2.

ANALIZA BUDETSKE POLITIKE I BUDETA

GRADA BANJALUKA
- s aspekta graanskog uea -




Naruilac:
Re:akcija Graanska inicijativa za Banju Luku
Autor:
GEA Centar za istraivanja i studije
Recenzent:
Aleksandar Dragani








Banja Luka
juli 2013. godine
Ovaj projekat je omoguila velikoduna podrka
amerikog naroda putem Amerike ambasade u
Sarajevu i svi stavovi, miljenja i zakljuci izneseni
ovdje ne odraavaju nuno stav Amerike ambasade
ili Vlade SAD, ve iskljuivo autora.
3.
Re:akcija i budet Grada Banje Luke




Re:akcija, graanska inicijativa za Banju Luku, je u duhu svoje misije, podsticanja javnog
dijaloga o bitnim drutvenim procesima, ovaj put odluila da svoju panju usmjeri na
temu budetiranja, te je u skladu s tim inicirala sprovoenje strune analize budetske
politike i samog budeta Grada Banje Luke za 2012. godinu.

Razloge fokusiranja na ovaj proces, pronali smo u vidnoj nemogunosti graana da
razumiju mehanizme odreivanja budetskih prioriteta i tokova, neefikasnim javnim
raspravama, kao i optem nedostatku komunikacije izmeu Gradske uprave i graana
odn. mjesnih zajednica. Posljedica svega navedenog jeste znaajno odsustvo interesa
graana da aktivnije uestvuju u budetiranju, ime je ovo postao proces koji se odvija
daleko od javnosti. Iz tog razloga, nastojali smo da pronaemo glavne uzroke ovakvog
stanja, kako bismo doprinijeli efektivnosti i transparentosti itavog procesa.

Analiza koja je pred Vama, predstavlja jedno analitiko, ali i edukativno tivo o pitanjima
javnog novca u Banjoj Luci. Vjerujemo da e ovaj tekst podstai mnogobrojne diskusije na
temu budetiranja i da e doprinijeti ne samo stvaranju prijedloga, ve i usvajanju novih
politika od strane Grada, kako bi pojedinci i grupe graana u Banjoj Luci mogli razumjeti
proces upravljanja javnim novcem i dati sopstveni doprinos njegovom efikasnijem
troenju.






Re:akcija je neformalna koalicija deset organizacija civilnog drutva koje djeluju na podruju Banje Luke.
Oformljena 2011. godine, nastala je s ciljem stvaranja kritike misli i podsticanja drutvene akcije pojedinaca i
grupa graana u Banjoj Luci.
4.
SADRAJ

Saetak ................................................................................................................................................... 5
1. Uvod ................................................................................................................................................ 6
2. Metodologija ................................................................................................................................ 7
3. Analiza pravnog okvira ............................................................................................................ 9
3.1. Propisi kojima se definie proces planiranja i usvajanja budeta na nivou lok. zajednice ... 10
3.2. Propisi kojima se definie sadraj budetskog dokumenta ............................................................... 13
3.3. Pravni okvir za postupak izvrenja i izvjetavanja ............................................................................... 14
3.4. Ocjena - da li je postojei pravni okvir smetnja veoj transparentnosti budetskog procesa
u lok. zajednicama? ..................................................................................................................................................... 18
4. Budetska praksa Grada Banjaluka ................................................................................. 21
4.1. Prihodi i rashodi Grada ........................................................................................................................... 21
4.1.1. Struktura prihoda i rashoda ............................................................................................................ 23
4.1.2. Trendovi i planiranje prihoda i rashoda .................................................................................... 26
4.2. Realizacija procesa planiranja i usvajanja Budeta Grada za 2012. godinu ............. 30
4.2.1. Realizacija budetskog kalendara ................................................................................................ 30
4.2.2. Komunikacija s graanima javne rasprave ........................................................................... 31
4.3. Razumljivost sadraja budetskog dokumenta ........................................................................ 33
4.4. Izvrenje budeta i izvjetavanje ............................................................................................ 38
4.5. Ocjene budetske prakse Grada Banjaluka ......................................................................... 41
4.5.1. Ocjena dostupnosti informacija ..................................................................................................... 41
4.5.2. Ocjena razumljivosti i relevantnosti sadraja budetskih dokumenata ....................... 42
4.5.3. Ocjena otvorenosti budetskog procesa i ukljuenosti javnosti ...................................... 43
4.6. Budetska praksa prikazana kroz brojeve .................................................................................. 45
5. Preporuke .................................................................................................................................. 47
6. Koriteni izvori i literatura ................................................................................................. 51
5.
Saetak

Rezultati analize budetske politike i budeta Grada Banjaluka za 2012. godinu ukazuju
na odsustvo istinske elje gradskih vlasti da se u znaajnijoj mjeri podstakne ukljuenost
graana tokom planiranja i pripreme budeta. Iako postoji deklarativno opredjeljenje
organa uprave da se kroz komunikaciju s javnou doe do to kvalitetnijeg budetskog
dokumenta, brojni su nedostaci u trenutnoj praksi koji govore suprotno.
Kanali dvosmjerne komunikacije s
graanima ne koriste se u dovoljnoj mjeri a
javne rasprave u mjesnim zajednicama, kao
osnovni vid direktne komunikacije sa
stanovnitvom tokom budetskog procesa,
ne daju eljene rezultate s aspekta
graanske ukljuenosti. Naime, ovi dogaaji
su slabo posjeeni, traju kratko i organizuju
se samo u manjem broju mjesnih zajednica.
to je jo vanije, prezentacija sadraja
budetskog dokumenta nije prilagoena
specifinim zahtjevima graana mjesne
zajednice u kojoj se javna rasprava odrava,
ve naprotiv, budet se prezentuje u optoj
formi to dodatno destimulie graansku
participativnost.
Kada se govori o informisanosti, ak ni
osnovni dokumenti kao to su Izvjetaj o
izvrenju budeta Grada ili Izvjetaj o
provedenom Programu javnih rasprava nisu dostupni za iru javnost i ne objavljuju se na
zvaninom web portalu Grada. Informacije dostupne graanima tokom planiranja i
realizacije budeta su na niskom nivou i ne obezbjeuju potreban nivo njihove
informisanosti kako bi mogli kvalitetno uestvovati u budetskom procesu.
S druge strane, dio odgovornosti za neaktivnost u procesu kreiranja budeta Grada snose
i sami graani. Rijetke su inicijative i prijedlozi upueni s njihove strane kada je priprema
budeta u pitanju pa se stie utisak da su nedovoljno zainteresovani za rjeavanje
problema u okviru svojih mjesnih zajednica. Generalna je ocjena da kod graana jo
uvijek nije izgraena svijest o ulozi i znaaju njihovog uea u donoenju odluka o
bitnim pitanjima za razvoj Grada, ukljuujui tu i planiranje gradskog budeta.
Shodno tome, uvaavajui rezultate provedenog istraivanja i analize, ovaj dokument
daje niz optih i pojedinanih preporuka koje imaju za cilj unaprijediti budetsku politiku
grada Banjaluke i dati konkretne odgovore na uoeni problem nedovoljne participacije
graana u budetskom procesu.
Manje od 0,2% registrovanih biraa
Grada uestvovalo u javnoj raspravi o
Nacrtu budeta za 2012. godinu.
2 dana su imali graani na
raspolaganju da se upoznaju sa
sadrajem Nacrta budeta prije
odravanja prve javne rasprave.
Za 4 dana su zavrene sve javne
rasprave po mjesnim zajednicama o
Nacrtu budeta za 2012. godinu.
Od ukupno 57 mjesnih zajednica,
javne rasprave su odrane u njih 5.
Samo dvoje graana dostavilo je svoje
pisane zahtjeve/inicijative Gradu
tokom trajanja javne rasprave.
0 izvjetaja o izvrenju budeta Grada
je objavljeno na internet stranici
Grada.
0 izvjetaja o provedenim javnim
raspravama na kojima su uestvovali
graani je dostupno javnosti.
6.
1. Uvod

Jedna od definicija budeta lokalne zajednice kae da je to sistematizovani pregled
planiranih sredstava i izdataka grada ili optine za narednu fiskalnu godinu. U tom smislu
budet predstavlja okvir za troenje javnih sredstava koja se prikupe tokom godine
putem razliitih poreza, doprinosa, naknada, taksi i drugih oblika javnih prihoda koje
opet, direktno ili indirektno, plaaju graani. Istovremeno, budet predstavlja ogledalo
ciljeva i politika jedne lokalne zajednice u buduem periodu jer gotovo sve planirane
aktivnosti u funkciji ostvarenja tih ciljeva, treba da nau svoje mjesto i u budetu. Drugim
rijeima, budet je mjesto gdje planovi prerastaju u konkretne aktivnosti i gdje se
obeanja (ukljuujui i ona obeanja iznesena tokom predizbornih kampanja) sprovode u
djelo.
Imajui u vidu da je, na neki nain, budet ogledalo politike, jasno je zbog ega u
zemljama s razvijenom demokratskom kulturom postoji znaajan interes javnosti za
mnoga pitanja koja se tiu budeta. Graani ele da znaju i odluuju o tome kako e se
troiti njihov novac. Pri tome je osnovni preduslov za uee graana u procesu
odluivanja o budetu njihova informisanost pa je, u skladu s tim, zadatak organa lokalne
samouprave (optine ili grada) da obezbijedi javnost rada i prui informacije o svim
bitnim pitanjima u procesu kreiranja, usvajanja i izvrenja budeta. To je, uostalom,
jedan od osnovnih principa evropske politike podsticanja graana da uestvuju u
procesu politikog odluivanja. Kao to je istaknuto u Preporuci broj 19 Komiteta
ministara Savjeta Evrope
1
iz 2001. godine pod nazivom Uee graana u javnom ivotu
na lokalnom nivou, informisanje predstavlja prvi stub neposrednog uea graana u
procesu kreiranja i donoenja odluka u lokalnoj sredini. U Preporuci se dalje navodi
potreba uvoenja vee transparentnosti u nainu funkcionisanja lokalnih institucija i
samouprava, posebno u domenu javnosti procesa odluivanja, dostupnosti informacija te
voenju politike veoma irokih komunikacija kako bi graanima bila pruena prilika za
bolje razumijevanje glavnih pitanja od vanosti za zajednicu, kao i posljedica vanih
politikih odluka koje donose odgovarajua tijela lokalne samouprave.
U tom kontekstu treba posmatrati i ovo istraivanje koje ima za cilj da analizira
budetsku politiku i ponudi preporuke na bazi kojih bi se realizovala kampanja javnog
zagovaranja za poboljanje postojeeg pravnog okvira, kao i procesa kreiranja, usvajanja
i realizacije budeta Grada Banjaluka. Preporuke iz ovog dokumenta treba da doprinesu
odgovornijem, efektivnijem i transparentnijem troenju javnih budetskih sredstava uz
vee uee i uticaj graana na proces definisanja budetske politike Grada Banjaluka,
kako kroz individualan angaman, tako i kroz djelovanje putem savjeta mjesnih zajednica
ili u okviru organizacija civilnog drutva.

1
Recommendation Rec(2001)19 on the Participation of Citizens in Local Public Life
7.
2. Metodologija

Metodoloki pristup za izradu analize budetske politike i budeta Grada Banjaluka
osmiljen je na bazi projektnog zadatka koji je prethodno definisala Re:akcija
2
, kao
naruilac analize. Autorski tim Centra za istraivanja i studije - GEA
3
odluio se za
metodoloki pristup koji je zasnovan na provoenju dvije kljune faze, istraivake faze u
okviru koje su prikupljene neophodne informacije i materijali kao podloga za narednu,
analitiku fazu, u kojoj je izvrena analiza prikupljenih podataka s ciljem identifikovanja
slabosti aktuelnog procesa budetiranja Grada Banjaluka i davanja preporuka za izmjenu
istog u pravcu vee transparentnosti i otvorenosti za uee graana u tom procesu.

Istraivaki dio posla podrazumijevao je kombinovani pristup u prikupljanju podataka i
informacija. Tokom istraivanja koje je raeno u periodu juni/juli 2013. godine posebna
panja bila je posveena prikupljanju informacija i materijala od strane aktera koji su bili
direktno ukljueni u proces kreiranja Budeta za 2012. godinu. U pripremi ovog
dokumenta autorski tim je obavio niz razgovora i to sa:
slubenicima Odjeljenja za finansije administrativne slube Grada;
predstavnicima Komisije za finansije iz prethodnog saziva Skuptine grada;
odbornicima Skuptine grada;
predsjednicima savjeta mjesnih zajednica;
korisnicima budeta;
predstavnicima organizacija civilnog drutva koje djeluju na podruju Grada.

Pored toga, predstavnici Centra za istraivanja i studije - GEA uzeli su uee i na javnoj
raspravi koja je upriliena u Banskom dvoru povodom Nacrta rebalansa budeta Grada
za 2013. godinu kako bi na licu mjesta stekli uvid u efikasnost jednog od najee
koritenih kanala komunikacije sa graanima.

Uz navedeno, istraivaki dio posla obuhvatio je i pregled sekundarnih izvora i podataka,
prikupljanje relevantnih zakona i propisa, prikupljanje informacija o pripremi budetske
dokumentacije, pregled sadraja slubenog web-sajta Grada kako bi se ocijenila
dostupnost budetskih dokumenata, prikupljanje informacija o dobrim politikama
budetiranja na lokalnom nivou u zemljama iz okruenja i EU, te drugo.

Analitiki dio podrazumijevao je provoenje funkcionalne i kvalitativne analize (kako
je bilo ve definisano u samom projektnom zadatku) pri emu je funkcionalna analiza
imala za cilj pruiti generalni osvrt na budetsku politiku Administrativne slube grada
Banjaluka (u daljem tekstu ASBL), ukljuujui pravni i institucionalni okvir za postupak

2
Re:akcija je neformalna koalicija deset organizacija civilnog drutva koje djeluju na podruju Banjaluke
3
Centar za istraivanja i studije GEA je think tank organizacija iz Banjaluke koja se bavi analizom javnih
politika od znaaja za odrivi razvoj
8.
izrade, donoenje i praenje izvrenja budeta. Ovdje treba napomenuti da su za potrebe
funkcionalne analize u dijelu koji se odnosi na institucionalni i pravni okvir za postupak
planiranja, usvajanja i izvrenja budeta, koriteni materijali iz nedavno objavljenog
dokumenta Centara civilnih inicijativa koji analizira budetske javne politike na nivou
lokalnih samouprava (izmeu ostalih i za Grad Banjaluku) i gdje se, izmeu ostalog,
tretira i to pitanje.

Kvalitativna analiza koritena tokom izrade ovog dokumenta imala je za cilj da sagleda
injenino stanje u vezi sa postupkom planiranja, usvajanja i realizacije Budeta Grada za
2012. godinu te predloi, kako sistemska tako i pojedinana rjeenja sa aspekta:
dostupnosti budeta i budetskih dokumenata
razumljivosti samog sadraja budetskih dokumenata
otvorenosti budetskog procesa

Shodno tome, ocjene, preporuke i prijedloge navedene na kraju ovog dokumenta ne treba
shvatiti kao elju da se po svaku cijenu kritikuje rad ASBL, ve naprotiv, kao izraz
nastojanja da se ponude adekvatni odgovori na otvorena pitanja i uoene manjkavosti u
budetskoj praksi Grada Banjaluka. Konano, time se na praktian nain htjelo podrati
zvanino opredjeljenje gradskih vlasti da se kroz bolju komunikaciju sa graanima doe
do to kvalitetnijeg budetskog dokumenta
4
.


















4
Vidjeti Uputstvo za pripremu Budeta grada Banjaluka za 2014. godinu (Poglavlje III - Opis planirane
politike Grada za 2014. godinu)
9.
3. Analiza pravnog okvira

Pravni okvir kojim se regulie planiranje, donoenje i izvrenje budeta Grada Banjaluka,
kao i uee graana u tom procesu, ini set zakonskih i podzakonskih akata od kojih su
najvaniji Zakon o lokalnoj samoupravi, Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske,
Statut Grada Banjaluka, Poslovnik Skuptine Grada Banjaluka, Pravilnik o budetskim
klasifikacijama, sadrini rauna i primjeni kontnog plana za korisnike prihoda budeta
Republike, optina, gradova i fondova kao i niz drugih dokumenata. U narednom tekstu
kratko je predstavljena legislativa relevantna za budetski proces na nivou Grada
Banjaluka.
U skladu sa Zakonom o lokalnoj samoupravi optina ili grad prikuplja i naplauje
sopstvene prihode i upravlja gradskom imovinom, odnosno ima nadlenosti donoenja
budeta i zavrnog rauna budeta, putem skuptine grada koja je organ odluivanja i
kreiranja politike grada. Istim zakonom propisane su i obaveze koje imaju jedinice
lokalne samouprave u pogledu informisanja javnosti o izvravanju poslova iz svoje
nadlenosti, broju zaposlenih i drugo. U tom smislu precizirano je da organi jedinice
lokalne samouprave podnose javnosti godinje izvjetaje u kojima se porede postignuti
rezultati sa planiranim programskim ciljevima. Takoe, Zakonom o lokalnoj samoupravi
spomenuti su i neki od osnovnih oblika neposrednog uea graana u lokalnoj
samoupravi kao to su referendum, zbor graana, graanska inicijativa, mjesna
zajednica, paneli graana, eme prijedloga, "sati graana" u skuptinama optina i drugi.

Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske ureuje se budetski sistem -
priprema, planiranje, nain izrade, donoenje i izvrenje budeta gradova, zaduivanje i
otplata duga, raunovodstvo, izvjetavanje i kontrola budeta gradova i optina.
Pravilnikom o budetskim klasifikacijama, sadrini rauna i primjeni kontnog plana
za korisnike prihoda budeta Republike, optina, gradova i fondova propisuju se
budetske klasifikacije za budetske korisnike u skladu sa Zakonom o budetskom
sistemu Republike Srpske.
Statutom Grada Banjaluke ureeni su poslovi Grada kao teritorijalne jedinice lokalne
samouprave koji obuhvataju poslove iz samostalne nadlenosti, i poslove prenesene
posebnim zakonom. Poslovi iz samostalne nadlenosti Grada Banjaluke obuhvataju
poslove iz oblasti normativne djelatnosti, poslove upravljanja gradom, i poslove na planu
pruanja usluga. Grad ima pravo da se bavi i svim drugim pitanjima od lokalnog interesa,
koja nisu iskljuena iz njegove nadlenosti, niti su dodijeljena nekom drugom nivou
vlasti. Grad, u okviru normativne djelatnosti i upravljanja gradom, donosi budet i
zavrni raun budeta.
Poslovnikom Skuptine Grada Banjaluka regulie se, izmeu ostalog, postupak
donoenja akata te javnost rada Skuptine Grada.
10.
3.1. Propisi kojima se definie proces planiranja i usvajanja budeta na nivou
lokalne zajednice

Kao to je ve navedeno, najvaniji koraci u procesu planiranja i usvajanja budeta
opisani su Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske. Budetski sistem
Republike Srpske ine budet Republike, budeti optina i gradova i finansijski planovi
fondova (budeti fondova). Jedinstvenost budetskog sistema Republike obezbjeuje se
zajednikim pravnim ureenjem, jedinstvenom budetskom klasifikacijom, upotrebom
jedinstvene budetske dokumentacije za izradu budeta Republike, optina i gradova i
fondova, jedinstvenim sistemom budetskog raunovodstva, jedinstvenim kriterijumima
za budetsku kontrolu i jedinstvenim principima na kojima se zasniva budetski
postupak.
Ishodite za pripremu i izradu nacrta budeta ini Dokument okvirnog budeta (u daljem
tekstu: DOB). DOB je akt koji sadri makroekonomske projekcije i prognoze budetskih
sredstava i izdataka za sljedeu godinu i naredne dvije fiskalne godine. DOB usvaja Vlada
a nakon to optine i gradovi analiziraju DOB dostavljen od strane Vlade, pristupa se
utvrivanju nacrta i pripremi prijedloga budeta optina i gradova. Utvrivanje nacrta i
prijedloga budeta optina i gradova sprovodi se prema sljedeoj proceduri
5
:
optinski i gradski organ uprave nadlean za finansije dostavlja nacrt budeta
optine, odnosno grada nadlenom izvrnom organu optine i grada,
nadleni izvrni organ optine i grada po potrebi od optinskog i gradskog organa
uprave nadlenog za finansije zahtijeva dodatne informacije ili obrazloenja koja se
odnose na nacrt budeta optine i grada za narednu fiskalnu godinu,
nadleni izvrni organ optine i grada utvruje nacrt budeta optine i grada i
dostavlja ga Ministarstvu,
Ministarstvo daje preporuke na dostavljeni nacrt budeta optine i grada,
nadleni izvrni organ optine i grada dostavlja skuptini optine i grada nacrt
budeta optine i grada na izjanjavanje,
skuptina optine i grada se izjanjava o nacrtu budeta optine i grada,
nadleni izvrni organ optine i grada utvruje prijedlog budeta i dostavlja ga
Ministarstvu sa ugraenim preporukama,
Ministarstvo daje saglasnost na dostavljeni prijedlog budeta optine i grada i

5
Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske , Slubeni glasnik RS, broj 121/12, lan 31.
11.
skuptina optine i grada, nakon pribavljene saglasnosti od Ministarstva, donosi
odluku o usvajanju budeta optine i grada za narednu fiskalnu godinu.
Skuptina grada moe da promjeni predloeni budet grada u skladu sa sljedeim
principima:
prijedlozi o poveanju budetskih izdataka moraju da sadre mjere za poveanje
budetskih sredstava ili za smanjenje ostalih budetskih izdataka za isti iznos i
poveanje budetskih sredstava mora da bude usklaeno sa optim
makroekonomskim okvirom.
Ako skuptina grada izvri promjenu predloenog budetskog okvira na koji je
Ministarstvo prethodno dalo saglasnost, grad je duan da posebno obrazloi nastale
promjene predloenog budeta i da ih, zajedno sa obrazloenjem, dostavi Ministarstvu.
Na prijedlog izvrnog organa grada (gradonaelnika), skuptina grada donosi odluku o
izvrenju budeta optine ili grada. Rebalansom budeta grada, koji na prijedlog
nadlenog izvrnog organa grada usvaja skuptina grada, vri se usklaivanje budetskih
sredstava i izdataka na niem, viem ili istom nivou. Rebalans se sprovodi po postupku
identinom za donoenje budeta. Skuptina optine, odnosno grada donosi odluku
kojom usvaja budet za svaku fiskalnu godinu, a budet optina i gradova objavljuje se u
slubenim glasilima optina i gradova.
Budet grada se donosi za kalendarsku godinu, prije njenog poetka. Budet se donosi za
period od jedne fiskalne godine i vai za godinu za koju je donesen. U sluaju da budet
ne bude usvojen prije poetka naredne fiskalne godine, skuptina grada na prijedlog
gradonaelnika, donosi odluku o privremenom finansiranju, a najdue za period od 1.
januara do 30. juna tekue fiskalne godine. Ukoliko odluka o privremenom finansiranju
ne bude donesena do isteka tekue fiskalne godine, 1. januara naredne fiskalne godine na
snagu stupa privremeno finansiranje prvog kvartala tekue godine, u visini jedne
etvrtine budeta usvojenog za prethodnu fiskalnu godinu.
Privremeno finansiranje (doneena odluka o privremenom finansiranju) vri se najvie
do visine ukupnih budetskih prihoda ostvarenih u istom periodu prethodne fiskalne
godine, umanjenih za primljene grantove u tom periodu. Struktura i vrsta rashoda u
periodu privremenog finansiranja proporcionalno moraju odgovarati strukturi i vrsti
ostvarenih rashoda u istom periodu prethodne godine, osim u mjeri u kojoj promjene
broja ili statusa pojedinanih budetskih korisnika, ije finansiranje se vri iz budeta,
mogu da utiu na strukturu i vrstu rashoda u periodu privremenog finansiranja.
12.
Priprema i donoenje budeta optina i gradova vri se prema sljedeem
budetskom kalendaru
6
:
Slika 1: Budetski kalendar



6
Ibidem, lan 28.
13.
Ukoliko izvrni organ grada, u skladu sa procedurom utvrenom Zakonom o budetskom
sistemu Republike Srpske, najkasnije do 31. marta tekue fiskalne godine ne pripremi i
ne dostavi prijedlog budeta na usvajanje skuptini grada, ista moe u skladu sa
procedurom utvrenom zakonom samostalno da pripremi i usvoji budet za tekuu
fiskalnu godinu. Ako budet ne bude usvojen do 30. juna tekue fiskalne godine, sredstva
sa transakcionih rauna grada ne mogu se koristiti sve do usvajanja budeta.
Odluku o usvajanju budeta grada, ukoliko za njeno donoenje postoji hitna i
neodlona potreba, skuptina grada moe, izuzetno, donijeti i po hitnom postupku,
bez prethodne rasprave u odgovarajuim organima radnih tijela skuptine. Prijedlog za
donoenje Odluke, moe podnijeti gradonaelnik i drugi ovlateni predlaga. Skuptina
e prethodno glasati o opravdanosti razloga za hitan postupak donoenja prijedloga
Odluke, a zatim raspravljati i odluivati o samoj odluci.

3.2. Propisi kojima se definie sadraj budetskog dokumenta
Kako bi se mogao pravilno itati budet vano je da poznavati na koji nain se
razvrstavaju, odnosno klasifikuju prihodi i rashodi u budetu. Budet kao
sistematizovani plan prihoda i rashoda za odreeni period priprema se i izvrava na
osnovu sistema jedinstvene budetske klasifikacije. Sve pozicije prihoda i rashoda
iskazuju se/klasifikuju u skladu sa odreenom standardnom metodologijom. Primena
standardne metodologije omoguava razumljivost sadraja za politiku, strunu i najiru
javnost. Dakle, za razumijevanje i itanje, tumaenje budeta je potrebno da imati
standardni klasifikacioni okvir i kontni plan koji imaju za cilj da obezbijede osnovu za
organizaciju i evidentiranje svih finansijskih transakcija kod korisnika budetskih
sredstava.
Prema Zakonu o budetskom sistemu Republike Srpske, budet se priprema, donosi i
izvrava na osnovu standardnih budetskih klasifikacija. Standardne budetske
klasifikacije obuhvataju fondovsku, organizacionu, ekonomsku, podekonomsku
(subanalitiku), funkcionalnu i programsku (projektnu) klasifikaciju. Ministar finansija
donosi pravilnik kojim se definiu standardne budetske klasifikacije (Pravilnik o
budetskim klasifikacijama, sadrini rauna i primjeni kontnog plana za korisnike
prihoda budeta Republike, optina, gradova i fondova). Budet Republike, optina,
gradova i fondova obavezno se donosi na nivou opteg raunovodstvenog fonda,
budetskih organizacija ili potroakih jedinica, sintetikih ekonomskih kodova i
odjeljaka funkcionalne klasifikacije.
U budetima gradova i optina u Republici Srpskoj dominiraju tri tipa obaveznih
budetskih klasifikacija, a to su: ekonomska, funkcionalna i organizaciona klasifikacija.
14.
Funkcionalna klasifikacija prema namjeni u prvi plan istie funkciju koju lokalna
zajednica vri troenjem sredstava za odreenu namjenu, a to mogu biti opte javne
usluge, odbrana, ekonomski poslovi, zatita ivotne sredine, zdravstvo, obrazovanje,
socijalna zatita, kultura i tako dalje.
Ekonomska klasifikacija je razvrstavanje prema vrsti prihoda, odnosno rashoda. Pratei
ekonomsku klasifikaciju, odnosno ifre iz Standardnog klasifikacionog okvira i kontnog
plana, mi dobijamo uvid u vrstu prihoda-porezi, odnosno, vrstu rashoda-plate, rashodi
finansiranje i slino. Funkcionalna i ekonomska klasifikacija se ukrtaju. U optem dijelu
budeta rashodi se iskazuju prema vrsti - po ekonomskoj klasifikaciji.
U posebnom delu budeta oni se iskazuju po ekonomskoj i funkcionalnoj klasifikaciji i
rasporeuju se po korisnicima.
Organizaciona klasifikacija omoguava uvid u budetsku potronju pojedinane
organizacione budetske jedinice i krajnje potroake jedinice budeta.

3.3. Pravni okvir za postupak izvrenja i izvjetavanja
Pored budeta, za graane je jako bitan zavrni raun, odnosno izvrenje budeta.
Budet je samo plan kako e se prikupljati i troiti novac, a zavrni raun nam kazuje
kako je budet izvren.
Budet je instrument u kojem je dosta elemenata nesigurnosti i neizvjesnosti, jer se radi,
prije svega, o planu predvianja prihoda i rashoda. Zbog toga se pristupa
sastavljanju zavrnog rauna kao instituta kojim se sagledava kako su se ostvarili
planirani prihodi i rashodi. Po isteku godine, za koju je donijet budet, zapoinje se
sastavljanje zavrnog rauna budeta.
Zavrni raun budeta je posljednja faza jednog budetskog ciklusa, koja nam kazuje
kako je budet izvren. Predstavlja instrument kojim se na kraju godine iskazuju svi
ostvareni prihodi i ukupan raspored sredstava u budetskoj godini koja je upravo
istekla i za koju se donosi zavrni raun.
Zavrni raun budeta predstavlja konanu sliku izvrenja budeta, tj. sliku
budetskog poslovanja u toku jedne budetske godine, koja obino traje od 1.
januara do 31. decembra. Omoguava potpuni drutveno-ekonomski uvid u ostvarenje
predvienih prihoda i rashoda, kako po obimu tako i po strukturi. Na osnovu zavrnog
rauna dobijaju se informacije o nainu izvrenja bilansnog dijela prihoda i bilansnog
dijela rashoda, kao i o namjenskom troenju sredstava. Ovaj izvjetaj prua informacije
o ostvarenju budetskih suficita ili deficita, kao i o nainu upotrebe vika (suficita) i
popunjavanja deficita. Najzad, prua relevantne informacije za planiranje narednog
budeta. Zavrnim raunom budeta se zavrava budetska godina.
15.
Kada je rije o izvrenju budeta, nadleni gradski organ za finansije dostavlja uputstvo
budetskim korisnicima o nainu sainjavanja i okvirnim iznosima kvartalnih
finansijskih planova. Budetski korisnici pripremaju i dostavljaju prijedloge, kvartalne
finansijske planove za budetsku potronju odgovarajuem gradskom organu za
finansije. Nadleni gradski organ obavjetava budetske korisnike o odobrenim
finansijskim planovima i unose ih u Glavnu knjigu trezora. Budetski korisnici mogu
stvarati obaveze najvie do iznosa planiranih u kvartalnim finansijskim planovima.
Izdaci se mogu realizovati iskljuivo ako su u skladu sa usvojenim finansijskim planom.
Odobreni finansijski planovi obavezno sadre uslove, naine i rokove zakljuivanja,
primjene i plaanja obaveza proisteklih iz zakljuenih ugovornih odnosa. Budetski
korisnici su odgovorni za pridravanje visine i uslova zakljuenih obaveza. Zakonom o
trezoru Republike Srpske lokalni trezori su odgovorni za izmirenje obaveza u skladu
sa odobrenim finansijskim planom i u skladu sa Zakonom o godinjem izvrenju budeta.
Izvrenje budeta u jednoj fiskalnoj godini obuhvata budetska sredstva i budetske
izdatke ostvarene do 31. decembra tekue fiskalne godine, kao i sredstva i izdatke
ostvarene nakon tog datuma, ali ne i poslije isteka roka za izradu i dostavljanje godinjih
finansijskih izvjetaja, ako su ispunjeni zakonski uslovi da se iznos tih sredstava, odnosno
izdataka ukljui u budet tekue fiskalne godine.
Budetska likvidnost se planira na osnovu budetskih sredstava i izdataka, u okviru
operativnih finansijskih planova za izvrenje budeta. Operativni finansijski planovi za
izvrenje budeta predstavljaju preglede planiranih budetskih sredstava i izdataka u
odreenom periodu kraem od jedne fiskalne godine.
Izvrenje budeta grada sprovodi se na osnovu Odluke o izvrenju budeta, koju donosi
skuptina grada. Ako se u toku fiskalne godine izdaci poveaju ili sredstva smanje,
nadleni izvrni organ grada, na prijedlog organa nadlenog za finansije, moe donijeti
odluku o privremenom obustavljanju izvrenja budeta u periodu koji nije dui od 45
dana.
Odlukom o privremenom obustavljanju izvrenja moe se:
zaustaviti stvaranje dijela kratkoronih obaveza,
predloiti produenje ugovornog roka za plaanje,
zaustaviti davanje odobrenja za zakljuivanje ugovora i
zaustaviti prenos sredstava prema planiranim iznosima za tromjeseje ili neki drugi
period.
16.
Mjere privremenog obustavljanja izvrenja moraju biti primijenjene na sve budetske
korisnike. O odluci nadleni izvrni organ optine, grada obavjetava skuptinu optine i
grada.
Izvjetaji o izvrenju budeta grada za svako tromjeseje tekue fiskalne godine
dostavljaju se Ministarstvu u roku od 15 dana od dana njihovog donoenja. Pored
izvjetaja o izvrenju budeta grad je duan da dostavlja i druge izvjetaje, u skladu sa
aktima koje donese Ministarstvo. Za izvrenje budeta grada, izvrni organ grada
odgovoran je skuptini grada. Izvjetaj o izvrenju budeta razmatra i usvaja Skuptina
grada, u skladu sa zakonom. Kontrolu namjenskog korienja i utroka budetskih
sredstava, kao i postupanje korisnika budetskih sredstava, vri interni revizor. Za
izvrenje budeta odgovoran je gradonaelnik. Odjeljenje za finansije, tromjeseno,
izvjetava gradonaelnika o izvrenju budeta grada za tekuu fiskalnu godinu.
Gradonaelnik izvjetava skuptinu grada o izvrenju budeta grada polugodinje i
godinje. Izvjetaji o izvrenju budeta grada za svako tromjeseje tekue fiskalne godine,
dostavljaju se Ministarstvu finansija, u roku od 15 dana od dana donoenja.
Utvrivanje realnih planova budetskih prihoda i rashoda za kvartale je dunost lokalnih
trezora. Ukoliko je izvjesno da se plan budetskih sredstava nee izvriti, trezori su duni
izvijestiti nadleni gradski organ za finansije. Utvrena je obaveza trezora da saine
planove za izvrenje budeta, te da preporue provoenje neophodnih mjera ukoliko se
oekuju vei izdaci od budetskih sredstava. Ukoliko se ipak desi takva situacija, pravo je
nadlenih gradskih organa nadlenim za finansije da utvruju prioritete u izvrenju
planova.
Korisnici sredstava budeta grada, iji je osniva grad, duni su, skuptini grada,
podnijeti godinji izvjetaj o svom radu, ostvarivanju Programa rada i koritenju
sredstava budeta. Zakonski korisnici sredstava budeta grada duni su, na zahtjev
organa grada, podnijeti izvjetaj o svom radu, i o koritenju sredstava budeta.
Kada je rije o Gradu Banjaluci, Uputstvom za izradu Programa rada i Izvjetaja o radu
ASBL ureuje se sadraj i nain sastavljanja i podnoenja godinjeg Programa rada,
godinjeg i polugodinjeg Izvjetaja o radu organizacionih jedinica ASBL. Izvjetaj o radu
organizacionih jedinica, osim uvodnih napomena i podataka o unutranjoj organizaciji,
sadri pregled izvrenih poslova i zadataka u kome se daje pregled izvrenih poslova i
zadataka prema sistematici koja odgovara djelokrugu i specifinim uslovima svake
organizacione jedinice Administrativne slube. Uz pregledan prikaz izvrenih poslova i
zadataka po unutranjim organizacionim jedinicama (odsjecima, referatima i dr.), daju se
istovremeno i komparativni podaci o izvrenju identinih poslova za isti izvjetajni
period prethodne godine, ili ranijih godina. Posebno se navode poslovi i zadaci koji su
Programom rada planirani, a nisu izvreni, odnosno, poslovi koji nisu planirani a
realizovani su u toku izvjetajnog perioda.
17.
Izradu godinjeg Izvjetaja o radu ASBL i Gradonaelnika razmatra Skuptina Grada.
Organizacione jedinice Administrativne slube dostavljaju Gradonaelniku godinji
Izvjetaj o radu, najdalje do 15. januara tekue godine - za prethodnu godinu, a
estomjeseni Izvjetaji o radu organizacionih jedinica dostavljaju se Gradonaelniku,
najkasnije u roku od 15 dana po isteku perioda za koji se Izvjetaj podnosi. Na zahtjev
Gradonaelnika, organizacione jedinice su dune dostaviti Izvjetaj o radu i za krai
period (mjeseni, tromjeseni), ukoliko se za tim iskae potreba. Na osnovu pojedinanih
izvjetaja organizacionih jedinica, Sluba za poslove Skuptine Grada i Gradonaelnika
duna je, najdalje do 15. februara tekue godine, izraditi jedinstveni, odnosno integralni
tekst Izvjetaja o radu ASBL i Gradonaelnika za prethodnu godinu, radi razmatranja i
usvajanja na sjednici Skuptine Grada.
Kada se govori o potovanju pravnog okvira kojim je regulisan budetski proces na
nivou gradova i optina u Republici Srpskoj onda se treba kratko osvrnuti i na sistem
kaznenih odredbi u procesu budetiranja. Pri analizi sistema kaznenih odredbi posebnu
panju privlai uticaj kaznenih odredbi na potovanje pravila u procesu donoenja
budeta. Postavlja se pitanje da li su kaznene odredbe adekvatne za stvaranje atmosfere
potovanja pravila u procesu planiranja, donoenja i izvrenja budeta. Kada je rije o
odgovornosti pojedinih institucija i pojedinaca u gore pomenutim procesima
budetiranja u gradu Banja Luka treba istai da je ona definisana odredbama Zakona o
budetskom sistemu.
Pregledom kaznenih odredbi sadranih u Zakonu o budetskom sistemu RS prva stvar
koja se zapaa jeste prisustvo iskljuivo novanih sankcija i prekrajne odgovornosti.
Treba istai da nije definisano po kom se zakonu utvruje prekrajna odgovornost.
Raspon kazni se kree od 300 do 1500 KM, dok je za iste prekraje u Srbiji propisan
raspon od 100 do 20 000 eura. Ovdje treba napomenuti da u sluaju da npr. budetski
korisnik stvori obaveze iznad budetom propisanog nivoa, kazna koju e platiti bie u
rasponu od 300 do 1500 KM. O (ne)adekvatnosti ove kazne najbolje govori podatak da je
ona ista bez obzira na nivo stvorene obaveze po osnovu prekoraenja potronje. U
sluaju da je budetski korisnik Grada Banjaluke primalac i budetskih sredstava
Republike Srpske nad njim se ne bi mogao sprovesti steajni postupak, te bi za
njegove obaveze solidarno odgovarao grad kao osniva. U takvoj situaciji moglo bi doi
do blokada rauna Grada Banjaluke sa svim svojim negativnim posledicama. Na ovom
primjeru vidljivi su sutinski nedostaci ovakvog kaznenog sistema. Sve ostale kaznene
odredbe Zakona o budetskom sistemu se respektivno primjenjuju i na institucije Grada
Banjaluke.
7


7
Ibidem
18.
3.4. Ocjena - da li je postojei pravni okvir smetnja veoj transparentnosti
budetskog procesa u lokalnim zajednicama?

Iz naprijed navedenog moe se izvesti zakljuak da je jedan od osnovnih preduslova za
budetsku transparentnost, javna dostupnost budeta i budetskih dokumenata.
Dokumenti se smatraju javno dostupnim ako su uopte napisani i besplatno dostupni
javnosti, uz minimalnu naknadu, po zahtjevu relevantnoj slubi, ili ako im se moe
pristupiti direktno (npr. preko interneta). Sa druge strane, ne smatraju se dostupnim ako
je neophodna pretplata na specijalnu publikaciju (npr. slubeni glasnik) organa vlasti,
osim ako je ona besplatna, dostupna u javnoj biblioteci ili uz plaanje minimalne
naknade. Dostupnost budetskih dokumenta na lokalnom nivou ureena je razliitim
zakonima i lokalnim aktima, s tim da Zakon o slobodi pristupa informacijama regulie
procedure pristupa javnim informacijama. Pojedinani akti organa jedinice lokalne
samouprave objavljuju se u slubenom glasilu jedinice lokalne samouprave u skladu sa
statutom
8
.
Zakon o budetskom sistemu RS se osvre na pitanja pripreme, usvajanja i objavljivanja
budetskih dokumenata. Zakon o budetskom sistemu nalae objavljivanje budeta
optina i gradova u slubenim glasnicima optina i gradova, s tim da se odredba odnosi
samo na usvojeni budet, te nije preciziran vremenski okvir za objavljivanje istoga (lan
37). Zakonom nije precizirana obaveza objavljivanja razliitih budetskih dokumenata u
glasnicima ili na web adresama izuzev ve pomenutog usvojenog budeta.
Obaveze izvjetavanja, kakve su propisane trenutnim zakonima, ne ine se dovoljnim za
adekvatan nadzor izvrenja budeta kako od strane graana tako i od zakonodavne
vlasti, iako ovim dokumentima mogu prema Zakonu o slobodi pristupa informacijama
pristupiti na zahtjev. Objavljivane narativnih obrazloenja takoe nije navedeno kao
obaveza. Objavljivanje periodinih, polugodinjih i godinjih izvjetaja nije precizirano
Zakonom o budetskom sistemu RS-a.
Takoe, neki od dokumenata koji su u meunarodnim okvirima navedeni kao dobra
praksa, poput dokumenata koji sadre informacije prilagoene graanima (saeci ili
graanski budeti) nisu zakonom propisana obaveza za optine i gradove. ASBL takoe
nije usvojila ovu praksu. Kao to je ve reeno, dostupnost informacijama drave (grada),
obino se ureuje zakonom o dostupnosti informacija koje su u posjedu organa javnih
vlasti.
Zakon o slobodi pristupa informacijama Republike Srpske definie pravo pristupa
informacijama koju je sainio javni organ. Prema pomenutom Zakonu svako fiziko i
pravno lice ima pravo pristupa informacijama koje su pod kontrolom javnog organa
(gradskog), a svaki javni organ ima odgovarajuu obavezu da objavi takve informacije.

8
Zakon o lokalnoj samoupravi Republike Srpske, lan 75., Slubeni glasnik RS, broj:101/2004
19.
Ovo pravo pristupa podlijee samo formalnim radnjama i ogranienjima kako je
utvreno u ovom zakonu. Izuzeci od objavljivanja traene informacije definisani su
lanovima Zakona, s tim da e nadleni organ objaviti traenu informaciju, bez obzira na
utvrene izuzetke, ako je to opravdano javnim interesom i uzeti u obzir svaku korist i
svaku tetu koje mogu proistei iz toga.
Uslovi nedefinisanog zakonodavnog okvira uea graana, organizacija i interesnih
grupa u donoenju odluka na nivou vlasti Republike Srpske, prije svega budetiranju,
ograniili su mogunosti ali ne i u potpunosti sprijeili neposredno djelovanje.
Budetska sredstva bi trebalo da slue javnom interesu, meutim, kroz Zakon o
budetskom sistemu Republike Srpske, moemo dobiti realnu sliku odnosa vlasti prema
inicijativama i prijedlozima civilnog drutva.
Osim za budetske korisnike i predstavnike zakonodavne i izvrne vlasti, ni u jednom
lanu tog zakona nije predviena mogunost uea graana u kreiranju budeta.
Transparentan (otvoren) proces planiranja budeta prua graanima mogunost da
istaknu i zatite sopstvene interese i da imaju vie uticaja i kontrole nad odlukama
koje se donose, jer ukljuenost graana u zakonodavnu proceduru definie ulogu
graanina i vlasti (pluralistika / graanska perspektiva).
Danas se u svijetu koriste razliiti modeli ukljuivanja graana u proces donoenja
odluka, predvienih i kroz standarde (sistem upravljanja kvalitetom po meunarodnoj
normi ISO 9001:2000), meutim, u Bosni i Hercegovini dosljedno se ne sprovode ni neki
od oblika koji su zastupljeni u pravnim aktima.
Razlozi neprovoenja postojeih modela kod graana su nepoznavanje budetskih
procesa i naina ukljuenja, dok vlast uglavnom nije uinila nita da kvalitetno
informie i motivie stanovnitvo.
Sa druge strane, rad organa grada je javan. Organi gradske uprave duni su upoznati
javnost o obavljanju poslova iz svog djelokruga, i izvjetavati o svom radu putem
sredstava javnog informisanja, ili na drugi prikladan nain.
Uostalom, lan 76. Zakona o lokalnoj samoupravi kae: Organi jedinice lokalne
samouprave obezbjeuju javnost rada redovnim davanjem informacija sredstvima
javnog informisanja, redovnim odravanjem konferencija za tampu, redovnim
objavljivanjem podataka o broju zaposlenih u administrativnoj slubi po kategoriji
osoblja, obezbjeivanjem uslova za neometano informisanje javnosti o izvravanju
poslova iz svoje nadlenosti, i o svim promjenama organizacije, djelokruga poslova,
rasporeda radnog vremena i drugim promjenama u organizaciji i radu administrativne
slube.

20.
Objavljivanje odreenih izvjetaja moe se uskratiti samo kada je to propisano zakonom.
Skuptina jedinice lokalne samouprave usvaja odluke o uskraivanju informacija u
skladu sa zakonom.

Organi jedinice lokalne samouprave podnose javnosti godinje izvjetaje u kojima se
porede postignuti rezultati sa planiranim programskim ciljevima.

Rezime ocjena pravnog okvira
Nedefinisan zakonodavni okvir u pogledu uea graana, organizacija i interesnih
grupa u donoenju odluka na nivou vlasti Republike Srpske ograniio je ali ne i u
potpunosti sprijeio neposredno djelovanje graana u pocesu donoenja budeta
grada.

Osim za budetske korisnike i predstavnike zakonodavne i izvrne vlasti, ni u
jednom lanu Zakona o budetskom sistemu Republike Srpske nije predviena
mogunost uea graana u kreiranju budeta.

Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske nalae se objavljivanje budeta
optina i gradova u slubenim glasnicima optina i gradova, s tim da se zakonska
odredba odnosi samo na usvojeni budet. Nije preciziran vremenski okvir za
objavljivanje usvojenog budeta.
Zakonski nije dovoljno precizirana obaveza objavljivanja razliitih budetskih
dokumenata u slubenim glasnicima ili na web-adresama, izuzev usvojenog
budeta.
Obaveze izvjetavanja, kakve su propisane trenutnim zakonima, ne ine se dovoljnim
za adekvatan nadzor izvrenja budeta kako od strane graana tako i od strane
zakonodavne vlasti, iako se ovim dokumentima moe pristupiti na zahtjev, shodno
odredbama Zakonu o slobodi pristupa informacijama.
Objavljivane narativnih obrazloenja uz usvojeni dokument budeta nije propisano
u Zakonu o budetskom sistemu.

Neki od dokumenata koji su u meunarodnim okvirima navedeni kao dobra praksa,
poput dokumenata koji sadre informacije prilagoene graanima (saeci ili
graanski budeti) nisu zakonom propisana obaveza za optine i gradove

Objavljivanje periodinih, polugodinjih i godinjih izvjetaja o izvrenju budeta
nije precizirano Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske.
21.
4. Budetska praksa Grada Banjaluka

4.1. Prihodi i rashodi Grada
Budet grada ili optine je procjena budetskih sredstava i budetskih izdataka za jednu
fiskalnu godinu, koja obuhvata period od 12 mjeseci (poinje 1. januara, a zavrava 31.
decembra kalendarske godine). Budetska sredstva grada dijele se na sredstva koja u
cijelosti pripadaju budetu grada i koja predstavljaju njihove izvorne prihode, i sredstva
koja pripadaju budetu Republike i koja se dijele izmeu budeta Republike i budeta
optina i gradova. Sva sredstva iz vlastitih izvora prihoda jedinice lokalne samouprave
pripadaju budetu jedinice lokalne samouprave. Za obavljanje poslova utvrenih
Ustavom, zakonom i Statutom, Gradu pripadaju prihodi, odreeni zakonom.
Prihodi budeta optina i gradova su
9
:
porez na imovinu, odnosno nepokretnosti,
novane kazne izreene u prekrajnim postupcima za prekraje utvrene aktima
gradova, odnosno optina,
optinske administrativne takse,
komunalne takse,
posebne vodne naknade naknade za zatitu od voda,
optinske naknade za koritenje prirodnih i drugih dobara od opteg interesa,
porez na dobitke od igara na sreu,
boravine takse,
ostali prihodi, kao to su prihodi od grantova, transfera i prihodi koje budetski
korisnici ostvare obavljanjem redovne i dopunske djelatnosti u skladu sa
zakonom, u procentu koji je utvren odlukom o izvrenju budeta, i ostali
optinski prihodi.
Prihodi koji se dijele izmeu budeta Republike, budeta optina i gradova i drugih
korisnika su
10
:
prihodi od indirektnih poreza, dijele na sljedei nain:
- budet Republike 72%,

9
Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske , Slubeni glasnik RS, broj 121/12, lan 11.
10
Ibidem, lan 9.
22.
- budeti optina i gradova 24%,
- JP Putevi Republike Srpske 4%,
prihodi od poreza na dohodak
prihodi od naknada za promjenu namjene poljoprivrednog zemljita
prihodi od zakupnine zemljita u svojini Republike
prihodi od koncesionih naknada za koritenje mineralnih sirovina
prihodi od posebnih vodnih naknada
oduzeta imovinska korist i sredstva dobijena od prodaje oduzetih predmeta iz
nadlenosti Inspektorata Republike Srpske.
Odlukom o ueu optina i gradova u prihodima od indirektnih poreza i nainu
rasporeivanja tih prihoda
11
, utvreni su koeficijenti doznaavanja prihoda od
indirektnih poreza.
Tabela 1: Koeficijenti raspodjele prihoda od indirektnih poreza za Grad Banjaluku
(2009-2016)

Optina/Grad

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Banjaluka

0,234868

0,221078

0,207288

0,193499

0,179712

0,165921

0,152135

0,138350

Kada se radi o rashodima, budetskim korisnicima dozvoljeno je da stvaraju obaveze i da
koriste sredstva samo za namjene i do visine raspoloivih sredstava utvrenih budetom.
Budetski korisnici sa planiranim budetskim sredstvima raspolau prema prioritetima
utvrenim operativnim finansijskim planom. Korisnici budetskih sredstava duni su da
sredstva utvrena u budetu koriste rukovodei se naelima racionalnosti i tednje.
Budetski izdaci (budetska potronja) su:
tekui rashodi i transferi izmeu budetskih jedinica,
izdaci za nefinansijsku imovinu,
izdaci za finansijsku imovinu i otplatu dugova.

11
Slubeni glasnik Republike Srpske, broj: 104/09, str. 23
23.
U budetu se planiraju i sredstva budetske rezerve. Budetska rezerva predstavlja dio
planiranih sredstava koja se ne rasporeuju unaprijed, ve na osnovu posebnih odluka
Gradonaelnika i Skuptine Grada, u skladu sa Zakonom o budetskom sistemu
Republike Srpske i sa Odlukom o izvrenju budeta Grada. U budetsku rezervu moe se
izdvojiti najvie do 2,5% ukupnih prihoda za fiskalnu godinu.
Sredstva budetske rezerve mogu se koristiti za
12
:
pokrivanje nepredvienih rashoda-za koje nisu planirana sredstva u budetu,
budetske izdatke za koje se, u toku godine, pokae da planirana budetska
sredstva nisu bila dovoljna,
privremeno izvravanje obaveza budeta-usljed smanjenog obima budetskih
sredstava,
izuzetno za ostale namjene u skladu sa odlukama Skuptine Grada.
Sredstva budetske rezerve se troe na osnovu akta Skuptine Grada.
Pored navedenog, u budetu se planiraju i sredstva po osnovu novog zaduivanja i
sredstva za servisiranje glavnice duga, kamate i servisnih trokova, za svaku fiskalnu
godinu na koju se odnose, ukljuujui i procijenjeni iznos aktiviranih datih garancija.


4.1.1. Struktura prihoda i rashoda

U strukturi prihoda Grada u 2012. godini 127 miliona KM se odnosi na vlastita budetska
sredstva Grada, dok se dodatnih 37,6 miliona KM ( ili 30%) odnosi na primitke od
zaduivanja. Time su ukupna budetska sredstva Grada iznosila 164,6 miliona KM.
13


U strukturi vlastitih budetskih sredstava najvei udio su imali prihodi od indirektnih
poreza (45%), koji predstavljaju najznaajniji izvor pihoda za sve lokalne zajednice u RS.

Ostali poreski prihodi uestvovali su sa 17%, a neporeski pihodi i ostalo sa 38%
budetskih sredstava (vidi donji Grafikon 1).




12
Ibidem, lan 43.
13
Podaci se odnose na izvrenje budeta Grada za 2012. godinu.
24.
Grafikon 1: Struktura vlastitih budetskih sredstava Grada Banjaluka u 2012.
godini


Na rashodovnoj strani budeta 140,9 miliona KM se odnosi na budetsku potronju u
koju nije uraunata otplata dugova, dok se dodatnih 32,4 miliona KM ( ili 23%) odnosi na
izdatke za otplatu dugova. Sljedee tri stavke su imale najvee uee u budetskoj
potronji (bez otplate dugova)
14
: rashodi za lina primanja 37,4 miliona KM (27%),
rashodi korienja roba i usluga 36,7 miliona KM (26%) i izdaci za nefinansijsku imovinu
36,5 miliona KM (26%).

Grafikon 2: Struktura budetske potronje Grada Banjaluka u 2012. godini (bez
izdataka za otplatu dugova)



14
Izdvajanje izdataka za otplatu dugova iz ukupnih rashoda na odvojenu stavku je u skladu sa
metodologijama koje koriste EU i MMF. Isti princip se koristi i na prihodovnoj strani gdje se izdvajaju
primici od zaduivanja.
25.
Operativni trokovi (rashodi za lina primanja i rashodi za korienje roba i usluga) ine
53% budetske potronje to je na nivou prosjeka optina i gradova u RS u 2012.
godini
15
. Uee rashoda za lina primanja je neto ispod prosjeka (29,2% u RS
optinama i gradovima) a uee rashoda za korienje roba i usluga je iznad prosjeka
(23,5% u RS optinama i gradovima). Meutim, s obzirom da je Grad Banjaluka najvea
lokalna zajednica u RS, postavlja se pitanje: da li bi na bazi principa ekonomije
obima
16
uee operativnih trokova Grada trebalo biti nie? Npr. u budetu Grada
Beograda samo 10% budetskih sredstava odlazi na lina primanja, dok se 37% izdvaja
za osnovna sredstva, tj. investicije i odravanje.
17
Treba napomenuti da lini rashodi
Odjeljenje za finansije Grada Banjaluka sainjavaju ak 60,6 % ukupnih linih rashoda
svih budetskih korisnika Grada, to signalizira visok broj zaposlenih u ovom
budetskom korisniku.

Analizom strukture rashoda pojedinanih budetskih korisnika Grada, dolazi se do
uvida u njihovu pretjeranu optereenost operativnim trokovima. Npr. operativni
trokovi Turistike organizacije Grada ine cijelih 92,9% budetskih trokova ove
organizacije (priblino 1 milion KM), a samo na lina primanja otpada 62,8%. Kod
Gradske razvojne agencije na rashode za lina primanja takoe otpada visokih 41,9%.

U tom kontekstu postavlja se pitanje previsokog broja zaposlenih u
Administrativnoj slubi i budetskim korisnicima Grada. Treba napomenuti da broj
zaposlenih u Administrativnoj slubi Grada nije javno dostupan podatak
18
. Meutim,
poznato je da je Grad u 2012. godini potroio 30.9 miliona KM na bruto plate zaposlenih,
od ega je 19,3 miliona KM otilo za zaposlene u Administrativnoj slubi a 11,6 miliona
KM na zaposlene u ostalim budetskim korinisicima. Uz pretpostavku da je prosjena
bruto plata zaposlenih u navedenim institucijama bila na nivou prosjene bruto plate u
RS u sektoru L (dravna uprava, odbrana i obavezno socijalno osiguranje), koja je
iznosila 1.816 KM
19
, onda se moe doi do podatka da je u 2012. godini Grad finansirao
plate 885 zaposlenih u Administrativnoj slubi i 531 zaposlena u ostalim budetskim
korisnicima. Na bazi navedenih pretpostavki mogu se izvesti kalkulacije da jedan
administrativni radnik (zaposleni u Administrativnoj slubi Grada) dolazi na manje od
300 stanovnika Banja Luke. U svrhu poreenja, treba navesti da tenje razvijenih zemalja

15
Podaci za optine i gradove u RS uzeti su iz Dokumenta okvirnog budeta RS 2014-2016.
16
Ekonomija obima podrazumijeva mogunost ostvarenja niih prosjenih trokova za veu poslovnu
jedinicu u odnosu na manju poslovnu jedinicu.
17
Graanski budet vodi za graane kroz budet Grada Beograda za 2012. godinu.
18
Kada su autori Izvjetaja o kvalitetu ivota u 2012./2013. godini za Grad Banjaluku traili ovaj podatak,
dobili su usmeno/telefonsko obrazloenje da je to povjerljiva informacija koja se daje samo dravnim
institucijama na uvid (Grad Banjaluka Izvjetaj o kvalitetu ivota u 2012./2013. godini, Centri civilnih
inicijativa, maj 2013. godine).
19
Podatak za I-XII 2012. godine. Izvor: Republiki zavod za statistiku Republike Srpske.
26.
EU jesu 1 administrativni radnik na 1.000-1.500 stanovnika.
20
Ovo sugerie da je Grad
suoen sa ozbiljnim problemom prezaposlenosti.
4.1.2. Trendovi i planiranje prihoda i rashoda

U ovom dijelu izvreno je poreenje Budeta za 2012. i 2009. godinu. Osnovni cilj ovog
preenja jeste da se vidi na koji nain se budet Grada mijenjao u periodu od 2009.
godine, kada je dolo do pune manifestacije ekonomske krize u zemlji, to se negativno
odrazilo na izvorne prihode Grada u ovom periodu. U skladu s tim bilo je neophodno
prilagoavati i rashodovnu stranu budeta. Posebno interesantno je vidjeti na kojim
budetskim stavkama su vrene najvee utede to ukazuje na redoslijed prioriteta i
budetsku politiku koja je voena od strane rukovodstva Grada.

Ako se uporedi Budet za 2012. godinu sa Budetom za 2009. godinu, moe se vidjeti da
je u ovom periodu dolo do pada ukupnih budetskih sredstava za 10,9%. Pored toga, u
2012. godini je znatno vei iznos sredstava obezbijeen kroz zaduivanje. Ako se na
prihodovnoj strani budeta ne uzmu u obzir sredstva od zaduivanja, moe se vidjeti da
je dolo do pada vlastitih budetskih sredstava za itavih 28,1% (vidi Tabelu 2).

Osnovni uzroci ovakvog visokog pada izvornih prihoda budeta jesu pad prihoda od
indirektnih poreza
21
, poreza na imovinu, kao i nekih neporeskih prihoda, npr. naknade za
ureenje graevinskog zemljita. Uticaj Grada na visinu ovih prihoda je prilino
ogranien iz poznatih razloga: Grad nije nadlean za naplatu poreskih prihoda (u sluaju
poreza na nepokretnosti Grad odreuje visinu poreske stope), dok se snaan pad naplate
nakanade za ureenje graevinskog zemljita donekle moe opravdati smanjenjem
investicionih aktivnosti na teritoriji Grada.

Poredei rashodovnu stranu Budeta za 2012. godinu sa 2009. godinom, moe se vidjeti
da je dolo do pada ukupne budetske potronje za 6,1%. Pored toga, iznos za otplatu
dugova je znaajno porastao u 2012. godini, tako da je preostala budetska
potronja smanjena za cijelih 20,2% u odnosu na 2009. godinu (vidi Tabelu 2).

Najvee utede su napravljenje u oblasti izdataka za nefinansijsku imovinu, koji su
smanjeni za 26,3 miliona KM, ili 41,9% ime su znaajno smanjena ulaganja u fiziku
infrastrukturu. Ulaganja u infrastrukturu su smanjena u takvoj mjeri i pored toga to
graani Banjaluke iskazuju nizak stepen zadovoljstva trenutnim stanjem infrastrukture.
Prema istraivanju Centara civilnih inicijativa, samo graani Mostara su manje zadovoljni

20
Izvor: Grad Banjaluka Izvjetaj o kvalitetu ivota u 2012./2013. godini, Centri civilnih inicijativa, maj 2013.
godine.
21
U 2012. godini je Republici Srpskoj rasporeeno vie prihoda od indirektnih poreza nego u 2009. godini
pa se, shodno tome, pad prihoda za Grad Banjaluku po ovom osnovu odnosi na drugaiju raspodjelu unutar
Republike Srpske.
27.
infrastrukturom od graana Banjaluke izmeu 14 ispitanih optina u BiH.
22
Ovaj
podatak ukazuje na problem neusklaenosti ostvarenih izmjena u strukturi
budeta Grada sa percepcijom graana o postojeim potrebama.

Poredei budete po funkcionalnoj klasifikaciji, sredstva za rekreaciju, kulturu i religiju
su u istom periodu (2009-2012) smanjena za 44,8%.

Sa druge strane, operativni trokovi Grada su smanjeni manje od prosjeka: rashodi
za lina primanja su smanjeni za 9,1% a rashodi korienja roba i usluga za 8,3% u
odnosu na 2009. godinu, ime ove dvije grupe trokova u 2012. godini uestvuju sa preko
50% u budetskoj potronji.
23
Visok porast subvencija od 5,6 miliona KM su u najveem
dijelu posljedica porasta subvenicija Toplani a.d. (5,8 miliona KM u 2012. godini u
odnosu na 1 milion KM u 2009. godini).
24


Zbog svega navedenog, moe se rei da je budet Grada u navedenom periodu
poprimio vie administrativni i operativni a manje drutveno-razvojni karakter.
Uvidom u Upustvo za pripremu budeta Grada Banjaluka za 2014. godinu, ne vidi se da
e se budetska politika promijeniti u narednom periodu. U navedenom dokumentu se
sugerie budetskim korisnicima da planiraju rashode u procentu za 7% manjem u
odnosu na plan budeta za 2013. godinu te da kao prioritet treba da planiraju zakonski
ugovorene obaveze (plate, naknade, zakljuene ugovore, preuzete obaveze i sl.). U
navedenom dokumentu se budetskim korisnicima ne sugerie da planiraju smanjene
broja zaposlenih, pa se moe zakljuiti (ukoliko ne doe do znaajnijeg sniavanja plata)
da e se dodatno poveati udio budeta Grada koji odlazi na lina primanja. Sa druge
strane, na poetku istog dokumenta se navodi da e se raditi na redukovanju
adminstrativne potronje te da je opredeljenje da se u 2014. godini raspoloiva
sredstva iskoriste prvenstveno za finansiranje socijalne zatite, borakih i drugih
kategorija, ulaganje u zapoljavanje i unapreenje privrede i obrazovanja, ali ostaje
nejasno kako se ovo misli postii.

U 2012. godini je dolo do stvaranja znaajnog budetskog deficita (13,9 miliona
KM) jer su raspoloiva budetska sredstva opala u veem procentu u odnosu na
budetsku potronju. Budetski deficit je tako inio 9,9% budetske potronje u 2012.
godini, to znai da e se taj iznos morati finansirati kroz zaduivanje ili platiti iz
budetskih sredstava ostvarnih u narednim godinama.

22
Grad Banjaluka Izvjetaj o kvalitetu ivota u 2012./2013. godini, Centri civilnih inicijativa, maj 2013. godine.
23
U ovoj kalkulaciji, radi potpune uporedivosti, u budetsku potronju ne raunamo izdatke za otplatu
dugova za obje godine. Izdaci za otplatu dugova predstavljaju trokove ispod crte.
24
Najveio dio znaajnog porasta otplate dugova se takoe odnosi na Toplanu a.d. za koju je u 2012. godini
otplaeno 22 miliona KM kreditnih sredstava.




Tabela 2: Poreenje budeta Grada Banjaluka za 2009. i 2012. godinu


Iznosi u KM Struktura u % Promjene(2012/2009)
2009 2012 2009 2012 u KM u %

Indirektni porezi
87.300.000 56.937.817 49,5% 44,8% -30.362.183 -34,8%
Ostali poreski prihodi
24.889.000 22.310.157 14,1% 17,6% -2.578.843 -10,4%
Neporeski prihodi i ostalo
64.283.870 47.720.804 36,4% 37,6% -16.563.066 -25,8%
Budetska sredstva (bez zaduivanja)
176.472.870 126.968.778 100,0% 100,0% -49.504.092 -28,1%
Zaduivanje
8.140.000 37.590.796 4,6% 29,6% 29.450.796 361,8%
Ukupna budetska sredstva
184.612.870 164.559.573 104,6% 129,6% -20.053.297 -10,9%


Rashodi za lina primanja
41.114.775 37.376.281 23,3% 26,5% -3.738.494 -9,1%
Rashodi korienja roba i usluga
40.006.451 36.685.470 22,7% 26,0% -3.320.981 -8,3%
Rashodi finansiranja i drugi trokovi
5.874.480 5.779.005 3,3% 4,1% -95.475 -1,6%
Subvencije
1.303.000 6.950.218 0,7% 4,9% 5.647.218 433,4%
Grantovi
16.058.099 8.122.168 9,1% 5,8% -7.935.931 -49,4%
Doznake pojedincima
9.476.260 9.579.496 5,4% 6,8% 103.236 1,1%
Izdaci za nefinansijsku imovinu
62.704.805 36.448.164 35,5% 25,9% -26.256.641 -41,9%
Budet. potronja (bez otplate dugova)
176.537.870 140.940.801 100,0% 100,0% -35.597.069 -20,2%
Otplata dugova
8.075.000 32.360.519 4,6% 23,0% 24.285.519 300,7%
Ukupna budetska potronja
184.612.870 173.301.320 104,6% 123,0% -11.311.550 -6,1%


Budetski deficit
-65.000 -13.972.024 0,0% -9,9% -13.907.024 21395,4%
Napomena: Podaci o budetu za 2012. godinu odnose na izvrenje budeta. Podaci o budetu za 2009. godinu se odnose na plan budeta za tu godinu jer
podaci o izvrenju budeta za 2009. godinu nisu bili dostupni autorima u periodu izrade ove studije


Ono to takoe zabrinjava jeste neadekvatno planiranje prihoda budeta Grada,
pogotovo u rebalansima budeta koji se usvajaju u toku godine. Naime, oigledno je da
raspoloivi podaci o punjenju budeta i druge relevantne informacije nisu u dovoljnoj mjeri
koritene pri izradi drugog rebalansa Budeta Grada za 2012. godinu, koji je razmatran i
usvojen u decembru iste godine. Iako su tada bili raspoloivi podaci na osnovu kojih se
mogla donijeti gotovo potpuno tana procjena prihoda koji e se prikupiti do kraja godine,
plan prihoda za sve poreske i neporeske prihode je jednostavno preuzet (prepisan) iz
prethodnog rebalansa. Ovo je uraeno uprkos visokim manjkovima u punjenju budeta za
najbitnije stavke prihoda u toku 2012. godine i iako su ti podaci bili na raspolaganju
izraivau i podnosiocu prijedloga drugog rebalansa u momentu njegove izrade. Prema
tome, odbornici Skuptine Grada nisu raspolagali objektivnim informacijama prilikom
usvajanja drugog rebalansa pa se ovaj proces moe okarakterisati kao netransparentan.

Zato prihodi u drugom rebalansu budeta nisu realno planirani? Jedan od razloga moe
biti taj da bi to upuivalo na potrebu za istovremenim rezovima glavnih rashodovnih stavki
budeta, to u ovom sluaju nije uraeno
25
. Naredna tabela poredi drugi rebalans budeta
sa izvrenjem Budeta za 2012. godinu, to najbolje pokazuje u kojoj mjeri su planovi
prihoda za 2012. godinu raeni u decembru te godine bili nerealni. Na primjer, prihodi od
poreza na nepokretnosti su izvreni na nivou koji je za 65% manji od onog planiranog
drugim rebalansom a sveukupni poreski prihodi su bili manji za gotovo 10%.

Tabela 3: poreenje prihodovnih stavki drugog rebalansa Budeta za 2012. godinu
sa izvrenjem Budeta za 2012. godinu

Iznosi u KM
Promjene
(izvrenje/2.rebalans)
2. rebalans
(dec. 2012)
Izvrenje za
2012 u KM u %

Poreski prihodi 87.981.500 79.247.974
-8.733.526
-9,9%
Indirektni porezi 62.600.000 56.937.817
-5.662.183
-9,0%
Porez na nepokretnosti 8.000.000 2.798.161
-5.201.839
-65,0%
Ostali poreski prihodi 17.381.500 19.511.996
2.130.496
12,3%
Neporeski prihodi 43.101.500 39.871.135
-3.230.365
-7,5%
Ostalo 8.747.490 7.849.669
-897.821
-10,3%
Budetska sredstva (bez zaduivanja) 139.830.490 126.968.778
-12.861.712
-9,2%
Zaduivanje 37.645.510 37.590.796
-54.714
-0,1%
Ukupna budetska sredstva 177.476.000 164.559.573
-12.916.427
-7,3%
Izvor: Izvjetaj o izvrenju Budeta Grada Banjaluka za 2012. godinu.


25
tavie, administrativni trokovi Grada su poveeni u drugom rebalansu za 2%. Glavni uinjeni rezovi u
drugom rebalansu su se u odnosili na subvencije Toplani a.d. (-22 miliona KM) i ulaganja u osnovna sredstva
(-18,5 miliona KM). Istovremeno je u drugom rebalansu predvieno novih 22 miliona KM za otplatu kreditinh
zaduenja Toplane a.d.
30.
4.2. Realizacija procesa planiranja i usvajanja Budeta Grada za 2012. godinu

4.2.1. Realizacija budetskog kalendara
Predvieni poces planiranja i usvajanja budeta je detaljno predstavljen u poglavlju 3.2.
Proces planiranja i usvajanja budeta. Kao to je tamo reeno, proces planiranja i usvajanja
budeta Grada potrebno je vriti u skladu sa budetskim kalendarom kojim su precizirani
datumi od nulte faze do faze objave budeta ( slika 1 u poglavlju 3.1.).
Prema tvrdnjama iz nadlenog gradskog organa za finansije, prvi korak u ovom procesu
(analiza Dokumenta okvirnog budeta) se obavlja u predvienom vremenu iz budetskog
kalendara. Meutim, budetski korisnici esto ne potuju smjernice iz Uputstva za
pripremu nacrta budeta pri izradi svojih zahtjeva ili ne dostavljaju zahtjeve u propisanom
roku, pa esto dolazi do pomjeranja narednih rokova iz budetskog kalendara.
U slijedeoj tabeli je data usporedba zakonski utvrenih rokova i datuma usvajanja
Prijedloga budeta Grada Banjaluka za etverogodinji period od 2009. do 2012. godine.
Tabela 4: Usvajanje Budeta Grada Banjaluka
Pregled potovanja rokova za usvajanje Prijedloga budeta
Godina Zakonski rok za usvajanje budeta Datum usvajanja budeta
2009 15. decembar 29. decembar
2010 15. decembar 29. decembar
2011 15. decembar 28. decembar
2012 15. decembar 27. decembar

Budet za 2012. godinu usvojen je 27.12.2011. godine, te je kao i prethodnih godina dolo
do prekoraenja rokova iz budetskog kalendara. Objanjenje iz Odjeljenja za finansije
ASBL je da budetski korisnici svoje budetske zahtjeve dostavljaju sa kanjenjem do 15
dana
26
, ili je njihove prijedloge potrebno dodatno korigovati, pojasniti i slino, to za
posljedicu ima pomjeranje svih narednih rokova iz budetskog kalendara. Takoe je
konstatovano da su prekoraenja rokova bila minimalna i da nisu imala za posljedicu
potrebu usvajanja odluke o privremenom finansiranju.


26
Rok za dostavljanje zahtjeva budetskih korisnika je 15.9. tekue za narednu kalendarsku godinu
31.
4.2.2. Komunikacija s graanima javne rasprave
Jedan od rijetkih modela neposrednog uea graana u donoenju odluka na lokalnom
nivou, koji nalazimo u pravnim aktima i u primjeni, su javne rasprave. Javna rasprava
obavezno se sprovodi o Nacrtu Odluke o budetu.
Javne rasprave se odravaju prema Programu javnih rasprava koji donosi Gradonaelnik.
Program javnih rasprava treba da transparentno i efikasno obezbijediti razmjenu
informacija izmeu predstavnika Grada i graana, mjesnih zajednica, udruenja graana i
drugih organizacija koje aktivno djeluju na podruju Banjaluke.
O javnim raspravama graani se obavjetavaju putem javnog glasila Glas Srpske,
konferencije za tampu i objave na internet prezentaciji ASBL.
U okviru pripreme i planiranja budetskog dokumenta za 2012. godinu, odrano je pet
javnih rasprava o nacrtu budeta u izabranim mjesnim zajednicama. Odluka o broju i
mjestu odravanja javnih rasprava donosi se od strane Gradonaelnika, dok je u sam proces
planiranja i provoenja javnih rasprava ukljueno i Odjeljenje za finansije.
U zvaninim dokumentima koji se odnose na proces planiranja i provoenja javnih
rasprava (Program provoenja javne rasprave i Izvjetaj sa javne rasprave) ne postoji
obrazloenje o kriterijima koritenim prilikom odreivanja broja i lokacija (mjesnih
zajednica) gdje e se rasprave odrati. Iz Odjeljenja za finansije tvrde da su glavni kriteriji
za broj rasprava i izbor lokacije gdje e se javne rasprave odrati ravnomjerna
zastupljenost urbanog i ruralnog dijela stanovnitva, to je iz priloenih zvaninih
dokumenata vrlo teko argumentovati
27
.
Dalje, prema Odjeljenju za finansije, neke od javnih rasprava su bile vrlo dobro posjeene
kao to je javna rasprava odrana u Kulturnom centru Banski dvor, dok su druge javne
rasprave imale neto slabiju posjeenost. Na odranim javnim raspravama bile su
zastupljene sve starosne grupe graana (sa manjim odstupanjima u odnosu na razliite
dijelove grada). Ipak, ne postoji sistem putem kojeg se mjeri i prati uee graana u ovim
procesima. Ilustracije radi, ak se ne raspolae podatkom o broju uesnika na javnim
raspravama. Odjeljenje za finansije nije razvilo instrumente putem kojih vre ocjenu
uea graana u procesu budetiranja.
S druge strane, prema rijeima odbornika Skuptine Grada, stajalite utemeljeno na
procjenama opozicije je da broj uspjenih inicijativa prikupljenih na javnim raspravama ne
prelazi 2%.

27
Primjera radi, u 2011. godini mjesta odravanja javnih rasprava su bila: Banski dvor-Kulturni centar; Krupa
na Vrbasu-objekat O "Vojislav Ili"; Piskavica-objekat Drutvenog doma; Lazarevo-objekat O "Borislav
Stankovi" i Sportska dvorana "Obilievo"-kino sala.

32.
Iako je po Programu provoenja javna rasprava o Nacrtu budeta grada Banjaluka za
2012. godinu, trebala biti provedena u periodu od 11.11.2011. godine do 21.11.2011.
godine, rokovi od usvajanja Programa javne rasprave do provoenja javne rasprave
su u praksi vrlo kratki (4-5 dana) to dodatno utie na slabu informisanost graana o
mogunosti uea na javnim raspravama. Nosilac ovih aktivnosti, pored Odjeljenja za
finansije, je i Odsjek za odnose s javnou.
Pored toga, ne posveuje se dovoljno panje pripremi javnih rasprava niti su definisani
eljeni rezultati organizovanja istih. Iako je Nacrt Budeta objavljen u Glasu Srpske, te su
graani bili u mogunosti da dobiju isti nacrt pred sam poetak odravanja javne rasprave,
materijali za javne rasprave nisu na adekvatan nain kreirani i prilagoeni graanima. Ne
postoje popratni dokumenti koji bi na razumljiviji i prikladniji nain opisali budetske
procese i pomogli graanima da se lake ukljue u proces donoenja Budeta.
Javne rasprave vode se na nain da predstavnici Odjeljenja za finansije u kratkoj
prezentaciji (do 15 minuta) obrazloe predloeni Nacrt budeta, nakon ega se otvara
rasprava, ali bez definisanih smjernica o pitanjima zbog kojih se pokree diskusija. Naime,
prisutni posjetioci su u mogunosti davati sugestije, primjedbe i inicijative bez
sistematinosti i dnevnog reda, tako da se postavlja pitanje da li i sami slubenici ASBL-a
koji vode raspravu mogu pratiti i evidentirati tok diskusije. Izvjetaj sa javne rasprave
napisan je bez jasne metodologije, prvenstveno sa aspekta ocjene uspjenosti i analize
rezultata (broj usvojenih inicijativa).
Postavlja se pitanje efektivnosti dosadanjih javnih rasprava po mjesnim zajednicma
ukoliko ne postoje jasni kriteriji putem kojih se planiraju i provode javne rasprave,
niti su razvijeni parametri koji definiu javnu raspravu uspjenom ili neuspjenom.
U kontekstu organizovanja javnih rasprava treba pomenuti i to da savjeti mjesnih zajednica
svake godine ASBL-u dostavljaju listu prioritetnih ulaganja za svoje podruje. Tu se
najee radi o prijedlozima investicija u komunalnu infrastrukturu koji dalje slue kao
osnova i za definisanje godinjih programa komunalne potronje i ureenja graevinskog
zemljita. ini se loginim da tokom javne rasprave o nacrtu budetu svaka mjesna
zajednica dobije povratnu informaciju o tome koji se od kandidovanih prioriteta planira
realizovati u toku godine na njenoj teritoriji, ali to, naalost, nije bio sluaj.
Kada se govori o prioritetima mjesnih zajednica treba napomenuti da se ne postoji ni
praksa izrade tzv. graanskog budeta kao jednog od najvanijih instrumenata za
podsticanje graanske participativnosti. Ova forma budeta razumljivo i jasno opisuje
graanima na koji nain i u koje svrhe e se utroiti javna sredstva da bi se zadovoljile
njihove potrebe. Izmeu ostalog, graanski budet daje uvid u planiranu potronju po
konkretnim investicionim projektima i izdvajanjima za, primjera radi, komunalnu
potronju, socijalnu zatitu, obrazovanje, mlade, kulturu, sport i sl. Uvidom u ovaj
dokument graani tano znaju ta je od projekata, investicionih ulaganja i budetskih
33.
izdvajanja planirano za podruje njihovih mjesnih zajednica to istovremeno poveava
njihovu zainteresovanost za uee u budetskom procesu. U tom smislu graanski budet
treba da bude osnova za pripremu i organizovanje javnih rasprava po mjesnim
zajednicama to, kada se analiziraju odrane javne rasprave u prethodnom periodu, nije bio
sluaj.
Pored javnih rasprava, u Odjeljenju za finansije istiu da se graani obraaju i inicijativama
u pisanom obliku ili putem Interneta, ali na bazi prikupljenih informacija ocjena je da se
radi o zanemarivom broju.
4.3. Razumljivost sadraja budetskog dokumenta

Jedan od osnovnih preduslova za razumijevanje sadraja dokumenta budeta je poznavanje
naina na koji je on koncipiran, odnosno, naina na koji se klasifikuju prihodi i rashodi u
budetu. Upravo zbog toga, kako bi se omoguila preglednost i uniformnost sadraja,
definisan je standardni klasifikacioni okvir koji ima za cilj da obezbijedi osnovu za
organizaciju i evidentiranje svih finansijskih transakcija kod korisnika budetskih
sredstava. U skladu s tim, budet, kao sistematizovani plan prihoda i rashoda za odreeni
period, priprema se i izvrava na osnovu sistema jedinstvene budetske klasifikacije a sve
pozicije prihoda i rashoda iskazuju se/klasifikuju u skladu sa odreenom standardnom
metodologijom.
Ve je navedeno da Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske ureuje ovu oblast
propisujui standardne budetske klasifikacije koje obuhvataju: fondovsku, organizacionu,
ekonomsku, podekonomsku (subanalitiku), funkcionalnu i programsku (projektnu)
klasifikaciju. Jo detaljnije instrukcije u tom pogledu daje Pravilnik o budetskim
klasifikacijama, sadrini rauna i primjeni kontnog plana za korisnike prihoda budeta
Republike, optina, gradova i fondova, koji temeljno opisuje sam sistem klasifikacija. Ovdje
je vano napomenuti da, iako navedene kao standardne, podekonomska (subanalitika) i
programska (projektna) klasifikacija nisu propisane ovim Pravilnikom, to znai da ih
budetski korisnici mogu otvarati i prilagoavati svojim potrebama ali da na to nisu
obavezni. Imajui to u vidu moe se dati generalna ocjena da dokument budeta Grada za
2012. godinu sadri tri obavezujua tipa budetskih klasifikacija: ekonomsku, funkcionalnu
i organizacionu klasifikaciju te su, shodno tome, ispotovane odredbe relevantnih propisa
o budetskoj klasifikaciji. Meutim, bez obzira na dosljednost u primjeni relevantnih
propisa, ostaje jo uvijek otvoreno pitanje o kvalitetu dobijenih podataka, dostupnosti
informacija i razumljivosti sadraja budeta na bazi primjene ekonomske, funkcionalne i
organizacione klasifikacije. Upravo to je predmet analize u narednom tekstu koji na
poetku daje kratak pregled i objanjenje obaveznih budetskih klasifikacija.
Ekonomska klasifikacija propisana je analitikim kontnim planom za korisnike prihoda
budeta kojim su utvrene brojane oznake i nazivi konta po kojima su korisnici budeta
34.
obavezni da u knjigovodstvu iskazuju imovinu, obaveze, izvore, budetske i ostale prihode i
primitke, budetske i ostale rashode i izdatke, i rezultat. Na osnovu ekonomske klasifikacije
vri se razvrstavanje prema vrsti prihoda, odnosno rashoda. Pratei ekonomsku
klasifikaciju, odnosno ifre iz Standardnog klasifikacionog okvira i kontnog plana, mi
dobijamo informacije o vrsti prihoda (npr. porezi), odnosno, vrsti rashoda (npr. plate).
Skraeni prikaz budeta Grada Banjaluka za 2012. godinu prema ekonomskoj klasifikaciji
prikazan je u narednoj tabeli.
Tabela 5: Skraeni prikaz budeta na osnovu ekonomske klasifikacije
Ek.
kod
Opis Iznos

Ek.
kod
Opis Iznos
71 Poreski prihodi 87.981.500 41 Tekui rashodi 106.374.882
72 Neporeski prihodi 43.101.500 51 Izdaci za
nefinansijsku
imovinu
38.270.673
73 Grantovi 33.820 61 Izdaci za otplatu
dugova
32.824.445
78 Transferi izmeu
budetskih jedinica
2.220.500 **** Budetska rezerva 6.000
81 Primici za
nefinansijsku imovinu
6.358.170
91 Primici od finansijske
imovine
135.000
92 Primici od
zaduivanja
37.645.510
UKUPNA SREDSTVA 177.476.000 UKUPNA POTRONJA 177.476.000

Informacije o budetu prikazane po osnovu ekonomske klasifikacije ralanjuju se
analitiki do nivoa podgrupe. Tako na primjer, na kontima podgrupe 415 Grantovi
iskazuju se tekui i kapitalni grantovi dati u zemlji ili u inostranstvo. Grantovi u zemlji
(analitiki konto 415200) obuhvata tekue i kapitalne grantove neprofitnim subjektima
kao to su politike, humanitarne, sportske i omladinske, etnike i vjerske organizacije i
udruenja, organizacije i udrenja za afirmaciju porodice i zatitu prava ena, djece,
izbjeglih i raseljenih lica, boraca i osoba sa invaliditetom, organizacije i udruenja u oblasti
zdravstvene i socijalne zatite, obrazovanja, nauke i kulture, ekonomske i privredne
saradnje i slino, te ostale tekue i kapitalne grantove u zemlji, kao to su transferi javnim i
35.
privatnim finansijskim i nefinansijskim (profitnim) subjektima i slino, a koji nemaju
karakter subvencija.
U dokumentu Budeta Grada za 2012. godinu pod stavkom Grantovi u zemlji naveden je
zbirni iznos od 8.226.860 KM pa tako italac budeta nema informaciju o strukturi
potronje u okviru te stavke.
Za razliku od ekonomske klasifikacije, funkcionalna klasifikacija u prvi plan istie
funkciju, tj. namjenu koju Grad troenjem sredstava vri, a to mogu biti, primjera radi, opte
javne usluge, zatita ivotne sredine, zdravstvo, obrazovanje, kultura i tako dalje. Pravilnik
o budetskim klasifikacijama propisuje deset funkcija od kojih je svaka oznaena
posebnom ifrom (funkcionalnim kodom).
Prikaz Budeta Grada Banjaluka za 2012. godinu prema funkcionalnoj klasifikaciji naveden
je u narednoj tabeli.
Tabela 6: Skraeni prikaz budeta na osnovu funkcionalne klasifikacije
Funkcionalni
kod
Namjena Iznos
01 Opte usluge 39.793.510
02 Odbrana 2.603.000
03 Javni red i sigurnost
04 Ekonomski poslovi 32.281.855
05 Zatita ivotne sredine 10.029.350
06 Stambeni zajedniki poslovi 17.926.430
07 Zdravstvo 1.279.510
08 Rekreacija, kultura, religija 7.068.760
09 Obrazovanje 14.446.950
10 Socijalna zatita 13.375.330
Budetska rezerva 6.000
Ostali neklasifikovani rashodi 32.824.445
UKUPNA BUDETSKA POTRONJA 177.476.000

36.
Kombinujui funkcionalnu sa ekonomskom klasifikacijom moe se stei odreeni uvid u
namjenu budetske potronje, ali ono to graane i strunu javnost obino najvie zanima
je informacija o uinku, odnosno, informacija o ostvarenim rezultatima i postignutim
efektima izvrene budetske potronje. Primjera radi, ako su budetom predviena
izdvajanja po osnovu subvencija (vidjeti 414100 Subvencije 6.926.470 KM), koji se
konkretni rezultati oekuju po osnovu tih izdvajanja i ta e se desiti ako se rebalansom
budeta ta stavka umanji za 76,06% kao to je bio sluaj 2012. godine u budetu Grada?
Tu informaciju, naalost, nije mogue iitati ni na osnovu organizacione klasifikacije
koja ima za cilj pruiti podatke o tome kako izgleda budetska potronja sa aspekta svake
organizacione budetske jedinice i krajnje potroake jedinice budeta. Treba rei da
dokument Budeta Grada za 2012. godinu, prezentovan u formi organizacione klasifikacije,
sadri najvie informacija o budetskoj potronji jer istovremeno ukrta podatke iz
ekonomske i funkcionalne klasifikacije i daje odgovore na pitanja o vrsti, namjeni i mjestu
budetske potronje.
Tabela 7: Primjer budetske stavke prema organizacionoj klasifikaciji
Operativna jedinica 1 ADMINISTRATIVNA SLUBA GRADA
Naziv potroake jedinice: Odsjek za odnose s javnou
Broj potroake jedinice: 2002123
Ekonomski
kod
Funkcionalni
kod
Namjena Iznos
412300 0111 Rashodi za strunu literaturu,
asopise i dnevnu tampu
33.000

Na osnovu navedenog moe se zakljuiti da je sadraj posmatranog dokumenta Budeta za
2012. godinu koncipiran u skladu sa Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske i
Pravilnikom o budetskim klasifikacijama, sadrini rauna i primjeni kontnog plana za
korisnike prihoda budeta Republike, optina, gradova i fondova jer obuhvata obavezne
forme budetske klasifikacije koje daju informacije o vrsti, funkciji i mjestu budetske
potronje. Meutim, prezentovanje informacija na takav nain usko je definisano i
usmjereno iskljuivo na potovanje propisa/standarda i uvaavanje postojeih ogranienja
u pogledu korienja inputa/ulaza. Budet ne sadri informacije o oekivanim
rezultatima i pokazateljima uspjeha, bez kojih graani teko da mogu dati svoju ocjenu
o opravdanosti ulaganja ili svrsishodnosti pojedinih stavki budetske potronje.
Generalno, u dokumentu budeta nisu dostupne informacije koje bi graanima olakale
razumijevanje veze izmeu razliitih ciljeva usvojenih politika i postignutih rezultata. Ne
dovodei u pitanje znaaj potovanja zakona i propisa u korienju budetskih sredstava,
37.
programske informacije i indikatori uinka zasigurno bi olakali graansko razumijevanje
budeta. Tim prije to programska klasifikacija, iako jo uvijek neobavezujua, predstavlja
standardnu formu budetske klasifikacije koju je, uostalom, preporuilo i Ministarstvo
finansija RS svojom Instrukcijom za budetske korisnike broj 1 iz 2012. godine.
Odsustvo programskog budetiranja ima za posljedicu i to to u dokumentima budeta ne
postoji veza izmeu predloene budetske potronje i usvojenih politika za posmatrani
vremenski period. S druge strane, Skuptina grada Banjaluka je 2008. godine usvojila
dokument srednjoronog razvojnog plana Banjaluke koji obuhvata period do 2015. godine i
kojim su definisani strateki i operativni ciljevi te programi za posmatrani period
ukljuujui i finansijske projekcije za svaki od njih. Time je jo 2008. godine uspostavljen
strateki okvir to je jedan od osnovnih preduslova za uvoenje programskog budetiranja.
Da stvar bude interesantnija, u 2012. godini je izvrena detaljna analiza ovog stratekog
dokumenta i usvojen je Izvjetaj o realizaciji Strategije razvoja Grada sa auriranim
programsko-projektnim akcionim planom.

U tom smislu treba dodatno ohrabriti kreatore gradskog budeta kako bi ire sagledali
koncept sopstvene odgovornosti u procesu budetiranja i shodno tome informacije o vrsti,
namjeni i mjestu budetske potronje, upotpunili informacijama o eljenim efektima
planiranih budetskih izdvajanja. Ve sada je mogue kombinovati dokumente budeta sa
dokumentima izvjetaja o radu gdje se navode pojedini output indikatori i indikatori
uinka (kao to su npr. kilometri asfaltiranih puteva, procenat domainstava u ruralnom
dijelu Grada koji imaju uredno snabdijevanje vodom, broj upisa u matine knjige, broj
renoviranih kola, vrtia, itd). Shodno tome, postoji mogunost postepenog prelaska na
sistem programskog budetiranja i posljedino uvoenje programske (projektne)
klasifikacije budetskih stavki u proces planiranja, izvrenja i praenja budeta grada
Banjaluka. U prvom koraku unapreenje procesa budetskog planiranja mogue je
jednostavnom prezentacijom podataka o uinku u budetskim dokumentima i dovoenjem
u vezu sa definisanim stratekim ciljevima i pripadajuim programima. Podaci o
ostvarenim i oekivanim ciljevima/rezultatima tako postaju sastavni dio procesa
budetiranja to doprinosi boljem razumijevanju dokumenta budeta od strane graana i
podstie njihovu ukljuenost po ovom pitanju.

Uostalom, iskustva iz zemalja gdje je programsko budetiranje zaivjelo u praksi
28
govori o
tome da je u poetku tranja za robusnijim sistemima mjerenja uinka/indikatora
performansi proisticala iz elje da se sa linearnog budeta zasnovanog na inputima pree
na outpute (programe), a zatim, kao krajnji cilj, prelazak na zaokruen sistem programskog
budetiranja. Taj proces tranzicije je u svim zemljama po pravilu bio praen konstantnim
podizanjem kvaliteta i transparentnosti budetskog procesa i veoj ukljuenosti graana u
sam proces.

28
Izvor: Performance Budgeting in OECD Countries
38.
Jo jedan aspekt koji znaajno utie na nerazumijevanje budeta od strane graana je
nepostojanje prakse u izradi graanskog budeta. Tanije, pored obavezne forme
budetskog dokumenta, zakonski propisi dozvoljavaju i izradu budeta iji je sadraj vie
prilagoen graanima i njihovim specifinim zahtjevima. Treba ponovo naglasiti da
graanski budet ima za cilj da to jasnije prikae na koji nain i u koje svrhe e se utroiti
javna sredstva da bi se zadovoljile potrebe graana. Izrada graanskog budeta jo vie ima
smisla ako se zna da savjeti mjesnih zajednica svake godine Administrativnoj slubi Grada
dostavljaju listu prioritetnih ulaganja za svoje podruje. Znajui da graanski budet daje
uvid u planiranu potronju po konkretnim projektima na nivou mjesnih zajednica,
potrebno je to prije uvesti ovu praksu u budetski proces, posebno tokom pripreme i
organizovanja javnih rasprava gdje bi savjeti mjesnih zajednica i graani dobili povratnu
informaciju o tome koji se od kandidovanih prioriteta planiraju realizovati. Obzirom da se
tu najee radi o projektima ulaganja u komunalnu infrastrukturu, za potrebe izrade
graanskog budeta mogue je kombinovati podatke iz funkcionalne klasifikacije sa
programima komunalne potronje i ureenja graevinskog zemljita koji se rade za svaku
godinu uporedo sa pripremom budeta.

4.4. Izvrenje budeta i izvjetavanje

Zavrni raun Grada Banjaluka u sutini predstavlja Izvjetaj o izvrenju Budeta. Izvjetaj
o izvrenju budeta u skladu sa Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske, lan 46.
zakona (odredbe lana shodno se primjenjuju i na optine, gradove i fondove) obavezno
sadri:
pregled budetskih sredstava i izdataka koje je Narodna skuptina odobrila u
budetu Republike u prethodnoj godini,
pregled ostvarenih budetskih sredstava i izdataka u toku prethodne fiskalne
godine, koji su prikazani tako da se jasno moe vidjeti razlika izmeu odobrenog i
izvrenog budeta,
objanjenje veih odstupanja,
podatke o zaduivanju i upravljanju dugom,
podatke o korienju budetske rezerve,
podatke o garancijama datim u toku prethodne fiskalne godine,
poetno i zavrno stanje jedinstvenih rauna trezora i rauna posebnih namjena i
podatke o izvrenim realokacijama.
39.
Osim navedenih podataka i informacija, u izvjetaju o izvrenju budeta za prethodnu
fiskalnu godinu obavezno moraju biti prikazani i podaci o poetnom i zavrnom stanju
imovine, obaveza i izvora sredstava.
Ministar finansija Republike Srpske donosi pravilnik kojim se ureuju forma i sadraj
budeta i izvjetaja o izvrenju budeta - Pravilnik o finansijskom izvjetavanju za
korisnike prihoda budeta Republike, optina, gradova i fondova
29
.
Dokument o izvrenju budeta priprema se dvojako:
u formi propisanih obrazaca shodno obavezama iz Zakona o raunovodstvu i reviziji
Republike Srpske ( do 31.03. tekue godine za prethodnu fiskalnu godinu), i
u formi Izvjetaja o izvrenju Budeta Grada Banjaluka koji se priprema za Skuptinu
Grada Banjaluka, i koji se razmatra znatno kasnije u odnosu na prethodni datum.
Izvjetaj o izvrenju Budeta grada Banjaluka za 2012. godinu, pokazuje planirane i
realizovane ukupne prihode i rashode budeta Grada za period 01.01.-31.12.2012. godine.
Izvjetaj o izvrenju Budeta Grada Banjaluka za 2012. godinu, pripremljen je u zakonom
predvienom roku
30
31.03.2013. godine, i upuen Skuptini na razmatranje i usvajanje
09.04.2013. godine. Prema Programu rada Skuptine Grada Banjaluka za 2013. godinu
("Slubeni glasnik Grada Banjaluka", broj:02/2013), predvieno je da Skuptina izvjetaj
razmatra u drugom kvartalu 2013. godine. Izvjetaj o izvrenju Budeta Grada, usvojen je
03.06.2013. godine. U skladu sa Zakonom o budetskom sistemu Republike Srpske,
izvjetaje o izvrenju budeta optina i gradova treba proslijediti nadlenom ministarstvu
finansija kvartalno (svako tromjeseje) za tekuu fiskalnu godinu u roku od 15 dana od
dana njihovog donoenja.
S obzirom na injenicu da programsko budetiranje (budetiranje po uinku) nije u
primjeni, odnosno planiranje i priprema budeta nije po programima (izlaznim i krajnjim
rezultatima), informacije iz Budeta i Izvjetaja o izvrenju budeta ne mogu odgovoriti na
pitanje o uinkovitosti organizacionih jedinica ASBL. Budet Grada Banjaluka je linijski
budet. Budet linijskih stavki predstavlja tradicionalni i iroko rasprostranjeni oblik
pripreme budeta gdje su budetske stavke sintetizovane tako da ne omoguavaju praenje
i analizu tokova sredstava do krajnjih korisnika, kao ni procjenu realizacije konkretnih
stratekih ciljeva. Teko je detaljnije sagledati i analizirati obim i strukturu sredstava na
osnovu uvida u budet.
Linijski budet nam omoguava da saznamo, na primjer, koliko je novca potroeno za plate,
ali ne moemo vidjeti da li su ostvareni konkretni rezultati, koliko je ljudi zaposleno, ta su

29
Slubeni glasnik Republike Srpske, broj 16/11 i 126/11
30
U skladu sa lanom 55. Zakona o budetskom sistemu RS, Ministarstva, optine, gradovi i fondovi obavezni
su da konsolidovani godinji finansijski izvjetaj za odreeni nivo vlasti u Republici pripreme do 31. marta
tekue godine za prethodnu fiskalnu godinu.
40.
radili. Ne moe se vidjeti ima li napretka za onaj novac koji se od graana dobije za
unapreenje obrazovanja, socijalne zatite, zdravstva i slino.
Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske ne sadri odredbe koje bi precizno uputile
korisnike kako da pripreme svoje budetske zahtjeve po programima koji bi pokrili sve
njihove aktivnosti, ministarstva finansija trenutno ulaze u drugi krug izmjena i dopuna
zakona o budetu uz podrku meunarodne zajednice, i dijelovi zakona koji se odnose na
godinje i srednjorono planiranje budeta bi trebali postati sveobuhvatniji i usklaeniji
izmeu razliitih nivoa vlasti u BiH
31
.
Ministarstva finansija i budetski korisnici trenutno prolaze kroz sveobuhvatne programe
obuke, a postoje planovi da se informacije iz programskog budeta proslijede vladi i
parlamentu u obliku aneksa na budet, to jo uvijek nije zakonska obaveza
32
.
Na osnovu Zakona o lokalnoj samoupravi Republike Srpske
33
i Statuta Grada Banjaluka
34
,
Gradonaelnik podnosi Skuptini Grada Banjaluka, Izvjetaj o radu Gradonaelnika i ASBL.
Izvjetaj se izrauje u skladu sa Uputstvom za izradu Programa rada i Izvjetaja o radu
ASBL
35
, kojim se ureuje sadraj i nain sastavljanja i podnoenja godinjeg Programa rada,
godinjeg i polugodinjeg Izvjetaja o radu organizacionih jedinica ASBL.
Izvjetaj o radu Gradonaelnika i ASBL za period 01.01.-31.12.2012. godine, predstavlja
cijelinu iz koje se moe sagledati nain, obimnost, sloenost, uslovi i sadraj rada
Gradonaelnika i Administrativne slube, kao i problematika u obavljanju poslova.
Na osnovu istoga ne mogu se izvui instrumenti ocjene efikasnosti i efektifnosti, kroz
komparaciju finansijskih izvjetaja i izvjetaja o radu.
U Uputstvu se navodi da program rada izmeu ostaloga slui za utvrivanje orjentacionog
iznosa sredstava, koja su neophodna za rad Administrativne slube.
Izvjetaj o radu ne posveuje posebnu panju analizi koritenja budetskih sredstava u
toku perioda za koji se Izvjetaj podnosi, s tim da se u istom navodi da e konani podaci o
izvrenju Budeta Grada biti precizno iskazani u Konsolidovanom izvjetaju o izvrenju
Budeta Grada, za koji je shodno vaeim propisima rok izrade 31. mart, nakon ega se isti
upuuje Skuptini Grada na razmatranje. Napominjemo da je konsolidovani finansijski
izvjetaj u zakonski predvienom roku (do 5. aprila) dostavljen Ministarstvu finansija.

31
Utjecaj uvoenja programskog buetiranja na transparentnost i odgovornost javnog sektora u Bosni i
Hercegovini (prevod)- Studija praktine politike, Finalna verzija-Program podrke istraivanjima u oblasti
javnih politika u BiH 2006/2007, Naida Trki, April 2007. godine, strana 22.
32
Ibidem, strana 24.
33
Slubeni glasnik Republike Srpske, broj: 101/04, 42/05 i 118/05
34
Slubeni glasnik Grada Banjaluka, broj: 25/05, 30/07 i 17/12
35
Slubeni glasnik Grada Banjaluka, broj: 01/10
41.
Kada se govori o reviziji, uloga revizije u revidiranju budeta Banjaluke se ne razlikuje u
odnosu na njenu ulogu u reviziji budeta Republike Srpske. Meutim, ovdje treba istai
nekoliko specifinosti kada su u pitanju lokalne samouprave. Prva je ta da ne postoji
obaveza da Glavna sluba za reviziju svake godine revidira izvjetaj o izvrenju budeta
Grada Banjaluke. Kao takav, on onda nije ni dostupan javnosti na jasan i transparentan
nain kao to je, primjera radi, u sluaju Izvjetaja o reviziji konsolidovanog izvjetaja o
izvrenju budeta Republike Srpske. Druga specifinost vezana je za ulogu interne revizije
koja u sluaju lokalnih samouprava ima znaajniju funkciju. Njen zadatak je da, u skladu sa
Zakonom o reviziji u javnom sektoru, vri reviziju budetskih korisnika Grada Banjaluke.
Kao i kod Glavne slube za reviziju, i oni daju preporuke ija se primjena prati u
kontinuitetu. Po zavretku svake fiskalne godine, a na osnovu Zakona o internoj reviziji u
javnom sektoru Republike Srpske, izvjetaj o radu internog revizora se podnosi
Gradonaelniku, Glavnoj slubi za reviziju javnog sektora Republike Srpske i Centralnoj
jedinici za harmonizaciju finansijskog upravljanja i kontrole u okviru Ministarstva finansija.

4.5. Ocjene budetske prakse Grada Banjaluka

U narednom tekstu sumirani su rezultati provedenog istraivanja i analize budetske
prakse Grada Banjaluka u formi ocjena i to sa aspekta:
Dostupnosti informacija za javnost o budetu i prateim budetskim dokumentima;
Razumljivosti i relevantnosti samog sadraja budetskih dokumenata i
Otvorenosti procesa i ukljuenosti graana u postupak pripreme i praenja realizacije
Budeta Grada za 2012. godinu.

4.5.1. Ocjena dostupnosti informacija

Generalna ocjena je da postojei naini komuniciranja s javnou tokom planiranja,
pripreme i realizacije budeta ne obezbjeuju zadovoljavajuu informisanost graana o
procesu budetiranja. Namee se zakljuak da preovlauje pasivni oblik informisanja
javnosti, odnosno, da postoji slaba inicijativa lokalnih vlasti da upozna graane sa svojim
aktivnostima i planovima, pri emu Grad koristi mali broj metoda i tehnika za
komunikaciju.
Upotreba zvaninog portala Grada Banjaluka, kao kljunog kanala za direktnu
komunikaciju sa graanima, u pogledu objave budetskih dokumenata, je na vrlo
skromnom nivou.
42.
Na zvaninoj web adresi Grada graani ne mogu pronai Izvjetaj o radu ASBL i
Gradonaelnika kao ni i Izvjetaj o izvrenju Budeta za 2012. godinu. Isti se ne
objavljuju u Slubenom glasniku Grada.
Takoe, graanima nisu dostupne ni informacije iz Izvjetaja o odranim javnim
raspravama gdje se evidentiraju svi izneseni prijedlozi i inicijative od strane savjeta
mjesnih zajednica, organizacija civilnog drutva, budetskih korisnika, odbornika i samih
graana.
Javna rasprava je propisana Statutom Grada kao obavezni vid komunikacije sa graanima
prilikom pripreme i usvajanja Budeta. Iako je u skladu sa Statutom i Programom javnih
rasprava predvien obavezni rok za javnu raspravu od 30 dana, prezentacije po mjesnim
zajednicama se obino zavre u roku od 5-10 dana to dodatno utie na slabu
informisanost graana i njihovo nedovoljno uee.
Pored toga, javne rasprave se odravaju samo u manjem broju mjesnih zajednica.

4.5.2. Ocjena razumljivosti i relevantnosti sadraja budetskih dokumenata

Na osnovu uraene analize sadraja budetskog dokumenta Grada za 2012. godinu, moe
se konstatovati da isti potuje obavezujue odredbe Zakona o budetskom sistemu
Republike Srpske i Pravilnika o budetskim klasifikacijama te daje osnovne informacije o
vrsti, funkciji i mjestu budetske potronje.

Posmatrani dokument budeta ne sadri programsku (projektnu) komponentu u
prezentaciji sadraja i zbog toga ne daje potrebne informacije o oekivanim
rezultatima i ishodima budetske potronje. Bez tih informacija graani ne mogu dati
svoju ocjenu o opravdanosti ulaganja ili svrsishodnosti pojedinih budetskih stavki. U
skladu s tim moe se rei da budet ne daje odgovor na kljuna pitanja: zato i zbog
ega se odreena javna sredstva planiraju potroiti?

Odsustvo programskog budetiranja ima za posljedicu i to to u dokumentu Budeta za
2012. godinu ne postoji veza izmeu predloene budetske potronje i usvojenih politika
za posmatrani vremenski period. Pogotovo nedostaje sutinska veza budeta sa
definisanim stratekim ciljevima, s obzirom da je Skuptina Grada Banjaluka 2008. godine
Startegijom razvoja Grada uspostavila strateki okvir koji je 2012. godine auriran
programsko-projektnim akcionim planom.

Istovremena prezentacija budetskih stavki po ekonomskoj, funkcionalnoj i organizacionoj
klasifikaciji, bez adekvatnog narativnog dijela, ini razumijevanje budeta
komplikovanim za obine graane i obeshrabruje ih u namjeri podnoenja inicijativa i
43.
prijedloga za izmjenu odreenih budetskih stavki. S druge strane, ne postoji praksa
izrade saetka budeta ili tzv. graanskog budeta koji je sadrajem vie prilagoen
iroj javnosti. Zbog nepostojanja prakse u izradi graanskog budeta, tokom prezentacije
nacrta budeta u okviru javne rasprave graani nemaju uvid u planirana ulaganja u
konkretne projekte na podruju njihovih mjesnih zajednica, niti povratnu informaciju o
tome ta e od projekata sa ranije dostavljene liste prioriteta bit realizovano. Pored toga,
graani nemaju uvid ili im se na javnim raspravama ne prezentuju saeci drugih
relevantnih dokumenata koji treba da prate dokument budeta kao to su Plan rada ASBL,
Izvjetaj o izvrenju budeta za prethodnu godinu, Program komunalne potronje, Program
ureenja graevinskog zemljita i dr. To je svakako jedan od osnovnih razloga za njihovo
slabo uee u budetskom procesu i nedovoljnu aktivnost u iznoenju inicijativa,
upuivanju prijedloga i davanju komenatara.

Kada je u pitanju relevantnost sadraja posmatranog budetskog dokumenta, nerealno
planiranje prihoda i ne koritenje raspoloivih informacija u procesu kreiranja rebalansa
budeta je otetilo i ugrozilo transparentnost samog budetskog procesa.


4.5.3. Ocjena otvorenosti budetskog procesa i ukljuenosti javnosti

Iako Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske ne predvia obaveznost uea
graana u kreiranju budeta, Zakonom o lokalnoj samoupravi i Statutom Grada nalae se
obavezno provoenje javne rasprave prije odluke o usvajanju budeta. Shodno tome
usvojen je Programa provoenja javne rasprave o Nacrtu budeta grada Banjaluka za 2012.
godinu.
Internet sajt Grada Banjaluke i organizovanje javnih rasprava u mjesnim zajednicama su
jedini kanali dvosmjerne komunikacije s graanima koji su bili predvieni tim
programom.
Programom je definisano da javna rasprava traje od 11. do 21. novembra 2011. godine i da
se organizuje u pet mjesnih zajednica. Kasnije je taj rok produen do 10. decembra 2011.
godine kako bi se ispotovala obaveza trajanja javne rasprave od 30 dana.
Ne postoje jasni kriteriji za izbor mjesnih zajednica u kojima je organizovana javna
rasprava, niti eljeni efekti javne rasprave.
Javne rasprave su slabo posjeene, i najvei broj graanskih inicijativa ne nae svoje
mjesto u Budetu. Aktivni posjetioci javnih rasprava su uglavnom predsjednici i lanovi
savjeta mjesnih zajednica, te rijetki predstavnici nevladinog sektora.
44.
Odjeljenje za finansije, kao nosilac realizacije Programa javne rasprave, nije razvilo
instrumente putem kojih bi se vrila ocjenu uea graana u procesu kreiranja budeta.
Nakon provedene javne rasprave, javnosti nije bio dostupan Izvjetaj o odranim
javnim raspravama koji sadri pregled svih inicijativa i prijedloga upuenih od strane
graana i drugih koji su prisustvovali javnim raspravama.

Pomenuti Izvjetaj o odranim javnim raspravama nije dovoljno sistematian i ne prua
informacije o rezultatima pokrenutih inicijativa i prijedloga zainteresovanih strana na
odranim javnim raspravama.
Graani se o budetu konsultuju tek u zavrnoj fazi njegove izrade kada postoji malo
prostora za korekcije. Nije zaivjela praksa organizovanih konsultacija u ranoj fazi
gdje bi graani iznosili svoje inicijative i prije nacrta. U tom kontekstu ne koriste se
dovoljno postojei mehanizmi unutar mjesnih zajednica kada graani upuuju svoje
prijedloge savjetima mjesnih zajednica za rjeavanje problema i utvrivanje liste proriteta.
Bez obzira na nedovoljnu informisanosti, svijest graana o njihovoj ulozi u postupku
planiranja, pripreme i donoenja dokumenta budeta je na veoma niskom nivou, niti se
radi dovoljno na edukaciji graana po tom pitanju
Komisija za finansije kao radno tijelo Skuptine Grada koje, izmeu ostalog, razmatra Nacrt
i prijedlog budeta Grada te prati ostvarivanje prihoda i rashoda budeta, nema u svom
sastavu lanove koji dolaze ispred organizacija civilnog drutva kao direktne
predstavnike graana.




Zapisnik sa javne rasprave odrane 11. novembra 2011. godine u Banskom dvoru kao
ilustracija prethodnog stava.
Pitanje: Da li e svi koji su postavili pitanje dobiti pismene odgovore?
Odgovor: Izvjetaj sa provedene javne rasprave bie dostavljen svim odbornicima
Skuptine Grada, i isti e biti razmatran kao posebna taka dnevnog reda kada se bude
usvajao Budet Grada za 2012. godinu.
45.
4.6. Budetska praksa prikazana kroz brojeve

U Banjaluci je prema podacima Centralne izborne komisije za 2012. godinu bilo
registrovano 181.530 biraa. Blizu 90.000 biraa je izalo na lokalne izbore u 2012.
godini. Izmeu 200 i 300 graana je uestvovalo u javnoj raspravi povodom
Nacrta budeta za 2012. godinu to je ispod 0,2% od ukupnog broja
registrovanih biraa
2 dana su protekla od usvajanja Nacrta budeta za 2012. godinu i upuivanja na
javnu raspravu do prve javne rasprave koja je odrana u Banskom dvoru 11.
novembra 2011. godine. To je istovremeno bilo vrijeme za koje su graani mogli da se
upoznaju s dokumentom budeta i pripreme za prvu javnu raspravu.
Javna rasprava u mjesnim zajednicama povodom Nacrta budeta za 2012. godinu
provedena je u roku od 4 dana (od 11. novembra do 14. novembra 2011. godine)
U Banjaluci djeluje 57 savjeta mjesnih zajednica. Javna rasprava povodom Nacrta
budeta za 2012. godinu odrana je u 5 mjesnih zajednica, tj. skoro u svakoj 11-oj
mjesnoj zajednici koja djeluje u sastavu Grada
23 savjeta mjesnih zajednica su dostavila svoje prijedloge pisanim putem u
sklopu javne rasprave na Nacrt budeta za 2012. godinu, to je 40% od ukupnog
broja savjeta.
Ukupno 5 udruenja graana/organizacija civilnog drutva dostavilo je svoje
pisane prijedloge, zahtjeve i inicijative u okviru javne rasprave na Nacrt budeta za
2012. godinu.
Ukupno 3 javne ustanove su dostavile svoje pisane prijedloge, zahtjeve i inicijative
u okviru javne rasprave na Nacrt budeta za 2012. godinu.
Ukupno dvoje graana i dvoje odbornika dostavilo je svoje pisane
prijedloge, zahtjeve i inicijative Odjeljenju za finansije tokom javne rasprave o Nacrtu
budeta za 2012. godinu.
13 dana se kasnilo sa usvajanjem Prijedloga budeta za 2012. godinu u odnosu na
zakonom propisani rok.
46.
Skoro 13.000.000 KM planirano je vie prihoda posljednjim rebalansom
Budeta koji je usvojen u decembru 2012. godine u odnosu na izvrenje u toj istoj
godini.
37.4 miliona KM ili 27% budetske potronje (koja ne ukljuuje otplatu
dugova) potroeno je u 2012. godini na ime rashoda za lina primanja.
0 predstavnika nevladinog sektora uestvuje u radu Komisije za finansije, koja
pored ostalih tijela, razmatra dokument budeta Grada.
0 izvjetaja o radu i izvjetaja o izvrenju budeta za 2012. godinu bilo je
dostupno javnosti putem zvanine internet stranice Grada.






























47.
5. Preporuke

Obezbijediti precizniji i jasniji pravni okvir u cilju vee transparentnosti i
otvorenosti budetskog procesa na lokalnom nivou.
U Zakonu o budetskom sistemu RS propisati obavezu blagovremenog objavljivanja
svih relevantnih budetskih dokumenata u lokalnim slubenim glasnicima i putem
interneta (web portala gradova i optina).
Propisati obavezu sainjavanja narativnih obrazloenja budetai izvjetaja o izvrenju
budeta.
Preciznije definisati sadraj budeta, te sadraj periodinih i godinjih izvjetaja o
izvrenju. Zakon o budetskom sistemu RS i relevantni pravilnici trebaju biti detaljniji
u pogledu narativnog dijela budeta i izvjetaja o izvrenju, u skladu s
meunarodnom dobrom praksom.
Propisati obavezu uvoenja programske klasifikacije budeta, koja obezbijeuje
prikaz direktne veze izmeu budetskih stavki i programskih ciljeva.
Precizirati obavezu i glavne elemente provoenja javnih rasprava o nacrtu budeta
kako bi se otvorio budetski proces prema graanima. Razmotriti uvoenje dodatnog
kruga ranih javnih rasprava.
U svrhu boljeg razumijevanja od strane graana, graanski budeti, pojednostavljeni
prikazi budeta razumljivi za iru javnost, trebaju predstavljati zakonsku obavezu za
sve optine i gradove.
Propisati vie vremena za razmatranje budetskog prijedloga.
U Zakonu o lokalnoj samoupravi detaljnije razraditi obavezu organa jedinica lokalne
samouprave da podnose javnosti godinje izvjetaje u kojima se porede postignuti
rezultati sa planiranim programskim ciljevima. U tom smislu definisati minimum
informacija koje bi navedeni godinji izvjetaji trebali sadravati.

Unaprijediti sadraj i kvalitet budetskih dokumenata Grada.
Prezentaciju nacrta budeta potrebno je kroz poseban dokument prilagoditi
graanima. U tom smislu uvesti praksu izrade tzv. budeta za graane kao prateeg
dokumenta koji bi bio jednostavan i razumljiv za graane i koji bi sadravao pregled
planiranih investicija i budetskih izdvajanja po mjesnim zajednicama.
48.
U vezi sa prethodnom preporukom, prilikom provoenja javne rasprave o budetu,
potrebno je prezentovati budetske stavke raslanjene po mjesnim zajednicama:
iznose planiranih ulaganja i projekte koji se planiraju realizovati tim sredstvima po
svakoj mjesnoj zajednici u toku budetske godine.
Potrebno je to prije otpoeti postupak prelaska na sistem programskog budetiranja
i posljedino uvoenje programske (projektne) klasifikacije budetskih stavki u
proces planiranja, izvrenja i praenja budeta Grada Banjaluka. U prvom koraku
mogue je prezentovati podatke o oekivanim uincima u budetskoj godini za koju se
vri planiranje na osnovu informacija iz drugih dokumenata (Program zajednike
komunalne potronje, Program ureenja graevinskog zemljita, Izvjetaja o radu za
prethodnu godinu i sl.)
Postupak planiranja budeta neophodno je dovesti u direktnu vezu sa ranije
utvreenim stratekim okvirom razvoja Grada te shodno tome budetske stavke
prezentovati u vezi sa definisanim stratekim ciljevima iz Strategije razvoja Banjaluke
2007-2015.
Nadleni organi Grada trebaju objektivno planirati visinu prihoda budeta koristei
sve raspoloive informacije od znaaja. Kada je izrada nacrta rebalansa budeta u
pitanju, prihodovne stavke korigovati koristei posljednje podatke o punjenju
budeta.
Uskladiti strukturu i uee pojedinih trokova budeta prema prioritetima
definisanim u relevantnim dokumentima Grada (strategije razvoja, uputstvo za
pripremu budeta Grada, itd.). U tom cilju planirati smanjenje udjela administrativnih
trokova u budetskoj potronji Grada.
Preispitati broj zaposlenih u Administrativnoj slubi i budetskim korisnicima te ove
podatke uiniti dostupnim za javnost (u skladu sa lanom 76. Zakona o lokalnoj
samoupravi).

Osigurati dostupnost neophodnih informacija o budetu graanima Banjaluke.
Na web portalu grada objaviti sve dokumente od znaaja za budetski proces za
tekuu i svaku od najmanje 5 prethodnih godina: budet Grada, rebalanse budeta,
izvjetaje o izvrenju budeta, izvjetaj o radu, program zajednike komunalne
potronje (i izvjetaj o njegovom izvrenju), program ureenja graevinskog
zemljita(i izvjetaj o njegovom izvrenju).
49.
Grad treba raditi na unapreenju i proirenju svojih web kapaciteta (portal Grada) i
efikasnosti u diseminaciji budetskih informacija putem interneta kao i pruanja
odgovora na upite putem elektronske pote.
Osigurati dostupnost graanima svim relevantnim budetskim dokumentima u svakoj
mjesnoj zajednici na teritoriji Grada.

Podstai ukljuenost graana Banjaluke u procesu planiranja budeta.
Definisati i usvojiti jasne kriterijume na osnovu kojih se utvruje program javnih
rasprava (ukljuujui broj mjesnih zajednica i njihov izbor) i ocjenjuje njihova
uspjenost.
Svake godine uraditi evaluaciju uspjenosti provedenog programa javnih rasprava i tu
evaluaciju uiniti javno dostupnom.
Prilikom upuivanja poziva graanima da uestvuju u javnim raspravama, potrebno
je istovremeno diseminovati i nacrt budeta sa informacijama o planiranoj potronji i
projektima po mjesnim zajednicama.
Provoenje programa javnih rasprava u mjesnim zajednicamam potrebno je da traje
najmanje tri sedmice.
Posebno je potrebno produiti period izmeu usvajanja nacrta budeta i poetka
provoenja programa javne rasprava (7-14 dana), da bi se ostavilo dovoljno vremena
da se graani adekvatno informiu.
Uvesti dodatne naine obavjetavanja graana o mogunosti uea u javnim
raspravama. Pri tome koristiti vei broj sredstava informisanja kao i kanale
komunikacije putem interneta. Npr. izraditi sistem periodinog informisanja graana
putem elektronske pote gdje bi se graani mogli besplatno prijaviti da primaju
informacije, razviti sistem komunikacije sa graanima putem drutvenih mrea (npr.
Facebook, twitter i sl.)
Aktivno promovisati i druge naine uea graana u budetskom procesu osim
javnih rasprava po mjesnim zajednicama, npr. dostava prijedloga pismenim i
elektronskim putem, organizovanje fokus grupa po tematskim oblastima (npr.
privreda, obrazovanje, ekologija itd)
Postii aktivniju ulogu mjesnih zajednica u informisanju graana i pozivanju da
uestvuju u javnim raspravama, npr. putem prethodne komunikacije sa
predsjednicima zajednica etanih vlasnika u urbanim sredinama.
50.
Grad treba da uspostavi sistem kontinuiranog informisanja graana o radu lokalne
samouprave u cilju jaanja kulture participacije. Kako bi se graani podstakli da
aktivnije uestvuju u javnim raspravama o nacrtu budeta, razmotriti mogunost
organizovanja posebnih edukativnih programa na temu gradskog budeta koji bi se
izvodili po mjesnim zajednicama i to neposredno prije odravanja javnih rasprava o
nacrtu budeta.
Razmotriti uvoenje dodatnog kruga ranih javnih rasprava koje bi se provodile prije
utvrivanja nacrta bueta.




















51.
6. Koriteni izvori i literatura

Literatura:
CCI, Kvalitativna analiza budetskih javnih politika na nivou lokalne samouprave
Grad Banja Luka, Sarajevo april 2013. godine.
CCI, Mala kola budeta, Decembar 2007. godine.
IMF, 2009. How Does the IMF Encourage Greater Fiscal Transparency.
OECD, 2002. OECD Best Practices for Budget Transparency.
Procjena budetske transparentnosti u opinama u Bosni i Hercegovini, Analitika
Centar za drutvena istraivanja, 2011. godine.
Ukljuivanje civilnog drutva u jaanju odgovornosti i transaprentnosti na lokalnom
nivou u Crnoj Gori, Zajednica optina Crne Gore.
Utjecaj uvoenja programskog budetiranja na transparentnost i odgovornost
javnog sektora u Bosni i Hercegovini, Studija praktine politike, april 2007. godina.

Zakonski i drugi propisi:
Zakon o budetskom sistemu Republike Srpske. Slubeni glasnik Republike
Srpske, broj: 96/03, 14/04, 67/05, 34/06, 128/06, 117/07, 54/08, 126/08, 92/09
i 121/12, .
Zakon o lokalnoj samoupravi Republike Srpske. Slubeni glasnik Republike
Srpske, broj: 101/04, 42/05 i 118/05.
Zakon o slobodi pristupa informacijama Republike Srpske. Slubeni glasnik
Republike Srpske, broj: 20/01.
Zakon o trezoru Republike Srpske. Slubeni glasnik Republike Srpske, broj: 16/05
i 92/09.
Pravilnik o finansijskom izvjetavanju za korisnike prihoda budeta Republike,
optina, gradova i fondova. Slubeni glasnik Republike Srpske,
broj: 16/11 i 126/11.
Pravilnik o budetskim klasifikacijama, sadrini rauna i primjeni kontnog plana za
korisnike prihoda budeta Republike, optina, gradova i fondova. Slubeni glasnik
Republike Srpske, broj: 90/10.
Drugi akti i dokumentu koji su koriteni:
o Budet grada Banjaluka za 2012. godinu,
o Izvjetaj o izvrenju Budeta grada Banjaluka za 2012. godinu,
o Izvjetaj o radu Gradonaelnika i ASBL za 2012. godinu,
o Izvjetaj o provedenom Programu javnih rasprava povodom Nacrta budeta
Grada za 2012. godinu,
o Program komunalne potronje za 2013. godinu,
o Program ureenja graevinskog zemljita za 2013. godinu,
o Uputstvo za pripremu Budeta grada Banjaluka za 2014. godinu,
52.
o Strategija razvoja grada Banjaluka,
o Statut grada Banjaluka,
o Poslovnik Skuptine grada Banjaluka i drugi gradski propisi i odluke.


Internet izvori:
Open Budget Survey 2012-http://internationalbudget.org/wp-
content/uploads/OBI2012-MacedoniaCS-English.pdf.
www.banjaluka.rs.ba
www.vladars.net
www.oecd.org
www.imf.org



















53.
Prilog Odgovor ASBL povodom upuenog zahtjeva za pristup informacijama

54.