T.C.

SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS








ADAPAZARI OVASINDAK ZEMNLERN GENEL
DAILIMI VE UYGUN ZEMN YLETRME
YNTEMLERNN BELRLENMES





YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. Erturul ZTRK





Enstit Anabilim Dal : NAAT MHENDSL
Enstit Bilim Dal : GEOTEKNK
Tez Danman : Prof. Dr. Hasan ARMAN






Haziran 2006

T.C.
SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS








ADAPAZARI OVASINDAK ZEMNLERN GENEL
DAILIMI VE UYGUN ZEMN YLETRME
YNTEMLERNN BELRLENMES





YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. Erturul ZTRK





Enstit Anabilim Dal : NAAT MH.
Enstit Bilim Dal : GEOTEKNK


Bu tez 14 / 06 /2006 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.



Prof. Dr. Hasan ARMAN Do. Dr. Zeki GNDZ Yrd. Do.Dr. efik Ramazanolu
Jri Bakan ye ye


ii



NSZ


Sakarya niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, naat Mhendislii Anabilim Dal,
Geoteknik Bilim Dal nda yksek lisans tezi olarak hazrlanan bu almada; pilot
blge olarak seilen ve Adapazar kentinin merkezini oluturan mahallelerin zemin
yapsn belirleyerek literatrdeki zemin iyiletirme metotlarn bu blgelere
uygulayabilmektir.

Gnmzde gelien teknoloji ile Amerika, Avrupa ve Trkiyede zemin iyiletirme
metotlar baaryla uygulanmaktadr. Bu metotlar sayesinde zaman ve ekonomi
asndan byk faydalar salanmaktadr ve depreme dayankl yaplar
tasarlanabilmektedir.

Yaptm almalar sresince desteini benden esirgemeyen ve rencisi olmakla
gurur duyduum danman hocam Prof. Dr. Hasan Armana teekkr ederim.

Tezin hazrlanmasnda desteini grdm ve benden yardmlarn esirgemeyen
Jeoloji Mhendisi Nigar Coar a, Jeofizik Mhendisi Nkhet Pelit Tanrkulu ya,
Jeoloji Mhendisi Yasemin Dzgne ve Jeoloji Mhendisi Kenan olak a teekkr
ederim.

Bu almann bandan sonuna bana her zaman destek olan ve yardm eden nianlm
evre Yksek Mhendisi Aslhan Aras a teekkr ederim.






iii











NDEKLER


NSZ......................................................................................................... ii
NDEKLER................................................................................................. iii
SMGELER VE KISALTMALAR LSTES.................................................. viii
EKLLER LSTES........................................................................................ ix
TABLOLAR LSTES..................................................................................... xii
RESMLER.. xiv
ZET................................................................................................................ xvi
SUMMARY..................................................................................................... xvii

BLM 1.
GR............................................................................................................... 1
1.1. Sakarya ve Adapazar Genel...... 1
1.2. alma Alan.... 2
1.3. Aratrmann Amac.. 4
1.4. alma Yntemi.. 5

BLM 2.
SAKARYA LNE GENEL BR BAKI........................................................ 6
2.1. lin Adnn Kayna.................................................................... 6
2.2. Corafyas..... 6
2.2.1. l topraklarnn dalm................................................... 7
2.2.2. Dalar.......................................... 8
2.2.3. Platolar.................................................... 8
2.2.4. Vadileri..... 9
2.2.5. Akarsular..... 9
2.2.5.1. Sakarya Nehri... 9
2.2.5.2. ark Suyu 11
iv
2.2.5.3. Dinsiz ay.. 11
2.2.5.4. Mudurnu ay.. 11
2.2.5.5. Darayr Deresi.. 11
2.2.5.6. Maden Deresi.. 11
2.2.5.7. Melen Deresi... 12
2.2.6 . Glleri.. 12
2.2.6.1. Sapanca Gl.. 12
2.2.6.2. Gkeren Gl.. 14
2.2.6.3. Poyrazlar Gl 15
2.2.6.4. Taksk Gl.. 15
2.2.7. Ovalar.. 15
2.2.7.1. Akova (Adapazar) Ovas.. 15
2.2.7.2. Pamukova.. 16
2.2.7.3. Stl Ovas.. 16
2.2.8. klim.. 17
2.2.9. Bitki rts.. 17

BLM 3.
ADAPAZARI VE YAKIN EVRESNN JEOLOJK VE JEOMORFOLOJK
ZELLKLER. 18
3.1. Dou Marmara Blgesinin Jeolojik Evrimi............................... 18
3.2. Sakarya linin Jeolojisi............................................................... 19
3.3. Adapazar Ovas (Akova)........................... 21
3.4. Akovann Oluumu Hakknda Grler..................................... 22
3.5. Adapazar Jeomorfolojisi ve Jeolojisi........................ 28

BLM 4.
ADAPAZARI NIN DEPREMSELL VE 17 AUSTOS DEPREM........ 31
4.1. Kuzey Anadolu Fay (KAF)....................................................... 31
4.2. Deprem Blgesinin Jeolojik, Morfolojik ve Depremsellik
zellikleri..

32
4.3. Marmara Blgesi nin Tektonii... 37
v
4.4. 17 Austos 1999 Depreminin zellikleri.. 39
4.5. Adapazar nn Depremsellii........................ 41
4.6. Zemin ve Temel Mhendislii Deerlendirmeleri.................... 45

BLM 5.
SIVILAMA VE ZEMN SIVILAMASININ 17 AUSTOS DEPREMNE
ETKS 46
5.1. Svlama Nedir?........................................................................ 46
5.2. Svlama Mekanizmas............................................. 47
5.3. Adapazar Svlama Potansiyeli ve Svlama Ortamlar.. 48
5.4. Svlamaya Uygun Zeminlerde Hasarn Azaltlmas 55

BLM 6.
ADAPAZARI ZEMNLERNN ZELLKLER.......................................... 57
6.1. Adapazar Zeminlerine Genel Bir Bak... 57
6.2. Adapazar Yer Alt Suyu... 65
6.3. Pilot Blge Seilen Mahallerin Zemin Yaps.. 67

BLM 7.
PROBLEML ZEMNLERDE UYGUN ZMLER. 71
7.1. Zemin yiletirme Kavram ve Tarihte Zemin yiletirmeleri... 72
7.2. Zemin yiletirme Nedenleri ve Zemin yiletirme
Yntemlerine Etkileyen Faktrler. 73
7.2.1. Svlama Potansiyelinin Zemin yiletirme Yntemlerine
Etkisi

75
7.3. Zemin yiletirme Metotlar..... 76
7.3.1. Sktrma Yntemleri. 76
7.3.1.1.Vibrokompaksiyon... 77
7.3.1.2. Kum sktrma kazklar
(Titreimli boru ve ubuklar)...


80
7.3.1.3. Kompaksiyon kazklar... 81
7.3.1.4. Dinamik kompaksiyon (Arlk drme). 82
vi
7.3.1.5. Patlatma... 86
7.3.2. n ykleme metodu ve dey drenler... 88
7.3.3. Isl ilemler.... 92
7.3.3.1. Istarak iyiletirme..... 92
7.3.3.2. Soutarak iyiletirme.... 93
7.3.4. Geotekstiller (Geosentetikler)... 94
7.3.5. Donatlarak iyiletirme.. 101
7.3.5.1. Mini kazklar. 101
7.3.5.2. Fore kazklar. 103
7.3.5.3. Zemin ivileri.. 107
7.3.5.4. Donatl zemin (toprakarme). 109
7.3.6. Derin kartrma.. 110
7.3.7. Ta kolonlar. 111
7.3.8. Enjeksiyon yntemi. 115
7.3.8.1. Permeasyon (Szdrma-emdirme) enjeksiyonu... 118
7.3.8.2. atlatma enjeksiyonu. 122
7.3.8.3. Kompaksiyon enjeksiyonu.. 123
7.3.8.4. Jet enjeksiyonu (jet-grout) 126
7.3.9. Zemin cinsine gre iyiletirme metotlarnn
uygulanabilirlii...

131
7.3.10. Zemin iyiletirme metotlarnn kontrol.. 133
7.3.10.1. Laboratuar deney teknikleri 133
7.3.10.2. Arazi deney teknikleri. 133
7.3.10.3. Jeofizik deney teknikleri. 134

BLM 8.
ZEMN YLETRME METOTLARININ ADAPAZARINDA
UYGULANABLRL VE BUGNE KADAR YAPILAN YLETRME
YNTEMLERNDEN BAZI RNEKLER



135
8.1. Adapazarnda Yaplm yiletirme Metotlarndan rnekler... 137
8.1.1. Kum dren uygulamas.. 137
8.1.2. imento enjeksiyonu uygulamas. 140
8.1.3. Mini kazk uygulamas.. 141
vii
8.1.4. Ta kolon uygulamas. 143
8.2. Zemin yiletirme Metotlarnn Adapazar nda
Uygulanabilirlii

145

BLM 9.
SONULAR 150

BLM 10.
TARTIMA VE NERLER.. 153

KAYNAKLAR................................................................................................. 155
EKLER. 163
ZGEM..................................................................................................... 178
























viii










SMGELER VE KISALTMALAR LSTES


CPT :Koni Penetrasyon Deneyi

DMT :Dilotometre Deneyi

KAF :Kuzey Anadolu Fay

KAFZ :Kuzey Anadolu Fay Zonu

KTa :Akveren Formasyonu

Ms :Yzey Dalgas Bykl

Mw :Moment Bykl

P :Portland imento

PMT :Prisiyometri Deneyi

SPT :Standart Penetrasyon Deneyi

YASS :Yer Alt Su Seviyesi



















ix









EKLLER LSTES


ekil 1.1. Sakarya li ve komu iller... 1
ekil 1.2. alma alannn yer bulduru haritas. 4
ekil 2.1. Sakarya fiziki haritas. 7
ekil 2.2. Sakarya Nehri havzas 10
ekil 3.1. Adapazar ve evresinin jeomorfolojik yaps.. 20
ekil 3.2. Adapazar Ovas ve yakn evresinin saysal ykselti haritas.. 21
ekil 3.3. Adapazar nn KD den GB ye doru morfolojik grnm.. 30
ekil 3.4. Adapazar merkez jeoloji haritas.. 30
ekil 4.1. Kuzey Anadolu Fay.. 32
ekil 4.2a. zmit Krfezi nin batdan douya doru boyutlu
uydu grnts. 33
ekil 4.2b. zmit Krfezi nin batdan douya doru boyutlu
uydu grnts. 33
ekil 4.2c. Akyaz-zmit Krfezi arasnn boyutlu uydu grnts.. 34
ekil 4.2d. Akyaz-zmit Krfezi arasnn boyutlu uydu grnts.. 34
ekil 4.2e. Glyaka-Mudurnu vadisi civarnn boyutlu uydu
grnts..... 35
ekil 4.2f. Glyaka-Mudurnu vadisi civarnn boyutlu uydu
grnts.. 35
ekil 4.3. Deprem blgesinin kabartma haritas 36
ekil 4.4a. Aletsel dneme ait deprem etkinlii. 37
ekil 4.4b. 17-31 Austos arasndaki art ok dalm 37
ekil 4.4c. 1-17 Eyll arasndaki art ok dalm.. 37
ekil 4.5. narck, Karamrsel, zmit Baseni ve Sapanca Gl Segmenti... 38
ekil 4.6. 17 Austos depremi hasar dalm haritas 42
ekil 4.7. Afet blgesi ve yakn evresinin aktif fay haritas. 43
ekil 4.8. Sakarya li deprem haritas 44
x
ekil 5.1. Svlamann meydana gelmesi ve tanelerin hareketi 47
ekil 5.2. Depremin etkiledii blgede deiik lokasyonlarda svlaan
zeminlere ait dane boyu dalm erileri ve svlama snrlar 54
ekil 6.1. Adapazar ilesinde alan baz sondaj yerleri... 58
ekil 6.2. Adapazarnn ilk on be metredeki zemin tabakalar 59
ekil 6.3. Adapazar ehrinin tipik kesidi.. 60
ekil 6.4. Adapazar nda ar hasar alan blgeden zemin kesidi..... 60
ekil 6.5. Adapazar saysal haritas.. 61
ekil 6.6. Belli derinliklerde Adapazar zemin haritas. 62
ekil 6.7. Adapazar YASS seviyeleri... 66
ekil 6.8. Pilot blgelerin saysal haritas.. 67
ekil 7.1. nceler yzdesine ve vibrokompaksiyona bal penetrasyon
direnci art.... 77
ekil 7.2. Vibrokompaksiyon yntemi.. 78
ekil 7.3. Vibrokompaksiyon ile sktrmaya elverili zeminlerin dane
dalm 79
ekil 7.4. Kum kazklar oluturma safhalar. 80
ekil 7.5. Sktrma kazklar ile iyiletirme. 81
ekil 7.6. Kompaksiyon kazklarnn uygulanmas 82
ekil 7.7. Yap ve ek dolgu ile killi zeminin oturma ve zaman grafii.. 90
ekil 7.8. Dey dren ematik gsterimi 91
ekil 7.9. Temel kazsnda soutma ilemi 94
ekil 7.10. Geotekstil uygulamas ile alt temel durumu 95
ekil 7.11. Geotekstil ile niform yk dalm. 96
ekil 7.12. Yama stabilitesinde mini kazk uygulamas... 102
ekil 7.13. Zemin ivili duvar inaat 108
ekil 7.14. Donatl zemin duvar kesiti.. 109
ekil 7.15. Derin kartrma metodu ile zemin iyiletirilmesi 111
ekil 7.16. Gevek zeminlerde vibrokompaksiyon ile ta kolon yapm... 112
ekil 7.17. Enjeksiyon teknikleri... 117
ekil 7.18. Kademeli enjeksiyon yntemi.. 120
ekil 7.19. Tube aManchette sisteminin detay 121
ekil 7.20. Dey ynde atlaklarn oluumu ve yatay sktrma. 123
xi
ekil 7.21. Kompaksiyon enjeksiyonunun ematik gsterimi... 123
ekil 7.22. Kompaksiyon enjeksiyonu karmndaki kum iin ngrlen
dane ap dalm aral. 125
ekil 7.23. Jet enjeksiyonu ile zemin iyiletirilmesi.. 126
ekil 7.24. Jet enjeksiyonu ematik gsterimi... 126
ekil 7.25. Jet 1 yntemi ile jet enjeksiyonu.. 127
ekil 7.26. Jet 2 yntemi ile jet enjeksiyonu.. 128
ekil 7.27. Jet 3 yntemi ile jet enjeksiyonu.. 128
ekil 7.28. Sper jet ile jet enjeksiyonu. 129
ekil 8.1. Adapazar zeminlerine uygulanan ta kolon kesiti 145























xii







TABLOLAR LSTES


Tablo 1.1. Pilot blge iin seilen mahalleler 3
Tablo 3.1. Jeolojik zaman cetvelinin bir blm... 19
Tablo 4.1. 17 Austos 1999 Depremi nden etkilenen binalarn Adapazar,
zmit ve Yalova ehirlerine ait hasar sonular 43
Tablo 5.1. Adapazar ve evresindeki hasarl mahalle ve semtlerin
dal... 55
Tablo 6.1. Mahalle ksaltmalar.. 67
Tablo 6.2. Tez kapsamnda kullanlan zemin ett says 68
Tablo 6.3. Ortalama zemin emniyet gerilmesi ve YASS seviyesi deerleri.. 68
Tablo 6.4. TS 1500/2000 hkmlerine gre pilot blgelerdeki mevcut
zemin snflar.... 69
Tablo 6.5. Svlama potansiyeli gzlenen zemine ait geoteknik deerler 70
Tablo 7.1. Zemin iyiletirme teknikleri ve kullanlma amalar 75
Tablo 7.2. Vibrokompaksiyon metodunun zemin cinslerine gre etkinlik
derecesi.. 79
Tablo 7.3. Zemin tipine bal n katsays... 85
Tablo 7.4. Geosentetiklerin kullanm amalar.. 94
Tablo 7.5. Geotekstillerin kullanm amalar. 95
Tablo 7.6. Enjeksiyon malzemelerinin snflandrlmas... 119
Tablo 7.7. Zemin cinsine gre iyiletirme yntemi... 131
Tablo 8.1. Adapazar nda yaplan iyiletirme ekilleri ve saylar 135
Tablo 8.2. Tclar mahallesinde uygulanan ta kolon yntemleri
hakknda genel bilgi 136
Tablo 8.3. Adapazar nda yaplan iyiletirmeler... 136
Tablo 8.4. Ett sonularna gre zemin durumu 137
Tablo 8.5. Yaplan kum drenler hakknda detayl bilgi. 140
Tablo 8.6. Ta kolon uygulamas yaplan zeminin yaps.. 143
xiii
Tablo 8.7. Ta kolon uygulamas iin genel zellikler.. 144
Tablo 8.8. Dane aplarna gre zemin iyiletirme metotlar.. 146
Tablo 8.9. Adapazar nda zemin iyiletirme metotlarnn
uygulanabilirlii.. 147
Tablo 8.10. Pilot blgelerde uygulanabilecek iyiletirme metotlar.. 148




























xiv







RESMLER LSTES


Resim 1.1. Adapazar Merkez Belediyesi nnden bir grn 2
Resim 2.1. Sakarya Nehri ve Gkekaya Baraj 10
Resim 2.2a. Sapanca Gl nden bir grn..... 13
Resim 2.2b. Sapanca Gl nden bir grn. 13
Resim 4.1. Arazide grlen yzey krklar ve yzey kr zerinde
gzlenen yaklak 3 metrelik yerdeitirme 40
Resim 4.2. Arifiye demiryolunda meydana gelen 2.7 metrelik yanal
Yer deitirmeler. 40
Resim 5.1. Adapazar nda svlama sonucu devrilmi(a), geriye yatm(b)
zemine oturmu-gmlm(c). 50
Resim 5.2. Adapazar nda svlamaya bal tipik kum kaynamalar... 51
Resim 5.3. Svlama nedeniyle ykselen kaldrm 52
Resim 5.4. Adapazar nda hasarsz binalara rnek... 53
Resim 7.1. Dinamik kompaksiyon yntemi.. 83
Resim 7.2. Patlatma ile zemin iyiletirilmesi 87
Resim 7.3. zmit Otoyolunda dey dren uygulamas... 89
Resim 7.4. Dey dren uygulamasndan sonra zemin suyu tahliyesi
iin braklan dey dren kanal k..... 90
Resim 7.5. Zemine uygulanm prefabrike dren.. 92
Resim 7.6. rgsz geotekstil rlosu.. 96
Resim 7.7. Koruma amal geotekstil uygulamas.. 97
Resim 7.8. Ayrma amal geotekstil uygulamas... 97
Resim 7.9. Filtrasyon amal geotekstil uygulamas... 98
Resim 7.10. Drenaj amal geotekstil uygulamas.... 98
Resim 7.11a. Asfalt geotekstil uygulamas-takviye geotekstiller.. 99
Resim 7.11b. Asfalt geotekstil uygulamas-takviye geotestiller.... 99
Resim 7.12. Geomembran tnel uygulamas. 100
xv
Resim 7.13. Geomembran temel uygulamas.. 100
Resim 7.14. Geomembran uygulamas... 101
Resim 7.15. Bina temelinde mini kazk uygulamas... 102
Resim 7.16. Fore kazk delgisi.... 104
Resim 7.17. Foraj srasnda dar atlan zemin.. 105
Resim 7.18. Donat kafesinin zemine indirilmesi... 106
Resim 7.19. Beton dkm. 106
Resim 7.20. Muhafaza borusunun zemine aklmas.. 113
Resim 7.21. Muhafaza borusunun iine akl dklmesi. 114
Resim 7.22. Muhafaza borusunun vibrasyonla geri ekilmesi.... 114
Resim 7.23. Sper jet uygulamas ile byk apl kolonlarn
oluturulmas. 129





















xvi







ZET


Anahtar Kelimeler: Sakarya, Adapazar, Svlama, Jeomorfoloji, 17 Austos 1999
Depremi, Zemin yiletirmeleri

Yksek Lisans Tezi olarak hazrlanan bu almada; pilot blge olarak seilen ve
Adapazar kentinin merkezini oluturan mahallelerin zemin yaps, yaplan zemin
ettlerinin bir blm incelenerek belirlenmi ve literatrdeki zemin iyiletirme
metotlarnn bu blgelere uygulanabilirlii aratrlmtr.

ncelikle Sakarya ili corafyas, Adapazar ve yakn evresinin jeolojik ve
jeomorfolojik zellikleri aklanm ve Akovann oluumu hakknda bilgisi
verilmitir.

17 Austos 1999 Marmara depreminden, depreme neden olduu Kuzey Anadolu
Fayndan ve Adapazarnn depremselliinden bahsedilerek bu depremin neden
olduu svlama ve Adapazar svlama potansiyeline ksaca deinilmitir.

Seilen blgelerin TS 1500/2000 hkmlerine gre, ilk 10 metreye kadar
snflandrlmas yaplmtr. Zemin ettlerindeki datalar yardmyla pilot blgelerin
ortalama yer alt su seviyesi ve tama gc hakknda bilgi verilmitir.

Sonu blmnde; zemin iyiletirmeleri hakknda detayl bilgi verildikten sonra bu
metotlardan uygun olanlarnn seilen blgelere uygulanabilirlii irdelenmi ve
tartlmtr.










xvii




THE GENERAL DISPERSION OF GROUNDS IN THE VALLEY
OF ADAPAZARI AND THE DETERMINATION OF THE
COMMON METHODS OF GROUND IMPROVEMENTS


SUMMARY


Key words: Sakarya, Adapazar, Liquefaction, Geomorphology, 17 August 1999
Earthquake, Ground Improvement.

In this masters thesis, the aim has been, by examining a number of soil evaluation
studies, to determine the texture of the ground for the chosen pilot districts
constituting the downtown area of Adapazar and the applicability in these areas the
ground improvement methods present in the literature.

Within the scope of this thesis, the geological and geomorphological characteristics
of Adapazar and its environs have been prominently explained and some
information regarding the Akova formation has been provided.

By discussing the properties of 17 August Marmara Earthquake and the North
Anatolian Fault Line causing this earthquake, the risk of the earthquakes and
liquefaction created by the same earthquake in Adapazar and its vicinity have been
shortly examined. The common methods of ground improvement have particularly
been investigated and the applicability of this methods in pilot areas has been
adverted.

In accordance with the provisions of TS 1500/2000, the classification of the area up
to the first 10 metres has been made and, with the help of data obtained from soil
evaluation studies, information has been supplied concerning the average level of
underground waters and their carriage capacity in the pilot districts.

In the conclusion chapter, after having supplied detailed information with regard to
ground improvements, the applicability of the appropriate methods to the selected
districts has been investigated and discussed.










BLM 1. GR


1.1. Sakarya ve Adapazar Genel

Sakarya li nin topraklar gneyden kuzeye doru bir dikdrtgene benzer.
Karedeniz e kys olan il doudan Bolu, Batdan Kocaeli ve Geyve lesine komu
olan Bursa ve Batdan Kocaeli ile snrldr ( ekil 1.1). Sakarya Nehri ile hayat
bulan il verimli topraklara sahiptir. Sakarya ili topraklarnn izdm alan 4.821
km, gerek alan ise 5.015 km'dir.



ekil 1.1. Sakarya li ve komu iller [90]
2
l merkezi olan Adapazar stanbul a gre 1
o
25 doudadr. Denizden ykseklii 30-
31 m dir. Byk bir blm alvyon karakterli olan ova, Sakarya li nin en gzde
ilesidir. Adnn son blmnden de anlalaca gibi bir pazar yeri olarak
kurulmutur. Adnn ilk blmyle de sz konusu pazarn kurulu yerini belirtir. 19.
yzylda hzla gelierek nce byke bir yerleim merkezi haline gelen bu pazar
yeri, Cumhuriyet dneminde hzla byyerek bir sanayi ve ticaret merkezine
dnmtr (Resim 1.1).



Resim 1.1. Adapazar Merkez Belediyesi nnden bir grn [61]

1.1. alma Alan

alma alan olarak Adapazar ile merkezinde bulunan ve pilot blge olarak 10
mahalle seilmitir. Bu 10 mahalle konum gerei ilenin merkezini oluturmaktadr.
ark Caddesi, Sedat Kirtetepe Caddesi, Adnan Menderes Caddesi, Bosna Caddesi
gibi ykmlarn en ok karlald caddeler bu blgede yer almaktadr. Bu
caddelerle ilgili deprem resimleri EK 1 de yer almaktadr.Bu mahalleler Tablo 1.1
de grlmektedir.




3

Tablo 1.1. Pilot Blge iin seilen mahalleler

1. Kurtulu Mah.
2. Orta Mah.
3. Yahyalar Mah.
4. Cumhuriyet Mah.
5. Tclar Mah.
6. Semerciler Mah.
7. Yenidoan Mah.
8. Papucular Mah.
9. Yenicami Mah.
10. Yenign Mah.

ekil 1.2 den grld zere kesikli izgi ile gsterilen alann ana birimi alvyon o
ve gneybat kesimleri ise ana kayadr.

Ovaya evredeki dalardan srtlar sokulmakta, baz alanlarda tepecikler
oluturmaktadr. Bunlardan bazlar ile merkezinin gneyinde Erenler Tepesi,
Alibey Tepesi ve Gney dousundaki Tersiye Tepesi dir. alma alan ilenin
merkezi; al-veri ve ticaretin yapld en youn yerleim blgesidir.


4

ekil 1.2. alma alannn yer bulduru haritas ve fiziki zellikleri [10]

1.3. Aratrmann Amac

Adapazar kurulduu gnden bugne hzla gelien bir kent merkezidir. Fakat tama
gc zayf, yeterli skla ulamam zeminler zerine kurulmutur. Zemin yaps
bakmndan nadir zellikler gsteren bir zemine sahiptir. 17 Austos 1999
5
Depreminde zemin zelliklerinin olumsuz etkisiyle bir ok bina yklm bir ou
kullanlamaz hale gelmitir. Bir ok blgede de tama gcnn ald ve svlama
grlmtr. Zemin zellikleri bu depremin ykc etkisini arttrmtr. Dolaysyla
yaplar daha salam zeminler zerine yada zemin zelliklerini iyiletirerek yap
inaasna uygun hale getirmek kanlmaz hale gelmitir.

Bu almann amac, mevcut bulgular deerlendirerek, zemin zelliklerine bal
olarak uygun iyiletirme metotlarn Adapazar Ovas na dar ve/veya geni
kapsamda uygulayabilmektir. Bilindii gibi zayf zemin zelliklerine bal olarak
yaplar projelendirmek ve derin temel sistemlerini kullanmak zaman ve ekonomi
asndan ou zaman uygun zmler deildir.

1.4. alma Yntemi

17 Austos 1999 Depremi nden sonra Adapazar nda zemin ettleri nem
kazanmtr. Parsel baznda gerekletirilen ettler sonucunda Adapazar zemin
zellikleri ve YASS seviyesi hakknda nemli bilgiler elde edilmitir. Adapazar
zeminleri ve bu zeminlerin svlama potansiyeli depremden sonra bir ok yerli ve
yabanc aratrmacya konu olmutur. Bu blgeyle ilgili bir ok makale yazlm,
sempozyumlar yaplm, raporlar dzenlenmitir.

Bu bilgiler nda, hazrlanm zemin ettleri sonularna ve literatr almalarna
gre pilot blgenin zemin yaps hakknda genel bir bilgi elde edildikten sonra
mevcut zemin iyiletirme yntemlerini bu zeminler zerine dar ve/veya geni
kapsamda uygulayabilmektir.








6







BLM 2. SAKARYA LNE GENEL BR BAKI


2.1. lin Adnn Kayna

Sakarya linin adn nereden aldna ilikin bilgiler Frigler dnemine dein
uzanmaktadr. le adn veren rmak, O dnemde en nemli Frig tanrlarndan olan
Sangarinin adn tayordu. Bu ad, Helenistik ada Sangarios biimine dnt ve
uzun yllar bu ekilde kullanld. Ayrca eski Yunanllarn Sakarya Irmana
"Saldrgan" anlamna gelen Zakharion adn verdikleri de bilinmektedir. Bu ad daha
sonraki yllarda dnme urayarak Sakarya biimini almtr. l merkezi olan
Adapazar ise daha yakn bir tarihte kuruldu. Kentin ilk olarak 14 nc yzyln
balarnda Orhan Gazinin komutanlarndan Konuralp tarafndan Tclar adyla
kurulduu bilinmektedir. Tclar iine alan toprak paras Sakaryann iki kolu
arasnda skm bir ada grnmnde olduundan, daha sonraki yllarda bu yerler
ADA adyla anlr oldu. Giderek bir al veri merkezi zellii kazanmaya balayan
yerleim merkezi Ada Karyesi ve Adapazar adn ald. II. Mahmut zamannda
(1837) Adapazar kaza haline gelmitir. 19. asrn sonlarna doru zmit Sancann
kazas olmutur. 22 Haziran 1954 tarihinde 6419 Sayl Kanunla l olmu ve Sakarya
adn almtr. Adapazar ve civarnn ilk Trk sakinleri, gebelii terk ederek
yerleik dzene geen Trkmen airetlerinden yrklerdir. Bugn Adapazar
mahallelerinin adlar Trk oymaklarnn adlar ile anlr. (Tclar, Hasrclar,
Semerciler, Papucular, raclar, Yaclar gibi) [62].

2.2. Corafyas

Sakarya il topraklarnn % 34 dalardan, % 44 platolardan ve % 22si ovalardan
ibrettir. Gneyden kuzeye doru uzanarak Karadenize alan il alan jeolojik
nc zaman sonlar ile drdnc zaman balarnda son eklini almtr. Bu jeolojik

7
devirlerde meydana gelen byk kvrlma ve krlma hareketleriyle Trakyann
gneye, Kocaeli Yarmadasnn kuzeye doru farkl ynlerde arplmasna sebep
olmutur. Bu arplma sonucu biri Karadenize teki Marmara Denizi ne alan iki
vadinin kmesiyle stanbul Boaz meydana gelerek, Akdenizle Karadenizin
birletii tahmin edilmektedir. arplmann etkisi Sakarya li nde daha gl olmu
ve il alan Karadenize doru eim kazanmtr. Sakarya Nehri, Bat Anadolu
platolarndan tad topra bu blgeye yarak Alvyonlu (alvyal) ve killi
(kolvyal) ovalar meydana getirmitir. Aada Sakarya li nin fiziki haritas
grlmektedir ( ekil 2.1 ).


ekil 2.1. Sakarya fiziki haritas [89]

2.2.1. l topraklarnn dalm

l topraklar corafi deerler bakmndan, 29 derece, 57 dakika-30 derece, 53 dakika
dou boylamlar ile 40 derece 17 dakika- 41 derece, 13 dakika kuzey enlemleri
arasnda yer almaktadr. l merkezi olan Adapazar, stanbul'a gre 1 derece, 25
dakika doudadr. l topraklarnn ekli, gneyden kuzeye doru bir dikdrtgene
benzemektedir.

8
Ynetsel adan doudan Bolu'nun; Gynk, Mudurnu, Dzce ve Akakoca ileleri,
gneyden Bilecik'in Glpazar ve Osmaneli ileleri, batdan Kocaeli'nin; Kandra,
merkez ve Glck ileleri, kuzeyden ise Karadeniz ile evrilidir.
lin merkezi olan Adapazar, Akova ad ile anlan dzlkte, Sakarya havzasnn aa
ksmndadr. Doudan am da, gney ve gneydoudan Samanl dalar, kuzeyden
Karadeniz ile snrlanan Sakarya ilinin batdan belirgin bir doal snr yoktur.
Sakarya vadisinin Kocaeli platosu ve zmit Krfezi'nin dousunda da sren knt
alan, ilin bu blmne girer.
2.2.2. Dalar
Sakarya ilinde yksek dalar yoktur. Yksek ve sarp olan tepeler gneydedir. Orta
ve kuzeydeki yksekliklerse Kocaeli Platosunun uzants durumundadr. Yer yer
rastlanan ve yksek olmayan tepeler dnda genellikle dz ve alak bir yapdadr. En
nemli ykseklikler gneyde yer alan Saman Dalar dr. Akyazdan Sapanca
Gl ne kadar uzanan bu sradalarn en yksek yerleri Keremali Da (1543 m),
Karada (1467 m) ve Dikmentepe (1387 m) dir. Doudaki ovalk blgede en yksek
tepe amda Tepesi ( 1880 m ) dir. Dalar il alannn % 34 n oluturmaktadr.

2.2.3. Platolar
Sakarya'da yeryz ekillerinin dalmnda platolar nemli bir yer kaplar. l alannn
% 44' n oluturan platolar yer yer ormanlarla kapldr. lin en nemli platosu
batdan il topraklarna girerek Sakarya Vadisine kadar sokulan Kocaeli Platosu dur.
Kocaeli Platosu, 3. zamann sonlaryla 4. zamann balarnda olumutur. Bu jeolojik
zamanlarda ortaya kan tektonik hareketler, kvrlma ve krlmalara neden olmu ve
yarmada kuzeye doru arplmtr. Bu yap nedeniyle plato, sularn daha ok
Karadeniz 'e boaltr.
Sakarya'da Kocaeli platosu dnda kalan platolar genellikle Samanl Dalaryla
amda ktlesinin Hendek, Akyaz, Sapanca'ya doru uzanan kesimlerinde dizilmi
durumdadr. Balcalar; Hendek-Akyaz arasnda idem, Turnal ve Gndra
9
Platolar, Keremali Platosu, Akyaz'nn kuzeyinde Acelle ve Karagl, Geyve
yresinde Katrz, Soucak, atalda, ataltepe ve Ziyarettepe Platolar dr.
2.2.4. Vadileri
l alannn aa Sakarya Havzasnda kalan vadiler, nemli yeryz ekilleridir. 3.
zamanda ortaya kan youn ykselme, krlma ve kvrlmalarla il topraklarndaki
akarsular knt alanlar arasndaki eiklerde derin vadiler am, vadi tabanlarnda
da geni ve verimli ovalar olumutur. Vadi tabanlarnn ykseltileri genellikle dk
olduundan akarsularn ak hz azalmakta bu nedenle de tadklar maddeler vadi
tabanna ylmaktadr. ldeki en nemli vadi, Sakarya Vadisi dir. Bat Anadolu
Platolar zerinde ykselen Emir ve Trkmen Dalarndan balayan ve eitli
kollardan oluan Sakarya Vadisi, blgede doudan batya geni bir yay izer. Bu
arada Porsuk ve Ankara ay Vadileri ile birleir. Cambaz Boaz'ndan sonra
genilemeye balayan vadinin tabannda Pamukova olumutur. Pamukova'dan sonra
vadi yeniden daralr ve Geyve Boaz adyla anlan yerde, uzun ve derin bir olua
dnr. Birden genileyerek ilin en geni ovas olan Akova' y oluturur. Daha sonra
Karadeniz'e doru ynelen Sakarya Vadisi, batdan ve doudan ok sayda yan
vadilerle birleerek Karasu yaknlarnda Karadeniz'e alr.
2.2.5. Akarsular
2.2.5.1. Sakarya Nehri
Eskiehir'in ifteler ilesi yaknlarndan doan Sakarya rmann kollar ile birlikte
toplam uzunluu 824 km.`dir. Ancak balangcnda yer alan baz kaynaklarnn
kuruduu gznne alnrsa rman uzunluu 720 km kabul edilir. limiz snrlar
iindeki uzunluu 159,5 km.dir. Nehir, Osmaneli'ni geince negl ve Yeniehir
ovalarn sulayan Gksu kolunu alr. Osmaneli'ne varmadan aadan Gynk ayn
da alarak Pamukova'ya ular. Geyve ile Doanay arasnda dik yamal ve dar
Geyve Boaz ndan akarak Adapazar Ovasna (Akova) ular. Burada vadi taban
35 metrenin altna iner ve tam bir ova akarsuyu halini alr. Adapazar ehir
merkezinin 4 km. dousundan geen Sakarya Irma, ovann kuzey kesiminde
sadan Mudurnu ayn, daha ilerde, tepelik bir alanda soldan, Sapanca Gl'nn
fazla suyunu boaltan ark Suyun u alr ve Karasu ile merkezi Yenimahalle
10
semtinde Karadeniz'e dklr. Sakarya'nn Deltas, Kzlrmak ve Yeilrmak Deltas
gibi denize doru belirli bir knt meydana getirmez.Tarih devirlerinde Sakarya'nn,
Adapazar Ovasnda birka defa yatak deitirdii sanlmaktadr (ekil 2.2.).Sakarya
nehri zerinde Saryer ve Gkekaya Barajlar bulunmaktadr (Resim 2.1).

Resim 2.1. Sakarya Nehri ve Gkekaya Baraj [72]


ekil 2.2. Sakarya Nehri Havzas [63]


11
2.2.5.2. ark suyu

Sapanca Gl'nn aya olan ark suyu, Sakarya Irmana boalr. Uzunluu 45
km. olan akarsu, Sapanca Gl' nn dousundan kar ve batdan Elmal Deresi,
Kocadere ve St Deresini alarak kuzeydouya ynelir. Seyifler Ky yaknnda
Sakarya Nehrine katlr.Adapazar'nn ime kullanma suyu, uzun yllar ark
suyundan salanmtr.
2.2.5.3. Dinsiz ay
Uzunluu 34 km.dir. Mudurnu aynn bir kolu olan Dinsiz ay, Hendek snr
yaknnda ark Beynevit Ky civarnda doar, daha sonra doudan Fabrika Dere ve
Balkl Dereyi, gneyden Bk ve Grc Derelerini alr. Akyaz, Hendek ve merkez
ile snrlarnn birletii yerde Mudurnu ayna katlr.
2.2.5.4. Mudurnu ay
Uzunluu 65 km.dir. Dokurcun yaknlarnda il topraklarna girer, Hendek lesinin
kuzeybatsnda Sakarya'ya karr. Akyaz ilesinin Taburun Ky civarnda
taknlar yapan ve bataklklar oluturan ay, yaplan slah almalaryla zararsz hale
getirilmitir.
2.2.5.5. Darayr deresi
Uzunluu 33 km. dir. Karasu'nun gneyinde Kocatngel Deresi adyla kuzeye doru
akan bu dere, doudan ve batdan kk yan dereciklerle birletikten sonra Tuzla
yaknnda Sakarya Nehrine katlr.
2.2.5.6. Maden deresi
Uzunluu 30 km. olan Maden deresi, Hendek yaknnda ataltepe' den doar. nce
Kabalak Deresi adyla kuzeye akar. Yayla Deresi ile birletikten sonra Karasu adn
alr ve Karasu ilesinin dousundan Karadeniz'e dklr.

12
2.2.5.7. Melen deresi
Uzunluu 30 km.dir. Kocaali ilesinin dousunda Akakoca snrnda bulunan
Melenaz mevkiinde Karadeniz'e dklr.
2.2.6. Glleri
Sakarya l alannda pek ok sayda gl vardr. nc zamann sonlar ile drdnc
zamann balarnda youn tektonik oluumlar geiren il alan yer yer km, yer yer
de ykselmitir. Krlma ve kvrlmalar sonucu il alan Karadeniz'e doru kuzey
ynnde arplmtr. arplmadan sonra Marmara Denizi ile arada bir set ortaya
kmtr. Marmara Denizi ile su blm izgisini oluturan bu setin Karadeniz'e
eimli olan kesimlerindeki knt alanlarnn dolmas ile gller olumutur. Bu
tektonik kkenli gller dnda, Sakarya Irma tarafndan tanan alvyonlarn
ylmas ile olumu gller de vardr.
Bu gllerin ykseltileri ile derinlikleri pek fazla deildir. Yal kuakta yer
aldklarndan bol sulu akarsularca beslenmekte ve fazla sular eitli ayaklarla
boalmaktadr. ldeki gllerin sular genellikle tatldr.
2.2.6.1. Sapanca Gl
Marmara Blgesi'nin dou kesiminde, Adapazar Ovasn zmit Krfezi oluuna
birletiren uzun bir ukurun dou yarsnda yer alan tatl su gldr.
Sapanca'nn kylar, douda Sakarya ili, bat ucunda Kocaeli linde kalr. Havzas
252 km'dir.Yz lm 47 km'dir. Dou-bat uzunluu 17 km'dir. Kuzey-gney
genilii 5 km olup yzeyin denizden ykseklii 31 m'dir. En derin yeri (Prof. S.
ERN'in lmelerine gre) 61 m.dir.
Gl, adn gney kysnda kurulmu olan ileden alr. zellikle gneyindeki
dalardan inen sellerle iyi beslenen gl, fazla suyunu, dou ucundan ark suyu
aracl ile Sakarya Irmana boaltr (Resim 2.2 ).
13

Resim 2.2a. Sapanca Glnden Bir Grn [73]

Resim 2.2b. Sapanca Glnden Bir Grn [73]
14
Sapanca'y Evliya elebi yle anlatr: "Sapanca Glnn evresi 24 mil'dir. Drt
evresinde kasaba gibi yetmi alt ky vardr. Cmle halk bu halicin suyundan
itiklerinden yzlerinin rengi krmzdr. rnleri ok ise de, balar yoktur.
Baheleri hadden akndr. Bu gln kenarnda bir tr kavun ve karpuz olur ki, ancak
ikisini bir eek ekebilir. Bu gl iinde seksen pare (para) kayk ve rnaklar (tahl
kay) vardr ki, kyden adam ve kereste ve eya gtrrler. Bu glde bulunan
yetmi, seksen eit balktan avlayp kar ederler. Alabal, sazan bal, turna bal
gibi tatl su balklar gayet lezzetli olur. Gln derinlii ekseri yerlerinde yirmi
kulatr. Suyu gayet saf ve berraktr. Kysnda olan kylerin kadnlar elbise
ykadklarnda asla sabun srmezler. Bu gln dousunda iki saat uzaklktan Sakarya
Nehri geer. Kocaeli'nde rva Kasabas kenarnda Karadeniz'e dklr. Sakarya
azck bir himmet ile bu gle aktlabilir. Bu gl, zmit Krfezi'ne saat kadar yakn
olduundan aya zmit Tuzlas nnde deryaya karr. Hatta bir asrda bu gl
zmit Krfezi'ne katmak iin yz binlerce kazma ve apal rgat toplattrlm ise de,
zmit halknn buna birok hazineler ve Nuh mr gerektirir diye geveklik
gstermesi iin tamamlanmasna engel olmu. Ama Sakarya nehri bu gle, bu glde
zmit Krfezi'ne kartrlsa Bolu'ya kadar be konaklk yer mamr olurdu. stanbul
gemileri ta Bolu'ya yetiir ve stanbul'da bir tahta akeye, bir kantar odun be
akeye olup hayrat byk olurdu".
2.2.6.2. Gkeren Gl
l merkezinin 7-8 km kuzeybatsndadr. Bask srtlarla evrelenen gln yzlm
25 hektardr. Gkeren Glne, yaknndaki yerlemelerin adlaryla, Aralk Gl ve
Meeli Gl de denmektedir. Gln kuzeyinde alak srtlarla ayrlm yaklak 15
hektar genilikte kk bir gl daha vardr. Dipsiz gl adyla anlan bu gl
Gkeren ukurluunun devam niteliindedir. Gl evresindeki hafif eimli
alanlarda youn tarm yaplr. Pek derin olmayan gl, yamur ve kaynak sularyla
beslenmekte, kn ve baharda yalarla genileyip yazn ekilmektedir. Sularn
ekilmesiyle ortaya kan alanda, msr, kavun, karpuz ve fasulye ekilir.


15
2.2.6.3. Poyrazlar Gl
Adapazar'nn 7-8 km kuzeydousunda, Sakarya Irmann yaknndaki 60 hektarlk
gle, dousundaki Poyrazlar Ky nedeniyle, Poyrazlar Gl denir. Gln bir baka
ad da Teke Gldr. Sakarya Irmann eski yatanda oluan Poyrazlar Gl, iki
srt arasnda uzanmaktadr. Sakarya Irma tat zamanlar, fazla sular Kapakl
Baraj'ndan gle boalmaktadr. Ayrca, sznt yoluyla da gl beslemektedir.
Poyrazlar Gl, olduka derindir. Yalnzca gney kylar s ve sazlktr. Kuzey
ucundan bir ayakla Sakarya Irma na boalr. Bu glde bata sazan olmak zere
kimi tatl su balklar yaamaktadr.
2.2.6.4. Taksk Gl
Poyrazlar Gl'nn 15 km kadar kuzeybatsnda, Gktepe'nin kuzeyinde, 3 km
aralkla iki kk gl vardr. Bunlardan batdakine Taksk Gl ya da altcak
Gl denir. Gl dipten kaynayan sularla beslenir, kn genileyip yazn
ekilmektedir. Yzlm 90 hektar kadardr. Gney kesimi daha derin olan gln
kuzey kylar sazlk ve bataklktr. Tatl olan gln suyunda sazan ve tatl su
balklar yaamaktadr.
2.2.7. Ovalar
Ovalar ise ehrin % 22 sini oluturmaktadr. Sakarya ili tarm bakmndan ok
verimli topraklara sahiptir.
2.2.7.1. Akova ( Adapazar ) Ovas
lin en byk ovasdr. Bir ad da Adapazar Ovasdr. Aa Sakarya vadisinde
Sapanca Gl ile Adapazar'nn dousunda yer alr. Douda Keremali Dann
eteklerine dek uzanan Akova, Marmara Blgesi'nin en byk ovalarndan birisidir.
Sakarya Irmann tad kaln bir alvyon tabakasyla kapl olduundan ok
verimlidir. Ykseltisi yaklak 30 m. olan ovaya evredeki dalardan srtlar
sokulmakta ve baz alanlarda tepelikler oluturmaktadr.
16
Bunlarn balcalar; Adapazar kentinin gneyindeki Erenler tepesi ile Alibey Tepesi
ve gneydoudaki Tersiye Tepesidir.
Ovay gneyden kuzeye doru akan Sakarya Irma ve doudan gneye doru akan
Mudurnu ay sulamaktadr.
Sakarya Irma, ovada bir ok kvrmlar yaparak akmakta, saanak yalarn olduu
ve karlarn eridii Mart ve Nisan aylarnda taarak ovay basmaktadr. Ovada taban
suyu yksek olduundan taan sular ekildikten sonra su birikintileri ve bataklklar
uzun zaman kalmaktadr.
2.2.7.2. Pamukova
Aa Sakarya Vadisi nin Akova'dan sonra ikinci byk tarm alan, Pamukova'dr.
l topraklarnda hzla genileyen Sakarya vadisinde alvyonlarn birikmesiyle
olumu verimli bir ovadr.
Pamukova, Adapazar Ovasna gre daha yksek olduundan, Sakarya rma,
burada daha hzl akar.
Irmak derinden akt iin yata deimemektedir. Taban su Akova'ya gre daha
dktr.
Yzlm 170 km2, uzunluu 28 km, genilii 6 kmdir.
2.2.7.3. Stl Ovas
Akova'nn kuzeyinde yer alan Stl ovas, ilin en ukur tarm alandr. Taban
suyunun yer yer yzeye kmas ve Sakarya taknlaryla ovann baz ksmlar sazlk
ve bataklk durumundadr. Stl Ovasnda topraklarn tarma elverili duruma
getirilmesi amacyla youn drenaj almalar yaplmtr.
Bu almalarla ovann kimi yerinde taban suyunun dzeyi drlm, bataklklarn
bir blm kurutulmutur. Sakarya ilinde bu byk ovalardan baka Sakarya Vadisi
ile bu vadinin kollarnn tabanlarnda kimi kkl bykl tarm alanlar vardr. Bu
alanlar alvyal toprakla kapl olduklarndan verimleri yksektir.
17
2.2.8. klim
Sakarya'nn iklimi hem Marmara Blgesi iklimi hem de Karadeniz iklimi
zelliklerini tar. Sakarya rutubetli bir havaya sahiptir. Klar bol yal ve az
souk, yazlar ise scak geer. Adapazar merkezinde yllk ortalama scaklk 14.1
derecedir. Bugne kadar llen en dk scaklk -14.5 derece, en yksek scaklk
41.8 derece olmutur. Yllk ortalama nem oran %71.7'dir. Bahar aylarnda bol ya
alan Sakarya ilinde yal gn says ortalama 116.2 gndr (1997). Yllk ya
miktar 813 mm'dir. Yan mevsimlere dal ortalama olarak ilkbaharda 177.6
mm, yazn 161 mm, sonbaharda 211 mm ve kn 263.4 mm.dir.
Merkezde ortalama kar yal gn says 7.7 dir. Kar ile rtl gn says 9-10 ve en
yksek kar kalnl 48cm. (1991) olmutur.
Rzgarlar genel olarak kuzeydoudan poyraz, kuzeybatdan da karayel olarak eser.
Zaman zaman gneyden esen lodos, zellikle Adapazar ovasnda scakln
artmasna yol aar.
2.2.9. Bitki rts
Sakarya li doal bitki rts bakmndan olduka zengindir. Kuzey Anadolu ky
dalarnn uzants olan dalar gr ormanlarla kapldr. Hemen hemen her yerde
kayn bata olmak zere grgen, kavak, kestane, hlamur, nar, aka aa ve mee
balca aa trlerini oluturur. 700 m. ykselti kuandan sonra ine yaprakl
aalar yer almaya balar. Adapazar'nn dousunda bol dibudak ormanlarna
rastlanr. Ayn ekilde Karasu'nun batsnda Acarlar Gl evresinde de dibudak
ormanlar vardr. Burada dibudak aalarnn arasna karaaa ve kzlaalar
karmtr. Ovalk kesimlerde Aa Sakarya Vadisi evresinde bitki rts zayftr.
ayrlar ve da otlaklar dnda dalarn etekleri ile platolarda balca bitki trleri
brtlen, kocayemi ve kermes meesi olan eitli maki alanlar grlr.


18






BLM 3. ADAPAZARI ve YAKIN EVRESNN JEOLOJK VE
JEOMORFOLOJK ZELLKLER


3.1. Dou Marmara Blgesinin Jeolojik Evrimi

Dou Marmara blgesinin Neojen-Kuvaternerdeki morfotektonik evriminde; 1)
Erken-Orta Miyosen, 2) Ge Miyosen-Pliyosen, 3) En Ge Pliyosen-Gnmz olmak
zere ana ekillenme dnemi ayrt edilmitir. Bu dnemlerde birbiriyle asal
uyumsuz kel istifi olumutur. Erken-Orta Miyosen karasal krntl, Ge
Miyosen-Pliyosen karasaldan denizele geili, en Ge Pliyosen-Gnmz ise
karasal-denizel kellerle temsil edilmektedir. Blge Oligosen sonunda Intra-Pontid
okyanusunun kapanmas sonucu karasal anm alan haline dnm ve Erken-Orta
Miyosen boyunca paleotektonik dnem olaylarnn etkisinde kalmtr. Orta Miyosen
sonlarna kadar sren bu anm dnemi sonunda geni alanlara yaylan bir peneplen
morfolojisi gelimi ve karasal krntllar kelmitir. Gnmz jeolojisinin
belirlemi olan neotektonizma Ge Miyosen balarnda balam ve birbirinden farkl
stildeki iki evrede gelimitir. Ge Miyosen-Pliyosen'i kapsayan neotektonizmann
ilk evresinde blgede K-G ynl skma rejimi egemen olmu, bunun sonucunda
gelien D-B ynl kvrmlar ile KD-GB ve KB-GD uzanml dorultu atml
faylarla blge morfolojik olarak tmden ykselime uramtr. Bu sre ierisinde
balangta, altta akarsu kelleri ile balayan ve ste doru glsel ve denizele geili
olan Ge Miyosen-Erken Pliyosen istifi kelmi, dnem sonunda ise bu kellerin
gelitii havzalar paralanarak Ge Pliyosen'de blge yksek anm alan eklini
kazanmtr. Neotektonik dnemin ikinci evresi ise en Ge Pliyosen'de Kuzey
Anadolu Faynn ortaya k ile balamtr ve gnmze kadar olan sreyi kapsar
[14].

Dou Marmara nn gnmzdeki morfolojisi ve aktif tektonik ats Kuzey Anadolu
Faynn transform hareketleri ile tannan bu evrede gelimitir. Gnmz Marmara
19
Denizi havzasnn da yapsal geliimi Kuzey Anadolu Fayna bal olarak en Gen
Pliyosen'de balamtr. Tablo 3.1 de Jeolojik cetvelin bir blm grlmektedir.

Tablo 3.1. Jeolojik zaman cetvelinin bir blm [76]




3.2. Sakarya linin Jeolojisi

ehir tamamen nehir kelleri zerindedir. zmit Krfezi'nden itibaren Adapazar'na
ve buradan da Hendek'e kadar uzanan bir knt havzas iinde bulunmaktadr.
Adapazar Ova s derelerin getirip biriktirdii kaln alvyondan ibarettir. ehrin
gneyinde Kretase yal fliler yer almaktadr. Batda ise bu formasyonlar zerine
Eosen yal kiretalarnn geldii grlmektedir. Ovann kuzeyindeki tepeler
Devoniyen yal, krmz renkli, killi ist ve kumtalarndan olumaktadr. Daha
yukarlarda bu tabakalar st Kretase yal kiretalar ile rtlmektedir. Yeralt suyu
alvyon iinde ok yksek seviyede, baz ksmlarda ise batak durumundadr.

Adapazar eski bir gl yata olan sedimanter bir basen kenarnda kuruludur. ehrin
gney blm s ve sert zeminler zerinde yer alrken kuzeyde yer alan daha byk
ve nispeten Sakarya Nehri ve kollar tarafndan tanarak derin gl kelleri zerine
istiflenmi olan kuvarterner alvyon zeminler zerine oturmaktadr. Ana kaya
formasyonu sedimenter zeminler altnda kuzey istikametinde alalarak kent snrlar
20
ierisinde 200 metre civarndaki derinliklere ulamaktadr. Kentin derin alvyonlar
zerinde yer alan kesiminde yzeyden itibaren yaklak 15 metre derinlik ierisinde
yer alan zeminler, genel olarak yer yer kil ve akl bantlar ieren ince kum, silt ve
kilin farkl oranlarndan olumaktadr. Kentin alvyon zeminler zerindeki
kesiminde YASS seviyesi yksek olup 0,23 m arasndaki derinliklerde
seyretmektedir. Daha aada ise gl kellerinin oluturduu kaln kil tabakalar yer
almaktadr ( ekil 3.1 ).



ekil 3.1. Adapazar ve evresinin jeomorfolojik yaps [58]





21
Adapazar Ovas elips biimli olup douya ve gney douya doru bir krfez gibi
sokulur. Batya doru Sapanca Gl n iine alan ve zmit krfezinin dousundaki
ova ile birleen oluk biiminde bir ukurda uzanr. Gney dou ynnde ise Samanl
dalarnn dik yamalarna dayanr. Sakarya Irma Geyve Boaz araclyla bu
dalar arasndan ovaya kar.



ekil 3.2. Adapazar Ovas ve evresinin saysal ykselti haritas [58]

3.3. Adapazar Ovas ( Akova )

Adapazar Ovas akarsu karakterli alvyon topraklarla doludur. Bu ova Aa
Sakarya Vadisinde, Sapanca Gl ile Adapazar merkez ve dousunda yer alr.
22
Marmara Blgesi nin en byk ovalarndan olan ve dier bir ad da Akova olan bu
verimli topraklar Keramali Dalarnn eteklerine kadar uzanr. Yzlm 620 km
2

dir. Ykseltisi yaklak 30 metre olan ovaya evredeki dalardan srtlar sokulmakta
ve baz alanlarda tepecikler oluturmaktadr (ekil 3.2). Ovay esas olarak gneyden
kuzeye doru akan Sakarya Nehri ve gneydoudan kuzeybatya doru akan
Mudurnu ay sulamaktadr. Sakarya nehrine setler ve barajlar (Saryer ve
Gkekaya) yaplmadan nce youn yalar olduu zaman ve karlar eridii zaman
nehir sk sk tamakta ve ovay basmaktayd. YASS seviyesi yksek olduundan
takn sular ekildikten sonra yer alt suyunun yer yer yzeye kt alanlar vardr.

3.4. Akova nn Oluumu Hakknda Grler

Gezgin tarih yazar C. Texier (1862), Bekprden bahsederken; Kpry
getikten sonra kuzey douya gidilirse Adapazar adnda kk bir kye gelinir.
Bunun byle adlandrlmasna neden Sakaryann iki kolu arasnda oluan bir
adacktan dolaydr.demektedir. Gnmzde Sakarya byle bir adack yapmyorsa
da ehrin Tavuklar Kprsne giden ose zerinde Adapazarnn bittii yerde
Sakarya yatann izleri grlmektedir [53].

Tchihatcheff (1867-1869), yllarnda Dzce ile Adapazar arasndaki Hendek
oluunu ele alm bu ksm eski bir vadi taban olarak aklam ve buradan akll
depolarn Kuvaterner ta olduunu ileri srmtr. Sapancadan kp Bekpr
vadisini takip eden ark Suyunun vadi ile ilgili problemlerine de deinmi ve eski
tarihilerin bilgilerini nakletmitir [51].

X. Dybowski 10 Temmuz 1884 stanbul Depremi Raporunda deprem hakknda
tuttuu notlarda bu depremden fazlasyla etkilenen Adapazar kenti iin unlardan
bahsetmektedir, "Kentin genel grnm hazin; toprakl, kn amurlu, yazn
tozludur. Yollar yoktur. Kn evler batakla evrilidir. Scak mevsimlerde bu durgun
sular ateli hastalklara neden olur. lkenin arz ettii tm dezavantajlara karn
Avrupa irketlerine unu neriyorum: Zirai veya endstriyel projelerinizden
vazgemeyiniz. Toprak gerekten artc verimlilikte , nemli iklim, bitki rts
son derece uygun....."
23
1890 ylnda N.Andrussow tarafndan ileri srlen Karadenizin Pleyistosen devrini
farkl dnemlerinde zmit Kanal olarak adlandrlan su yolu ile Aa Sakarya
Vadisi Sapanca Gl- zmit Krfezi boyunca Marmara Denizine bal olduu
gr, 1990-1995 yllar arasnda yapm planlanan zmit kprs nedeniyle deniz
ve karada yaplan sondajdan derlenen verilerin incelenmesiyle destek kazanmtr
[32].

Rish (1909), ise Sapanca Glnn vaktiyle burada E-W uzanml bir graben iinde
zmit Krfezinin devam olarak Adapazar havzasna kadar sokulan bir krfez
halinde Marmarann devam olduunu ve Sakaryann nceleri bu krfeze dorudan
dkldn daha sonra krfezden ayrlan ve tatllaan Sapanca Glne ve o yol ile
zmit krfezine aktn daha sonra ise eski bir vadiyi kullanarak Karadenize
balandn sylemitir [41].

W.Peck (1918), Sapanca zmit oluuna temas etmekte ve burada yerli kayann
ykselmesiyle meydana gelmi bir eiin Sapanca Gln zmit Krfezinden
ayrdn sylemektedir. Peckde bu eiin Kuvaterner de olutuunu ileri
srmektedir [39].

Pfannenstiel (1944), zmit krfezi ile Karadeniz arasnda uzanan Sapanca Oluu-
Adapazar havzas-Aa Sakarya vadisini takip ederek alak bir balant sahasnn
Kobelt (1898) tarafndan tespit edildiini ileri srmtr. Buna gre Sapanca Oluu
ve Adapazar depresyonu hatta eik sahasndaki ovalar muhtemelen eitli faylardan
oluan kenarlarla snrlanm knt sahas durumundayd. Daha sonra st
Diliviyum (pleistosen) da bu sahalar boyunca balant kesilmi ve Sapanca Gl
kalnt bir deniz paras halinde olumutur. Yredeki Kuvaterner, Holosen ve
Pleyistosen i iermekte ancak bunlar karlkl olarak Aluviyum ve Diluviyum
olarak adlandrlmtr [40].

Lahn (1948), Rish (1909) in nerisini benimsemektedir. Ona gre Sapanca Gl,
Neojen sonlarna doru veya Kuvaterner balarnda olumakta olan kmelerle ilgili
olarak douya doru uzanan deniz kolunun, kuzey ve gneydeki yksek sahalardan
24
gelen akarsularn alvyonlar ile blnmesi sonucu olumu bir baraj gldr. Gln
bulunduu alan bir graben sahasdr [31].

Bu aratrmacya gre blgeye giren deniz kolu muhtemelen Adapazar Ovasn da
kapsamaktayd. Bylece Sakarya Nehri zmit krfezine akyordu. Sapanca Glnn
krfezden ayrlmasndan sonra da Sakaryann buraya aktn daha sonrada Sapanca
dousunun alvyonla dolmas ve Karadenizin Adapazar havzasn kapmas sonucu
Sakaryann Karadenize kadar uzand sonucuna varmtr. Sapanca Glnden
kan ark Suyu Sakaryann alvyonlar sebebiyle ancak 3 km. sonra kuzeyde bu
nehirle birlemektedir.

Erin (1949), Sapanca Glnn derinlik haritasn ilk defa yapm ve morfometrik
zelliklerini ortaya karmtr. Buna gre yzlm 46,9 km
2
olan Sapanca
Glnn en fazla derinlii 61 metredir. Gl taban, kuzeydou ve zellikle batda e
derinlik izobatlarnn gidiinde girinti knt bulunmasyla burada sular altnda
kalm bir vadi grnmndedir [16].

nandk (1952-1953)a gre Adapazar Ovas ve Sapanca Glne karlk gelen
sahalar blgenin en alak ksmlarn tekil ediyordu. Bu ukur alanlarda evredeki
yksek alanlardan gelen materyallerin biriktii s tatl su glleri bulunuyordu. Daha
nceleri batya akmakta olan Sakarya Nehrinin yata sonradan alvyonlarla
dolmutur. Sakarya Nehri de bu alvyonlarn ak nlemesi nedeniyle kuzeydeki bir
vadiden istifade ederek Karadenize ynelmitir [24].

Bilgin(1984) e gre Adapazar ovasndan geen Sakarya nehrinin Geyve boazndan
ktktan sonra esas uzan kuzey dou olan 1.5 km ye yaklaan bir menderes
kuana sahip olduunu belirtmi ayn zamanda Sakaryann zellikle menderesler
oluturduu ksmlarda yakn zamanlarda meydana gelen yatak deiiklikleri
gstermitir. Sakaryann bugnk ova ksmn olutururken deiken ksmlarda
aktn belirlemitir. Sakarya ovada bazen menderesler yaparak bazen de ap 500 m
ye varan bklmeler izerek kuzeye akmaktadr. Nehrin yksek boalml
olmasndan dolay ve sellenmeyi nleyecek az miktarda bitki rts bulunmas
sebebiyle ova ar hacimde kelle doludur. Aratrmac ayrca Sakarya nehrinin
25
Geyve Boazndan ani olarak kndan sonra dz olan Adapazar ovasna ulaarak
hzn kaybettiini ve bu esnada akl, kum, kil ve silt malzemelerini ovaya
braktn daha sonra yatan gittike dolmas sonucu azalan akm hznn ise kil ve
silt istiflerini birikmesine yol atn belirtmitir [9].

Gken (1990), Bilgin (1984), in grn destekler. Eski alarda ovann insansz
olduu birok aratrmac tarafndan yinelenmektedir. Bunun sebebi olarak Sakarya
Nehrinin ilkbaharda karlarn erimesi ve yamur sularnn fazlalamas zerine
kabarp 1965 e kadar ovay basmas gsterilmektedir. Mart ve Nisan aylarnda
ovadaki taban suyunun da yksek olmas nedeniyle takn sularnn ekilmesinden
sonra blgede uzun sre su birikintileri ve bataklklar bulunmaktayd. Kente
gnmzde bile k ve ilkbahar aylarnda yeralt su seviyesi yer yer yzeye
kabilmektedir. Balcolu ayrca sularn bol olduu mevsimde Karasu ile Adapazar
arasnda nehir yoluyla tamaclk yapld ve bunun 1960lara kadar srdn
bildirmitir. Gkekaya ve Saryer barajlarnn kurulmas ve ovada Sakarya nehrinin
her iki tarafna setler yaplmas nehri kontrol altna alm ve ovada alvyon birikimi
durmutur [22].

14/8/1991 tarihinde balayan ve 18/10/1991 tarihinde tamamlanan Adapazar kenti
kanalizasyon projesi inaatnn ana kolektr gzergahnn ve temel zelikleri
irdelemek zere yaplan almalar sonucunda Adapazar zemin zellikleri ortaya
karlmtr. alma sresi iinde ller Bankas Genel Mdrl tarafndan 24 adet
9 metre derinliinde sondajlar alm, sondajlarda SPT yaplm ve UD numuneleri
alnmtr. Deney sonularna gre proje sahas zemin zellikleri karlmtr. Ayrca
T ller Bankas 1.Blge Md. Adapazar Kanalizasyonu naat Hakknda
Geoteknik Rapor, T naat Fakltesi, ubat 1991 ve ODT Adapazar
Kanalizasyon naat Geoteknik Raporu, Ocak 1991 almalarnn sonular da
yorumlanmtr.

nceleme alannn %90 alvyonlarla kapldr. Kaya zeminlerin alvyon rts
altndan karak yzeylendii blm inceleme alannn gney dou kesiminde
Bekpr bats, Maltepe ve Hzrtepe semtlerinin yksek kesimleridir. Kanal
gzergahlar zemini kil, silt ve kum seviyeleri veya bunlarn karmndan oluan
26
seviyelerdir. Yer alt su seviyeleri 0,60-3,95 m arasnda deimektedir. Yeralt suyu
Sakarya Nehrine ve ark Deresine doru akm gstermektedir. Dolaysyla ark
Deresi ve Sakarya Nehri seviyeleri yeralt su seviyesini deitirmektedir.

Bol (2003), doktora tezinde Aydn (2002) ve Sofuolu (1998) ile yapt kiisel
syleiler sonucunda Adapazarnn yeralt ve yerst zellikleri hakknda bilgiler
elde edilmitir. Bu bilgilere gre Yahyalar ve Yaclar mahalleleri bataklk ve
sazlktr, bu blgelere kr Sakarya denir. Eski garajlar mevkiinde yaz k kurumayan
yaklak 3 dnm bataklk ve sazlk arazi vardr. Bu syleilerde yakn gemite tatl
su gl olan blgelerde ayrtlanmtr. Adapazar ovasnda tarla ve bahelerin
boyutlar kk olsa bile etraflar en az 1 m derinliinde ve genilikleri 50-60 cm
olan kanalarla evriliydi. Kanallar birbirlerine sistem iinde bal idiler. Belediye
baz blgelerde bunlar slah ederek kanalizasyon haline getirmitir. Sofuolu yapt
inaatlarn temel kazlarnda akl, temiz kumlarn muhtelif yerlerde aa ktn,
akllar vastasyla byk debilerde yeralt sularnn iletildiini ve bunlarn
muhtemelen eski bir nehir yatann kalntlar olduunu vurgulamtr.

1999 Marmara Depremi sonrasnda yaplan ayrntl almalar sonucunda Erken
(2001), yaplan sondaj sonularndan genel bir zemin haritas karmtr [17].

Erken ve di. (2003), 17 Austos 1999 Kocaeli Depreminde Adapazarnda oluan
ar hasar ile blgenin yerel zemin koullar arasnda olan iliki incelemilerdir.
Adapazarnda hasarn en youn olarak gzlendii blgede temel zeminini dk
plastisiteli veya plastik olmayan siltli zemin tabakalardr. Dk plastisiteli silt
tabakasnn kalnl genel olarak 3,0 m ile 15,0 m arasnda deimekle birlikte yer
yer 15.0 myi amaktadr. Bu tabakann baz yerlerinde kum ierii %50ye kadar
ulamaktadr. Laboratuar deney sonularnn ve svlama analizlerinin birlikte
deerlendirilmesi sonucunda plastik olmayan veya dk plastisiteli siltlerin ve ince
dane oranlar dk kumlarn svlama eiliminde olduklar ve ayrca yer yer
killerde ve plastik siltlerde tama gc kaybnn olduu anlamlardr.


27
Tsukamato ve di. (2001), deprem srasnda baz binalarda eilme oturma sebeplerini
incelemek iin deneyler yapmlardr. Adapazar zeminlerinin genel olarak silt ve
kumlardan olutuunu belirtmilerdir [56].

Kiku ve di. (2001), yaptklar aratrmalar sonucunda Adapazar kent merkezinin
etrafnn nceleri bataklkla evrili bir ada olduunu ve evresine oranla daha yal
kellerden olutuu kansna varmlardr [29].

Sakarya nehri, Geyve boazndan ktktan sonra, Adapazar ovasna girdii alanda
vadi tabann ve gncel taraalar snrlayan 100-150 metre seviyelerindeki (Trbe
tepe 109 m. Mezarlk tepe 124 m. gibi) akl, kum karm depo karakterli
seviyeler ile evrilmitir. Bu depolar bir fandelta karakterindedir. Orta Pleistosende
zmit krfezi ile balantl olan Adapazar ovas, daha sonra zmit krfezinin batya
ekilmesi ile Sakarya ve dier akarsular tarafndan doldurulmu ve ovann drenaj
Karadenize balanmtr.

Bu fikrin en nemli kant ise Adapazar ovasnda yaplan C14 mutlak ya tayinleri
ve Sakarya nehrinin Geyve boazndan kp ovaya girdii sahada oluturmu olduu
fandeltadr. Orta Pleistosende Sakarya nehri ile balantl olan zmit Krfezinin
Gen Holosen de batya ekildii saptanmtr. zmit Krfezi ile balants kopan
Sakarya bu defa kuzeye doru hareket ederek Karadenize akmaya balamtr. zmit
Krfezinin batya ekilmesi ve Sakarya nehrinin Karadenize ynelmesinden
gnmze kadar Sakarya nehri, Mudurnu ay ve dier kk dereler Adapazar
ovasnn drenaj sistemini oluturmaya almlardr. Adapazar Ovasna gneyden
giren Sakarya nehri ve Mudurnu ay, ovaya girite oluturduklar akl depolar ve
bu akl depolarndan Sakarya nehri yatanda olan zerinde yaplan akl
analizlerinde ortamn denizel karakterli olduu ortaya konmutur.

Sonu olarak, Sakarya nehri Karadenize ulamadan nce, Adapazar havzasna
boalmakta olup, Geyve boaz az ksmnda Fandelta karakterinde bir ky deltas
oluturabilecek kadar uzun bir sre bu havzaya akmtr. Adapazar Ovasnda
meydana gelen kmeler bal olarak Sakarya nehri oluturduu bu fandeltay
dnemler halinde yararak yatan derinletirmitir.
28
Geyve Boaz kuzey knda oluan fandeltann tamamyla bir delta karakteri
gstermemesi ve depolar zerinde yaplan akl analizlerinden malzemenin ok
uzaklardan getirilmemi olmas sonucu, bize bu fandeltay oluturan akarsuyun
imdiki Sakaryadan daha ksa boylu bir akarsu tarafndan oluturulmu olabilecei
dncesini dourmaktadr.

lkemizin, ekonomik ve sosyal adan nemli bir blmn oluturan Adapazar
ovas ve evresi, Kuaterner jeomorfolojisi ve doal evre deiimleri asndan
olduka ilgin bir alan olmas nedeniyle ileride daha da ayrntl allmas gereken
problemli sahalardan birisi olduunu sylemektedir.

3.5. Adapazar Jeomorfolojisi ve Jeolojisi

Adapazar kenti Kuvaterner, geni alana yaylm olan alvyon ile temsil edilir.
Adapazar Hendek ve Akyaz ovalar tutturulmam kum, kil, silt ve akldan oluur.
Alvyonu oluturan gereler Sakarya Nehri, ark Suyu ve Mudurnu ay tarafndan
Kuzey Anadolu Fay Zonu ve gneyindeki kayalardan tanmtr.

MTA (1998), yapt almalarda ova kenarlarnda dk olan alvyon kalnlnn
ova ortalarnda 150 metre kalnla ulatn bildirmitir. DSnin katklaryla
Adapazar Yenign Mahallesinde yaptrlan 200 metrelik sondaj sonucunda alvyon
iinde kalnmtr. Bu kadar byk bir alviyal dolgunun hangi blgelerden
tandnn bilinmesi iin Sakarya havzasndan bahsetmek gerekir. Sakarya havzas
58.000 km
2
lik su toplama alanyla ve 4 milyar m
3
zerinde yllk ortalama su hacmi
ile Trkiyenin byk havzalarndan biridir. Bolu, Ankara, Konya, Afyonkarahisar,
Ktahya ve Bursa arasnda 2.075.000 hektar ovalk alan vardr [33].

Sakarya Nehri ilin iinde uzunluu 159.5 kmdir. Pamukovann gneyinde il
topraklarna girer. Geyve Boazna girmeden nce Karaayn suyunu alr. Doudan
Mudurnu ayn da (65 km.) aldktan sonra kuzeye ynelir. Sapanca Glnn fazla
suyunu boaltan ark Suyu (45 km.) kuzeyde Sakarya ile birleir. Vadinin batsnda
1000 metreye ulaan dalar ykselir. Sapancadan sonra dze yakn alanda akmaya
balar, kuzeydeki plato alanndan yer alan boaz geer ve ky ovasna ular. Karasu
29
ilesinde Karadenize dklr. Nehrin ovann deiken ksmlarnda aktna
menderesler oluturduuna dair bulgular vardr. Nehrin yksek boalml olmasndan
dolay ve sellenmeyi nleyecek az miktarda bitki rts bulunmas sebebiyle ova
ar hacimde kelle doludur. Ayrca Geyve boazndan ani k ardndan dz
Adapazar ovasnda hzn kaybettiinden akl, kum, kil ve silt malzemeleri ovaya
brakm ve yatan gittike dolmas sonucu azalan akm hz ile kil ve silt
istiflenmesine yol amtr [9].

ekil 3.3 ' de grld gibi Adapazar havzasn gneyden snrlayan yksek
ksmlar daha ziyade E-W uzanml olup bu uzanmn bat ksmn Samanl Dalar,
dou ksmn ise Karada-Keremali Dalar oluturur. Bu yksekliin nispeten
alald kesiminde Geyve Boaz olarak bilinen derin vadi Sakarya nehri tarafndan
katedilir. Adapazar' nn gney batsnda bulunan Sapanca Gl' nn kuzey ve gney
ksmlar yksek tepeliklerle kstlanr. Sapanca Gl' nn dou ksm dz bir saha
tekil eder. Kentin kuzey ksmlar (Karakam, Dadibi kuzey kenarlar) 150-200 m
civarnda tepelik bir saha ile snrlanr.Adapazar ehrinin kurulmu olduu saha
genelde dz bir grnm ihtiva etmekte olup ehir merkezinin deniz seviyesine gre
ykseklii genelde 31m. civarndadr. Bu ykseklik NE istikametinde 0.5, NW
istikametinde 2' lik bir eimle azalma gsterir. Kentleme snrlarndaki bu
dzl batda Serdivan ve gneybatda Erenler mevkileri ksmen bozmaktadr.
















30

ekil 3.3. Adapazar nn KDdan GB ya doru morfolojik grnm [33]

Blgede yzeylenen birimlerin 1/100.000 lekli jeoloji haritas MTA (1998)
tarafndan yaplm olup bu birimler ekil 3.4. grlmektedir.



ekil 3.4. Adapazar Merkez Jeoloji Haritas [33]
GEYVE
BOAZI
KEREMAL
DALARI
SAMANLI
DALARI
ADAPAZARI
SAPANCA
GKEREN
OVASI
SAKARYA
NEHR
ARK DERES
ADAPAZARI
OVASI
31.5
19.5
13.0
6.5
26.0
0.0
0.0
6.5
13.0
19.5
1000
800
600
400
200
0
-200
-400
(
m
e
t
r
e
)
ESENTEPE
MEVK
ARFYE
31

















BLM 4 ADAPAZARININ DEPREMSELL ve 17 AUSTOS
1999 DEPREM


4.1. Kuzey Anadolu Fay ( KAF)

ok sayda aratrc ( [28]; [54]; [45]; [50]; [46]; [52]; [4]; [48]; [35] ) tarafndan
incelenen Kuzey Anadolu Fay (KAF), Trkiye'nin en nemli tektonik yaplar
arasnda yer almaktadr. Trkiye'de meydana gelen nemli oranda can ve mal
kaybna neden olan depremlerin byk bir ksmnn bu faya bal olarak gelitii
gzlenmitir. KAF ilksel olarak Paleotektonik dnemde Anadolu ve Arap
plakalarnn skmas sonucunda ortaya kmtr. Neotektonik dnem ve
sonrasndaki hareketlerle ortaya kan ve KAF'nn ilksel konumuna parelel olarak
gelien bir ok fay segmentinden oluan krklar topluluuda bu fay zonunu
oluturmulardr. Genel fay karakteristii asndan sa ynl dorultu atml fay
gsteren KAF zonu douda Varto yaknlarndan balayarak batda Saroz Krfezine
kadar uzanmaktadr (ekil 4.1).

Neotektonik dnem ve sonras hareketlerle aklanan KAF zonu , ok geni bir
deformasyon zonuna sahip olup bu deformasyon zonunun genilii douda 25 km.
civarndayken batda 80 km. ye kadar kmaktadr. KAF zonunun genel morfolojik
zelliklerine bakldnda; zonun kuzeyinde kalan blgelerin gneye oranla
toporafik adan daha yksekte kald, dorultu atml fay zonlarnn karakteristik
zelliklerinden olan 'S' biimli dere yataklarnn olutuu derelerin telendii, ok
sayda ktlesel hareketlerin ve su kaynaklarnn ortaya kt gzlenmektedir. Bu fay
zonu zerinde ok sayda sedimanter basenlerin varl bilinmektedir.




32



ekil 4.1. Kuzey Anadolu Fay [70]

4.2 Deprem Blgesinin Jeolojik, Morfolojik ve Depremsellik zellikleri

Depremin etkiledii blge jeolojik adan Kuzey Anadolu Fay Zonunun bat
kesiminde yer almaktadr. 1/500.000 lekli Trkiye jeoloji haritas baz alndnda
blgenin Paleozoyik, Mesosoyik ve Senozoyik yal ok eitli litolojik birimlerden
olutuu grlmektedir.( Bknz. Tablo 2.1) zellikle Senozoyik dneme ait
birimlerden Pliyosen ve Kuvaterner yal oluumlar zerinde depremin hasar
asndan daha etkili olduu gzlenmitir. Jeolojik adan bir dier nemli hususta;
depremin etkiledii afet blgesindeki basenlerin varldr. Kuvaterner yal bu
basenler zmit-Sapanca gl arasnda, Adapazar baseni, Dzce baseni, Bolu baseni
olarak KAF zonunun bat kesiminde bir sra boyunca dizilmilerdir. ounlukla bu
basenlerin snrlar tektonik yaplarla snrlandrlmtr. Uydu grntleri zerinde
bu basenlerin dalm grlmektedir (ekil 4.2 ) [36].


33


ekil 4.2a. zmit Krfezinin batdan douya doru 3 boyutlu uydu grnts ( leksiz) [71]




ekil 4.2b. zmit Krfezinin batdan douya doru 3 boyutlu uydu grnts ( leksiz) [71]
34


ekil 4.2c. Akyaz zmit Krfezi arasn 3 boyutlu uydu grnts, bak doudan batya,(leksiz)
[71]





ekil 4.2d. Akyaz zmit Krfezi arasn 3 boyutlu uydu grnts, bak doudan batya,(leksiz)
[71]


35





ekil 4.2e. Glyaka Mudurnu Vadisi civarnn 3 boyutlu uydu grnts, bak doudan batya
doru (leksiz) [71]







ekil 4.2f. Glyaka Mudurnu Vadisi civarnn 3 boyutlu uydu grnts, Bak doudan batya
doru (leksiz) [71]




36
Morfolojik adan deprem blgesine bakldnda (ekil 4.3), blgenin gney ve
kuzeyindeki ykseltiler arasnda gllerinde iinde bulunduu basenler boyunca
Dou-Bat uzanml toporafik olarak dk eimlere sahip dzlkler yer almaktadr.
ekilde grld gibi Yalova-Bolu arasnda dk eime (0-10) sahip blgeler
afet blgesinin % 34' n oluturmaktadr.





ekil 4.3. Deprem blgesinin kabartma haritas [41]

Kuzey Anadolu fay (KAF) zonunun bat kesimi deprem dalmlar asndan
olduka aktiftir. En son olarak Mudurnu vadisi iinde 10 yl arayla KAF zonuna
bal olarak 1957 Abant depremi (Ms=7.0) ve 1967 Mudurnu vadisi depremleri
(Ms=7.1) gzlenmitir.
cal (1957)' a gre, 1957 Abant depremi sonucunda arazide iki yzey kr
olumutur. Bunlardan ana fay olarak kabul edilen krk Abant'dan neciler,
Mudurnu vadisini takip ederek Dokurcun'a kadar uzanmaktadr. Yazara gre toplam
krk uzunluu 40 km. olup odak mekanizmas zm de sa ynl dorultu atm
vermektedir. Ambraseys vd. (1969) ylnda Mudurnu vadisi depremi ile ilgili
yaptklar gzlemlerde yzey krnn neciler kynden balayarak Mudurnu
vadisi boyunca yaklak EW dorultusunda Sapanca glnn gneyine kadar
uzandn saptamlardr. Toplam fay uzunluunu 80 km. olarak veren aratrclar
fay boyunca 190 cm kadar da sa yanal atm belirlemilerdir [71].
Bu yllardan sonra inceleme alannn byk depremler asndan sakin bir dneme
girdii saptanmtr. nceleme alannn aletsel dneme ait deprem kaytlarna
bakldnda (ekil 4.4, a) zmit krfezi ile Sapanca gl arasndaki kesimde ve
Yalova civarnda ana younlamalarn meydana geldii grlmektedir. Ayn tekilde,
deprem olayndan sonraki 30 gnlk zaman dilimi iindeki art depremlerin
37
dalm da (ekil 4.4, b-c) aletsel dnemdeki younlamalara ilaveten Adapazar
ovasnda da nc bir younlamann olduunu gstermektedir.)

ekil 4.4a. Aletsel dneme ait deprem etkinlii [71]



ekil 4.4b. 17-31 Austos arasndaki art ok dalm [71]








ekil 4.4c. 1 17 Eyll Arasndaki art ok dalm [71]



4.3. Marmara Blgesinin Tektonii

Bata zmit Krfezi olmak zere, Marmara Blgesinin tektoniinin aratrlmasna
ynelik bugne dein ok sayda alma yaplmtr (rnein son on ylda; [5]; [44];
[3]; [30]; [6]; [7] ; [38] bunlardan bazlardr). Blgenin tektonizmasyla ilgili pek
ok husus akla kavuturulmu olmakla birlikte, halen tartmaya ak olan
konular bulunmaktadr. Marmara Blgesinin gncel tektoniini inceledii
almasnda Barka (1997), blgeye ait nceki aratrmalar zetleyerek, Kuzey
38
Anadolu Faynn Mudurnu Vadisi civarnda kola ayrldn belirtmektedir. Bu
kollar; zmitten geip Marmara Denizi ve Saroz Krfezi boyunca Yunanistana
kadar uzanan kuzey kol, Geyve, znik, Mudanya, Bandrma ve Bigay izleyen bir
hat boyunca merkezi kol ve Bursa, Manyas Gl, Balkesir zerinden Edremit
Krfezine kadar uzanan gney koldur. Marmara Denizindeki ukurluklar ile
Sapanca, znik ve Manyas glleri, KAFZna ait kollarn dorultu atml hareketiyle
ilikili olan ek-ayr (pull-apart) mekanizmasnn rnleri olarak
deerlendirilmektedir.Kuzey Anadolu Fay Zonu, ok sayda segment ile bu
segmentleri oluturan kademeli ve sa yanal atml faylar tarafndan temsil
edilmektedir. KAFZnun Dou Marmara Depreminde rol oynayan kuzey kolu, biri
Sapanca-Glck segmenti, dieri ise Karamrsel segmenti veya fay olmak zere iki
segmentten olumaktadr [30], [7].

Sapanca-Glck segmenti, Sapanca Gl ile zmit Krfezi arasnda yaklak D-B
dorultusunda uzanrken, zmit Krfezinden itibaren Glck civarnda GBya doru
yn deitirmektedir. Hava fotoraflarndan yaplan deerlendirmeler ve Glck ile
Hersek deltas arasnda kalan ky izgisinin ok dzgn olmas KD-GB dorultulu
Karamrsel segmentinin Glckten itibaren kynn ok yaknndan getii, ancak
Hersek deltasnn batsna kadar devam etmedii eklinde deerlendirilmektedir
( ekil 4.5 ).



ekil 4.5. narck, Karamrsel, zmit Beseni ve Sapanca Glck Segmenti [7]
39
4.4. 17 Austos 1999 Depreminin zellikleri

Deprem, 17.08.1999 de saat 3.02 de 40.70 kuzey enlemi ile 29.91 dou boylamnn
tarif ettii blgede, zmitin 11 km gney-dousunda meydana gelmitir. Depremin
bykl eitli kurulular tarafndan deiik deerlerde bildirilmi ise de, moment
bykl M
w
= 7.4 ve yzey dalgas bykl M
s
= 7.8 deerleri civarnda
deimektedir. Depremin odak derinliinin 10-15 km olduu ve sa atml 120 km
civarnda bir fay hareketi ortaya kt yaplan incelemelerle belirlenmitir. Ana
deprem dalgasnn ardndan bykl 4.0- 5.0 deerlerinde olan ok sayda art
depremler meydana gelmitir. Deprem merkez ssne en yakn ivme kayd, zmit
Metoroloji stasyonundan alnmtr. Buna gre, maksimum ivme kuzey-gney
dorultusunda 163 mG, dou-bat dorultusunda 220 mG ve dey dorultuda 123
mG dir. Grld gibi, birleende birbirleri ile kyaslanabilir byklktedir.

17 Austos sabah saat 3.02 de meydana gelen deprem, karada zmit krfezi ile Dzce
gneybats arasnda yaklak 120 km uzunluunda bir yzey kr meydana
getirmi olup bu krk zerinde 4.2 m ye varan sa-yanal yer deitirmeler meydana
gelmitir. Yaplan arazi gzlemlerine gre, faylanma genelde 4 segmentten
olumaktadr ve zmit krfezi ile Akyaz arasnda kalan segmenti ana kr
oluturmaktadr. Krn zerinde yer alan TEM otoyolu en az yerde krk
tarafndan kesilerek yolun yer yer 200 m uzunluundaki blmn deforme etmi
olup st geitlerin yklmasna veya kullanlamaz hale gelmesine sebep olmutur. Yer
yzeyinde meydana gelen maksimum yatay atm(yer deitirme) Arifiye
yaknlarnda Sapancann dousunda kaydedilmitir. Maksimum yatay yer
deitirme bir yol da grntlenmi ve yaklak 5 m olarak llmtr( Resim 4.1 ).
Dier nemli bir yer deitirmede Arifiyedeki demir yolunda meydana gelmi ve
burada da yatayda 2.7 m ve deyde de yaklak 1 m olarak llmtr (Resim 4.2).






40


Resim 4.1. Arazide grlen yzey krklar ve yzey kr zerinde gzlenen yaklak 3 m lik sa
yanal yer deitirme [42]





Resim 4.2. Arifiye demiryolunda meydana gelen 2.7 metrelik yanal yer deitirme [42]

41
17 Austos 1999 zmit depreminin bykl hakknda da farkl grler
bulunmaktadr. Amerikan kaynaklar ilk verilerde depremi Ms=7.8 olarak vermiler,
Kandilli Rasathanesi ise Ms=6.7 ve daha sonra 7.4 olarak deerlendirmitir. Arazide
yaplan makro sismik ilk gzlemler deerlendirildiinde depremin 1999 ylnda,
Ms= 7.4 civarnda olmas gerektii dnlmtr. Bu deerin arazi almalar
tamamlandktan sonra 0.1 byyebilecei kanaatine varlmtr.
Bu Deprem sonrasnda fayn batya uzants olan Karamrsel - Yalova segmenti ve
narck ukurluunda krlmam ise ki bu konuda almalar devam etmektedir,
Deprem riski eskiye nazaran ykselmi bulunmaktadr. Ancak bunun zaman
hakknda kesin bir ey sylemek bugn iin bilimsel olarak mmkn deildir.
Kesin olan zmit krfezi ve narck ukurluundaki segmentlerin zerinde var olan
deprem riskinin bu deprem sonrasnda daha da arttdr. Aktivitenin nmzdeki en
fazla 30 yl iinde batya, komu segmentlere srayp benzer byklkte deprem
meydana getirmesi mmkndr.
4.5. Adapazarnn Depremsellii
Saha gzlemleri, yap hasarlarnda jeolojik zemin zelliklerinin belirleyici olduunu
ortaya koymaktadr. lmle sonulanan hasarlar fay boyunca 20-200 m.
geniliindeki fiziksel deformasyon zonu (yzey kr) ile bataklk ve dayanmsz
zeminler olan pekimemi akl-kum-milden oluan yeni alvyon zeminler zerinde
gereklemitir (ekil 4.6 ).
42

Srekli koyu izgi: Hasarn en youn olduu blgeler, Kesikli koyu izgi: Orta
hasarl alanlar, Noktal izgi: Hasarn en az olduu alanlar, Krmz izgi: Deprem
Kr
ekil 4.6. 17 Austos Depremi Hasar dalm Haritas [87]
Fayn yzey krna ok yakn mesafede, hatta dorudan fay kr zerinde
bulunmasna ramen deprem sarsntlarndan daha az etkilenen salam zeminlerdeki
yaplarn ounda lmcl hasarlarn olmad grlmtr. Buna karn, depremin
merkez ss ve fay krndan uzakta olmasna ramen jeolojik anlamda depreme
kar dayanmsz olan zeminlerin ounda toplu lmle sonulanan ykntlarn
meydana geldii izlenmitir. Bu durumun en iyi rnei Adapazar ehridir. Burada
doal olarak fay kr yakn evresinde maksimum hasar beklenmesine ramen,
hasar esas olarak ehrin faya uzak merkez blgelerinde etkili olmutur. Bu hasar
dalm tamamen kent yerlemesinin yerel zemin zelliklerinin sonucudur. Afet
blgesinde incelenen alan iinde kalan Glck-zmit-Sapanca-Adapazar-Akyaz gibi
byk yerleimlerde lmle sonulanan hasarn ayn sebebe dayand grlmtr.
Dolaysyla, depremde meydana gelen can kayb ve hasarn esas nedeni, blgedeki
yaplamann youn olarak depreme kar ok zayf jeolojik zeminde olmas ile
ilgilidir [85].
Bina tabanndaki zeminin jeolojik yaps ve zellikleri, deprem esnasnda bina
yklmalarnda nemli bir rol oynamaktadr. Deprem srasnda deprem dalgalarnn
sert ve kaya zeminlerden geiiyle gevek zeminlerden geii ve ykm etkisi ok
43
farkldr. Deprem srasnda gevek ve skmam zeminler, zemin hakim titreim
periyodunu byterek depremin ykc etkisini arttrmaktadr.
ekil 4.7de MTA Genel Mdrl uzmanlarnn afet blgesinde, depremden iki yl
nce konu ile ilgili olarak gerekletirdikleri aratrmalara gre belirlenen aktif faylar
gsterilmektedir.

ekil 4.7 Afet blgesi ve yakn evresinin aktif fay haritas [83]
Bayndrlk ve skn Bakanl ve Valilikler tarafndan depremde zarar gren binalar
tespit edilmitir. Bu depremden yklan ve ar hasar gren bina asndan Adapazar
en ok etkilenen ehirdir ( Tablo 4.1).

Tablo 4.1. 17 Austos 1999 depreminden etkilenen binalarn Adapazar, Izmit ve Yalova ehirlerine
ait hasar sonular [26]

ehir Ar Hasarl ve
Orta
Hasarl Hafif Hasarl
Yklan Bina Says
Bina
Says Bina Says
Sakarya (Adapazar) 11373 5813 8763
zmit ( Kocaeli) 3614 12944 13335
Yalova 9637 8988 12677
44
Adapazar ile merkezi 1. derece deprem blgesinde kurulmu alvyon karakterli bir
ovadr (ekil 4.8). Daha ncede bahsedildii gibi Adapazar zeminleri 3. zamann
sonlaryla 4. zamann balarnda olumutur. Dolaysyla Adapazar zeminlerinin
zerinden uzun zaman gememi, henz sklamam ve genellikle birbirleriyle
gevek tutturulmu gen sedimentlerdir.
Adapazar gibi gen keller zerine kurulu zeminlerde svlama potansiyeli de ok
yksektir. Yerinde, artnamelere uygun bir ekilde ett edilmemi ve yeterli temel
derinliine sahip olmayan binalar yada gerekli zemin iyiletirme metotlar
uygulanmadan yaplan binalar 17 Austos 1999 depreminde oturulamaz hale gelmi
yada tamamen yklmtr.

ekil 4.8. Sakarya ili deprem haritas [69]

45
4.6. Zemin ve Temel Mhendislii Deerlendirmeleri
zmit Krfezi, zmit Kuzey Anadolu faynn kuzey kolu zerinde yer almaktadr ve
bu yap bir seri basenlerden olumaktadr. zmit Krfezine boalan nehirler jeolojik
sre ierisinde Glck, Hersek, Kavakl deltalarn ve Sapanca Gl ile zmit
Krfezi arasndaki geni ve uzun alvyon dzln oluturmutur. Bu alanlarda,
zemin profili genelde ok kaln, yumuak-orta kat kil veya gevek kum
tabakalarndan olumaktadr. Dier bir deyile, Kuzey Anadolu Fay Hattnn
Marmara Denizinin gneyi boyunca uzand blgede hem sismik aktivite ok
yksek ve hem de zemin koullar son derece elverisizdir. eitli projelerle ilgili
olarak blgede yaplan zemin aratrmalar, zemin tabakalarnn skabilme
zelliinin ok yksek olduunu ve ayrca baz blgelerdeki zeminlerin svalama
potansiyeli gsterdiini ortaya koymutur. Nitekim, depremi takiben T Zemin
Mekanii ve Temel Mhendislii retim yelerinin yerinde yapt incelemelerde
zellikle Adapazar, Glck ve Yalovada meydana gelen hasarlarn balca sebebinin
zemin problemlerinden kaynakland belirlenmitir. Buna karlk, ciddi ve bilimsel
zemin aratrmalarna dayanan temel mhendislii zmlerinin uyguland
projelerde rnein, yumuak zemin koullarnda kazkl temel sistemlerine tatlan
binalarda ve sanayi tesislerinde, fay hattna ok yakn olsa bile herhangi bir hasar
meydana gelmemitir. Adapazar rneinde olduu gibi, zemin koullar elverisiz ve
yeralt su seviyesi ok yksek olduu halde ar yaplarn bile tekil veya srekli
temellere tatld yerlerde ise binalarn farkl oturma yapt, devrildii, yana
yatt veya zemin katlarn bodrum kata dnt tespit edilmitir. lk defa bu
depremde elverisiz zemin koullar, deprem hasarnn byk olmas zerinde bu
derece etkili olmutur [42].





46


BLM 5. SIVILAMA ve ZEMN SIVILAMASININ 17
AUSTOS 1999 DEPREMNE ETKS


5.1. Svlama Nedir?
Genellikle suya doygun gevek kumlu yani kohezyonsuz zeminlerde dinamik etki ile
zemindeki efektif gerilmeler hemen hemen sfr dzeyine iner. Buna bal olarak
zeminin kayma mukavemeti de sfrlanr ve zemin sv gibi davranmaya balar. Yani
alvyon bir zeminde yzeye yakn kum tabakalarna ani sismik kuvvet (rn. deprem
oku) uyguland zaman, kum tanecikleri arasndaki denge bozulur ve tabaka iinde
bulunan su kum ile birlikte yzeye doru hareket ederek zemin yzeyine kmaya
balar [1].
Bir deprem hibir zaman tek bir hareketle snrl kalmamaktadr. Ana ok ncesinde
ve sonrasnda bir dizi tekrarlanan nc ve art oklar gelitii iin deprem gibi
tekrarlanan dinamik etkilerle efektif gerilmeleri sfrlanm olan zeminde bulunan
taneler dengeye gelebilmek iin yeniden dzenlenmeye allr. Taneler arasndaki
boluklarda bulunan su ise buna kar koymaya alr ve sonunda boluk suyu
basnc toplam gerilime eit duruma gelir. Bu an zeminin artk kat deil bir sv gibi
davrandn andr ve bu olaya zemin svlamas ad verilir. Buna bal
olarak svlam zemin zerinde bulunan binalarda (depreme dayankl olarak
yaplsa bile) yana yatmalar ve devrilmeler olur. Svlama sonucu kanalizasyon,
ime, doal gaz boru hatlar ve iletiim kablolar paralanr ve krlrlar [1].
Svlama 1953 ylnda Mogami ve Kabo tarafndan suya doygun kohezyonsuz
zeminlerde rselenmeden kaynaklanan zemin davranlar iin tanmlanmtr.
Svlamann 1957 Hyogo-Ken-Nanbu depremine kadar sadece kum ve siltli kum
zeminlerde gelitii dnlrken bu depremden sonra killi ve akll zeminlerde de
ortaya kabilecei grlmtr. Ancak svlama 1964 ylnda Nigaata'da meydana
gelen 7.5 iddetindeki depremde dikkati ekmitir. Nigaata depreminde ok byk
47
oturma, yanal yaylma ve kaldrma olaylar ile kendini gsteren svlama ile
yaplarda iddetli hasarlar gelimitir.
5.2 Svlama Mekanizmas
Suya doygun kohezyonsuz zeminlerde; taneler ve tanelerin arasn dolduran su ile bir
miktar hava bulunmaktadr. Depremin i-merkezinde (odak noktas) faylanma
sonucu sert kayalar krlarak yrtlmaya balar ve sismik dalgalar yaylmaya balar.
Sismik dalgalar, yeryzne ulatklar zaman, gevek ve suya doygun zeminlerde
sourularak olduka karmak krlma, yansma ve karma urarlar. Sismik
dalgalarn hareketleri, yeryzne yakn tabakalarn bileimi ve fiziksel zelliklerine
bal olarak deiir. Genellikle yzeye yakn tabakalar ne kadar yumuak ve kaln
olursa, sismik hareketler de o kadar byk ve hareket sresi de o kadar fazla olur. Bu
nedenle bu tr zeminlerde kuvvetli yer hareketi birka kat bytlr, deprem
titreimleri altnda skarak oturur ve hasar olduka ar olarak sonulanr [1].
Suya doygun taneli dolgu zeminlerde, taneler arasndaki boluklar su ierir. Normal
artlarda taneler birka noktadan birbiri ile temas iinde olup dayankllklar ve
tama gc yksektir. Tanelerin ve dolaysyla zeminin tama gc, tanelerin
birbirleriyle temas ettikleri noktalarn fazlalyla doru orantldr. zellikle deprem
gibi sismik olaylar sonucu taneler arasndaki boluk suyu basncn arttrr ve taneler
arasndaki temas kuvveti zayflar ve basn altndaki su, birbirinden ayrlan taneler
arasndan yzeye doru ykselir (ekil 5.1). Tanelerin arasndaki temasn azalmas
zemininde tama kapasitesinin de azalmasna neden olur. Bylece; yaplarn
gmlmesi, yan yatmas, yklmas, kmesi ve ktle hareketleri meydana gelir.

ekil 5.1. Svlamann meydana gelmesi ve tanelerin hareketi
48
Bir baka deyile; deprem gibi dinamik etkilerle yer alt su tablas altndaki doygun
ve gevek zeminde bulunan taneler yerlerini deitirirler. Yer deitiren tanelerin
gerilimi taneler arasndaki suya aktarlr ve boluk suyunun basnc artar. Bylece
taneler birbirinden uzaklar ve zemin sv gibi davranmaya balar ( Bknz. ekil 5.1).
Deprem ncesi kat bir zemin eklinde davranan malzeme su ile birlikte toprak zemin
ierisindeki atlaklardan yzeye doru hareket eder. Deprem ncesi daha geni bir
hacim kaplayan zeminde taneler arasndaki boluklarn ekli deitii iin genellikle
deprem sonrasnda daha az hacim kaplamaktadr.
5.3. Adapazar Svlama Potansiyeli ve Svlama Ortamlar
Svlama her zemin ve her ortamda meydana gelen bir davran deildir. zellikle
kum ve siltli, gevek ve jeolojik olarak gen kellerin bulunduu ve yer alt
suyunun s olduu zeminlerde gelimektedir. Gncel kumlar ve siltler (genellikle az
tutturulmu veya tutturulmam, gevek ve l0000 yldan daha gen delta, nehir,
takn ovas, taraa ve ky kelleri), insan yapm sonradan slah edilmi gl, akarsu
ve deniz kenarlar, gevek maden atklar ve yeralt suyunun s olduu (20 m ye
kadar) zeminler de yaygn olarak gzlenir.
Svlama zemini oluturan tanelerin ekline, boyutlarna ve zemin trne bal
olarak deimektedir. Eer zemin yuvarlak tanelerden oluuyorsa svlama
potansiyeli daha yksektir. yi derecelenmi zeminlerde iri tanelerin arasndaki
boluklar ince tanelerle dolguland iin svlama potansiyeli daha azdr. Btn
bunlarn yan sra svlamaya en uygun zeminler; yuvarlak, iri silt ve ince kum
boyutundaki (0. l -1 mm) tanelerden oluan zeminlerdir. Killi ve kohezyonlu
zeminler svlamaya ok duyarl olmasalar da deprem srasnda nemli dzeyde
dayanmlarn yitirmektedirler.
Elverili koullarda svlama sonucu zemin yar-sv gibi davranmaya balar ve
zemin zerinde bulunan nesneler zeminin iine gmlr, binalar belirgin ekilde bir
tarafa doru yatar ve hatta devrilir. Hatta eim ok dk olsa bile geni bir alan
akmaya balar. Dalk yada tepelik alanlarda zemin hareketi bytlmemektedir. Bu
nedenle hasar daha az olmaktadr. Deprem merkezinden ok uzaklarda alvyon
zemin zerinde ina edilmi yksek katl binalarda zemin hareketi byr ve hasar
49
meydana gelebilmektedir. Akarsu takn ovas, gl ya da deniz kylarnda
depolanm alvyon zeminler, deprem iddetini kat kat arttrrlar ve ok ar hasara
neden olabilirler. Bu nedenle bu tr araziler kesinlikle imara almamaldr.
rnein; 17 Austos 1999 depreminde, gevek ve suya doygun olduka kaln gen
keller zerinde bulunan Adapazar, Dzce, Akyaz ve Glyaka gibi yerleim
yerlerinde, yer hareketinin kuvveti 4 kat bytlm ve hasar ar olmutur.
Adapazar kent merkezinde bulunan kuvvetli yer hareketi kayt istasyonunda en
byk ivme 0.4 g olarak kaydedilmitir. Svlama sonucu kent merkezinde;
Kuzeyde Tclar Mahallesi, ark Caddesi nin getii Cumhuriyet Mahallesi,
Kavaklar Caddesi, Sakarya Caddesi ve zmit Caddesi boyunca kaldrmlar l m
civarnda yukar kalkm ve binalarn zemin katlar ise zemin iine gmlmlerdir.
Bu semtlerde svlama nedeniyle ar betonarme yaplarn nemli bir blm; yana,
ne veya geriye yatarak, devrilerek, oturmaya maruz kalarak ve zeminin iine
kerek hasara uram veya yklmtr. Binalar temellerinden sklerek devrilmi
ve komu binalarn zerine doru yan yatmlardr, farkl ynlere doru yan yatma
ve devrilmeler, baz binalarn ayakta kalmasn salamtr. 1964 Nigaata (Japonya),
1967 Mudurnu Vadisi, 1970 Gediz, 1989 Loma Prieta (Kaliforniya), 1995 Kobe
(Japonya), 1998 Ceyhan-Misis ve 1999 zmit Krfezi depremleri svlamann
olduu en arpc rneklerdir (Resim5.1).
50

Resim 5.1. Adapazarnda svlama sonucu devrilmi (a), geriye yatm (b), zemine oturmu
gmlm binalar (c) [25]
Svlama, yaplarda neden olduu deformasyonun yan sra, yaplarn ve yollarn
kenarlarnda, bahelerde ve ak alanlarda gzlenen kum kaynamalar eklinde
kendisini gstermitir ( Resim 5.2).

51

Resim 5.2. Adapazarnda svlamaya bal tipik kum kaynamalar. (a) Adapazar Tclar
mahallesinde yeni bir yap (b) Adapazar Baak Traktr Fabrikas nn bahesi [25]
Binalarn zemine batmas nedeniyle skan temel zemini malzemesi yanlara doru
harekete geerek bina kenarlarndaki kaldrm ve yollarda kabarmalara neden
olmutur (Resim 5.3).
52

Resim 5.3. Adapazar Bulvar. Svlama nedeniyle ykselen kaldrm
Yol, kaldrm ve yaplama nedeniyle yerleim birimlerinde zemin profilinin
grlmesi her yerde mmkn olamamaktadr. Dolaysyla bu durum svlamann her
yerde belirgin ekilde grlmesini engellemektedir. Bununla birlikte, Adapazarnda
kum fkrmalarnn ve konilerinin gzlenemedii, ancak yana yatm veya
gmlm ok saydaki binann zemininde de svlamann etkin olduu sylenebilir.
Bununla birlikte, ok yaknnda svlamadan nemli lde etkilenen ve tekil veya
srekli temellerle tatlan binalarn bulunmasna ramen, kazk temel sistemleri
zerine ina edilmi olmalar nedeniyle baz yaplarda (Vakfbank, Ziraat Bankas,
Toyota Fabrikas gibi) ise, herhangi bir deformasyon veya hasar gzlenmemitir
(Resim 5.4).

53

Resim 5.4. Adapazarnda hasarsz binalara rnek [25]
Adapazarnn batsndaki yksek kesimlerde ve kaya birimler zerinde yer alan
semtlerdeki yaplarda hasar yoktur. Bu belirleme, yer alt suyu tablasnn ok s
olduu ve 1967 depreminden sonra da zayf-gevek birimler zerinde geliimine
devam etmi olan Adapazarnda, svlama ve zemin bytmesi gibi zeminle ilgili
faktrlerin hasarlar zerinde ne denli etkili olduunu gstermektedir.

Svlama lokasyonlarndan alnan zemin rnekleri zerinde yaplan snflama
deneylerinin sonular, bu zeminlerin arlkl olarak kum ve daha az miktarda da silt
tane boyutundaki malzemeden meydana geldiini ve Birletirilmi Zemin
Snflamasna gre siltli kum ve kt derecelenmi kumlarn yer ald SM ve SP
54
grubu zeminler olduklarn gstermitir. Ayrca bu zeminlerin tane boyu dalmlar
da svlamaya eilimli zeminler iin gayet iyi bilinen tane boyu dalm aralnn
alt ve st snrlar arasnda kalmaktadr. Adapazarn temsilen seilen baz rneklerin
tane boyu dalm erileri svlama snrlaryla birlikte ekil 5.2 de verilmitir.



ekil 5.2. Depremin etkiledii blgede deiik lokasyonlarda svlaan zeminlere ait dane boyu
dalm erileri ve svlama snrlar [25]
!7 Austos 1999 Depremi nden sonra Adapazar ehrinde yaplan alma ile
depremden etkilenerek zarar gren hasarl yaplar; tam hasarl, yar hasarl, az hasarl
ve hasarsz veya ok az hasarl olmak zere drt hasar snfnda
listelenmitir.Yaplan listeleme sonunda meydana gelen toplulamaya bal olarak
mahalle ve semtler ayn hasar tanmlamas ile gruplandrlmtr. ( Tablo 5.1).
Yaplan almada hasarl yaplarn, zemin zelliklerine, yaplarn mimarileri ve
55
kullanlan malzeme zelliklerine bal olarak, depremin dorudan vibrasyon etkisi ve
dolayl olarak svlamaya neden olmas ile zarar grdkleri belirlenmitir [58].
Tablo 5.1. Adapazar ve evresindeki hasarl mahalle ve semtlerin dal
Hasar snflamas Yaylm Alanlar
ark Caddesi, zmit Caddesi, Yeni Bosna Caddesi
Tam Hasarl Mah.- ark Sanayi, eker Mah., Atatrk Bulvar, Otuziki Evler
Mevkiler Hacolu Mah., Papucular, stiklal Mah., Yenicami,
Tclar, Yenidoan, Yenign, Sedat Krtetepe Cad.,
Karaosman Mah.
Ozanlar, Kuyudibi Mevkii, Sakarya Cad., Yorgalar
Yar Hasarl Mah.-
Semerciler Mah., Gllk Mevkii, rinevler, Ankara
Cad.,
Mevkiler Aknclar Mah., Yahyalar Mah., Mithatpaa, Cumhuriyet
Donatm Mevkii, Gaziler Mah., ukerahmediye, Tuzla,
Orta mah., Ambarl Cad.
Az Hasarl Mah.- Tepekum, Serdivan Kuzeyi, Gneler Mevkii, Altnova
Mevkiler Hzrtepe, Gllk
Hasarsz veya ok az Maltepe, Bekpr, Serdivan, irinevler
Hasarl Mah.-
Mevkiler
Svlam zeminlerdeki yaplar suda yzen gemilere benzemektedir. Svlama, 1964
Nigaata depreminden sonra dikkatleri ekmi olmakla birlikte, byk depremlerde
nemli kayplara neden olduu tarihsel deprem kaytlarndan bilinmektedir.
Akarsularn takn ovalarnda meydana gelen svlama olayna en tipik rneklerden
biri olan 1998 Ceyhan - Misis depreminde olan svlama olaylar yerleimin
olmad tarm arazilerinde gelitii iin afete dnmemitir. Buna karlk,
svlamaya uygun arazi zerinde kurulmu Adapazar kent merkezinde ise deprem
byk bir afete dnmtr. 17Austos 1999 zmit Krfezi depreminde, Adapazar
kent merkezindeki hasarn byk olmasnn nedenlerinden biride svlamadan ileri
gelmektedir.
5.4 Svlamaya uygun Zeminlerde Hasarn Azaltlmas
Svlamaya kar yaplarda meydana gelebilecek hasarlar azaltmak iin;
- Dinamik sktrma (svlaacak zemine titreimler verilerek sklatrlmas)
- Sktrma enjeksiyonu (imento gibi kimyasal madde enjeksiyonu ile zeminin
56
salamlatrlmas).
- Drenaj (Svlaacak zemindeki yer alt suyunun ve zemini suya doygun hale
getirecek su ilavelerinin engellenmesi iin zemindeki suyun baka yerlere
nakledilmesi) gibi zemin iyiletirme almalar yaplabilmektedir (Ark, 2004).
Zemin iyiletirme metotlar ileriki blmlerde detayl olarak ilenecektir.
Bina temelleri Adapazarnda pek ok binada grld gibi zellikle yana yklan
binalarda yukarya kmtr. Bunun nedeni de udur; nk halk 70 cm de olan suyu
grd iin yapsn 50-60 cm de brakmaktadr. Yapsn tam bir radye ve tam bir
bohalama tecritle yapma masrafndan kurtulmaktadr. Bir de temel derinliini biraz
daha arttrd halde yandaki binann altndaki hareketten korkmaktadr. Bu nedenle
bu olaylar byk lde meydana gelmitir. Uygun ekilde yaplmayan bina
temelleri yada uygun bir yntemle iyiletirilmeyen zeminlerde binalar ok byk
deformasyonlara uramaktadr.















57





BLM 6. ADAPAZARI ZEMNLERNN ZELLKLER


6.1. Adapazar Zeminlerine Genel Bir Bak

Adapazar nn gen keller zerine kurulu olduu ve bu kellerin yeterli skla
ulamam olduu geen blmlerde bahsedilmiti. Genel yap itibaryla Adapazar
zeminleri 17 Austos 1999 depreminde svlam ve tama gc kayplarna
uramtr. Svlama ile yaplarda dnmeler, batmalar ve telenmeler meydana
gelmitir. Zayf zeminler zerine kurulu olan Adapazar nda en byk hasar ile
merkezinde meydana gelmitir. Svlama potansiyeli yksek olan, konsolidasyon
srelerini tamamlamam ve ince tane oran yksek olan Adapazar zeminleri
magnitd olarak 7.4 byklnde gerekleen 17 Austos 1999 depremini iddet
olarak byk deerlerde hissetmitir. Bu da byk ykmlara neden olmutur.

Adapazar na komu ileler Sapanca ve Arifiye KAF a yakn olmasna ramen
depremden daha az etkilenmitir. Bunun nedeni bu blgelerin havza taban
toporafyasnn yksek tepeliklerden olmas ve gevek kellerin ok ince olmasdr.

Zemin zelliklerinden dolay binalarda 2 m ye kadar varan oturmalar gzlenmitir.
Cadde ve sokaklar boyunca gml olan kanalizasyon borular zemin yzeyine
doru harekete zorlanmtr. Ayn zamanda da binalar kanalizasyon boluklarna
hareket etmilerdir [17].

Adapazar ilesi Sakarya havzas ierisinde bulunmaktadr. Havzadaki alvyonlar
jeolojik sre ierisinde Sakarya Nehri ve ark Suyu tarafndan tanmtr. Siltli ve
killi tabakalarn kalnl 3 m den balayp ilenin eitli yerlerinde 15 m yi
amaktadr. Depremden sonra zorunlu hale getirilen parsel baznda zemin ettlerinin
yaplmasyla ilenin bir ok blgesinde sondajlar yaplmtr ( ekil 6.1 ).
58


ekil 6.1. Adapazar lesi nde alan baz sondaj yerleri [17]

ekil 6.2de Erken (2001)e gre zemin verilerine dayanlarak oluturulan Adapazar
ehrinin yzeyden yaklak 15 m derinlie kadar olan yzey tabakalarnn ayrm
grlmektedir. Plastik olmayan veya dk plastik zellii olan silt tabakalar ehrin
merkezinde yer almaktadr. Bu tabakalama A blgesi olarak ekil zerinde
belirtilmitir. Bu blgede siltli zemin ierisinde kum oran baz yerlerde %50
mertebesine kadar kmaktadr.










59


ekil 6.2. Adapazar nn ilk 15 metredeki zemin tabakalar [17]


Hasarn younlat A blgesi ierisinde yer alan ark Caddesinde Adapazar
ehrinin kanalizasyon boru hatt projesi kapsamnda alan sondajlardan ikisi I-5 ve
B6 aada verilmitir. ekil 6.3de I-5 sondaj kesiti grlmektedir. Kum bantl
plastik olmayan silt tabakas, dolgu ve siltli kil tabakalar altnda yer almaktadr. SPT
darbe saylar, ASTM standartlarna uyularak yaplan deney sonucunda 4 mye kadar
10dan kktr. akll kum tabakas sk durumda olup killi silt tabakasnn
zerinde yer almaktadr. ekil 6.4de verilen B6 sondaj kesiti ehirde ar hasar
gren blgelerin genel zemin yapsn ortaya koymaktadr. Bu kesite gre yumuak
silt, kum tabakalar 14 m derinlie kadar uzanmaktadr. Adapazarnda yer alt su
seviyesi ok yksekte olup yaklak 1m ile 3 m arasnda deerler almaktadr. Yer alt
suyu seviyesinin oluumunu ehirden geen iki akarsu, Sapanca Gl ve doal olarak
mevsimsel ya durumu etkilemektedir [17].




60



ekil 6.3. Adapazar ehrinin tipik kesidi [19] ekil 6.4. Adapazar nda ar hasar alan
blgeden zemin kesidi (B6) [19]


Bol (2003), Adapazar zeminleriyle ilgili kapsaml bir aratrma yaparak belli
derinliklerde Adapazar ve Erenler Belediyesini kapsayan 34 mahallede zeminleri TS
1500/2000 hkmlerine gre 15.75 metreye kadar snflandrmtr [10].

Zemin yaps yorumlanmadan nce, bu 34 mahallenin snrlarn gsteren bir saysal
haritaya ihtiya vardr. Bu haritalarda kullanlan mahallerin 26 tanesi Adapazar
Merkez Belediyeye, 8 tanesi Erenler belediyesine aittir (ekil 6.5).





61


ekil 6.5. Adapazar Saysal Haritas [10]

Saysal haritada grlen, Kent merkezinin Gney Dousunda bulunan Maltepe,
Yeiltepenin kuzeyi, Hzrtepe, Balar ve Gllk Mahallesinin gney ucu ana kaya
zerindedir. Aada Bol(2003) n yapm olduu zemin zelliklerini snflandran
harita 11.25 metre derinlie kadar gsterilmektedir (ekil 6.6).
62



ekil 6.6. Belli derinliklerde Adapazar zemin haritas [10]
63
ekil 6.6 daki haritalar yorumlandnda ilgin sonular ortaya kmaktadr.
yleki;

Yzeyden 3.75 metreye kadar olan zemin zellikleri birbirine benzer yapdadr. Bu
tabakalarda krmz ile gsterilen CH snf zeminler Adapazar merkezinde bulunan
tepelik sahann kuzeyinde ve gneyinde ile merkezinde byk bir alana yaylmtr.

Bu CH snf killer yzey sularnn Adapazar gneyinin tepelik ksmlarn tekil
eden Akveren formasyonunun (KTa) ierdii killi kireta, marn, kil ta, silt ta
gibi kayalarn ayrma rn olan ince malzemeyi tepelerin eteklerine biriktirmesi
eklinde olumulardr [10].

ehrin kuzey ve dou blgesinde ML snf killer hakimdir ve kuzey ucunda yer yer
CL snfnda killer gze arpmaktadr.

Tabaka-1 ve Tabaka-2 de kumlar ok kstl bir alan kaplamaktadr.

Kumlarn kaplad alan Sakarya Nehri nin bulunduu blgeye yakn olmasndan
dolay belli dnemlerdeki taknlar sebebiyle bu blgelerde kum birikmeleri
olumu olmaldr [10].

Bol (2003) e gre takn sular kentin iine ok1 ynnde girmekte takn debisi ok
yksek olmad zamanlarda ok2 ile gsterilen dorultuda bir menderes yaparak
blgeden uzaklamaktadr. Yada A-A blgesinde toporafik bir engelle
karlatndan TA blgesinde birikmekte ve zamanla ekilmekteydi. Takn alan
olarak adlandrlan bu alanda yeil renkle gsterilen ML snf siltlerin egemen
olduu grlmektedir. Kimi zaman ise A-A engeli almakta ve ok3 ynnde ovann
gnmzde bile dier yerlere nazaran daha alak blgelerine doru yaylmaktadr.

2.26-3.75 metreleri karakterize eden harita incelendiinde 1, 2 ve 3 blgelerinde
sellenmeden dolay kumlanma grlmektedir [10].

64
3.26-5.25 metre derinlikte Tabaka-1 ve Tabaka-2 deki CH zeminleri yerini CL snf
zeminlerine brakmtr fakat CH snf zeminler bu blgede yer yer kendini
gstermektedir. Kuzey uta youn bir ekilde kum tabakas belirmitir. Dou ve
Kuzeydou blgelerinde ML snf zeminler hakimdir. Bu blgede de CL snf
zeminler yer yer bulunmaktadr. Gneydou tarafnda ve kentin tam ortasnda ise
kum tabakas belirmitir.

Bu derinlikte gze arpan kenti yaklak olarak gneydou-kuzeybat dorultusunda
ikiye blen bir kum tabakasnn belirmesidir. Bu kumlar daha alt tabakalarda belirgin
bir ekilde ortaya kacak olan bir akarsu yatann st ksmlarnn belirtisidir. Sz
konusu bu kanal gemite Sakarya Nehri nin bu gzargahtan akm olduunun
gstergesidir. Bu tabakada gsterilen 4 ve 5 nolu blgeler daha alttaki bir nehir
kanal dolgusunun st ksmlarn iaret etmektedir [10].

5.26-6.75 metre derinlikte bir kanal eklinde kum tabakas belirmektedir. Bu da bu
blgede bir nehir yatann varlna iarettir. Bu kum tabakasnn bu derinlikte kent
merkezinin iinden geerek gneydou kuzeybat istikametinde belirdii
sylenebilir. Bu derinlikte de Kuzeydou blgelerinde ML snf zeminler hakimdir
ve yer yer CL snf zeminler grlmektedir.

Akarsu bu derinlikte kanal malzemesini tekil eden kum ve iri kum boyutundaki
malzemeyi bu ksma depolamtr. Ayn zamanda 2 nolu blge olarak gsterilen
ksmda da bir nehir kanalnn faaliyeti sonucu ym olduu kumlar belirmekte,
kumlarn yaylmndan bu ksmda etkin olan nehrin gneyden kuzeye doru akan bir
nehir olduu bununla birlikte 1 nolu kanalla devaml bir balants olmad
sylenebilir. Ancak 2 nolu nehir kolu yksek debili olduu zamanlarda ok3 ile
gsterilen ksm ile 1 nolu nehir kanalna baland yorumlanabilir. Bununla birlikte
4 nolu blgede 1 nolu nehrin kk bir uzantsnn olduu gzlemlenmitir [10].

6.76-8.25 metre derinlikte, kuzeydou blgelerinde CL tipi zeminler
belirginlemekte ve yer yer CH tipi zeminler grlmektedir. Bu tabakada kum, kil,
silt cinsi zeminler belli blgelerde youn olarak bulunmaktadr.
65
Bu derinliklerde batda grlen kanaln sreklilii gze arpmaktadr. 1 nolu kanal
gneyden gelmekte ve bir menderes bklm yaparak douya doru ynelmektedir.
Takn anlarnda ise ok3 ynyle gsterilen kanal yardmyla fazla sularn 1 nolu
kanala aktarmaktadr. Bu ekilde bir dier zellik olarak 1 ve 2 nolu kanallar
arasnda kalan blgenin, 2 nolu blgenin baty evreledii dnlrse CH ve CI
killerin egemen olduu bir ada eklinde kalm olmas aklanabilir [10].

8.26-9.75 metre derinliklerde, kuzeydou blgelerinde CL snf zeminler
hakimdir.Yer yer CH snf zeminler grlmektedir. Bat blgelerinde kum tabakas
iyice belirginlemitir ve bu kum tabakasnn dousunda ML snf zeminler
grlmektedir.

Bu derinliklerde yukardaki tabakalarda douda beliren kanaln ortadan kalkt ve
bu hattn ancak stteki kanaln alt tabann temsil eden blgesel kumlardan ibaret
olduu ortaya kmaktadr (ok1). Bununla birlikte bu seviyede kumlarn ok3 ile
gsterilen dorultuda sralanm olmas yeni bir kanal temsil edecek oluumun
ortaya ktn iaret etmektedir [10].

9.76-1.25 metre derinlikte ise batdaki kanal devamlln korumaktadr.Doudaki
hakim CL snf zeminlere ML tr zeminler sokulmakta ve CH tr zeminler
varln kaybetmektedir.

Bu seviyede gneydeki kanal kendini iyice belli etmi ve kuzeydou istikametine
ynelmitir. Bu arada ok4 ile gsterilen dorultuda killerin arasnda bir kanal
eklinde siltler belirmi, douya doru ise bu silt kanal genileyerek snrlar
yaklak belli olan bir blge haline gelmitir [10].

6.2 Adapazar Yeralt Suyu

Adapazar YASS seviyesi yzeye yakndr. Kimi blgelerde 1 ile 2 m arasnda
deien seviyelerde bulunmaktadr. Ar ya ve mart aylarnda eriyen karlar
sayesinde YASS seviyesi yzeye kadar kmaktadr. 1999 yl ncesi iin 60
sondajdan llen ortalama YASS seviyesi 1,56 metre iken Temmuz aylarnda ise
66
2,77 metreye kadar dmektedir.2000 ylnda ise 488 sondaj verisinden elde edilen
YASS seviyesi ortalamas 1,05 e kadar ykselmitir. 2000 yl iinde ortalama su
seviyesinin en yksek olduu ay 0,48 metre ile Mart ay, en dk su seviyesi 1,37
metre ile Eyll ve Aralk aydr. 2001 ylnda ortalama 1,79 metre ve Austos aynda
minimum 2,20 metredir. 2002 ylnda ise ortalama 1,88 metre ve bu yla ait
minimum seviye 2,62 metre olarak yine Austos aydr [10].

ekil 6.7 de 2001 2002 yllarna ait yer alt su seviyeleri verilmitir. Bu
haritalarda yeil ksmlar yaklak 2.00 metre derinlii gstermektedir.



ekil 6.7. Adapazar YASS seviyeleri [10]
67
6.3. Pilot Blge Seilen Mahallelerin Zemin Yaps

Zemin yapsn belirlemede 10 mahalle pilot blge olarak seilmitir. Bu mahallelere
ait saysal harita ekil 6.8de, mahalle ksaltmalar ise Tablo 6.1 de grlmektedir.



ekil 6.8: Pilot blgelerin saysal haritas

Tablo 6.1: Mahalle Ksaltmalar
Mahalleler Ksaltma
1. Kurtulu Mah.
Krt
2. Orta Mah.
Or
3. Yahyalar Mah.
Yhy
4. Cumhuriyet Mah.
Cmh
5. Tclar Mah.
T
6. Semerciler Mah.
Smc
7. Yenidoan Mah.
Ynd
8. Papucular Mah.
Pp
9. Yenicami Mah.
Ync
10. Yenign Mah.
Yng
68
Seilen bu 10 mahalle Adapazar Kentinin merkezini oluturmakla beraber nfusun
da en youn olduu blgelerdir. Bu mahalleler Adapazar Kentinde ykmlarn
olduu caddeleri bnyesinde barndrmaktadr. Bu caddeler Sedat Kirtetepe Caddesi,
Bosna Caddesi, ark Caddesi, Adnan Menderes Caddesi, Yenicami Bulvar dr. Bu
blgelerde ve bahsi geen mahallerde tama gc kayplar, svlama gibi geoteknik
problemlerle 17 Austos 1999 Depreminde ska karlalmtr.

Deprem sonrasnda parsel baznda zemin etd uygulamas balamtr ve bu
uygulama neticesinde zemin tama gc problemleri, oturma, farkl oturma ve
svlama gibi problemler belirdii zaman gerekli nlemler alnmadan inaat ruhsat
verilmemesi yoluna gidilmitir. Aada bu 10 mahalle ile ilgili son yllarda yaplm
ve bu tez kapsamnda deerlendirmeye alnan ett saylar grlmektedir. 2004 ve
2005 ylndaki ett saylar 2005 yl sonunda Adapazar Bykehir Belediyesinden
alnan kesin saylardr (Tablo 6.2).

Tablo 6.2. Tez kapsamnda kullanlan Zemin ett saylar
2005 yl 121
2004 yl 141
2003 yl ve sonras 336
Toplam 598

2005, 2004 ve 2003 yl ve sonras toplam 598 veriye gre hesaplanan ortalama
YASS seviyesi, Bol (2003) de 2001-2002 yl YASS seviyesi deerlerine ok yakn
kmtr (Bknz. ekil 6.6). Ayrca bu veriler nda zemin emniyet gerilmesi ve
ortalama YASS seviyesi Tablo 6.3 de verilmitir.

Tablo 6.3. Ortalama zemin emniyet gerilmesi ve YASS seviyesi deerleri
Ortalama Zemin Max Min Ortalama YASS Max Min
Emniyet Gerilmesi (kg/cm2) Seviyesi (m) YASS YASS
0.74 1.6 0.33 2,17 6.15 0.9

Pilot blge seilen bu 10 mahalle ile ilgili TS 1500/2000 hkmlerine gre zemin
snflar Tablo 6.4 de verilmitir. Burada ama hakim zemin snfn bulmaktr.
Krmzyla gsterilen ilk simgeler o derinlikteki hakim zemin snfn gstermektedir.
kinci simgeler, ikinci dereceden hakim zemin snfn, toplam eklinde yazlan
69
simgeler ise; ilki dierine gre daha hakim fakat birbirine yakn younluktaki zemin
snflarn gstermektedir. ift simgeli, rnein; SP-SM, SW-SM gibi zeminler
mevcut derinliklerde bulunmaktadr fakat younluu az olduu iin SM zemin
snfna dahil edilmitir.

Tablo 6.4. TS 1500/2000 Hkmlerine gre pilot blgelerdeki mevcut zemin snflar

Mahalleler Hakim Zemin Snf
(TS
1500/2000) Ortalama Ortalama
0.00-2.5 m 2.6-5.0 m 5.1-7.5 m 7.6-10.0 m
YASS
(m)

(kg/cm2)
Kurtulu
ML/CL ML/CL SM/(ML+CL) SM/ML 2.40 0.72
Orta
ML/CL ML/CL SM/(ML+CL) SM/(ML+CL) 2.00 0.72
Yahyalar
ML/CL ML/CL SM/ML SM/ML 1.94 0.65
Cumhuriyet
CL/SM (ML+CL)/SM SM/ML SM/ML 2.02 0.78
Tclar
ML/(SM+CL) (ML+CL)/SM SM/(ML+CL) SM/(CL+ML) 1.95 0.80
Semerciler
(CL+CH)/(ML+MH) ML/CL SM/(ML+CL) SM/ML 2.26 0.78
Yenidoan
CH CH/CL CL/ML SM/ML 2.19 0.74
Papucular
(CH+CL)/ML MH/(CH+CL) (CH+CL)/ML SM/(ML+CL) 2.36 0.80
Yenicami
CL/ML ML/SM SM SM/CL 1.93 0.71
Yenign
ML/CL/SM (ML+SM)/CL SM/ML SM/(CL+ML) 2.65 0.70


Tabloda da grld gibi ilk 5 metrede siltli ve killi zeminler hakimdir. 5 -10 metre
derinliklerde ise btn blgelerde hakim olarak kumlu zeminler belirmitir. SM
simgesiyle gsterilen ve siltli kum olarak adlandrlan zeminlerin varl dk
plastisiteli siltlerle (ML) beraber bu derinlikte hakim olarak grlmektedir. Bu tarz
zeminlerin varl svlamada nemli rol oynamaktadr.

Zemin ett raporlarna gre ilk 0.0-4.5 m, 0.0-6.0 m, 0.0-7,5 m ve hatta 12 metreye
kadar svlama grlmtr. Svlama potansiyeli srasyla Tclar, Semerciler,
Papucular ve Cumhuriyet mahallerinde youn olarak gzlemlenmitir. Svlama
grlen blgelerde younlukta zemin yaps siltli kum, kumlu silt, killi silt
eklindedir. zellikle Tclar Mahallesinde svlama potansiyeli gsteren zeminler,
siltli kum ve kumlu silt eklindedir.

Aada svlama potansiyeli gzlenen zeminle ilgili geoteknik bilgiler verilmitir.
Bu zeminde svlama ilk 7.5 metrede beklenmektedir (Tablo 6.5).

70
Tablo 6.5. Svlama potansiyeli gzlenen zemine ait geoteknik deerler

Derinlik Num. Num. Num. SPT Wn LL PL

Elek Analizi Zemin
(m) Der. (m) No Tr % % % No:4 Kalan No:200 Geen Tanmlamas
1
1.5 SP 1 SPT 5 23.9 35 21 4.0 58.0 SLTL
2 KL
2.5 UD 1 UD 21.1 NP 0.0 92.0
3 3 SP 2 SPT 6 23.9 NP 0.0 77.0
KLL
4 SLT
4.5 SP 3 SPT 7 32 38 22 0.0 94.0
5 SLTL
KL
6 6 SP 4 SPT 8 22.8 NP 0.0 66.0
KLL
7 SLT
7.5 SP 5 SPT 42 19.3 NP 0.0 32.0
8

9 9 SP 6 SPT 42
SP 7 SPT
10
10.5 SLTL
11 KUM

12 12 SP 8 SPT 51

13
13.5 SP 9 SPT 24 35.5 30 29 0.0 93.0










71

































BLM 7. PROBLEML ZEMNLERDE UYGUN ZMLER


- Sorunlu araziden vazgeilir ve proje artlarna uygun bir arazi seilir. Bu
amala, yap yaplacak sahann jeolojik ve hidrolik zelliklerinin belirlenmesi
gereklidir. Yaplan aratrmalar sonucunda; belirli teknikler (sondaj, arazi deneyleri
v.s.) ve geoteknik biliminin esaslar kullanlarak zeminin tama gc ve svlama
potansiyeli aratrlr. ayet zemin her ynden yaplamaya msaade etmiyorsa yeni
inaat sahalar aratrlr. Gnmzde lke nfusunun giderek artmas ve buna paralel
olarak barnma ihtiyacnn artmas byle bir keyfi durumu ortadan kaldrmaktadr.

- Daha iyi zeminlere ulaabilmek iin derin temeller tasarlanabilir. Zayf
zemin tabakas alarak salam zeminlere kadar ulaan kazk temeller oluturmak
hem zeminin tama kapasitesini arttracak hem de svlama esnasnda dinamik
ykler etkisiyle yatay ynde etkiyen kuvvetlere ve bklme momentlerine kar
koyacaktr. Fakat Adapazar zemin artlarnda, kaln alvyon zemin tabakasn aarak
salam zeminlere ulaan kazk temel uygulamalar imkanszdr.

- Zayf zemin kaldrlp yerine proje zelliklerine uygun bir zemin yerletirilir.
Zayf zemin tahliye edilerek proje zelliklerine uygun zemin yerletirilmesi kimi
zaman bir alternatif olarak gzkse de kaldrlacak zemin hacmi ekonomik ve zaman
asndan sorun tekil edebilmektedir.

- Zayf zemin zerindeki yap bu zeminin zelliklerine ve tama kapasitesine gre
projelendirilir. Bu yntemde ou zaman ekonomik adan sorun tekil etmektedir.
Burada nemli olan salam yap yapmaktan te zemin zelliklerinin depremde ne
gibi sorunlar yarataca ve bu sorunlarn yap salam olsa bile ne kadar etkilenecei
nemlidir.

72
- Zemin iyiletirme metotlarndan uygun olan ile zemin zellikleri iyiletirilebilir.
Bilindii gibi artan teknolojiyle birlikte zemin iyiletirme metotlar kt zeminlerde
alternatif zmler oluturmaktadr. ayet uygun ekilde projelendirilmi iyiletirme
metotlar zaman ve ekonomiden kazan salamakla birlikte gvenilir yap inasna
olanak salamaktadr. yiletirme metotlarn yaplacak olan proje artlarna gre 3
ana grupta toplanlabilir;

1. Zemini geici olarak iyiletirme yntemleri (yaplacak olan bir tnel inasnda yer
alt suyunu dondurmak).

2. Dardan bir katk maddesi katmadan zemini kalc olarak iyiletirmek. Dinamik
etki yaratarak boluk suyunu uzaklatrmak (patlatma), geni bir alanda bulunan
gevek zeminleri uygun bir ekipmanla yksekten arlk drerek sktrmak
(dinamik kompaksiyon)

3. eitli maddeler kullanarak zemini iyiletirme yntemleri. imento veya
kire kolonlar, dikey veya dey kolonlar bu grupta yer almaktadr.

7.1. Zemin yiletirme Kavram ve Tarihte Zemin yiletirme Metotlar

Mhendislik yaplarnda, temel sistemleri, zeminde oturma, tama kapasitesinde ve
deprem durumunda svlama problemi olmamas durumunda genellikle yzeysel
temeller kullanlarak zm aranmaktadr. Oturmalar byk veya stabilite asndan
yeterli gvenlik olmad takdirde derin temel tasarmna veya zemin iyiletirmesine
bavurulur.

Karlalan zeminler her zaman istenilen zelliklere sahip olmayabilir. Zemin
zelliklerinin projeye uygun hale getirmek zemin iyiletirme kavramnn ortaya
kmasna sebep olmutur. Zemin iyiletirmeleri derin temel sistemlerinden daha
ekonomik olmas ve istenilen zelliklere sahip olmayan zeminlerin atlarak yerine
daha uygun zeminlerin kullanlmas ise teknolojik ve ekonomik nedenlerden dolay
ou zaman uygun olmamas, problemli zeminlerde alternatif olarak zemin
iyiletirme yntemlerini gndeme getirmitir.
73
Venedik kentinde yaplan yaplar ve stanbuldaki Haydarpaa Tren istasyonu ahap
kazklar zerine oturtulmutur. in de M.. 600 yllarnda zemin iine alan
kuyular snmemi kirele doldurarak, eski Romada karayolu yapmnda killi
zeminleri puzzolan ve kirele stabilize edilerek zemin iyiletirilmitir.

Gnmzde insan nfusunun artmas ve buna paralel olarak barnma ihtiyacnn
artmas, yaplarn bymesi ve yap yklerinin artmasna sebep olmutur. Bu
durumda sadece salam zeminler deil problemli zeminler zerinde de yap inas
kanlmaz hale gelmitir. 1970 den beri alternatif olarak uygulanan zemin
iyiletirme yntemleri bu tarz zeminlerin slahnda zm oluturmutur. zellikle
son yllarda gelien teknolojiyle zeminler iyiletirilerek, zemindeki oturma problemi
ortadan kalkmakta, tama kapasitesi arttrlmakta ve deprem srasnda svlama
potansiyeline sahip zeminler salamlatrlmaktadr.

7.2. Zemin yiletirme Nedenleri ve Zemin yiletirme Yntemlerini Etkileyen
Faktrler

Zemin iyiletirmesine ihtiya olup olmad, zayf zeminlerin tanmlanmas ve
zellikleri yaplacak olan yapnn tasarm ve gereksinimleriyle birlikte
deerlendirilmesiyle belirlenir. Mevcut zeminin geoteknik zellikleri baz alnarak n
tasarm gerekletirilir. Zemin zellikleri proje ihtiyalarn karlyorsa yzeysel
temeller tasarlanr. ayet bu tasarm sonucunda, yapdan dolay baz problemlerle
karlalabilir. Bu problemler aadakilerden herhangi biri olabilir:

- Zeminde svlama potansiyelinin olmas,
- Yapm esnasnda ve sonrasnda oluabilecek ar oturmalar,
- Yetersiz tama gc,
- Yapnn eilmesine, yatmasna sebep olacak farkl oturmalar,
- Temel kazs ile ilgili problemler,
- ev duyarszl,
- Kaz sonucu kabarmalar,
- kebilen, organik v.s. zeminlerin varl.

74
Her yapnn zemin durumu ve problemi kendisine zgdr. Bu yzden iyiletirme
metodu mevcut zeminin zelliklerine gre seilmelidir. rnein; problemli kil bir
zemin koulunda aada detayl olarak incelenecek dinamik kompaksiyon, arlk
drme gibi yntemler zm olmayacaktr. Kum ve akldan oluan problemli bir
zeminde de n ykleme, ta kolon gibi yntemler zm olmayacaktr. Bu yzden
problemli zemin iyi incelenmeli, ok sayda arazi ve laboratuar deneyi yaplarak
zemin iyi ett edilmelidir. Zemin iyiletirmesi dnlen bir projede mutlaka CPT
(Koni Penetrasyon Deneyi ) yaplmaldr.

Zemin iyiletirme yntemlerinin seimini etkileyen faktrler aada sralanmtr:

- Zemin veya kaya zellikleri, ( ince tane yzdesi, kvam, normal yada ar
konsolide durumu v.s.)
- Svlama potansiyeli,
- YASS seviyesi,
- Dnlen iyiletirme sahasnn bykl,
- evresel faktrler,
- Maliyet,
- Mevcut yaplarn varl ve uygulanacak yntemle etkileimi,
- Bakm, dayankllk ve iletme gereksinimleri,
- plan, antiye sahasna ulalabilirlik, ekipman ve insan gc,
- Yerleim blgelerinin iyiletirme sahasna yakn yada uzak oluu.

Her iyiletirme yntemi zeminin farkl bir parametresini daha iyi hale getirmek iin
uygulanmaktadr. Zeminin hangi zellikleri deitirilecek yada iyiletirilecekse
uygulanacak yntem buna gre seilmelidir. yiletirme yntemlerinin zemin cinsi ve
zellikleri ile ilgili olduu gz nnde tutulmaldr ( Tablo 7.1 ). Ayrca iyiletirme
metotlarnn uygunluu nceden aratrlmaldr. Zemin cinsine ve yaplacak yapnn
zeminde meydana getirecei gerilme artlarna gre uygun metodun seimi ekonomi
ve zaman asndan nem tamaktadr.



75
Tablo 7.1. Zemin iyiletirme teknikleri ve kullanlma amalar [15]

UYGULANAN ZEMN TR ZEMN YLETRME AMACI
YNTEM Daneli KohezyonluTama Oturma Stabilite evresel Svlama
Gc Kontrol Sebepler
Vibrokompaksiyon * * * *
Kum Sk. Kazklar * * * *
Komp. Kazklar * * * *
Dinamik Komp. * * * * *
Patlatma * * *
n Ykleme * * *
Dey drenler * * *
Istma * *
Soutma * * *
Geosentetikler * * *
Mini Kazklar * * * *
Fore Kazklar * * * *
Zemin ivileri * * *
Donatl Zemin * *
Derin Kartrma * * * * * * *
Ta Kolonlar * * * * *
Permeasyon Enj. * * * * *
atlatma Enj. * * * *
Komp. Enj. * * * * *
Jet Enj. * * * * * * *


7.2.1. Svlama potansiyelinin zemin iyiletirme yntemlerine etkisi

Deprem esnasnda yaplarn hasar almas ve yklmasnda en nemli faktrlerden
biride zemin svlamasdr. Gevek ve kohezyonsuz zeminlerin YASS seviyeleri iyi
ett edilmelidir. Bu tarz zeminlerde kuru birim hacim arl arttrmak en gvenli
yoldur. Byle bir zeminde titreimli boru ve ubuklar, vibrokompaksiyon, patlatma
gibi yntemler uygulanabilir.

Eer zeminde incelerin oran % 20 - % 25 ise kompaksiyon kazklar, arlk
drme gibi yntemler kullanlabilir.

76
Bir baka yntem olarak balayc katk malzemeleri kullanlarak boluk suyu
basncn izole ederek geirimsiz zeminler oluturulabilir. Bu yntemlerden; derin
kartrma ve jet enjeksiyonu rnek olarak verilebilir.

7.3. Zemin iyiletirme Metotlar

Zemin iyiletirme metotlarndaki ama; tama gcn arttrmak, oturmalar kontrol
altna almak, dinamik etkiler altnda deformasyonlar ve svlamay nlemek,
geirimlilii azaltmaktr.

7.3.1. Sktrma Yntemleri

Bir zeminin kompozitesi ne kadar yksekse dayanm veya mukavemeti o kadar fazla
olur. Bilindii zere zemin hem temel taycs olarak hem de yaplarda yap
malzemesi olarak kullanlan ok ynl bir malzemedir. Her iki koulda da zeminin
boluksuz olmas istenir. Zemin zellikle dinamik ykler ve yap ykleri altnda
dayanmlarnn yksek olmas istenir. Aada bahsedilen sktrma yntemleri
zellikle kohezyonsuz zeminlerde boluk orannn azaltlmasna yneliktir. Yalnz
zeminlerin kompaksiyonuna etki eden bir takm zemin zellikleri bulunmaktadr
Bunlar:
- Zeminin cinsi,
- Zeminin dane dalm,
- Dmax,
- Su muhtevas,
- Sktrma srasnda kullanlan enerji miktar
- Zemindeki balayc imento miktar,
- Sktrma aralarnn cinsi, kapasitesi ve zellikleri.
- Yukarda bahsedilen bu zellikler skmay kontrol eden balca parametrelerdir.

Sktrma tekniklerinin kullanlma amalar ise;
- Yol, demiryolu, sedde, baraj gibi yksek performansl yaplar,
- Sktrlm zemin zerinde ekonomik projelendirme,
- Oturmalar snrlandrmak,
77
- Barajlarda permeabilitenin azaltlmas,
- Svlama problemlerinin zmnde.

7.3.1.1. Vibrokompaksiyon ( Vibroflotasyon)

Zemin ierisine yerletirilen vibratr ve kan titreimler sonucu granler zeminleri
sktrmaya yarayan bir yntemdir. Bylece bu tarz zeminlerin boluk oran ve
skabilirlikleri azalmakta, isel srtnme alar, tama gc ve svlamaya kar
direnleri artmaktadr ( ekil 7.1 ).



ekil 7.1. nceler yzdesine ve vibrokompaksiyona bal penetrasyon direnci art [43]

Vibratr zemin ierisine sokulurken vin ve uzatma borularndan yararlanlr.
Genellikle vibratr zemin ierisine sokarken su jeti yada basnl hava kullanlr. 3
metre boyunda, 40 cm apnda ve 3 ton arlnda bir vibratr orta boy bir ekipman
saylr.
78
Vibratr proje derinliine kadar 1 2 m/dak hzla ilerler. Bylece titreen zemin
oturur ve vibratrn evresinde bir knt konisi oluur. Titreimli sonda yukar
ekilirken yzeyden bu knt konisine granler malzeme doldurulur ve titreimli
sonda zemini sktrarak yukar ekilir ( ekil 7 .2 ).





ekil 7.2. Vibrokompaksiyon yntemi

Bu yntem YASS seviyesinin altndaki gevek zeminlerde etkili olmaktadr. Bu tr
zeminlerde 58 metreye kadar sktrma ilemi yaplabilmitir. Ayrca bu yntem
ekonomi ve zaman asndan derin temellere gre daha avantajldr. Bu yntemle
dinamik kompaksiyonun yaplamad yerlerde daha az titreim oluturduu ve
mevcut yaplara zarar vermedii iin bu yntem alternatif olarak kullanlabilir.

Bu yntem yer alt su seviyesi altndaki gevek zeminlerin sktrlmas iin etkili bir
yoldur. Fakat ince taneli zeminlerin varl bu yntemin verimini drmektedir. Bu
yzden granler malzeme iindeki ince oran % 20 yi gememeli ve bununda % 3
nden fazlas aktif kil olmamaldr [8].

Brown (1977), tarafndan verilen dane boyu dalm aralklarna gre etkili sonu
iin en uygun dane boyu aral B blgesine derken, C blgesi daha zor skmakta,
79
akl gibi iri malzemeler ieren A blgesi ise ekipman kullanmnda zorluk
karmaktadr (ekil 7.3).



ekil 7.3 Vibrokompaksiyon ile sktrmaya elverili zeminlerin dane dalm [12]

Vibratr (vibroflot) ile sktrlan zeminin ap 2,4 ila 3 metre arsnda deimektedir.
Vibrokompaksiyon ile temellerdeki oturmalar azaltlr, dinamik etkiler altnda
svlama etkisi azaltlabilir ve iri taneli gevek dolgu zeminlerde yaplamaya
msaade eder.

Bu yntemin etki derecesi aadaki tabloda verilmitir ( Tablo 7.2 ).

Tablo 7.2 Vibrokompaksiyon metodunun zemin cinslerine gre etkinlik derecesi

ZEMN CNS ETKNLK DERECES
Kumlar Mkemmel
Killi Kumlar yi
Siltler Zayf
Killer Uygulanamaz

80
Vibrokompaksiyon metodunun etkinlii SPT ( standart penetrasyon deneyi ), CPT
(Konik penetrasyon deneyi ), PMT (prisiyometri deneyi ), DMT (Dilatometre
deneyi), plaka ykleme deneyleri yaplarak llebilir.

7.3.1.2. Kum sktrma kazklar (Titreimli boru ve ubuklar)

Bu yntem yumuak zeminleri iyiletirmek iin ilk olarak Japonya da uygulanmtr.
Bu yntem titreimli borular zemin ierisine sokularak zeminin sklamas ve
oturmas salanr. Daha sonra bu borular ierisinden kum dklerek sk kum
kazklar oluturulur.

Kum sktrma kazklarnda ekipman istenilen derinlie ulatktan sonra gevek kum
ekipmann mili arasndan boaltlr ve ekipman biraz yukar ekilir. Daha sonra milin
zerindeki bir vibratr yardmyla kum sktrlr ve ap arttrlr. Bu ilem
tekrarlanarak sktrlm kum kazklar oluturulur (ekil 7.4).



ekil 7.4. Kum kazklar oluturma safhalar [49]


Sktrlm kum kazklarla yaplan iyiletirmede, sk kum ile deitirilmi gevek
kum ve kil hacmidir. Bu yntem SPT ve zeminin skl gz nne alnarak yaplr.
81
7.3.1.3. Kompaksiyon kazklar

Zeminler kazk aklmas sonucu oluan deplasmanlar sayesinde sktrlabilir. Bu
metot granler zeminlere uyguland zaman kan titreimler sonucu zeminler
skmaktadr. ayet inceler oran % 20 nin stne karsa bu yntemden alnan
verim dmektedir. Ayrca kazklarn daha sk yerletirilmesi gerekecektir.

Kompaksiyon kazklarnn uygulanmasyla ilgili birka deiik yol vardr. Bunlardan
birincisi; sktrma kazklar istenilen derinlie kadar yaklak 50 cm apnda
iyiletirilecek zemine aklr. Daha sonra devaml olarak akl, kum ve mcrdan
oluan tampon buradan boaltlr. 100 Kj dan fazla enerji verebilen bir ahmerdan
yardmyla bu tampon sktrlr ve her defasnda boru yava yava ekilerek
sktrlmaya devam edilir (ekil 7.5 ).



ekil 7.5. Sktrma kazklaryla iyiletirme [8]


Bir dier yntem ise; zemine ucu kapal elik borularn kazk ekileri yada vibratr
eki ile aklmas ve ilerinin doldurulup sktrlmasdr (ekil 7.6). Zemin akm
82
srasnda vibrasyondan etkilenerek oturur. 1 1.8 metre uygulama mesafeleri
kullanlmaktadr. Bu metot ince tane oranna sahip zeminler zerinde de
kullanlmaktadr. Killi ve siltli zeminlerde oturma hzna katkda bulunabilirler.












ekil 7.6. Kompaksiyon kazklarnn uygulanmas


7.3.1.4. Dinamik Kompaksiyon ( Arlk Drme )

Dinamik kompaksiyon yntemi ar bir ykn belli mesafelerden zemine
drlmesidir. Genellikle donatl levhalardan yada elik levhalardan yaplan bu
arlk 5 ila 27 ton arasnda deimektir. Drme ykseklii ise 10 ila 30 metredir.
Bazen bu arlk 155 tona ve d ykseklii de 40 metreye kabilir. Arlk ayn
yzeye 3 ila 8 arasnda deien saylarda drlr ve 5 10 metre aralkl drme
mesafeleri kullanlr.

Elde edilen iyiletirmenin derecesi kullanlan arla, d yksekliine ve her
noktaya uygulanan d saysna baldr. Hafif arlklarla ve alak d
mesafeleriyle 3 ile 4,6 metre sktrma derinlikleri elde edilebilir. Daha ar
tokmaklarla ve daha yksek mesafelerden yaplan dlerle ise 6,1 ile 9,1 metre
sktrma derinlikleri elde edilebilir. Resim 7.1 de dinamik kompaksiyon ilemi
grlmektedir.
83


Resim 7.1. Dinamik kompaksiyon yntemi [27]


Dinamik kompaksiyon proje sahasnda belli aamalarla yaplr. En byk iyilemeler
genellikle etkili nfuz derinliinin yaklak yarsna eit olan derinliklerde
gzlenmitir. Enerjiyi daha byk derinliklere iletmek iin geni aralkl bir ada
yksek enerjili d kullanlarak nce en derindeki zemin sktrlr. Meydana
84
gelen ukurlar iyi derecelenmi granler malzeme ile doldurulur. Sonra daha kk
bir arlk (tercihen ilk arln yars), daha ksa mesafelerde (genellikle ilk
uygulama mesafesinin yars) , daha kk ykseklikten ve daha fazla dler
yaplarak orta dzey zeminler sktrlr. Son olarak hafif aralk ve neredeyse sfr
d mesafelerinde zemin dzlenerek yzeye yakn zeminler sktrlr. htiya
duyulduu takdirde geleneksel dzleme makineleri ile ilave dzletirme ilemleri
yaplabilir.

Killi zeminlerde ise uygulamaya balamadan nce sahaya 1metre kadar daneli zemin
serilmektedir. Ayrca smel altlarna lokal olarak bu yntem uygulanabilir. Plastik ve
doygun killer bu ynteme uygun deildir. Yinede kohezyonlu zeminlerde
uygulanabilirse de asl olarak sismik tehlikeleri azaltmada dinamik kompaksiyon
svlama potansiyeli olan zeminlerde baaryla uygulanabilir. Kompaksiyon
ileminden ksa bir sre sonra ar boluk suyu basncnn snmlenmesiyle skma
daha da ilerlemektedir.

Bu yntemin ekonomik olabilmesi iin iyiletirilecek alann kumlu zeminlerde 5000
m
2
den, suya doygun olmayan ince taneli zeminlerde 15000 m
2
den byk olmas
gerekmektedir.

Bu metodun sakncas oluturduu 2 20 Hz lik titreimler nedeniyle yakndaki
yerleim birimlerinde problemler karmasdr. Genel olarak; kpr ayaklarna 6 m,
petrol tanklarna 10 m, betonarme binalara 15 m, evlere 30 m ve hassas elektronik
aletlere 60 m yaklald zaman mutlaka zel bir inceleme gerekmektedir.

Gevek zeminin kalnl ve iyiletirme derinlii zemin ettleri yaplarak
hesaplanabilir. yiletirme derinlii ile tokmak arl ve d ykseklii arasndaki
bant u ekildedir:

D = n ( WH )
0,5
D: Metre cinsinden iyiletirme derinlii
W: Ton cinsinden tokmak arl
H: Metre cinsinden d ykseklii
85
n: 1 den kk ampirik say ( 0,3 ila 0,8 arasnda deimektedir.)
n katsays aadaki kriterlere baldr:

- Vincin drme mekanizmas verimlilii,
- Uygulanan toplam enerji miktar,
- Sktrlacak zemin katmannn tr,
- Enerji snmleyecek tabakalarn varl,
- Sktrlacak katman stnde ve altnda sert tabakalarn varl,
- Tokman darbe basnc.

Enerjinin tek bir halatla kaldrlp drlen bir tokmak yardmyla uyguland ve
uygulanan enerjinin 1 ile 3 Mj/m olduu koullarda, n katsaysnn Tablo 7.3de
gsterildii gibi zemin tipine bal olduu anlalmtr. Bu deerler ilk aamada
iyiletirme derinliini belirlemek iin yukardaki formlde kullanlabilir. Birok
proje iin de zaten gereken budur.

Tablo 7.3. Zemin tipine bal n katsays deiimi [15]





86
7.3.1.5. Patlatma

lkemizde kullanlmayan bu yntem kohezyonsuz gevek zeminleri dinamik olarak
sktrmak iin kullanlr. Belli derinliklere vibrasyon yada su jeti gibi yntemlerle
ulalr ve daha sonra bu derinliklere TNT, dinamit yada amonit gibi patlayclar
yerletirilerek zemin dinamik bir etki yardmyla boluklar azaltlarak sktrlr.

Proje derinliklerine ulaldktan sonra kullanlacak patlayclar bu derinliklere
indirilir ve ukur tekrar kapatlr. Patlamann etkili olabilmesi iin iki veya aamal
patlatma yaplr. Tekrarl ve gecikmeli patlamalar tek ve byk bir patlamadan daha
etkili olmaktadr. Doygun olmayan katmanlarn nce doyurulmas gerekmektedir.
Patlatmann en etkili olduu zeminler, % 20 den az silt ve %5 den az kil ieren
gevek kumlardr. yiletirilecek zeminin tane ap vibrokompaksiyon kriterlerine
uyum salamaldr.

Suya doygun gevek zeminler patlatmadan sonra meydana gelen sismik kuvvetler
sonucu svlar ve zemin taneleri yeniden dzenlenir. Geici olarak dinamik kuvvet
etkisiyle yk boluk suyuna aktarlmakta ve zemin skmaktadr. Meydana gelen ok
dalgalarnn etkili olabilmesi asndan yukarda da bahsedildii gibi suya doygunluk
nem tamaktadr. Boluk suyu taneciklerin yeniden dzenlenmesi iin bir ya gibi
davranmaktadr. Zemin ierisindeki boluklarn azalmas byk hacimlerde zemin
skmasna neden olmaktadr.

Tipik bir patlatma 2 ila 15 kg patlaycnn 3 ila 15 metre aralklarla yerletirilmesi ile
olur. Kullanlan patlayc miktar 40 ila 80 gr / m
3
tr. 10 metreden daha az kalnla
sahip zemin tabakalar iin patlayc maddeler zemin tabakasnn yars veya drtte
kadar bir derinlie yerletirilir. Fakat te ikisi kadar bir derinlie yerletirmek
daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Eer tabaka kalnl 10 metreden bykse her
tabaka alt tabakalara blnerek hesap yaplr.

Patlatma yntemiyle elde edilecek sktrma miktarn etkileyen birka faktrden biri
kullanlacak patlaycnn miktardr. Optimum bir deer olarak 10 kg TNT olabilir.
Yine kullanlan patlayc miktarna bal olarak yzeyde krater olumasn
87
engellemek iin patlaycy daha derinlere yerletirmek gerekecektir. Dier bir faktr
ise patlaycnn kuyu ierisine yerletirilme eklidir. Patlayc ya tek bir noktaya
yerletirilebilir ya da birka farkl noktaya datlabilir. Patlatma tekniinin
verimliliini etkileyen en nemli faktr ise karelaj ierisindeki patlayclarn
patlatlma srasdr.

Bu yntemin stn olan taraf dierlerinde mmkn olmayan derinliklerde etkili
olabilmesi ve ekonomik olmasdr. Fakat yakndaki yerleim blgelerinde kuvvetli
titreimler meydana getirmesi ve tama, depolama asndan tehlikeli olabilecek
patlayclarn kullanlmas bu yntemin dezavantajlarndandr.

Aada Washington eyaletinde St. Helens Da yaknndaki Coldwater Creek
kprsnn inasndan nce gevek zeminin patlamayla sktrlmas grlmektedir.




Resim 7.2. Patlama ile zemin iyiletirilmesi [27]




88
7.3.2. n ykleme metodu ve dey drenler

Kil tabakalaryla karlaan projelerde konsolidasyon sorunlar n ykleme ve/veya
dey drenler oluturularak almaktadr. Dey drenler drenaj yolunu azaltarak
birincil konsilidasyonda etkilidirler.

n ykleme metodu, yap inasndan nce zeminin toprak yada buna benzer bir yk
ile yklenerek sktrlmasdr. Yap yapldktan sonra gelebilecek ykleri yap
yaplmadan salayarak daha sonra oluabilecek oturmalar engellemektir.
Kohezyonlu zeminlerde yap yknden oluacak oturmalar uzun zaman almaktadr.
n ykleme metoduyla bu oturmalar nceden balatmak ve hzlandrmak
amalanmaktadr. Oturmalar kabul edilemeyecek kadar uzun bir sreyi kapsyorsa ve
kaln kil tabakalar mevcutsa ek dolgu ile n ykleme metodu uygundur. Ama
zeminin tama gcnn amadan ykleme yapmaktr. Ykleme hz ar boluk
suyu basnlarnn snmlenmesini salayacak ekilde olmaldr. n ykleme
ekonomik olmasnn yan sra uzun sreler gerektirdii iin dk maliyetli olmas
gz ard edilebilmektedir.

Bu iyiletirme yntemleri zemin suyunun yapya zarar vermesini engellemek, ayrca
yap imalatndan sonra zeminde meydana gelecek ani oturmalarn giderilmesi ve
zeminlerin tama gcnn arttrlmasna ynelik yntemlerdir. Bu uygulamalar
genel olarak karayollar inasnda, geni saha inasnda zemin suyunun yzey kotuna
yakn olduu durumlarda uygulanmaktadr.

Dey drenler n ykleme metoduna gre daha ksa srede sonulanmakta ve yap
imalatnda zaman konusunda ksalma salamaktadr. Konsolidasyon sreci uzun
zaman alacak zeminlerde nyklemeye alternatif olarak uygulama sreci daha ksa
olduundan prefabrike dey drenler olarak uygulanr.

n yklemede; Uygulama maliyetinin dk olmas yntem iin saylabilecek
nemli avantajlar ierisindedir.Yntemin sonuca ulamas uzun zaman alacak olmas
en nemli dezavantajdr. Ayrca yntemin uygulanmasnda ykleme miktarlarna
dikkat edilmelidir. Gerekli yklemenin almas zeminde distorsiyon (ani) oturma ve
89
buna bal olarak geri dn mmkn olmayan deformasyon meydana getirebilir.
Uygulamann ve sonucun uzun srete olmas zeminde istenen oturmalarn tam
olarak gereklemesini salayacaktr buna bal olarak kesin sonu alnmaktadr. Bu
durumu ayrca yntem iin bir avantaj olarak dnlebilir.

Dey drenlerde; Prefabrike Dey Drenlerde uygulama kum drenlerine oranla daha
ksa srede tamamlanabilmektedir. Ancak nykleme konusu ile karlatrlmas ise
zaman bakmndan mmkn olmamaktadr.Maliyetinin yksek olmas uygulama iin
dezavantaj saylsa da srenin ksaltlmas ynyle toplam maliyete olumlu etki
etmektedir. Maliyet karlatrlmas dey dren eitleri ierisinde yaplacak olursa
kum drenleri ve prefabrike drenlere gre dk maliyette imal edilmekte ancak
uygulama olarak daha az verimli olmaktadr. Resim 7.3 ve 7.4 de prefabrike
dren(bant dren) ve dren rulosu grlmektedir.



Resim 7.3. zmit otoyolunda dey dren uygulamas


90


Resim 7.4. Dey dren uygulanmasndan sonra zemin suyu tahliyesi iin braklan dey dren kanal
k

ekil 7. 7 de (A) erisi zeminde () kadar bir gerilme art oluturan bir yapnn
oturma-zaman grafiini gstermektedir. Nihai oturma
1
olup konsolidasyonun
%90 t
1
kadar bir zaman ierisinde gerekleecektir. Bir ek dolgu uygulandnda
elde edilecek oturma zaman grafiinin (eri B) nihai oturmas
2
olup
1
erisinden
daha aada olacaktr. Halbuki gerekli oturma miktar
1
olup beklenilmesi gereken
zaman t
2
ye drmtr.



ekil 7.7. Yap ve ek dolgu ile killi zeminin oturma ve zaman grafii [15]

91
Konsolidasyonu hzlandrmann en etkili yolu n ykleme ile oluacak boluk suyu
basncn hem dey hem de yatay ynde snmlemektir. n ykleme ile dey ve
yatay yndeki geirimlilik katsaylar deiiklik gstermektedir. Belli aralklarla killi
zemine yerletirilen yksek geirimli dey kolonlar suyun hzl bir ekilde drene
olmasn salamaktadr. Bylece zemin ok daha hzl konsolide olmaktadr.

Dey drenler 0,3 metre apnda kum kolonlardan yada 0,1 metre suni drenlerin
zemin iine sokulmasyla oluturulmaktadr. 1925 ylndan beri kullanlan kum
drenler yumuak kil zemin ierisinde temiz filtre kumu ile tekil edilen bir kum
kazndan ibarettir. Kum drenin yapm srasnda kil zeminin yorulmamasna ve
geirgenliinin azalmamasna zen gsterilmelidir.Yksek geirgenlie sahip 10
15 cm genilikte ve 2 10 mm kalnlktaki kat veya plastik eritler bir klavuz
ubukla zemine sokulmaktadr. 20 m uzunlukta olan bir dren yaklak 3 dakikada
yerine yerletirilmektedir ( ekil 7.8).


ekil 7.8. Dey dren ematik gsterimi [75]

Dey drenler uzun yllar kum doldurulmu dey kuyular olarak uygulanmtr.
Ancak gnmzde plastik erit v.b. dren tipleri uygulanmaktadr.

92
Kum drenler 20 60 cm apl, 1,5 6 m ara mesafeli ii kum dolu dey drenlerdir.
Kum kuyular alrken en az rselenme olmaldr. Bu yzden burgu ile foraj yntemi
tercih edilmelidir. Plastik veya karton drenler etraf sarl geotekstil veya kartondan
olumaktadr ( Resim 7.5).



Resim7.5. Zemine uygulanm prefabrike dren [77]


7.3.3. Isl lemler

7.3.3.1. Istarak iyiletirme

Istarak iyiletirme gnmzde uygulansa da henz aratrma safhasnda olup ok az
uygulama alan bulabilmitir. Kvamlar likit limite yakn olan killi ve siltli zeminler
suni olarak stlarak kayma direnleri arttrlmaktadr. 300 ila 1000 C
o
lerde stma
uygulamalar bulunmaktadr.

Killer yksek scaklklarda ( 900 C
o
) klinkere dnerek faz deitirmektedirler. Bu
durumda killer bnyesine su almayacak kadar deimektedirler. Zeminlerin s ile
iyiletirilmesi zellikle ls zeminlerde uygulanmaktadr.

yiletirme blgesine aklan sondaj deliklerinden basnl hava ve yakt azdan
karmayacak ekilde baslr. Bylece delik ierisinde yksek scaklklar elde edilir.
Deliin evresinde artan s nedeniyle bnyedeki su atlmakta ve zemin
iyilemektedir.

93
Bu yntem dou blou lkelerde sklkla uygulanmtr. Yksek scaklk; elektrotlar
kullanlarak elektrik akm ile yada benzin alevi yardmyla salanr. Is kayplarn
engellemek iin kuyu az kapatlr.

Uygulama; kompresrden 1,5 atm basnla gelen hava petrol tankna baslr. Yakt
filtreden szlp pompa ve giri borusu ile kuyu iine verilir. Uygulama deliinde
oluacak scaklk hava yakt oranna baldr. Hava - yakt oran 3,5 olduunda
800C
o
, 1,0 olduunda 2800C
o
scaklk salanabilir.Uygulanan basn 25 60 kPa
civarndadr. 8 gnlk bir stma ile sondaj apnn 10 kat bir alan iyiletirilmektedir.
1 2 m apnda bir blgeyi iyiletirmek iin bir haftalk yakm gerekmektedir.

7.3.3.2. Soutarak iyiletirme

Soutarak iyiletirmede ama yeralt suyu akmn kesmek ve zeminin kayma
dayanmn arttrmaktr. Bu yntem stlarak iyiletirmeden daha yaygn
kullanlmaktadr.

Bu yntem ilk defa yaklak 100 sene nce kullanlmtr. Zemin iindeki su
donuncaya kadar soutulur. Bylece daha byk dayanma sahip geirimsiz bir
zemin elde edilir. Donmu zeminlerin kayma mukavemeti donmam zeminlere gre
daha fazladr.

Ksa sreli zemin iyiletirmeleri gereken yerlerde bu yntem kullanlabilir.
Dolaysyla ksa sreli ev stabilitesinde temel ukurunun kuruda tutulmas
durumunda kullanl bir yntemdir. Bu yntem hemen hemen tm zemin trleri iin
kullanlabilir. Kendini ksa sreli durumlarda bile tutamayan zeminlerde alacak
temel yada tnel inaatlarnda boluk suyu dondurularak kaz annda geici sreli
stabilite salanr. Boluk suyunun donmasyla oluan buz paracklar zeminin
kayma direncini ve rijitliini arttrr. Bu ilem su muhtevas % 50 ye kadar olan
zeminlerde uygulanabilir. Fakat olduka maliyetli olan soutma ilemi yer alt
suyunun hareketli olmas durumunda uygulanmaz. Dondurma ilemi zemin iine
sokulan borularda souk akkan dolatrlarak yaplr. e ie gemi borularda
94
soutma maddesi olarak karbondioksit yada nitrojen, souk tayc akkan olarak da
magnezyum veya kalsiyum klorr erii kullanlr.(ekil 7.8)



ekil 7.9. Temel Kazsnda Soutma ilemi


7.3.4. Geotekstiller ( Geosentetikler )

Geosentetikler sentetik hammaddelerden retilen polimer; geirimli dokuma veya
geirimsiz membran tipli malzemelerdir. Gnmzde, gelien teknolojiyle olduka
geni bir uygulama alanna sahip olmulardr. Bu malzemeler zemine
yerletirildikten sonra mhendislik performansn artrmakta, maliyetleri
drmektedir.Geosentetikler bir dizi fonksiyonu yerine getirmektedirler.( Tablo 7.4)

Tablo 7.4. Geosentetiklerin kullanm amalar
Kullanm Alan Salanan ncelikli
(Birinci Derece)
Fonksiyonlar
Salanan kinci Derece
Fonksiyonlar
Yol Yapm Ayrma Filtre-Drenaj-Donat
Demiryolu Yapm Ayrma-Filtre
Hidrolik Yapm Filtre Ayrma
Drenaj Filtre Ayrma -Drenaj
stinat Duvar Donat Drenaj
Tneller Drenaj Koruma
p Atk Depolama
Alanlar
Koruma Drenaj - Donat
Rezervuarlar Koruma Drenaj - Donat
Sv Membranlar zolasyon
95
Geotekstiller bir ok kullanm alanna sahiptirler. Yol inaatlarndan p ve atk
depolama alanlarna kadar bir ok alanda filtre, ayrma, izolasyon gibi ilerde
kullanlmaktadrlar ( Tablo 7.5 ).

Tablo 7.5. Geotekstil kullanm alanlar

Yol inaatlar
Kalc yollar
Geici yollar
Park alanlar
Yol geniletme
Asfalt yenileme
Havaalanlar
Demiryollar
Bina inaatlar
Temeller
Taban betonlar
Ses emme zellii
Teras atlar
Bahe atlar
Zemin uygulamalar
Borular ve kanallar
Depolama alanlar
Spor sahalar
Sevler
Drenaj ve Filtrasyon
sistemleri
Drenaj borular
Drenaj kanallar
Yzey drenaj
Bina drenajlar
Hidrolik yaplar
Ky koruma yaplar
Barajlar
Liman inaatlar
Nehir yataklarnn ve
kanallarn korunmas
Suni Gletler
Su rezervuarlar
p ve atk depolama
alanlar
p ve atk depolama
alanlar
evresel su artma
sistemleri

Geotekstiller rgl ve rgsz olmak zere iki ekilde imal edilmekte ve farkl
grevleri yerine getirmektedir.

rgl geotekstiller yol yapmnda ayrma ve takviye amal kullanlabilirler. rgl
geotekstil alt temel ile zemin arasnda bir ayrm oluturur ve pahal olan alt temel
malzemesinin trafik ykleri altnda zeminle karmasn nler ( ekil 7.10 ).



ekil 7.10. Geotekstil uygulamas ile alt temel durumu


96
rgl geotekstil, yksek ekme kuvveti altnda dk uzama oluturmas nedeniyle
takviye tabakas olarak kullanlabilir.rgl geotekstilde betonarme plaka iindeki
eliinkine benzer bir ekme kuvveti oluur. Bunun sonucunda iyi bir yk dalm,
niform oturma ve tekerlein yapt oyulmalarn asgariye indirilmesi salanm
olur. Bu da alt temelin byk bir esneme rijitlii kazandn gsterir. Bu durumda
tekerlek yk ksmen alt zemin, ksmen rgl geotekstil tarafndan tanr. Ykn
yaylma yzeyi geniler ve temel altndaki zemin zerinde basn azalr. Bylece
oturmalar ve oyulmalar minimuma indirilir. Lokal kmenin belli bir deeri amas
halinde plastik deformasyon oluur. rgl geotekstil tekerlek yknn bir ksmnn
hemen absorbe eder ve lokal kmenin olutuu blgenin kenarlarnda ters ynde
kuvvet oluturarak yoldaki bozulmay nler. Sonuta daha az oturma ve oyulmalar
ile bir yk dalm salanr ( ekil 7.11 ).

ekil 7.11. Geotekstill ile niform yk dalm
rgsz geotekstiller de yol inaatlar, tm inaat yaplar, zemin uygulamalar gibi
bir ok alanda kullanlmaktadr ( Resim 7.6 ).

Resim 7.6. rgsz geotekstil rlosu [80]

97
Mkemmel uzama zellii sayesinde, geotekstil yksek blgesel yklere olduu gibi,
inaat safhasnda oluabilecek gerilmelere son derece dayankldr. Geotekstiller
hassas malzemelerin zarar grmelerini engeller ve oluabilecek gerilme atlaklarna
kar yapy takviye ederler ( Resim 7.7 ).

Resim 7.7. Koruma amal geotekstil uygulamas
Geotekstillerin gzenekli yapsna ramen, bu gzeneklerin boyutlar geotekstilin
doal zemin, kum ve akl gibi tabakalar arasnda etkin olarak ayrma grevini yerine
getirebilmesini mmkn klacak ekilde oluturulmutur (Resim 7.8 ).

Resim 7.8. Ayrma amal geotekstill
Geotekstillerin gzenek yaps suyun geiine msaade ederken silt yada kum gibi
ince taneli malzemeleri tutar. Geotekstillerin zel yaps filtrenin tkanmasn
nlemektedir ( Resim 7.9).
98


Resim 7.9. Filtrasyon amal geotekstill uygulamas
neleme ileminden geirilen geotekstillerin, suyun geotekstilin kendi dzleminde
hareketini de temin ederek, tamamen drene edilmesini salar ( Resim 7.10).


Resim 7.10. Drenaj amal geotekstill uygulamas

Trafik ykleri, zemin hareketleri, iklim koullar yol yzeyinde yatay ve dey olarak
deformasyonlara sebebiyet verir. Yllar iinde, bu ykler kaplamada atlak
olumasna yol aar. Eer byle bir yzey zerine dorudan (yada kazndktan sonra)
yeni asfalt kaplamas yaplrsa, mevcut eski atlaklarn yeni asfalt tabakaya
yansmas riski vardr. Asfalt takviye geosentetikleri kullanm bu yansma
atlaklarn nler.
99
Takviye geosentetikleri asfalt kaplama tabakas iinde, atlaklara kar mukavemeti
arttrr, kaplama iindeki yatay ekme gerilmesinin nemli bir blmn absorbe
eder ve dzgn bir ekilde geni bir alana yaylmasn salar. Bu ekilde blgesel
gmeler nlenmi olur. Takviye edilmi olan asfalt tabakalar daha yksek dinamik
tama mukavemetine sahip olur. Resim 7.11a ve Resim 7.11b de geotekstillerin bir
eidi olan fibertex AM2 nin yol inasnda uygulamas grlmektedir.



Resim 7.11a-11b. Asfalt geotekstill uygulamas takviye geotekstiller
Takviye geotekstillerin kullanm amalar; mevcut styap zerine yaplacak yeni
asfalt kaplamadaki atlaklar nlemek, ar souktan dolay oluan rtre atlaklarn
nlemek, yol yapsnda alan eitli maksatl kazlarn tamirat, tekerlek izlerinin
azaltlmas, yol genilemeleri nedeniyle derz atlaklarn nlemek amalaryla
kullanlmaktadr.
Asfalt geotekstiller yol inasnn mrn uzatr, temel tabakalarnn yumuamasn
ve oyulmasn engeller. Yerel koullara bal olarak % 20 40 tasarruf salar.
Geosentetiklerin dier bir eidi olan geomembranlar zellikle su yaltm salamas
iin esnek malzemelerden yaplm, retim ekillerine gre mukavemetli, dona kar
dayankl esnek malzemelerdir. Geomembranlar hammadde tiplerine gre; yumuak
PVC ), Yksek younluklu polietilen ( HDPE High Density Polyethylene), Lineer
polietilen (LLDPE Linear Low Density Polyethylene) gibi eitlere ayrlrlar.
Geomembranlar; inaat alannda, su szmalarna kar; ime suyu depolar ve
tanklarnda , likit madde depolarnda, yzme havuzlarnda, su kanallarnda,
100
gletlerde, barajlarda, balk iftliklerinde, rekreasyon alanlarnda, yol ve demir yolu
tnellerinde, yani svlarn szmasn nlemek gereken yerlerde kullanlrlar (Resim
7.12).

Resim 7.12. Geomembran tnel uygulamas
Dier kullanm alanlar ise; binalarn temelleri, atlar, perde duvarlar gibi
ksmlarnda dardan ieriye szntlar nlemek iin szdrmazlk tabakas tekilidir.
Genel olarak membranlarn szntlara kar izolasyon iinde kullanlmaktadr (Resim
7.13).

Resim 7.13. Geomembran temel uygulamas
101
Baka kullanm sahalar ise; yzeylerde korozyon ve/veya kimyasal maddelerin
atklarna kar koruyucu tabaka meydana getiren kaplama ileridir. Bilhassa; atk su
sistemleri, deniz iskeleleri gibi inaatlarda beton yzeylerin korozyondan korunmas
iin izolasyon ve koruyucu tabaka tekilinde kullanlrlar. Kimya tesislerinde, petrol
tesislerinde, p dolum sahalarnda, kirletici maddelerin szntlarn nlemek zere
evre mhendislii alanlarnda kullanlmaktadrlar (Resim 7.14 ).

Resim 7.14. Geomembran uygulamas

7.3.5. Donatlandrarak yiletirme
7.3.5.1. Mini Kazklar
Mini kazklar eitli yntemlerle alan zemin ierisine, demir donat koyularak
yksek basnlarda betonlanmasdr. aplar 6 30 cm arasnda deien bu kazklar
gerektiinde 3 ila 50 tona kadar yk tamaktadrlar. Mini kazklar her trl zemin
koulunda ve yatayda deiik alarda uygulanabilirler. Mevcut temellerin
glendirilmesi yada evlerin stabilitesinde mini kazk uygulanmaktadr (ekil 7.12).
102

ekil 7.12. Yama stabilitesinde mini kazk uygulanmas
Mini kazklar eksenel ve / veya yatay yklere diren gsterebilirler. Mini kazklar
evredeki yaplara ve zemine en az zarar vererek ina edilebilirler. Mini kazklar
mevcut temel glendirilmesinde zel burgu ekipmanlarla kullanlrlar (Resim 7.15 ).

Resim 7.15. Bina temelinde mini kazk uygulamas
Mini kazn tama kapasitesi betonla birlikte kullanlan eliin yksek dayanml
olmasna baldr. Beton srtnme ile yk elik elemanlardan zemine aktarr.
Betonu enjekte etme yntemi beton zemin arasndaki tutunma kapasitesini
belirleyen bir faktrdr.
103
Mini kazk temel ierisinde eitli yntemlerle ina edilir. Bunlardan birincisi; beton
arlyla yerleir. Beton enjeksiyonla baslmad iin kum imento yada sadece
imento harc kullanlr. kincisi; Beton bir muhafaza borusu yardmyla; muhafaza
borusu geri ekilerek 0.5 1.0 Mp basnla zemine verilir. Bu yntemle zemin
ierisindeki boluklar da tamamen kapanr.
Mini kazk uygulamalarnda genel olarak 0.5 2 Mp arasnda basnlar
uygulanmaktadr. Mini kazklarn tama kapasitesini lmenin en iyi yolu yerinde
yaplan deneylerdir. Mini kazklarda evre srtnme kapasitesi u tama
kapasitesinden daha nemlidir. 10 cm den daha kk apl kazklar bir grup
eklinde kullanldnda zemini bir ktle halinde iyiletirirler.
7.3.5.2. Fore Kazklar
Fore kazklar, 40 ila 60 cm apnda ve 6 ila 15 m derinliklere kadar yaplmaktadrlar.
Yurdumuzda 150 cm apnda ve 60 m derinlikte uygulama sahas bulmulardr. Bu
kazklarn yapm yntemi; ucu ak boru sondaj yoluyla zemine sokulur. indeki
zemin tamamen temizlendikten sonra elik kafesler yerletirilerek beton dklr.
Tek tek uyguland gibi grup halinde de uygulanabilirler. Tek kazklarla veya kazk
guruplar ile tanan emin yklerin belirlenmesi gereklidir. Tanacak yk, tayacak
temel zemini tabakalarnn zelliklerine uygun olacak ekilde zemin iinde
yaylmaldr. Kazklarn emin tama gcnn belirlenmesinde zemin mekanii
prensipleri uygulamasnn byk nemi olmakla beraber deerlendirmede ykleme
deneylerine ve pratik tecrbeye dayanan amprik metotlardan da faydalanlmaldr.
S temellerde olduu gibi bu temellerde de iki eit gmeye kar nlem alnmas
gereklidir. Bunlar zemin kayma gmesi ile fazla oturmalardr .Bunlardan
birincisinde kazklarn tama gcnn bilinmesi ve buna yeterli bir gvenlik
saysnn uygulanmasna gerek vardr. kincisinin belirlenmesi ise daha gtr.
Oturmann hesaplanmas iin temel altndaki zemin profilinin, zeminin konsolidasyon
zelliklerinin ve kazklardan zemin tabakalarnn ne ekilde yk aktarldnn
bilinmesi gereklidir.
Bir kazk gurubunun tama gnn kazklar arasndaki giriim nedeniyle,
kazklarn tek tek tama gleri toplamndan genellikle az olduu ok iyi
104
bilinmektedir. .Bu duruma bir istisna olarak, baz hallerde, kohezyonsuz zemin iine
aklan kazklar gsterilebilir. Kompaksiyonla zemini sktrld bu durumda
kazklar arasndaki giriimin toplam mukavemeti artrmas ihtimali vardr.
Fore kazk uygulamasna geilmeden nce zemin raporlar detayl bir ekilde
incelenmeli ve yer alt su seviyesi drene edilmelidir. Bu ekilde yapm sahasnn kuru
kalmas salanmaldr. Bozuk zeminlerde 24 saat gemeden en az 3 ap evresinde
ikinci bir kazk imalat yaplmamaldr. Zemin kendi kendine boru srebilen hidrolik
delgi makineleri ile delinebilir ( Resim 7.16).

Resim 7.16. Fore kazk delgisi [101]
Delme ilemi bittikten sonra zemin dar alnmaldr (Resim 7.17). Yer alt su
seviyesi altnda yaplan kazlarda muhafaza borular delme ucundan nde gitmelidir.
(Her fore kazk uygulamasnda muhafaza borusu kullanmak zorunlu deildir)
Muhafaza borular dklen betonun ilenebilirliini kaybetmeden karlmaldr.
Muhafaza borusunun betonla sarlma oluturmamas iin muhafaza borusu ekilirken
beton dklmeye devam edilmelidir. Boru ierisinde her zaman 2 m kadar beton
olmaldr.


105

Resim 7.17. Foraj esnasnda dar atlan zemin [100]
Daha sonra zemin iine donat kafesi yerletirilir (Resim 7.18). Donat kafesinin
korozyona uramamas iin gerekli nlemler alnmaldr. 12 metreyi geen kafes
imalatlarnda ba teli kullanlmaldr. ayet donat kafesi daha uzunsa balantlar
kaynak yada klemens gibi balant elemanlar ile salanmaldr. Kullanlan kafes
gerekli pas paylar braklarak servis vinci ile dalmasna imkan verilmeyecek
ekilde kuyuya indirilmelidir.






106

Resim 7.18. Donat kafesinin zemine indirilmesi [109]
Son olarak kuyuya beton dkm yaplmaktadr (Resim 7.19). Betonun gerekli
standartlara uygunluu laboratuar deneyleri ile aratrlmaldr. Mmknse ayn gn
beton dkm yaplmaldr. Aksi takdirde donatl zemin iebilir ve tekrar delme ve
kuyu temizleme ilemleri tekrarlanabilmektedir.

Resim 7.19. Beton dkm [99]
107
7.3.5.3. Zemin ivileri
Zemin ivileri en basit ekliyle kesme mukavemetini arttrmak ve ekme
mukavemetini kazandrmak iin zemini donatlandrma tekniidir. Zemin ivileri
dorudan zemine aklabilmektedir. Yada zemin delinip iine donat yerletirdikten
sonra enjeksiyon karmn basnsz olarak doldurmak suretiyle de
uygulanabilmektedir.
Zemin ekmeye kar ok zayf bir zellie sahiptir. naat sahasnda imalat
yukardan aaya doru ilerlerken ev veya kaz yzeyine enjeksiyonlu elik
ubuklar sk aralklarla monta edilerek zemin glendirilmektedir. Devam eden
kazdan dolay desteini kaybeden zemin yatay ynde hareketlerde bulunarak zemin
ivilerini ekmeye zorlamaktadr. Enjeksiyonla uygulanan iviler zeminin kesme
kuvvetini arttrarak kaz esnasnda ve sonrasnda deplasmanlar snrlarlar.
Uygulamann yapsal mr bakmndan akta kalan zemin pskrtme beton
tekniiyle kaplanabilir.
Zemin ivileri her trl zemine uygulanamamaktadr. Kaz esnasnda kendini
tutamayan ve hareketli yer alt su seviyesine sahip zeminlerde uygulanamaz.
ivi sklklar proje durumuna gre1 ivi / m
2
ile 5 ivi/ m
2
arasnda deimektedir.
Kullanlan ivi elemanlar 20 ile 30 arasnda deimektedir. Zemin tipine gre 0.5
ila 2.5 m kademeli kaz ykseklikleri uygulanmaktadr.
Zemin ivileri kaz yzeylerinin tutulmas veya ev stabilitesinin salanmas
amacyla oluturulan duvar niteliindeki yaplarda kullanlrlar. Zemin ivilerine n
germe uygulanmaz, dolaysyla ev hareketi olmad srece ivilere herhangi bir yk
gelmemektedir.Ayrca zemin ivileri derin kazlarda, geici veya kalc iksa
yapmnda ve dayanma yaplarnn desteklenmesinde de kullanlmaktadr.
eitli yntemlerle zemine alan deliklerden ( burgu, kaya matkab, stten vurmal
eki v.s.) imento enjeksiyonu ( P 32,5 yada P 42,5 imento ve su ) ile delikler
doldurulmaktadr. Daha sonra elik ubuklar yerlerine yerletirilir. imento
enjeksiyonu kullanarak elik ubuklarn korozyonu nlenerek, ubuklarn zemine
daha iyi tutunmalar salanmaktadr ( ekil 7.13 ).
108

ekil 7.13. Zemin ivili duvar inaat [15]
Enjeksiyon ileminden sonra donat uygulanabildii gibi nce donat sonra
enjeksiyon yntemi uygulanabilmektedir.
109
Bu yntem iin gerekli olan ekipmanlarn hzl bir ekilde salanmas, antiye
ortamna getirilip hzl bir ekilde kurulmas, evreye en az zarar verecek ekilde
uygulanmas bu yntemin en nemli avantajlardr.
Uygun ekilde yaplmayan delme ilemleri, yeterli miktarda ivi ankraj yaplmayan
durumlarda, mevcut yeralt engelleri, gereinden fazla yaplan kazlar ve kt
enjeksiyon yntemleri bu metodun performansn drmektedir.
7.3.5.4. Donatl zemin (Toprakarme )
Bu yntem istinat duvar yapmnda bir devrim niteliindedir. Bu yntemle kalp
kullanmadan daha yksek ve daha hzl duvarlar ina etmek mmkndr. Daha
nceleri elik donatlar kullanlrken artk geotekstilden yaplan erit donatlar
kullanlmaktadr. Duvar ve arkasndaki dolgu ayn anda ina edilebilmektedir.Duvar
yap elemanlar olarak deiik geometrilerde hazr betonarme yap elemanlar
kullanlmaktadr. Bu yap elemanlarna gelen toprak itkileri donat elemanlar
sayesinde arkada oluturulan dolgu ierisine aktarlmaktadr ( ekil 7.14 ).

ekil 7.14. Donatl zemin duvar kesiti

110
7.3.6. Derin kartrma
Yumuak ve ince taneli zeminlerde kire veya imentonun ortas delik burgular yada
kanatl kartrclar ile zeminle kartrlp kolonlar veya duvarlar oluturulmas derin
kartrma ynteminin esasn oluturmaktadr. Dier bir uygulama ekli ise kire
kolonlardr.
Kire kolonlar kire veya imento kirecin ayn anda kullanld bir eit derin
kartrma yntemidir. Bu uygulama yntemi derin yumuak kil tabakalarnn
stabilizasyonunda olduka iyi sonu vermektedir. Kire ile kil mineralleri arasnda
kil minerallerinin plastisitesinin azalmasna neden olacak puzolan bir reaksiyon
gerekleir. Kirecin hidrotasyonu ile kan s, kil minerallerinin su muhtevasn
drerek konsolidasyonun hzlanmasna ve mukavemet kazanlmasna yol
amaktadr. Kire kolonlar yk desteinde ve evlerin stabilizasyonunda
kullanlabilmektedirler.
Dk orta plastisiteli killi zeminler iin uygulanacak kil miktar zeminin kuru
birim hacim arlnn %6 8 arasndadr. Yksek plastisiteli zeminlerde ise bu
miktar %10 12 arasndadr.
Yksek su muhtevasna sahip zeminlerin iyiletirilmesinde snmemi kire ve al
kullanlabilirken dk plastisiteli killerde puzolan reaksiyonunu artrmak iin uucu
kil veya frn crufu kullanlabilmektedir.
Bu yntemde kire snm yada snmemi olarak kullanlmaktadr. Uygulamada
dikkat edilmesi gereken husus zeminle kire bantlarnn iyi bir ekilde karmasdr.
Aksi takdirde kire kolonu deformasyona urayabilmektedir.
Dier bir eit derin kartrma metodu ise imentonun suyla kartrlp amur haline
getirildikten sonra zemine enjekte edilerek kartrlmasdr. Zeminle birlikte
kartrlan malzemenin aktif olarak iyiletirmeye katkda bulunacaksa kolon
kesitinde dzgn olarak datlmaldr (ekil 7.15).
111
Derin kartrma yntemi skandinav uygulamasnda 0.5 m ap ve 10 15 m derinlik
eklinde uygulanrken Japonya da ap 1.80 metrelere kadar byrken derinlik 60
metreye kadar inmektedir.


ekil 7.15. Derin kartrma metodu ile zemin iyiletirilmesi [15]
Yol iyiletirilmelerinde de kire ve imento katks kullanlabilmektedir. Yol
stabilizasyonuna uygun karm oran %3 8 kire, %3 10 imentodur.
Bu yntem iin en uygun zemin trleri en fazla % 25 ince kumlu kil ve silt karm
bulunan zeminlerdir. Svlama potansiyeli gzlenen zeminlerde uygulanabilir.
7.3.7. Ta kolonlar
Ta kolonlar vibrokompaksiyona benzer ekilde ina edilirler. Yurt dnda olduka
fazla uygulama alan bulan ta kolonlar lkemizde de zellikle svlamann nne
gemek iin uygulanmaktadr.
112
Ta kolonlar tama gcnn yetersiz olduu durumlarda zeminin tama gcn
arttrmak ve zeminde dey dren vazifesi grmesi iin tekil edilirler. Yumuak killi
zeminler ve gevek kumlu zeminlerde ta kolon uygulanabilmektedir.
Yumuak killi zeminlerde yaplan ta kolonlar zemin zerine gelen ykleri zeminle
birlikte ortaklaa tarlar. Byle bir uygulamada ta kolonlar hem tama gcne
katkda bulunurken oturmalarn azalmasna ve ayn zamanda dey dren gibi alp
oturma hzlarn arttrrlar. Kohezyonu az ince taneli zeminlerde dinamik etki ile
oluan boluk suyu basnlarnn artmasn snrlamakta ve zemin svlamasn
nleyebilmektedirler.
Ta kolon imalatnda vibrokompaksiyon tehizat veya konvensiyonel delme
yntemleri ile delerek doldurulup sktrma yntemi gevek taneli zeminlerde ska
uygulanmaktadr ( ekil 7.16).

ekil 7.16. Gevek zeminlerde vibrokompaksiyon ile ta kolon yapm
Ta kolon uygulamasnda bir dier yntem ise muhafaza borularnn uygun bir
tehizatla zemine aklmas ve geri doldurulmas yntemidir (Resim 7.20).
113

Resim 7.20. Muhafaza borusunun zemine aklmas [34]
Muhafaza borusu zemine akldktan sonra uygun bir ekipmanla daha nceden
sahaya getirilmi akl muhafaza borusunun iine dklr (Resim 7.21).




114

Resim 7.21. Muhafaza borusu iine akl dklmesi [34]
ine akl dklen muhafaza borusu vibrasyonla yukar alnmaktadr ( Resim 7.22).

Resim 7.22. Muhafaza borusunun vibrasyonla geri ekilmesi [34]
Problemli zeminin 10 metreyi amad koullarda tercih edilen ta kolonlar, 0.6
1.0 m apnda ve 20 metreye kadar ina edilirler. Ta kolon malzemesi olarak 20
115
75 mm arasnda krma ta paralar kullanlmakla beraber tabii agrega veya kum
akl karmlar da kullanlmaktadr.
Ta kolonlarn yk tama mekanizmas u ekildedir: Zemine gelen yap ykleri
nedeniyle zemin ta kolonlardan daha fazla deforme olacandan negatif srtnme ile
gelen yk ta kolonlara aktarlacaktr. Yatayda zeminle desteklenen ta kolonlar
zeminden gelen ykle birlikte deformasyon gsterirler ve fazla ykleri tekrardan
zemine aktarrlar. Zemin oturduka ta kolonlar tekrar yk alrlar ve bu ekilde ta
kolonlar gelen ykleri zeminle birlikte tarlar.
Ta kolonlarn tama kapasiteleri uyguland zeminlere gre deimektedir. Bir ok
aratrmac ve uygulamac tarafndan irdelenmitir. Kolon tama kapasiteleri
genellikle 200 350 kN arasnda deimektedir.
Ta kolonlar kare veya gen eklinde tekil edilebildii gibi smel yada tayc
duvarlar desteklemek iin kme kme veya bir dizi eklinde de ina edilebilirler.Ta
kolon uygulamasyla zeminin tama gc 3 kat artrlmakta ve oturmalar %50
orannda azaltlmaktadr. Ta kolon uygulamas ile glendirilen zeminlerde
yzeysel temeller uygulanarak ekonomik zmler retilebilmektedir.
7.3.8. Enjeksiyon yntemi
Enjeksiyon yntemi akkan malzemenin basn altnda zemin ierisindeki
boluklara enjekte edilmesidir. Ama temel zeminin yada ana kayann kayma
mukavemetini artrmak ve geirgenlii azaltmaktadr.
Enjeksiyon teknolojisinin kkeni eskiye dayanmakla beraber gnmzde gelien
enjeksiyon malzemeleri ve bu enjeksiyon malzemelerinin zemine enjekte edilme
yntemleri srekli geliim ierisindedir. Enjeksiyon teknii balangta su
szntlarn nlemek ve dayanm kontrol iin maden endstrisinde ve baraj
temellerinde de szdrmazlk perdesi oluturulmasnda uygulanmaya balanm daha
sonra inaat mhendisliinde tnel kazm esnasnda gevek zeminlerin ve paral
kayalarn stabilizasyonunda sondaj ve numune alma esnasnda su problemlerinin
zmnde zemin ierisinde boluklarn doldurularak ar oturmalarn
engellenmesinde hem mevcut hem de yeni yaplarn zemin emniyet gerilmelerinin
116
arttrlmasnda ve zellikle de son 10 15 yllk bir sre ierisinde tnel kazm
dolaysyla yzeydeki veya yakn evredeki yaplarda meydana gelebilecek zararl
oturmalarn engellenmesinde ve deprem esnasnda svlaabilecek gevek suya
doygun granler zeminlerin svlama potansiyellerinin azaltlmasnda, yap temeline
alttan destekleme ilerinde, ev stabilizasyonunda, yer alt su akmn kontrol altna
almada kullanlmtr.
Burada dikkatle zerinde durulmas gereken nokta btn bu uygulamalar iin ayn
enjeksiyon malzemesinin ve enjeksiyon parametrelerinin kullanlamayacadr.
Enjeksiyon karmnn cinsi dorudan iyiletirilecek zeminin dane ap ile ilgilidir.
imento, kire ve bentonit gibi daneli karmlar akl dane boyutundan orta kum
boyutuna kadar olan zeminlerde kullanlabilmektedir. nce kum ve siltlerin
enjeksiyonunda kimyasal kil ve siltler kullanlmaldr. Kil zeminlerin enjeksiyonla
iyiletirilmesi mmkn deildir. Sadece, kil ierisinde belli bal fisrler ve kuruma
atlaklar doldurulabilir.
Enjeksiyon malzemesi ve enjeksiyon parametreleri zemin koullarna ve uygulama
amacna ynelik olarak tasarlanmaldr. Daneli karmlarn kullanlamad
durumlarda kimyasal eriyikler kullanlr. Bugn en ok kullanlan kimyasal maddeler
silikatlar, krom lignin, reine agrilamit ve poliretandr. yiletirilecek ortamda %
20den fazla silt ve kil boyutunda danelerin olmas halinde enjeksiyon ileminde
mutlaka kimyasal maddeler kullanlmaldr. Zemini kirletmedikleri ve daha ucuz
olmalar nedeniyle uygulamada ounlukla ( Na
2
SiO
3
+ CaCl
2
) veya ( Na
2
SiO
3
+
NaCO
3
NaHCO
3
) gibi bileikler kullanlmaktadr.
Enjeksiyonun en ok uyguland alan baraj temelleridir. Alvyonlu zeminler ve
gzenekli kayalarda baraj gvenliinin korunmas iin enjeksiyon programnn
uygulanmas zorunlu olur.
Enjeksiyon basnlarnn hangi dzeyde tutulaca gnmzde bile tartma
konusudur. Ancak enjeksiyon svsnn iyiletirme blgesine giriini salamak iin
minimum basncn katman yk edeerinden yksek olmas esas kural olarak kabul
edilir. Enjeksiyon debisi sabit tutulursa basn ortamnn geirimlilii, svnn
viskozitesi ve sistemdeki yk kayplarnn fonksiyonu olur. Deimez debi ideal
117
alma artlar asndan istenirse de bazen yzeydeki kabarma ve atlamalar;
ortamn bu hza uygun olmadnn gstergesi saylarak basn drlr. Genel
kural olarak ak enjeksiyonda her metre delik iin 0,2 kg / cm
2
basn uygulanr.
Enjeksiyon teknikleri; enjeksiyon malzemesinin zemin ierisine yerletirilme ekline
gre deimektedir. Zemin ierisine yerletirilmelerine gre enjeksiyon teknikleri
ekil 7.17de gsterilmitir.

ekil 7.17. Enjeksiyon Teknikleri


118
7.3.8.1. Permeasyon ( Szdrma Emdirme ) Enjeksiyonu
Bu enjeksiyon tekniinde dk viskoziteli enjeksiyon malzemesi, zemin ierisindeki
boluklara, dk basnlarda nfuz etmekte dolaysyla zeminin hacmi ve yapsnda
bir deiiklik meydana getirmeden zemin ierisindeki boluklarn enjeksiyon
malzemesiyle doldurulmaktr. Enjeksiyon malzemesi balangta akkan iken zemin
boluklar ierisinde zamanla sertlemekte ve dolaysyla zeminin mekanik ve
hidrojeolojik zelliklerini deitirmektedir. Hedeflenen ama zeminin daneleri
arasndaki boluklar doldurarak zeminin dayanmn arttrmak ise enjeksiyon
malzemesi zeminin dane ap gz nnde bulundurularak seilmelidir. Zemin
tanecikleri enjeksiyon malzemesi ile sarlmal ve bu sayede birbirlerine
balanmaldr. Enjekte edilmemi blgesel zemin taneciklerinin kalmas her ne kadar
nemli olmasa da eer tabaka halinde enjekte edilmeden kalrsa bu durumda istenilen
dayanm elde edilemeyebilir. Dolaysyla su akmn kesmek ve zemin dayanmn
artrmak iin gerekletirilecek enjeksiyon ilerinde enjeksiyon malzemesinin zemin
ierisine homojen dalm salanmal ve hangi ekilde verimli olaca tespit
edilmelidir.
Enjeksiyon malzemesinin boluklu bir zemine emdirme yoluyla giriini kontrol eden
doal fiziksel engelleri belirlenmitir. Bu faktrler; enjeksiyon malzemesinde zemin
ierisindeki boluklara giremeyecek kadar byk olan taneciklerin filtrasyona
uramas, enjeksiyon malzemesi zemin boluklar ierisinde ilerlerken zeminle olan
etkileimden kaynaklanan i kayma direnci, akkan enjeksiyon malzemesinin zemin
ierisindeki boluklara ak hzn engelleyen viskozitesi olarak tanmlanmtr.
Emdirme enjeksiyonunda hem sspansiyon trnde olan imento erbeti hem de
kollaid yapdaki saf kimyasal zeltiler kullanlabilir. Fakat zeminin geirimlilii
azaldka hem teknik hem de ekonomik zorluklar artmaktadr.
Zemin geirimlilik katsays, k, asndan baktmzda silikat karmlar iin
permeasyon limiti 10
-3
cm / s, en pahal reine malzemeler iin ise 10
-4
cm / s
civarndadr [15].

119
Enjeksiyon malzeme trleri; geirimlilik katsays, zemin cinsi gz nne alnarak
permeasyon enjeksiyonu iin enjeksiyon malzemeleri Tablo7.6de snflandrlmtr.
Tablo 7.6. Enjeksiyon malzemelerinin snflandrlmas [21]



120
Yeni gelien teknolojiyle; normal portland imentolar ile permeasyonu mmkn
olmayan ince taneli zeminler iyiletirilebilmekte ve hem evresel koruma hem de
ekonomik adan olumlu sonular elde edilebilmektedir.
Fakat; yine de uygulamada ince dane oran % 10dan az olan zeminlerde permeasyon
enjeksiyonu gvenle uygulanabilmektedir.
Yzeysel derinliklerde enjeksiyon ilemi tek aamada yaplabilir. Bu durumda
enjeksiyon kuyusu tasarm derinliine kadar alr ve enjeksiyon borusu yardmyla
yukarya doru enjeksiyon ilemi gerekletirilir. Alternatif olarak kuyu alrken de
enjeksiyon ilemi yaplabilir. Kuyu belli bir derinlikte aldktan sonra enjeksiyon
borusu indirilir ve alan derinlik boyunca enjeksiyon ilemi gerekletirilir. Bu
durum tasarm derinliine kadar tekrar ettirilir. Kademeli enjeksiyon ilemi ise rlatif
olarak yksek enjeksiyon basnlarnn gerektii daha derin zeminlerde ve daha
efektif bir permeasyon iin uygulanr. Burada enjeksiyon kuyusu belli bir derinlie
kadar alr ve enjeksiyon yaplr. Enjeksiyon malzemesi sertletikten sonra kuyu
biraz daha derinletirilir ve tekrar enjeksiyon yaplr (ekil 7.18). Kademeli
enjeksiyon derinliin artmas, enjeksiyon basncnn artrlmasn salar ve yzeydeki
szntdan meydana gelebilecek enjeksiyon malzemesi kaybn engeller.



ekil 7.18. Kademeli enjeksiyon yntemi [8]
121
Herhangi bir zemin enjeksiyonu uygulamasnda ve zellikle tneller iin enjeksiyon
ileminin enjekte edilen malzeme hacmi cinsinden zamana bal kontrol byk
nem tamaktadr. Bu amala her ne kadar uzun zaman nce kullanlmaya balansa
da Tube a Manchette tipi enjeksiyon borusu hala en uygun sistem olarak
grlmektedir. Tube a Manchette, zerinde yaklak 8 mm apl kk deliklerin
bulunduu blmelerden oluan ve ap 37.5 ve 62.5 mm arasnda deien elik bir
borudur. Delikli blmeler yaklak 30 cm aralkl olup tek ynl vana gibi alan
lastik klflarla kapatlmlardr (ekil 7.19) [15].


ekil 7.19. Tube a Manchette sisteminin detay [8]


Muhafaza borusu yardmyla enjeksiyon kuyusu istenilen tasarm derinliine kadar
aldktan sonra tube a manchette kuyu ierisine indirilir. Daha sonra muhafaza
borusu yukar ekilir ve tube a manchette ile kuyu duvar arasndaki boluk zayf
dayanml bir enjeksiyon malzemesi olan kil-imento veya bentonit karmyla
doldurulur. Asl enjeksiyon ilemi ise tube a manchette ierisine u ksm delikli ve
122
U-tkalarla kapal olan kk apl bir enjeksiyon borusu indirilerek gerekletirilir.
Tkalar tube a manchette zerindeki delikli blmelerden herhangi biri zerine
merkezlenebilir. Enjeksiyon ileminin balamasyla beraber lastik klf ve tube a
manchette ile kuyu duvar arasndaki zayf enjeksiyon malzemesi yrtlana kadar
enjeksiyon basnc artacaktr. Lastik klflarn tek ynl almas enjeksiyon
malzemesinin tube a manchette ierisine geri girmesini engelleyecek, tube a
manchette ile kuyu duvar arasndaki zayf enjeksiyon malzemesi de meydana
gelebilecek szntlar nleyecektir. Tube a manchette kullanm, ayn enjeksiyon
deliinden birden fazla enjeksiyonun deiik enjeksiyon malzemeleriyle
yaplabilmesini salamaktadr. Fakat youn ehir merkezlerinde veya alma alan
yetersizliinde tube a manchette sisteminin yer yzeyinden, kuyulardan veya tnel
yzeylerinden kurulmas uygun olmayabilir. Bu durumlarda tube a manchette
sisteminin yeni gelitirilen yatay ynl foraj (horizontal directional drilling) sistemi
ile yerletirilmesi sz konusudur [15].

7.3.8.1. atlatma enjeksiyonu

atlatma enjeksiyonu Avrupada ortaya kmakla beraber dier enjeksiyon
tekniklerine gre daha yenidir. Burada zeminin kontroll bir ekilde, kararl fakat
dk vizkoziteli imento enjeksiyonu ile yksek basnlarda (4 MPa) atlatlmas
sz konusudur. Bu enjeksiyon teknii temel olarak permeasyon enjeksiyonunun
mmkn olmad dk geirimlilie sahip, ince daneli zeminlerin
stabilizasyonunda uygulanmaktadr. atlatma enjeksiyonunun geliimi tnel veya
kaz aktiviteleri esnasnda meydana gelen oturmalar nleme (kompense etme)
almalarna dayanmaktadr. atlatma enjeksiyonu sonucunda zemin ierisinde aa
dallarna benzer bir ekilde sertlemi imento kanallar olumakta ve bu sayede
zemin kontroll bir ekilde ve blgesel olarak sktrlmaktadr (ekil 7.20).
imento erbeti balangta yksek basnlarda enjekte edilmekte ve zeminin
atlamasyla beraber oluan atlaklar imento ile doldurulmaktadr. Oluan
atlaklarn boyu, genilii ve hacmi enjeksiyon basncna ve mevcut geostatik
gerilmelere baldr [15].

123


ekil 7.20. Dey ynde atlaklarn oluumu ve yatay sktrma [15]

7.3.8.3. Kompaksiyon enjeksiyonu

1980 ylnda toplanan ASCE Enjeksiyon Komitesi, kompaksiyon enjeksiyonunu 25
mmden daha az kme deeri olan, yeterli plastisiteyi salayacak kadar silt ve isel
srtnmeyi salayacak kadar da kum ieren kat enjeksiyon malzemesinin, zemin
boluklar ierisine girmeksizin enjeksiyon noktas etrafnda giderek genileyen bir
ktle oluturacak ve bu sayede etrafndaki gevek zeminleri sktracak ekilde
yksek basnlarda enjekte edilmesi olarak tanmlamtr ( ekil 7.21 ) [15].



ekil 7.21. Kompaksiyon enjeksiyonun ematik gsterimi [20]
124
Zemin hem enjekte edilen malzemenin etrafnda hacim deiikliine urayp
skacak hem de enjeksiyon malzemesinin (genellikle beton) desteini alacaktr.
Plastiklik ve enjeksiyonlanabilme zelliklerinin artrm iin katk malzemeleri
kullanlabilmektedir.

Enjeksiyon malzemesi iinde kullanlan agregann % 100 , ( nolu elekten geen bir
kum olmaldr. 200 nolu elekten geen malzeme %10 30 arasnda deimektedir.

Enjeksiyon yukardan aaya veya aadan yukar olmak zere iki ekilde
yaplabilmektedir.1-2.5 m aralklarla ilerlenebilir. Basnlar 4500 kPa y
geebilmektedir. (genellikle 1000 3000 kPa ). Pompalama hz, uygulanacak basn
zemin tipine, sktrma derecesine, su muhtevasna, enjeksiyon derinliine, zemin
veya kayadan kaynaklanan evre basnlarna baldr.

50 yl kadar nce ABDde uygulanmaya balayan yntem, ounlukla zayf veya
yumuak zeminlerin sktrlmasnda, temel ve demelerin alttan desteklenmesinde,
yap oturmalarnn kontrol edilmesinde, farkl oturmalar gsteren yap temellerinin
rehabilitasyonunda ve tekrar eski seviyelerine ykseltilmesinde kullanlmtr [15].

Kompaksiyon enjeksiyonu ile permeasyon enjeksiyonu arasnda hem enjeksiyon
parametreleri hem de uygulanabilecek zeminler arasnda byk farklar vardr.
Kompaksiyon enjeksiyonunda ok kat bir enjeksiyon malzemesi ve ok yksek
basnlar gerekmektedir. Dolaysyla zeminin orijinal yaps bozulmakta ve bu
sayede radyal olarak sktrlabilmektedir. Ayrca kompaksiyon enjeksiyonu tm
zeminlere uygulanabilirken permeasyon enjeksiyonunun uygulanabilirlii, burada
zemin ierisindeki boluklara nfuz etme sz konusu olduundan, hem zeminin dane
ap dalm hem de enjeksiyon malzemesinin dane ap dalm tarafndan
belirlenmektedir [15].

Literatr almalar gz nne alndnda kompaksiyon enjeksiyonunun baarl
sonular vermesi enjeksiyon malzemesinin kat ve yksek vizkozitede olmasna
baldr. Bu yzden karmlar da plastisiteyi gereinden fazla artracak silt ve

125
gereinden fazla mobilite salayacak bentonitin kullanlmamas ngrlmektedir.
Karmda kullanlacak kum iin de tercih edilen dane ap dalm aral ekil
7.22 de gsterilmitir [15].



ekil 7.22. Kompaksiyon enjeksiyonu karmndaki kum iin ngrlen dane ap dalm aral
[59]



Kompaksiyon enjeksiyonu son 10 yllk sre ierisinde svlamay nleyici bir
teknik olarak da kullanlmaktadr. Svlama potansiyeli olan siltli kumlarda ve siltli
zeminlerde SPT ve CPT diren deerlerini nemli lde arttrmaktadr [11].

Bu tekniin ok yumuak killerde uygulanmas extra boluk suyu basnlarnn
olumasna neden olaca da unutulmamaldr.

126
7.3.8.4. Jet enjeksiyonu ( Jet grout )

Jet enjeksiyon ynteminde yksek basn altnda ( 700 kg/cm ye kadar) ok kk
deliklerden enjeksiyon malzemesi zemin bak gibi keserek zemin iinde silindirik
kolonlar oluturmaktr ( ekil 7.23).



ekil 7.23. Jet enjeksiyonu ile zemin iyiletirmesi

Bu enjeksiyon trnde tasarm derinliine kadar su kullanlarak delgi yaplmakta ve
delgi iin kullanlan tijlerin ucundaki nozullardan yksek basnlarda imento erbeti
zemine uygulanmaktadr. Bu esnada tijler belirli bir hzda dndrlmekte ve yine
belirli bir hzda yukar ekilmektedir. ( ekil 7.24). Bylece belirli bir apta ve boyda
zemin iinde silindirik kolonlar oluturulmaktadr.


ekil 7.24. Jet enjeksiyonu ematik gsterimi
127
Jet enjeksiyonu ynteminde oluturulan kolonlarn apn artrabilmek iin hava ve
su jetleri de kullanlabilmektedir. Bu yzden uygulamada kullanlan ynteme gre jet
enjeksiyon farkllklar gstermektedir.
Su ve hava karmlar yksek basnlarda zellikle sert zeminleri yumuatmaya ve
kazmaya yaramaktadr. Enjeksiyon basnlar ise ayn sistemin iinde daha dk
tutulmaktadr.
Jet 1; En basit ve en yaygn kullanlan yntemdir. lk olarak 70li yllarn banda
Japonya da uygulanmtr. Delme enjeksiyon takm eperli tek bir borudan ibaret
olup enjeksiyon bu borudan 300 600 kg/cm basnla baslr. Bu yntemle oluan
kolonlar kili zeminlerde 60 80 cm, kumlu - akll zeminlerde 10 cm kadardr
(ekil 7.25).

ekil 7.25. Jet 1 yntemi ile jet enjeksiyonu
Jet 2; ift eperli bir boru takmnn delici olarak kullanld bir yntemdir.
Enjeksiyon orta borudan basnl hava ( 8 12 bar) d borudan geer. Jet 1 e
kyasla oluan kolon aplar % 60 80 daha byk olur ( ekil 7.26 ).




128

ekil 7.26. Jet 2 yntemi ile jet enjeksiyonu
Jet 3; ie 3 borulu tehizat kullanlan bu metotta, 400 600 bar basnl su
ortadaki borudan, 8 12 bar basnl hava ara borudan, 30 80 bar basnl
enjeksiyon ise en d borudan su hava karm iine enjekte edilir. Bu metotla
kolon aplar 2 m nin stne kadar kmaktadr ( ekil 7.27).

ekil 7.27. Jet 3 yntemi ile jet enjeksiyonu
Sper jet; uygulamann maliyeti, jet enjeksiyonunun devam eden geliimini ksmen
drmtr. ok yksek apta kolonlar oluturabilme metodu gelitirilmi ve bu
sayede enjeksiyon noktalarnn says azaltlarak maliyet drlmtr. Bu teknoloji
Sper Jet Enjeksiyonu olarak isimlendirilmektedir. Enjeksiyon malzemesi, hava ve
delici akkan yksek basnla zemine pompalanr. Zeminde dizayn derinliine
eriildiinde yksek younluklu enjeksiyon malzemesi hava ile birlikte delici
129
akkan pompalanrken zemini kartrr. ok dk devirle dnen silindirik kafa 3-5
m apnda kolonlarn olumasn salar. Ktle stabilizasyonu uygulamalarnda ok
uygun bir sistemdir (ekil 7.28).



ekil 7.28. Sper jet ile jet enjeksiyonu

Sper jet uygulamas ile Amerika ve Japonyada ok byk apta ( 5 mye kadar )
kolonlar oluturulabilmitir ( Resim 7.23 ).



Resim 7.23. Sper Jet Uygulamas le Byk apl Kolonlarn Oluturulmas [15]

Standart su / imento oran 1, zgl arlk ise 1410 1570 kg / m
3
arasnda
olabilmektedir. P 32,5, P 40, P 50, Trasl imento, uucu kll imento, Cruf
imento, beyaz portland imento kullanlabildii gibi bentonit de katk malzemesi
130
olarak kullanlabilir. Kimyasal analizi yaplm temiz su kullanlmaldr. Bu miktarlar
seilen metot; uygulanan yntem ve kolonlarn son mukavemetlerine gre
deiebilmektedir. Geirimsiz jet kolonlar oluturulmasnda su / imento orannn
0,7nin altna inmesi uygun grlmez. Yksek debide zemin suyu bulunan
durumlarda % 1 3 orannda sodyum silikat ilave edilebilir.

Enjeksiyon basnlar 200 250 bar ( dk ), 300 400 bar ( orta ), 400 - 700 bar
(yksek ) eklinde uygulanabilmektedir. Yaplacak olan jet kolonunun apnn
olumasnda basn en nemli parametredir. Basn arttnda kolon ap da
artmaktadr. Jet enjeksiyonu srasnda dn hzlar ise 10 20 devir / dk deerleri
arasnda deiirken; baz durumlarda 30 devir / dkya kabilmektedir.

ekme ilemi antiye tecrbelerine dayanlarak; her kademede 4 cm geri ekmek ve
her kademede 6 10 sn beklemektir. Kil zellii gsteren zeminlerden akll
zeminlere kadar jet enjeksiyon yntemi baaryla uygulanabilmektedir.

Killi zeminlerde dzgn bir kolon elde edilmesi iin kk apl nozzle
kullanlmaldr. Genellikle kullanlan nozzle adeti 2 olup, aplar ise 1,6 2,0
mmdir. Uygulanan basn 500 600 bar deerlerinde, enjeksiyon debisi ise zemin
krlmalarn engellemek maksadyla dk tutulmaldr. Eer zemin konsolide kil ise
karm oluturulmas iin 250 300 bar su enjeksiyonu ve her kademede bekleme
sresi uzun tutulmaldr.

akll ve genellikle granler zeminlerde iletme parametreleri killi zeminlere gre
farkldr. Enjeksiyon basnc genellikle 400 500 bar arasnda nozzle aplar ise 2,5 -
3 mm arasndadr.

Jet enjeksiyon yntemi, mevcut yaplarn alttan desteklenmesi, tnellerin, ak
kazlar, kanallar ve barajlarn geirimsizliini salamak zere duvarlar yaplmas,
kaz ve aftlarda destek salanmas, yeni yaplar, dolgular ve istinat yaplar iin
temel zemin slah ve heyelanlarn stabilizasyonunda kullanlmaktadr.

131
lkemizde de yaygn olarak kullanlan jet enjeksiyon ynteminin faydalar u ekilde
sralanabilir:
- Geni apl kolonlar ( 50 - 500 cm ) kk delme deliinden ( 9 cm ) balanarak
oluturulabilir.
- Enjeksiyon malzemeleri ok basit akkandr. Minimum bir maliyet yksek
kullanm hacmine sahiptir.
- Bu metot uygulanrken titreim ve grlt olumaz.
-Jet kolonlar yan yana kesitirildiklerinde szdrmazlk perdeleri
oluturulabilmektedir.
- Fakat bu metodun gelime safhasnda olduu iin hala mevcut bir standard yoktur.

7.3.9. Zemin Cinsine Gre yiletirme Metotlarnn Uygulanabilirlii

Yaplacak mhendislik yapsnn trne ve zemin cinsine gre iyiletirme metotlar
farkllklar gstermektedir. Problemli zeminlerde istenilen zelliklere ulalabilmesi
iin ve iyiletirme metotlarnn istenilen verimi verebilmesi iin yaplacak n alma
ve deney teknikleri nem kazanmaktadr. Zemin cinsine gre tavsiye edilen
iyiletirme metotlar Tablo 7.7 de gsterilmektedir.

Tablo 7.7. Zemin cinsine gre iyiletirme yntemi [23]

Zemin Cinsi yiletirme Metotlar
eitli dolgular
S Kaz / Geri dolgu
Derin Dinamik Kompaksiyon
Kum Kolonlar
Organik Zeminler
S Kaz / Geri dolgu
Geosentetikler
Derin Geosentetikler
Kum Kolonlar
Tabakal Patlatma
Dinamik Kompaksiyon
Kompaksiyon Enjeksiyonu
Kum Kolonlar
Ta Kolonlar

132
Tablo 7.4. Devam

Yumuak Killer
S Kaz / Geri dolgu
Geosentetikler
Derin Geosentetikler
Kum ve Kire Kolonlar
Tabakal Dinamik Kompaksiyon
Kompaksiyon Enjeksiyonu
Kum ve Kire Kolonlar
Killer Dondurma
Eletro - osmoz
Geosentetikler
Kire veya imento Kolonlar
Dey Drenler
n ykleme
Jet Enjeksiyonu
Siltler
S Kaz / Geri dolgu
Dinamik Kompaksiyon
Derin Ta Kolonlar
Elektro - osmoz
Gevek Kumlar
S Dinamik Kompaksiyon
imento Stabilisazyonu
Derin Dinamik Kompaksiyon
Vibrokompaksiyon
Patlatma
Kompaksiyon Enjeksiyonu
Jet Enjeksiyonu
Svlaabilir Zeminler Dinamik Kompaksiyon
Ta Kolonlar
Dey Drenler
Enjeksiyon
iebilen Zeminler Dinamik Kompaksiyon
Ta Kolonlar
Dey Drenler / Drenaj
Jet Enjeksiyonu
atlakl Kayalar Enjeksiyon
Ankraj
Yatay Drenaj
133
7.3.10. Zemin yiletirme Metotlarnn Kontrol

Bu konuda yaplan almalar iyiletirmenin olutuundan emin olmak iin
yaplmaktadr. Belirli bir zemin iyiletirme tekniinin etkinlik derecesini kontrol
etmenin en ksa yolu, iyiletirmeden nce ve sonra olmak zere, yetersiz saylan
zemin zelliklerinin llmesidir. rnein; zemin dayanmn arttrmada kullanlan
zemin iyiletirmelerinde, iyiletirmeden nce ve sonra yaplan dayanm lmleriyle,
iyiletirme ileminin etkinlik derecesi belirlenebilir.

Kontrol ilemlerinde laboratuar veya arazi deney sonular kullanlabilmektedir.
Laboratuar teknikleri uzun zamandr kullanlsa da arazi deney tekniklerinin son
yllarda gelimesiyle, iyiletirmenin kontroln daha etkili olarak belirlemektedir.

7.3.10.1. Laboratuar deney teknikleri

Laboratuar deney tekniklerinin saysz avantaj olmasna karn baz iyiletirme
metotlarnn uygunluu laboratuar deney teknikleriyle llememektedir.
yiletirilmi zeminden numune alma ilemi, iyiletirmenin etkilerini makroskobik
olarak incelemeye izin verir. Laboratuar deneyleri gerilme, birim deformasyon ve
evresel artlarn kontrol ve daha salkl llmesi bakmndan daha stn
olmaktadr. Ayrca laboratuar deneyleri numune rselenmesinin kanlmaz
sonularndan etkilenmektedir. zellikle svlaabilir zeminlerin iyiletirilmesinde bu
problem beraberinde belirsizlikler meydana getirmektedir.

7.3.10.2. Arazi deney teknikleri

Zemin iyiletirilmesindeki etkinlik derecesinin kontrol edilmesinde arazi
deneylerinin kullanlmas son 15 20 ylda nemli lde artmtr. Sismik
tehlikelerin ou, yerinde deney parametreleri kullanlarak deerlendirildiinden, bu
parametreler tehlike azaltlmasnda dorudan kant salamaktadr.

Zemin iyiletirilmesinin etkinlik derecesinin kontrolnde SPT, CPT, PMT ve DMT
deneylerinin hepsi kullanlabilmektedir. SPT ve CPT deneyleri rnekleme ve
134
laboratuar deneylerine kyasla nispeten hzl ve dk maliyetlidir. Derinlikle birlikte
devaml kayt almas bakmndan CPT zellikle yararl sonular verebilmektedir.
Daha pahal olan PMT yanal gerilmelerin lmne ve zemin dayanmnn dorudan
lmne imkan vermektedir. akll zeminlerde Becker eki penetrasyon deneyleri
kontrol amacyla kullanlabilir.

7.3.10.3. Jeofizik deney teknikleri

Zemin iyiletirme tekniklerinin ou, iyiletirme ,iin seilen zeminin rijitliini
arttrmaktadr. ou durumlarda iyiletirmeden nce ve sonra sismik deneylerin
yaplmas arzu edilebilir.

Kuyudan kuyuya veya kuyu aa deneyleri, zemin iyiletirilmesinin kontrolnde en
ok kullanlan deneylerdir. Bu deneyler sayesinde byk mesafelerdeki P ve S
dalgas hzlar llmek suretiyle, rijitliin alansal bir ortalamas llm
olmaktadr. Zemin iyiletirilmesinin geni bir sahada yapld alanlarda kontrol
amac bakmndan sismik yansma ve sismik krlma deneyleri yararl olabilmektedir.
135




















BLM 8. ZEMN YLETRME METOTLARININ
ADAPAZARINDA UYGULANABLRL ve BUGNE KADAR
YAPILAN YLETRME YNTEMLERNDEN BAZI
RNEKLER


17 Austos 1999 Depremi nden sonra Adapazar nda ayet yap yaplacak parselde
svlama riski varsa ve YASS seviyesi yzeye yaknsa; svlama potansiyeli olan
zemin kaldrlarak temiz malzemeyle dolgu yapldktan sonra radye temel sistemi ve
1.5 m derinlik artlaryla yap ruhsat verilmektedir.. Bu yntem svlama
potansiyelinin s derinliklerde olduu durumlarda zm olabilmektedir fakat
svlama potansiyelinin ilk 10 metrede arand dnlrse yapnn bulunduu
konum ve taban alan bykl ekonomi ve zaman asndan eitli skntlar
yaratmaktadr. Bu yntemi mevcut binalarda uygulamak ise imkanszdr.Yeni yap
inas srasnda veya mevcut yaplarn zeminlerini glendirme durumlarnda
literatrdeki zemin iyiletirme metotlarna bavurulabilir. 17 Austos 1999 Depremi
nden sonra Adapazar Kentinin merkezini oluturan, ticaretin ve al-veriin youn
olarak yapld Tclar, Cumhuriyet, Semerciler, Kurtulu Mahalleleri nde
svlama sonucu ykmlarn olduu gzlenmitir. zellikle Adapazar Kentinin kalbi
tekil edilebilecek ve Cumhuriyet Mahallesinde bulunan ark Caddesi nde ykmlar
byk boyutlardayd. Adapazar Merkez Belediyesi arivinde yaplan aratrmalar
sonucu Adapazar nda en ok ta kolon uygulamasna rastlanmtr. Bunun yannda
Mini kazk, kazk, kum dren ve imento enjeksiyonu gibi yntemler de
kullanlmtr. Bu aratrma neticesinde aadaki sonulara ulalmtr ( Tablo 8.1).
Tablo 8.1. Adapazar nda yaplan yiletirme ekilleri ve saylar
iyiletirme ekli adet
ta kolon 23
mini kazk 3
kum dren 2
kazk 1
imento enjek. 1
136
yiletirme yntemlerinin en youn olarak uyguland blge Tclar Mahallesi dir.
Bu blge rnek olarak verilecekse ta kolon uygulama ekli olarak bata yer
almaktadr. Bu blgede uygulanan ta kolon aplar 25 cm den 50 cm ye kadar
kmaktadr. Zemin yapsna gre 5 ila 10 metre derinliklerde uygulanan ta kolon
ynteminin yan sra mini kazk, kum dren ve imento enjeksiyonu gibi yntemler
kullanlmtr. Uygulama asndan bu blgede uygulanan ta kolon yntemi
hakknda karakteristik bilgiler Tablo 8.2 de gsterilmitir.

Tablo 8.2. Tclar Mahallesi de uygulanan Ta kolon yntemleri hakknda genel bilgi

uygulama
ekli adet
min.
ap
max.
ap
min.
Derinlik
max.
Derinlik
Kullanlan dane ap
(cm)
ta kolon 838 25 50 5 10 0.5-4

Yaplan aratrmalar neticesinde yiletirme metotlar Adapazar nda bulunan 13
mahallede de uygulanmtr. Tablo 8.3 den de grld gibi iyiletirme yntemleri
en ok Tclar Mahallesinde yaplmtr.

Tablo 8.3. Adapazar nda yaplan iyiletirmeler

mahalle adet
karaosman 1
kurtulu 1
ozanlar 1
papuccular 1
sakarya 1
yahyalar 1
yenidoan 1
cumhuriyet 2
yaclar 2
orta 3
semerciler 4
yenign 5
tclar 7



137
8.1. Adapazar nda Yaplm yiletirme Metotlarndan rnekler

Bilindii gibi Zemin yiletirme Metotlarnn salkl uygulanabilmesi ve gvenilir
sonu verebilmesi iin kapsaml bir ekilde yaplm zemin ettlerine ihtiya vardr.
Aada bu yntemlerden bahsederken zemin ett rapor sonularna da yer
verilmitir. Bunun nedeni zemine gre en uygun metodun seilmesidir.

8.1.1. Kum dren uygulamas

lk uygulama rnei olan kum dren Tclar Mahallesinde yaplmtr. Daha nce
2002 ylndan yaplan zemin etd neticesinde binann bulunduu parselde svlama
tespit edilmitir. Temmuz-2005 ylnda svlama potansiyeline kar iyiletirme
filtreli akl kolon ile yaplmtr.


Yap 17 Austos 1999 Depremi nden sonra orta hasar statsne girmitir. Bina
dkkan st 4 kattr. Raporlarn deerlendirilmesinden sonra uygun iyiletirme
yaplmad zaman bir dahaki depremde sonucun kanlmaz olaca tespit edilmitir.

Zemin iyiletirme projesi tm bina etrafnda uygulanmtr. Fakat iki cephesi bitiik
nizam olduu iin uygulama dier iki cephede snrl kalmtr.

Bina temel zemin ile ilgili zellikler aada verilmitir (Tablo 8.4).

Tablo 8.4. Ett sonularna gre zemin durumu

Sondaj no numune no derinlik (m) Wn% LL PL PI Zemin snf
SK 1 SPT 1 1.50-1.95 35 NP NP NP ML
SK 1 SPT 2 3-3.45 35 NP NP NP ML
SK 1 UD 1 3,5-4 41 25 20 5 CL-ML
SK 1 SPT 5 7,5-7,95 22 NP NP NP SM
SK 1 SPT 7 10,50-10,95 35 41 25 16 CL

138
Zemin ett raporuna gre, yaplan SPT lmlerine gre ilk 5 metrede yumuak-kat,
5 metreden sonra sk, ok sk zemin olduunu gstermektedir. lk 5 metrelik
ksmda iyiletirme yaplmas uygun grlmtr. YASS seviyesi 1.80 m lerde
llmtr.

Burada kum dren uygulamasnn seilmesindeki ama; binann zemin emniyet
gerilmesi 80kPa dr ve bu deer hesaplamalar sonucu binaya gelen statik ve dinamik
gleri karlayacak ekildedir. Ta kolon uygulamas yaplsayd ayet zemin
sklanmasndan dolay zemin emniyet gerilmesinde art olacakt bu durumda
zemine yaplacak iyiletirme ekli sadece svlamaya kar bir tedbir olacak ekilde
kum dren olarak seilmitir.

Bilindii gibi ince kumlar, siltler ve dk plastisiteli killerde svlamann birinci
nedeni yer alt suyunun varl ve zeminin gevek yada yumuak olmasdr. Deprem
esnasnda dinamik ykler boluk suyu basncn arttrarak zeminin efektif gerilmesini
drmektedir. Bylece binalarda kmeler meydana gelmektedir. Bu binada ilk 5
metrelik ksmnda mevcut siltli kum yaps ( sondaj logu incelendiinde siltli kum
zeminde mevcuttur) ve YASS seviyesinin 1.80 lerde olmasndan dolay ilk 5
metrede iyiletirmeye gerek duyulmutur. Byle bir durumda boluk suyu basncn
azaltmak ve uygun ekilde drene etmek gerekmektedir. imdi bu durum iin 4 farkl
zm retilmektedir. Bunlar:

- Zemin ok kat-sert derecesinde sktrmak
- YASS seviyesine derinlere ekmek
- Zemin geirimsiz hale getirmek
- Zemin ierisinde su basncn ve/veya skmasn nlemek

lk uygulama baz nedenlerden dolay g ve ekonomik olmamaktadr. Bunun
nedeni:

Bir zemini kat-sert derecesinde sktrmak iin yksek enerjili darbe yapmak
gereklidir. Bu ilem mevcut binalarda imkanszdr. Ayrca yeni uygulanan bir
projede dahi Adapazar yerleim artlarnda bu tarz bir uygulama ciddi sorunlar
139
yarataca iin uygulama alan bulamayacak bir yntemdir. rnein; bu yntem iin
dinamik kompaksiyon uygulanacandan kacak titreimlerden dolay evredeki
bina temelleri zarar greceinden ve panik yaatacandan dolay bu yntem
uygulanamaz.

Yine Adapazar zemin artlarndan dolay ve YASS seviyesinin mevsim artlarndan
etkilendii gz nne alndnda YASS seviyesini drmek ekonomik olarak ok
zordur.

Silt ve ince kum boyutundaki zemin yapsn geirimsiz hale getirmek hem ekonomik
deil hem de dnyada az kullanlan bir teknolojidir. Halen Trkiye de uygulama
alan bulamamtr.

Bu durumda zemin ierisindeki boluk suyu basncn ykselmesine engel olmak ve
deprem srasnda svlamaya engel olmann en ekonomik ve ideal zm Amerika
ve Japonya da uygulanan ta kolon veya kum dren uygulamalardr. Bu projede kum
dren metodu seilmitir.

Kum dren uygulamas bina evresinde 2.00 metrede bir karelaj yerleim dzeni ile
imal edilmi ve kumlu silt ktlesi iinde bir drenaj a oluturulmutur.

Burada zeminde boaltma yaplmadan zemine art bir akl ktlesi baslmtr. Bu
ilem 2.00 metrede bir yapldndan zeminin ksmen zelliinin bozulmayaca
dnlmektedir. Mevcut binalarda temele zarar vermeden zemin suyunu drene
etmenin en iyi yolu bu ilemi darbesiz gerekletirmektir.

Kum drenler zeminin kvam el verdii ekilde yaplm ve binann konumu el
verdii ekilde 2.00 metrede bir deimektedir. akl boyutlar 0.4-5 cm lik temiz
malzemeden seilmitir. Tablo 8.5 de uygulanan kum drenlerin zellikleri detayl
bir ekilde grlmektedir.



140
Tablo 8.5. Yaplan kum drenler hakknda detayl bilgi


8.1.2. imento enjeksiyonu uygulamas


kinci uygulama rnei imento enjeksiyonu da Tclar Mahallesi nde Eyll-2000
ylnda yaplmtr.

Bina zemin + 4 katldr. Bina niform olarak 17 Austos Depremi nden sonra 15 cm
oturmutur. Bina kolon ve kirilerinde gzle grlr bir hasar olmad
vurgulanmtr. yiletirme metodu olarak zemini tama gcn arttraca
dnld iin imento enjeksiyonu seilmitir.

Zemin ett sonularna gre ilk 15 metre killi silt (ML) ve siltli kum (SM) dir.
llen SPT deerleri 15 den kktr ve svlamann ilk 10.00 m iinde
oluabilmesi dncesiyle imento enjeksiyonunun derinlii 10.00 m olarak
alnmtr.

Temel kirilerini zedelemeyecek ve radye temel demirlerine zarar vermemesi
dncesiyle 1.30-2.00 m arasnda deien aralklarla 74 adet sondaj kuyusu
almtr.

Burada gdlen ama imento hamuru mevcut malzemeyi iteleyerek delik
evresinde imento kolonlar meydana getirmektir ve bu suretle deprem esnasnda,
artabilecek gzenek suyu basncn indirgeyebilmektir.

imento kolonlar, zemin malzemesine gre ve tatbik edilen enjeksiyon basncna
gre farkl aplarda olumutur. imento kolonlarn oluturmak iin seilen
muhafaza borusu ap 7.6 cm dir.
Uygulama ise u ekilde yaplmtr:

ap(cm) Derinlik (m) Genilik (m) Adet akl Boyutu (cm) akl Miktar (m
3
)
7.5-12 5.00 2.00 10 0.5-4 0.61
141
Delgi ilemi tek aamal olarak muhafaza borusu ucuna Vidye taklmak suretiyle
yaplmtr. Her kuyu 10.00 metre kadar derinlie indiktekten sonra sondaja son
verilmi, muhafaza borusunun ii iyice temizlendikten sonra yukar 1.00 metre
ekilerek imento enjeksiyonuna balanmtr. Toplam 9 sefer her 1 metrede dar
ekilerek uygulama tamamlanmtr.

8.1.3 Mini kazk uygulamas

Mini kazk uygulamas Orta Mahalle de Eyll-2001 de yaplmtr. Bina bodrum +
5 katldr.

Zemin etd raporuna gre 0.60 metrede yapay dolgu, 0.60-2,70 metrede siltli kum,
2.70-5.20 metrede killi kum, 5.20-7.20 metrede kil ve daha sonra ki kademelerde
dk plastisiteli killi silt dir. SPTN deerleri ortalama 7-50 civarndadr. 3.5 metre
den sonra 14 n zerindedir. YASS seviyesi 90 cm dir. Ayrca 0.00-4.00 metreler
aras svlama potansiyeli tad belirtilmektedir. Zeminin atterberg limitleri
LL=29-38, PL=19-20, PI= 9-19 dur. Zeminin su ierii %28 civarndadr.
lk olarak binann mevcut 30 cm kalnlndaki radyesi el kraca ile 35 cm
almtr. Daha sonra mini kazk delgisi bina ii hidrolik rotary makinelerle, auger
yardmyla susuz olarak yaplmtr.

Delgi ilemi bittikten sonra alm olan kuyulara hazrlanm donat para para
indirilmitir. Donat filiz boylar minimum 50 alnmtr. Donat ile beraber 1 adet
birincil enjeksiyon hortumu ve 3 adet ikincil enjeksiyon hortumu donatya
balanarak indirilmitir.

Donat kuyuya indirildikten sonra 7-15 mm krma ta kuyuya doldurulmutur. Krma
ta kuyuya doldurulduktan sonra arlka su/imento oran 0.40 olan birincil
enjeksiyon hortumdan kuyuya uygulanmtr. Baslan enjeksiyon kuyu tabanndan
balayarak kuyuyu doldurmas salanmtr.

Birincil enjeksiyon ynteminden 6-7 saat sonra ikincil enjeksiyon yntemi yine 0.40
oranyla 10-15 bar basnla verilmitir. Bu enjeksiyonla gerekli mukavemet
142
kazanamam kazk betonunu paralayarak kazn d ynde genilemesini
salamtr.

Ett raporundaki zemin profiline gre 30 cm apnda ve 10 metre uzunluundaki tek
bir kazn maximum yk tama kapasitesi 27 ton olarak hesaplanmtr. Toplamda
77 adet mini kazk uygulanmtr.

Yap statik hesap sonularndan binann toplam arl W= 4111.976 ton dur. mal
edilecek mini kazklarn bu ykn yarsn tayaca eklindedir. Bu yzden bina
yknn yars 2055.98 ton dur ve her bir mini kazn gvenli bir ekilde 27 ton
yk tayaca dnlrse; 2055.98/27= 77 sonucuna ulalabilir.

Maximum yk tama kapasitesi olan 27 ton deerine u ekilde ulalabilir:

Q
max
= Q
u
+ Q
s

Q
u
: Kazk u tama kapasitesi (ton)
Q
s
: Kazk evresi boyunca tanacak yk miktar (ton)

Ap: Kazn alan
Cu: 65 kN/m
2
iin = 0.85 ( Bu deer leri temel Mhendislii 2004-2005 Ders
notlar sayfa 161 den alnmtr SA.)
Q
s
= * Cu * p * L
p : Kazn evresi
: Adezyon katsays
Cu : Zeminin drenajsz kayma mukavemeti
L : kazk boyu(m)
Q
u
= 9 * 85 * ( * 0,30
2
/ 4 ) = 41.38 kN
Q
u (emniyet)
= 41.38 / 3 = 13.79 kN
Q
S
= 0,85 * 65 * * 0,30 * 10 = 521.12 kN
Q
s (emniyet)
= 521.12 / 2 = 260.56 kN
Q
em
= 260.56 + 13.79 = 274.35 kN = 27.435 ton
Buda yaklak olarak 27 ton dur.
Son olarakta kazk donats hesab yaplmak istenirse:
Q
u
= 9 * Cu * Ap
143
A
s
=
min
* A
c

A
s
: Toplam donat alan (cm
2
)

min
: Minumum donat oran
A
c
: Kazk Alan (cm
2
)
A
s
= ( * 0,30
2
/ 4 ) * 0,01 = 7.06 cm
2

6 14 ( 9.24) > 7.06 olduundan bu donat seilmitir. Etriye ise 8 / 15 dir.

8.1.4. Ta kolon uygulamas

Ta kolon uygulamas Tclar Mahallesi nde Temmuz-2004 ylnda yaplmtr.
Bina 4 katl olup orta hasar statsne girmektedir. Uygulanacak olan ta kolonun
amac zeminin tama gcn arttrmak, zemini granler malzemeyle doldurmak ve
ta kolonlar dey dren vazifesi grdrmektir.

Yaplan zemin ettleri sonucunda zeminin yaps aadaki ekildedir (Tablo 8.6).

Tablo 8.6. Ta kolon uygulamas yaplan zeminin yaps

derinlik (m) tanm zemin snf SPTN
1.5-1.95 Kumlu Silt ML 8
3.0-3.45 Kumlu Silt ML 12
4.50-4.95 Kumlu Silt ML 13
6.0-6.45 Siltli Kum SW-SM 37
7.50-7.95 Siltli Kum SW-SM 47
9.50-9.95 Siltli Kum SM 45
12.00-12.45 Siltli Kum SM 48
14.5-14.95 Siltli Kum SM 50+

Zemin ett raporlar incelendiinde Ml biriminin ince tane oran % 2-11 arasnda
deimektedir. Bu da svlama riskini arttrmaktadr. Blgede YASS seviyesi 1.65 m
olarak llmtr. 6.00-9.95 metreleri arasnda geilen SW-SM birimin laboratuar
verileri incelendiinde akl orannn yksek ve arazide yaplan SPTN deneylerine
gre de sk zemin snfna girdii grlmtr. Bu incelemeden dolay bu derinlikte
svlama olmayaca kanaatine varlmtr. 9.50 den sonra grlen siltli kum (SM)
yapsndaki zeminin su ierii olduka dk ve SPTN deerleri 50 civarndadr.
144
Bu veriler nda blgede 0.00-6.00 metreler arasnda svlama potansiyeli vardr.

Yaplacak olan ta kolonun zellikleri Tablo 8.6 da gsterilmitir.

Tablo 8.7. Ta kolon uygulamas iin genel zellikler

ap (cm) Derinlik (m) Aralk(m) Adet akl Boyutu (cm) Kullanlan akl(m
3
)
30-40 8 1.5-2.5 48 0.5-4 27

Ta kolonlar sktrma esnasna gre yapldndan zemininde skaca
beklenmektedir. Ta kolonlar aralklar 2.00 ila 5.00 m arasnda yaplmas literatrde
vurgulanmtr. Bu uygulamada ta kolon mesafeleri genelde merkezden merkeze 2.5
metre mertebesindedir. Sktrma esasna gre yaplan ta kolon aplar 60 cm
civarna kmtr. Fakat uygulamada mevcut binaya zarar verme dncesi gz
nnde bulundurularak kullanlan makinenin zellikleri 30 cm ye gre
ayarlanmtr. Alan kuyularda sktrma ilemi bittikten sonra herhangi bir deprem
annda yer alt suyunun drenaj iin kuyu zerleri zgara ile kapatlmtr.

Aada Adapazar nda en ok kullanlan yntem olan ta kolon kesiti grlmektedir
(ekil 8.1).

145


ekil 8.1. Adapazar zeminlerine uygulanan ta kolon kesiti


8.2. Zemin yiletirme Metotlarnn Adapazar nda Uygulanabilirlii

yiletirme metotlarnn Adapazarnda uygulanabilirliine gemeden nce Tablo
8.8 deki bilgilerden yararlanlabilir. Bu bilgiler nda ve Tablo 7.4 deki bilgilerle
beraber pilot blgelerde uygun zemin iyiletirme metotlar, yap yaplmadan nce
veya mevcut yapy glendirmek iin ve zemin ett raporlarna gre uygun bir
metot seilebilir.


146
Tablo 8.8. Dane aplarna gre zemin iyiletirme metotlar



Bu tez kapsamnda toplam 20 adet zemin iyiletirme metodundan bahsedilmitir. Bu
metotlar gerek Trkiye de gerek Avrupa ve Amerika da ihtiyaca cevap verecek
ekilde eitli sanat yaplarnda kullanlmaktadr. Fakat bu yntemlerden bir ksm
maliyet asndan ve iyiletirecek blgenin eitli stratejik konumlarndan dolay
ehir merkezinde ve mevcut yaplarda glendirme yoluna gidildii zaman bu
blgelerde uygulamak imkanszdr ve bu yntemlerden bir ksm istinat duvarlarnda,
evlerin stabilitesinde kullanlmaktadr. Adapazar gibi YASS seviyesi yksek ve
mevsimsel yalara gre srekli deien yer alt su seviyesi nedeniyle ve alvyon
zeminlerin yaps gerei bu blgelerde seilecek metodun ileride fayda
salayabilmesi iin zemin iyi ett edilmelidir. Aksi takdirde yaplacak yntem zaman
ve ekonomi asndan eitli zararlara yol aabilmektedir. Tablo 8.9 de pilot
blgelerde uygulanabilir ve uygulanamaz iyiletirme yntemleri grlmektedir.



147
Tablo 8.9. Adapazarn da Zemin yiletirme Metotlarnn Uygulanabilirlii

yiletirme Metodu Uygulanabilirlii Aklama
Vibrokompaksiyon Uygulanabilir naat Yaplmadan nce uygulanabilir.
Kum Sk. Kazklar Uygulanabilir naat Yaplmadan nce uygulanabilir.
Kompaksiyon Kazklar Uygulanabilir naat Yaplmadan nce uygulanabilir.
Dinamik Kompaksiyon Uygulanamaz ehir merkezinde uygulanmas dinamik
etkilerden dolay evre binalarda hasara
yol aar ve panik yaatr
Patlatma Uygulanamaz ehir merkezinde uygulanmas dinamik
etkilerden dolay evre binalarda hasara
yol aar ve panik yaatr
n ykleme Uygulanabilir ehir merkezinde uygulanmas maliyet ve
zaman asndan sknt yaratabilir
Dey Drenler Uygulanabilir htiyaca gre uygulanabilir. YASS
seviyesini drmek Adapazar gibi bir
kentte uygun olmayabilir
Istma Uygulanamaz Geici bir zmdr. Maliyet asndan
ekonomik deildir
Soutma Uygulanamaz Geici bir zmdr. Maliyet asndan
ekonomik deildir
Geosentetikler Uygulanabilir naat srasnda temel izolasyonu veya yol
inaatlarnda kullanlabilir.
Mini Kazklar Uygulanabilir ehir Merkezinde uygulanabilir
Fore Kazklar Uygulanabilir ehir Merkezinde uygulanabilir
Zemin ivileri Uygulanabilir stinat Duvar Yapmnda uygulanabilir
Donatl Zemin Uygulanabilir stinat Duvar Yapmnda uygulanabilir
Derin Kartrma Uygulanabilir naat balamadan nce uygulanabilir
Ta Kolonlar Uygulanabilir ehir Merkezinde uygulanabilir
Enjeksiyon Uygulanabilir ehir Merkezinde uygulanabilir

Tablodan da anlald gibi bahsi geen bir ok yntem Adapazar ehir merkezinde
ve pilot blgelerde ihtiyaca cevap verecek ekilde uygulanabilir. Bu yntemlerden
Dinamik Kompaksiyon ve Patlatma daneli zeminlerde oturma ve svlama asndan
ok byk faydalar salamaktadr fakat ehir merkezlerinde uygulanabilirlii
imkanszdr. Istma ve soutma yntemleri ise geici zmler sunmaktadr. Tnel
inaat gibi kompleks yaplarda hareketli YASS seviyesini kontrol altna almak iin
uygulanmaktadr. Bunlarn dnda dier yntemler yaplacak yap ve zemin
zelliklerine gre veya ev stabilitesinde, istinat duvar yapmnda kullanlabilir.
148
Fakat bu yntemler ekipman, i gc, saha snrlamalar, zaman ve ekonomi
asndan deerlendirildiinde uygulanabilir yntemleri daha da kstl hale
getirmektedir. rnein; n ykleme metodu oturmalar kontrol altna alma ve
hzlandrma asndan dey drenlerle kullanlmaktadr fakat zaman asndan
ekonomik deildir. Tablo 6.4 incelendiinde s temel uygulanacak blgelerde hakim
zemin snf kohezyonlu yani ince taneli zemindir. 5 metreden sonraki zemin pilot
blgelerde yerini kumlu zemine brakmaktadr. Bu zemin snflar, YASS seviyeleri
gz nne alnarak pilot blgelerde zemin iyiletirme metotlarnn seimi Tablo 8.9
da verilmitir.

Tablo 8.10. Pilot blgelerde uygulanabilecek iyiletirme metotlar
Yntem Aklama
zellikle YASS seviyesi altnda kalan 5 metreden sonraki zeminler
Vibrokompaksiyon iin uygundur. Svlama potansiyeli gzlenen yerlerde kullanlabilir
Yumuak zeminlerde ve svlama potansiyeli gzlenen yerlerde
Kum Sk. Kazklar uygulanabilir.
Komp. Kazklar Daneli zeminlerde uygulanabilir
nce Daneli zeminlerde uygulanabilir. Zaman asndan ekonomik
n ykleme deildir.
nce daneli zeminlerde suyu drene etmek iin kullanlabilir.
Dey Dren
Her trl uygulamada eitli amlar iin uygulanabilir.
Geosentetikler
stinat duvarlar, ev stabilitesinde kullanlabildii gibi yap temellerinin
Mini Kazklar glendirilmesinde kullanlabilir.
Tama gcn artrmak ve stabilite salamak iin kullanlabilirler
Fore Kazklar
stinat duvar ve ev stabilitesinde kullanlabilirler
Zemin ivileri
stinat duvar ve ev stabilitesinde kullanlabilirler
Donatl Zemin
Her trl zeminde tama gc, oturma kontrol ve svlamann
Derin Kartrma nne gemek iin kullanlabilirler
Kohezyonlu zeminlerde zellikler tama gcn arttrmak ve
Ta Kolonlar svlamay ortadan kaldrmak iin kullanlabilirler
Her trl zeminde tama gc, oturma kontrol ve svlamann
Enjeksiyon nne gemek iin kullanlabilirler

149
Pilot blgelerde bu yntemlerden sadece Kum dren, Mini kazk, Ta Kolon ve
imento enjeksiyonu uygulama sahas bulmutur. Bu uygulamalardan bir ou
mevcut bina temellerinde uygulanmtr.

Bu yntemlerin salkl sonu verebilmesi iin uygulanacak deney teknikleri ve
uygulama esnasnda kullanlacak ekipman ve izlenecek yol nem kazanmaktadr.
Fakat iyiletirme metotlarnn mevcut bir standard bulunmamaktadr. Oysaki bu
metotlar uygun ekilde yapldnda ekonomi, zaman ve zellikle salamlk
asndan gvenilir sonular vermektedir.
























150











BLM 9. SONULAR


- Adapazar tamamen nehir kelleri zerinde kurulu derelerin getirip biriktirdii
alvyon karakterli bir ovadr. Adapazar zmit Krfezinden balayan Hendee kadar
uzanan bir knt havzas iindedir.

- Adapazar gnmze kadar Sakarya Nehri nin etkisinde kalmtr. Zaman zaman
bu nehir tam yatak deitirmitir. Bu yzden Adapazar Ovas alvyon ile temsil
edilir.

- Adapazar 1. derece deprem blgesidir. 17 Austos Depremi ile Adapazar zemin
yapsnn gerek anlamda byk bir tehlike tad anlalmtr. Adapazar Kent
merkezinde ve zellikle seilen pilot blgelerde zemin zellikleri yaplamaya okta
elverili deildir.

- 17 Austos sabah saat 3.02 de meydana gelen deprem, karada zmit krfezi ile
Dzce gneybats arasnda yaklak 120 km uzunluunda bir yzey kr meydana
getirmi olup bu krk zerinde 4.2 m ye varan sa-yanal yer deitirmeler meydana
gelmitir.

- Fayn yzey krna ok yakn mesafede, hatta dorudan fay kr zerinde
bulunmasna ramen deprem sarsntlarndan daha az etkilenen salam zeminlerdeki
yaplarn ounda lmcl hasarlarn olmad grlmtr. Buna karn, depremin
merkez ss ve fay krndan uzakta olmasna ramen jeolojik anlamda depreme
kar dayanmsz olan zeminlerin ounda toplu lmle sonulanan ykntlarn
meydana geldii izlenmitir.

- Depremde meydana gelen can kayb ve hasarn esas nedeni, blgedeki
yaplamann youn olarak depreme kar ok zayf jeolojik zeminde olmas ile
151
ilgilidir. Bu yzden magnitt olarak 7.4 ile ifade edilen deprem Adapazar gibi
zemin zelliklerine sahip blgelerde iddet olarak ok daha fazla etkilenmitir.

- Svlama sonucu kent merkezinde; Tclar Mahallesi, ark Caddesi, Cumhuriyet
Mahallesi, Kurtulu Mahallesi, Sedat Krtetepe Caddesi ve Adnan Menderes Caddesi
boyunca kaldrmlar kalkm ve binalarn zemin katlar ise zemin iine
gmlmlerdir. Bu semtlerde svlama nedeniyle ar betonarme yaplarn nemli
bir blm; yana, ne veya geriye yatarak, devrilerek, oturmaya maruz kalarak ve
zeminin iine kerek hasara uram veya yklmtr. Binalar temellerinden
sklerek devrilmi ve komu binalarn zerine doru yan yatmlardr, farkl
ynlere doru yan yatma ve devrilmeler, baz binalarn ayakta kalmasn salamtr.
Bir ok blgede tama gc kayplarna rastlanmtr.
- Seilmi olan pilot blgeler Adapazar Kenti nin merkezini oluturan nfus olarak
en youn olduu blgelerdir. Bu blgelerde svlama, tama gc kayplar
gzlenmitir. Svlama daha ok srasyla Siltli kum, kumlu silt, killi silt gibi
birimlerde gzlenmitir.
- Bu pilot blgelerde ortalama YASS seviyesi 2.17 metre, ortalama zemin emniyet
gerilmesi 0.74 kg/cm
2
dir. Pilot blgelerde ilk 4.5, 6 ve 7.5 metrelerde, hatta ilk 12
metrede svlama gzlenmitir.
- Pilot blgelerde hakim zemin snflar Tablo 6.4 de grlmektedir. lk 5 metrede
silt ve killi zeminler hakimken 5-10 metre arasnda zemin yaps yerini kumlu
zeminlere brakmtr.
- Bu tez kapsamnda literatrde bulunan zemin iyiletirme metotlarndan
bahsedilmitir. Fakat bu metotlardan bir ksm pilot blgelerin ile merkezinde
bulunmasndan dolay ve bir ksm geici zmler sunduu iin uygulanmas
imkanszdr. Bu metotlardan patlatma ve dinamik kompaksiyon ile stma ve soutma
ilemleri bu blgelerde uygulanamaz. Bunun yannda vibrokompaksiyon, kum
sktrma kazklar, kompaksiyon kazklar, n ykleme, dey dren, geosentetikler,
fore kazklar, derin kartrma, ta kolon ve enjeksiyon yntemleri uygulanabilir.
152
- Uygulanabilir metotlardan bir ksm gerek zaman gerek ekonomi gerekse mevcut
sahann darl bakmndan uygulamada sorun tekil edebilmektedir.
- Bugne kadar pilot blgelerde ta kolon, kum dren, mini kazk ve imento
enjeksiyonu gibi yntemler kullanlmtr.
- yiletirme metotlarnn salkl sonu verebilmesi; uygun metodun seimi ve
izlenecek yollun doru seilmesiyle mmkndr. Uygun metot seilmeden nce
gerekli mhendislik almalar yaplmal ve metodun faydas uygun arazi ve
laboratuar deneyleri ile kontrol edilmelidir.
- Adapazar kent merkezi ve seilen pilot blgelerde gerek zemin gerekse yapsal
nlemler alnmad takdirde olas bir depremde karlaacak sonu 17 Austos 1999
Depremi nden farkl olmayacaktr.












153



BLM 10. TARTIMA VE NERLER

Seilmi pilot blgeler ve Adapazar alvyon karakterli bir ovadr. Bu ovadaki zemin
yaps olas depremlerde dinamik kuvvetleri arttrc rol oynamaktadr. Bunun en
arpc rnekleri 17 Austos 1999 Depreminde grlmtr. KAF hattna daha yakn
blgelerde ykmlar daha az olmasna ramen bu hatta daha uzak olan Adapazar bu
depremde ok daha fazla hasar grm ve magnitd olarak byk depremlere sahne
olmutur.
Adapazar hzl gelien bir kent olduundan dolay hzl ve arpk kentleme kimi
zaman kontrol altna alnamamtr. Deprem gz ard edilemeyecek bir doa olaydr.
nsanolu bu doa olayna kar ou zaman savunmasz kalacaktr ancak bu daa
olaynn etkisini en aza indirmek gelien teknoloji ve mhendislik hizmetleriyle
mmkndr.
Depremden sonra Adapazar nda bodrum + 2 kata kadar iskan verilmeye baland.
Bunun yannda parsel baznda zemin etd uygulamasna geildi ve gerek duyulduu
takdirde zeminle ilgili problemlerle karlaldnda 2 metre kaz ve 50 cm dolgu
yapmna bavuruldu ve daha salam dncesiyle ehir Karaman ve Camili
blgelerine kaydrlmaya alld.
lk etapta doru bir uygulama gibi grlen bu nlemler aslnda gelien teknoloji ile
birlikte mhendislik zekasna ters dmektedir. Adapazarn da o gnn artlarnda
yaplm, zemin zellikleri ve deprem gerei gz ard edilmi bir ok bina ayakta
kalmtr. Bunun yannda ayakta kalmay baarm ok katl (4 veya 5 katl) binalarn
yanna bodrum + 2 kat uygulamas gvenlik asndan olas depremlerde tehlike arz
etmektedir.
Gn kurtarc zmler yerine hzla gelien kentlerde kalc zmler oluturmak
ok daha doru bir karar olacaktr.
154
Bu tez kapsamnda bir ok zemin iyiletirme metotlarndan bahsedilmitir. Bu
metotlarn bir ou gelimi lkelerde baaryla uygulanmasna ramen hala bir
standarda balanmamtr. Hzla gelien teknolojiyle bu metotlar bir ok yerde kalc
zmler oluturacak ekilde gerek ekonomi gerekse zaman asndan bir ok
faydalar salamaktadr.
Artk deprem gerei gz ard edilmemeli ve binalar zeminden balayarak en kt
artlara hazr hale gelecek ekilde ina edilmelidir.

























155



KAYNAKLAR


[1] ARIK, F., Zemin Svlamas, (Liquefaction), 2004

[2] BAKIR, B. S., Yerel Zeminlerin Sismik Yap Hasarna Etkileri zerine Bir
Deerlendirme, MO Ankara ube Blteni, Ankara, 2005

[3] BARGU, S. ve YKSEL, F.A., zmit Krfezi 'nin Kuvaterner deniz dibi
kellerinin dalm ve zellikleri (KB Trkiye). Trkiye Jeoloji Kurultay
Blteni 8, 169-187, 1993

[4] BARKA, A. and GLEN, L., Age and total displacement of the North
Anatolian fault zone and its significance for the better understanding of
tectonic history and present day dynamics of the Eastern Mediterranean
region, abstract book of Melih Tokay Geology Symposium, 87, 57-58,1987

[5] BARKA, A., and CADINSKY-CADE, K., Strike-slip fault geometry in
Turkey and its influence on earthquake activity. Tectonics, 7, 663-684,1988

[6] BARKA, A., The North Anatolian Fault. Annales Tectonicae, 6, 164-199,
1992

[7] BARKA, A., Neotectonics of the Marmara region. In Active Tectonics of
NW Anatolia-The Marmara Poly-project, Schindler and Pfister (eds.), VDF,
ETH Zurich, 55-87, 1997

[8] Bell, F.G., Engineering Treatment of Soils, E&FN Spon., 1993

[9] BLGN, T., Adapazar Ovas ve Sapanca Oluunun Alvyal Morfolojisi
ve Kuvaternerdeki Jeoforfolojik Tekaml, st. ni. Edebiyat Fak. Yaynlar,
No: 2572, stanbul, 1984

[10] BOL, E., Adapazar Zeminlerinin Geoteknik zellikleri, Doktora Tezi, SA,
Fen Bilimleri Enstits, 2003

156
[11] BOULANGER, R.W., and HAYDEN, R.F., Aspects of Compaction
Grouting of Liquefiable Soil, Journal of Geotechnical Engineering , ASCE,
Cilt 121, No.12, 1995

[12] BROWN, R.E., Vibroflotation compaction of cohesionless soils. Proc.
American Society Civil Engineers, Journal Geotechnical Engineering
Division,103 (GT12), 1437-51,1977

[13] CERT, O., SEZEN, F., NURLU, M., ZSARA, V., SARA, N. ve
BATMAN, B., Adapazar ve yakn yresinin neotektonik zellikleri, 47.
Trkiye Jeoloji Kurultay, bildiri zleri kitap, 168, 1994

[14] EMRE, ., ERKAL, T., TCHEPALYGA, A., KAZANCI, N., KEER, M.,
NAY, E., Dou Marmara Blgesinin Neojen-Kuvaternerdeki Evrimi, MTA
Dergisi 120, 233-258, 1998

[15] ERGUN, U., ZKAN, Y., NALP, A., KEEL, A., Parsel Baznda Zemin
Temel Ettleri ve Zemin yiletirme leri Hakknda Ynetmelik Tasla n
Raporu, Afet leri Genel Md., 2005

[16] ERN, S., Sapanca Glnn Derinlik Haritas ve Morfometrisi, Trk
Corafya Dergisi, Say XI-XII, Ankara, 1949

[17] ERKEN, A., The Role of Geotecnical Factors on Observed Damage in
Adapazar, XV ICMGE Satelite Conference on Lessons Learned from Recent
Strong Earthquakes, stanbul, 2001

[18] ERKEN, A. ve di., 17 Austos Kocaeli Depreminde Adapazarnda Oluan
Hasar zerinde Yerel Zemin Koullarnn Etkisi, Trk Deprem Vakf
Aratrma Projesi, Proje No: 00-AP-113,2001-2003

[19] ERKEN, A., OKAN, R., ERDEM, A., 17 Austos 1999 Kocaeli Depreminde
Adapazarnda Yeralan Zeminlerin Davran, V. Ulusal Deprem Mh.
Konferans, stanbul, 2003

[20] ESSLER, R.D., DROOFF, E.R., and FALK, E., Compensation Grouting:
Concept, Theory and Practice. Advances in Grouting and Ground
Modification, ASCE, GSP No.104, pp. 1-15, 2000

[21] GALLAVRES, F., Grouting Improvement of Foundation Soils Grouting,
Soil Improvement and Geosynthetics, Geotechnical Special Publication,
ASCE, Vol 1, s. 1-39., 1992

157
[22] GKEN, R., Sakarya ve Marmara Blgesi, zyrek Yaynlar,
stanbul, 1990

[23] HUNT, r. E., Geotechnical Eng. Analysis and Evaluation, 1986

[24] NANDIK, H., Adapazar Ovas ve evresinin Joemorfolojik Etd, stanbul,
1953

[25] KASAPOLU, K. E., ULUSAY, R., GKEOLU, C., SNMEZ, H.,
BNAL, A., TUNCAY, E., 17 Austos 1999 Dou Marmara Depreminin
Jeoteknik Saha nceleme Raporu, H. . Mh. Fak., Uygulamal Jeoloji
Anabilim Dal, Ankara, 1999

[26] KAYA, ., SAROLU, E., MUSAOLU, N., Depremin Neden Olduu Ar
Hasarn ehir Alanna Etkisinin Uzaktan Alglama Verileri ile Belirlenmesi,
TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, 10. Trkiye Harita Bilimsel
ve Teknik Kurultay, Ankara, 2005

[27] KAYABALI, K., Geoteknik Deprem Mhendislii, Ankara, 2003

[28] KETN, ., Uber die tectonisch-mechanischen folgerungen aus den grossen
Anato-lischen Erdbeben des letzten Dezenniums, Geologie Rundsh, 36, 77-
83, 1948

[29] KKU, H., YOSHDO, N., YASUDA, S., IRSAWA, T., NAKAZAWA, H.,
SHMZU, Y., ANSAL, A., ERKEN, A., In-Situ Penetration Test and Soil
Profiling in Adapazar, Turkey, XVICSMGE TC4 Satellite Conference on
Lessons Learned from Recent Strong Earthquakes, stanbul, 2001

[30] KORALl, H. ve ERYILMAZ, M., zmit Krfezi 'nin tektonii. zmit Krfezi
'nin Kuvaterner stifi, E. Meri (ed.), 277-283, 1995

[31] LAHN, E., Trkiye Gllerinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi Hakknda Bir Tr
Ett, MTA Enst. Yaynlar, Seri B, No: 12, Ankara, 1948

[32] MER, E., Marmara Denizi Aratrmalar, Workshop-III, Deniz Jeolojisi
Ulusal Aratrma Program, Tbitak-MTA, 1997

[33] MTA, Sakarya linin evre Jeolojisi ve Doal Kaynaklar, MTA Genel
Mdrl Jeoloji Ettleri Dairesi, Ankara, 1998

[34] NALAKAN, M. S., Problemli Zeminlerde Geoteknik zmler, Trkiye
Mhendislik Haberleri, Say 430, 2004
158
[35] NURLU, M., Batman, B., Chorowicz, J. and Gen, M.A., A geometrical
approach relating to the movement mechanism of North Anatolian Fault
Zone, International Symposium on the Geology of the Black Sea region,
Erler, A., Ercan, T., Ergzer, B. and ren, S. (ed), Ankara, 283-291, 1995

[36] NURLU, M., CERT, O., 17 Austos 1999 Glck Depreminin Tektonik
Konumu, Afet leri genel Md. Deprem Aratrma Dairesi, Ankara, 1999

[37] OKAN, R., Fore Kazk-Jet Groutlu Bir ksa Uygulamas, TMH, Say 430,
2004

[38] OKAY, A., DEMRBA, E., KURT, H., OKAY, N., and KUU, ., 1999,
An active, deep marine strike-slip basin along the North Anatolian Fault in
Turkey. Tectonics, 18, 129-148, 1999

[39] PECK, W., Die Tectonischen Grndzge Westkleinasiens, Stuttgart, 1918

[40] PFANNENSTIEL, M., Die diluvialen Entwicklungsstadien und die
Urgeschichte von Dardanellen, Marmarameer und Bosphorus, Diluvial-
Geologie und Klima, Geologische Rundshau, Band 3/4, Helf 7/8, Stuttgart,
1944

[41] RISH, C., Der Sabandjasee und Seine Umgebund, Gotha, 1909

[42] SALAMER, G. ve di., 17 Austos 1999 Kocaeli Depremi, T n
Deerlendirme Raporu, 1999

[43] SAITO, A., Characteristics of penetration resistance of a reclaimed
sandy deposit and their change through vibratory compaction. Soils and
Foundations,17, 32-43, 1977

[44] SAKIN, M. ve BARGU, S., zmit Krfezi gneyindeki Ge Pleyistosen
(Tireniyen) kel stratigrafisi ve blgenin neotektonik zellikleri. Trkiye
Jeoloji Blteni, 32(1-2), 51-64, 1989

[45] SEYMEN, ., Kelkit vadisi kesiminde Kuzey Anadolu Fay zonunun tektonik
zellii, T maden fakltesi yayn, 192 s., 1975

[46] SPAHOLU, S., Kuzey Anadolu fay zonu ve evresinin deprem
etkinliinin incelenmesi, Deprem Aratrma Blteni, Ankara, 45, 5-138.,
1984

159
[47] SNBL, A. B., Adapazar Zeminlerinde Svlama Unsurlarnn
Belirlenmesi ve Svlamann nlenebilmesi iin zmler Gelitirlmesi,
Yksek Lisans Tezi, SA, Fen Bilimleri Enstits, 2004

[48] AROLU, F., Age and offset of the North Anatolian fault, METU journal
of pure and applied sci., 21, 1-3, 65-79 p, 1988

[49] TANMOTO, K., Introduction to the Sand Compaction Pile Method
asApplied to Stabilization of Soft Foundation Grounds. Division of Applied
Geomechanics, GSIRO, Technical Report No.16, Australia, 1973

[50] TATAR, Y., Tectonic structures along North Anatolian fault zone, Northeast
of Refahiye (Erzincan), Tectonophysics, 29, 401-409, 1975

[51] TCHIHATCHEFF, P., Asie Mineure, Geologie, I, II, III, Paris, 1867-1869

[52] TENGR, A.M.C., GRR, N. and TARODLU, F., Strike-slip faulting and
related basin formation in zones of tectonic escape:Turkey as a case study,
Strike-slip deformation, basin formation and sedimentation, Biddle, T.R. and
Christie-Blick, N. (ed.),Soc. Econ. Paleontol. Mineral., Special publication,
37, 227-264, 1985

[53] TEXIER, C., Asie Mineure, Paris, 1862

[54] TOKAY, M., Kuzey Anadolu Fay zonunun Gerede ile Ilgaz arasndaki
ksmnda jeolojik gzlemler, Kuzey Anadolu fay ve deprem kua
simpozyumu, Ankara,12-29, 1973


[55] TSE, naat Mhendisliinde Zeminlerin Snflandrlmas, TS 1500, Ankara,
2000

[56] TSUKAMATO, Y., ISHIHARE, K., NAKAZAWA, H., YASUDA, S.,
HORIE, Y., Sol Properties of the Deposits in Adapazar from Laboratory
Tests, XV ICSMGE TC+ Satellite Conference on LEssons Learned from
REcend Strong Earthqakes, stanbul, 2001

[57] TUNDEMR, F., Temel Zeminlerinin Enjeksiyonla yiletirilmesi, Trkiye
Mhendislik Haberleri, Say 430, 2004

[58] TUROLU, H., Zemin Svlamasnn 17 Austos 1999 Depreminde
Adapazarndaki Hasara Etkisi, ST. N., Edebiyat Fak., Corafya Blm,
Corafya Dergisi, Say 12, stanbul, 2004

160
[59] WARNER, J., ve BROWN, D.R., Planning and Performing
CompactionGrouting, Journal of the Soil Mechanics and Foundations
Division, ASCE,Vol 100, No. GT6, s. 653-666, 1974

[60] http://tr.wikipedia.org/wiki/sakarya

[61] www.adapazari.bel.tr/galeri.php?pid=270&uk=13&ak=43&uk2=32

[62] www.adptso.org.tr/atso/sakarya.asp?Icerik=Genel

[63] www.angelfire.com/ne/rastgele/harita.html

[64] www.atso.org.tr/dergi/agust7.htm

[65] www.cedgm.gov.tr/10yildaced/e_harita_iller_uydu/1sakarya1.jpg

[66] www.civilturk.com/default.asp?PG=196

[67] www.civilturk.com/default.asp?PG=177

[68] www.mta.gov.tr/deprem/abaf.asp

[69] www.deprem.gov.tr/depbolge/sakarya.gif

[70] www.deprem.gov.tr/rapor/sekil/sekil3.jpg

[71] www.deprem.gov.tr/rapor/rapor.htm

[72] www.dsi.gov.tr/cocuk/tricold/gokcekaya

[73] www.fotografgalarisi.net/details.php?image_id

[74] www.geotechnics.com/vdinstall.htm

[75] www.geotechnics.com/vertical.htm

[76] www.hidro.hacettepe.edu.tr/duyurular/hid351F12HLD/zamanced.jpg

[77] www.imtek.com.tr/webtr/zeminkons.htm

161
[78] www.imtek.com.tr/webuk/services.htm

[79] www.insaatforumu.com/forum

[80] www.istanbulteknik.com/2002/orgusuz.html

[81] www.kiptas.com.tr

[82] www.marmaraplastik.net/TR/geomembran.asp

[83] www.mta.gov.tr/deprem/abaf.asp

[84] www.mta.gov.tr/deprem/afet.asp

[85] www.mta.gov.tr/deprem/can.asp

[86] www.mta.gov.tr/deprem/zemin.asp

[87] www.mta.gov.tr/deprem/zemin.jpg

[88] www.shcek.gov.tr/portal/dosyalar/turkiye/sakarya.gif

[89] www.sakaryayenigun.com/images/harita.jpg

[90] www.sakaryaemniyet.gov.tr/sakarya/idari/harita.jpg

[91] www.sakaryapolis.gov.tr/sakarya/cografi/cografya.asp

[92] www.sakarya.pol.tr/deprem/resimler/resim.asp

[93] www.sanalgazete.com.tr/gazete/vol04no04/s09/m01.htm

[94] www.sanayitesisleri.com/vibrokompaksiyon.asp

[95] www.sanayitesisleri.com/sondajkaziklar.asp

[96] www.sistek2000.com/aplication_idl.html

[97] www.sistek2000.com/product_id10.html

162
[98] www.temelkon.com.tr/faaliyetler.html

[99] www.temeltas.com.tr/cal.konu/forekazik/im-010.jpg

[100] www.temeltas.com.tr/cal.konu/forekazik/im-006.jpg

[101] www.temeltas.com.tr/cal.konu/forekazik/im-004.jpg

[102] www.temeltas.com.tr/cal.konu/jetgrout/img009.jpg

[103] www.temeltas.com.tr/cal.konu/zemin_ci.htm

[104] www.temeltas.com.tr/tur.main.htm

[105] www.temeltas.com.tr/cal.konu/zem-civi/img006.jpg

[106] www.temeltas.com.tr/cal.konu/zem-civi/img008.jpg

[107] www.temeltas.com.tr/cal.konu/jet.htm

[108] www.zemintas.com.tr/10_katalog.pdf

[109] www.zeminmuhendislik.com/forekazik.htm

















163



EKLER
































164




EK A PLOT BLGELERDEK YIKIMLARA AT DEPREM
RESMLER





EK A.1. Adnan Menderes Caddesi -1
















165















EK A.2. Adnan Menderes Caddesi-2




















166















EK A.3. Bulvar-1




















167




















EK A.4. Bulvar-2

















168












EK A.5. ark Caddesi-1












169


















EK A.6. ark Caddesi-2

















170


















Ek A.7. Sedat Krtatepe Caddesi-1

















171
















EK A.8. Sedat Krtatepe Caddesi-2

















172


EK B ZEMN YLETRMELER LE LGL RESMLER







EK B.1. Jet Grout Nozzlelarndan kan Su Jeti Grnm












173


















EK B.2. Jet Grout kolonlar


















174


















EK B.3. Jet grout yapmnn ematik grnm



















175























EK B.4. Zemin ivisi yntemi iin delme ilemi
















176






















EK B.5. Deliklerin enjeksiyonla temizlenmesi


















177




















EK B.6. Donatnn deliklere yerletirilmesi



















178





ZGEM


Erturul ZTRK 13.11.1979 ylnda Adapazar nda domutur. lk orta ve lise
renimini Adapazar nda tamamlamtr. 1997 ylnda Sakarya niversitesi,
Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm nde lisans eitimini almaya
hak kazanmtr. 2002 ylnda lisans eitiminden mezun olmutur. 2004 ylnda
Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Geoteknik Bilim Dal nda yksek
lisansa balamtr. Halen zel bir irkette almaktadr.