UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA TEHNIKE STUDIJE

MATRICE
-seminarski rad-







Mentor: Prof.dr. Hamid Drljevi Kandidat: Amna Hodi
Ass. Maid Omerovi, mr.sc. Broj indexa : 418/13






Travnik, novembar 2013.


Samra Daka Matrice

2

SADRAJ

1. UVOD 4
2. OPERACIJE SA MATRICAMA 5
3. KVADRATNA MATRICA I NJENA DETERMINANTA 6
4. MINORI I KOFAKTORI DETERMINANTE 8
5. ADJUNGOVANA MATRICA. INVERZNA MATRICA 9
6. ELEMENTARNE TRANSFORMACIJE MATRICA. RANG MATRICE 10
ZAKLJUAK 11
L I T E R A T U R A 12

















Samra Daka Matrice

3

1. UVOD

Shemu brojeva

[

nazivamo pravougaonom matricom tipa (m,n) ili jednostavno matricom tipa (m,n). Ako
je m = n onda kaemo da je A kvadratna matrica reda n.
Brojevi a
ik
(i = 1,2,,m; k = 1,2,,n) nazivaju se elementi matrice A = (a
ik
). brojevi a
ik

(i = 1,2,,m) ine i-tu vrstu, dok brojevi a
i,k
(k = 1,2,,n) k-tu kolonu matrice A = (a
ik
).
Matrica sa jednom vrstom naziva se matrica vrsta, a matrica sa jednom kolonom
matricom kolona.
Ukoliko se u matrici A = (a
ik
)
mn
vrste zamijene odgovarajuim kolonama dobija se
matrica reda nm i za nju se kae da je transponovana matrica matrice A, a oznaava se
sa A
T
:

]
Primjer 1. Neka su vektori: e
1
= (1,0,1), e
2
= (1,1,0) i e
3
= (0,0,1) vektori baze
Euklidovog vektorskog prostora X, i neka su f
1
= (2,1) i f
2
= (0,2) baza prostora Y. neka
je linearna transformacija prostora X u prostor Y data sa A=(x
1
,x
2
,x
3
) = (x
1
+ x
3
, x
2
x
3
).
Odrediti matricu transformacije A.
Rjeenje: prema definiciji linearne transformacije A : X Y je:
Ae
1
= (2, -1); Ae
2
= (1, 1); Ae
3
= (1, -1).
Slijede sistemi jednaina:
Ae
1
= (2, -1) = a
11
f
1
+ a
21
f
2
= a
11
(2,1) + a
21
(0,2)
Ae
2
= (1, 1) = a
12
f
1
+ a
22
f
2
= a
12
(2,1) + a
22
(0,2)
Ae
3
= (1, -1) = a
13
f
1
+ a
23
f
2
= a
13
(2,1) + a
23
(0,2),
Samra Daka Matrice

4

ili sistem jednaina:
2a
11
= 2; a
11
+ 2a
21
= -1
2a
12
= 1; a
12
+ 2a
22
= 1
2a
13
= 1; a
13
+ 2a
23
= -1
Rjeenja prethodnih sistema su:
a
11
= 1, a
12
= 1/2, a
13
= 1/2,
a
21
= -1, a
22
= 1/4, a
23
= -3/4.
Matrica za datu linearnu transformaciju A glasi:

2. OPERACIJE SA MATRICAMA

Uvedimo prvu operaciju s matricama. Mogu se sabirati samo matrice istog tipa. Ako su
matrice A i B istog tipa, tada je matrica
C = A + B
istog tipa kao i matrice A i B i vrijedi: (c
ik
) = (a
ik
+ b
ik
)
Dakle, matrice se zbrajaju lan po lan. Svojstva zbrajanja su:
A + B = B + A (komutativnost) i
(A + B) + C = A + (B+C) (asocijativnost).

Primjer 2. Neka je:
[

] [

]
Onda je:
[







] = [

]


Samra Daka Matrice

5

Mnoenje matrica. Kako je Hx = (a A) x = a A x, onda je
(h
ik
) = (a a
ik
) (i = 1,2,,m; k = 1,2,,n).
Matrica (h
ik
) se zove proizvod matrice (a
ik
) i broja a. dakle, matrica se mnoi brojem
tako da se svaki element matrice pomnoi tim brojem.
Primjer 3. Neka je
[



] , tada je

[



] [



]


3. KVADRATNA MATRICA I NJENA DETERMINANTA

Matrica kod koje je broj vrsta jednak broju kolona i jednak n naziva se kvadratna
matrica reda n, tj. kvadratna matrica reda n je matrica oblika:
[

]
Elementi a
11
, a
22
,,a
nn
obrazuju glavnu dijagonalu, a elementi a
n1
, a
n-1 2
,,a
1n
sporednu
dijagonalu matrice.
Avakoj kvadratnoj matrici pridruujemo jedan broj, takozvanu determinantu matrice,
koga oznaavamo sa det A.
Neka je A kvadratna matrica
[

]
Tada broj

Samra Daka Matrice

6

gdje se sumiraju vri po svim permutacijama = k
1
k
2
k
n
, I = (k
1
k
2
k
n
) broj
inverzija, nazivamo determinanta matrice A.
Primjer 3. Ako je
[

]

Tada je: det A =

Pored osnovne permutacije 1 2 postoji i permutacija 2 1. Permutacija 2 1 je neparna pa
je det A = (-1)
0
a
11
a
22
+ (-1)
1
a
12
a
21
= a
11
a
22
a
12
a
21
. Dakle,

[

] [

Vanije osobine determinanata su date sljedeim teoremama:
Ako je A
T
transponovana matrica kvadratne metrice A tada je det A
T
= det A;
Determinanta mijenja znak ako dvije vrste (kolone) meusobno zamijene mjesta;
Ako se determinante matrice A = (a
ij
) i B = (b
ij
) razlikuju samo u i-toj vrsti tada
je det A + det B jednaka determinanti u kojoj je i-ta vrsta jednaka zbiru
odgovarajuih elemenata i-te vrste determinante A i determinante B, dok su
ostale vrste nepromijenjene. Isto vrijedi i za kolone;
Determinanta je jednaka nuli ako su svi elementi jedne vrste (kolone) jednaki
nuli;
Determinanta je jednaka nuli ako su svi elementi jedne vrste (kolone) jednaki
odgovarajuim elementima druge vrste (kolone);
Determinanta ne mijenja vrijednost ako elementima jedne vrste (kolone) dodamo
odgovarajue elemente druge vrste (kolone) pomnoene istim brojem.





Samra Daka Matrice

7


4. MINORI I KOFAKTORI DETERMINANTE

Ako se u determinanti matrice A = (a
ik
) reda n izostavi i-ta vrsta i k-ta kolona dobije se
determinanta (n 1)-og reda (M
ik
), koja se naziva minor det A. Minoru M
ik
odgovara
jedan element a
ik
koji se nalazi na presjeku i-te vrste i k-te kolone, pa se govori o minoru
M
ik
elemenata a
ik
(i,k = 1,2,, n).
Ako je M
ik
minor (n 1) reda det A reda n, tada A
ik
= (-1)
i+k
M
ik
, nazivamokofaktor ili
algebarski komplement elementa a
ik
determinante A.

Prethodna jednakost definie razvijanje determinante po i-toj vrsti (i = 1,2,, n). Kako
je A
ik
= (-1)
i+k
M
ik
, to se ova jednakost moe izraziti u obliku:

Na slian nain se moe dobiti i jednakost koja definie razvijanje determinante po k-toj
koloni, k = 1,2,, n:

Primjer 4. Izraunati vrijednost determinante
[










]
a) razvijanje po drugoj vrsti; b) po etvrtoj koloni.
Rjeenje: a) izraunavanje determinante je najjednostavnije po drugoj vrsti jer je a
21
=
a
22
= a
23
= 0, pri tome je:

|



|
Samra Daka Matrice

8

b)

|



|

|



|


5. ADJUNGOVANA MATRICA. INVERZNA MATRICA

Ako je data kvadratna matrica A = (a
ik
) reda n. Transponovanjem martice A dobija se
sljedea matrica:

]
Ako elemente matrice A
T
zamijenimo odgovarajuim kofaktorima dobija se matrica
[

]
Za matricu B kae se da je adjungovana matrica matrice A i oznaava se sa adjA.
Primjer 5. Nai adjA ako je:
[



]

Rjeenje: iz prethodne matrice slijedi da je

[



]
A odgovarajui kofaktori su:

|


|

|


|

|


|

|


|

|


|

|


|

|


|

|


|

|


|
Samra Daka Matrice

9

Slijedi da je: [



]

Neka su X i A kvadratne matrice reda n. za matricu X se kae da je inverzna martica
matrice A ako je:
A X= X A = E
nn
Inverzna matrica A se oznaava sa A
-1
. Ako je regularna matrica reda n tada je:
A
-1
=

adj A = E


6. ELEMENTARNE TRANSFORMACIJE MATRICA. RANG MATRICE

Elementarne transformacije matrica obuhvataju:
promjenu mjesta dvije vrste (kolone),
mnoenje jedne vrste (kolone) brojem razliitim od nule,
dodavanjem elemenata jedne vrste (kolone) pomnoenih nekim brojem razliitim
od nule odgovarajuim elementima druge vrste (kolone).
Elementarne matrice su matrice dobijene vrenjem jedne od elementarnih transformacija
na jedininoj matrici, i oznaavaju se sa:
i-ta i j-ta vrsta zamijene mjesta E
ij
,
i-ta vrsta pomnoena sa a E
i
(a),
i-ta vrsta pomnoena sa a, dodata j-toj vrsti E
ij
(a).
Elementarnim transformacijama ne mijenja se broj linearno nezavisnih vrsta (lolona)
matrice.
Maksimalan broj linearno nezavisnih vrsta matrice A zove se rang matrice i oznaava se
sa r(A).





Samra Daka Matrice

10


ZAKLJUAK

U matematici, matrica je pravougaona tabela brojeva, ili optije, tabela koja se sastoji od
apstraktnih objekata koji se mogu sabirati i mnoiti. Matrice se koriste da opiu linearne
jednaine, da se prate koeficijenti linearnih transformacija, kao i za uvanje podataka
koji zavise od dva parametra. Matrice se mogu sabirati, mnoiti, i razlagati na razne
naine, to ih ini kljunim konceptom u linearnoj algebri i teoriji matrica.
Horizontalne linije u matrici se nazivaju vrstama, a vertikalne kolonama matrice.
Matrica sa m vrsta i n kolona se naziva m-sa-n matricom (kae se i zapisuje da je
formata mn) a m i n su dimenzije matrice.
Matrica kod koje je broj vrsta jednak broju kolona i jednak n naziva se kvadratna
matrica reda n.
Ako se u determinanti matrice A = (a
ik
) reda n izostavi i-ta vrsta i k-ta kolona dobije se
determinanta (n 1)-og reda (M
ik
), koja se naziva minor det A.
Elementarne transformacije matrica obuhvataju:
promjenu mjesta dvije vrste (kolone),
mnoenje jedne vrste (kolone) brojem razliitim od nule,
dodavanjem elemenata jedne vrste (kolone) pomnoenih nekim brojem razliitim
od nule odgovarajuim elementima druge vrste (kolone).









Samra Daka Matrice

11

LITERATURA

Blagota Lui: "Matematika", ekonomski fakultet u Sarajevu, 2005.
Internet stranice:
http://web.math.hr
http://hr.wikipedia.org
http://www.foi.hr