aya nu kariaan
th. 4asing"masing ting p%l%ng%, teu aya nu bisa nga#elaskeun. Terus baralik
kalayan hatna marurukusunu keuheul ngarasa katipu.
Kaanhan 8unung Kendang nyata balatak batu"batu nu siga kendang, g%%ng ,
anggl, guguling, # eung gulungan kasur. +nu siga gulungan kasur rana aya
%pat blas, anu nangtung anu ngedng. +nu siga guguling pan#angna hi#i
satengah mter. 8unung Kendang ayana di (sa /ukamukti Kacamatan
-is%mpt Kabupatn 8arut, dik%mplk Kahutanan nu katelah .l%k Jagasatru.
11
!onggrang Kalapitung
'idep kungsi ulin ka Jatiluhur7 Jatiluhur th perenahna di &ur$akarta . (i dinya
aya bendungan anu lega. Katelahna .endungan Jatiluhur. +ri anu
dibendungna ;alungan -itarum. ta bendungan th ged pisan mangpaatna.
(ipak pikeun rupa"rupa kaperluan.
-aina dipak pembangkit tanaga listrik, anu listrikna dipak di sakuliah &ul%
Ja$a. /alian ti ta dipak pikeun irigasi deuih. *yaian sa$ah"sa$ah anu aya
di kalr, saperti di &ur$akarta, Kara$ang , #eung /ubang. Terus parat nepi ka
.ekasi #eung Jakarta. 4alah cai beresih anu aya di ta $e$engk%n, umumna
mah asalna th ti Jatiluhur.
Teu saeutik deuih anu miara lauk di Jatiluhur, mak # aring anu disebut
0k%lam#aring terapung2. Jatiluhur %g #adi %byk $isata andelan. /alian ti
pamandanganana ndah, geus di$angun %byk $isata m%dern deuih. /aperti
$aterb%%m #eung k%lam renang. +tuh keur nu resep nguseup, di Jatiluhur %g
l%ba tempat paranti nguseup.
Tapi #aman baheula mah, baheulaning baheula, cenah di sabudeureun
Jatiluhur th, masih knh mangrupa leu$eung geledegan. 3embet ku
kakay%n, caran%m #eung geueumeun. !%l%bana tangkal # ati, galed #eung #
arangkung. Tangkalna saged"ged beuteung munding. -an #adi bendungan
cara ayeuna. 4alah can aya lembur"lembur acan.
!eu$eung sanget pikasieuneun. +nu matak tara aya #alma anu lunta"lant% ka
dinya. (ina kapaksana %g, teu $elh sanduk"sanduk ka nu ngageugeuh di
dinya. +ri anu ngageugeuh di ta leu$eung katut gunung"gunung di
sabudeureunana, hi#i lelembut titisan siluman #aman /angkuriang. *garanna
J%nggrang Kalapitung.
+$akna # angkung badag tanding gunung. Kulitna hideung lestreng tanding
areng. .ulu kumisna saged"ged tambang in#uk. .uukna gimbal ca$ig$ig
ngarere$ig. Kakara %yag lamun katebak angin baliung. stu pikagilaeun
#eung pikasieuneun pisan. 4un ng%m%ng, s%rana handaruan tanding gugur .
's ngabdakeunana, keur leuleuy ata$a keur ambek.
12
'i#i mangsa J%n ggrang Kalapitung aya kahayang, nyata hayang nguseup di
;alungan -itarum, lantaran hayang ngadahar beuleum lauk . Tapi manhna
henteu b%gaeun parab%tna. /anggeus ngahuleng sakedapan, p%k ng%m%ng,
0)u$euh deui carana, aing kudu mnta tulung ka urang lembur.2
J%nggrang Kalapitung cengkat, tuluy leumpang nga#ug#ug ka lembur di sisi
;alungan -itarum, nyata nu katelah !embur -isarua. !eumpangna bari
ragagrigig, henteu n%lih kana tincakeun sama sakali. /at% h$an pangeusi
leu$eung lalumpatan, sieun katincak ku buta titisan siluman.
.arang nepi ka birit lembur, tuluy h%h%ak ngager%an urang dinya.
0'y, urang lembur, ka darieu, euy12 /%rana handaruan ka madhab papat.
*gadng pangger% J%nggrang Kalapitung, teu sirikna sapangeusi lembur
tampl%k nyalampeurkeun.
.rek dariuk sarila, ngariung /ang J%nggrang Kalapitung. &%k k%k%l%t lembur
ng%m%ng, 0+ya pikersaeun na%n Juragan th, ngempelkeun abdi sadayana di
dieu7 &alay na%n atuh Juragan th7 4angga, abdi sadaya parant%s say%gi,
asal kadada"kaduga ku abdi sadaya.2
0'a ha ha, had, had, caritaan th. Tapi ulah nyebut Juragan, euy, da uing
mah lain mnak. Ulah nyebut .apa deuih, da lain pe#abat. Uing mah hayang
disebut +a,2 ceuk J%nggrang Kalapitung gumasp, bari muril"muril kumisna
nu saged catang kalapa.
04angga, na%n atuh kapalay +a th72 ceuk k%k%l%t lembur, angger leuleuy.
.arabat atuh manhna nyaritakeun kahayangna. 'ayang nguseup di
;alungan -itarum. 08eus lila +a th henteu ngadahar beuleum lauk.
4angkaning lauk -itarum mah girinyih,2 ceuk J%nggrang Kalapitung. *u
matak, cenah, rk mnta tulung ka sakabh urang lembur. 'ayang
dipangnyieunkeun useup anu ged.
&amnta J%nggrang Kalapitung disanggupan. /abab lamun henteu disanggupan,
sieun J%nggrang Kalapitung ambek, tuluy ngamuk. /abalikna lamun
kahayangna ditedunan, ta siluman th s%k alus pamulang tarimana. 8eus
kitu mah urang lembur th baralik. Tuluy babad amian #eung baturna, babagi
tugas pikeun n%h%nan kahayang /i +a.
13
5sukna, der ba digara$, luyu # eung pancnna masing"masing. K%k%l%t lembur
cuh"cih metakeun nu gara$ . +nu kapapancnan nyieun useup, nyieunna
tina urut #angkar kapal cai. +ya anu ngaraga#i, sangkan elukna #adi hi#i. +ya
anu nak%l, anu ngikir, anu ngahampelas. Kabh digara$ sangkan useup trh
rngs.
+nu kapapancnan nyieun #eu#eur, nyieunna tina a$i g%mb%ng saleun#eur.
*angan a$i g%mb%ng nu geus k%l%t, lantas #eung paran#ang bukuna. *uarna
henteu saga$ayah, tapi nurutkeun tatali paranti nuar a$i. (iba$a ka lembur,
terus dipiga$ ku l%baan. (ipapas #eung dihampelas dihad"had.
+nu kapapancnan nyieun tali useup, di#ieunna tina lulub, tuluy digintir. Jadi
tambang dadung ged, saperti paranti nyangcang munding. &an#angna ratusan
deupa. +na digulungkeun th, gulunganana saged gulungan kasur. Urang
lembur digara$na kaitung lila, aya kana puluh p%na.
8ancangna carita, ta # eu# eur th geus # adi. Terus ba dig%t%ng ka birit
lembur, rk dipasrahkeun ka J%nggrang Kalapitung. Useupna dig%t%ng mak #
a# ampanaan. Kitu deui #eung tali useupna. +ri # eu# eurna dipanggul ku
%patan. /alian ti ta, aya deui anu manggul eupanna. *yata hulu munding
peln.
+ri sr%g ka birit lembur, kasampak anu ngngkn useup th keur sar,
krkna mani nyegrk tangka gagauran. /arna luhureun batu cadas anu
lmpar tur nyusun, saperti bangku #eung k%rsi, di sisi -itarum . *epi ka
ayeuna tempat sarna th masih knh aya, anu ku urang dinya mah disebut
batu k%rsi.
-euk saka%l mah ta batu th, tempat babadamian para siluman. 4alah
kungsi dipak ku /angkuriang, basa ngayakeun babadamian #eung siluman"
silemin, nu rk ngabendung ;alungan -itarum, pameredih (ayang /umbi
ta. /ilumansilemin datang ti mana"ti mendi, ngabadamikeun paga$an
nyieun talaga.
*n# % anu sar bari nyegrk gagauran, saurang %g eu$euh anu $ani
ngahudangkeun. -aricing ba di dinya ngadag%an hudangna. 4alah nepi ka
nyaung"nyaung sagala. (i#aga piligenti, nga#aga bisi anu sar hudang. +ri rk
ditinggalkeun, kabh %g ngarasa risi. /ieun J%nggrang Kalapitung ambek.
4angkaning geus kat%t%l babari ambek. !embur #eung pangeusina bisa
diburakbarik.
/anggeus sabulan didag%an, kakara J%nggrang Kalapitung nyaring. Tuluy
heuay bari nguliat. /ungutna cala$ak teu bda ti guha. !alay #eung kapinis
anu
14
nyayang dina kumisna, haliber kata$uran, asa kagebahkeun. Kuniang manhna
hudang bari gigisik. 4anhna kagt nn#% l%ba #elema di sabudeureunana.
0+ya na%n ieu th, bet karumpul di dieu72 p%kna.
0*u ma$i, abdi sadaya th ngant%san +a gugah. 5eu bad masrahkeun
pesenan ta,2 ceuk k%k%l%t lembur bari rengkuh.
0<h, heueuh, heueuh. *uhun, euy. +lus paga$an th, kapak ku +a mah.
+ri eupanna aya72 ceuk J%nggrang Kalapitung, bari ngilikan useup #eung
talina.
0+ya, ieu hulu munding.2
0+lus, alus. +a bungah kacida nn#% paga$an maranh kabh. Keun, lamun
engk geus brs nguseup, ku +a dibr hadiah. 'arayang na%n, nyah72 ceuk
J%nggrang Kalapitung.
Urang lembur mani rang, paheula"heula nyebutkeun kahayangna.
0'eueuh, engk ku +a ditedunan kabh %g. +yeuna mah +ana ark nguseup
heula.2
J%nggrang Kalapitung ny%k%t # eu# eur. Kana g%mb%ng th mani ka$as kana
nyr ba. Terus talina ditalikeun kana tungtung # eu# eur.
0Useupna can dipasang ieu th72
0Teu acan +, beurat ku abdi sadaya mah. Kedah ku +a,2 tmbal k%k%l%t
lembur.
0'eueuh, keun urang pasang ku +a.2 Useup anu sagd #angkar th dic%k%t,
tuluy dipasang dina tungtung dadung.
'ulu munding dic%m%t, tuluy dilelepkeun kana useup. !ung ba dialungkeun
ka ;alungan -itarum, lebah leu$i anu pang# er%na. Talina diulur nepi ka
manteng.
0K lamun +a meunang lauk ged, ku maranh kudu dipangmeuleumkeun,
nya72
04angga,2 ceuk k%k%l%t lembur.
0Keun, ta mah hadiahna ti +a bda deui.2
4imitina mah k%k%l%t lembur th bungah. *gan lila"lila mah manhna # adi
bingung. Tay%hna mah ku manhna kapikireun. !aukna engk saged
kumaha7
15
)upanna %g apan ku hulu munding. &aling leutik %g, m%al b%a saged parahu.
Kumaha meuleumna lauk saged kitu7 K%k%l%t lembur mah uleng mikir,
mikiran cara"carana meuleum lauk saged parahu.
J%nggrang Kalapitung nguseupna bari dilala#%an ku sakabh pangeusi lembur.
*angtungna nga# gang. /ukuna nu sabeulah nincak gunung, ari nu sabeulah
deui napak kana tangkal bungur anu kacida gedna di sisi ;alungan.
&an%nna anteng neuteup kana cai $alungan, ngarep"ngarep useupna disanggut
ku lauk. Taya anu ny%rang"ny%rang acan.
/alila sabulan manhna nga#ega kitu6 nepi ka gunung anu ditincakna #adi
b%ngk%k sarta tangkal bungurna ampir pah, anu ku urang dinya mah disebut
0sarang2. +nu matak nepi ka ayeuna, gunungna nelah ba 8unung .%ngk%k.
+ri urut tangkal bungurna #adi pilemburan, anu nelah !embur .ungursarang ,
ba$ahan (sa -isarua, Jatiluhur.
(ina p% ka%pat puluh useupna %yag"%yagan. 0+lah, aya nu nyanggut, euy12
ceuk J%nggrang Kalapitung, at%h kacida. Urang lembur anu lala# % %g milu
at%h. Tuluy ngar%gr%g di sisi $alungan. 'arayang nyah% lauk anu
nyanggutna. 4%al salah deui, tangtu lauk badag.
0Ulah dareukeut teuing, euy, bisi kababuk lauk12 ceuk k%k%l%t lembur ka batur"
baturna.
8ancang ba atuh ku J%nggrang Kalapitung th #eu#eurna dicent%k sataker
tanaga. Ku lantaran tarik teuing nyent%kna, useup th ngacleng #auh pisan ka
tukangeunana. *gali$atan leu$eung # ati anu kaina galed, ngali$atan
sababaraha pasir di sabudeureunana. +ri useupna , teuing ragrag di mendi, da
henteu katingali lebah"lebahna.
(ibet%t bari dicent%k"cent%k, hs. +ri anu saenyana mah, ta useup th ngait
kana leu$eung a$i haur, anu aya di lngk%b dua pasir tukangeunana. Ku
J%nggrang Kalapitung dibet%t sataker tanaga, nepi ka sakabh haur di dinya
kapangkas. Tapakna, kabh haur #adi papak, lir anu beunang ngararata.
*u matak nepi ka ayeuna di dinya mah tara aya haur anu # angkung
s%s%ranganan. Upama kabeneran aya %g, s%k peunggas, #adi papak #eung nu
s#nna. *epi ka ki$ari ta leu$eung th katelah ngaranna !eu$eung
'aurpapak. 'artina leu$eung haur anu # angkungna papak.
16
J%nggrang Kalapitung panasaran, lauk na%n anu nyanggut th7 .arang ku
manhna diilikan, h%rng simanah%rng ukur lauk #elr. +sup kana lebah
ceuli hulu munding anu geus # adi tangk%rk.
0.angka$arah siah, ngaheureuyan aing12 J%nggrang Kalapitung ambek"
ambekan.
!antaran keuheul, ta #elr th dibalangkeun, nya ragrag di !embur -ill,
(sa -isarua, Kacamatan Jatiluhur . Tah, tempat ragragna #elr th #adi
mpang, anu nepi ka ki$ari ku urang -isarua disarebutna th Kubang.
J%nggrang Kalapitung terus ambek"ambekan. /%rana handaruan ka madhab
papat, patingbeledag lir gelap salsr. *yarkan laklak dasar kana #elr.
*yarkan bbakan kana # eu# eurna, anu cenah # eu# eur geus dilngkahan
#urig. /ungutna henteu dak balem, kutuk gendeng diselang"selang ku
h%h%ak.
*ingali J%nggrang Kalapitung ambek"ambekan, urang lembur paburisat
lalumpatan. 'enteu n%lih kana nana%n deui. Terus mubus ka leu$eung"
leu$eung. *angan tempat anu #auh #eung buni. /abab sieun kabarrang ku
nu keur ambek. /ieun dipak meupeus keuyang ku J%nggrang Kalapitung.
Ku lantaran teu meunang ba lauk ged, lila"lila J%nggrang Kalapitung th
lapar. .euteungna kukurubukan, s%rana tarik teu bda ti s%ra tambur.
0;alah, aing lapar, yeuh1 8eus lila aing teu baranghakan. Ka mana nangan
hakaneun72 ceuk J%nggrang Kalapitung.
J%nggrang Kalapitung geger%an, karepna rk mnta tulung ka urang lembur.
0'yyy, urang lembuuur1 Ka darieu, euy, aing mnta hakaneun12
Tapi geus eu$euh saurang"saurang acan, lantaran urang lembur geus kalabur,
sarieuneun nn# % J%nggrang Kalapitung, $aktu tadi keur ambek"ambekan
ta.
J%nggrang Kalapitung beuki ambek ba. Keur kitu manhna nn# % tangkal #
ngk%l. Kabeneran deuih buahna meuhpeuy leubeut. 'enteu talangk, #
ngk%l th dipupu, tuluy dikeremus sacanggeum"sacanggeum. Kabh tangkal
#ngk%l anu aya di dinya, dipupu tangka bak #eung pentil"pentilna. Kakara
eureun sanggeus taya nu nysa.
J%nggrang Kalapitung diuk dina batu k%rsi. *a atuh barang rk kiih bet ngarasa
nyeri. '%rng simanah%rng manhna th #ngk%leun. 4anhna gulang"
guling
17
bari gagauran, nahan kanyeri anu p%hara. 4nta tulung, mnta tulung ka saha,
da di dinya ngan kari manhna.
.akating ku ambek, tuluy ba ngucapkeun supata, 0'y, tangkal #ngk%l atah
$arah1 /ia geus ngalantarankeun aing nyeri kiih1 +yeuna ku aing rk
ditumpurkeun1 *epi ka iraha ba %g, di darah ieu tangkal #ngk%l m%al bisa
#adi12
-euk u#aring carita, sanggeus ka#adian kitu mah, J%nggrang Kalapitung th
ngaleungit, leungit tanpa lebih, ilang tanpa karana. *gan nepi ka ayeuna di
$e$engk%n -isarua, teu kungsi aya tangkal #ngk%l nu bisa #adi, lantaran
disupata ku J%nggrang Kalapitung.
Kitu cenah sasakalana th.
Sunda
1
8
Sasakala "a#a Bening
(i Jakarta Kidul aya hi#i tempat, anu ayeuna katelah 3a$a .ening. +nu matak
dingaranan kitu, lantaran baheulana ra$a ata$a ranca. ta ranca th caina
canmbrang hrang, anu ku urang .ata$i mah disebut 0bening2. *ya nelah
ba ngaranna 3a$a .ening. *urutkeun sasakala mah, d%ngngna kieu,
.aheula, baheula g baheula pisan, di dinya th mangrupa pakampungan.
5mahna l%ba, #elemana %g gegek deuih. +ri pacabakan sap%p%na, umumna
kana ng%lah tatann. Jelemana masih knh palercaya kana sabangsaning
lelembut # eung karuhun, masih knh ngagem kapercayaan buhun.
Unggal taun #elema di ta lembur, s%k ngayakeun sidekah bumi. 4aksudna
minangka rasa sukur yn maranhna geus dibr kasalametan . !amun henteu
ngayakeun sidekah bumi, cenah s%k aya matakna keur urang lembur. /%k aya
ba mamalana keur sarra, saperti caah ata$a datang rupa"rupa kasakit.
Kacarita dina $aktu sidekah bumi, sakumaha kabiasaan urang dinya, sakur
lalaki anu #ag#ag indit ka leu$eung, m%r% sat% ged ngarah dagingna, da
sangu mah m%al kakurangan, lantaran taun ta pannna mucekil. ta daging
rupa"rupasasat%an th, di#ieun kadaharan keur sidekah bumi ta .
.ring atuh kabh lalaki indit ka leu$eung, ma$a rupa"rupa pakarang keur
m%r%. +ya anu ma$a tumbak #eung kuli. +ya anu ma$a g%bang pan#ang. +ya
anu ngan ukur ma$a a$i sateukteuk, c%ng%na diseukeutan saperti bamb%%
runcing. 8eus puguh ari bed%g mah, kabh %g ma$a dis%rn na
cangkngna.
Ti subuh nepi ka tengah p%, maranhna aya di leu$eung, henteu manggihan
sat% hi#i"hi#i acan. 'enteu bantng, henteu uncal, henteu manggih mencek"
mencek acan. &adahal biasana mah di dinya th ka$ilang l%ba sasat%anana.
4alah bantng %g tingdarang%ng.
.ari kacida harraneunana, maranhna ngariuhan handapeun kiara, lantaran
geus ngarasa cap #eung panas. +ya anu nyarand kana canir, aya %g anu
dariuk dina akar. /a$arh deui g%g%lran dina #ukut, malah aya anu nepi ka
nundutan sagala. .a$aning ku lunges #eung hareudang.
19
+ya salahsaurang nu hayangeun nyeupah, da baheula mah biasa lalaki nyeupah
th. &k meulah #amb ku bed%g dina akar. Jambna beulah nga# adi dua, ari
bed%gna ta keuna akar, cer ba tina akar th bi#il getih . !ain geutah anu bi#il
tina akar th, tapi ieu mah getih tur rupana %g beureum.
+ri ku manhna disidik"sidik, h%rng akar th bet sisitan. /arta teu kungsi lila
nguliat lalaunan. +ri dilieuk ka tebh luhur, sih%rng %ray sanca ged pisan,
aya meureun saged catang kalapa mah. /ungutna calangap, huntuna ranggtng,
ltahna anu nyagak ell"ellan.
8ancang ba atuh # elema th pahibut. +ya anu ngadk, aya anu numbak, aya
anu ngagebugan ku paneunggeul. +tuh henteu kungsi lila %g, %ray th geus
ngal%n#%r dina taneuh. (agingna padangarecah ku sarra, tuluy dibara$a
balik ka imahna. .aralikan bari saruka bungah.
+ri daratang ka lemburna, # elema# elema th pak"pik"pek, ng%lahkeun
daging %ray ta. /a$arh diangeun, sa$arh ditumpeng, sa$arh deui
dipanggang ditiiran. 4aksudna keur sidekah bumi ta. Keun ba ku daging
%ray %g cenah, da sarua ieuh daging"daging knh.
Kacarita %ray sanca anu tadi, sih%rng lain %ray sanca samana, tapi %ray
sanca anu keur tapa. .arang #asadna geus pah, sukmana salin #inis #adi
budak buncir, tapi saurang %g taya nu nyah%eun. ta budak buncir th
a$akna hideung, beuteungna bureuteu ka$as nu cacingeun.
/up budak buncir th ka # er% lembur, tuluy ngadatangan ka # elema# elema,
anu harita keur p%p%lah daging %ray. .udak buncir mnta dahar, tapi saurang
%g eu$euh anu mr, lantaran urang dinya mah maredit, tara dak tutulung
ka nukeur butuh, tara dak tatalang ka nu keur susah.
Tina banget peurih beuteung, ta budak buncir leumpangna #a#arig#eugan .
Tepi ba ka hi# i imah anu nenggang, ari anu b%ga imah th nini"nini. *n# %
kaayaan budak buncir kitu, nini"nini th karunyaeun pisan . Tuluy ba budak
buncir th dibr dahar. (ahar saaya"saaya ba, ka$antu nini"nini th lain
#alma aya.
/anggeus rrs daharna, budak buncir th hayang mulang tarima, p%k ba
ng%m%ng ka nini"nini ta, 0*ini, ingetkeun %m%ngan kuring nya. !amun
engk aya bancang pak$uh, *ini kudu buru"buru ma$a pangarih, ti dinya
indit ka saung lisung, sangkan *ini bisa salamet.2
20
Ti dinya budak buncir th indit, balik deui ka lembur anu rk sidekah bumi.
4anhna nyampeurkeun ka barudak, anu keur arulin bari ngambng
kadaharan, rupa"rupa kadaharan tina daging %ray ta. +ya anu ngambng
panggangna, aya anu ngambng g%rngna ata$a paisna, aya %g anu
ngambng c%bkna.
&%k budak buncir th ng%m%ng , 0Ka darieu barudak, tarn#%keun uing . Uing
rk nancebkeun nyr dina taneuh. Uing hayang nyah% saha anu bedas, nyata
anu bisa nyabut ieu nyr.2 .udak buncir ng%m%ng kituna th, bari terus
nancebkeun nyr dina taneuh.
.arudak anu keur arulin saleuseurian, sabab maranhna nyarah%, yn nyabut
nyr th paga$an ntng. 'enteu kudu mak tanaga ged. /alahsaurang
budak ng%m%ng kieu, 0Ku uing ta nyr rk dicabut, ngan lamun ta nyr
geus kacabut , mank rk dicab%k ku uing.2
*gadng %m%ngan kitu, budak buncir nmbal semu nangtang, 0&k tah
lamun nyr kacabut, uing cab%kan ku sarra. *gan lamun henteu kacabut,
kadaharan anu aya di maranh, kudu dibikeun kabh ka uing.2
*gadng %m%ngan budak buncir kitu, barudak th kabh %g saleuseurian.
+ya hi#i budak anu peupeuleukeuk, a$akna %g panggedna di antara nu
s#n. 4anhna nga# ag% pisan, nyabut nyr ku leungeun knca.
*yr henteu kacabut. Ku dua leungeun, henteu kacabut. *epi ka dugang"
duging luut"lt ksang, malah nepi ka prat"prt"pr%t hitut sagala, nyr th
henteu %nggt"%nggt acan.
+hirna ta budak th nyerah, gancang eureun nyabut nyrna, bari balaham"
blhm semu ra. (agingna dipnta ku budak buncir, henteu bisa
ng%rtkeun.
0&k tah bisi aya anu rk nyabut deui, pilakadar %g nyr piraku hs.
&er#ang#ianana mah saperti tadi ba,2 ceuk budak buncir ka barudak s#nna.
.udak anu s#n baganti, ny%ba"ny%ba nyabut nyr, tapi kabh %g taya nu
bisaeun. 4alah henteu %nggt"%nggt acan. .arudak th kadaruhungeun, #aba
ngarasa ra ku budak buncir, lantaran tadi geus nyacampah, #aba kadaharan
lapur deuih, kabh dipnta ku budak buncir.
.udak buncir kacida bungahna, henteu kungsi aya nu nyab%k, malah meunang
pirang"pirang kadaharan, tangka ranggm knca katuhu. 3as budak buncir
inget ka nini"nini, anu tadi mr dahar ka manhna. Kadaharan th dibikeun
sa$arh
21
ka nini"nini, sa$arh deui didahar ku s%rangan, bari diuk andkak hareupeun
nyr ta.
.arudak baralik ka saimahna"saimahna, aya anu nyarita ka k%l%tna, aya %g
anu nyarita ka lanceukna, aya %g anu ngarita ka tatanggana. *yaritakeun
kaanhan nyr, anu dirancebkeun ku budak buncir. /ana#an ngan saukur
nyr biasa, tapi hs pisan dicabutna, malah henteu bisa %nggt"%nggt acan.
.# a pab# a"b# a, b# a dib# akeun deui. +ntukna sapangeusi lembur ny
ah%. Kabh ngarasa panasaran, bring ba atuh nyampeurkeun budak buncir,
teu sirikna kabh pangeusi lembur tampl%k. 8eus puguh lalaki anu # ag# ag
$aringkas mah, salian ti panasaran th bari aya karep s# n, nyata hayang
nga$arah budak buncir, anu geus ngarebut kadaharan barudakna.
(atang ka tempat anu di#ug#ug, kasampak budak buncir keur diuk, nyarand
kana tangkal kalapa, bari ngusapan beuteungna anu bucitreuk. (iukna
nyanghareupan nyr anu ahng ta. .udak buncir henteu kagt henteu
reu$as, kadatangan #alma anu sakitu l%bana, lantaran geus disangka ti
sammhna.
Teu lila, t%r%#%l lalaki tengah tu$uh, anu dianggap k%k%l%t di ta lembur. &%k
ta k%k%l%t th ng%m%ng, 0', .udak .uncir , mana nyr, anu ma#ar ceuk
barudak anh th72
0Tah, ta aya di hareupeun manh,2 ceuk budak buncir bari angger diuk,
ng%m%ngna siga ka sasamana ba.
4ireungeuh parip%lah budak buncir kitu, k%k%l%t lembur rada nyeuneu %g,
beungeutna tangka euceuy lantaran ambek.
05eu ku aing nyr rk dicabut12 cenah.
0'g ba ari manh bisa mah12
0!amun ieu nyr kacabut sia dicab%k ku aing12
0'g ba ari bisa kacabut mah12
0(icab%k ku sarra, ku #elema salembur12
0'g ba, uing mah henteu sieun12 .udak buncir ng%m%ngna angger
teugeug.
&%k budak buncir ng%m%ng deui, 0*gan lamun henteu bisa kacabut, kabh
daging #eung kadaharan s#nna, anu aya di manh kudu dibikeun ka uing12
22
*garasa ditangtang #eung dihina basa, k%k%l%t lembur buru"buru nyabut nyr.
Tangka dugang"duging #eung b%b%r%t ksang. .%r%"b%r% kacabut, teu %nggt"
%nggt acan. +hirna mah k%k%l%t lembur b%b%lh.
Kabh anu narn# %keun ngarasa panasaran , pangpangna mah lalaki anu # ag#
ag $aringkas. /aurang"saurang ma#u rk nyabut nyr. 'asilna sarua #eung nu
enggeus"enggeus, eu$euh anu bisaeun nyabut nyr, malah l%ba anu
ka$i$irangan. +ya anu nepi ka dut"dut hitut, aya anu nepi ka $r"$r kiih.
Teu saeutik anu nga#engkang bak tanaga.
Kabh sapangeusi lembur tingharuleng. Kumaha carana nyabut ta nyr,
sabab lamun eu$euh nu bisa nyabut, kabh bakal karurugian. (aging #eung
sakabh kadaharan, anu dia# angkeun keur sidekah bumi, kudu dipasrahkeun
ka budak buncir. +tuh meureun m%al # adi sidekah bumi th.
Keur tingharuleng kitu, t%r%#%l aya # a# aka # angkung badag, ka$ntar tukang
gelut tukang # %g%l. T%ng b%r%n%ng # %g%l #eung # elema, dalah # %g%l #eung
bantng %g, can kab#akeun kungsi ka$i$irangan. (agal"digil #eung
bedegul, peupeuteuyanana %g beberihalan, bitisna deuih babalingbingan.
*n# % # a# aka anu anyar datang, kabh sapangeusi lembur surak, surak
bakating ku bungah. &angrasana bakal aya anu bisa nga#ait tina karurugian
#eung $i$irang. &iraku cenah #elema salembur, bisa kadsh ku budak buncir
hi#i.
ta # a# aka anu anyar datang th, anu keur meu# euhna buta tulang buta
daging, terus singkil bari rada gumasp. .%ga rasa pangbedasna
pangr%ngkahna. &k nyabut nyr hareupeun budak buncir. /akali, dua kali,
nepi ka puluhan kalina, nyr angger henteu bisa kacabut. Tungtungna $alh
ba teu sanggup, tanagana geus mh beak.
Kabh #elema tingharuleng deui. Tuluy tinghar$%s #eung padabaturna .
*angan akal satkah p%lah, sangkan henteu kudu nedunan #ang#i, $antuning
kabh pangeusi lembur th, # elema k%rt #eung ka$ntar tukang licik.
4aranhna embung kar%r%nc%dan, daging #eung sakabh kadaharanana,
kapimilik ku batur nyata ku budak buncir.
&%k $ k%k%l%t lembur th ng%m%ng, 0+yeuna mah kieu ba, sarra kudu
sapuk #eung uing. ta nyr ditancebkeun ku budak buncir , # adi kudu
dicabut deui ku budak buncir. !amun ta nyr henteu kacabut, urang sarra
henteu kudu masrahkeun daging #eung kadaharan ka budak buncir.2 Kabh
sapuk kana%m%ngan k%k%l%t lembur.
23
*gadng caritaan k%k%l%t lembur kitu, budak buncir ngahuleng sa# %ng# %ngan.
Ku manhna kahartieun, ta th siasat. /ana#an ta nyr kacabut %g ku
manhna, urang lembur can tangtu n%h%nan #ang#ina. /arta lamun geus bisa
kacabut, tangtu bakal aya pamntana anu s# n. .isa #adi pamnta anu
pam%halan pisan.
/anggeus mikir kitu , budak buncir ng%m%ng, p%kna, 0'eug, ieu nyr ku
uing rk dicabut. Uing nyah% maranh kabh bakal #alir #ang#i, lantaran b%ga
sipat ha$ek # eung licik. *gan lamun ieu nyr geus kacabut, maranh kabh
bakal musna, minangka hukuman # elema # elema, anu ha$ek # eung s%k
ngalicikan ka batur. *gan saurang di lembur ieu nu bakal salamet.2
.arang ta nyr dicabut ku budak buncir, cer ba cai mancer tina urutna,
beuki lila beuki ngagedan, sarta tuluy leb"leban minuhan lembur. +ntukna
ta lembur th #adi situ. Jelema katut imah"imahna kabh kakelem. +ri budak
buncir ta mah, les ba ngaleungit lir anu diteureuy lemah.
*gan nini"nini saurang anu salamet th, anu diingetan ku budak buncir ta.
.arang ngadng nu tingg%r%$%k, nini"nini ma$a pangarih ti dapur, terus
lumpat ka saung lisung. 4anhna tumpak lisung dina cai, ngab%sh ku
pangarih, salamet henteu kakelem ku cai.
/aurang %g taya nu nyah%, geus sabaraha lilana ta ka#adian th, tangtuna
%g mangratus"ratus taun. ta situ th lila"lila #adi dt, anu disebut ranca
ata$a ra$a. Ku lantaran caina kacida hrangna, anu ku urang .ata$i mah
disebut 0bening2, nya katelah ba ngaranna 3a$a .ening.
Ki$ari mah 3a$a .ening th, geus #adi deui lembur anu kacida gegekna . 4alah
geus #adi dayeuh anu ka$ilang ram. 5mahna %g geus lain imah panggung
deui, teu saeutik ged%ng"ged%ng anu #arangkung. /ana#an kitu, mh unggal
taun s%k #adi situ, lantaran kakelem ku cai cacaahan ti girang, k%m% lamun
usumngi#ih anu p%hara mah.
24
Sasakala 'r(a Domas
Ku .udi 3ahayu Tamsyah
(i 8unung -ib%das, Kabupatn .%g%r, aya arca batu pirang"pirang l%bana.
(isebutna +rcad%mas. .aheula mah cenah l%bana th dalapan ratus. 'artina
d%mas nyata dalapan ratus. Jeung ceuk b# a deui, nu # adi ta arca th kabh
%g urang &a# a# aran, anu henteu dak anut agama 5slam.
-enah mah sasakalana th kieu,
Jaman baheula, aya kara# aan ged. Katelahna Kara# aan &a# a# aran.
(ayeuhna aya di $e$engk%n .%g%r ayeuna. /akurilingna dipager kuta kacida
t%hagana. Kacakacana aya di unggal madhab. /arta unggal kaca"kaca di#aga
ku per#urit, anu t%haga #eung samakta pakarangna. /aha ba anu rk asup ka
#er% dayeuh, kudu ngali$atan heula ta kaca"kaca.
+ri anu #adi ra#a di &a#a#aran harita, Kaceluk #u#ulukna, /ang &rabu
/ili$angi. /ang &rabu sarahayatna ngaragem agama 'indu . +gama anu
diagem ku bangsa urang harita. !ain ba di sakulian &ul% Ja$a, tapi %g mh
di sakuliah *usantara deuih. ta agama th asalna mah ti 5ndia. +supna ka
urang geus ti bh ditu mula. (iba$a ku bangsa 5ndia anu daratang ka urang.
Tapi di sa$atara tempat mah, geus aya anu ngagem agama 5slam. 'arita geus
dug"deg kara#aan"kara#aan 5slam. Upamana ba (emak, -ireb%n, #eung
.anten. Kitu deui #eung &alabuan /unda Kalapa, anu geus kaerh ku .anten.
(i dinya mah geus l%ba anu ngagem 5slam . +ri agama 5slam sumebarna di
urang, utamana mah lantaran yasana ;ali /anga.
Kara# aan 5slam anu natangga #eung &a# a# aran, nyata Kara# aan .anten, nu
dira#aan ku /ultan 'asanudin. +ri puseur dayeuhna di /ur%s%$an, anu
perenahna deukeut ka basisir .anten. (ina temp% anu singget Kara#aan
.anten geus nga# angglk # adi kara# aan anu ged. +gama 5slam di# adikeun
agama resmi kara# aan.
/ultan .anten kagungan niat, palay ngislamkeun Kara# aan &a#a#aran . *ya anu
pangheulana kudu dia# ak asup 5slam th, tangtu ba ra# ana, nyata &rabu
/ili$angi. (a lamun ra#ana geus ngagem agama 5slam mah, tangtu rahayatna
25
bakal naluturkeun. Tuluy ba atuh /ultan .anten th ngirim utusan. ta utusan
ma$a surat keur ka &rabu /ili$angi.
Kacarita utusan th geus nepi $ ka &a#a#aran. /uratna t%s katampi ku /ang
&rabu /ili$angi. Teras suratna dia%s kala$an antar. +ri ungelna ta surat,
nganashatan supad%s /ang &rabu sareng rahayatna nggal"nggal anut
agama 5slam. !amun henteu kitu, tangtu bakal dirurug ti .anten.
/ang &rabu henteu mindel sedakapan. +n#eunna maphum yn balad .anten
t%haga tur samakta pakarangna. -indekna mah lain la$an"la$aneun. Tapi
ta$is ra#a anu henteu di# a# ah, tur maksadna ngabla kayakinan, yn agama
'indu taya d%sana, ta nashat ku an#eunna dit%lak sapadamayan.
+ri anu ma$a surat ti .anten ta saenyana urang &a#a#aran knh, ngan geus
lila ngumbara di .anten. 4alah geus ka 4ekah sagala, nga#r%an ngulikna
agama 5slam th. 8eus kaasup alim ged, nelah #enenganana Kan /antang.
Kaasup salahsaurang kepetengan /ultan .anten.
/amulangna Kan /antang, &rabu /ili$angi ngempelkeun para p%ngga$a,
mantri, snapati, katut kapetengan lianna. *gabadantenkeun saniskara
pasualan nagara. &atali #eung dit%lakna nashat /ultan .anten. 4%al henteu,
saurna, .anten tangtu ngarurug. *a#an $aktuna tacan pasti, tapi sa$adina
kudu iatna ti ayeuna.
/ang &rabu nimbalan snapati pangluhurna, anu #enenganana *%r%g%l,
supaya n%hagaan bntng pertahanan. /a$atara kapala perang geus
diparntah, kudu nga# aga lili$atan di pagunungan, supaya musuh ulah bisa
n%br%s ka (ayeuh &a#a#aran. 'arita knh parntah /ang &rabu
dilaksanakeun. &a#a#aran sayaga nadah panara# ang musuh.
Kacaritakeun ;irakarta, nyata hi#i kapala perang n%n%man, ngara%s hmeng
lantaran ku nu #adi snapati henteu diparntah nana%n. +n#eunna aya
sangkaan yn anu matak kitu th, lantaran an#eunna sadrk Kan /antang,
anu geus meunang #u#uluk 04acan *usa Ja$a2, tina ged $a$annna
kasartaan ku gagah perk%sana.
;irakarta banget panasaran, tur ngara%s ka$a#iban ngabla lemah cai, an#eunna
nggal medekan ka /ang &rabu, nyuhunkeun dipaparin damel kaper#uritan.
(ihenteu"henteu %g, an#eunna rahayat &a#a#aran. /ana# an # eung Kan /antang
katalian babarayaan, hate leutikna mah manteng ka leman caina.
26
/ang &rabu badanten #eung /napati *%r%g%l, sarta nggal ;irakarta knging
parntah, kedah nga#aga kaca"kaca beulah kul%n. Tapi $aktuna ngamimitian
nga#aga, saur *%r%g%l, kudu nunggu parntah deui. ;irakarta mungkur ti
payuneun /ang &rabu. &ar%manna alum ngemu kabingung.
/umping ka bumina, ;irakarta teu senang manah, nepi ka teu barangtuang
barangleueut. 'atna marudah gulinggasahan. (ipaksakeun kulem teu tiasa
peureum. Tengah peuting an#eunna tapakur, neneda agungna ka para d$a,
sangkan /ang &rabu ulah cangcaya. /anggeus meunang tu#uh peuting,
parntah nu dianti"anti henteu ngabukti, ;irakarta leungit kasabaranana.
Tuluy nulis surat dina daun l%ntar, ditulis ku ps% pang%t. 8eus rngs,
diasupkeun kana ruas, sarta ditutup ku malam rapet pisan. Terus dibungkus
deui dibuni"buni.
;irakarta marntah gandka, gandk anu #adi kapercayaanana, pikeun
nganteurkeun ta surat. +nu ditu#ul Kan /antang di .anten. /anggeus
nampa surat, si gandk indit gagancangan . Kaluar ti (ayeuh &a# a# aran
rerencepan.
ta gandk geus nyah%eun, yn di mana"mana geus di#aga ku per#urit.
&er#urit &a#a#aran anu samakta pakarangna. !amun seug suratna ta
katangkep, tangtu manhna bakal ditangkep, dununganana %g geus pasti
bakal kabaud. (ianggap geus hianat ka nagara, hukumanana anu pasti, nyata
hukum pati.
Tapi tina perckana ta gandk , manhna bisa salamet nepi ka .anten, sarta
gancangna carita , geus dia%s suratna ku Kan /antang. Kan /antang kacida
bungahna, barang uninga ta surat ti ;irakarta. K%m% saparantis uninga
ungelna mah. 4utuh matak pikabingaheun manahna.
+ri ungel ta surat nyari%skeun, yn pangagung di &a#a#aran, kalebet /ang
&rabu /ili$angi, ngandung curiga ka ;irakarta, nepi ka matak salempang
pibalukareunana.
0Ku margi ta,2 ck ;irakarta nutup suratna, 0mugi"mugi Kang 3aka kersa
maparin b%ngb%l%ngan.2(icaritakeun deuih yn ayeuna ;irakarta,
kapapancnan nga#aga kaca"kaca .eulah kul%n.
Kan /antang nyaur sa#er%ning manah, 0+lamat had, yeuh. +ing datang ka
&a# a# arankudu ny%rang kaca "kaca beulah kul%n. +yeuna ta kaca"kaca di# aga ku
adi aing, atuh sasat ngan kari asup.2 'arita knh an#eunna nga$al%nan serat.
27
;irakarta di$u#uk biluk ka balad .anten, sarta baris meunang gan#aran ti
/ultan.
(ina malem +had"!egi tanggal lilikuran, Kan /antang katut lima ratus
per#urit, kira $anci k%ngk%r%ng%k hayam sakali, tangtu geus aya di &a#a#aran,
deukeut kaca"kaca kul%n. !amun aya anu ngetr%k kana pant% kaca"kaca,
kudu gancang"gancang dibuka , sangkan balad .anten bisa asup ka #er%
karat%n . Kitu ungelna surat $al%nan ti Kan /antang th.
Teu kacatur di # alanna, nu ma$a surat geus datang deui ka &a#a#aran, # eung
suratna geus dibuka ku ;irakarta. +n# eunna bingung, manahna mar%# ng# a.
3as ka 3a#a anu # adi pupundnna, ras deui ka lemah cai anu kudu diblaan,
tapi ras ka diri pribadi anu teu aman, #eung ras ingt ka Kan /antang,
sadrkna. ;irakarta henteu gancang nyieun putusan.
Kacarita tengah peuting nu kaungel dina surat, ;irakarta aya di tukangeun
pant% kaca"kaca. ;anci k%ngk%r%ng%k hayam sakali, aya nu ngetr%kan pant%
kaca"kaca. .ray pant%na dibuka lalaunan, sup Kan /antang asup rerencepan,
dituturkeun ku balad"baladna. 'arita th keur meu#euhna tiris. !%l%bana
per#urit sarar tibra, ngan saeutik anu kagiliran nyaring, nga# aga mundar"
mandir. +nu matak balad .anten bisa laluasa, arasup ka #er% (ayeuh
&a#a#aran. Teu hs ngala b%ng%hna anu keur # aga.
.arang musuh geus arasup, nu sarar buru "buru digeuingkeun, tapi lapur
mmh nyarekel pakarang, balad .anten geus nyarampak di dinya, terus ba
disabetan ku balad .anten. !%ba anu ma%t sapisan sapada harita. +nu salamet
buru"buru lumpat, lap%ran ka /napati *%r%g%l .
*%r%g%l nggal"nggal angkat ka karat%n. /ang &rabu /ili$angi
digugahkeun, diun#ukanan langkung sa l%l%s ka palih $tan, margi nu#u
perang campuh palih kul%n. .alad &a#a#aran keur perang adu hareupan,
ngala$an balad .anten anu bisa n%r%b%s kuta. *a#an geus biasa tandang di
mdan perang, harita mah /ang &rabu s#n $irasat , ngara%s perlu ngadangu
kana piun#uk *%r%g%l.
nggal ba /ang &rabu l%l%s sagar$a"putra, medal ti (ayeuh &akuan lebet ka
leu$eung. +bdi"abdi anu se#a blapati pada ngiring . /apangeusi karat%n teu
sirikna dikerid peuti . +ngkat rurusuhan ka palih $tan. /ababaraha per#urit
pinilih nyarengan, ngaping nga#aring /ang &rabu sagar$a"putra. Teras
mapaymapay leu$eung geledegan, anu engk brasna ka 8unung -ib%das.
28
.ray beurang, burudul balad .anten daratang, #umlahna l%ba #eung pakarangna
samakta. (er merangan #elema nu di luareun karat%n. /aha"saha anu teu dak
anut 5slam, geus ulah ngarepkeun hirup. Jadi parab pakarang harita knh.
+ntukna teu saeutik rahayat &a#a#aran, anu anut 5slam sapada harita .
Tapi henteu saeutik deuih rahayat anu l%l%s. &irang"pirang rana marubus ka
leu$eung. +ya anu milu #eung /ang &rabu /ili$angi, aya %g anu leumpang
sakaparan"paran. +tuh (ayeuh &a#a#aran th ngadadak sepi. (i karat%n geus
par%ngp%ng. *gan /napati *%r%g%l anu tangg%h, ka$as nu h%y%ng uninga #
a# atn musuh.
.arang nepi Kan /antang ka karat%n, rk mint%nkeun kagagahan, #adi
lmps, sabab ningali *%r%g%l teu gedag bulu salambar, teu mundur satun#ang
bas, tanda per#urit lineu$ih pilih tanding. !ain la$an"la$aneun per#urit atah"
atah, lain sanghareupaneun mmh sasarap. !ain unghakeun.
/anggeusna papayun"payun, Kan /antang uluk salam, p%k Kan /antang
nyaur kieu, 05eu kaula gaduh iteuk bantun ti 4ekah, bad ditancebkeun kana
taneuh. 4angga ku sampan cabut. Upami knging dicabut, ta$is sampan
ngagem agama suci, nanging upami teu knging, sampan kedah anut agama
5slam.2
/anggeus iteuk ditancebkeun, *%r%g%l u#ub bakal kacabut, sabab
kabedasanana pilih tanding. Tapi barang dic%ba"c%ba, bet iteuk th teu
%nggt"%nggt acan. /ababaraha kali ditarik, ta iteuk kalah beuki #er%
nancebna. Tungtungna an#eunna $alh, ruma%s kadsh ku Kan /antang.
nggal amit ka Kan /antang, rk ngabu#eng /ang &rabu /ili$angi,
malahmandar kersaeun anut 5slam. !eumpang ngagedig gagancangan.
*y%rang leu$eung geledegan, mipir pasir ngeumbing #angkar. Jungkrang
#ungkrang geus kas%rang. +nu disungsi can kapanggih ba.
'euleut sa$atara p%, /ang &rabu th kas%nd%ng ku *%r%g%l, nu#u ngarereb
di 8unung -ib%das. /anggeus kitu, *%r%g%l un#ukan, nguningakeun
peperangan, ti $i$itan nepi ka $ekasanana, kitu deui hal #a#atn Kan
/antang. *%r%g%l uma#ak ka /ang &rabu, supad%s kersa anut 5slam.
/ang &rabu mindel sakedap, nemb sasauran ka gar$a"putra katut
pangiringna. 0Kami nyah%, yn di dunya taya nu langgeng. 4arga kersa *u
4urba ;issa, ayeuna agama 5slam kudu nan#ung. !amun terus perang
sadulur, matak ancur tutumpuran, matak ruksak matak rugi ka sarra.2
29
04aranh kabh kumaha raga katineung, meunang milih agama nu mana ba.
+ri kami neneda ka 4ahad$a, nyuhunkeun asup ka /uralaya .2'arita knh
/ang &rabu /ili$angi th, les leungit tanpa lebih ilang tanpa karana. !eungit
#irimna, anu s%k disebut ngahiang ta.
*u kantun bati melengek, nalangsa taya hinggana, prihatin taya tandingna.
/a$arh indit ti dinya, laleumpang saparan"paran, nuturkeun indung suku.
/a$arh cicing di dinya, ngarep"ngarep sugan panutan sumping deui. Tapi
ka$as geus kersa 4aha Ka$asa, anu ninggalkeun manh di 8unung -ib%das,
salin #inis kabh #adi arca batu, sarta nepi ka ayeuna disarebut +rcad%mas. +nu
matak disebut +rcad%mas, ti heula %g geus disebutkeun, lantaran rana ta
arca, dalapan ratus.
+ri nu neruskeun mubus, lila"lila narepi ka -ib%, ngahi#i #eung urang Kanks,
nu asal ti .anten"Kalr, $aktu ra#ana nu katelah &ucuk Umun, kadsh ku
urang 5slam . Urang Kanks th s%k disebut urang .aduy. &adahal maranhna
mah leu$ih resepeun, lamun disarebut urang Kanks ba.
/anggeus urang &a# a# aran anut 5slam, Kan /antang terus ngislamkeun #
elema#elema, leumpang mapay"mapay pagunungan, terus nepi ka basisir
kidul. *ga# arkeun 5slam di sa$atara tempat, lamun geus dianggap rngs, ta
tempat ditinggalkeun, nangan deui tempat anyar, anu # elema "# elema anu
can ngagem5slam.
(eukeut Teluk -ilaut")ureun, di basisir kidul &ameungpeuk, aya batu urut calik
Kan /antang, $aktu an#eunna #umeneng ra#a di /ancang, #u#uluk /ang &rabu
8agak !umayung. +ri pasaranana ayana di Kampung 8%d%g, teu pati #auh ti
K%ta 8arut, s%k l%ba anu #arah, utamana bulan 4ulud.
30
Sasakala *urug Sindulang
(esa /indulang teh geus aya ti baheula keneh, ti #aman prase#arah ata$a
animismeu # eung dinamismeu. &acabakan karuhunna teh kana tani, ngan s%k
pipindahan. Upama mimiti ngagarap ieu tempat, eta tempat geus g%reng
dipelakanana maranehna s%k pindah deui ka tempat se# en. Kitu # eung kitu
$e paga$eanana teh.
(ina hi#i $aktu karuhunna teh tepi ka hi#i tempat nu masih keneh mangrupa
leu$eung ger%t, tapi hade lamun dipake tatanen # eung padumukan. *ya
ahirna mangtaun"taun tetep tumetep, ngan aya sababaraha urang nu pindah
ninggalkeun eta tempat. +tuh anu cicing teh ngan sababaraha umpi deui,
ngan #ang#i cenah rek nuturkeun pindah upama hasil tanina geus kaala.
'arita nu #adi ketua kel%mp%k istri $astana *yi 4as Jambe !arang, ari
car%gena )mbah /ara +ria Tunggal . ;aktu harita )mbah /sara arang langka
aya di tempat. /%k ngider bae, sakalieun balik ge s%k nga#irim sasat%an,
bubuhan manehna mah bisa mancala putra mancala putri . +n#eunna b%ga
budak hi#i, ngan can nyah%eun dirupa bapana, da ku indungna bapana teh
dirusiahkeun pisan, ulah $aka nyah% bapa.
'i#i $aktu anakna teh geus nincak de$asa. .arang ningali aya si Tumang
ngagabrugan ka indungna, si anak teu antaparah deui manehna mesat pedang,
tuluy disabetkeun ka si Tumang. +ntukna si tumang teh pinanggih # eung a#
al. tapi geus a#al mah si Tumang teh dadak sakala leungit sapada harita, ngan
*yi Jambe !arang keukeuh teu daek ngad%ngengkeun eta ka# adian ka nu #adi
anakna.
*yi Jambe !arang ngarasa sedih ku ayana eta ka#adian . ;aktu bulan
purnama, manehna niis di buruan. (adak sakala aya nu murag ti langit, persis
kanalahunan *yi 4as Jambe !arang. .ari kaget tur reu$as barang nu murag
teh di c%k%t, tuluy dialak"ilik. +ri ku manehna dibuka manah%reng nu murag
teh hi#i cinde (saputangan, salempay).
*yi Jambe !arang ngahuleng, bari nyebut"nyebut cinde tuluy manehna
neuteup bulan nu keur caang m%nc%r%ng sarta teu p%h% %ge nyebut"nyebut
$ulan (bulan). !amun dihi#ikeun mah ucapanana teh #adi =cinde $ulan:. )ta
kekecapan teh diucapkeun sababaraha kali. *ya nu ahirna eta tempat teh
31
dingaranan 0-inde ;ulan2 . -inde hartina saputangan, ari $ulan hartina bulan
purnama. Jadi, -inde ;ulan teh hartina saputangan nu caangna seperti bulan
purnama.
/anggeus *yi 4as Jambe !arang mere ngaran eta tempat , manehna inget
kana #ang#i yen rek nuturkeun r%mb%ngan nu ti heula geus indit. 4anehna
terus indit, ngan leungiteun tapak. Ku lantaran terus"terusan diteteangan, nya
ahirna mah papanggih %ge #eung r%mb%ngan teh. *gan eta r%mb%ngan teh rek
baralik deui ka tempat asal $aktu *yi 4as Jambe !arang ninggalkeun eta
tempat.
/atepina ka eta tempat, nu harita mah padumukna geus l%ba pisan, sarta
merlukeun hi#i pamingpin, nya ahirna ngangkat hi#i lurah. Ku lurah anyar eta
tempat teh diganti ngaranna, lain -inde ;ulan, tapi -indulang, nu hartina
mah sarua keneh saputangan nu caang m%nc%r%ng seperti bulan purnama.
*gan sabada aya pen#a#ahan ;alanda # eung Jepang eta tempat teh r%bah
ngaranna # adi /indulang .
Sunda
3
2
*entang$arang
Ku, 3ais &ur$acarita
8eus sabulan &alembang 8unung neang luang pikeun nelasan &rabu Talaga
4anggung nu sasat mit%hana, tapi angger teu panggih. -itrasinga nu sasat
geuslila kuma$ula ka ra#a, angger teu apal dimana permati ra#a teh. !ila"lila
meunang be# a, cenah nu apal kana pati &rabu Talagamannggung teh i$al ti
abdi kinasih ra#a, Ki -entang .arang. 8eus sabaraha kali di%l% dibelaan
ngupahan # alma nu dianggap dalit # eung manehna, tapi kabeh ge lakeuk teu
beubeunangan. &alembang 8unung beuki panasaran.
8eus manggih be#a kitu mah, hi#i mangsa, eta abdi kinasih &rabu
Talagamanggung teh dihiras ka Kapatihan pikeun nga$angk%ng gusti
senapati, +rya &alembang 8unung. 3ada hareugeueum asalna mah di%ndang
ka padaleman mangsa #anari leutik , ka$as aya pancabaya nu m%kaha nu
ngancam nagara. 4euni ngalaleper nampa pangbeluk gusti arya teh. 'ate
dagdigdug tutunggulan, a$ak ngeleper asa teu puguh rasa. *yanghareupan
patih nu ka$entar telengesna, saha%k kadua cab%k teh lain b%b%h%ngan .
4angka ayeuna ngager%na teh li$at tengah peuting, ka$as taya deui isuk.
Tangtu ieu teh aya hal nu penting li$at ti penting . .%a ayeuna tungtung
hirup teh. /aha nu teu nyangka ka dinya atuh. (a geus pada nyah% kumaha
tala#ak ieu patih pamab%kan teh .
0/ampurasun nun. Tuang kuring cunduk se#a sumu#ud,2 -entangbarang nu
kakara mancat kana punden pamengkang haremp%y nges%d, ced%k nyembah
na$iskeun a#rih. Kesang tiis ng%r%l%k dina t%ngg%ngna $u$uh #ibrug,
ngahiuk bau tina kampret p% leng nu hapeuk bakat ku carang dipake.
03ampes1 .agea sumping 4amang -entangbarang, yap ka dieu rada
deukeut,2 &alembang 8unung budina bear marahmay beda cara ti sasari.
4ake mapagkeun ka lala$angan sagala.
-entangbarang s%d nges%d kahareup ngadeukeutan k%rsi pangdiukan
senapati. (iukna merenah, dina dadampar permandani nu rineka sing sar$a
rukmi. 3ada aheng ningali laku Ki &atih sarupa kieu teh. 4ake marahmay
nga# ak seuri sagala. !akadalah aya na%n yeuh, -entangbarang ngagerentes
hatena pinuh kurupa"rupa patalekan.
33
0/alse $e 4amang. K%p tah nginum heula cai lahang cai ma$ar dina cangkir
perak paragi kula,2 &alembang 8unung enyaan peuting ieu mah keur
leungiteun #urigna. -entangbarang asa teu gararenah hate nyeueung %bahna
kabiasaan senapati nu sakitu dipikainggisna ku # alma sapangeusi karat%n.
0/umuhun darma nganuhunkeun kana panyaur, nampi timbalan gusti panutan,2
c%ng deui -entangbarang nyembah.
0)nya sukur ari turut keneh ka kami mah tanda 4amang teh abdi satia nagara.
/alse $e 4amang. Ukur hayang dibaturan ka$as 4amang maturan 3ama
&rabu $e geuning kumaha.2 reg heula ngarandeg, neangan pikecapeun nu
merenah
0Teu maksad ngalalangkungan. /uku sambung laku bi$ir sambung lemek,
darma r%krak dinya$aan. *giringan sapaneda,2 c%ng deui -entangbarang
nyembah. .ray hatena ngagebray caang. 8euning pimilikeun nu nyampeur ka
aing teh. +sa teu kungsi ngimpi dipapagkeun *ini +nteh ngurilingan caangna
bulan. Ti mana #urig ma$a kudana ieu teh7 /a#er%ning tungkul hate
-entangbarang rame n%r%$ec% mapantes sagala rupa.
0'eueuh sukur atuh ari kaharti mah. Tah ieuh kula mere duit sapundi emas.
.isi gering #adi pikir. )ra ku pesen +ma &rabu, nitip 4amang panguruskeun,2
/%ng duit sapundi emas dibikeun. -entangbarang ukur %l%h%k ngembang
b%led asa teu percaya kana penen#% nu teu sasarina. *u diintip pati ari nu
datang bet cahaya kabag#a. .et asa patukang t%ngg%ng #eung sangkaan ieu
mah.
0/apundi emas7 +mbu"ambu, atuh bisa hirup sapuluh usumeun bari sila ipis,
teu mikir nyebl%k teu mikir tandur,2 gerentes hate -entangbarang, kacuriga
hatena mimiti pupul lantaran kabeuli ka kaheman gusti arya. 8eus p%h% kana
$i$itan, ku na%n Ki +rya # adi r%bah pamulu.
-ed%k nyembah, nges%d mungkur. 8eus tepi ka lala$angan c%ng deui
nyembah. 4untirkeun badan bari mageuhan sabuk, k%t%k n%nggeng
dipurekkan sangkan teu kag%k ngalengkah.
8eus aya lima lengkah mungkur ti pamengkang, 8usti +rya ngadeg la#u
ngager% deui.
0+eh, 4amang 1 4amang, ke heula ketah. .et aya carita nu can anggeus.
Kula teh p%h%. 9ap ka dieu deui. 8age heula ka dieu 4ang2
34
-entangbarang meh"mehan tisiblek dina #alan lumutan ka$antu harita teh bulan
keur p%ek teu kaciri tincakeun. Kari"kari pikiran keur mala$eung, nga#aul ka
u$ung"u$ung ngayangkang di a$ang"a$ang kasered ku impian endah
ngararampa kumaha #eung ka mana bakal saba ngabalan#akeun pundi emas.
09ap 4ang, gek diuk deui. +ya nu p%h% puguh ge can kabadamikeun. Kakara
sak%lepat bieu pikiran kieu teh h%lna,2 &alembang 8unung ngagupay
-entangbarang sangkan diuk deui dina urutna. /anggeus merenah kakara
&alembang 8unung mapaes carita sangkan dipercaya b%h ku ingkang gar$a
p%nkitu deui ku -entangbarang.
0!ain 4amang, Kami teh bet ras kapikiran. 4un enya aya karaman nu bakal
ganggu ka nagara. +ya ba# % nu niat ngarempug nagara. Kumaha urang rek
peta72
-entangbarang semet tungkul teu bisa nembal kana pananya. !ain pikiraneun
aing nu kieu mah atuh.
0Teu maksad ngalalangkungan. .%k bisi teu tepi pikir. 3uma%s tuang kuring
mah pikirna ukur saaub payung sacaang damar. *ya heureut nya rupek.2
&alembang 8unung seuri ngeunah.
0!ain kitu 4amang, luang mah lain tina b%%l ent%g tapi ti papada batur.
+yeuna mah urang pada pikiran sangkan nagara salamet bisa ngabendung
bancang pake$uh. +ya nu aneh 4ang. /aban 3ama &rabu su$ung di nagara
s%k aya bae nu niat aniaya ka nagara. /ugan 4amang apal, na%n atuh nu #adi
tan#euran nagara teh7 Kudu kak%reh peuting ieu #a$abanana ku 4amang
sabab nagara teh keur bener"bener kaancam bahaya.2
-entangbarang ukur unggeuk"unggeukan. Teu apal kumaha kudu nyarita da
bakat ku teu apal tea.
8eus rada lila paheneng"heneng taya nu nga#a$ab taya deui nu nanya. &%k
deui &alembang 8unung nanya.
0Kumaha 4amang7 +pal sugan72
-entangbarang bati pias, karasa bu#urna k%k%mp%dan. .%a leupas deui emas
teh. 4alah leuheung basa mun ukur emas nu leupas, kumaha mun pati
pigantieunana. *gan eta nu kapikir dina hatena.
35
0)um teu apal nya,2 ngaheneng heula sakeudeung, ngatur $aktu # eung siasat.
0Ke... ke... kumaha lamun ;esi Kuning Kyai /anggabuana7 +ri eta na%n
kasiatna72
.ray hate -entangbarang muka. !elembutanana kumpul deui. *u kitu mah
ngan manehna nu apal. -%ng nyembah.
0&aralun gila ku a#rih, teu maksad mapatahan ng%#ay ka meri,2 sanggeus
ningali 8usti &atih mere tanda sangkan nuluykeun, c%ng deui nyembah.
0/anggabuana teh mangrupa $esi kuning pusaka nu # adi pangauban para ra#a
di satatar /unda. /ing saha nu mibanda bakal #aya salala$asna. !ain bae #adi
tumbal ka#ayaan gusti ratu, tapi mun teu ampih dina diri teu nga$adah dina
a$ak bakal ngabadi # adina2
04un kitu mah atuh, nu # adi tugur ka# ayaan Talaga teh /anggabuana nya
4ang72
0Teu maksad ngalalangkungan, kitu katerangan #anggan nu geus m%yan di
nagara.2
0'an# akal nya 4amang,2 &alembang 8unung humandeuar.
-entangbarang nga$ani"$ani maneh neuteup beungeut Ki &atih nu ngadadak
rumeuk.
0)nya han#akalna teh dicekelna ku 3ama &rabu. Tah dina kacanirbangban
kieuna yeuh, urang teh teu bisa peta. Kuring mah yakin, Talaga teh bakal
diran#ah ku urang 5ndraprasta. 4angka kan#eng rama t%s sakitu sepuhna.
Jigana bagean kula ayeuna nu kudu tandang nyalametkeun Talaga. Talaga bisa
langgeng tan# eur di buana2 &alembang 8unung ngarahuh pan# ang ka$as nu
enya bingung #eung susah.
0'atur punten *un. Teu maksad g%r%h %m%ngan. /anggabuana mah ukur
tumbal kadig#ayaan nagara nu teu tiasa dihayang"hayang teu tiasa dipib%ga
ku sing saha nu mikahayangna. Tapi istuning sakarepna.2
0)nya kitu nya 4amang. *gan eta kasaktian 3ama &rabu teh pan dina a#ian
batarakarangna nya. Teu teurak ku gurinda ata$a teu tedas ku tapak paluning
panday. Teu aya pakarang nu mahi ngala$an kasaktian 3ama &rabu,2
ngahuleng heula sakeudeung, 0+eh enya nya. 4un kula nu b%ga a#ian sakti
sarupa kitu teh. 4eureun aya sisiku si$ulu"$ulu maung ngamuk ga#ah meta
36
m%al kudu ngandelkeun teuing batur nya. )mh... 1 Ku hayang teuing sakti #iga
kan# eng rama,2 &alembang 8unung api"api humandeuar.
!ebah dieu mah bener"bener -entangbarang teh nincak pitapak.
0Teu saga$ayah 8usti &atih. *u bisa nga$asa a#ian batarakarang, ukur
#alma# alma nu teu aya udelan ka$as gusti ratu2
0'an# akal nya. 4un seug kula b%ga. +h1 # igana rek diparabkeun $e a$ak
teh ka nu nara# ang. 3ek saha nu kuma$ani ngala$an. Urang mah tinggal
nyehcer bae mun ituna geus capeeun.2
.lus -entangbarang ka#iret ku %m%ngan $a$ayag%n &alembanggunung.
0*ya upami teu keuna kana mamatihna. -%ba mun ninggang kana pingping
ki$ana. .%r%raah katiruk ku pakarang seukeut ata$a matih, dalah ukur
kak%et ge pan langsung ti$as. )ta teh permatina a#ian batarakarang teh.2
&alembang 8unung seuri leutik. 'atena mah surak a#rag"a#ragan. +sa
ngeurad marm%t meunang uncal. Tapi ku pinter nyumputkeun semu dasar
lagu tukang tipu.
/abada ngahening sa$atara $aktu.
0+eh bet kalalan# %anan kula mikir teh nya 4ang. Ka# eun ah teu b%ga
batarakarang ge ari kira"kira eleh kadar kak%et mah. 4ending kasaktian nu
ilahar bae atuh ari kitu mah,2 &alembang 8unung ngaha#a megat carita
sangkan # adi racun nu namper dina pikiran -entangbarang. /ugan # eung
sugan duit emas sapundi teh bisa marabun abdi nu geus pikun m%del
-entangbarang.
-entang .arang nu teu apal kana niat # ahat minantu ra#a teh teu sadar yen ku
#alan mere nyah% permati ra#a teh sarua #eung mantuan ra#apati. (ina hi#i
peuting, #alma "#alma nu niat aniaya teh megat /ang &rabu nu keur semedi di
sangar palengatan. .arang an#eunna kaluar ti kamer, #ug#ug aya nu numbak di
lempag meneran pisan kana pingping kencana. 3a#a teh ti$as saharita Tapi
dina pungkasanana, -entangbarang nu narima akibatna. 4emeh ma%t ra#a
kedal6 supata. -entangbarang ma%t sabada a$akna beak digegelan ku dirina
s%rangan.
37
Sang Pra$u !aka Susuru
-arita &antun
(i (sa /ukaram, Kacamatan -iran#ang, kaba$ah ka Kabupatn -ian#ur
ayeuna, aya lembur anu nelah !embur /usuru, lembur anu mibanda a# n carita,
nyata patilasan /ang &rabu Jaka /usuru, sakumaha anu kaunggel, dina carita
anu dicaritakeun deui.
K%capkeun di *agara &a# a# aran, nagara anu subur mamur, gemah ripah l%h
#ina$i. +ri anu #adi ra#ana harita, /ang &rabu /ili$angi nu katu#uh. 3a#a anu
adil tur $i# aksana, anu matak katurut ku abdi"abdina.
Kang# eng 3a#a kagungan putra pameget, keur sumedeng ruma# a putra,
belekesenteng buta tulang buta daging. +ri rupina kasp taya babandinganana
, dedeg samp rupa had, dibarung ku had tata had basa. (upi kakasihna
anu kaceluk, 3adn 4unding 4intra Kasiringan ;angi.
+ri dina hi#i p% /ang 3a#a magelaran, dideuheusan ku patih, parabupati,
#eung paramantri p% ngga$a sakabh. /ami hmpak di pasban bal agung.
/ang 3a#a mundut tinimbangan, rh putrana rk di#enengkeun bupati, di hi#i
kabupaten anyar, anu kudu diadegkeun ku s%rangan.
/ang 3a#a mariksa anu sami hmpak, 0Kumaha sapuk ata$a henteu7 Upama
aya anu henteu sapuk, mending caritakeun ba ayeuna, urang badamikeun
kumaha hadna.2
*u dipariksa nga$al%n saur manuk, yn ngiringan kana pangersa /ang 3a#a.
0/ukur ari kabh geus sapuk mah.2
&%k /ang 3a#a ngalahir ka putrana, 0ta kabupatn anyar th kudu di $tan.
&k tangan tempat pinagaraeun anu aya di Tatar +las &asagi ;tan . Tempat
anu kacida alusna pikeun di# adikeun nagara anyar. Jig geura indit ti nagara
ayeuna knh, meungpeung ninggang dina mangsa nu utama.2
4mh angkat ngantunkeun nagara, 3adn 4unding 4intra Kasiringan
;angi, dipaparin #imat ku nu # adi ramana. *yata 4akuta /iger Kancana #
eung !a$ (%mas Kinasihan, minangka tanda seu$eu"si$i /ili$angi,
pencaran ti *agara &a# a# aran.
38
/anggeus nyungkem ka kang rama, 3adn 4unding 4intra Kasiringan ;angi,
nemb # engkar ti karat%n , diiring ku dua mantri kapetengan, /e$ana 8iri #
eung /e$ana 8uru, nu baris ngaping nga#aring, salami lumampah milari
pinagaraeun di Tatar +las &asagi ;tan.
3adn +n%m angkatna badarat, asruk"asrukan ny%rang leu$eung geledegan,
leu$eung gangg%ng simag%ngg%ng , leu$eung lu$ang"li$ung harieum
geueumeun. Ti p% ka p% lumampah taya reureuhna. (ahar pak teu pati
kapalir, sar %g sakadar tamba palay.
.arang nepi ka hi#i tempat, reg tiluanana ngarandeg, nga$as"nga$as
patempatan. (i dinya th tanahna lnd%, caina curc%r, kaayaanana had, nu
biasa disebut galudra ngupuk. -indekna pantes kacida pinagaraeun.
3adn 4unding 4intra Kasiringan ;angi, nggal ba mu# a semedi,
nyuhunkeun pitulung /ang 'iang <tipati, supaya ta tempat th #adi nagara.
&anedana ditampi ku *u Ka$asa, harita knh di dinya th #leg ba #adi
nagara.
*agara teuing ku sant%sa, bntngna lima nga#egir, hi#i bntng beusi, hi#i
bntng $a#a, hi#i bntng tambaga, hi#i bntng prak, hi#i deui bntng
beusi purasani. Karat%nna ayana di tengah"tengah, alus agrng sarta agem
taya bangsana, $antuning buatan ($a.
3adn 4unding 4intra Kasiringan ;angi, la#eng menekung deui ka ($a,
nyuhunkeun pibaladeun, >000 satria, >0.000 per#urit #eung >0 badga nu
pinguruseun karat%n. ta %g tinekanan deui ba, ku ($a dilaksanakeun.
(adak sakala nagara th geus #adi ram, gegek cacah # i$ana, dug"deg
paimahanana. 3adn 4unding 4intra Kasiringan ;angi mi$arang hi#i
utusan ngadeuheusan ka ramana, un#uk uninga yn nagara parant%s ngadeg,
sakalian nyuhunkeun pingaraneun ta nagara.
8ancangna carita ba, Utusan geus balik deui ti &a# a# aran, nagara anu anyar
diadegkeun th dipaparin ngaran ku 3a#a &a#a#aran, nyata *agara Tan#ung
/inguru, sarta ra#ana dipaparin #enengan /ang &rabu Jaka /usuru.
*agara Tan#ung /inguru, lami"lami #anten nagara kerta rahar#a, pangeusina
beuki tambah gegek ba. Tapi /ang &rabu Jaka /usuru, ngarasa keueung
cuangcieung, taya batur pakumaha dina sela"sela ngaheuyeuk dayeuh ng%lah
nagara, ku margi henteu kagungan prams$ari.
39
+n#eunna nimbalan 4antri /e$ana 8uru nga#ug#ug ka *agara .itung$ulung,
rh aya selenting ba$aning angin yn .upati .itung$ulung, &angran
Jung#ang .uana, kagungan putra istri dua. Jenenganana /ekar Jayanti, #eung
adina Jayanti Kembang.
/adatangna ka .itung$ulung, 4antri /e$ana 8uru nepikeun maksudna,
ditampi ku &angran Jung#ang .uana. *gan Ki 4antri teu $erat
salahsahi#ina, lantaran putri duanana %g gareulis, geulis lain pupulasan
sagala"galana, surup pisan kana #adi prams$ari.
+ntukna ba ta putri th dilamar duanana . Ku ramana disanggakeun
duanana. 'arita knh %g dua putri di# a# apkeun, disarengan ku ramana
diiring upacara. Teras ba duanana dirndngankeun sareng /ang &rabu Jaka
/usuru di *agara Tan#ung /inguru.
(er ba atuh pesta ram kacida, tu#uh p% tu#uh peuting taya eureunna.
Tatabeuhan ngageder beurang"peuting. Jalma daratang ti suklakna ti siklukna,
kabh tampl%k minuhan alun"alun, nmb%ngkeun kabungahna ka nu #adi ra#a,
yn ayeuna t%s kagungan prams$ari, anu geulis ka$anti"$anti, sadua"dua.
/igeug heula anu keur %lng"pangantn. K%cap aya hi#i ra#a di 8unung
8umuruh, kakasihna .adak Tamela /ukla &anarak Jaya. ta ra#a di karat%nna
disarengan ku rai istri, #enengan 3atna Kembang, rh an#eunna teu acan
kagungan gar$a. !ain teu niat lain teu hayang, cenah, ngan nganti"nganti
$anci nu mustari.
+ri ta *agara 8unung 8umuruh, perenahna henteu #auh ti Tan#ung /inguru.
4alah tepung $ates #eung Tan#ung /inguru. Jadi $aktu psta rndngan
/ang &rabu /usuru, karaman nu sakitu matak geun#leungna, ha$ar"ha$ar
kadangueun ku .adak Tamela. Katambah"tambah l%ba rahayat nagrina, anu
indit sirib ngad%n lala# % karaman psta.
*ya tuluy mariksakeun ka raina, 0*yai, di mana psta anu kakuping th7
Jeung mstakeun na%n deuih7 Jigana henteu # auh ti nagara urang, da l%ba
rahayat urang anu ngad%n lala# %.2
Ku 3atna Kembang di$al%n, yn putra .upati .itung$ulung duanana
dirndngankeun ka &rabu Jaka /usuru, pstana diayakeun di Tan#ung /inguru.
.adak Tamela kacida ngarn#agna, bendu munggah ngagugudug, amarah
munggah henteu ka$adahan, rh an# eunna aya manah ka ta dua putri,
dikemu
40
ti bart% diceungceum ti baheula. +ri ayeuna, geus meu# euhna man# ing sa$a$a,
dii$at ku ra#a anyar tatanggana. (uanana deuih, teu nysakeun keur batur.
.adak Tamela ka luar ti karat%n, nga#ug#ug ka Tan#ung /inguru karepna gilig
rk ngi$at putri nu dua. /a# a# alan an#eunna hulang"huleng, nangan akal
anu rikip tur lantip. .arang geus manggih, nyh seuri s%rangan. 3a#a anyar
anu dianggapna cucungah, baris meunang $a$alesna anu satimpa l.
Teu kungsi lila geus nepi ba ka nu di#ug#ug. *ga#anteng sakeudeung
hareupeun la$ang #aga. 4undut diun#ukkeun ku nu nga#aga karat%n, tuluy
.adak Tamela th ngadeuheus ka &rabu Jaka /usuru di srimanganti , api"api
nu rk ngabakti ta$is katineung, ka ra#a anu keur %lng pangantn. &%k
un#ukan .adak Tamela un#ukan, 0*u ma$i Kakang ngadeuheus th se#a
nyanggakeun ta$is kagegelan , nyata inten saged nng. *anging aya
han#akalna saeutik. Ku tina sakitu gedna ta inten, teu aya nu bisa
nga#ung#ung #ung#ungkeun acan .2
/ang &rabu Jaka /usuru katingal saregep, kata#i ku cari%san .adak Tamela.
&%k .adak Tamela sasuran deui. 03upina m%al aya nu iasa nyandak ta inten,
anging Kang 3ai &rabu Jaka /usuru, anu kamashurkeun bedas tur sakti. (upi
ta inten th ayana di Ka$ah (%mas.2
&rabu Jaka /usuru th percanten ba kana sagala cari%san .adak Tamela th.
+n#eunna geus teu kaampeuh, palay geura ngngingkeun ta inten. /ana%s
di$agel ku prams$ari duanana, an#eunna henteu ngagugu. &angrasana luhu
lmu l%ba pangarti, piraku henteu bisa kitu"kitu acan mah.
Teras ba an#eunna angkat ka Ka$ah (%mas, diiring ku /e$ana 8uru katut
/e$ana 8iri. .arang nepi ka bi$ir Ka$as (%mas, tiluanana disuntrungkeun
ku .adak Tamela, gebrus ba kana ka$ah anu panas, sarta tuluy ta ka$ah
ditutup ku batu ged. 8eus kitu .adak Tamela gura"giru balik deui, muru ka
Tan#ung /inguru rk ngi$at putri.
/ekar Jayanti #eung Jayanti Kembang $antuning terusing kusumah, duanana
meunang $irasat g%rng, yn baris aya nu ngi$at. &ikeun tanda yn satia ka
car%g, tuluy ba duanana ngal%l%s ti karat%n , mubus ka leu$eung anu suni.
*yaung"nyaung di tempat anu singkur.
!ami ti lami, dua putri th kakandungan. .arang nepi kana bulanna, br%l
duanana babar patutur"tutur. &utrana pameget ka$as nu kembar, rupina kasp
ngala ka ramana. 4urangkalih mulus banglus taya kuci$ana.
41
+ya taunna ta dua prams$ari hirup di leu$eung katut dua putrana.
&ipindahan henteu netep di hi#i tempat. !ila"lila ka luar ti pileu$eungan, nya
an#%g ka *agara Tan#ung /embara. (in hi#i mangsa, ngadeuheusan ka ra#ana,
nyari%skeun lalampahan ti a$al nepi ka ahir.
ta ra#a sa pisan pangangkenna ka ta dua prams$ari #eung putrana.
(ipernahkeun di karat%n disa"sa. +ri #enengan nu #eneng ra#a di dinya,
nyata&rabu 8a#ah Kumarasakti. &rams$arina kagungan dua, &urba ($ata
#eung 3atna ($ata.
Tina $elasna ka &rabu Jaka /usuru, nggal ba 8a#ah Kumarasakti mepek
balad, bad ngarurug .adak Tamela nu harita nga#abel *agara Tan#ung
/inguru. /anggeus samakta pra#urit katut pakarangna, leugeudeut ba ti
dayeuh Tan#ung /embara. *ga#ug#ug ka *agara Tan#ung /inguru.
.adak Tamela geus tatan"tatan, metakeun pangangg% #eung pakarangna,
karepna rk nmb%ngkeun kasaktnna. .adak Tamela kaluar ti karat%n, tuluy
ba mapag musuh lir bantng ngamuk. .alad"balad Tan#ung /embara
patingg%lpak, dicacar b%lang ku .adak Tamela.
*ingali galagat kitu, 8a#ah Kumarasakti ma#u ka pakalangan. (er perang
tanding kacida rag%tna. !ila"lila .adak Tamela kas%ran, lh # a# atn ku
8a#ah Kumarasakti. .adak Tamela teu manggapulia, tungtungna karingkus ku
8a#ah Kumarasakti.
.adak Tamela anu geus lh # a# atn, mnta ampun ka &rabu 8a#ah
Kumarasakti. 0+mpun /ang &rabu, kula mnta dihampura , mnta hirup
#eung huripna.2
&rabu 8a#ah Kumarasakti nimbalan, 8a#ah Tamela baris dipaparin ampun,
tapi &rabu Jaka /usuru #eung pangiringna, kudu dikaluarkeun deui ti Ka$ah
(%mas.
8ura"giru .adak Tamela ka Ka$ah (%mas. .atu ged anu nutupan ta ka$ah,
diangkat tuluy dialungkeun #auh pisan, ka$antu .adak Tamela tanagana
bedas.
nggalna &rabu Jaka /usuru. kitu deui /e$ana 8iri #eung /e$ana 8uru,
dikaluarkeun ti #er% Ka$ah (%mas. .adak Tamela nyuhunkeun ampun, bari
ngabaktikeun rayina ta, anu geulis 3atna Kembang . &angbaktina ku &rabu
Jaka /usuru ditampi, sarta tuluy .adak Tamela di#enengkeun #adi bupati di
8unung 8umuruh, anu kaba$ah ku *agara Tan#ung /inguru.
42
/asumpingna ka dayeuh Tan#ung /inguru, /ang &rabu Jaka /usuru silihrangkul
sareng &rabu 8a#ah Kumarasakti na$iskeun tumarima kana pitulungna. (er
psta, tu#uh p% tu#uh peuting. !eu$ih r%ngkah ti nu enggeus"enggeus.
!antaran sasatna ta psta, dipiluan ku abdi"abdi ti tilu nagara.
/ang &rabu Jaka /usuru teras "tumeras ngerh *agara Tan#ung /inguru,
diaping ku tilu prams$ari, /ekar Jayanti, Jayanti Kembang, #eung 3atna
Kembang. Tambih"tambih suka manahna, ku margi ayeuna t%s kagungan dua
putra. -euk saka%l, &rabu Jaka /usuru th, patilasanana natrat di !embur
/usuru ta.
Sunda
4
3
Sasakala Pamanukan
Ku .udi 3ahayu Tamsyah
Jaman baheula di darah basisir kalr &ul% Ja$a aya kara#aan anu katelahna
Kara# aan &ilangsari. Kahirupan rayatna, henteu ari lubak"libuk mah, tapi
cukup. 'enteu kakurangan $. Jeung deuih tara kadng aya baraman anu
ngider ka$as ki$ari di Kara#aan &ilangsari mah. *yirikeun rayatna get%l
digara$, b%h patanina b%h pamayangna. Kabeneran tanahna lnd%, #eung
basisir kalr mah l%ba laukna deuih.
Kara# aan &ilangsari b%ga ra#a anu $i# aksana #eung pinter ng%lah nagara.
3a#a &ilangsari kagungan kembang nagara anu ngan hi# i"hi# ina, keur nincak
ruma# a, nyata 4ilangsari. 4ilangsari katelah kageulisanana ku saeusi
nagara. 4alah ahirna mah kageulisanana th sumebar ka nagara "nagara
tatangga. Kageulisan 4ilangsari #adi sabi$ir hi#i. !%ba anu panasaran, siga
kumaha ari 4ilangsari th7 3abul ti suklakna ti siklukna hayang nyah% rupa
Kembang *agara &ilangsari. +nu geus nn#% rupana, baralik ka nagarana bari
#eung neundeun katineung, dibarung ku pangharepan kauntun tipung
katambang bas ngapimilik 4ilangsari.
Ti harita, rabul ka *agara &ilangsari anu rk ngalamar. *u hayang dipulung
minantu, kitu deui anu nga#ak bbsanan. +nu daratang, taya nu lng%h,
kabh angkaribung ku baba$aan keur pameuli hat 4ilangsari.
*u daratang beuki l%ba. +ya anak ra#a, anak sudagar beunghar, anak
bangsa$an, malah aya anu rk nga# eneng"keun #adi ratu kadua %g alias
dicandung.
3a#a bingung li$at saking. *u hi#i can di#a$ab, geus #ebul deui nu hayang
#adi minantu. *u hayang #adi minantu can ditanya"tanya acan, geus t%r%# %l
anu nga# ak bbsanan.
.euki lila, kabingung ra#a beuki nambahan. +hirna 3a#a ngangkir &atih #eung
anakna, 4ilangsari.
04amang, bet #adi kieu geuning. Kumaha pipetaeun urang7 !amun seug hi#i
dipilih nu s# nna pasti arambekeun, m%al burung dirempug nagara urang
th.
44
-euk rarasaan mah, urang m%al sanggup ngay%nanana, da mani sakitu l%bana.
4amang, cing br b%ngb%l%ngan, sugan aya #alan anu had72
0Jung#unan, m%al ngalalangkungan 4amang mah, na"nging upami
disuhunkeun kamandang mah mangga th teuing. Kumaha upami diayakeun
sambara72 $al%n &atih.
3a#a ngahuleng. 'eueuh, dipikir"pikir mah alus %g mun diayakeun
sambara. +nu daratang, kabh b%ga kasempetan anu sarua.
0Tah, ayeuna +ma rk nanya ka *yai, kumaha kira"kirana72
0(uh, +ma, abdi mah mangga $a, kumaha sana saur +ma,2 tmbal
4ilangsari.
0Tah, geuning kitu , 4amang,2 3a#a ngahuleng sa#%ng #%ngan. &%k nyarita
deui, 0+yeuna mah pangb# akeun ka kabhanana, sing saha anu kapilih
manuk anu diba$ana, ta pisalakieun 4ilangsari. +yeuna mah sina baralik
ba. Tangan manuk anu alus sal%ba"l%bana, br $aktu saminggu1 )ngk
kumpul deui di alun"alun nagara12 3a#a mr parntah ka patihna.
/aminggu ti harita, di alun"alun *agara &ilangsari geus pinuh ku kurung
manuk, malah tepi ka pend%p% sagala. )usina rupa"rupa manuk, ti mimiti anu
leutik saperti k%libri, nepi ka nu ged saperti hingkik.
/akumaha anu geus ditangtukeun, 3a#a #eung 4ilangsari kaluar ti karat%n
muru ka alun"alun, diiringkeun ku para"pangagung nagara, rk milih manuk
anu dipikaresep ku 4ilangsari. Ti nu mimiti diilikan terus nepi ka tengah
diteuteup , ahirna nepi ka tungtung disidik"sidik. 4ilangsari malikan deui
ningalian nyidiknyidik, mana manuk anu dipikaresep ku manhna. *epi ka
tilu balikan, 4ilangsari masih knh bingung. *u milu sambara beuki teu
genah cicing, sieun teu kapilih.
+hirna 4ilangsari nyarita yn manuk anu sakitu l%bana th taya nu kapilih. *u
milu sambara ngamuk asa diulinkeun, *agara &ilangsari diburak"barik.
4ilangsari dissrd, disedekkeun. Tempat sambara paalus"alus manuk,
ki$ari nelah &amanukan , tempat nyedekkeun &utri 4ilangsari ki$ari # adi
Kampung &adek. +ri Kara#aan &ilangsari taya tapakna, ngan kari ngaran
kampung, Kampung &ilangsari.
45
*urutkeun .abad /umedang, sa# aman # eung Kara# aan /umedang di basisir
kalr &ul% Ja$a th aya kara# aan, katelahna Kara# aan &amanukan # eung
Kara#aan -iasem.
Sunda
4
6
Sasakala *igonde#ah
Jaman baheula, aya kara# aan anu ngaranna Kara# aan /indangsari. +ri anu # adi
ra# ana katelah .agnda 3a#a /inga 4andala. 3a#a anu adil tur $i# aksana. .
agnda 3a#a kagungan putri anu keur sumedeng ruma# a putri, nyata &utri
4ayang /a$itri. &utri geulis ba$a nga#adi, ndah ba$a ti kudrat.
Kageulisan &utri 4ayang /a$itri geus ka$entar ka mana ka mendi. !%ba
pangran # eung ra#a anu b%ga maksud pikeun ngalamar, tapi kabhanana
dit%lak ku &utri 4ayang /a$itri.
.agnda 3a#a /inga 4andala kacida hari$angna, dumh sakabh pangran #
eung ra#a dit%lak lamaranana. .agnda sieun ra#a"ra#a anu dit%lak lamaranana
th nyerang ka *agara /indangsari.
'i# i $aktu 3a#a Jaya (ilaga ti *agara 4argaasih datang # eung
r%mb%nganana. 4aksudna taya lian, rk miharep ka *yi &utri 4ayang
/a$itri. Tapi nu ieu g sarua deuih dit%lak lamaranana. +tuh .agnda 3a#a
/inga 4andala th beuki geumpeur kacida. /%k sieun 3a#a Jaya (ilaga
bendu, tuluy nyerang kara#aan manhna.
Teu # auh tina panyangka , amarah 3a#a Jaya (ilaga geus teu katahan, lantaran
lamaranana ta dit%lak. +n# eunna nga# ak perang ka 3a#a /inga 4andala.
3a#a /inga 4andala teu bisa n%lak kana tangtangan Jaya (ilaga. +n# eunna
sayaga nyiapkeun balatentara di kara#aan"ana. /akabh balatentara
/indangsari mak pakarang panah #eung g%nd$a pikeun mapag perang.
;anci subuh, balatentara /indangsari nga#ug#ug ka tem"pat perang. Tangara
perang geus ditabeuh. &ra#urit /indangsari ngaleut ngeungkeuy ka
pangperangan. .ari teu p%h% ma$a panah #eung g%nd$a ta.
Kira"kira $anci manceran , perang campuh dimimitian. /ingh%rng
parapra#urit 4argaasih leu$ih kuat tinimbang parapra#urit /indangsari. +ri
sababna, #umlahna leu$ih l%ba sarta pakarangna leu$ih samakta.
&arapra#urit /indangsari kadsh, sarta l%ba nu palastra, gugur di mdan #urit,
teu kuat ngay%nan musuhna . 4alahan 3a#a /inga 4andala %g perlaya
sapada harita. *ingali ramana perlaya, &utri 4ayang /ari nyabut keris, rk
terus labuh
47
geni, mahan manh , tga kana nya$ana s%rangan. *gan creb $, keris th
ditubleskeun kana beuteungna. /arta harita knh %g &utri 4ayang /ari
nemahan pati ku kerisna s%rangan. *ingali kaayaan kitu mah, ngarasa puas
hat 3a#a Jaya (ilaga th . 4anhna ngarasa sugema, sabab anu nganyerikeun
hatnageus sah ti alam dunya.
Ku sabab di ta tempat th l%ba parapra#urit /indangsari anu perlaya, sarta
marak sen#ata panah # eung g%nd$a, nya ti harita ta tempat th ku 3a#a
Jaya (ilaga dingaranan -ig%nd$a. *u ahirna r%bah #adi -ig%nd$ah, anu
asalna tina g%nd$a tadi.
48
Dongeng -ini.nini
J+4+* baheula aya nini"nini malarat teu kinten"kinten, papakanana geus
butut sarta laip, disampingna %g, ngan ukur bisa nutupan %rat. Kitu deui dahar
leueutna sala$asna ngan sap% sakali ba, malah"malah sakapeung mah datang
ka p%tpisan sap% dua p% henteu manggih"manggih sangu, ngan ukur nginum
cai $ungkul . +ri buburuh dederep henteu kaduga # eung geus henteu laku,
$antu"$antu enggeus k%l%t kurang tanagana. Jadi kahirupanana taya deui ngan
tina ngar%r%tk ba dina tegal"tegal ata$a keb%n a$i, ari beubeunanganana
dipak nukeuran bas ata$a cangkaruk ka tatanggana.
&andning imahna ngan sempil ba, ditangk%dkeun kana p%ngp%k imah
baturna, kitu %g hateupna bilikna geus bal%c%r, $antu"$antu henteu aya
pisan, anu dak nulung mangng%mankeun, ku tina henteu b%ga sanak
baraya, suma$%na anak incu, stuning nunggul pinang.
+ri ta nini"nini th sakitu nya k%k%l%tanana henteu pisan nyah% ka gusti
+lah, ulahb%n ngalampahkeun ta kana parntahna, # enenganana %g henteu
apal, pangrasana ieu bumi #eung langit th #adi s%rangan ba, eu$euh anu
midamel.
(ina hi#i mangsa ta nini"nini geus dua p% henteu manggih"manggih
dadaharan, s%s%r%h nukeuran sangu ka tatanggana taya nu mr.
Ti dinya manhna tuluy nga# entul di imahna bari humandeuar p%kna, 0+duh,
cilaka teuing diri aing ieu, nya ayeuna pah langlayeuseun th2.
/anggeus ng%m%ng kitu th, tulcel, b%ga niat rk ngar%r%tk deui ka tegal,
bari sugan manggih dangdaunan ata$a b%ngb%r%san nu ngeunah dihakan,
keur tamba ulah langlayeuseun teuing. 8eus kitu bral leumpang nga#ug#ug ka
tegal kas% urut nyundutan, anu deukeut kana talaga, sarta di sabeulahna deui
nyandingkeun $alungan ged. .arang datang ka dinya, ta nini"nini th
manggih lauk deleg pirang "pirang, rk pindah tina $alungan kana talaga.
/anggeus nepi kana tengah"tengah ta tegal kabeurangan, pan%n p% geus
kacida teuing panasna, #adi deleg kabh a$akna taluhur kukumurna, ku tina
seuseut datang ka henteu bisa ma#u leumpangna. Kusabab ta deleg kabh
padanyandang susah tan$and manggih bilahi pah kasaatan .
49
(i dinya ta nini"nini th bungah kacida, pikirna geus tangtu manggih untung
meunang lauk pirang"pirang b%ga keur nukeuran sangu . Tapi manhna hran
neuleu aya hi#i deleg, anu panggedna ti sakabh baturna, #eung deui
leumpangna %g pangheulana , ka$as"ka$as nu #adi ratuna sarta bisaeun
ng%m%ng, p%kna, 0/amiun +lah kuring neda hu#an1 /amiun +lah kuring neda
hu# an12 Kitu ba %m%ngna bari tatanggahan ka luhur. +ri ku nini"nini th
didngkeun ba sa%m%ng"%m%ngna ta deleg th, hayang nyah% kumaha ka#
adianana. . arang geus kira"kira satengah #am lilana datang hu# an ged naker
$ani cileungcangan, ti dinya ta deleg barisaeun deui leumpang tuluy kebat
lumakuna, ari nini"nini th datang ka ngadgdg a$akna tina ba$aning tiris
kahu#anan sarta lng%h balikna teu barang ba$a.
Kacaritakeun ta nini"nini th sanggeus datang ka imahna tuluy mikir bari
ng%m%ng di #er% hatna, 05h b%a lamun aing %g neda $idi ka nu ngaran
+llah th, meureun di paparin, ari pi%m%ngeunana mah nya cara deleg ta
ba, ngan bdana aing mah rk neda u$ang.
Ti dinya ta nininini sg ba tapakur di imahna, bari ng%m%ng tatanggahan ka
luhur nurutan sakumaha kalakuan deleg ta. 0/amiun +llah kuring neda
u$ang1 /amiun +llah kuring neda u$ang12 Kitu ba %m%ngna teu eureun
#eung pikirna antk kacida panedana ka gusti +llah, datang ka geus teu aya
pikiran deui ka nus# n.
+ri # alma anu imahna di tangk%dan ku imah nininini th, banget
ng$aeunana, ku sabab gandng #eung b%sen, saunggal p% unggal peuting
ngadngkeun %m%ngna ta nininini, ngan kitu ba, taya pisan rphna. Tuluy
ba nyentak ka nininini th p%kna, 0*ini1 3ph aing gandng , ngan kitu ba
eu$euh deui kasab, m%al enya +llah th sumping ka dieu, seba duit ka
manh6 #eung kitu ba mah anggur ngala suluh, ngala daun ka leu$eung
meureun aya hasilna6 #eung deui6 lamun manh henteu beunang di cark,
geura undur ba imah manh ulah ditangk%dkeun ka imah aing.
&anyentakna ta nu b%ga imah ku nini"nini henteu digugu, t%ngg%y ba
ng%m%ng nyuhunkeun duit ka +llah anggur beuki tambah maksudna.
.areng geus nepi ka lima p%na, anu b%ga imah th, beuki kacida
gartkeunana, henteu beunang dicark, sarta dititah undur henteu l%s. Ti
dinya ta # alma tuluy ny%k%t karung g%ni beunang ngeusian ku beling,
datang ka pinuh sarta dipkprkan, supaya # e# el ambih beurat, niatna rk
dipak ngab%b%d% ka nini"nini ta, sina di nyanaan duit paparin +llah ragrag
ti luhur ,
50
#eung sugan nyeurieun ditinggang t%ngg%ngna ku ta karung ambih kap%k m%al
ng%m%ng kitu"kitu deui.
Kira"kira geus $anci sareupna ku ta #alma karung th diba$a nak ka para,
tuluy dip%nc%rkeun tina sipandak ditindihkeun ka handap mener kana
t%ngg%ngna nininini th kalengger tina ba$aning nyeri. +na geus inget, nn#
% aya karung ngadungkuk kacida at%heunnana, panyanana nya ta karung
duit, paparin ti +llah.
+nu b%ga imah th suka seuri nn#% kalakuan nini dug"dug deg"deg, semu
banget at%hna. 8eus kataksir piengkeunana bakal meunang ra kab%b%d%,
karana nu dikarungan th ttla pisan yn beling.
8eus kitu karung th disembah ku nini"nini th bari ng%m%ng kieu, 0*uhun
+llah1 *uhun1 *aha l%ba"l%ba teuing maparin duit th, mana ari keur
a#engan, aya knh nun72 Ti dinya tuluy geu$at dibuka. 8eus kitu kersana nu
agung, dumadakan ta beling kabh #adi duit, aya u$ang emas aya u$ang
prak, #eung deui kumaha gedna ba aya nu # adi ringgit, aya nu # adi uk%n.
+ri isukna tatangga kabh daratang ngade ugdeug, yn ta nini"nini meunang
bag# a b%ga duit pirang"pirang, asal tina dib%b%d%, malah kapala distrik
sumping ka dinya ngalayad, sarta tuluy dilap%rkeun ka nagara #eung
dittlakeun asal pur$ana. +ri timbalan ti nagara, ta nini"nini henteu
kaidinan cicing di kampung, bisi aya nu nganiaya dipaling duitna , #eung
diurus dipangmeulikeun lembur imah, katut eusina. Ti $ates harita ta nini"
nini th #adi sugih teu kintenkinten.
Kitu deui dipikanyaah ku menak"menak tina saregep kuma$ulana #eung
tambah alus budina, kalulutan ku # alma ra s%batna, tina suka tulung ka #
alma# alma nu miskin, suma$%nna ka nu keur kasusahan, margi ngaraskeun
kadirina basa keur malarat knh.
Kacaritakeun ta # alma, anu mr karung beling ta, kabitaeun naker neuleu
ta nini"nini ta #adi beunghar, lantaran dib%b%d% karung beling ku manhna.
8eus kitu b%ga niat hayang nurutan.
Ti dinya tuluy ngan#ang, se#ana rk badami, supaya dibales ku ta nini "nini
ta sina nindih ku karung beling ka manhna, p%kna, 0*ini saterangna ta duit
th asalna beling beunang kula ngarungan, dipak ngab%b%d% ka sampan,
kusabab satadina kaula giruk ngadngkeun a#engan ng%m%ng ba
nyuhunkeun duit ka +llah, tatapi ahir"ahir ta beling dumadakan $et #adi duit
kabh. Ku prakara ta
51
ayeuna kaula rk neda dibales ku sampan, hayang ditinggang ku karung beling,
karana tan$and #adi duit %g cara nu geus kalampahan, tatapi kaula mah
hayang ditinggang ku dua karung , nu galed, ambeuh kaula leu$ih beunghar
manan nini. ;angsul nini th, 0'ad heug ba geura tapakur, cara kaula
bart%2. Ti dinya ta #alma th tuluy balik, sadatang ka imahna heug ba
tapakur nurutan sakumaha p%lahna nini"nini ta sarta ng%m%ng, p%kna,
0/amiun +llah kuring neda u$ang1 /amiun +llah kuring neda u$ang12 Kitu
ba %m%ngna #eung pikirna u#ub kacida nangtukeun yn bakal meunang duit ti
+llah dua karung g%ni parinuh . .areng geus nepi ka lima p%na, nini"nini th
tuluyka imahna ta #alma nu keur tapakur ta, bari ma$a dua karung beling
beunang mkprkan, sarta tuluy diba$a nak ka para, ti dinya heug ta dua
karunganana ditindihkeun kana t%ngg%ngna .
.arang blug ninggang, sek ba kapahan malah"malah tulang t%ngg%ngna
datang kap%t%ng. +rina inget ngageu$at mnta parukuyan ka pama# ikanana,
heug karung th dikukusan, ari mentas dikukusan tuluy disembah, bari
ng%m%ng nurutan cara %m%ng nini"nini ta, p%kna, 0*uhun +llah1 *uhun1
*aha maparin duit ra"ra teuing, mana ari keur a#engan7 +ya deui72
.arang geus tamat ng%m%ng karungna dibuka, bh beling knh ba henteu
dakeun #adi duit, ti dinya kacida han# akaleunana datang ka ngalembah rk
ceurik tina ba$aning aral, sg ba bi#il %m%ngna suaban ngahina ka gusti
+llah p%kna, 05h naha +llah th $t pilih kasih, dipangnyieunkeun duit
sa$arh7 +ri kaula henteu7 Jeung deui, kumaha naha ata$a +llah th geus
diganti deui tay%hna, da nu bart% mah bisa nyieun duit ku beling, ari +llah
nu #eneng ayeuna tay%h"tay%h henteu bisaeun7
Ti $ates harita ta #alma gering heubeul pisan nyeri cangkng, tatamba
kapirang"pirang dukun. Tina aya knh berkah +llah bisa cageur %g, tatapi
tanpadaksa, #adi b%ngk%k t%ngg%ngna, datang ka henteu kuat nyiar kahirupan
r%sa"r%sa, la$as"la$as manhna #adi malarat cara nini"nini ta, ka$as"ka$as #
adi tpa malaratna ta nini ka ta # alma ta.
a.
Nyutatti !ajalah "alanda, #$%&'()*$+# ,--r $N&$'(). #//0, 0/N& .N
120K.NKUN&., wedalan taun 3456. &-ngeng 'unda 7uhun ieu
dikukumpul ku %. /. U$0K.N', mangrupa arita ra8yat urang (iamis.
52
Ki Dipa Di$egal
J+4+* baheula aya saudagar beunghar, b%ga bu#ang ngaranna Ki (ipa. Ki
(ipa th #elema teuneung taya kasieun. 'i#i mangsa isuk"isuk Ki /udagar
nyarita ka Ki (ipa, p%kna, 04anh %g nyah% imah Ki +rmasik di dayeuh,
nu biasa ngayuh barang ka urang ta, lin72
2Terang,2 # a$ab Ki (ipa.
0&% ieu manhna geus #ang#i, rk naur hutangna saratus ringgit. Tapi ku
sabab d$k gering knh, $ayahna manh ba ka ditu, ma$a surat ti
d$k .2
04angga, ari Juragan percanten mah ka kuring.2
0.alik ti ditu engk ulah burit teuing, bisi p%keun di #alan. +ti"ati ma$a
duit, bisi kuma%nam. Tah, ieu suratna.
0*yuhunkeun pidu:ana ba. 4ugi"mugi ulah aya halangan"harungan di
#alan,2 tmbal Ki (ipa bari nampanan surat.
0'eueuh, #ung sing salamet12
/anggeus saged, bari teu p%h% ny%rndang k%# a eusi timbel, # eung ny%rn
bed%g, clak Ki (ipa tumpak kuda. Kuda digedig ... berengbeng lumpat.
Kira"kira #am satu Ki (ipa geus nepi ka nu di#ug#ug. *gan han#akal Ki
+rmasik teu nyampak.
-k pama#ikan Ki +rmasik ka Ki (ipa, 0Tadi basa rk indit, aya talatah ka
kami. -enah mun aya Ki /udagar ata$a titahanana, dag%an ba da m%al lila.
Kumaha rk didag%an72
23upina bad ba,2 $al%n Ki (ipa.
0'eug atuh, itung"itung reureuh %ngk%h. Tacan dahar meureun nya72
0&arant%s tadi di # alan, murak timbel.
0.isi tacan mah, #ung mnta ba ka /i 5nem12
0!eres parant%s. Upami di$idian mah, bad ngiring maraban kuda di istal.2
53
0Jung ba, da l%ba #ukut mah. )nya karunya, capeun12
Jam tilu Ki +rmasik kark datang.
Jam satengah %pat Ki (ipa balik, bari ma$a ra#ut duit eusi saratus ringgit.
-lak Ki (ipa tumpak kuda, berengbeng kuda lumpat bari teu eureun"eureun
digedigan, da sieun p%keun di # alan.
.euki #auh #alan th beuki sepi, malah tungtungna mah teu ningal deui aya #
elema ngulampreng di # alan. .us # alan th abus ka leu$eung. (i # alan
rendang m%nyt tarurun tina luhur kai pan%n%banana, tay%hna megat nu
ngarali$at nu s%k ngala$ur sangray suuk ata$a kulubna. Tapi narn#% kuda
nu lumpat mengpengan mah, m%nyt"m%nyt th nyingray nyarisi.
Ti ka# auhan Ki (ipa nn# % aya a$i malang di # a# alaneun, ka$as nu ngaha#
a ngahalangan nu lalar li$at. Kudana dipengkek sina ngend%ran lumpatna,
malah geus deukeut mah sina eureun. Jut Ki (ipa turun tina kudana, rk
nyingkahkeun a$i nu ngahalangan ta.
/ab%t kitu #lang #leng #elema dicarr%ng, laluncatan ti knca saurang ti katuhu
saurang. *u saurang nyekel kadali kuda Ki (ipa, nu saurang deui n%d%ng ku
bedil, bari p%k ng%m%ng s%ng%ng, 0+ngkat tangan1 4ending pah, mending
hirup7 4un hayang hirup, ka dieukeun ta duit kabh12 Tay%hna nyah%eun
Ki (ipa ma$a duit l%ba.
/a#%ng#%ngan mah Ki (ipa teu bisa ng%m%ng, ngan leungeunna ba duanana
diangkat ka luhur, ranggah.
/anggeus kumpul pangacianana, kakara manhna nyarita leuleuy, 0'ad, ieu
duit anu l%bana saratus ringgit, ku kaula rk dipasrahkeun kabh ka andika
duaan, asal kaula dihirupan. Tapi...
0Tapi na%n, hah72ceuk bgal nu n%d%ng th.
0Tapi kieu,2 ceuk Ki (ipa. 0!antaran ieu duit anu dunungan, supaya
dunungan percayaeun yn kaula geus aya nu ngabgal, nya kudu aya tanda"
tandana.2
08ampang, pikeun tandana mah, suku manh ba ku aing rk dibedil12
0+tuh nyeri meureun, sing ha$at%s ba ka kaula.2
2+ri geus kudu kumaha72
Sunda
5
4
25eu ba ba#u kaula sampaykeun tuh dina dahan kai, tuluy bedilan ku andika
sing nepi ka karancang,2 ceuk Ki (ipa, bari ngalaan ba#una.
04un ningal ba#u kaula karancang ku pl%r mah, tangtu dunungan th
percayaeun.2
0'ad, #ung sampaykeun ku s%rangan12
/anggeus disampaykeun, tuluy ba#u th ku Ki .gal dibedilan, nepi ka pl%rna
bak. .arang Ki (ipa nyah%eun yn pl%rna geus bak, ngan srpt ba
manhna mesat bed%g. .ari ngabar bed%g, manhna c%c%r%$%kan nangtang.
0/%k, ayeuna mah ka dieu duanana, urang gelut12
.gal nu nyekelan kadali kuda , s%t kadali ... berebet lumpat mungguh
tipapart%t. *u n%d%ng ku bedil nurutan baturna.... ngacir.
.ari seuri s%rangan Ki (ipa ny%k%t ba#una anu geus karancang ta, rap
dipak. Tuluy nyampeurkeun kudana, clak tumpak. Kuda digedig, berengbeng
lumpat.
9#ina &-ngng-d-ngng Nini, Karya Ki Umbara:
Sunda
5
5
Putri Leu#eung Larangan
J+4+* baheula pisan aya hi#i ra#a ged, beunghar tur pun# ul ti ra#a"ra#a lian
sarta kamashurkeun adil # eung pinter. Tapi sakitu beungharna # eung agungna
th, an#eunna teu acan sugema $a manahna , dumh teu acan kagungan
putra, anu baris ngagent%s # adi ra#a.
'i#i mangsa, an#eunna nimbalan &atih ngadamel sam"bara, saha"saha anu
bisa ngaland%ngan 3a#a sareng &rams"$ari, nepi ka kagungan putra, bakal
digan#ar duit salaksa dinar #eung imah katut pakaranganana.
(ukun lepus para#i sakti, datang ti mana ti mendi, ngabrul milu sambara.
Tapi hi#i %g taya nu hasil. (ukun teu metu, para#i teu matih, &andita teu
mental, Kang# eng 3a#a angger teu aya t%t%ndnna baris kagungan putra.
Kang# eng 3a#a ngara%s kalangkung bingungna. Teras ba atuh neneda ka *u
4aha /uci, nangis ngagukguk nyuhunkeun putra anu utama baris
pigent%seun ngerh nagara. Tina ce"ngengna paneda, dina hi#i $engi an#eunna
ngadangu s%ra tan katingal, p%kna, 0&amnta manh ku *u 4aha /uci bakal
dikabul, tapi henteu aya bag#a b%ga anak lalaki, ngan dibr hi#i anak a$$.2
'enteu sabaraha lilana ti harita &rams$ari kagungan putra istri, mulus taya
kuci$ana, sarta dinamian &utri ndang 4ayang.
Kabingahan Kang# eng 3a#a taya papadana, malah p%an &utri diparasan, 3a#a
ngayakeun psta, lilana tu#uh p% tu#uh peuting, sarta ngulem sakabh p%haci
papayung ta nagara.
(ina $aktuna kabh parapangagung nagara kaasup parap%haci, sumping
ngaluuhan kana upacara diparasanana &utri. *gan aya saurang anu henteu
kaulem th nya ta *yi 3ara (emit anu ngageugeuh hulu dayeuh. (uka
kumaha, dumadakan lat ba Kang# eng 3a#a th teu mut.
/ana#an teu kaulem, *yi 3ara (emit angger sumping kana upacara parasan
&utri. 4aksudna taya lian ti ark mulangkeun katugenah ka Kang# eng 3a#a ,
pdah asa teu dihargaan, ku cara nyupata &utri dina $aktu ngadunga sabada
neukteuk buuk %r%k. *gan niat *yi 3ara (emit th kabad ku salasaurang
p%haci, anu kamashurkeun luhur lmuna nyata &%haci ;iru 4ananggay.
56
nggal ba &%haci ;iru 4ananggay th nyumput dina b%k%r anu dieusi cai
pikeun ngabaseuhan embun"embunan %r%k anu diparasan ta.
(ina $aktuna diparasan, sadayana p%haci ngadungakeun sangkan *yi &utri #
adi istri anu panggeulisna sarta pangdipika"asihna ku sarra. *a ari palebah
giliran *yi 3ara (emit, p%kna th, 05eu %r%k patina aya dina kincir tinun6
engk lamun geus sa$a$a, dina sumedeng ruma#a putri, bakal raheut
leungeun"na ku kincir sarta ta raheut m%al beunang diubaran, sabab nya ta
anu ngalantarankeun patina.2
Kabh tatamu anu ngadarangu karagteun, k%m% paraistri mah ra anu
patinghareruk, tina teu nyangka *yi 3ara (emit bakal nyupataan kitu.
Kang#eng 3a#a teu iasa sasauran, pameunteuna pias a$ahing keu reu$as.
K%m% &rams$ari mah, geus lain caturkeuneun deui, nepi ka les ba
kapiuhan.
Teu lila, #%l &%haci ;iru 4ananggay anu nyumput dina #er% b%k%r ta kaluar
sarta nyaur bedas, 0/adayana ulah reu$as, ulah rmpan, kaula anu can
ntskeun cirasa ka ieu %r%k. 5eu cirasa kapaliasan, $atekna panyinglar
sagala bahya6 tapi tina matihna supata *yi 3ara (emit , pati *yi &utri ta teu
bisa disinglar, ngan bisa digantian ku sar lilana saratus taun. Jadi, di mana
*yi &utri raheut ku kincir, m%al tulus pupus, ngan kapiuhan ba, tuluy sar
tibra saratus taun lilana6 lamun geus # angkep baris digeuingkeun ku putra ra#a
anu kasp tur pinter taya tandingna.2
*gadangu cari%san &%haci ;iru 4ananggay, Kang#eng 3a#a katut sadayana
anu hadir ngar%s le# ar deui manahna.
Kacari%skeun sanggeus tu#uh $elas taun lilana , Kang#eng 3a#a sareng
&rams$ari langkung"langkung bingah manahna, dumh +gan &utri mulus
taya pisan riri$itna, tur geulis dibakkeun ku s%rangan, stu taya
ca$adeunana. Keur geulis th s%mah #eung had basa, teu cegikan teu
cedihan , berbudi ra#in binangkit. +h, p%k%na mah putri mustikaning putri,
ndang 4ayang th.
(ina hi#i mangsa, +gan &utri ngersakeun #alan#alan ka luar karat%n, diiring ku
paraemban. .arang an#%g ka hareupeun imah leutik camperenik, +gan &utri
ngarasa panasaran kana s%ra anu kakara kadangu ku an#eunna. /abada
pupuntenan, sup ka # er% imah, kasampak aya nini"nini anu keur muterkeun
kincir.
57
+gan &utri teu ngiceup"ngiceup ningali kana kincir, anu ceuk an# eunna mah
barang ahng, da kakara ningali ta.
0)ukeur na%n, *ini72 ceuk +gan &utri.
0)ukeur ngincir, )ulis, ngag%l%ngan benang
tinuneun12 0-ing, abdi nga#aran ngincir, meunang teu
*ini72
04angga ba, )ulis12 ceuk nini"nini bari ngised diukna saeutik. 8k +gan &utri
calik gigireun nini"nini ta. -eg nyepeng kana gagang kincir. Kakara pisan
muterkeun saputeran, ces panangan +gan &utri kat%# %s ku sisi kincir anu geus
r%g%k, ka$antu kincir geus butut6 rumpuyuk ba kapiuhan.
*ini"nini # eung paraemban pahibut bari tulung"tulungan. Teu lami Kang# eng
3a#a sareng &rams$ari sumping. . arang Kang# eng 3a#a ningali pameunteu
+gan &utri, ttla lain kapiuhan, tapi kulem tibra pisan. 3as an#eunna mut
kanasupata *yi 3ara (emit, ti dinya p%k sasauran, 0+yeuna mah leu$ih had
ieu &utri ba$a ba ka karat%n, ulah diceungceurikan, sabab geus nepi kana
#ang#ina keuna ku supata *yi 3ara (emit6 *yi &utri lain kapiuhan, tapi keur
kulemtibra.2
+gan &utri nggal ba atuh dicandak ka karat%n, dipernahkeun di kamar
beunang mapasan, simbutna sutra d$angga, angg%anana digent%s ku nu
sara, sarta dikemitan ku emban"emban.
Teu lami sumping &%haci ;iru 4ananggay anu sakti ta. .arang brh ningali
&utri, &%haci ngahuleng sakeudeung nga$atek a#ianana. Teu lami p%k
sasauran, 0)ngk lamun geus #angkep saratus taun, *yi &utri bakal gugah.
*gan supad%s henteu bingungeun dina $akt%sna gugah, kudu aya nu
nga$ulaan anu geus $a$uh. +nu matak sakabh pangeusi nagara, i$al Kang#
eng 3a#a # eung &rams$ari, ku kula ark disirep supaya sarar saratus taun
lilana . Kitu deui # eung karat%n katut sakabh eusina. Tah, ayeuna mah Kang#
eng 3a#a sareng &rams$ari, geura angkat ba ti dieu, geura ngababakan
ngadamel nagara anyar di tempat s#n.2
&%haci ;iru 4ananggay nga$atek sirepna, sakabh pangeusi nagara sarar
harita knh. 5$al ti Kang# eng 3a#a sareng &rams$ari. (uanana nurut kana
%m%ngan &%haci ;iru 4ananggay, lunta ngantunkeun nagara . +ri karat%n
anu ditinggalkeunana, harita knh ku &%haci anu sakti th dipager ku
tutu$uhan
58
anu kacida galedna, nepi ka teu katingali aya karat%n di # er%na. *ya ahirna
mah nelah ba # adi !eu$eung !arangan.
Kacaritakeun sanggeus sababaraha puluh taun, ta tempat th #adi tempat
pam%r%an, sampalan badak #eung uncal, malah ta tanah patilasan nagara th
geus kaerh ku hi#i ra#a ged. ta ra#a kagungan putra hi#i pameget, teuing ku
kasp, satingkah"saparip%lahna matak pikayungyuneun ba, # enenganana
&angran !ingga ;issa. +ri karesepna kana m%r%6 beunang disebut taya
dungus nu kalarung, taya sampalan nu kali$at. +ri mulih ti pam%r%an th tara
teu beubeunangan, kudu ba nyandak bantng ata$a uncal.
(ina hi#i p%, m%r%na an#%g ka !eu$eung !arangan ta. Teu ku hanteu atuh,
harita mah m%r%na th teu beubeunangan pisan. Tuluy ba timbul karepna
hayang asup ka # er% !eu$eung !arangan. Tapi sakabh pangiringna taya nu
$anieun milu, lantaran ta leu$eung th l%ba kacaturkeunana. !eu$eung anu
kacida angkerna, di# aga ku dedemit # eung siluman"silemin.
4ulih ka karat%n , sa$e$engi &angran +n%m henteu kersa kulem,
panasaran ku !eu$eung !arangan. /anggeus asak dimanahan, isukna
&angran !ingga ;issa ngangg% angg%an kaper#uritan6 nyungkelang pedang
pusaka. /anggeus tarapti, #ut lungsur ti kaputran , clak tumpak kuda, /i
.ar%ng, ulesna da$uk ruyung, kuda anu geus biasa diba$a ka pangperangan.
8ancangna kuda digitik, derengdeng lumpat sataker tanaga. J%g ba ka sisi
!eu$eung !arangan. &angran +n%m nga$atek a#ianana, teu sakara"kara
leu$eung th ka$as nu muka, mr #alan ka /ang &angran.
&angran +n%m tuluy lebet ka !eu$eung !arangan6 brh ba aya karat%n
kacida agrngna. (i palebah la$ang saktngna aya dua $elas per#urit anu
nga# araga, ny%rn pedang nyekel tumbak. Tapi kabh sarar. 4alah
k%mandanna mah, anu bereng%s, nyarand kana pilar bari nulak cangkng, ari
pan%nna peureum, krkna sugar"seg%r.
&angran +n%m lebet ka #er% karat%n. Ti palebah kamar anu pant%na nutup,
papasna bda ti nu s#n sarta leu$ih ndah #eung leu$ih hurung"hrang, an#
eunna ngarandeg. !alaunan pant%na dibukakeun. +ri bray th muka, &angran
+n%m %l%h%k sa#%ng#%ngan. ta kamar eusina istri $ungkul, l%l%bana mah
ka$asna bangsa emban, sarar ngurilingan hi#i pa#uaran anu alus kabinabina.
59
&angran +n%m hatna ratug tutunggulan . Tuluy angkat lalaunan nyaketan
pa#uaran. .rh katingal aya istri anu kacida geulisna, kulem tibra. 'at
&angran beuki ratug ba, aya rasa suka pacampur #eung risi. /ukana asa
mendakan istri anu salami ieu diangg% panyileukan, ari risina sieun ditampik
ku nu geulis tanding p%haci.
.euki diteuteup ditelek"telek, beuki ngara%s lalan#ung ba. Tina bakating ku
b%g%h ka +gan &utri, tapi sieun ditampik, rumpuyuk ba kapiuhan sarta
nyuuh kana sisi pa#uaran. &ananganna anu katuhu nyampay kana panangan
+gan &utri.
Teu lami hili$ir angin panghurip nebak ka #er% puri ku ka$asana &%haci
;iru 4ananggay. /akur anu katebak, patingkulisik nyararing tina sarna.
4anah%rng geus datang kana mangsana, bak supata *yi 3ara (emit.
Kulisik +gan &utri gugah. +ri brh th ningali ka beulah katuhu, aya pameget
keur nyuuh kana sisi kasur, pananganana nyampay kana panangan an#eunna.
+gan &utri henteu geruh, da t%s di$art%san ku &%haci ;iru 4ananggay dina
impnan. ta pameget th ra#a"putra anu baris #adi car%gna.
Kulisik &angran +n%m lilir. Teup paadu teuteup. (uanana ngara%s
ka# amparing asih, kapentang panah katresna.
60
Sasakala Situ Patenggang
-5*T+ mibanda kakuatan nu r%haka. -inta, merelukeun per#%angan # eung
pang%rbanan, kalayan dis%rang ku hat nu ihlas. *a#an dipisahkeun ku
anggangna tempat, tapi ku cinta mah m% burung #auh di#ug#ug anggang
ditang.
Ki /antang #eung ($i 3engganis, nu nga$iru cinta munggaran. 'i#i mangsa
manggih c%c%ba, kudu paturay paanggang tineung. /ana%s kitu, ari ati papada
ati mah teu $elh cumantl. &eureum kadeuleu, beunta karasa. +nu ahirna
nga#urung duanana pikeun maluruh laratan s$ang"s$angan. ($i
3engganis maluruh laratan Ki /antang, p%n pilalagi sabalikna. &atangan"
tangan, tug dugi ka nyaliksik ka tepis $iring.
-unduk $aktu, ninggang mangsa, antukna ($i 3engganis sareng ki
/antang teu burung patepung la$ung paampr%k #%ngh%k di hi#i tempat
kalayan disaksian ku hi#i batu ged, anu ki$ari katelahna .atu -inta.
0Jung#unan buah ati di pa$enangan, nyanggakeun raga katineung anu
ngancik dina asmara. Jisim abdi th parant%s apruk"aprukan maluruh laratan
salira, nanging ihlas, rid%, dugi ka ayeuna urang tiasa patepang dibarung hat
kebek kabag#aan...2 kitu saur ($i 3engganis.
0(eudeuh teuing, geulis. +kang %g apan salami ieu th lumampah tanpa
tu#uan, stuning nuturkeun indung suku th sans b%b%h%ngan. (emi anu
dise#a, taya deui i$al ti patepang sareng salira. Ki$ari akang kacida
bungahna, bungah kagiri"giri $irh urang patepung di ieu tempat...2 $aler Ki
/antang.
($i 3engganis sareng Ki /antang silih cacapkeun kas%n% di luhur batu
ged, batu cinta. /ala#engna Ki /antang ngedalkeun pamaksudanana pikeun
nyandingkeun ($i 3engganis. Tangt%s ba ($i 3engganis henteu nampik,
sasat t%s # adi cita"citana ti kapungkur. Kilang kitu, ($i 3engganis aya
panuhun ka Ki /antang.
04ana$i teu kaab%tan, #isim abdi th gaduh kah%y%ng...2
04angga, geulis. '%y%ng na%n ba, m%al burung ditarkahan, pikeun
ngabuktikeun cinta akang ka salira...2
61
0(uh... #ung#unan buah hat, #isim abdi th h%y%ng dipangdamelkeun situ
sareng parahuna, kangg% urang duaan lalayaran...2
0/itu72
0/umuhun, #ung#unan...2
0/umangga, ku akang
dipangdamelkeun...2 0+kang ikhlas72
0Tangt%s ba, geulis. .u#eng hingga ukur situ, dalah dipi$arang ngadamel
laut %g, tangt%s akang bakal narkahan sakamampuh akang...2
0'atur nuhun, akang...2
K%cap Ki /antang anu katelah mibanda kasaktian, langsung ngetrukeun sakur
pangabisana. Ki /antang nn#rag lelemah dibarung ku kakuatan anu r%haka.
.umi inggeung, sarta cai nyusu ngaburial. -ai nyusu ngeueum ta
patempatan tug dugi ka #adi situ. Teu hilap, Ki /antang %g ngadamel parahu,
kangg% lalayaran.
/abada Ki /antang tiasa n%h%nan pamundut ($i 3engganis, tangt%s ba
($i 3engganis %g henteu sulaya kana #ang#ina. Ki /antang sareng ($i
3engganis maheutkeun #ang#i, meungkeut cinta ku pertikahan.
?
Ki$ari /itu &atnggang kak%ncara minangka salahsahi#i tu#uan $isata Ja$a
.arat. *aha bet katelah &atnggang7 Taya nu terang sacara pasti, da anu cs
mah ka$itna tina patngan. 4aksad &atngan th nyandak tina lalampahan
Ki /antang sareng ($i 3engganis anu silih tangan atanapi patangan"
tangan.
(emi parahu anu didamel ku Ki /antang ta ki$ari nga#angglk #adi hi#i
pul% anu perenahna di satengahing situ. ta pul% th ki$ari dinamian &ul%
+smara. Tangt%s nyandak tina asal muasal parahu, anu diangg% ngumbar
asmara ku ($i 3engganis sareng Ki /antang.
(umasar tina ta lagnda, ki$ari tumu$uh kapercayaan atanapi mit%s di
sabagan masarakat. Utama mah aya nu gaduh pamadegan, yn sing saha ba
anu nu#u papacangan, bakal lana hubunganana, pami lalayaran di /itu
&atnggang. Ku ayana ta mit%s, seueur anu $isata ka /itu &atnggang th
disarengan ku bbnna s$ang"s$angan.
62
Sasakala Situ Bagendit
(5 $e$engk%n 8arut aya talaga nu ngaranna ka$entar ka mana"mana, nya ta
Talaga .agendit. Kacida ka#%#%na th. /aban p% +had ta$a p% pakanci
ramna th luar biasa. Ti nu deukeut ti nu # auh # elema th mungguh merul
nu rk ngad%n sukan"sukan, babakuna lalayaran.
-k sasakala mah, ck d%ngng nu s%k did%ngngkeun deui, ta Talaga
.agendit asal muasalna kieu,
.aheula, geus rbuan taun ka tukang, aya hi#i randa beunghar katelah *yi )ndit.
5eu th saenyana mah nnhna, da ngaranna sa#ati mah *yi .agendit.
4anhna th kacida pisan kumedna. 8eus taya nu bireuk deui kana
kakumedanana . /alian ti pakacar"pakacarna mah tara aya nu lar sup ka
imahna. stuning lain babasan ta mah hirup ny%rangan th. Ka#aba ti teu aya
nu nga$a$uhan, *yi )ndit th mmang # alma nunggul pinang, geus teu
kadang teu $arga, hirupna th stuning nunggelis. +ri beungharna ta mah
ttla. .h keb%nna bh sa$ahna, imahna g panggedna di salembur ta
mah. Turug"turug ngaha#a mencilkeun manh, ngababakan di tengah
pasa$ahan, nu upluk"aplak. 4aksudna teu aya lian, ku ba$aning embung
campur #eung babaturan, da sieun kas%r% ta. Teu kitu mah atuh m%al disebut
medit .
Kacaturkeun keur usum pann. (i ditu di dieu ceuyah anu dibaruat. Ka sa$ah
*yi )ndit g ra nu gac%ng. +ri sarngs dibuat #eung sanggeus parna di ka
leuitkeun, sakumaha tali paranti, *yi )ndit nyieun sedekah ng%ndang leb #
eung sa$atara tatangga. &%p%lahna saniskara ku s%rangan, teu aya nu
ngabantuan. .arang geus tarapti, sakur nu mantuan ngakut tuluy di%ndang,
ngariung tumpeng. +tuh nu ngariung th nepi ka aya ratusna, tapi sadia
tumpengna teu sabaraha, nepi ka ngan sak%tap geus brs bari tingkartap
knh.
Keur meu#euhna balakcrakan, s%l%ngkr%ng aya aki"aki b%ngk%k nu
nyampeurkeun. Ku pribumi teu ditari teu ditak%n, nya p%k aki"aki $alh, yn
teu ka$a$a ku lapar, sugan aya sih pi$elas. +na ganta$ang th *yi )ndit bet
nyarkan, nyklk"nyklkkeun, pa#arkeun th taya kara, teu ngahutang ga$,
mnta bagan.. Tungtungna nepi ka nundung, aki"aki dititah nyingkah.
-indekna mah geus lain picaritaeun.
63
+ki"aki indit bari #umarig#eung, bangun teu nangan. 4mh indit manhna
ng%m%ng kieu, 0/agala g b%h ka nu had b%h ka nu g%rng, m%al taya
$a$alesna.2
*g%m%ngna kitu th bari kasaksian ku sakur nu aya di dinya.
/arngsna, nu dalahar tuluy amit rk baralik. Kakara g pating lal%s, rug"reg
ngarandeg, sabab aya nu tinggarer%, 0-aah1 -aah12 cenah.
'enteu kanyah%an ti mana datangna cai, ngan leb ba pakarangan *yi )ndit th
geus kakeueum. +tuh kacida ributna, # alma # alma geus teu inget ka diri
batur, asal salamet dirina ba. *yi )ndit g nya kitu, niat rk nyingkirkeun
cai, tapi barang rk kaluar ti imahna, cai th nepi ka lir %mbak laut
tinggaruling ka palebah *yi )ndit. 5mahna terus kakeueum mh laput.
*yi )ndit angkleung"angkleungan, bari satungtung bisa mah teu $elh"$elh
sasambat mnta tulung. Tapi henteu kungsi lila #ep ba #emp, sih%rng geus
tikerelep. 5mahna g geus teu tmb%ng. /uma$%nna sa$ahna nu upluk"aplak
geus aya di dasar cai. !embur sakuriling bungking geus salin rupa #adi talaga,
anu nepi ka ayeuna disebut Talaga .agendit ta.
#ina 0ima /bad sastra 'unda
Sunda
6
4
Sasakala *au /anggala '0a Sikian
J+4+* baheula, cau 4anggala kamashur minangka cau pangeunah"
ngeunahna. &angpun#ulna ti antara sakabh cau. +mis, pelem, #eung seungit
melenghir. Katambah bisa asak s%rangan dina tangkalna, teu kudu hs
meuyeum m%del cau s# nna.
*ya ku lantaran kitu, cau 4anggala teu meunang samana dipelak #eung
didahar. Jaman harita, cau 4anggala husus tuangeun Kang# eng 3a#a. T%ng
b%r%ning s%mah, cacah kuricakan, dalah bangsa mnak %g, anu lain
kula$edet ra#a mah, teu meunang melak #eung ngadahar. -au 4anggala
$ungkul dipelak di keb%n kagungan ra#a. ;ungkul tuangeun ra#a. /aha nu
ngarempak ta aturan, bakal ditibanan hukuman anu beurat kacida.
Kacaturkeun dina hi#i mangsa, pangeusi nagara kaserang panyakit murus.
K%l%t"budak, a$$"lalaki, sakur nu katerap, taya nu manggapulia. Karasa
s%re pah peuting, karasa isuk pah beurang th enyaan. (ukun lepus, para#i
sakti taya nu mampuh ngungkulan. Ubar #eung #amp pamak taya nu metu.
*gan kula$edet ra#a anu salamet th. /arhat belele#ag ba. +tuh basa
paragegedn lap%ran, yn pangeusi nagri gempar ku panyakit murus, ra#a
malik teu suka. &aragegedn diseukseukan, pa#ar mere lap%ran palsu. .akat
ku napsunapsuna ra#a, sakur gegedn nu lap%ran diasupkeun ka pan#ara,
sabab dianggap ngahianat # eung nga$i$irang $iba$a ra#a.
04un enya g rahayat gempar, kakeunaan panyakit, meureun kami %g kudu
katpaan,2 kitu pamadegan ra#a.
Ku ayana ta ka#adian, sakabh pangeusi nagri, taya nu $ani betus. Kanyeri
#eung kapeurih maranhna, disaridem ba ku s%rangan. &anyakit beuki
mahabu. *u ma%t beuki l%ba.
.arang kaayaan geus parna pisan, t%r%#%l aya hi#i resi. *gaha#a lugay ti
patapaanna, lantaran teu tga ningali ka$aluratan rahayat. (a$uhan resi,
0&iubareun panyakit murus th nya eta cau 4anggala12
3ahayat at%h teu at%h dibr piubareun th. +t%h ku ayana pituduh. Teu
at%hna, sabab padaapal, apan cau 4anggala mah teu meunang didahar ku
rahayat. !amun aya nu $ani"$ani ngarempak, hukuman pati baganana.
65
Tapi teu burung ra nu nkad. -euk maranhna, 0Ku panyakit murus urang th
pah1 *gadahar cau 4anggala sarua pah1 &ati"pati pah %g teu panasaran
ari geus diihtiaran mah1 'ayu batur, urang ngarala cau 4anggala piubareun12
(er cau 4anggala kagungan ra#a th diran#ah ku sarra. +m didalahar. )nya
ba matih. &anyakit murus dadak sagala cageur.
.arang kampr"mpr ka karat%n, yn pelak cau aya nu ngaran#ah, ra#a teu
kinten $erana. !a#u marntah, sangkan nyark nu #adi ul%n"ul%nna.
0Kaula nu tanggung # a$ab. Kaula sayaga narima hukuman ti ra#a,2 /ang
3esi gancang nyrnkeun diri ka gulang"gulang, bisi utusan ra#a meubeut"
meulit ka rahayat nu teu tuah teu d%sa.
&utusan ra#a, resi ditibanan hukuman gantung di keb%n cau.
0/ammh nya$a kaula paragat, kaula hayang nyarita heula ka balara,2 resi
ngas%ngkeun panuhun, samm l%g%#% nalikeun tambang.
0-ik p%k %m%ngkeun na%n pamnta an#eun th12 ra#a ngidinan.
.ari ngara$u keusik, terus dia$urkeun ka lebah dapuran cau, resi sasauran,
0Ti mimiti p% ieu, cau manggala lain ngan $ungkul dahareun ra#a, tapi kum
kadaharan balara1 4alah ra#a mah #adi m%al beukieun, ka# aba lamun salin #
inis #adi c%c%d%t12
Tamat kasauran resi, sakedt ntra, ra#a sakula$arga salin #inis #adi c%c%d%t.
'iber tingkeleper bari ricit disarada. +ri /ang 3esi teukanyah%an ngiles, duka
ka mana.
Ti harita, cau manggala #adi l%ba sikian. Tapi tetep pada mikaresep, kaasup ku
c%c%d%t ta. +tuh hasiatna, angger, bisa dipak ngubaran panyakit murus.
66
Lutung Kasarung
K+-+TU3K)U* di nagara &asir .atang, &rabu Tapa +geung ti prams$ari
*iti /u$ari kagungan putra tu#uh, istri $ungkul. *u kahi#i kakasihna
&urbararang, nu kadua &urbandah, nu katilu &urbad$ata, nu ka%pat
&urbakancana, nu kalima &urbamanik, nu kagenep &urbaleu$ih #eung nu
katu#uh &urbasari.
*gara%s parant%s sepuh, &rabu Tapa +geung ngersakeun ngabaga$an, bad
tatapa di leu$eung.
*u dicadangkeun ngagent%s ngeuyeuk dayeuh ng%lah nagara th lain
&urbararang putra cikal, tapi bet &urbasari, putra bungsu.
+tuh munasabah ba, &urbararang asa kaunghak. +marahna teu katahan, asa
dihina asa ditincak hulu. &urbasari diusir ti dayeuh dibuang ka 8unung -upu.
Kacaturkeun di Kahiangan, 8uruminda, putra d$ata cikalna, titisan 8uriang
Tunggal, ngimpn gaduh gar$a anu sarupa #eung /unan +mbu. /aur /unan
+mbu, 0Jung, geura b%r% pi#%d%eun hidep. +ya nu sakarupa #eung +mbu. Tapi
... ulah t%r%#%gan, angg% heula ieu rak sukan ... lutung12
Jangglk 8uruminda minda rupa # adi lutung, katelah !utung Kasarung.
K%cap deui di nagara &asir .atang. &rabu Tapa +geung ngersakeun hayang
tuang daging lutung. *ya nimbalan !ngsr kudu ments +ki &anyumpit
ngalalutung ka leu$eung.
+ki &anyumpit gasik ngasruk leu$eung nangan lutung. Tapi dadak sakala,
leu$eung #adi sepi taya sasat%an. .%r%raah sat% kayaning peucang #eung
lutung, sireum %g taya nu ngarayap ck $i$ilanganana mah.
+ki &anyumpit th mh pegat pangharepan. .arang rk mulang, dina tangkal
peundeuy bet kabeneran manggih lutung keur guguntayangan. +ri rk
disumpit , celengkeung th lutung ny%ara, 0h, +ki, bet kaniaya. Ulah
disumpit1 Kuring th rk ngaku bapa pulung ka +ki. 'ayang betah di dunya,
hayang nyah% anu dingaranan karat%n.2
67
0/ukur atuh, s%k geura turun,2 $al%n +ki &anumpit beng%ng, aya lutung bisa
ng%m%ng. /ingh%rng !utung Kasarung ta. ($ata minda rupa turun ka
dunya.
!utung Kasarung diba$a ku +ki &anyumpit, dihaturkeun ka karat%n. Tapi
barang rk dipeuncit, taya pakarang nu teurak. /ang !utung teu bisa
dir%gahala. Tungtungna mah, saur 3atu, 0!ngsr pasrahkeun ba ka anak
kami, sugan butuh keur pibu# angeun.2
*ya atuh ku !ngsr dipasrahkeun ka &urbararang. +ri $al%nna th bet,
0(ak s%th ngabu# angkeun, lamun # alma nu utama. 4un lalaki turunan
mantri, ari lutung mah sangeuk teuing12 (eregdeg lngsr ka putra nu kadua,
teu ditampa. Ka anu katilu, nya kitu knh. &a# arkeun th, lain teu hayang
nampa, ngan sieun ku /i Tth.
!ngsr mulang deui ka &urbararang, p%kna th,2 *ya s%k ba atuh, bisi pa#ar
nampik pasihan rama.2
!utung kasarung tetep di karat%n. .elenyeng lumpat ngintip para m%#ang nu
lalen# ang keur ngagembrang ninun.
Keur # ar%ng# %ng ninun, ari k%l%prak th tar%p%ng &urbararang m%nc%r ka
k%l%ng bal.
0-ing +di, pangny%k%tkeun tar%p%ng12
05h, Tth, apan b%ga bu#ang lutung,2 -k &urbaleu$ih.
0-ing lutung pangy%k%tkeun tar%p%ng di k%l%ng
bal12
(eregdeg lutung lumpat. Ulang "ileng, t%p tar%p%ng dic%k%t. +ri br$k th
dibbkkeun mani #adi lima, s%r dis%d%rkeun1
0Jurig lutung, tar%p%ng aing sab%g%h"b%g%h dibbkkeun1 !ngsr1 Teu sudi
kami mah, anteurkeun /i !utung ka /i &urbasari di leu$eung12
Jut !ngsr turun, !utung unggeuk, tuluy nuturkeun. !utung Kasarung
ditampa ku &urbasari.
0h 4ama !ngsr, geunig /i Tth aya knh adilna. Ka#eun lutung, tamba
su$ung. Ka# eun hideung, tamba keueung nu di leu$eung. Ka# eun g%rng,
tamba #emp nu ny%rangan. 'atur nuhun b#akeun ka /i Tth.2
68
Tutas haturan, !ngsr mulang ka karat%n.
-aturkeun di sisi leu$eung. &urbasari ngag%lr dina palupuh sabbk, di
hateup $elit sa#al%n. !utung kasarung ngangres ningal kaayaan putri. 3ep
/ang &utri disirep.
0Utun, urang sar #eung kaula. Kula mah banget ku tunduh12
0<aah, /ang &utri, lutung mah tara sar #eung manusa, bisi geuleuheun12
3eup &utri &urbasari kulem tibra pisan.
0h, deudeuh teuing. &utri th nalangsa pisan. +ing rk nnda ka /unan
+mbu, neda sapaat para bu#angga, niat misalin /ang &utri meungpeung sar,2
gerentes !utung Kasarung , 8uruminda mamalihan.
3aksukan digd%gkeun, bray baranang siga bntang, kakaspan 8uruminda
kahiangan. &ane#ana tinekanan, sa#iadna katurutan. Jleg nga#engglng
karat%nna, leu$ih agrng ti nagara. &urbasari dipangku, dib%gkeun dina
kasur tu#uh tumpang , disimbut sutra banggala, disumpal ku benang emas.
Jangglk 8urumiinda # adi lutung deui, tapakur di sisi bal kancana.
Kabeungharan #eung kamulyaan &urbasari di gunung kasampir"sampir ka
nagara. &urbararang, nu g%rng budi ti leuleutik, nu g%rng lampah ti
bubudak, beuki tambah sirik, beuki tambah ceuceub. 3upa"rupa akal
dik%tktak, sangkan aya alesan keur ngarah pati &urbasari.
4imitna &urbasari diperih pati, kudu bisa mendet parakan .aranangsiang,
leu$i /ipatahunan. 4angka saat sapeuting. 4un teu bukti teukteuk beuheung
keurtand%nna.
Ku pitulung !utung Kasarung, dibantu /unan +mbu #eung para bu# angga, ieu
tan# akan th laksana.
Tuluy &urbasari dititah ngala bantng ti leu$eung. Ku kasaktn !utung
Kasarung, bantng th katungtun ku &urbasari ka nagara.
&urbasari dipents nyieun pakarang tatann tm bingkeng #eung #arum
p%t%ng, #eung ditangtang pahad"had ngahuma. 8eus tangtu &urbasari dibr
pasir anu pangangar"angarna, ari &urbararang mah di tempat nu had. Tapi
&urbasari unggul knh.
69
3upa"rupa k%l &urbararang, antukna &urbasari dia#ak pangeunah"ngeunah
%lahan, pal%ba"l%ba samping, papan#ang"pan#ang buuk, pageulis"geulis rupa.
Tapi rayat #eung #aksa nagara mutus teu $elh &urbasari anu unggul.
Tungtungna &urbararang pinuh ku hat dir #eung u#ub, nga#ak pakasp"kasp
beubeureuh, /ag%rng"g%rngna beubeureuh manhna, da pubuh manusa,
kakasih 5ndra#aya. /akasp"kaspna beubeureuh &urbasari , lutung.
&urbasari lh, tenggekna kari saket%kkeun diteukteuk.
-unduk kana $aktuna, !utung Kasarung manggih putri panyileukanana.
&utri nu sas%r%t #eung /unan +mbu, &urbasari. !utung Kasarung
ngagd%gkeun raksukanana, baranyay hurung, # angglk # adi 8uruminda
deui.
5ndra# aya ngamuk, tapi teu bisa ma# ar kumaha, kaungkulan kadig# ayaanana.
&urbasari ngadeg ratu di &asirbatang, #adi prams$ari 8uruminda. +ri
&urbararang #eung sadrkna nu %pat deui, dihukum kudu #adi pangang%n.
5ndra# aya mah dihukum #adi pangarit, dibekelan arit timah. *gan anu
pangais bungsu, &urbaleu$ih, anu $elasan ti baheula ka &urbasari,
ditikahkeun ka Ki .agus !embu 'alang, ciciptaan tina raksukan !utung
Kasarung #adi papatih di &asir .atang .
70
*iung 1anara
K+-+TU3K)U* di Kara#aan 8aluh. +nu ngaheuyeuk dayeuh $aktu harita
th nya ta &rabu .arma ;i#aya kusumah. +n#eunna b%ga permaisuri dua.
*u kahi#i ($i *aganingrum, ari nu kadua ($i &angrenyep. 'arita duanana
keurkakandungan.
.arang nepi kana $aktuna, ($i &angrenyep ngalahirkeun. .udakna lalaki
kasp #eung mulus, dingaranan 'ariang .anga. Tilu bulan ti harita, ($i
*aganingrum %g ngalahirkeun, dipara#ian ku ($i &angrenyep. <r%kna
lalaki deuih. Tapi ku ($i &angrenyep diganti ku anak an#ing , nepi ka
sa%lah"%lah ($i *aganingrum th ngalahirkeun anak an#ing. +ri %r%k nu
sastuna diasupkeun kana kandaga dibarengan ku end%g hayam sahi#i, terus
dipalidkeun ka $alungan -itanduy.
4ireungeuh kaayaan kitu, /ang &rabu kacida ambekna ka ($i
*aganingrum. Terus nitah Ki !ngsr supaya mahan ($i *aganingrum,
lantaran dianggap geus nga$i$irang ra#a pdah ngalahirkeun anak an#ing.
($i *aganingrumdiba$a ku !ngsr , tapi henteu dipahan . Ku !ngsr
disl%ngkeun ka leu$eung anu # auh ti dayeuh 8aluh.
+ri kandaga anu dipalidkeun ta, nyangsang dina bad%d%n tataheunan lauk
+ki #eung *ini .alangantrang. .arang +ki #eung *ini .alangantrang nang
tataheunanana kacida bungahna meunang kandaga th. !eu$ih"leu$ih
sanggeusnyah% yn di #er%na aya %r%k alaki anu mulus tur kasp. 8ancangna
budak th dira$u dipangku, diba$a ka lemburna nya ta !embur 8eger
/unten, sarta diaku anak.
K%capkeun budak th geus ged. Tapi masih knh can dingaranan. 'i# i p%
budak th milu ka leu$eung #eung +ki .alangantrang. *n# % manuk nu alus
rupana, nanyakeun ka +ki .alangantrang ngaranna ta manuk. (i#a$ab ku +ki
ta th ngaranna manuk ciung. Tuluy nn#% m% nyt. *anyakeun deui
ngaranna. (i# a$ab deui ku /i +ki, ta th ngaranna $anara. .udak th
resepeun kana ta ngaran, tuluy ba mnta supaya manhna dingaranan -iung
;abara. +ki #eung *ini .alangantrang satu#u.
71
+yeuna -iung ;anara geus #adi pamuda anu kasp sarta gagah pilih tanding.
+ri end%gna ta, disileungleuman ku *aga$iru ti 8unung &adang, nepi ka
megarna. +yeuna geus # adi hayam # ag% anu alus tur pikalucueun.
(ina hi#i p%, -iung ;anara amitan ka +ki #eung *ini .alangantrang, sabab
rk nepungan ra#a di 8aluh. 5nditna bari nglk hayam # ag% ta. . arang nepi
ka alun"alun ampr%k #eung &atih &ura$esi katut &atih &uragading. *n# %
-iung ;anara ma$a hayam # ag%, ta dua patih nga# ak ngadu hayam. Ku
-iung ;anara dilayanan. &ruk ba hayam th diadukeun. 'ayam patih lh
nepi ka pahna. &atih dua ngambek, barang rk ngar%nt%k, -iung ;anara
ngaleungit. (ua patih buru"buru lap%ran ka ra#a.
+ri -iung ;anara papanggih #eung !ngsr. Terus milu ka karat%n. *epi ka
karat%n, -iung ;anara nga#ak ngadu hayam ka ra#a . (uanana mak tand%n.
!amun hayam -iung ;anara lh, tand%nna nya$a -iung ;anara. /abalikna
lamun hayam ra#a nu lh, tand%nna nagara sabeulah, sarta -iung ;anara
baris di# enengkeun ra#a tur diaku anak.
8apruk ba atuh hayam th diadukeun. !ila"lila hayam -iung ;anara th
kadsh, terus kapahan. Ku -iung ;anara diba$a ka sisi -ibarani,
dimandian nepi ka lingna. 8apruk diadukeun deui. Keur kitu datang
*aga$iru ti 8unung &adang, nyurup kana hayam -iung ;anara. /anggeus
kasurupan *aga$iru, hayam -iung ;anara unggul. 'ayam ra#a lh nepi ka
pahna.
!uyu #eung #ang#ina -iung ;anara dibr nagara sabeulah, beulah kul%n. (i#
enengkeun ra#a sarta diaku anak ku &rabu .arma ;i# aya Kusumah . +ri
nagara anu sabeulah deui, beulah $tan dibikeun ka 'ariang .anga.
Ku Kabinkasan Ki !ngsr, -iung ;anara bisa patepung deui #eung
indungna nya ta ($i *aganingrum. !ila"lila rka perdaya ($i
&angrenyep th kanyah%an ku -iung ;anara. /aterusna atuh ($i
&angrenyep th ditangkep sarta dipan# arakeun dina pan# ara beusi.
'ariang .anga kacida ambekna basa nyah%eun yn indungna geus dipan#ara
ku -iung ;anara . (er atuh tarung. Taya nu lh sabab sarua saktina. Tapi
lila"lila mah 'ariang .anga th kadsh ku -iung ;anara. 'ariang .anga
dibalangkeun ka $taneun -ipamali . Tah, harita kaayaan 8aluh # adi dua
bagian th. Kul%neun -ipamali dicangking ku -iung ;anara. +ri
$taneunana dicangking ku 'ariang .anga.
#ina ;angajran 'astra 'unda, karya &rs. 7udi *ahayu
Sunda
7
2
Sasakala Gunung Tangku$an Parahu
K+-+TU3K)U* di hi#i leu$eung aya bag%ng putih. ta bag%ng th ga$na
ngan tatapa ba, geus mangpuluh"puluh taun. +ri anu ditapaan ku manhna,
hayang b%ga anak a$$ sarta bangsa manusa.
(ina hi#i $aktu bag%ng putih ngarasa hanaang. 4anhna indit ka hi#i tegalan,
deukeut $alungan -itarum. .arang datang ka dinya, manggih bat%k bal%kan,
hartina urut anu meulah du$egan. !%ba pisan ta bat%k bal%kan th, urut nu
m%r% uncal ka dinya. +ya hi#i bat%k bal%kan urut tuang Kang#eng &rabu. ta
bat%k th aya caian, nyata cikahampangan Kang#eng &rabu. .arang geus
marulang, kapanggih ku bag%ng putih. !antaran hanaang, leguk ba cai nu
ngemplang dina bat%k th diinum. +ri geus nginum ka$as aya nu nyaliara
kanaa$ak bag%ng putih, ka$as nu ngandeg reuneuh ba.
!ila"lila bag%ng putih th reuneuhna beuki ged. +ri gubrag %r%kna # elema
sarta a$$ geulis. &%hara ba bag%ng putih th at%heunana. +nakna
diciuman, digalnt%r bari disusuan. ta %r%k th tuluy dingaranan (ayang
/umbi.
*alika geus ged, p%k (ayang /umbi th nanyakeun bapa, 05bu, ari bapa
kuring th saha7 *aha #elema ka$as kuring ata$a bag%ng saperti 5bu72
0)uh, *yai anu geulis anak 5bu1 *yai mah henteu b%ga bapa. 4un enya mah
b%ga bapa, meureun aya di dieu,2 tmbal bag%ng putih .
0)uh, piraku 5bu, sakabh mahluk g kapan pada b%ga bapa, b%h manusa b%h
sat% h$an. *gan bangsa kakaian anu henteu b%ga bapa mah.2
!antaran anakna p%k deui p%k deui nanyakeun saban $aktu, ahirna bag%ng
putih th balaka. 0.apa hidep mah Kang#eng &rabu, di ditu ayana di karat%n,2
ck bag%ng putih. *gadng kitu (ayang /umbi p%hara reu$aseunana, #
eung u#ug"u#ug panasaran, hayang nepungan bapana.
0!amun kitu mah ayeuna knh ku kuring rk ditepungan,2 ck (ayang
/umbi.
(ayang /umbi kebat ba indit, nga#ug#ug ka kara#aan. Ku Kang#eng &rabu tuluy
diaku anak, diperenahkeun di hi#i tempat sarta dititah dia#ar ninun ka tukang
ninun. Teu lila %g (ayang /umbi geus mahr ninun kan. Ku Kang#eng
&rabu
73
tuluy dipangnyieunkeun saung rangg%n anu luhur di tengah leu$eung. +ri
baturna ngan ukur an#ing hideung nu ngaran /i Tumang.
(ina hi#i $aktu nalika (ayang /umbi keur ninun, tar%p%ngna murag ka k%l%ng
saung. !antaran seunggah kudu turun, p%k ba manhna ng%m%ng s%rangan.
0!euh, mun aya nu dak mangny%k%tkeun ta tar%p%ng, tangtu bakal diaku
salaki ku kuring.2
Kabeneran pisan di k%l%ng saung th aya /i Tumang, anu ngadngkeun
%m%ngan (ayang /umbi. ta tar%p%ng th dic%k%t ku /i Tumang sarta tuluy
dibikeun ka (ayang /umbi. Karuhan ba (ayang /umbi p%hara
reu$aseunana, teu nyangka yn anu mangny%k%tkeun tar%p%ng th an#ing,
lain manusa. 4angkaning manhna geus kedal ucap, rk ngaku salaki.
(ayang /umbi rumasa geus kapalang kedal ucap. Ka$as geus kitu
katangtuan ti ($ata, manhna tuluy hirup paduduaan #eung /i Tumang. Tepi
ka hi#i $aktu kakandungan. .r%l nga#uru, anakna lalaki, dingaranan
/angkuriang.
/angkuriang s%k resep ulin lulumpatan kadua /i Tumang. /akapeung bari
mama$a tumbak. .ele$er dilempagkeun, cleb nanceb kana tangkal kai.
/angkuriang surak s%rangan, bungah lantaran tumbakna meneran. /i Tumang
dihucuhkeun. /ebrut lumpat, ngudag kana tangkal kai, bangun keur ngudag
sat% b%r%an.
/angkuriang beuki mahr ba ngalempagkeun tumbakna. Tuluyna mah lain
saukur ulin lulumpatan, tapi mimiti dia#ar ngasruk ka leu$eung, nangan sat%
b%r%eun. 4%r% sat% na%n ba, careuh, peucang, ata$a mencek.
0Jung geura m%r% ka leu$eung, 5bu mah hayang dahar # eung ati mencek,2
ck (ayang /umbi hi#i $aktu.
/angkuriang tuluy indit ka leu$eung, dibarengan ku /i Tumang.
+nh pisan p% ta mah sasat%an th henteu aya nu katn#% ngaringkang hi#i"hi#i
acan. &adahal ilaharna mah s%k katn#% uncal ata$a mencek keur rendang
nyaratuan di tegalan. &% harita mah ka$as ngaleungit ka mana b%a.
/angkuriang geus asruk"asrukan ka saban tempat, ka lamping ka tegalan.
!apur sasat%an th teu kasampak tapak"tapakna acan. +ri /i Tumang bet
ngadakngadak kebluk deuih, henteu dak lulumpatan nangan sat% b%r%eun.
74
+$ahing ku #ngkl teu beubeunangan, ngan lkk ba /i Tumang th dipeuncit
ku /angkuriang. +tina diba$a balik sarta dipasrahkeun ka indungna. (ayang
/umbi puguh ba kacida at%hna, dagdag"dgdg ngasakan ta ati. *gan
barang /angkuriang balaka yn ta ati th ati /i Tumang lain ati mencek,
(ayang /umbi p%hara ambekna. /angkuriang dit%ktr%k sirahna ku sinduk tepi
ka ngucur getihan.
/angkuriang tuluy pundung, indit ti imahna nga#ug#ug ka tebh $tan.
4angtaun"taun leuleu$eungan tepi ka ahirna bras an#%g ka nagara siluman.
(i dinya /angkuriang guguru lmu kasaktn ka siluman nu $u#udna %ray
naga. /angkuriang ngulik lmu Tumbul 4uda. Jalma anu mib%ga ta lmu
bakal bisa meruhkeun sakumna #in #eung siluman. /anggeus lmuna katakan,
/angkuriang di#urungan sina indit deui ngalalana.
(ina hi#i $aktu manhna an#%g deui ka nagara siluman. !antaran geus b%ga
lmu kasaktn, /angkuriang bisa nglhkeun #in #eung siluman nu aya di ta
nagara. ta mahluk bangsa lelembut th tuluy tunduk ka /angkuriang.
(emi (ayang /umbi, sanggeus ditinggalkeun ku anakna, manhna ngarasa
kaduhung kabina"bina. 'irupna stu nunggelis. 4anhna tuluy indit ka tebh
kul%n, rk nangan /angkuriang. *gaprak ngalalana tepi ka an#%g ka 8unung
'alimun. (i dinya (ayang /umbi patepung #eung ra#a #in anu keur tatapa.
(ayang /umbi tuluy dia#ar rupa"rupa lmu kasaktn. /anggeus tamat
guguruna, manhna di#urungan sina indit deui ka tebh $tan. (i hi#i tempat
nu katelah 8unung .%h%ng manhna ngan#rek bumetah.
K%capkeun /angkuriang terus ba ngalalana. 4ileu$eungan migunungan
tepi ka puluh"puluh taun, tepi ka ahirna an#%g ka hi#i gunung. 4anhna
patepung #eung a$$ anu kacida geulisna. /angkuriang b%g%h sarta nga#ak
ka$in ka ta a$$, anu saenyana ta a$$ th (ayang /umbi, indungna
s%rangan. (ayang /umbi nya kitu deui, bubuhan geus papisah mangpuluh"
puluh taun, manhna kalinglap. 4h ba dak dia#ak ka$in. *gan basa
/angkuriang keur disiaran rk diala kutu, dina sirahna katn#% bet aya cda.
(ayang /umbi ngagebeg, reu$as lain dikieuna. 4anhna kakara inget, m%al
salah ieu lalaki th anak aing gerentesna, /angkuriang anu baheula kungsi
dit%ktr%k sirahna ku sinduk.
/ana#an geus dittlakeun yn manhna th anak pituin, /angkuriang teu
percaya sarta keukeuh ba nga# ak ka$in. 4ireungeuh anakna kitu, geu$at
ba (ayang /umbi nyiar akal.
75
0'eug kami dak dika$in, asal dipangnyieunkeun talaga #eung parahuna keur
lalayaran urang papangantn. ta talaga #eung parahu th kudu anggeus di#
ieun sapeuting,2 ceuk (ayang /umbi. Ku /angkuriang disanggupan ta
pamnta anu kacida banggana th.
'arita knh /angkuriang tuluy ngabendung $alungan -itarum. (iga$ teu
eureun"eureun sapeupeuting, dibantuan ku bangsa #in #eung siluman. *incak #
anari, talaga th geus ngemplang. Kari nyieun parahuna. Kabeneran aya
tangkal kai ged, ged%k dituar. Kai th tuluy ditilasan rgangna sarta dipapas
di#ieun parahu.
(ayang /umbi yakin yn pamntana m%al katedunan. &imanaeun teuing
nyieun talaga #eung parahu bisa anggeus sapeuting, ck pikirna. Tapi basa
katn#% talaga geus ngemplang #eung parahuna geus ngabagug rk anggeus,
manhna kacida reu$asna. (ayang /umbi bingung li$at saking. Kudu
kumaha carana, sangkan aing teu tulus ka$in, ck pikirna. 3as manhna inget
kana b%h rarang. 8eu$at ba ta b%h th dic%k%t tuluy diba$a ka
mumunggang. Ku manhna dikebut"kebutkeun, tepi ka bi#il cahaya b%das
ka$as balbat di beulah $tan. (adak sakala sasat%an leu$eung disarada.
4anuk rct . 'ayam ra%ng k%ngk%r%ng%k, da disangkana geus beurang.
/angkuriang ngagebeg barang nn#% di $tan geus bi#il balbat. 4anhna nu
keur ngageduk nganggeuskeun parahu tuluy ngahuleng a$ahing ku reu$as.
.i#il balbat tandana geus beurang. 4angka parahuna can anggeus, hartina
manhna m%al tulus papangantn # eung (ayang /umbi.
.akating ku handeueul kabina"bina, ngan #edak ba parahuna dita#%ng
satakerna. .ubuhan #alma sakti, parahu th mangpng #auh pisan. 8ubrag di
hi#i tempat, parahu th nangkub. Jleg salin rupa #adi gunung. ta gunung th
ki$ari katelah 8unung Tangkuban parahu. +ri talaga nu ngemplang ku
/angkuriang didupak tepi ka caina saat ng%ltrak . ta urut talaga th ki$ari #
adi padataran .andung anu ngampar lega pisan. Tunggul kai urut nuar
/angkuriang tuluy nga# angglk # adi 8unung .ukit Tunggul, $taneun
8unung Tangkuban &arahu. +ri rgang kai anu ngahunyud sarta geus
rangrang teu daunan, tuluy nga# angglk # adi 8unung .urangrang di bh
Kul%n.
76
Sasakala /aung Pan2 alu
K%capkeun di Kara# aan 4a#apahit, &rabu .ra$i#aya anu ngaheuyeuk eta nagara
keur anteng neuteup bulan purnama. *ginget"nginget ka#adian mangsa ka
tukang, ka#adian anu ngabengkahkeun dua kara# aan, Kara# aan 4a#apahit #
eung Kara# aan &a#a#aran. Ka# adianana memang geus lila pisan, geus kali$at
sa$atara puluh taun ka tukang. *yaeta ka#adian anu katelah &erang .ubat.
Timbul niat anu luhung dina manahna. *iat pikeun nyambungkeun deui
duduluran anu kungsi kapegat ku rasa ceuceub. /abab dihenteu"henteu %ge,
upama di#u#ut ka puhu mah, 3a#a 4a#apahit # eung 3a#a &a#a#aran teh ti
karuhunna mah tunggal sak%c%ran. -arana mah bisa ngali$atan pertikahan.
Kabeneran &rabu .ra$i#aya lalagasan keneh.
/ang &rabu .ra$i#aya enggal nyaur &atih. .arabat atuh nyaritakeun
pamaksudannana, nyaeta ngalamar putri Kara# aan &a#a#aran, anu geulis &utri
Kencana 3arang. Tu#uanana, taya lian pikeun nyambungkeun tali silaturahmi
anu kungsi pegat pisan.
0Kasalahan karuhun urang baheula, henteu hade lamun akibatna terus dikukut,
sarta henteu perlu di$ariskeun ka anak"incu.2
&atih sapuk kana pamaksudan /ang &rabu.
&%e eta keneh &atih tatan"tatan, ngumpulkeun balad sarta nyadiakeun bekel
pikeun indit nga#ug#ug ka Kara#aan &a#a#aran. )ta r%mb%ngan diluluguan ku
hi#i 4antri. (ina $aktu anu geus ditangtukeun, eta r%mb%ngan utusan
4a#apahit teh indit ninggalkeun nagarana ma#u ngul%n. !alampahan anu
henteu gampang lantaran ny%rang leu$eung geledegan.
Kacaturkeun eta r%mb%ngan utusan teh geus tepi bae ka puseur dayeuh
*agara &a#a#aran anu perenahna di (ayeuh Ka$ali. Utusan 4a#apahit
meunang pangbagea anu hade, b%h ti rahayat &a#a#aran, b%h ti 3a#a &a#a#aran.
4antri anu # adi k%k%l%t utusan 4a#apahit masrahkeun surat ti &rabu
.ra$i#aya anu unggelna se# a ngalamar &utri Kencana 3arang bari sakantenan
maheutkeun deui tali silaturahmi antara Kara# aan 4a# apahit # eung &a# a#
aran.
3a#a &a#a#aran nampi eta lamaran, ngingetkeun kana niat luhung 3a#a
4a#apahit. +# akan pikeun hirup sauyunan memang kudu ditarima kala$an
77
#embar. 4anak%m%, /ang &rabu .ra$i#aya teh yus$ana teu sabaraha geseh
sareng *yi &utri. Tumut kana kapalay sepuhna, *yi &utri %ge kersa
dipihukum ku 3a#a 4a# apahit. 4alah harita keneh %ge ditangtukeun
$aktuna. ;anci anu mustari pikeun # atukrami.
(ina $aktu anu geus ditangtukeun, /ang &rabu .ra$i# aya sareng
r%mb%nganana angkat ka &a#a#aran kangg% rendengan. /adugina ka
&a#a#aran, teras bae direndengankeun nyandingkeun kembang &a#a#aran
Kencana 3arang. 4unggah nurub cupu, nu kasep sareng nu geulis. (er atuh
ngayakeun pesta kacida ramena. &esta nagara tu#uh p%e tu#uh peuting. /agala
tatabeuhan ngageder taya reureuhna, lir anu nemb%ngkeun kabungah
nyacapkeun kas%n%.
/anggeus rengse pesta #eung sukan "sukan, &utri Kencana 3arang dicandak
ka 4a# apahit. *giring ka ingkang car%ge ngaheuyeuk dayeuh. 3umah
tanggana estuning reugreug pageuh, ditilaman ku kanyaah dipupuk ku
kadeudeuh. /a$atara bulan ti harita &utri Kencana 3arang $a$art%s ka
car%gena yen an# eunna ngandeg. /ang &rabu .ra$i# aya kalintang suka man
ahna.
*alika b%b%tna bade ma#eng ka salapan sasih, bet #%r%#%y $e dina manah *yi
&utri aya kapalay nyelang mulih ka &a#a#aran, ku margi palay babar di bali
geusanna nga#adi, disakaikeun ku ibu ramana katut kadang $argi. Ka$itna
mah ku /ang &rabu teu ka$idian. K%m% deui *yi &utri dina kaayaan b%b%t,
anu ceuk itungan indung beurang mah, m%al dugi ka sasasih %ge %r%k baris
medal.
*anging ku margi *yi &utri keukeuh, sareng nyari%sna dibarung ku merebey
mili, ahirna mah /ang &rabu teh leah manahna.
04angga atuh ari 3ai maksa angkat mah. 4ung hapunten, )ngkang teu tiasa
nga#a#apkeun, ku margi nu#u pameng mayunan nagara,2 saur /ang &rabu
.ra$i# aya. +n# eunna ngutus hi# i 4antri kapetengan, kangg% nga# a# apkeun
*yi &utri ka &a#a#aran.
/anggeus bekel katut para pangiringna sadia, bring atuh r%mb%ngan &utri
Kencana 3arang angkat ti 4a# apahit se#a nga# ug#ug ka &a#a#aran. +ngkat
nyacat ny%rang leu$eung geledegan, mipir"mipir pasir mapay"mapay
#ungkrang. *yi &utri angkatna ditandu kana # %li. (iaping ku 4antri katut
para p%ngga$a. /ana%s kedah ny%rang #alan rarumpil, *yi &utri katingal
par%manna bear marahmay, kumargi bade tepang sareng ibu ramana.
/anggeus sababaraha puluh p%e lumampah, r%mb%ngan *yi &utri an#%g ka
hi#i tempat di suku 8unung /a$al, kul%neun -iamis ayeuna. *yi &utri
ngara%s
78
nahnay sareng lalesu. /ering kara%s patuangan sapert%s nu bade babar. Terus
bae pupuhu r%mb%ngan teh paparentah supaya r%mb%ngan eureun di dinya
sarta nyieun sasaungan pikeun *yi &utri reureuh, #eung bisi enya deuih *yi
&utri babar di dinya.
4antri pupuhu r%mb%ngan paparentah deui, supaya ngadegkeun
$a$angunan anu t%haga. /abab Ki 4antri ningali galagat *yi &utri, kana
bakal lami reureuhna di dinya. &ikeun nyieun eta $a$angunan tea, l%ba
tangkal kai anu rubuh ditaluaran, anu ku urang $etan mah disebutna
0tumbang2. )ta tempat dingaranan bae &anumbangan. Ki$ari #adi ngaran
kacamatan di -iamis kul%n.
'enteu lepat tina panyangka sadayana, teu lami ti harita *yi &utri
ngalahirkeun. <r%kna kembar sapasang, istri"pameget. +nu mimiti medal teh
%r%k anu pameget, anu matak dianggap bae rakana. +ri anu istri, dianggap
raina. +ri balina dilebetkeun kana pendil sarta dikubur di handapeun tangkal
kai, kai badag sarta dahanna ngarampidak.
/aparant%s *yi &utri salirana #ag#ag, r%mb%ngan neruskeun deui
lalampahanana, nga#ug#ug ka Ka$ali, puseur dayeuh &a#a#aran. /ababaraha
p%e ti harita r%mb%ngan geus tepi. *yi &utri dibageakeun ku ibu ramana,
dibarung ku kabungah anu taya hinggana. K%m% deui ieu mulihna bari
nyandak murangkalih, kembar sapasang anu kasep #eung geulis, estu mulus
sarta taya kuci$ana.
*yi &utri nyaritakeun lalampahanana, Ti ka$it angkat ti 4a#apahit dugi ka
babarna di &anumbangan. 4ung eta murangkalih anu dua tea, teu acan
dipaparin #enengan. /aparant%s dietang sagala rupina, eta dua murangkalih
dipaparin # enengan ku eyangna, nyaeta 3a#a &a# a# aran. +nu pameget
#enenganana .%ngbang 3arang, ari anu istri #enenganana .%ngbang Kancana.
)ta murangkalih dir%r%k ku eyangna, kitu deui ibuna, Kencana 3arang. +n#
eunna henteu mulih deui ka car%gena di 4a# apahit, nyaeta ka /ang &rabu
.ra$i#aya tea. (ua murangkalih teh m%r%nt%d pisan. .euki gede teh beuki
temb%ng cahayana. .%ngbang 3arang kasep lir (e$a Kama#aya. .%ngbang
Kancana geulis lir (e$i 3atih. Kacida pisan dipikanyaahna ku nu #adi eyang,
ka$antu putu ti putra istri kameumeut.
Tapi nepi ka umurna nincak ruma# a, eta barudak teh henteu nyah%eun bapa
lantaran kacida dibunianana ku akina. Kitu deui sakabeh pangeusi karat%n,
di$anti"$anti ulah aya anu nyaritakeun bapana eta barudak anu aya di
79
4a#apahit. !ain ku nana%n, akina kacida risina, sieun incu anu kacida
dipikanyaahna, indit nepungan bapana di 4a#apahit, sasatna mah lunta ti
Kara# aan &a# a# aran.
.%ngbang 3arang #eung .%ngbang Kancana panasaran hayang nyah% bapana
anu saestu. Unggal nanyakeun ka sing saha bae, #a$abanana sarua, bapana
teh 3a#a &a# a# aran. )ta # a$aban henteu nyugemakeun hatena. /abab ibuna
ka 3a#a &a#a#aran teh nyebat +ma, meureun ka maranehna teh perenah incu.
.%ngbang 3arang #eung .%ngbang Kancana beuki gede teh beuki tambah
panasaran bae.
*epi ka hi#i mangsa mah, eta dua budak teh ngadesek hi#i emban, emban
kapercayaan ibuna ti bubudak supaya ngabe#akeun bapana anu sa#ati. Ku
lantaran terus diguliksek, ditanya ku duaan meh unggal usik. +hirna eta
emban teh eleh deet. &%k bae atuh ng%m%ng hal%n, 03ama 3aden teh anu
saleresna mah /ang &rabu .ra$i# aya 3a#a 4a#apahit.2
+yeuna .%ngbang 3arang nyah%eun bapana. Tangtu $e eta hal teh matak
kaget /ang 3a#a. (itanya saha anu mere nyah%, .%ngbang 3arang, kitu deui
.%ngbang Kancana, henteu daek betus lantaran inget kana #ang#ina, m%al
ngabe#akeun #alma anu mere nyah%na. *gan ti harita .%ngbang 3arang terus
ngurihit, sangkan akina ngidinan pikeun indit ka 4a#apahit. Tapi 3a#a &a# a#
aran henteu ngidinan bae, lantaran melang bisi kuma %nam di # alanna.
+hirna dina hi#i peuting #emplang #empling, .%ngbang 3arang ngal%l%s ti
karat%n, niatna geus gilig rek indit ka 4a# apahit, nepungan bapana anu #adi
ra#a di 4a#apahit. 5sukna, sapangeusi karat%n ibur, .%ngbang 3arang teu aya
di karat%n. .ur"ber anu nareangan ka ditu ka dieu. ;eleh anu diteanganana
henteu kapanggih, leungit lir anu diteureuy ku p%ekna bumi.
K%capkeun adina, .%ngbang Kancana, sanggeus nyah% nu #adi lanceuk
ngal%l%s, rerencepan nyusul ngal%l%s ti karat%n. 'enteu lila %ge .%ngbang
3arang kasusul, lantaran samemehna geus pasini #ang#i, tepung di hi#i tempat
anu dirusiahkeun. Terus atuh duanana neruskeun lalampahan, maksudna rek
nga#ug#ug ka 4a#apahit, nepungan bapana anu #adi ra#a di ditu.
.arang nepi ka hi#i tempat, anu ki$ari katelah &anumbangan tea, .%ngbang
!arang kacida hanaangna. K%k%tetengan neangan cai ka ditu ka dieu, $eleh
henteu manggih. .reh bae ningali pendil handapeun tangkal, ditingali ku
.%ngbang !arang aya caian, caina herang ngagenclang bangun tiis. 4atak
uruy nu keur meu# euhna hanaang.
80
'enteu diengkekeun deui, cai dina pendil teh dit%t%r nepi ka beak. Teuing
kumaha mimitina, pendil milepas. .lus teh asup kana sirah .%ngbang !arang.
/irah .%ngbang !arang seret beuheung, katutupan ku pendil anu di#ieunna tina
beusi. (ic%ba dilaan, malah ku duaan, hese pisan. Ti dinya .%ngbang !arang
indit, leumpangna ditungtun ku .%ngbang Kancana, maksudna rek menta
tulung ka nu lian.
/akur #alma anu dipentaan tulung, eu$euh anu bisaeun ngalaan eta pendil. Ti
dinya aya #alma anu ngabe#aan, sangkan .%ngbang !arang diba$a ka dukun,
dukun kaceluk sakti, ngaranna +ki 8arahang. .arang tepung #eung +ki
8arahang, barabat atuh .%ngbang Kancana nyaritakeun lalampahanana ti
a$alnepi ka ahir. (itetek taya nu kali$at.
/anggeus ngadenge caritaan .%ngbang Kancana, p%k +ki 8arahang ng%m%ng
antare.
0)ta teh panga#aran keur hidep duaan, yen sagala kalakuan anu henteu diidinan
ku k%l%t, s%k matak aya balukarna anu henteu ngeunah. Jeung deuih, U#ang,
*yai, ari nginum n%t%r tina pendil teh kalakuan anu teu hade.2
+ki 8arahang karunyaeun ka .%ngbang !arang. &%kna, 0Keun sugan bisa
urang akalan ku +ki.2
/up +ki 8arahang ka kamarna, metakeun tatali paranti ngukus ka karuhun. +ki
8arahang sidakep sinuku tunggal, neneda pituduh ka 'yang ;idi. +ki
8arahang meunang ilapat, yen eta pendil kudu dibeulah ku ku#ang pusaka.
+ki 8arahang ny%k%t ku#ang pusaka, pek dikadekkeun kana pendil beusi. Teu
sakara"kara, pendil bencar sapada harita.
.%ngbang !arang #eung .%ngbang Kancana dititah ngan#rek heula di dinya,
ulah $ara neruskeun lalampahanana. )ta dua ruma# a teh nurut ka +ki
8arahang. (ina hi#i p%e, +ki 8arahang rek iinditan. /amemeh +ki 8arahang
indit papad%n heula, sangkan .%ngbang !arang .%ngbang Kancana ulah
$ani$ani ulin ka -ipangbuangan. +ri -ibangbuangan teh mangrupa talaga,
anu caina canembrang herang.
+b%ng n%n%man keur meu# euhna belekesenteng, dicaram teh lain nurut tapi
kalah ka panasaran. .%ngbang !arang #eung .%ngbang Kancana siga anu
ngaha# akeun ulin ka -ibangbuangan. .reh ningali cai talaga anu sakitu
herangna. J%r%# %y bae lanceukna aya karep hayang k%k%# ayan. Teu l%ba
carita, gebrus .%ngbang !arang ancrub, terus k%k%#ayan bangun nu
ngeunaheun naker.
81
.%ngbang Kancana kabitaeun, brus ka talaga. (uaan arulin k%k%#ayan sukan"
sukan dina cai.
!ila"lila dina saluar a$ak eta dua n%n%man bari#il bulu belang k%neng #eung
hideung. Janggelek bae duanana # adi maung. 4aung l%daya # alu #eung
bikang. .arang duanana saladar kana eta ka#adian, terus silihrangkul bari
ceurik paungku"ungku. (uanana kaduhung geus ngarempak larangan. Tapi
kaduhung ti pandeuri mah taya gunana.
(ua maung ka# a# aden teh balik deui nepi ka panga#rekanana di imah +ki
8arahang. +ki 8arahang geus nyampak deui di dinya. 8eus teg bae eta
maung teh maung ka#a#aden, .%ngbang !arang #eung .%ngbang Kancana,
anu geus ngad%n mandi di -ipangbuangan. &%k +ki 8arahang ng%m%ng bari
dareuda, 0+yeuna mah +ki henteu bisa nulungan lantaran hidep duaan geus
ngarempak larangan # eung henteu nurut kana papatah k%l%t.2
(ua maung ka# a# aden teu pan# ang tatanya. /anggeus amitan ka +ki
8arahang, duanana neruskeun deui lalampahanana. .arang meuntas di
;alungan -imuntur, duanana ampir"ampiran keuna ku a#al lantaran ka#iret ku
akar %y%ng. /anggeus leupas tina eta bahaya, .%ngbang !arang kaba$a palid
ku ;alungan -imuntur anu caina tarik.
.%ngbang !arang kaba$a palid ka hilir, terus kased%t asup kana ga$ul
tataheunan, nyaeta tangkal ka$ung anu dib%b%k tengahna, tataheunan paranti
ngala lauk di $alungan. Untungna bae ditulungan ku hi#i patani. .%ngbang
!arang katut ga$ulna, dihan# atkeun ka darat ku eta patani. Tuluy eta ga$ul
teh dibeulah ku kampak. /akali dua kali, nepi ka puluhan kalian, tapi ga$ul
teh teu daek beulah bae.
Ku lantaran geus ngarasa taak, .%ngbang !arang diba$a ka 3a#a &an#alu anu
harita mah linggihna di (ayeuhluhur. .%ngbang Kancana ngiclik di
tukangeunana. /r%g ka payuneun 3a#a &an#alu, barabat eta dua maung teh
nyaritakeun lalampahanana ti a$al nepi ka ahir. 3a#a &an#alu kacida pisan
karunyaeunana. 8a$ul dilaan tina a$ak .%ngbang !arang, m%l%ny%n siga
anu babarieun pisan.
4inangka mulang tarimana ka 3a#a &an#alu, .%ngbang !arang #eung .%ngbang
Kancana # ang# i m%al ngaganggu ka turunan &an#alu i$al anu
ngalampahkeun tilu perkara. Kahi#i, anu nginum dit%t%r tina pendil. Kadua,
anu melak tangkal
82
%y%ng. Katilu, anu nyieun ga$ul tina ka$ung bari henteu dibeulah heula. )ta
# ang# i maung ka# a# aden teh dikuatan ku # ampe pamake 3a#a &an#alu.
Ti dinya eta dua maung kaka# aden teh neruskeun deui lalampahannana, ny%rang
leu$eung"leu$eung geledegan, mipir"mipir pasir, mapay"mapay #ungkrang,
ngaraas teuing sabaraha $alungan. +hirna an# %g bae ka Kara# aan 4a#
apahit, maksudna rek nepungan bapana.
.arang sr%g ka la$ang saketeng karat%n, gulang "gulang anu nga#aga la$ang
pahibut bari nyangking pakarangna. !antaran disampeurkeun ku maung,
maung sadua"dua #eung galede deuih. Tuluy bae atuh maung teh pada
ngepung. 8ancang dihuit ku .%ngbang !arang. +nu ngarepung karaget
tingraringeuh, mireungeuh aya maung bisa cacarita.
.%ngbang !arang nyaritakeun, saenyana manehna duaan teh putra 3a#a 4a#
apahit, /ang &rabu .ra$i#aya, ti &utri Kencana 3arang ti &a# a# aran. 8eus
kitu mah, eta dua maung teh dianteurkeun ka #er% karat%n, ngadeuheus ka
/ang &rabu .ra$i#aya anu harita nu#u aya di paseban, ngempel sareng abdi"
abdi karat%n.
/ang &rabu .ra$i#aya kaget manahna nampi dua tatamu aneh anu
ngadeuheus. .arabat atuh .%ngbang !arang nyaritakeun lalak%nna ti mimiti
ngal%l%s ti &a# a# aran, r%bah $u#udna #adi maung di per#alanan, tug dugi ka
ayeuna aya di payuneun ramana. *gadangu kitu, /ang &rabu ngagabrug. (ua
maung kembar teh digalent%ran, nyacapkeun kas%n% ka nu nembe tepang.
Tapi ku lantaran ayeuna mah geus beda, $u#udna geus r%bah #adi maung
l%daya, p%k bae /ang &rabu .ra$i#aya sasauran.
0U# ang, *yai, sana# an ayeuna geus r%bah, tapi taya bayana pikeun nyieun
kahadean, taya salahna pikeun meunang kabag#aan.2
.%ngbang !arang ditimbalan #adi ra#a di sakuliah leu$eung 4a# apahit. +ri
.%ngbang Kancana ditimbalan #adi ratu di sakuliah leu$eung &a#a#aran.
-euk saka%l, sataun sakali unggal 4ulud, eta dua maung s%k ngaha#akeun
papendak. +ri tempatna matuh di &an#alu. *ya ti harita deuih aya pacaduan
pikeun sakabeh turunan &an#alu, nyaeta teu meunang n%t%r cai tina pendil, teu
meunang melak %y%ng, # eung teu meunang nyieun kulu$ung tina ka$ung anu
henteu dibeulah heula.
83
Sasakala /a2 alengka
(ina abad ka @A5, di $e$engk%n 4a# alengka ayeuna aya tilu kara# aan, -akra
*ingrat ngaheuyeuk kara# aan"kara# aan 3a# agaluh, &ucuk Umum di Talaga
#eung *yi 3ambut Kasih ratu /indangkasih. *yi 3ambut Kasih lain bae
geulis ka$anti"$anti, tapi deuih ka$entar sakti tur gede $iba$a #eung gede
k%mara, sarta #adi panutan masarakat.
/abagian tina $e$engk%n /indangkasih teh masih mangrupa leu$eung. (i
antara tutu$uhanana aya anu disebut tangkal ma#a, anu hasiatna pikeun
nyageurkeun kasakit muriang. Teu #auh ti /indangkasih, di -ireb%n aya /yeh
+riB 'idayatull%h. Jaman harita di -ireb%n sumebar kasakit muriang. !%ba
anu kaserang. /yariB 'idatull%h ngutus &angeran 4uhamad #eung /iti
+rmilah pikeun neangan buah ma#a sangkan urang -ireb%n anu katerap
panyakit muriang calageur deui. *ya terus bae utusan teh arindit, salian ti rek
neangan buah ma# a teh, &angeran 4uhamad # eung /iti +rmilah b%ga tu#uan
se# en nyaeta rek nyebarkeun +gama 5slam.
!antaran utusan ti -ireb%n daratangna ka /indangkasih henteu permisi heula,
*yi 3ambut Kasih ngarasa teu suka $e$engk%n kaka$asaanna ditincak ku
tatamu anu teu di%ndang ti nagara se# en. *yi rambut Kasih nga$atek
kasaktianana. !eu$eung nu asalna pinuh ku tangkal ma#a teh langsung
ngaleungit. )ta utusan teh teu manggih anu diteanganana, lantaran tangkal
ma#a anu tadina l%ba teh # adi eu$euh.
04a# ane langka, ma# ane langka,2 ceuk utusan dina basa -ireb%n, nu
maksudna ma# ana eu$euh. *ya nelah bae # adi 4a# alangka terusna dir%bah #
adi 4a# alengka. /ana# an anu diteanganana teu kapanggih %ge, pangeran
4uhamad #eung /iti +rmilah henteu terus mulang ka -ireb%n, ceuk
angkeuhanana sugan $ae dina hi#i $aktu mah bakal manggihan tangkal 4a#a.
*u matak eta utusan teh teu eureun"eureun neangan tangkal ma#a tea, bari
sakalian nyebarkeun agama 5slam.
/abada nga$urukan bagbagan agama 5slam ka balarea di sa$atara tempat,
&angeran 4uhamad terus matuh di gunung 4argatapa, ari /iti +rmilah itikap
satekah p%lah pikeun ngislamkeun *yi 3ambut Kasih ngan keukeuh teu
hasil. *yi 3ambut Kasih tetep tukuh kana agamana, tapi kaahirna mah
ngahiang.
84
/abada ditinggalkeun ku ratuna, kara#aan /idang Kasih aya dina kaka$asan
-ireb%n sarta saterusna mah 4a# alengka. &angeran 4uhamad tilar dunya,
dimakamkeun di 4argatapa, ari /iti +rmilah mah dimakamkeun di tukangeun
&end%p% Kabupaten 4a#alengka, ayeuna anu katelahna makam 0Ki .edeng
.ad%ri2.
Sunda
8
5

22 Dongeng

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

22 Dongeng

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

2011

22 Dongeng Jeung Sasakala

Anda mungkin juga menyukai