A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 1

AKLIN RETLMES
Metin Bobarolu


Ne bilebiliriz? Ne yapmamz gerekir? Ne mit edebiliriz? "Ne bilebiliriz?" sorusunun karl
olarak "Bilgi felsefesi"; "Ne yapmamz gerek", sorusunun karl olarak "Ahlk felsefesi",
"Ne mit edebiliriz?" sorusunun karl olarak da "Din felsefesi" ortaya kmtr.

nsann yaamda karsna kan, tarihte retilmi, kendi rettii, tank olduu ya da
toplumsal ilikilerinde ortaya km btn kltr nesneleri ve bunlarn ilikilerini
anlamlandrmak ve deerlendirmek sz konusu olduunda, karsna felsefe kar.

Felsefe, kavramlaryla zgn ve zgl bir noktada dururken, konular bakmnda btn
yaam kapsar. Yaamn her alannn felsefesi yaplabilir, yaplmaldr. Bu nedenle felsefe,
bilincin nne yaam olgularn koymak ve deerlendirmek anlamn tayor.

Felsefe olarak felsefe, bir kavrama dilidir. Kendi zerine dnmedir; bilincin bilincidir.

Ne bilebiliriz? sorusu, son zmlemede, Bilgi nedir? sorusuna dnr ki buna
epistemoloji (bilgi felsefesi) denir. Bu disiplin, bilginin nasl olutuunu, bilgiyi retirken hangi
yntemleri kullandmz ve onlarn bilincine varmay konu edinir.

Ne yapmamz gerekir? sorusunun yantn aradmzda karmza etik felsefe kar. nsan
bildikleriyle yaamda nasl yaayacak? Hangi ilikileri ne biimde kuracak? Bunun ltleri
nedir? Felsefe, sorularn yantn etik disiplini altnda aramaktadr. Ahlk felsefesi
dediimizde, baka bir deyile ahlkn felsef ilkeleri saptandnda, ya da felsef bilincin
nnde ahlkn deerlendirilmesi yapldnda, karmza felsef bir disiplin olarak etik
kmaktadr.

Ne mit edebiliriz? ok ilgin bir soru bu. Yayoruz, unu yapyoruz, bunu yapyoruz. Bunu
da bildik, byle de davrandk, peki bunlardan ne bekliyoruz? Ne olacak? Ne mit edebiliriz?
midimizi dnce konusu yaptmz zaman nelerden sz edebiliriz? Bu sorularn yant din
felsefesi iinde aranyor. nk dinler her ne kadar yaamn rgtlenmesi ve
dzenlenmesiyle ilgili baz nermelerde bulunuyorlarsa da veya baz inanlarla insan akln
snrlandryorlarsa da, znde ilgi ekici bir nokta tayor; o da insana mit alamak. Yani
mevcut gerekliin yadsnmasyla ilgili bir mit fikrini, dncesini insana getiriyor. Dinin yle
bir niyeti olmasa bile, biz felsef bilinle din fenomenine baktmzda, onun iinde bir mit;
yaamdan bir mit beklemek, yaam bir mide doru ynlendirme gibi bir imgeyi
bulabiliyoruz.

Bir yanda dinler ideolojik bir tutuma benzer biimde mit alarken, te yandan, insan kendi
aklyla da bunu rgtlemi ve ideolojileri yaratmtr. Dinlerin midi daha ocuksu bir bilince
hitap ediyor. Bunun lt; nsann kendi aklyla kendi sorunlarn zme yerine zm
kendi dndan beklemesi, yani bir szlanma... nsan zmleri kendi dndan, baka
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 2


bilinlerden baka bireylerden, baka topluluklardan hatta giderek mevhum varlklardan
bekliyor. Bu ocuksu bilintir. Toplumlar her trl teknik gelimilik dzeyine ulam
olsalar da, psiik anlamda ocukluk dzeyinde olabilirler.

Btn bu sorgulamalarn temelinde, kanmca bilginin nelii, nasll ve ne iinlii sorunu
yatmaktadr. nsan nesne, olay, olgular, onlarn arasndaki ilikileri, zneler aras ilikileri
bilinciyle yoklarken, sorgularken hangi modelle veya hangi yntemle bilgi retiyorsa, ayn
bilin tipi ile de deerlendirmelerini yapyor. Bu nedenle bence, ister Varlk bilimi (ontoloji)
sz konusu olsun, ister Sanat Bilimi (estetik) sz konusu olsun, ister Din Felsefesi, ister Ahlk
Felsefesi (etik), hatta giderek bilimler olsun, bilim disiplinleri olsun hepsinin altnda yatan ey
Bilgi Felsefesidir.

Felsefe dili, bilim dili, bilince kendi yntemini dayatr ve bilin o bilimsel bilgiyi renebilmek
iin o yntemde alkanlk kazanr, o yntemle kendini gelitirir ve bilimi kavramaya alrken
gndelik diliyle bir takm sorunlar yaamaya balar. nk gndelik dil ile tanklk da
ocukluktan beri vardr. Felsefe ve bilimin getirdii bilin tipiyle karlat zaman insan,
kendisinde yabanc bir varlkm gibi, yabanc bir teki varlkm gibi alglad bilin tipiyle
geinmek zorunda kalr. Zaman zaman ve ounlukla da bu bilinci bir meslek bilinci gibi
alglar ve mesleini yaparken kulland, ama evine giderken ya da o ortamdan uzaklarken
duvara ast bir apka gibi kullanr ve kendi yaamna dnd zamanda gndelik dilini ve
gndelik bilincini, iinde huzur duyduu dil olarak ve bilin tipi olarak kullanmaya balar.
Burada aslnda bir alkanlktan sz ediyoruz. ocukluktan beri duygularmzla birlikte
katldmz bir bilinlenme olgusu, bir dil retme olgusu, onun belleini yaratma olgusu
olduu iin orada rahat ediyoruz; alkanlklarn iinde rahat ediyoruz. Ama bu gndelik dil,
bu doal bilin, sorunlarn zmnde yetersiz kalyor.

Aristonun bir deerlendirmesi var. Aristo yle diyor; nsan, dnme, bilme edimi ile
nesnelere ynelir, ancak psiedeki eitli blmler araclyla, (eitli faklteler araclyla ya
da baka deyile etkinlikler araclyla) nesnelerde tam da kendi trnden olan kavrayabilir.
yle dnm: Bir zne, bir de nesneler var. zne nesnelere yneldiinde, kendi psiik
yapsndaki fakltelerin izlerini, alglad nesnel ortamla birletirip bilgi yolunda ilerliyor.
Burada insann aslnda nesneden, ald kendi yetilerinin izleridir diyor, kendi trnden olan
kavrar diyor.

Bunu daha anlalr klmak iin yle diyelim: Be duyuyla snrlyz, nesnel ortama bizi aan
bu be duyugrme, iitme, duyma, tatma, dokunma duyularmzalgmz ynlendiriyor,
biimlendiriyor. Bu byleyse, diyor Aristo, o zaman biz nesnelerden, bu be duyu snrl
iindeki alglardan bilgi retiriz, bunun tesinde bir ey yapamayz. O zaman nesnel ortamn
algladmz biimi bizim kendi trmzden, kendi formumuzdan kaynaklanan bir temele
doal bir modele, biime indirgenebilir... Yine Aristoteles diyor ki: nsan ruhunun z
Noustur (Trkesi Us). Eer Eer Ruhun z Nous ise o zaman bir Nous tanmlamas
gerekir ve bu Nousun yapt i gerekir ve o zaman onun zerine bir psie oturtulur.

Bakan gzdr, ama gren akldr, nermesiyle bir yaklam yaparsak Aristonun dediini
daha iyi kavrarz.

A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 3


Aristonun yntemi udur: nsan dnme, bilme etkinliinin iinde yer ald ruhu ile var
olana, nesneye ynelir. Ancak, ruhtaki (Psykhe) eitli blmler araclyla ya da baka
deyile, etkinlikler araclyla nesnede tam da kendi trnden olan kavrar. Ruhun z olan
akl (Nous) sayesinde bu gerekleir. Nous, kendi trnden olan; var olann zn oluturan,
onun formunu (Eidos) kavrar.

Ruh (Psykhe), akl (Nous) adn alan blmnn bir etkinlii olan, dnme etkinlii (Noesis)
ile var olandaki formu (Eidos) kavrar.

Aristonun aslnda syledii ey u: Nous Eidosu kavrar. Nous ne? Ruhun z olarak
dn biim. Eidos ne? Nesnenin kendi zn yanstyor olarak kabul ettii nesne biim.
Nesne biim ile dn biim birleirse bilgi olur, diyor Aristoteles. En genel paradigmas bu.

Psie, Nousun iletilmesi olan Noesis var olandaki Eidosu kavrar. Aslnda hep ayn eyi
sylyor ama giderek aa aa sylyor. Nous ruhun z (eer byle ise) psie bilinli bir
varlktr.

Nous, noesis ile eidosu kavrar.Nous > Noesis > Eidos > sonu Logos. Bu dizgede noesis ne
kyor. Nous, noesise bal olarak varlayor; dnme i banda, ilevsel olduunda ancak
vardr. Bu ok ilgi ekicidir ve kendinden sonraki btn dnceleri belirlemi ve halen de
onun zerine tartlyor gnmzde. u kavram son derece nemli bir nerme: Dnme i
banda ise ancak vardr. Noesis varsa noustan sz edebiliriz; noesis yoksa nous yoktur.

Kuran- Kerimde alp baktnz zaman; her nerede akldan sz ediyorsa noesis diyor. Yani
Grekede noesis dediimiz Arapada faal akl. Kuranda akl hi nous diye gemez. Salt
akl szcn Kuranda bulamazsnz. Hep noesis var; faal akl, ilevseldir hep ilevinde
gsterilmitir. Meerse bilincini insan kendisi retiyormu. Buradan o kyor, Noesis
Nousu yapyorsa, eer byleyse, bilincini insan kendisi yaratyor; onu hazr bulmuyor; onu
organizmasnda bulmuyor. Organizmasnda onun yetisini buluyor yalnzca. O halde,
ilevsel us ilevinin sonucu kendi usunu, kendi bilincini yaratyor.

Faal aklla, noesisle ilgili ikinci safha; ikinci bir olgu kyor karmza, o da u: Dnme edimi,
noesis sonucunda oluan logos, bu nedenle, hem bilin anlamna geliyor, hem bilgi anlamna
geliyor, hem bilmek anlamna geliyor. Logos son derece kapsaml bir kavram iinde Nousu,
Eidosu, Noesisi birlikte ifade eden bir kavram, nk son u, btn bu elerin birletii son
u. Logi, sadece mantk demek deil, bilim disiplini de demek; biyoloji, morfoloji, psikoloji vb.
Demek ki logos kavram ok geni, ok yetkin bir kavram. Logosun kendisi nedir?
dediimizde, dnp oluma srecini grmekteyiz. Yani logos: kendi kendini nasl retti ise
ieri odur. Yntemi ona ieriktir. Logos bir yntemdir (Noesis); bir bilgidir, bilintir. Ayn
zamanda bir dizgedir, bir disiplindir. Bu kadar geni bir yaps var.

imdi dnme edimi logosa varnca, dile gelen olunca, dille btnleince doar. ki yolla
doar: Azdan szck olarak doar; bu bir, kalemden szck olarak doar; bu iki. Kendi
kendini yaratt; kendi kendinden dodu; baba da logos, ocuk da logos... ncil okur gibiyiz
deil mi?

A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 4


Doduktan sonra artk ad dnme deil, logos olduktan, dile dkldkten sonra artk o bir
nesnedir; znel srelerden kopmutur, domutur. Evren bir evren dourmutur: Logos...
Anlam bir anlam dourmutur. Bu u demek: Dnce ortaya kmtr. Dnme, dnce
olmutur. Dnce szc, kavramsal olarak nesnel olan, iletiime girmi bir logos. Baka
bir deyile daha anlalr olsun diye syleyeyim: baka bilinlerin nesnesi olmu demek. teki
bilinlere nesne olduu anda ad dnce, ondan nce dnce deil...

zgrlk, dnme zgrl... Dnce deil de dnme zgrlnden sz ediyoruz. Ben
zgr dnyorum, istediim gibi nutuk atarm (!) Zaten dnce zgrln
yasaklayanlar da dnme zgrln onun yerine koyarlar. stediin gibi dn sana kim
karyor kardeim; istediin gibi de inan yani ne var; kim kimi engelliyor vb. gibi. Dnme
zgrlnz var diyorlar. Yani dnce szcn dnmeyle yer deitirerek... Doru,
ben istediim gibi dnyorum kimse de bir ey demiyor... Dnce zgrl logosun
dolama girmesi demek, metann dolama girmesi gibi, rettiiniz bir nesne sizde kald
srece hibir deeri yoktur. retim deeri deiim deerinden ortaya kar, deitireceksiniz
onu. Logos da ayn, logosu rettim, bu bir logostur dahi diyemezsiniz; btn srelerinize
dnp baksanz dahi gremezsiniz onu. imdi biz gryoruz, neden, nk o dolama girdi;
dolamdan sonra stmze yansd; yani ona baka katklar, eletiriler katld o gzden
geirilmi, nesnel srelerden dnm bir dnce olduu iin dnmeyi belirler hale geldi.
Logos burada; nesnel logos haline geldiinde toplumsal erki de tar, tarihsel erki de. ok
gl olur, garip bir ey olur arkadalar; balangta Noesis babayd, kaynakt Nousu o
yaratyordu, sonuta logosu da o yaratyordu ama oul ya da logos toplumsal srelerden
geip nesnel olarak bilince geldiinde; noesise katlr, noesis orada sadece bir erk olur asl
bilgiyi reten logostur artk; zne logos olur.

Sonutu, bata nesneydi imdi zne oldu. Onun iin nesnel zne diyorum ben buna. Nesnel
zne logos, bilincinizin iletimini (noesisini) belirler.

Dnme sreci dnceyi sonulandryorsa, dnce logos olarak kendinden nceki btn
sreleri kapsar ve aar, nitelik deitirir. nk iletiime girmi; nesnellemitir. letiim ve
bildiriim somut aracdr. Bu balamda, kavramlar, tasarmlar kltr nesnelerinin
nedenleridirler. Baka bir deyile logos nesnel olduktan sonra artk kltr nesnelerinin
projesidir; o proje ile kltr nesnelerini retiriz.

imdi buras ho bir ey. Logos ayn zaman da Nous. Noesis yoluyla retilmi ve Nous olmu,
ayn zaman da bilin... Kltr nesnelerinin z Noustur, ama logos olarak...Btn kltr
nesneleri logosun sonucudur, logosun rndrler. nsan kendini kendi nesneleri yoluyla
kendi nesnelerine katarak retiyor. Her kltr nesnesinde insann Logosunun izi var. Bu
balamda logos yaratma srecinin dinamiidir.

Bilincimiz, kavramsal dili anlamaya yetenekli ama anlamakta gl ekiyor. Sokrat filozof
olmaya lyk birinci kii olarak sylenebilir, nk Sokrat noesis yoluyla belleini retmi
birisi. Bellek mi nce, bilin mi nce? diye bir tartma ayorum. Bugnlerde ok
vurguluyorum.

A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 5


Sokrates sorgulanmayan yaam yaamaya demez diyor. Delfi tapnaklarnn kapsna
Kendini bil yazmlar...Sokrates noesis yoluyla yani usunu ileterek Nousunu, akln,
bilincini yaratrken belleini de o Nousun arka tasar olarak retiyordu. Bu mhim bir ey,
kendini var ediyordu, kendini biliyordu.

Bellek nce, bilin sonra olursa yani ezberlenmilerin, dil yoluyla, bilin yoluyla bellei
oluturmas varsa, bu bellein bilinci kullanmas demek olur. Kii zgr deildir (Belledii
bilgiler doru bilgi olsa da).

Aristonun Psienin z Noustur nermesi sanki herkesinki yleymi gibi anlalyordu.
Bellek nceye geldiinde psienin z, bakasnn bilin tortulardr; insann kendisi orada
yoktur.

Hoca Nasrettinin bir fkras bunu anlatr bize. Bu kadar felsefeye lzum yok, anlamak iin.
Hoca Nasrettin byk bir mrit, byk bir yol gsterici biliyorsunuz, o da bizim
Sokratesimiz... O da gl dn yntemiyle kendi zerinden bir ironi oluturuyordu.

Hoca ekip, bytp, kesip, dorayp, dzenleyip merkebinin srtna koyduu odunlarn
satmak iin yola koyulur, amma ve lakin odunlar tayan merkeptir ve merkebin bir huyu
vardr. Kendinden nce giden merkeplerin dksn koklarky kkenli olanlar bunu bilir
merkep inatdr, vur ha gitmez. Nasrettin der ki, bu buna takldna gre ben bunu atarm;
krekle atar merkep onun peine gider... O zaman, Hoca der ki; ben bunlar toplar, torbaya
koyarm, omuzuma atarm, ben gittike o da peimden gelir. Bir bakar doru, peinden
geliyor. Ama yol dklarla dolu, onu da torbaya, bunu da, derken; Pazar yerine gelirler...
Pazar dalmtr. Hoca Nasrettin odunlar satamyor sinirli, para yok, pul yok, ama merkep
anrmaktadr, ikayeti; yemlenmek istiyor. (Akln gdas kendi cinsindendir, bedenin gdas
kendi cinsinden, ruhun gdas kendi cinsinden, duygunun gdas kendi cinsinden) Dolaysyla,
bizim merkep anrnca Hocann ona kendi cinsinden gda vermesi gerekiyor. Ama yok.
nk, odunlar pazarda satlamadlar, takasa giremediler, deiim deerini kazanamadlar.
Peki, ne olacak? Sevgili Nasrettin torbay alr, merkebin boynuna asar. Tabi Nasrettin yle
der: Sen kokladn, ben doldurdum ye kftehor. Bu kadar gzel bir irat olamaz. Sokrattan
daha mthi, herkesin anlayaca bir dille anlatm. Kendimizden nce geenlerin bilin
tortularn koklayp belleinize doldurmaktan baka bir i yapmaynca, Pazar yerinde satacak
odunumuz kalmaynca ve ye kftehor olunca da yiyemiyoruz, belleimiz tortu dolu.

Nous > Eidos, Noesis > Logos; dodu, iletiime girdi, toplumsallat, eletirilerden sonra
dnd (nesnel logos) ve logos noesise katld. Yani bilgi ilem; faal akl (ilevsel us), usun
ierii oldu. te Logos bu...

Sorgulanmam bilin, bamzn belasdr. inde kendi emeimizle retilmi, Noesis yoluyla
retilmi ve psieye noesisi z yapm bir kiiliimiz burada yok. O zaman sorgulamann bu
balamda ok hayati bir konu olduunu kendi bilincimizi ele geirmenin, kendi kiiliimizin
retilmesinin yolu olduunu kavrarsak, iler biraz daha deiir umarm.

A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 6


Kendinin bilincinde olan toplumlar, akln bakasna ipotek etmemi toplumlar, akln
bakasndan almam toplumlar, kendi akln kendi reten toplumlar ve bireyler... Szn
ettiimiz bu.

Eer dnme edimi srelidizgesel, sistematik, etapl, zorunlu aamalar olan bir biimde
dnmekise yntemli dnyoruz demektir. Baka bir deyile dnmenin dnmesi
ile farkndalkl olarak dnyoruz demektir. Dnmeni tortularn belleinin esiri etme,
baka akllarn tortular diyorum neden, niye pislik olsun canm, baka akl niye bu kadar
kymetsiz, baka akla niye bu kadar hrmetsizlik ediyorsun. Hayr, Noesis olmakszn akl
(Logos) deil, tortusu gelir ancak. Kendi ilevsel aklnn rnleri olarak yeniden retmedike
kavramlar olumazlar. Kitap yoluyla kavram renilmez; hibir kitap kavram retemez,
insanlar dinlemekle kavram renemezsiniz, hibir hoca, profesr, filozof size kavram
retemez, kavram noesis yoluyla i srelerde retilen bir eydir.

imdi efendim verileri alrsnz, veri materiadr. Btn bilgiler dilsel bilin materiasdr.
Kitaplara dklm, szel olarak kulaklarnza gelmi, ama o materiadan noesis yoluyla o
sre yoluyla, dngeme yoluyla logos haline getirmek znede olur. Yapmyorsak aklmz
yok demektir.

O zaman akl yularnzdan sizi tutar gezdirirler. Siz sadece inanmakla megulsnz. Bu
inanmann bazen paketleri farkl olduu iin beenmeyle de ilgilidir, baz paketler daha ho
grnrler onlarn peine gideriz. Hocann torbasnn renklisi vardr...

Batdaki modernizmin geldii aamada, pozitivizmi hayata geirme onu kresel bir yaygn
eitim projesi halinde uygulamaya giriince, modern dnemler, yakn a periferide kalan
(merkezde olan onu reten deil), onun evresinde kalan bizim de iinde olduumuz dier
lkeler niversiteyi kurdular. Bu paketi aldlar ve eitim yoluyla halkna kazandrmaya
altlar ve halen de alyorlar. Ama merkez yani onun retildii yer, Avrupa, onun
sonularyla abuk karlat, nk retti, iletmeye balad ve sorunlaryla abuk karlat
ve bu sorunlar eletirmeye balad; pozitivizm eletirisini modernizm eletirisini yaad ve
eletirelcilik dediimiz felsefede bir yntemle bunun iinden kmaya balad.

Paket programlar (Hocann torbas) uygulayan dierleri diyor ki beenmiyorum, bu kt,
bu yenmez! Ye diyor kftehor... Yahu yenmiyor, ye!

Sonradan dnya aydnlaryla karlanca, bakyorlar eletiriliyor... Bu kez de eletiri modasna
kaplveriyor aydnlarmz. Bakyorlar yeni bir renkli paket var. Bu ilericilik saylyorsa, o zaman
onun peine taklmal. Yine akl zgn paradigmas) yok.


Bir ideolojiyi kendi dngeme srelerinizden eletirel bir biimde geirerek
kavramsallatrmadnz iin o ideolojiye inanrsnz. Bir gn Burhan Ouz ile birlikteyiz,
sohbet ediyoruz. Dedim: Ne oldu bunlara, lmeye gidiyorduk hani, ne oldu bunlara?
Belkemiksiz sosyalistler yle olur, dedi. imdi bu ne demek, belkemii yani Nous yok,
noesis yok. Kavram onun deil. Noesis olabilmesi iin iletilmi usun logoslar olabilmesi iin
kendi yaam srelerini anlamlandrma onun iinde bulunmalyd.
A N A D O L U A Y D I N L A N M A V A K F I | 7



Devrimci arkadalarmla konutuumuz zaman, Ekim devriminin bandan sonuna kadar
iindeki kiiler dhil, gruplar dhil, tarihini bir solukta sylyorlar. Baka toplumlarn tarihi,
onlarn sreleri... Bir de Anadoluya baksak o aklla, biz ne lemdeyiz, sanki biz yokuz.
Tarihiniz konu deil, kltrnz konu deil, kimliiniz konu deil... Siz yoksunuz. Baka
lkelerin srelerini, devrimlerini kendinize model olarak almsnz. letilmi us yok, kendi
yaam srelerini anlamlandrmam, ezberlenmi... Bakalarnn sorunlarn konumaktan
teye geebildik mi?

letilmi us, kendi yaam gereklerini ve deerlerini reten ustur ve onun sonucu olan
kavram Logos, Usun (Nous) zdr.

Kendi yaam srelerini, yaam olgularn, bilgi kuramn (epistemoloji) koy! Baka
epistemolojilerle hesaplaarak...

niversite, kendi kavramnn kurumu olamad iin noesis yapmad iin, Usunu iletip
kendi rnn kendisi yaratmad iin, hazr paketleri alp ocuklara ezberlettikleri iin, nce
bellek, sonra bilin aradklar iin olmuyor. Felsefe bir meslek haline getirildikten beri bu
bahsettiim sorunlar kt. Felsefe herkesin derdi olmal. Felsefe mesleki bir ey deil, hayati
bir ey.

Akl retilir. Akl hazr bulmazsnz, akl siz retiyorsunuz. O zaman akln aklnn bilincine
vardr... O zaman zneni anlamak iin logosu sorgula. Benim aklm ne, benim bilincim ne?
Kavramna bak, kavramlar dizgene bak! Onlarn retilme yntemine dn bak, kendini gr.
Buna ayna diyoruz simgesel olarak. Akl aynasnda kendini grd der tasavvuftakiler.
letilmeyen akl, akl deildir o zaman i zerinde tanyabilirim onu.

Felsefenin her disiplin iin birincil e olduunu dnyorum. Kimya m reniyoruz?
Felsefesiz kimya aklsz bir kimyadr. Felsefesiz tp m yapyorsunuz? Anlamsz bir makineyle
mi urayorsun kardeim? nsan anlaml bir varlktr. O halde felsefesiz olmaz. Sanat
felsefesiz olur mu? Olmaz. Felsefe hepsinin akl, felsefenin de akl bilgibilim,
Epistemolojidir.

Bir toplum kendi aacn, toplum aacn, onun ieklerini ve meyvelerini sevmiyorsa,
nereden renecek bu ii? Her toplum bir aatr; her kltr kendi rnleriyle bilinir, tannr.

Sylem ile felsef literatr arasnda fark nedir? Yani dnce tarihi var bir de sylem diyoruz,
bu ne? Sylem Bat dillerinde diskur demek. Mesela Descartesn diskurlar var, sylemi var.
zgnlk fark, evet de bu ne? Logos sylemse, bu logos neyi kullanyor? Dnme
malzemelerini kullanyor? teki logoslar, sylemleri kullanyor. imdi burada ilgin bir ey
var, eer dnce tarihini alp Kant dedi ki, Hegel dedi ki, Descartes dedi ki, dedikodularla
ocuklara aktarrsanz niversitedeliseleri katmyorum artkorada sylem olabilir mi?
Sylem yok edilir. Bakn bellek nce gelip bilin sonra gelince sylem yok. Bu ne demek?
zne yok demek. Logos yok, akl yok demek. Noesis yok, akl iletilmiyor demek.