Anda di halaman 1dari 10

PENDIDIKAN PENDAHULUAN BELA NEGARA DAN

RELEVANSINYA DI ERA REFORMASI


Oleh: Budi S. Satari MA
!hair"a# De$e#%e a#d Se&urit' F(ru" )a*arta
Era re$(r"a%i "e"+a,a +a#'a* -eru+aha# di ha"-ir %e.ala +ida#. di
Re-u+li* I#d(#e%ia. Ada -eru+aha# 'a#. -(%iti$ da# +er"a#$aat +a.i"a%'ara*at/
ta-i ta"-a*#'a ada 0u.a 'a#. #e.ati$ da# -ada .ilira##'a a*a# "eru.i*a# +a.i
*eutuha# ,ila'ah da# *edaulata# Ne.ara Ke%atua# Re-u+li* I#d(#e%ia. Sua%a#a
*eter+u*aa# -a%&a -e"eri#taha# Orde Baru "e#'e+a+*a# aru% i#$(r"a%i dari
%e.ala -e#0uru du#ia %e(lah tida* ter+e#du#.. Ber+a.ai ide(l(.i/ "ulai dari
e*%tri" *iri %a"-ai *e e*%tri" *a#a#/ "e#ari* -erhatia# +a#.%a *ita/ *hu%u%#'a
.e#era%i "uda/ u#tu* di-ela0ari/ di-aha"i da# ditera-*a# dala" u-a'a "e#&ari 0ati
diri +a#.%a %etelah %ela"a le+ih dari 12 tahu# "era%a ter+ele#..u (leh %i%te"
-e"eri#taha# 'a#. (t(riter. Salah %atu da"-a* +uru* dari re$(r"a%i adalah
"e"udar#'a %e"a#.at #a%i(#ali%"e da# *e&i#taa# -ada #e.ara. Per+edaa#
-e#da-at a#tar .(l(#.a# atau *etida*%etu0ua# de#.a# *e+i0a*a# -e"eri#tah adalah
%uatu hal 'a#. ,a0ar dala" %uatu %i%te" -(liti* 'a#. de"(*rati%. Na"u# +er+a.ai
ti#da*a# a#ar*i%/*(#$li* SARA da# %e-arati%"e 'a#. %eri#. ter0adi de#.a#
"e#.ata% #a"a*a# de"(*ra%i "e#i"+ul*a# *e%a# +ah,a tida* ada la.i %e"a#.at
*e+er%a"aa# %e+a.ai %uatu +a#.%a. Ke-e#ti#.a# *el("-(*/ +ah*a# *e-e#ti#.a#
-ri+adi/ telah "e#0adi tu0ua# uta"a. Se"a#.at u#tu* "e"+ela #e.ara %e(lah telah
"e"udar. Bela Ne.ara +ia%a#'a %elalu di*ait*a# de#.a# "iliter atau "iliteri%"e/
%e(lah3(lah *e,a0i+a# da# ta#..u#. 0a,a+ u#tu* "e"+ela #e.ara ha#'a terleta*
-ada 4e#tara Na%i(#al I#d(#e%ia. Padahal +erda%ar*a# Pa%al 12 UUD 5678/ +ela
#e.ara "eru-a*a# ha* da# *e,a0i+a# %etia- ,ar.a #e.ara Re-u+li* I#d(#e%ia.
Bela #e.ara adalah u-a'a %etia- ,ar.a #e.ara u#tu* "e"-ertaha#*a# Re-u+li*
I#d(#e%ia terhada- a#&a"a# +ai* dari luar "au-u# dala" #e.eri.
UU #( 1 tahu# 9229 te#ta#. Pertaha#a# Ne.ara RI "e#.atur tata &ara
-e#'ele#..araa# -ertaha#a# #e.ara 'a#. dila*u*a# (leh 4e#tara Na%i(#al
I#d(#e%ia :4NI; "au-u# (leh %eluruh *("-(#e# +a#.%a. U-a'a "eli+at*a#
%eluruh *("-(#e# +a#.%a dala" -e#'ele#..araa# -ertaha#a# #e.ara itu a#tara lai#
dila*u*a# "elalui Pe#didi*a# Pe#dahulua# Bela Ne.ara. Di dala" "a%a tra#%i%i
"e#u0u "a%'ara*at "ada#i %e%uai tu#tuta# re$(r"a%i/ te#tu ti"+ul -erta#'aa#
a-a*ah Pe#didi*a# Pe#dahulua# Bela Ne.ara "a%ih rele<a# da# "a%ih di+utuh*a#.
Ma*alah i#i a*a# "e#&(+a "e"+aha% te#ta#. rele<a#%i Pe#didi*a# Pe#dahulua#
Bela Ne.ara di era re$(r"a%i da# dala" ra#.*a "e#.hada-i era .l(+ali%a%i a+ad *e
95.
Hakekat Ancaman Terhadap Negara Kesatuan Republik Indonesia
Ancaman Dari Luar
De#.a# +era*hir#'a Pera#. Di#.i# -ada a,al tahu# 5662a#/ "a*a *ete.a#.a#
re.i(#al di du#ia u"u"#'a/ da# di *a,a%a# A%ia 4e#..ara *hu%u%#'a da-at
di*ata*a# +er*ura#.. Me%*i-u# "a%ih terda-at -(te#%i *(#$li* *hu%u%#'a di
,ila'ah Laut !i#a Selata#/ "i%al#'a %e#.*eta Ke-ulaua# S-ratl' 'a#. "eli+at*a#
+e+era-a #e.ara di *a,a%a# i#i/ "a%alah 4i"(r 4i"ur 'a#. "e#'e+a+*a#
*ete.a#.a# a#tara I#d(#e%ia da# Au%tralia/ da# %e#.*eta Pulau Si-ada#=Li.ita#
a#tara I#d(#e%ia da# Mala'%ia/ #a"u# di-er*ira*a# %e"ua -iha* 'a#. ter*ait tida*
a*a# "e#'ele%ai*a# "a%alah ter%e+ut "elalui *e*era%a# +er%e#0ata. De#.a#
de"i*ia#/ da-at di*ata*a# +ah,a dala" 0a#.*a ,a*tu -e#de* a#&a"a# dala"
+e#tu* a.re%i dari luar relati$ *e&il. P(te#%i a#&a"a# dari luar ta"-a*#'a a*a#
le+ih +er+e#tu* u-a'a "e#.ha#&ur*a# "(ral da# +uda'a +a#.%a "elalui
di%i#$(r"a%i/ -r(-a.a#da/ -eredara# #ar*(ti*a da# (+at3(+at terlara#./ $il"3$il"
-(r#( atau +er+a.ai *e.iata# *e+uda'aa# a%i#. 'a#. "e"-e#.aruhi +a#.%a
I#d(#e%ia teruta"a .e#era%i "uda/ 'a#. -ada .ilira##'a da-at "eru%a* +uda'a
+a#.%a. P(te#%i a#&a"a# dari luar lai##'a adalah dala" +e#tu* >-e#0araha#>
%u"+er da'a ala" I#d(#e%ia "elalui e*%-l(ita%i %u"+er da'a ala" 'a#. tida*
ter*(#tr(l 'a#. -ada .ilira##'a da-at "eru%a* li#.*u#.a# atau -e"+a.ia# ha%il
'a#. tida* %ei"+a#. +ai* 'a#. dila*u*a# %e&ara >le.al> "au-u# 'a#. dila*u*a#
"elalui *(lu%i de#.a# -e0a+at -e"eri#tah ter*ait %ehi#..a "e'e+a+*a# *eru.ia#
+a.i #e.ara.
Se"ua -(te#%i a#&a"a# ter%e+ut da-at diata%i de#.a# "e#i#.*at*a#
Ketaha#a# Na%i(#al "elalui +er+a.ai &ara/ a#tara lai#:
a. Pe"+e*ala# "e#tal %-iritual di *ala#.a# "a%'ara*at a.ar da-at "e#a#.*al
-e#.aruh3-e#.aruh +uda'a a%i#. 'a#. tida* %e%uai de#.a# #(r"a3#(r"a
*ehidu-a# +a#.%a I#d(#e%ia
+. U-a'a -e#i#.*ata# -era%aa# &i#ta ta#ah air :-atri(ti%"e; "elalui -e"aha"a#
da# -e#.ha'ata# :+u*a# %e*edar -e#.ha$ala#; %e0arah -er0ua#.a# +a#.%a.
&. Pe#.a,a%a# 'a#. *etat terhada- e*%-l(ita%i %u"+er da'a ala" #a%i(#al %erta
ter&i-ta#'a %uatu -e"eri#taha# 'a#. +er%ih da# +er,i+a,a :le.iti"ate/ +e+a%
KKN/ da# *(#%i%te# "ela*%a#a*a# -eratura#=u#da#.3u#da#.;.
d. Ke.iata#3*e.iata# lai# 'a#. +er%i$at *e&i#taa# terhada- ta#ah air %erta
"e#a#a"*a# %e"a#.at 0ua#. u#tu* "e"+ela #e.ara/ +a#.%a da# ta#ah air %erta
"e"-ertaha#*a# Pa#&a Sila %e+a.ai ide(l(.i #e.ara da# UUD 5678 %e+a.ai
la#da%a# +er+a#.%a da# +er#e.ara.
e. U#tu* "e#.hada-i -(te#%i a.re%i +er%e#0ata dari luar/ "e%*i-u#
*e"u#.*i#a##'a relati<e %a#.at *e&il/ %elai# "e#..u#a*a# u#%ur *e*uata# 4NI/
te#tu %a0a da-at "e#..u#a*a# u#%ur Ra*'at 4erlatih :Ratih; %e%uai de#.a# d(*tri#
Si%te" Pertaha#a# Se"e%ta.
De#.a# d(*tri# Ketaha#a# Na%i(#al itu/ dihara-*a# +a#.%a I#d(#e%ia "a"-u
"e#.ide#ti$i*a%i +er+a.ai "a%alah #a%i(#al ter"a%u* a#&a"a#/ .a#..ua#/
ha"+ata# da# ta#ta#.a# terhada- *ea"a#a# #e.ara .u#a "e#e#tu*a# la#.*ah
atau ti#da*a# u#tu* "e#.hada-i#'a.
Ancaman Dari Dalam
Me%*i-u# t(*(h3t(*(h LSM +a#'a* 'a#. "e#'ata*a# hal i#i %e+a.ai %e%uatu
'a#. "e#.ada3ada/ -ada *e#'ataa##'a -(te#%i a#&a"a# 'a#. dihada-i Ne.ara
Re-u+li* I#d(#e%ia ta"-a*#'a a*a# le+ih +a#'a* "u#&ul dari dala" #e.eri/ a#tara
lai# dala" +e#tu*:
a. di%i#te.ra%i +a#.%a/ "elalui .era*a#3.era*a# %e-arati% +erda%ar*a# %e#ti"e#
*e%u*ua# atau -e"+er(#ta*a# a*i+at *etida*-ua%a# daerah terhada- *e+i0a*a#
-e"eri#tah -u%at
+. *ere%aha# %(%ial a*i+at *eti"-a#.a# *e+i0a*a# e*(#("i da# -ela#..ara# Ha*
A?a%i Ma#u%ia 'a#. -ada .ilira##'a da-at "e#'e+a+*a# huru3hara=*eru%uha#
"a%%a
&. u-a'a -e#..a#tia# ide(l(.i Pa#&a Sila de#.a# ide(l(.i lai# 'a#. e*%tri" atau
'a#. tida* %e%uai de#.a# 0i,a da# %e"a#.at -er0ua#.a# +a#.%a I#d(#e%ia
d. -(te#%i *(#$li* a#tar *el("-(*=.(l(#.a# +ai* a*i+at -er+edaa# -e#da-at dala"
"a%alah -(liti*/ "au-u# a*i+at "a%alah SARA
e. "a*ar atau -e#..uli#.a# -e"eri#tah 'a#. %ah da# *(#%titu%i(#al
Di "a%a tra#%i%i *e arah de"(*rati%a%i %e%uai de#.a# tu#tuta# re$(r"a%i %aat i#i/
-(te#%i *(#$li* a#tar *el("-(*=.(l(#.a# dala" "a%'ara*at %a#.atlah +e%ar.
Per+edaa# -e#da-at 'a#. 0u%tru adalah e%e#%i dari de"(*ra%i "alah "eru-a*a#
-(te#%i *(#$li* 'a#. %eriu% a-a+ila %alah %atu -iha* +er*era% dala"
"e"-ertaha#*a# -e#diria##'a %e"e#tara -iha* 'a#. lai# +er*era% "e"a*%a*a#
*ehe#da*#'a. Dala" hal i#i/ %e+e#ar#'a &ara 'a#. ter+ai* u#tu* "e#.ata%i
-er+edaa# -e#da-at adalah "u%'a,arah u#tu* "u$a*at. Na"u# &ara 'a#.
%e%u#..uh#'a "eru-a*a# &iri *ha% +uda'a +a#.%a I#d(#e%ia itu ta"-a*#'a %udah
dia#..a- *u#( atau tida* %e%uai la.i di era re$(r"a%i i#i. Ma%alah#'a/ &ara
-e#.a"+ila# %uara ter+a#'a*-u# :'a#. dia#..a- %e+a.ai &ara 'a#. -ali#.
de"(*rati% dala" "e#'ele%ai*a# -er+edaa# -e#da-at; %eri#.*ali "e#i"+ul*a#
ra%a tida* -ua% +a.i -iha* 'a#. >*alah>/ %ehi#..a "ere*a "e"ilih &ara
-e#.eraha# "a%%a atau "ela*u*a# ti#da* *e*era%a# u#tu* "e"a*%a*a#
*ehe#da*#'a.
4ida* ada#'a *e%adara# hu*u" di %e+a.ia# *ala#.a# "a%'ara*at %erta
*etida* -a%tia# hu*u" a*i+at &a"-ur ta#.a# -e"eri#tah dala" %i%te" -eradila#
0u.a "eru-a*a# -(te#%i a#&a"a# +a.i *ea"a#a# dala" #e.eri. A-ala.i di "a%a
tra#%i%i %aat i#i ada *el("-(*=.(l(#.a# 'a#. %e&ara ter+u*a "e#'ata*a# tida*
"e#.a*ui Peratura#=-eru#da#.a# 'a#. di*eluar*a# (leh -e"eri#tah tra#%i%i 'a#.
+er*ua%a %aat i#i. Pele&eha# terhada- hu*u"=u#da#.3u#da#. i#i 0ela%
"e#i"+ul*a# *e*a&aua#=a#ar*i da# "eru-a*a# -(te#%i *(#$li* 'a#. %eriu% !(#t(h
'a#. -ali#. #'ata adalah i#%ide# Se"a#..i di "a#a -ara -e#.u#0u* ra%a 'a#.
0ela%30ela% tida* "e"atuhi UU #( 6=566@ te#ta#. Ke"erde*aa# Me#'a"-ai*a#
Pe#da-at di Mu*a U"u" a*hir#'a +e#tr(* de#.a# a-arat *ea"a#a# 'a#. 0u%tru
i#.i# "e#e.a**a# hu*u". 4erle-a% dari +er+a.ai $a*t(r -%i*(l(.i% da# -(liti% 'a#.
"e"i&u ter0adi#'a i#%ide# ter%e+ut/ *e#'ataa##'a adalah %ea#dai#'a %e"ua -iha*
"e#'adari -e#ti#.#'a *e-atuha# terhada- hu*u"/ te#tu#'a i#%ide# itu tida* a*a#
ter0adi. Kera.u3ra.ua# a-arat -e#e.a* hu*u" :*e-(li%ia#/ *e0a*%aa# "au-u#
-e#.adila#; dala" "e#a#.a#i +er+a.ai ti#da* -ida#a *(ru-%i 'a#. "eli+at*a#
-e0a+at ti#..i #e.ara 0u.a -(te#%ial u#tu* "e#'ulut huru3hara a*i+at *e*e&e,aa#
"a%'ara*at. 4ida* ada#'a *e%adara# hu*u"/ di %a"-i#. a%-e* %(%ial3-%i*(l(.i%
'a#. -erlu diteliti le+ih la#0ut da# di&ari*a# -e#'ele%aia##'a/ 0u.a "e#'e+a+*a#
%eri#. ti"+ul#'a ta,ura# a#tar ,ar.a atau ta,ura# a#tar -ela0ar 'a#. -ada
.ilira##'a "e#i"+ul*a#
*ere%aha# "a%'ara*at da# "e#'e+a+*a# i#%ta+ilita% *ea"a#a# li#.*u#.a#. Ma*a/
%(%iali%a%i +er+a.ai -eratura# da# -eru#da#.3u#da#.a# %erta -e#e.a*a# hu*u"
'a#. te.a%/ adil da# ta#-a -a#da#. +ulu adalah %atu3%atu#'a 0ala# u#tu* "e#.ata%i
-(te#%i *(#$li* i#i. P(te#%i a#&a"a# dari dala" #e.eri i#i -erlu "e#da-at
-erhatia# 'a#. %eriu% "e#.i#.at i#%ta+ilita% i#ter#al %eri#.*ali "e#.u#da#.
&a"-ur ta#.a# -iha* a%i#./ +ai* %e&ara la#.%u#. "au-u# tida* la#.%u#./ u#tu*
*e-e#ti#.a# "ere*a.
Memudarnya Nasionalisme dan Kecintaan Pada Bangsa dan Tanah Air
Se+a.ai -r(du* dari $a*t(r -(liti*/ e*(#("i/ %(%ial da# i#tele*tual -ada %uatu
taha-a# %e0arah/ #a%i(#ali%"e adalah >%uatu *(#di%i -i*ira#/ -era%aa# atau
*e'a*i#a# %e*el("-(* "a#u%ia -ada %uatu ,ila'ah .e(.ra$i% terte#tu/ 'a#.
+er+i&ara dala" +aha%a 'a#. %a"a/ "e"ili*i *e%u%a%teraa# 'a#. "e#&er"i#*a#
a%-ira%i +a#.%a#'a/ terle*at -ada adat da# tradi%i +er%a"a/ "e"u0a -ahla,a#
"ere*a %e#diri da# dala" *a%u%3*a%u% terte#tu "e#.a#ut a.a"a 'a#. %a"a>
Na%i(#ali%"e adalah -r(du* la#.%u#. dari *(#%e- +a#.%a. Ia "eru0u* *e-ada
-era%aa# >*a%ih %a'a#.> -ada %atu %a"a lai# 'a#. di"ili*i (leh a#..(ta +a#.%a itu
da# ra%a *e+a#..aa# 'a#. di"ili*i (leh +a#.%a itu %e#diri. Dia adalah %e"a#.at
*e+er%a"aa# 'a#. +ertu0ua# "e"elihara *e%a"aa# -a#da#.a#/ *e%a"aa#
"a%'ara*at da# *e%a"aa# +a#.%a dala" %uatu *el("-(* (ra#.3(ra#. terte#tu. Dia
adalah %uatu idel(.i a+%tra* 'a#. "e#.a*ui *e+utuha# a*a# %uatu -e#.ala"a#
+er%a"a/ *e+uda'aa# +er%a"a/ da%ar %e0arah/ +aha%a +er%a"a da# li#.*u#.a#
-(liti* 'a#. h("(.e#. Na%i(#ali%"e da-at diu#.*a-*a# de#.a# +er+a.ai &ara/
"i%al#'a *ei#.i#a# u#tu* "e#&a-ai tara$ *ehidu-a# 'a#. ti#..i/ *ei#.i#a# u#tu*
"e"e#a#.*a# "edali e"a% le+ih +a#'a* dari #e.ara lai# dala" Ol'"-iade/ atau
+ah*a# "e#u#du**a# ,ila'ah lai# 'a#. +er+ata%a#.
A*hir3a*hir i#i dite#.arai +ah,a %e"a#.at #a%i(#ali%"e da# -atri(ti%"e/
*hu%u%#'a di *ala#.a# .e#era%i "uda I#d(#e%ia telah "e"udar. Be+era-a i#di*a%i
a#tara lai# adalah "u#&ul#'a %e"a#.at *edaeraha# %eiri#. de#.a#
di+erla*u*a##'a (t(#("i daerahA *etida*-edulia# terhada- +e#dera da# la.u
*e+a#.%aa#A *ura#.#'a a-re%ia%i terhada- *e+uda'aa# da# *e%e#ia# daerahA
*(#$li* a#tar et#i% 'a#. "e#.a*i+at*a# -ertu"-aha# darah.
Ketida* "a"-ua# -e"eri#tah -a%&a Orde Baru u#tu* "e#.ata%i *ri%i%
"ultidi"e#%i(#al %eri#. di0adi*a# >*a"+i#. hita"> -e#'e+a+ "e"udar#'a
#a%i(#ali%"e. Ba#'a* (ra#. 'a#. tida* "era%a +a#..a "e#0adi (ra#. I#d(#e%ia
a*i+at &itra +uru* di du#ia i#ter#a%i(#al %e+a.ai >%ara#. *(ru-t(r> da# >%ara#.
ter(ri%>. Ba#'a* (ra#. 'a#. e#..a# "e"+ela #e.ara de#.a# ala%a# >%a'a da-at
a-a dari #e.araB> Pre%ide# )(h# F. Ke##ed' dari A"eri*a Seri*at -er#ah
"e#.ata*a#/ >d(#Ct a%* ,hat '(ur &(u#tr' &a# d( $(r '(u/ a%* ,hat &a# '(u d( $(r
'(ur &(u#tr'D> :0a#.a# ta#'a*a# a-a 'a#. da-at dila*u*a# (leh #e.ara"u
u#tu*"u/ ta-i ta#'a*a# a-a 'a#. da-at *a"u la*u*a# u#tu* #e.ara"uD; Se"a#.at
%e-erti itu %eharu%#'a 0u.a +erla*u +a.i %e"ua ,ar.a Ne.ara I#d(#e%ia. Ada
%e"a&a" *e*elirua# -a#da#.a# +ah,a #e.ara ide#ti* de#.a# -e"eri#tah. Setia-
,ar.a #e.ara +(leh %a0a tida* %etu0u de#.a# *e+i0a*a# -e"eri#tah/ ta-i dia teta-
+erha* da# ,a0i+ "e"+ela #e.ara#'a.
Me"udar#'a #a%i(#ali%"e da# -atri(ti%"e "u#.*i# 0u.a di%e+a+*a# (leh
tiada#'a -e#.ha'ata# ata% arti -er0ua#.a# -ara -ahla,a# *e"erde*aa#. Pera'aa#
hari Ke"erde*aa# %etia- ta#..al 5E A.u%tu% %ela"a +er-uluh tahu# ter*e%a# ha#'a
%e+a.ai ritual u-a&ara +e#dera 'a#. "e"+(%a#*a#. 4radi%i >hura3hura> l("+a
"a*a# *ru-u* da# -a#0at -i#a#./ -a#..u#. hi+ura# 'a#. dari tahu# *e tahu#
ha#'a dii%i (leh <(&al .r(u- re"a0a %ete"-at di %etia- R4 di %eluruh ta#ah air da#
.a-ura 'a#. "e#&a#tu"*a# %l(.a#3%l(.a# *(%(#. di %etia- u0u#. .a#.. Ya#. le+ih
"e"-rihati#*a#/ di te#.ah *ri%i% e*(#("i 'a#. +erlarut3larut i#i/ hari
Ke"erde*aa# dira'a*a# de#.a# *e"+a#. a-i. Beta-a tida* #a%i(#ali% da# tida*
-atri(ti%#'a/ "e"+a*ar ua#. -uluha# 0uta ru-iah %e"e#tara %e+a.ia# +e%ar ra*'at
te#.ah "e#derita. Sedi*it %e*ali *el("-(* "a%'ara*at 'a#. "era'a*a# hari
Ke"erde*aa# de#.a# a&ara %'u*ura# da# d(Ca +er%a"a "e#.i#.at 0a%a -ara
-ahla,a# 'a#. telah "e#.(r+a#*a# #'a,a "ere*a u#tu* "e#&a-ai *e"erde*aa#
i#i.
De"i*ia# -ula Su"-ah Pe"uda/ 'a#. %e+e#ar#'a adalah "(dal a,al
-er%atua# da# *e%atua# +a#.%a I#d(#e%ia 0auh %e+elu" *e"erde*aa#/ *i#i %e(lah
ha#'a "eru-a*a# -ela0ara# %e0arah 'a#. tida* -er#ah diha'ati da# dia"al*a#.
Mu#&ul#'a .era*a# %e-arati%"e da# *(#$li* a#tar et#i% "e"+u*ti*a# tida* ada#'a
*e%adara# +ah,a *ita adalah %atu ta#ah air/ %atu +a#.%a/ da# %atu +aha%a. Haru%
dia*ui +ah,a ada $a*t(r3$a*t(r -(liti%/ e*(#("i da# -%i*(l(.i% 'a#. "e#'e+a+*a#
.era*a#3.era*a# %e-arati% "au-u# *(#$li* a#tar et#i% itu/ "i%al#'a "a%alah
*etida* adila# %(%ial da# e*(#("i/ -er%ai#.a# a#tar *el("-(* da# %e+a.ai#'a.
Kura#. ta#..a-#'a -e"eri#tah +ai* di -u%at "au-u# daerah u#tu* "e#.a#ti%i-a%i
atau %e.era "e#a#.a#i +er+a.ai -er"a%alaha# itu "e#'e+a+*a# tere%*ala%i#'a
%uatu "a%alah *e&il "e#0adi *(#$li* 'a#. +er*e-a#0a#.a#.
Bela Negara Sebagai Hak dan Kea!iban "arga Negara
Konsep Bela Negara
Pa%al 12 UUD 5678 "e#'e+ut*a# +ah,a >tia-3tia- ,ar.a #e.ara +erha* da#
,a0i+ i*ut %erta dala" u%aha -e"+elaa# #e.ara>. K(#%e- Bela Ne.ara da-at
diurai*a# 'aitu %e&ara $i%i* "au-u# #(#3$i%i*. Se&ara $i%i* 'aitu de#.a# &ara
>"e"a#..ul +edil> "e#.hada-i %era#.a# atau a.re%i "u%uh. Bela Ne.ara %e&ara
$i%i* dila*u*a# u#tu* "e#.hada-i a#&a"a# dari luar. Seda#.*a# Bela Ne.ara
%e&ara #(#3$i%i* da-at dide$i#i%i*a# %e+a.ai >%e.ala u-a'a u#tu* "e"-ertaha#*a#
#e.ara *e%atua# Re-u+li* I#d(#e%ia de#.a# &ara "e#i#.*at*a# *e%adara#
+er+a#.%a da# +er#e.ara/ "e#a#a"*a# *e&i#taa# terhada- ta#ah air %erta +er-era#
a*ti$ dala" "e"a0u*a# +a#.%a da# #e.ara>.
Bela Negara Secara Fisik
Keterli+ata# ,ar.a #e.ara %i-il dala" u-a'a -ertaha#a# #e.ara "eru-a*a# ha*
da# *e,a0i+a# *(#%titu%i(#al %etia- ,ar.a #e.ara Re-u+li* I#d(#e%ia. 4a-i/
%e-erti diatur dala" UU #( 1 tahu# 9229 da# %e%uai de#.a# d(*tri# Si%te"
Pertaha#a# Se"e%ta/ "a*a -ela*%a#aa##'a dila*u*a# (leh Ra*'at 4erlatih :Ratih;
'a#. terdiri dari +er+a.ai u#%ur "i%al#'a Re%i"e# Maha%i%,a/ Perla,a#a# Ra*'at/
Pertaha#a# Si-il/ Mitra Ba+i#%a/ OKP 'a#. telah "e#.i*uti Pe#didi*a# Da%ar
Militer da# lai##'a. Ra*'at 4erlatih "e"-u#'ai e"-at $u#.%i 'aitu Keterti+a#
U"u"/ Perli#du#.a# Ma%'ara*at/ Kea"a#a# Ra*'at da# Perla,a#a# Ra*'at. 4i.a
$u#.%i 'a#. di%e+ut -erta"a u"u"#'a dila*u*a# -ada "a%a da"ai atau -ada %aat
ter0adi#'a +e#&a#a ala" atau darurat %i-il/ di "a#a u#%ur3u#%ur Ra*'at 4erlatih
"e"+a#tu -e"eri#tah daerah dala" "e#a#.a#i Kea"a#a# da# Keterti+a#
Ma%'ara*at/ %e"e#tara $u#.%i Perla,a#a# Ra*'at dila*u*a# dala" *eadaa# darurat
-era#. di "a#a Ra*'at 4erlatih "eru-a*a# u#%ur +a#tua# te"-ur +a.i -a%u*a#
re.uler 4NI da# terli+at la#.%u#. di "eda# -era#..
A-a+ila *eadaa# e*(#("i #a%i(#al telah -ulih da# *eua#.a# #e.ara
"e"u#.*i#*a#/ "a*a da-at -ula di-erti"+a#.*a# *e"u#.*i#a# u#tu*
"e#.ada*a# Fa0i+ Militer +a.i ,ar.a #e.ara 'a#. "e"e#uhi %'arat %e-erti 'a#.
dila*u*a# di +a#'a* #e.ara "a0u di Barat. Mere*a 'a#. telah "e#.i*uti
-e#didi*a# da%ar "iliter a*a# di0adi*a# !ada#.a# 4e#tara Na%i(#al I#d(#e%ia
%ela"a ,a*tu terte#tu/ de#.a# "a%a di#a% "i%al#'a %e+ula# dala" %etahu# u#tu*
"e#.i*uti latiha# atau *ur%u%3*ur%u% -e#'e.ara#. Dala" *eadaa# darurat -era#./
"ere*a da-at di"(+ili%a%i dala" ,a*tu %i#.*at u#tu* tu.a%3tu.a% te"-ur "au-u#
tu.a%3tu.a% terit(rial. Re*rut"e# dila*u*a# %e&ara %ele*ti$/ teratur da#
+er*e%i#a"+u#.a#. Pe#e"-ata# tu.a% da-at di%e%uai*a# de#.a# latar +ela*a#.
-e#didi*a# atau -r($e%i "ere*a dala" *ehidu-a# %i-il "i%al#'a d(*ter dite"-at*a#
di Ru"ah Sa*it 4e#tara/ -e#.a&ara di Di#a% Hu*u"/ a*u#ta# di Ba.ia# Keua#.a#/
-e#er+a#. di S*,adr(# A#.*uta#/ da# %e+a.ai#'a. Ga.a%a# i#i +u*a#lah
di"a*%ud*a# %e+a.ai u-a'a "iliteri%a%i "a%'ara*at %i-il/ ta-i "e"-er*e#al*a#
>d,i3$u#.%i %i-il>. Ma*%ud#'a %e+a.ai u-a'a %(%iali%a%i >*(#%e- +ela #e.ara> di
"a#a tu.a% -ertaha#a# *ea"a#a# #e.ara +u*a#lah %e"ata3"ata ta#..u#. 0a,a+
4NI/ ta-i adalah ha* da# *e,a0i+a# %eluruh ,ar.a #e.ara Re-u+li* I#d(#e%ia.
Bela Negara Secara Non-Fisik
Di "a%a tra#%i%i "e#u0u "a%'ara*at "ada#i %e%uai tu#tuta# re$(r"a%i
%aat i#i/ 0u%tru *e%adara# +ela #e.ara i#i -erlu dita#a"*a# .u#a "e#a#.*al
+er+a.ai -(te#%i a#&a"a#/ .a#..ua#/ ha"+ata# da# ta#ta#.a# +ai* dari luar
"au-u# dari dala" %e-erti 'a#. telah diurai*a# di ata%. Se+a.ai"a#a telah
diu#.*a-*a# %e+elu"#'a/ +ela #e.ara tida* %elalu haru% +erarti >"e"a#..ul +edil
"e#.hada-i "u%uh>. Keterli+ata# ,ar.a #e.ara %i-il dala" +ela Ne.ara %e&ara
#(#3$i%i* da-at dila*u*a# de#.a# +er+a.ai +e#tu*/ %e-a#0a#. "a%a da# dala"
%e.ala %itua%i/ "i%al#'a de#.a# &ara:
a. "e#i#.*at*a# *e%adara# +er+a#.%a da# +er#e.ara/ ter"a%u* "e#.ha'ati arti
de"(*ra%i de#.a# "e#.har.ai -er+edaa# -e#da-at da# tida* "e"a*%a*a#
*ehe#da*
+. "e#a#a"*a# *e&i#taa# terhada- ta#ah air/ "elalui -e#.a+dia# 'a#. tulu%
*e-ada "a%'ara*at
&. +er-era# a*ti$ dala" "e"a0u*a# +a#.%a da# #e.ara de#.a# +er*ar'a
#'ata :+u*a# ret(ri*a;
d. "e#i#.*at*a# *e%adara# da# *e-atuha# terhada- hu*u"=u#da#.3u#da#. da#
"e#0u#0u#. ti#..i Ha* A?a%i Ma#u%ia
e. -e"+e*ala# "e#tal %-iritual di *ala#.a# "a%'ara*at a.ar da-at "e#a#.*al
-e#.aruh3-e#.aruh +uda'a a%i#. 'a#. tida* %e%uai de#.a# #(r"a3#(r"a
*ehidu-a# +a#.%a I#d(#e%ia de#.a# le+ih +ertaG,a *e-ada Allah %,t "elalui
i+adah %e%uai a.a"a=*e-er&a'aa# "a%i#.3"a%i#.
A-a+ila %eluruh *("-(#e# +a#.%a +er-arti%i-a%i a*ti$ dala" "ela*u*a# +ela
#e.ara %e&ara #(#3$i%i* i#i/ "a*a +er+a.ai -(te#%i *(#$li* 'a#. -ada .ilira##'a
"eru-a*a# a#&a"a#/ .a#..ua#/ ha"+ata# da# ta#ta#.a# +a.i *ea"a#a# #e.ara
da# +a#.%a *ira#'a a*a# da-at di*ura#.i atau +ah*a# dihila#.*a# %a"a %e*ali.
Ke.iata# +ela #e.ara %e&ara #(#3$i%i* %e+a.ai u-a'a -e#i#.*ata# Ketaha#a#
Na%i(#al 0u.a %a#.at -e#ti#. u#tu* "e#a#.*al -e#.aruh +uda'a a%i#. di era
.l(+ali%a%i a+ad *e 95 di "a#a aru% i#$(r"a%i :atau di%i#$(r"a%i; da# -r(-a.a#da
dari luar a*a# %ulit di+e#du#. a*i+at %e"a*i# &a#..ih#'a te*#(l(.i *("u#i*a%i.
P#N$T$P
Dari uraia# 'a#. telah di*e"u*a*a# di ata%/ 0ela%lah -(te#%i a#&a"a#
terhada- *ea"a#a# #e.ara +i%a data#. dari luar "au-u# dala" #e.eri. Na"u#
-(te#%i a#&a"a# 'a#. le+ih +e%ar adalah 'a#. dari dala" #e.eri/ teruta"a di "a%a
tra#%i%i "e#u0u "a%'ara*at "ada#i %e%uai de#.a# tu#tuta# re$(r"a%i. Le+ih 0auh
la.i/ -e#.ala"a# "e#u#0u**a# +ah,a i#%ta+ilita% dala" #e.eri %eri#.*ali
"e#.u#da#. &a"-ur ta#.a# a%i#. +ai* %e&ara la#.%u#. "au-u# tida* la#.%u#..
Me#.i#.at *e%adara# +ela #e.ara 'a#. "a%ih re#dah di *ala#.a# "a%'ara*at
*ita/ teruta"a di *ala#.a# elite :-(liti* da# e*(#("i; %erta *au"
i#tele*tual=a*ade"i%i/ da-at di*ata*a# +ah,a Pe#didi*a# Pe#dahulua# Bela
Ne.ara u#tu* "e#a#a"*a" *e%adara# +ela #e.ara "a%ih %a#.at rele<a# da# "a%ih
%a#.at di+utuh*a# di era re$(r"a%i %aat i#i da# di "a%a "e#data#.. Na"u# -erlu
di&ari*a# $(r"at 'a#. le+ih e$e*ti$/ le+ih %e%uai de#.a# *(#di%i "a%'ara*at da#
le+ih +er%i$at *(#*rit da# reali%ti% a.ar tida* ter*e%a# %e+a.ai %uatu *e.iata#
i#d(*tri#a%i te(ri 'a#. +er%i$at a+%tra* da# "e"+(%a#*a#. Pe#didi*a#
Pe#dahulua# Bela Ne.ara u#tu* "a%'ara*at u"u" a*a# %a#.at +er"a#$aat/
*hu%u%#'a dala" u-a'a "e#a#a"*a# *e%adara# a*a# ha* da# *e,a0i+a#
*(#%ti%tu%i(#al %e+a.ai ,ar.a #e.ara u#tu* "e"-ertaha#*a# Ne.ara *e%atua#
Re-u+li* I#d(#e%ia. Materi 'a#. dia0ar*a# da-at diti#.*at*a# *ualita%#'a/ #a"u#
"e#.i#.at latar +ela*a#. -e#didi*a# $(r"al -e%erta 'a#. &u*u- +era.a" "u#.*i#
-erlu dila*u*a# -e#'e%uaia# atau "(di$i*a%i. Selai# itu/ -erlu di-erti"+a#.*a#
u#tu* "eli+at*a# le+ih +a#'a* -e%erta dari *ala#.a# elite :-(liti* da# e*(#("i;
'a#. ta"-a*#'a *ura#. "e"ili*i *e%adara# +ela #e.ara a*i+at terlalu %i+u*
"e"+ela *e-e#ti#.a# -ri+adi=.(l(#.a##'a. Pe#didi*a# *e,iraa# di ti#.*at
-er.urua# ti#..i/ 'a#. 0u.a "eru-a*a# %alah %atu +e#tu* dari Pe#didi*a#
Pe#dahulua# Bela Ne.ara/ *ira#'a 0u.a "a%ih rele<a# da# di-erlu*a# "e%*i-u#
"ateri#'a te#tu %a0a -erlu di%e%uai*a# %eiri#. de#.a# -eru+aha# %itua%i -(liti*
'a#. %eda#. ter0adi de,a%a i#i.
Pe#uli% adalah -e%erta Pe#atara# Kader Bela Ne.ara di Pede%aa# 4A 566@=5666/
di Ri#da" )a'a/ N(-e"+er 566@.
Di"uat di Farta De-arte"e# Pertaha#a#/ V(l 58 #( 7/ N(-e"+er3De%e"+er 9221
Kea!iban Bela Negara Bagi Semua "arga Negara
Indonesia % Pertahanan &an Pembelaan Negara
4hu/ 15=2E=922@ 3 59:58a" H .(da"I7
Berda%ar*a# U#da#.3U#da#. Da%ar 5678 -ada -a%al 12 tertuli% +ah,a >4ia-3tia-
,ar.a #e.ara +erha* da# ,a0i+ i*ut %erta dala" u%aha -e"+elaa# #e.ara.> da# >
S'arat3%'arat te#ta#. -e"+elaa# diatur de#.a# u#da#.3u#da#..> )adi %udah -a%ti
"au tida* "au *ita ,a0i+ i*ut %erta dala" "e"+ela #e.ara dari %e.ala "a&a"
a#&a"a#/ .a#..ua#/ ta#ta#.a# da# ha"+ata# +ai* 'a#. data#. dari luar "au-u#
dari dala".
Be+era-a da%ar hu*u" da# -eratura# te#ta#. Fa0i+ Bela Ne.ara :
5. 4a- MPR N(.VI 4ahu# 56E1 te#ta#. *(#%e- Fa,a%a# Nu%a#tara da#
Kea"a#a# Na%i(#al.
9. U#da#.3U#da#. N(.96 tahu# 5687 te#ta#. P(*(*3P(*(* Perla,a#a# Ra*'at.
1. U#da#.3U#da#. N(.92 tahu# 56@9 te#ta#. Kete#tua# P(*(* Ha#*a" Ne.ara
RI. Diu+ah (leh U#da#.3U#da#. N("(r 5 4ahu# 56@@.
7. 4a- MPR N(.VI 4ahu# 9222 te#ta#. Pe"i%aha# 4NI de#.a# POLRI.
8. 4a- MPR N(.VII 4ahu# 9222 te#ta#. Pera#a# 4NI da# POLRI.
I. A"a#de"e# UUD C78 Pa%al 12 da# -a%al 9E a'at 1.
E. U#da#.3U#da#. N(.1 tahu# 9229 te#ta#. Pertaha#a# Ne.ara.
De#.a# ha* da# *e,a0i+a# 'a#. %a"a %etia- (ra#. I#d(#e%ia ta#-a haru%
di*("a#d( da-at +er-era# a*ti$ dala" "ela*%a#a*a# +ela #e.ara. Me"+ela #e.ara
tida* haru% dala" ,u0ud -era#. teta-i +i%a di,u0ud*a# de#.a# &ara lai# %e-erti :
5. I*ut %erta dala" "e#.a"a#*a# li#.*u#.a# %e*itar :%e-erti %i%*a"li#.;
9. I*ut %erta "e"+a#tu *(r+a# +e#&a#a di dala" #e.eri
1. Bela0ar de#.a# te*u# -ela0ara# atau "ata *uliah Pe#didi*a# Ke,ar.a#e.araa#
atau PK#
7. Me#.i*uti *e.iata# e*%tra*luri*uler %e-erti Pa%*i+ra/ PMR da# Pra"u*a.
Se+a.ai ,ar.a #e.ara 'a#. +ai* %udah %e-a#ta%#'a *ita turut %erta dala" +ela
#e.ara de#.a# "e,a%-adai da# "e#.ata%i +er+a.ai "a&a" A4HG = a#&a"a#/
ta#ta#.a#/ ha"+ata# da# .a#..ua# -ada NKRI = Ne.ara Ke%atua# Re-u+li*
I#d(#e%ia %e-erti -ara -ahla,a# 'a#. rela +er*(r+a# de"i *edaulata# da# *e%atua#
NKRI.
Be+era-a 0e#i%="a&a" a#&a"a# da# .a#..ua# -ertaha#a# da# *ea"a#a# #e.ara :
5. 4er(ri%"e I#ter#a%i(#al da# Na%i(#al.
9. A*%i *e*era%a# 'a#. +er+au SARA.
1. Pela#..ara# ,ila'ah #e.ara +ai* di darat/ laut/ udara da# luar a#.*a%a.
7. Gera*a# %e-arati% -e"i%aha# diri "e"+uat #e.ara +aru.
8. Ke0ahata# da# .a#..ua# li#ta% #e.ara.
I. Pe#.ru%a*a# li#.*u#.a#.
4a"+aha# :
Hati3hati -ula de#.a# .era*a# -e#diria# #e.ara di dala" #e.ara 'a#. i#.i#
"e"+a#.u# #e.ara i%la" di dala" Ne.ara I#d(#e%ia de#.a# &ara "e"+a#.u#
*ea#..(taa# de#.a# %i%te" "iri- "l" da# "e#d(*tri# a#..(ta hi#..a "ere*a
"au "ela*u*a# +er+a.ai ti#da* *e0ahata# di luar a0ara# a.a"a i%la" de"i ua#..
)i*a "e#e"u*a# .era*a# %e"a&a" i#i la-(r*a# %a0a *e -iha* 'a#. +er,a0i+ da#
0a#.a# ta*ut de#.a# a#&a"a# a-a-u#.

Anda mungkin juga menyukai