Aziz Yardimli - Hegel'in Tüze Felsefesinde Ekonomi

dea Yaynevi
arap skelesi Sk. 2/106-7 Karaky, Beyolu stanbul

iletisim@ideayayinevi.com / www.ideayayinevi.com / www.ideasatis.com
AZZ YARDIMLI 2013-14
Hegelin Tze Felsefesinde Ekonomi
Bu metin Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi tarafndan yaymlanan
ktisat Felsefesi dergisinin 2inci saysnda yaymlanmtr.
Tm haklar sakldr.
Bu metin bu formatta
dea Yaynevinden izin alnmas gerekmeksizin
snrszca oaltlabilir ve yaylabilir.
3
Hegelin Tze Felsefesi nde Ekonomi
AZZ YARDIMLI
Giri: Felsefenin Bilime evrilmesi sten Belirlenimleri Olarak
Hak, Ahlak ve Trellik Ekonomi Kavram Ekonomi, Trellik ve
zgrlk Tikellik Sorunu deann kar Olarak Trel Eitim
Ekonomi ve Hak Ekonomi ve Duyun Mlkiyet ve Kii
Pazar Ekonomisi Yurtta Toplumu/Die brgerlicher Gesellschaft
Yurtta Toplumu, Kapitalizm, Weber
zet
Tze Felsefesi nde Hegel modern tinin doasn zmler. Birey Hak bilincini
kazanm Kii olarak modern yurtta toplumunun ilkesidir ve Kiilerin szleme
ilikileri alan olarak Yurtta Toplumu zsel olarak ekonomik bir etkinlik sre-
cidir. Hegelin modern tin dizgesinde etik ve ekonomi arasnda kurulan iliki
ada ekonomik terimlerde bir dzeltmenin gerekli olduunu, kapitalist toplum
= yurtta toplumu, yurtta/burjuva = kapitalist gibi denklemlerinin geersiz
olduunu gsterir.
Metinde tre ve adalet, tze ve hukuk, zen ve keyfi isten (Wilkr), duyun
ve vicdan, kp ve moment anlamdalar olarak kullanld.
Anahtar Szckler
Hegel, Tze Felsefesi, Rousseau, Weber, Yurtta Toplumu, zgrlk, sten,
Duyun
Abstract
In Philosophy of Right, Hegel analyses the nature of modern spirit. Individual as
Person who have attained to the consciousness of his/her right is the principle
4 HEGELN TZE FELSEFES NDE EKONOM / AZZ YARDIMLI
of the civil society, and the civil society as a sphere of contractual relations
between persons is essentially a process of economical activity. The connection
established in Hegels system of modern spirit between ethics and economy
requires an amendment in the current economical and sociological terminol-
ogy that renders the equations of capitalist society = civil society, citizen =
capitalist invalid.
Keywords
Hegel, Philosophy of Right, Rousseau, Weber, Civil Society, Freedom, Will,
Conscience
* * *
Hegelin Tze Felsefesi nde (TzF) ilk iki blm olan soyut Hak ve Ahlak blm-
lerinden sonra nc blm yle zmlenir:
NC BLM
TRELLK (Sittlichkeit)
I. ALE
II. YURTTA TOPLUMU
A. Gereksinimler Dizgesi
a. Gereksinimin Tr ve Doyum
b. Emein Tr
c. Anamal
B. Tre Uygulamas
a. Yasa Olarak Hak
b. Yasann Belirli-Varl
c. Mahkeme
C. Polis ve Korporasyon
a. Polis
b. Korporasyon
III. DEVLET
* * *
Felsefenin Bilime evrilmesi. Tze Felsefesi nin amac bir insan doas
nermek deil ama verili insan doasnn belirlenimini saptamaktr. nsan zgr-
lnn nasl olmas gerektiini nermek deil, ama o zgrln, o istencin
kendini kendi iinden nasl belirlediini gstermektir. Bu olanakldr nk
modern dnem deann tm belirlenimlerine ilk kez haklarn veren dnemdir.
sten kendini zsel yaps iinde andrmtr ve felsefe entellektel grisini
bym bir yaamn grisi zerine boyama iine balayabilir. Tin trel gerek-
liinin kavramlarn ele geirmitir ve yaamn onlarla uyum iinde batan sona
yenilerken ayn zamanda eyleminin anlamn yakalayabilir.
Tze Felsefesi tarihsel bir alma deildir, konusu olu srecinde olan bir
nesnenin geici grngleri zerine yorumlar sunmak deil ama usun kendi
imgesinde rettii trel yaam kavramaktr.
Entellektel, etik ve estetik bir insan doasn yadsyan bak alarnn ter-
sine, Hegel hibirey eksiksiz deildir ilkesini ciddiye almaz ve bir veri olarak
insan doasnn eksiksizleebilirlii dncesini bir Tarih problemi olarak doru-
lar (TzF 343). Homo sapiens bir dnce, duygu ve duyu gizilliidir ve gizillik
edimselleme uruna gizilliktir.
nsanlarn zsel olarak bencil deil ama evrensel uyum iinde yaamaya
yetenekli ahlaksal ve trel varlklar olduklar, birinin kendi gnenci iin temel
kaygsnn eit lde bakalarnn gnenci iin de kayg olduunu, ktln
kendisi olan trel geriliin evrensel olarak giderilmesinin ve tresizliin kresel
ortadan kaldrlmasnn yalnzca olanakl deil ama kanlmaz olduu bu ve
benzeri varglar Hegelin kendi kiisel dilekleri ya da grleri deil ama nesnel
idealist dizgesinin karsamalardr. Hegel zgrln felsefecisidir bilgisiz-
liin, deersizliin, irkinliin deil. ann ocuudur, ve ait olduu a Tinin
zbilincini kazanmakta olduu evrensel zgrleme adr.
Kavram altyapnn, kltrn, tarihsel dnyann bir trevi olarak gren znel
yorumlarn tersine, Hegelin Tze Felsefesi ndeki Ekonomi zmlemesi nesnel-
dir. Dncesinin geliiminde raslantsal bir aama zerine koullu deiken bir
gr deil, ama kavramsal dizgesinin zorunlu ve mantksal bir bileenidir.
Hegel grlerin tesinde bilginin olanan kabul eder ve saltk yntem yoluyla
retilen dizgesini ayn zamanda tantlamann kendisi olarak grr. Onun iin
felsefenin yalnzca szde bilme sevgisi olma dnemi kapanm ve edimsel bilme
olma, Bilim olma zaman gelmitir.
Hegelin Ansiklopedik Dizgesinde bilginin nesnesi Logos, Doa ve Tin alan-
lardr. Bu balklar varln btn bir erimini kucaklar ve Hegelin felsefesinde
insan bilme yetisinin tesinde yatan aknlk alan gibi birey, bir kendinde-ey,
insan usunun kavramsal gcnn tesinde yatan bilinemez bir yasak blge yok-
tur. nsan gizil olarak kendini bilme, hereyi bilme, btn bir varoluu anlama,
ona anlam verme yeteneindedir. Bunun tersi ilk olarak nihilizm olacaktr bil-
gisiz, zgrlksz ve gzelliksizlii ile dnceyi yenen bir ruh durumu. Hegel
felsefesinin Varln ve Kavramn btn bir klasik felsefe tarihinde yalnzca bir
varsaym olan birliini tantladn, Platonik bilgi idealinin insanln btn
iin geerli olduunu dnr. Bu duru noktas insan varoluun estetik, etik ve
entellektel erei olarak, varoluun saltk doruu ve erei olarak gerek deeri
iinde alr. Bilgisizliin olanakszln gstermesinde Hegelin felsefesi insan
indirgeyen, nemsizletiren, samalatran kukuculuu olanakszlatrr. zgr-
ln insanln yazgs olduunu gstermesinde, insan istensiz ve duyunsuz,
ve bylece gsz ve eylemsiz bir altyap trevi olarak, bir tr yamuk kereste
olarak gren dnme zayfn geersiz klar. Hegelin btn dizgesinin son
blm olan Saltk Tin alannda tantlanan ey Bilme Yetenei ile insan bilinci-
nin gerein biimini stlenme yeteneinde olduudur; Duyuncu ve stenci ile
insann tm varoluta yinin edimsellemi erei olduudur; ve Estetik Duyu-
sall ile insann doal ve tinsel ekline ideal duyusal biimi vermeye yetenekli
olduudur.
Hegelin Ansiklopedik Dizgesinde yntemin kendisi tantlama ile, dizge ile,
bilgi ile bir ve ayn eydir. Ne biim olarak yntem ierie dsaldr, ne de ie-
rik olarak realite biim olarak idealiteden yoksun bir olgular ya da grngler
dnyas olarak kendi bana duran bir soyutlamadr. Kavram ve Varlk kartlk
iinde ve tam bu kartlk nedeniyle birlik iindedir. Byle bir felsefede bir yanda
bilmeden nce bilmenin yntemi olarak epistemoloji ve te yanda kavramsz
bir varlk alan olarak ontoloji arasndaki almaz uurum, e deyile bilgisizlik
ortadan kalkar.
Tantlamann tantlanacak olann zorunluunun gsterilmesi olmas l-
snde, tantlama varln aklandr. Tantlanmayan yoktur. Ya da yalnzca
birinin bilincinde vardr ki znellik szcnn kendisine hakszlk yapma,
ona en kt tanm verme anlamnda znellik budur. Tantlama bilinten byle
znellii, zgnl, olumsall gidermenin, onu yalnzca olmayan anlatan
bir grler katmac olmann zerine bilgiye ykseltmenin olana ve saltk
gvencesidir. Bilginin gerek biimi bilincin tm geici biimlerinin terkedilmesi,
bilincin btnsel deiimi ve btnsel yeniden kuruluudur. Sradan bilincin
o ok deer verdii yetersiz kendisinin yerine, gr ve sanlarnn yerine
bilginin ve bilimin geirilmesidir. Yeninin kurulmas eskinin yklmasdr, ve
bilincin bu zverisi gerekte sonsuz kazanmnn nkouludur.
Hegelin Ansiklopedik Dizgesinin yaps kavramlarnn mantksal bantlar
yoluyla belirlenir ve btnn szcn gerek anlamnda bilgi dediimiz ey
ile, insan bilincinin gerek biimi ile akmas amalanr. Yalnzca anahat-
larda verilen Tze Felsefesi nin sk sk yaknma konusu edilen glnden
sorumlu olan yan almay ne ise o yapan tantlama yandr. Hegel okuyucu-
sunu bu skntdan hi olmazsa bir lde kurtarmak ister ve bu anahatlarda
yalnzca urada ya da burada ilerleyi ve yntem zerine kk aklamalar
ekler. Konunun somut ve kendi iinde byk lde karmak doas kar-
snda mantksal ilerlemenin tek tek tm noktalarda tantlanmas ve karsanmas
gzard edilir (TzF, nsz). Tze Felsefesi ve aslnda btn bir Doa ve Tin
Felsefeleri alan Mantk Bilimi nin kendisini de kapsayan daha byk bt-
nn bileenleridir ve bu btnn tam bir bilgisinin ve kavraynn eksikliinde
Hegelin dizgesini urada burada ele almak dsal olacak ve onun hibir zaman
vazgemeyi istemedii bilimsel nitelikten yoksun kalacaktr. Buna karn, dizge-
sinin yapsn mantksal karsamalara bavurmadan izlemek onun tantlamalar
zerine ilerlemek olacak ve doal bilin bu bantlarn geerliinde ona daha
yakn bir tantlama dzeninin ilediini grecektir.
Hegel Ekonomiye trel bir karakter verilmesini gerektiini ileri srmez ya
da trel ekonomi gibi birey nermez. Ekonominin trel bir belirlenim olarak
karsanmas kavramsal dizgenin kendisinin gereidir. Hegelin nesnel kurgul
yntemi Tze Felsefesi nin t verici normatif insan-bilimleri durumunda her
zaman grld gibi tzel, ahlaksal, toplumsal, ekonomik, politik bir neriler
ktlesine bozulmasnn nne geer. Szde grgl olgular, bir olu srecinin
kendileri geici ve yitici grnglerini, bylece gerekte znel olan kendine
ilke alan pozitif insan-bilimlerinin tersine, Tze Felsefesi kavramn nesnel yap-
sn izler. znel-kiisel kayglarn zerinde bu koulsuz nesnellik dzleminde,
Tze Felsefesi deer-yksz, n-yargsz bir zmlemedir ve salt kendini akla-
yan keyfi ilkeler zerine dayal bir toplumsal ya da ekonomik varolu biimini
aramaz ve szde karizmatik nderlere ve messianik kurtarclara gereksinen
insanla bir politik gr ya da ideoloji nermez.
nsann zsel belirlenimi olarak zgrln amlamas olan Tze Felsefesi
insan bilimleri alannda benzersiz bir almadr. Eer hereye karn insanla
saltk olarak uygun ideal bir toplumsal varolu tasarndan sz edilebilirse, eer
gerek olann o denli de saltk olarak deer-ykl olmas gerektii dnlrse,
Tze Felsefesi Tinin kendi gereini kendine nermesidir. Tinin gereinin bilin-
cinin zgrln biricik koulu olmas lsnde, Hegel yalnzca zgrlk fel-
sefecisi deil ama gerek zgrlk felsefecisidir.
Ge de olsa ahlaksal, toplumsal ve politik felsefenin en byk yaptlarndan
biri olduu anlalmaya balayan Tze Felsefesi ieriinin eriminde ve kavray
gcnde Platonun Devlet i, Aristotelesin Politika s ve Rousseaunun Top-
lumsal Szleme si ile karlatrlabilirdir (Stephen Houlgate, Outlines of the
Philosophy of Right, Intr., OUP, 2008). Tze Felsefesi hi kukusuz bu yaptlara
borludur ve onlarla karlatrlabilir olmasnn olana onlarda ussal olan kendi
iine alm olmasdr. Dahas, Hegel bilimsel dncenin bir birikim olduunu,
kendi felsefesinin btnnde felsefe tarihinde kalc ve geerli ieriin bir topar-
lanmas olduunu vurgulu olarak bildiriyordu. Onlardan ayrm yalnzca o felsefi
ierii tarihsel grelilikten olduu gibi kiisel zgnlkten de zgrletirmek iin
zbilinli kaygsnda yatar. Felsefenin dncelerde ayrmsanan kendi zaman
olmas lsnde, tarihsel grelilikten kanmay baarmak ve zgrle saltk
olarak yetenekli evrensel bir insan doas kavramn retmek Tarihi alacaka-
ranl olmayan sonsuz afak olarak yaayan Platon ve Aristoteles iin olanak-
szd. nsanlar olduklar gibi ve yasalar olabilecekleri gibi ald dzeye dek,
Rousseau iin kiisel zgnlkten kanmak olanaklyd. Hegel btn bir Tze
Felsefesi nin tz olan sten kavramn Rousseaudan onun felsefesindeki deeri
ve nemi iinde dn ald, ama modern tinin bu byk dnrnn szleme
zerine Devlet kuramn ona brakt.
Hegel iin felsefe dealar ile ilgilenir (TzF 1), ve dea yalnzca kavram
deil ama edimsellemesi iindeki kavram, tamamlanm ve ieriini bilinmeye
brakan kavramdr. Bu dzeye dek aktr ki felsefe Dnyaya nasl olmas
gerektiini retmez. Bunun iin sahneye her zaman ok ge kar. Dnyann
dncesi olarak, felsefe ilkin edimsellik geliim srecini tamamlayp iini bitir-
dii zaman kendini gsterir (TzF, nsz). Bilimin nesnesi akkan, deiken,
yitici pozitif yaplar, yalnzca san ve gre izin veren grngler deil, ama
edimsellii ile birlii iindeki kavram, deadr; yetersiz olgusallamas iindeki
tarihsel kavram deil ama tam anm iindeki gerek kavramdr.
sten Belirlenimleri Olarak Hak, Ahlak ve Trellik. Bu kavram Tze
Felsefesi nin tam ieriini oluturur. sten kendi kavram yoluyla belirlenen
anmnda ilkin dolayszl ve moral ilgisizlii iindedir ve Hegel (1) biimsel
Hak bal altna ald bu alanda Mlkiyet, Szleme ve Hakszlk kavramlarn
zmler. sten bu dolayszlk kipinde kendini Mlkiyet ve Szleme kavramlar
olarak belirler. Hakszlk szlemenin (al-veri, alm-satm, dei-toku, pazar,
tecim) zorunlu ortadan kalknn vargsdr ve (2) Ahlak alanna gei kpsn
oluturur. sten kendi iine yansd ve bu kendi ile dolayllkta kendini kendine
nesne ald zaman, bundan byle Duyun olarak biimsel stencin isel znellik
alannda, Ahlak alanndayzdr. Ahlak salt kendi ile ilikide zgr olan Duyun-
cun z-belirlenim alandr ve eylem iin neyin doru ya da eri, neyin iyi ya da
kt olduunu salt kendi iinden yarglama yetisi, znellik ilkesidir. Kategorik
imperativler aratrmak bilimin ii deildir ve dsal duyuncun dsal ahlak yarat-
mak iin zsel olarak yetkeci eiliminden doar. Soyut Hak ve Ahlak alanlarn
ortadan kaldrlm olarak kendi iinde kapsayan (3) Sittlichkeit ya da Trellik
alan Aile, Yurtta Toplumu ve Devlet olarak ayrr ve bu alanda Tinin modern
dnemde stlenmeye balad doal-trel, toplumsal ve politik belirlenimler
zmlenir. Her alannn Ekonomi ile ilgileri ak iken, Yurtta Toplumu
bir gereksinimler dizgesi olarak asl Ekonomi alandr. Tze Felsefesi btn bir
modern Ekonominin bir isten-belirlenimleri alan olduunu gsterir. stencin
zgrl tz olarak almas ve zgr olmamann isten iin olanaksz olmas
lsnde, Ekonominin zgrlksz olmas Ekonomi kavramna aykrdr, ve
byle ekonomi ussal ve dolaysyla edimsel deildir.
Ekonomi Kavram. deann tm belirlenimlerine hakkn veren modern
dnemin Tzel, Ahlaksal ve Trel kavramlarnn bir dizgesi olan Tze Felsefesi
modern realitenin n-modern realiteden ayrmn saptamann ltlerini salar.
Hegelin mantksal dizgesinde ussallk ya da dea realitenin kavramna karlk
dmesidir. Ussallamaya sk sk kavramna uygun olmayan tanmlar da verilir
rnein Weberin salt saysal bir hesaplama olarak szde ussallama terimi
durumunda olduu gibi. Eer ussallama anlatmn Hegelin felsefesindeki
anlam iinde alrsak, onun btn bir realitenin kendi kavramna karlk dme
sreci olarak ereksel bir geliimi anlattn sylememiz gerekir. Us bir kav-
ramlar dizgesidir. Ve nesnel Tin alan da bir kavramlar dizgesidir. Nesnel Tinin
realitesi bu alann kavramlarnn realitesidir, ve btn bir trel realitenin kavra-
mna karlk den bir yapya doru geliimi zamansal bir sretir. Kavramn
realite ya da olgusallk kazanmas olarak geliim zsel olarak erekseldir, belirsiz,
hedefsiz soyut bir ilerleme, bir tr kt sonsuz deil, ama ereinde yalnzca
ve yalnzca kendini bulan ilkenin anmdr. Geleneksel ekonomi biimlerinin
dinginlii ile kartlk iinde, modern ekonomik realite bir sretir, duraan bir
yap deil ama kesintisiz bir bymeler, bunalmlar ve yeniden yaplanmalar
ardkldr. Ve Hegelin nesnel Tin dizgesindeki tm belirlenimler gibi, eko-
nomi de bir isten, bir zgrlk alandr.
Tze Felsefesi nin tm belirlenimlerinin tz olan stencin btn bir ekonomik
etkinliin de gerek gds olduu dzeye dek modern ekonomik iliki zgr
ilikidir ve bir zorlama, dayatma ya da buyruk olmayan szleme ancak mlkiyet
iyesi tzel kiiler arasnda olanakldr. Ekonomik szleme ilikisinin bir sten
sten ilikisi olduu dzeye dek, ya da ilikinin bir ucunun silinmesinin ilikinin
kendisinin silinmesi olduu dzeye dek, zgrlksz ekonomi bir oxymorondur.
Hegelin Tin Felsefesi znel Tin, nesnel Tin ve saltk Tin alanlar olarak blm-
lenir ve Ekonomi Gereksinimler Dizgesi bal altnda Tin Felsefesinin nesnel
Tin alanna aittir. Tinin sonluluk belirlenimlerini kapsayan nesnel Tin dizgesinde
Ekonomi alan yalnzca bir bileendir, hereyi belirleyen bir altyap ya da bir ilke
deil ama trel btne altgdml bir kategoridir. Ekonomi belirleyici deildir
nk kendisi belirlenir. Bir ilke deildir nk zorunlu paralarn bir btn
olan dizge dolaysz bir ilke, temelsiz bir temel, kendi dnda duran bir ncl
zerine dayanmaz; ya da dizgenin bileenlerinin tm de eit lde ilkeler,
temeller, ncllerdir. Mantksal zorunluk dizgenin bileenlerinin tmne hi-
bir kurald olmakszn ayrcalk asndan eit deer ve nem ykler. Dizge
kavram gerei monist deildir, tekil bir ilkenin birincilliini kabul etmez ve
oulluun baatln Tekilin baatl ile eitler.
Ekonomi, Trellik ve zgrlk. Ekonominin nesnel Tin dizgesindeki ayr-
calksz konumu dizgenin bileenleri ile bants yoluyla belirlenir. Dizgenin
nc ana blm olan Trellik alan ierisine den Ekonomi bylece bt-
nnde bir trellik dizgesidir ve bu alann karakteristiklerini paylar. lk olarak,
trel alan zgrlktr ya da nesnellik olarak kendinde ve kendi iin varolan
stentir (TzF 145). Trel stencin kendi iin varolmas btn bir olgusal-
lamasnda bakas ile deil ama yalnzca ve yalnzca kendi ile ilikili olmas
demektir. stencin sten yoluyla belirlenimi olarak, bu z-belirlenim olarak trel
zgrlk stencin saltk g olduunu, zerinde kendisinden baka hibir gcn
bulunmadn imler. Bu nedenledir ki modern trel yaam tm belirlenimlerinde
kesintisiz iyilemesinin, gelimesinin, ussallamasnn nne geebilecek bir
etmene izin vermez, stahlhartes Gehuse gibi nihilistik kurgular dlar.
Trelliin onu nceleyen soyut Hak ve znel Ahlak alanlarnn birlii olmas
Trellik alannn duyuncun yargs ile aklanm hakkn edimsellemesi olmas
demektir. Hegelin nesnel tin dizgesinde Yurtta Toplumunun btn olarak
modern ekonomi somut zgrlk karakterini tar ve yalnzca trellik ile ilikili
olmakla kalmaz ama btnnde treldir, zbilinli stentir. Bu nedenle ekono-
minin ahlaksal temelinin olup olmad gibi sorular ve onlar znel kanlardan,
eilimlerden, nyarglardan karak yantlama abalar gereksizliklere indirgenir.
Bu trel karakteri ile, ekonomik etkinlik drt, itki, tutku vb. gibi kaynaklar
bilinsiz etmenlerin, grlmez ellerin, materyal altyaplarn, zerk teknoloji-
nin vb. gdmnde deil ama batan sona bilinli olandr. Trellik varolan
dnyaya ve zbilincin doa sna gelimi zgrlk Kavramdr (TzF 142).
Ekonomik etkinliin btn bir zgrl bir yanlsamaya ve btn bir istenci
hilie indirgeyen deterministik kapitalizm olarak grlmesi ekonominin bu
zsel trel karakterinin gzden karlmasna baldr.
Bireyin trel yaamdaki zbilinli zgrl bir yandan bu yaamn srekli
deiim, dnm ve geliim iinde olmasnn olana iken, te yandan onda
insan istencini geersiz klan, onun moral karakterini ve sorumluluunu silen
meta fetiizmi, eyleme, eylerin egemenlii, yabanclama gibi nihilistik
kurgulara yer olmadn gsterir. zbilinli trel etkinlik olarak ekonomi byle
ekonomi-d tasarmlarn getirilmesi ile yalnzca kavramn deil ama kken-
bilimsel anlamn da yitirir. Fetiizm, maskeleme, vb. gibi banaliteler bireysel
zgrlk ve isten kavramlarna yabanc baka bir dnme dzenine aittir
ki, orada modern ekonomik, toplumsal, politik kategoriler arkaik bir szle
ait geersiz adlar altnda n-modern kategorilere evrilir, Yurtta Toplumunun
kendisi g, iddet, zor koullar altnda varolan bir tr doa durumu olarak
gsterilir.
stencin zgr olmasnn onun znde yatmas gibi, istencin zbilinli olmas
da isten olmas iin zorunludur. Salt doal itkiler, hrs, istek, tutku gibi drtler
insann ahlaksal, trel ve tzel niteliinin negatif bileenleridir, ve insan iin
gdler olduklar zaman insan bilinli eyleme deil ama bilinsiz davrana
belirlerler. Ekonomik eylem de tm insan eylemi gibi usd doal drtlerin,
itkilerin vb. etkisine aktr ve bu doal etmenlerin gc modern tinin dou
evresinde, bireysel duyuncun ve istencin zbilince uyan kpsnda, gelenek
tininin modern kent trelliine dnme evresinde kanlmaz olarak ve greli
olarak gldr. Ama insan olmann tanklar olan bu etmenler zgr ve ussal
ekonomik srece girdiklerinde bunu duyuncun denetimi altnda ve onunla
uyumlu olduklar lde yaparlar.
Tikellik Sorunu. Ekonomik eylemin drtsel deil ama zbilinli olmas l-
snde, gelenek tininin, zgrle yabanc despotik tinin eitilmilii ve kentli-
lemilii ussal modern ekonominin ngereidir. Gnen salt doal drtlerin
doyumundan, bu doal yiden ayr olarak tinsel olarak yi olandr, bilgi ve isten
olarak dnce yoluyla retilen yidir. sten kendi kavram ile uyum iinde yi
olan ister, ve bu onun ussalldr. Hegel tutkular ve us arasndaki bu kartlk
ilikisini Yurtta Toplumunda tikellik ve evrensellik kavramlarnn terimlerinde
ele alr, ve modern toplumun bu iki kps arasndaki dengesizliin sonularn
byk ayrntda inceler.
Tikellik ilkesinin birincillii trel yaamn varoluunu olanakszlatrr ve
tikellik ilkesinin onda dayanan ve olanan bulduu evrenseli yitirmesine
gtrr. Hegel bu iki utan her birinin kendini kart u pahasna ileri srmesini
Helenik tarihten rneklendirir:
Tikelliin bamsz geliimi kendini eski devletlerde bagsteren trel
bozulma olarak ve klerinin en son zemini olarak gsteren kpdr. (TzF
185 Not)
Ama Platonun duruma zm nerisi, evrensellik ilkesinin tikel pahasna birin-
cillii yalnzca zmeyi istedii sorunu baka bir sorun ile deitirir:
Platonik devlet dncesi Kiiye kar zel mlkiyete izin vermeme gibi
bir hakszl genel ilke olarak alr. ... Mallarn ortakl, ve zel mlkiyet
ilkesinin yasaklanmas zemininde, dinsel ya da dosta ve giderek zoraki bir
insan kardelii dncesi kendini tinin zgrlnn ve hakkn doasn
yanl saptayan ve onlar belirli kplarnda gremeyen bir anlaya kolayca
sunabilir. Epikrs eylerin ortakl iin byle bir birlik kurmay tasarla-
dklar zaman dostlarn durdurmutu; tam u nedenle ki, byle bir birlik
gvensizlii tantlayacak ve birbirlerine gvensizlik duyanlar ise dostlar
olmayacaklard. (TzF 46 Not)
Platonun atomik kent-devletinin gelimemi trelliinin koullarnda ner-
dii zm zgr sonsuz kiilii tam olarak en derin yerinden yaralad (TzF,
nsz). Salam, ortadan kalkmayacak, deimez bir ideal Devlet modeli ortaya
koymas Devleti haml iinde sonsuzlatrma nerisinden baka birey deildi
ve gereklemesi Devletin ideal ereine erimesinin kendisini engelleyecek bir
giriimdi. Yetersiz bir insan doas kavram tarih kavramnn ve tarihsel geliim
kavramnn yokluu ile birlikte gider.
ki durum da, evrenselden soyutlanm tikellik gibi tikelden soyutlanm
evrensel de, mantksal olarak ve reel olarak geersizdir. Tikel pahasna evren-
selin birincillii ya da tersi, evrensel pahasna tikelin birincillii sonu olarak
her ikisinin de yitiini getirir. Hegelin srekli vurgulad nokta iki kart uca
da hakknn verilmesi, yalnzca yanyana durmalar deil ama edimsel olarak bir
olmalardr. Kartlar olarak birbirlerinin varlk nedenidirler, ve yine kartlar
olarak birbirlerini ortadan kaldrarak birbirlerinin yokluk nedenidirler, ve her iki
yan da birbiri ile eksiksiz zdelik noktasna dek gelimedike ereklerine eri-
mek iin bir olu sreci olarak btn bir trellik alannn ilerleyici deiiminin
zemini ve gvencesidirler. Evrenselden soyutlanm tikellik modern dnemde
liberalizm olarak bilinen tek-yanll, ve tikellii soyutlayan evrensellik
kollektivizm olarak bilinen eit lde tek-yanl istenci gsterirken, Hegelin
yntemi byle usd analitik zmlerin edimsellik kazanamayacan gsterir.
Evrensellik salt evrensellik olarak grldnde tm belirlenimden soyut-
lanmlk, belirlenimsizliktir. Tikellik belirliliktir belirlilik ne olursa olsun.
Bu nedenle tikellik alan olumsallk alan, ya da burada istencin alannda oldu-
umuzu dnrsek, keyfi isten ya da zen alandr. zen seme zgrl
olarak hibir snr tanmaz ve ussal evrensel isten tarafndan snrlanmay ister.
zgrlk hibir olumsuzlama iermeyen soyut belirlenimsizlik deildir. Belirli
zgrlk olarak zgrlk bakas tarafndan, ama kendisinden bakas olmayan
bir bakas tarafndan, snr olmayan bir snr tarafndan snrlanmadr. Bu dzeye
dek dilediini yapan yasasz insan deil ama yasa istencinde kendi istenci altnda
duran, yasay kendi istenci olarak belirleyen ve bilen insan zgrdr.
Ekonomik etkinliin trel zgrln somutlamas olmas btn bir ekono-
mik ilikiler alannn geliimini zgrlk bilincinin geliimine, eitime altg-
dml klar. Eitim Dnya-Tininin gerek biimini almas, trel kavramlarnn
Tinin varoluu iinde anlatm bulmasdr. Bu dzeye dek sre ereksel, geli-
imseldir, nk verili bir gizilliin kendini edimselletirmesidir. Eer Tinin
ereini yi, zgrlk, Tre kavramlarnn terimlerinde anlarsak, eitim bu nesnel
kavramlarn eksiksiz ierikleri ile Tinin kazanm olmasdr.
deann kar Olarak Trel Eitim. Hegelin nesnel Tin dizgesinde eko-
nomik ilikiler alan olarak Yurtta Toplumu ayn zamanda duyun ve isten
zgrl iinde trel eitim srecidir. Ekonomi ve etik arasndaki zsel iliki
modern ekonominin ancak tzel, ahlaksal, trel eitilmilik dzleminde olanakl
olduunu anlatr. Ekonomik erein gnen olmas lsnde, trel olarak by-
memi uluslar ekonomiye ve bylece gnence yeteneksiz greli olarak yoksul
uluslardr. Trel eitimin erei zgrlk bilincidir ve ekonomik eylemin znesi
olarak Yurttan kendi kendisini yaratma srecidir.
Ekonomik gelime eitimsel gelime, ve eitim zgrlemenin bir baka ad-
dr. En yksek ekonomik gelime dzeyindeki toplumlar trel olarak en yksek
eitim dzeyindeki toplumlardr, nk gnen kendini emek olarak anlatan
insan dnce ve istencinin biimini tar, ve tinin geliiminin biricik koulu
zgrlk iinde bireyselliin eitimidir. Eer kltrel eitsizlikler yerine kltrel
eitlik ve ok-kltrllk dncesi dorulanacaksa, eer uluslarn bir bl-
mnn daha ileri bir geliim dzeyinde iken bakalarnn daha geri bir gelime
aamasnda olduu yadsnacaksa, eer maymuna tapnmak ve insan tanrsal
deerde grmek arasnda, kast dizgesi ve demokrasi arasnda hibir ayrm olma-
d kabul edilecek ve ne olursa olsun tm kltrel deerler edeerler olarak
grlecekse, o zaman gelime kavramn, gelien bir insan doas kavramn
yadsmak gerekecektir.
Hegelin Tze Felsefesi nin son blmn oluturan Tarih Felse fesi Tarihi
ereksel olarak, e deyile hedefi zgrlk bilincinin kavranmas olan bir geliim
sreci olarak zmler. Tm kltrel eitsizliklerin, szde kltrel oulculuun
stnde ve tesinde, Dnya-Tini kavramnn kendisi bu btnsel geliimin en
son bireye dek homo sapiensin evrensel, trde, kresel yazgs olduunu kabul
eder. Bu srete Ekonomi, zgr toplumsal etkinlik olarak, btn bir trel yaam
dnyasn zdeksel ve tinsel yanlarnda retme, ona gerek ve eksiksiz zdeksel
ve tinsel biimini verme etkinlii olarak grnr. Evrensel zdeksel ve tinsel
istem evrensel zdeksel ve tinsel sunum ilikileri iinde bireyler ekonomik erek-
lerinde yalnzca kendilerinin olduu gibi bakalarnn da gnencini yaratmakla
kalmazlar, ama zdeksel dnyalarn istenlerinin bir anlatm olarak retir, ona
istenlerinin biimini verirler. Bu toplumsal etkinlik srecinde tinsel dnyalarn
eksiksiz tzel, ahlaksal ve trel biimine doru gelitirir, zsel karakterlerini gn
na karr, zgr benliklerini, gerek kendilerini tanrlar. Bu dzeye dek,
modern toplum olarak grnen modern ekonominin birincil nitelii olan geliim
genel olarak problemlerin bastrlmasn deil ama ortaya karlmasn gerektirir.
Problem zme yetenekli olduu iin problemdir, ve erken gelimilikten ve
bylece btnsel bir tarihsel gerilie taklp kalmaktan kanmann yolu problemi
bastrmak ve gizlemek, szde sfr problem politikas gibi dlemler retmek
deil ama tersidir. nsan hayvandan daha az rahattr, ve gerekte Tin olarak yle
rahat olmamas gerekir (TzF 190 Ek). Gelenein dinginlii ve deiimsizlii
iinde varolma istenci olarak tutuculuk hangi biiminde olursa olsun yalnzca
problemden kanma ve bylece onu srdrme politikasdr.
Tin zsel olarak zgrdr, ve zgrlk bilinci Dnya-Tininin eitiminin erei
ve olanadr. Eitim btnnde trel bir kavramdr ve Tinin doal hamln
brakarak gerek trel karakterini kazanma srecidir.
Bireyler bu Devletin Yurttalar olarak kendi karlarn erekleri olarak alan
zel kiilerdir. ... deann kar, ki genel olarak Yurtta Toplumunun bu ye-
lerinin bilincinde yatmaz, onlarn tekillik ve doallklarn raslantsal gereksi-
nimler yoluyla olduu gibi doa zorunluu yoluyla da bilmenin ve istemenin
biimsel zgrlne ve biimsel evrenselliine ykseltme, tikellii iindeki
znellii eitme srecidir. (TzF 187)
Eitim saltk belirlenimi iinde grldnde zgrleme, ve daha yksek
bir zgrleme uruna emektir. ... Davrann katksz znelliine kar, iste-
in dolayszlna kar, duygunun znel kibrine ve zencin keyfiliine kar
zorlu emektir [die harte Arbeit]. (TzF 187 Not)
deann kar, ki deann kar olduu iin saltk kardr, insan istenci-
nin gerek tzel, trel ve trel biimini kazanma sreci olarak eitimdir. Eiti-
min erei tzel, trel, trel trdeliktir nk erek Dnya-Tininin erei olarak
evrensel, ve kavramn eksiksiz realitesi olarak idealdir. Toplumsal varoluta
ayrmlamann, trlln, elikinin zemini olan n-modern geleneksel e-
lerden zgrleme ok-kltrlln yenilmesidir. Kendini zgrlk kavramnn
bilincine dek eitmi hibir ulus, hibir halk ya da hibir birey daha az ya da
daha ok tre ve tze neren kltrel oulculuu yaayamaz. Benin herkesi
zde klan evrensel Kii olarak kavranmas bir eitim sorunudur (TzF 209
Not) ve etnik, ulusal, dinsel, genel olarak kltrel ayrmlarn olumsuzlanmasn
gsterir. Modern yurtta toplumunda eitim greli, tarihsel, kltrel deerlerin,
deersiz deerlerin alanmas, bylece geliimlerinin durdurulmas olmaya son
verir, insanl sonlu Hak, Ahlak ve Trellik alanlarnda gerek biim uruna
eitimin yoluna dndrr.
Modernleme insann doallktan tinsellie eitiminin, zgrlemesinin alan,
gelenee boyun eiten yasann zgrlne gei sreci, eski ve yeni arasn-
daki eliki ve arpma alandr. Kltrel oulculuun ayrmlarn silen, onlar
gereksizletirerek insana kendini gerek benliinde edimselletirme olanan
veren modern yurtta toplumu bylece byk nihilizm alandr. Gerekten de
deeri olmad yerde, toplumda aramak ve bulamamak varoluun deersiz-
liinin deil ama nihilizmin deerler sand eylerin deerler olmadnn,
deerlerin varolua deil ama bu bilince yabanc olduunun tantdr. Hegelin
Tin Felsefesinin btn bir Saltk Tin blm deerlerden baka birey ile ilgili
deildir.
nsann entellektel, etik ve estetik geliimi iin istem dolayszca insan varo-
luunun bu boyutlarn her biri asndan geriliinin dorulanmasn imler. Moral
gerilik duyun geriliidir ve giderilmesi ieriksiz kategorik imperatifer ner-
mekten daha ounu, insann belirli olarak neyin iyi ya da kt, neyin doru ya
da eri olduunu ayrmsamada eitimini, kendi duyuncunu tanmasn ve dola-
ysyla zgrl gerektirir. Bu sorunun Dnya-Tininin sorunu olduu dzeye
dek, eitmen Dnya-Tininin kendi kendisinden bakas olamaz. Eer insanlk
moral dorularn dsal olarak geri kltrlere ve alara ait olan arkaik dinsel
retilerden, modern zgrlk dnemine uzanan despotik entellektel artklar
olarak ideolojilerden renmeyecekse, onlar kendi iinden, zgrlnn doku-
nulmaz alan olan duyuncundan retmeyi renmelidir. Trel yaam bu dzeye
dek Eitim yaamdr. Bu eitim a priori deil ama a posterioridir: Tzesizli-
in, ahlakszln ve tresizliin yenilmesi iin bu geriliklerin edimsel olarak
yaanmas, ve insann olduundan daha iyi olabileceinin olanakl ve zorunlu
olduunun anlalmas gerekir. Gerek susuzluk durumu suun bilinsizliini
deil bilincini gerektirir. Yalnzca kt olann yadsnmas a prioridir, nk
isten kavram gerei, doas gerei, ussall gerei saltk olarak hakl olann,
doru olann, iyi olann istencidir.
Ekonomi ve Hak. Hak doal deil ama tinseldir ve Hakknn bilinci insan
Kii yapan, mlkiyet iyesi olarak toplumsal ilikiye yetenekli klan belirlenim-
dir. Ancak Kii zgrce retim, dei-toku ve tketim yapabilir, ve ancak Kii
ekonomik eylemin znesi olabilir. Kii kavramnn bakalarnn da Kiiler ola-
rak tannmasn ngerektirdii ve bylece evrensel olduu lde, Kii modern
dnemin kavramdr, tpk Kiinin dolaysz stenci olarak zel mlkiyetin de
modern bir kavram olmas gibi.
Hegelin Tarih Felsefesi nde zgrlk kavramnn bilinci kavramn gerek
ierii ile tm insanlarn zgr doduklar, zsel olarak eit olduklar ve saltk
olarak deerli olduklarnn bilgisi ile ilk kez Batda domutur ve modern
dnemi tanmlayan tarihsel dnm noktasdr. Helenik Kii kavram evrensel
olmamasnda lekeli idi. Asyann despotik imparatorluklarnda ise isten, zgr-
lk, hak yalnzca Birin ayrcaldr, nfusun btn onun istencine altgdm-
ldr, ve yalnzca bu boyun emenin kendisi onun gcn belirler. Kul ne hak
bilincini tayan Kiidir ne de mlkiyet iyesidir. O yalnzca bakasnn istencidir.
Hak kavramnn bilincinin domas, her insann salt insan olduu iin vazgeil-
mez haklarnn olduunun anlalmas yalnzca Tarihin gerek dnm noktasn
anlatan bir baka formlasyondur. Kii iin hak evrenseldir evrensel Tinin
kendisi iin, ve Tinin ve Doann evrensel ierii zerinde.
Kiinin karar veren ve dolaysz tekillii nnde bulunan bir doa ile iliki-
lidir ki, bylelikle istencin Kiisellii znel birey olarak onun karsnda
durur; ama kendi iinde sonsuz ve evrensel olarak Kiilik iin salt znel
olma gibi bir snrlama onun iin elikili ve geer sizdir. Kiilik bu snrla-
may ortadan kaldrma ve kendine olgusallk verme, ya da yine ayn ey, o
belirli-varl kendisine ait olarak koyma etkin liidir. (TzF 39).
Hak stencin gizilliini edimselletirmesi, kendine belirli-varlk vermesi, ken-
dini btn bir varolu ile ilikilendirmesi, onu benim yapmas, kendini sten
olarak onda bulmasdr. Evrenin kendisi evrensel istencin hak alandr.
Ekonomi ve Duyun. znel duyun zgrlnn henz gelimedii ve buna
bal olarak ahlakn dinsel, ideolojik, despotik olarak dsal bir dayatma olduu
n-modern gelenek kltrlerinde kii, birey ve yurtta, ya da mlkiyet, eylem ve
politik isten de tam hakkn kazanamaz. Trellik kavramna uygun varoluun
soyut hakkn ve znel duyuncun birlii olmas lsnde, bu son iki kpnn
gelimemilik dzeyi toplumsal ve ekonomik etkinlik olarak trel yaam da
tutuculuk, gerilik ve grilik iinde tutar. Ahlaksal bymeye kapanan geleneksel
tin dorularn ve erilerini, iyilerini ve ktlerini dsal duyuntan, arkaik dinsel
inaklardan ya da aydn despotun, ideolojinin vb. buyruklarndan renir. Birey
olmaya ve bireysel eyleme bu kapallk modern gnen dzeyi ile karlatrma
iinde yoksulluktur. Gnen trel gelimilik dzeyi ile orantldr.
Gerek Duyun kendinde ve kendi iin iyi olan istemek iin duygusal
yatknlktr (Gesinnung) ( 137) ve Hegelin nesnel Tin dizgesinde duyun
dinsel bir ar deil, dinsel bir ahlaksal buyruklar dizgesi ama bireyin kendi
belirledii ve yarglad amalar ve niyetler temelinde eylem zgrldr.
Din modern toplumsal-ekonomik yaam bu sonluluk dnyasnn zerine saltk
Tin alanna ykseltilmesi ile, orada olmamas ile belirler. Hegel iin Luther ve
Reformasyonun baka nderleri yalnzca insan duyuncunun dokunulmazln
kavram, duyuncu Katolik Kilisenin denetiminden kurtarm, dini din kavram
ile badamayan dsal bir ara yaparak deersizletiren kabaln elinden alm-
tr. Dsal duyuntan zgrleen birey gerek duyuncunu gelitirme, ahlaksal
olarak byme, bylece kendi sorumluluunu stlenme ve drst olma olanan
kazanr. (Hegel modern Devletin din ile ilikisini TzF 270 ve Notta ayrntl
olarak inceler.)
Ekonomi insann zgrln yenen hrsnn bir uzants deil, ama zsel trel
karakteri ile bir sten belirlenimleri alandr. Hrsn bamsz geliimi Hegelin
Yurtta Toplumunu zmlemesinde tikellik esinin evrenseli tanmamas olarak
trel bozulmaya ve ke gtren etmendir (TzF 185 Ek). sten drt, itki,
eilim vb. gibi etmenler tarafndan belirlendii zaman ahlaksal nitelik sona
erer ve yerini doal olana brakr. Doal olann zgr olduu sans Doa ve Tin
kavramlar arasndaki ayrmn zorunluk ve zgrlk arasndaki ayrm olduunun
gzden karlmasndan kaynaklanr. zgrlk doal deil ama tinseldir, dou-
tan gelen bir igd deil ama kazanlmas btn bir tarihin emeini gerektiren
bir niteliktir. Hi kukusuz usd hrs ve benzeri etmenler ekonomik etkinlie
karr. Ama onu isten ve duyun pahasna belirlemeleri ondan ekonomik olma
karakterini uzaklatrr. zgr olmayan bilin yalnzca drtsel davran tand
iin duyunsuz hrsn, tutkunun, drtnn belirledii iliki biimini ekonominin
z olarak ve ekonomik ilikiyi smr ilikisi olarak grr.
Hegelin nesnel Tin alannda insan dnen duygu olarak duyuncu ile varolan
zgr, gl, bilgili, deerli ve onurlu bir varlktr. Adam Smithin duygudalk
zerine dayanan ahlaksal duygular felsefesinde insan zayftr. Kendini bir ekono-
mist olmaktan ok bir ahlak felsefecisi olarak gren Smith iin zgrlk z-kar
ilkesi zerine dayanr, ve ahlak ahlaksal-olmayann kendisi zerine dayandran
kuramnda Us tutkularn klesidir ve klesi olmas gerekir diyen dostu David
Humeu izler. z-kar, tutkular, drtler vb. doal olduklar, usd olduklar
dzeye dek iyi ya da kt olarak ahlaksal yargnn nesnesi deildirler. Giderek
duyunca baskn ktklar ve haksz eylemin gds olduklar zaman bile kt-
ln sorumlusu deildirler nk ortaya klar istencin denetiminde deildir.
Ahlaksz olan yan insann doal yan deil tinsel yandr, ve doal yann tinsel
yana egemen olmas duyun zayfl, duyunsuzluk ya da ahlakszlk dedii-
miz eydir. Grgc ahlak kuramlar bir kural olarak ahlaksal deeri z-kar,
tutku, drt, haz ve ac duygular gibi usd etmenler zerine temellendirir. Ve
byle ahlak felsefeleri zerine temellendirilen ekonomi trel deil ama doal
bir dizgedir.
Mlkiyet ve Kii. Mlkiyet Kiinin istencidir. ey deil ama eye eklenen
tinsel bir belirlenim, onun zerindeki salt bir benim yklemidir. Hegelin nesnel
tin dizgesinde, Mlkiyet istencin kendini istensiz eye yatrmasdr. Ve isten
kendini doal olduu gibi tinsel-entellektel eylere de yatrabilir. Tze Felse-
fesi nde Hegelin kiilik zerine dayal mlkiyet kavram entellektel mlkiyeti
de yararlk, fiziksellik, zdeksellik gibi ltlere baklmakszn istencin kendine
tinsel belirli-varlk vermesi zemininde bir hak-belirlenimi olarak grr (TzF
43, 68vs).
Mlkiyet btn bir nesnel Tin alannn ilk ve bylece en soyut kavramdr.
Mlkiyet istencinin douu insann ahlaksal ve yasal olgunlamasn beklemez
ve kavramnn aklanmas istencin dolayszldr. Ya da, eer nesnel Tin alannn
daha ileri anmn nceden dikkate alrsak, Mlkiyet kendini nesnel Tin ala-
nnn btn ile dolayl klar ve ahlak ve trellik alanlarnda ahlaksal ve trel
nitelik kazanr. nsann herey zerinde hakknn olmas hereyin insan istencinin
nesnesi olmasn imler, ve Mlkiyet bu hakkn ilk somutlamas, nesnel Tin
alannn tm daha te belirlenimlerinin olanadr.
zgrln dolaysz anlatm olarak Mlkiyet despotik bilinte bu bilincin
olumsuzlanmas olarak ilkin korku ve nefret yaratr ve onun tarafndan onun hak
tasarmnda yeri olmayan yabanc bir e olarak, hakszlk olarak, smrnn
kayna olarak ve en sonunda dorudan doruya su olarak grlr. Bu bilin
anarist bir yetke olarak yargda bulunabilir ve pekala mlkiyeti hrszlk olarak
da grebilir. O zaman mlkiyet alnmamas gereken olarak ve gene de alma
ediminin kendisi olarak grlr, ve o zaman mlkiyetin kendi kendisine kar
korunmas gerekli olur. Ya da, bu bilin hrszl knamasnda mlkiyeti akla-
dn anlamaz. te yandan mlkiyeti feti olarak, kendi bana davranan zerk
bir g olarak gren bilinci buna gtren ey insan altyap tarafndan belirle-
nen istensiz bir varlk olarak grmesi, insan istencini dirimsiz, istensiz ey
karsnda edilgin saymasdr. Dirimsiz, istensiz zdeksel ey olarak grd
mlkiyete bir de ktln sorumluluunu yklemesinde, onu kendinde ktlk
olarak grmesinde bu materyal bilin materyal olan ahlaksal yarg altna getirir.
Eer mlkiyet ilikilerinde fetiizm denebilecek bir yan varsa, mlkiyete byle
zerkliin yklenmesinin kendisinin fetiizm olduunu grmek g deildir.
Dsal dnyann nesneleri isten ile ilikilerinde Mlkiyet olurlar. Mlkiyetin
tinsel karakteri onu gereksinimi doyuracak zdeksel-fiziksel bir ara olmann, salt
bir yararlanm ya da kullanm nesnesi olmann stne ve tesine, Kii olarak
isten iin erek olmaya ykseltir. Mlkiyetin kavram fiziksel ara olmasnda
deil ama tinsel erek olmasnda yatar. Salt bir tketim nesnesi olarak gereksinimi
doyurmasnda deil ama istencin nesnellemesi olmasnda, zgrln nne
snrsz bir etkinlik alan amasnda yatar. Doal insan ilk kez dolaysz istenci
yoluyla doalln ortadan kaldrr ve tinsel Kii olur. Evrik olarak, Kiinin ya da
mlkiyet istencinin bastrlmas insann ekonominin, toplumsalln, tm retken
etkinliin dna srlmesi, doa durumuna geri itilmesidir.
Bireyi kendi dsal gcm altna almam yelii olutururken, durumun tikel
yan, bireyi doal gereksinim, drt ve zen dolaysyla benim yapmam
ise yelikte yatan tikel kardr. Ama zgr sten olarak kendim iin yelikte
nesnel ve bylelikle ilkin edimsel sten olmam yan yelikte gerek ve tzel
olan, Mlkiyet belirlenimini oluturur.
Mlkiyete iye olmak, eer gereksinim birincil saylrsa, gereksinim asn-
dan ara olarak grnr; oysa gerek konum zgrln bak asndan
Mlkiyetin zgrln ilk belirli-varl olarak kendi iin zsel erek olma-
sdr. (TzF 45).
Mlkiyetin salt bir ara olmas onun ekonomik ve toplumsal olmayan tikel
iyelik yann ilgilendirir. nsann yedii, itii, giydii, doal ve tinsel gereksi-
nimlerinin doyumu uruna tkettii Mlkiyet deil ama eydir. Mlkiyetin
ussal yan gereksinimlerin doyumunda deil, ama Kiiliin salt znelliinin
kendini ortadan kaldrmasnda yatar. lkin Mlkiyettedir ki Kii us olarak var-
dr (TzF 41 Ek). Mlkiyet tm dnyay benim yklemi altna getirir, istenci
nesnelletirir, insan tm zdeksel doann stnde ve tesinde olan ve dolay-
syla onu bir moment olarak kapsayan btn bir tinsel dnyann kuruluu ve
belirlenmesi iine balatr. Hegel stencin salt kavram olarak deil ama nesnel
Kavram olarak Us olduunu, felsefenin iinin soyut Kavramlar ile deil ama
somut dealar ile ilgilenmek olduunu belirtir. Mlkiyet eyin fiziksel-zdeksel
doasna hibir deiim getirmez. Yalnzca ona stencin, Tinin belirlenimini
ykler, ve bu belirlenim eyin kendisinde deil ama bilinler dzleminde ve bir
isten-belirlenimi olarak varolur.
Mlkiyetin eylerin genel olarak isten altna alnmas olmas mlkiyete
istencin tikel biimlerinin trll tarafndan belirlenen bir trllk kazandrr.
Mlkiyet zel bireylerin olduu gibi tzel kiilerin, kurumlarn, ortaklklarn,
giderek kendisi bir isten, daha gls olmayan bir isten olan egemen Devletin
iyelii de olabilir. Bunun dnda, yurtta toplumunda mlkiyetin dalm eit
lde bir olumsallk sorunu, bir anlak-sorunudur ve toplumun ahlaksal ve trel
gelimilik dzeyi tarafndan, zgrlk bilinci tarafndan belirlenir. Mlkiyete
karma, onu vergilendirme, ona el koyma, onu denetleme hakk evrenselin,
politik yurtta istencinin arac olarak hkmetinin ekonomiye karma hakkdr,
tpk kart olarak bireyin de eit lde hkmete karma hakknn olmas
gibi. Gerekte, hkmetin ekonomiye karmamas da bir karmadr. Hkmetin
mlkiyete karp karmamas sorunu politik ekonominin a priori kurallarn
gerektirmeyen ve zel durumlarn gerektirdii yollarda ele alnan salt normatif
ya da politik bir sorundur. Hegelin dizgesinde ekonomi modern bireyselliin
ve modern politik kurumlarn bulutuu alandr. Bu etkileim salt olanakl deil
ama kavramsal olarak zorunludur ve bu nesnellii anlamakszn yanlardan birinin
birincilii zerinde diretmek soyutlamac anlan zencidir.
Mlkiyet ve ahlak arasndaki iliki her zaman geciken bir ilikidir ve dolaysz
tzel isten olarak mlkiyet alanndan biimsel dolayl ahlaksal isten olarak
duyuncun yarg alanna gei Hegelin mantksal zmlemesinde olduu gibi
Yurtta Toplumunun edimsel geliim srecinde de zsel ayrm noktalarndan
birini oluturur. zgrln ilk, dolaysz anlatm tek-yanl tikellik ilkesinin ken-
dini snrszca, lszce, duyunsuzca ileri srmesidir. Bu tutum bir Aydnlanma
dnr olan Adam Smithin Hegelin tikellik ilkesi dedii eyi laissez-faire
politikas olarak tek-yanll iinde ileri srmesinde de grnr. Bu ilkenin
kuralsz, yasasz, denetimsiz bir zen olarak, hibir realitesi olmayan bir gerek-
sizlik olarak, bir diluzluu sorunu olarak geerli olduu kabul edilir. Smith bu
ilkeyi aklayan ahlak felsefesini biimsel isten olarak duyun zerine deil ama
grgl gzlemden doan sempati/antipati duygular zerine dayandrr. Byle
ahlak felsefesinde ahlak ussal duyuncun deil ama btnyle plastik zencin
bir anlatm olur. Ve byle ahlak felsefesinden tretilen ekonomi felsefesi
nesnel bir zmleme olmaktan ok z-kar duygularndan tretilen normatif
bir reti olur.
Tm mlkiyeti kamusallatrma ve ham z-kar istencini bastrma program
olarak ortaklaaclk da zor ve iddet zerine dayal kardelik retisinde benzer
olarak insan z-kar drts tarafndan gdlen doal bir varlk olarak grr.
Her iki u konum da ekonomik etkinlii trel dizgenin bir bileeni olarak almaz;
tersine, her ikisinde de zbilinli istencin yeri bilinsiz etmenler tarafndan alnr:
Niyetin paras olmayan bir erei gelitiren grlmez el, ve fetiistik gleri
ile ekonomik altyap.
Entellektel kurtarclk misyonu varolu nedenini Tinin zsel zgrlk karak-
terinin anlalmamasnda bulur. Var olan anlamakszn neyin olmas gerektiini
salk veren entellektalizm znel gr ve sanlar ile, giderek sanrlar ile her
zaman kendisi zmeye alt problemin paras olur. Hegel byle bir nor-
mativizmden her zaman kand ve bilimin iinin deann, realitesi ile bir olan
kavramn bilgisi ile ilgili olduunu kabul etti. Toplumun kendisi bir kural olarak
kavramsz, yntemsiz, dizgesiz entellektel giriimden sonsuz lde daha bilge-
dir nk toplum tam olarak o giriiminin anlamaya alt ierii kendi znl
ussall ile oluturan znedir. Bu sreci anlamayan entellektalizm hibireydir.
Anlamadn deitirme istenci ise hi kukusuz politika adn bile hak etmez.
Grgl temeller zerine dayanan ve ekonomi biliminden (economics) ayr
olarak politikaya ekonomik tler verme ii ile ilgilenen ekonomi politik nor-
matiftir, anlama ile deil buyurma ile ilgilenir, ve ister liberalizm isterse kollek-
tivizm kipinde olsun, aka ekonomiye karmak iin tasarlanm bir retidir
(terim conomie politique olarak ilk kez 1615te kullanld). Bu dzeye dek,
politikay ekonominin bir uzants olarak gren tarihsel materyalizm ekonomi
politii bileenlerinden biri olarak grse de, toplumsal evrelerin ekonomik alt-
yapnn terimlerinde snfandrlmasndan kapitalist ekonominin karakterine
ve devletin ilevine dek klasik ekonomi politiin ieriini dn alr, yalnzca
onun aklad olgular karalamada ondan ayrlr. Marxn balca katks olarak
grd ve topik sosyalizmi dzelterek bilimsel klan etmen burjuva dikta-
trl olarak grlen demokratik Devlete kar benzer olarak bir zor ve iddet
aygt ilevi olan proletarya diktatrl tasarm da yalnzca Adam Smithin
formle ettii (hemen aadaki alnt) devlet tasarmnn negatif imgesidir. Gr-
gcln zdekilik ile akrabal raslantsal deildir. Duyusal bilin duyusal
alg ve duyu deneyimi yoluyla yalnzca grgl, materyal realiteyi gzleyebilir
ve kuramn bu pozitif olgulardan tretir. Kavram bu bilin iin duyusal ve duy-
gusal gerecin bir yansmas olmaktan daha te bir anlam tamaz. Hegel Felsefi
Bilimler Ansiklopedisi nde ( 38) sonuna dek gtrldnde bu [grgc]
ilke yakn zamanlarda materyalizm olarak adlandrlm olan gre varr der.
Byle duyusal-zdeksel ncller zerine kurulan dnya grleri kanlmaz
olarak benzer politik varglara ular.
Yurtta hkmeti, mlkiyet gvenlii uruna kurulduu dzeye dek, gerekte
varsllarn yoksullara kar, ya da bir mlkiyeti olanlarn hibir mlkiyeti
olmayanlara kar savunulmas uruna kurulur. (Adam Smith, Uluslarn
Gnenci, Kitap 5, Blm 1, Kesim 2)
Eer bakalar arasnda tarihsel materyalizm tarafndan da dn alnan bu kapi-
talistik formlasyon hereye karn bir devlet kuram olarak alnacaksa, o zaman
Devlet yurtta toplumu ile kartrlm ve belirlenimi mlkiyetin ve kiisel
zgrln gvenlii ve korunmas olarak saptanm olur (TzF 258 Not).
Salt zen zerine kurulu bu Verstandesstaat, bu Anlak-Devleti trel deann
edimsellii olarak Devlet kavramndan z-kar duygusunun istenten ayrld
gibi ayrlr. Yurtta toplumunun bir devlet olarak, ama dsal devlet olarak
grlmesi onun da ilkesinin zgr Yurtta olmasna baldr. Rousseaunun
deeri ... dnmenin kendisi olan bir ilkeyi, yani stenci Devletin ilkesi olarak
saptam olmasnda yatar ( 258 Not). Ama Rousseau bireylerin Devletteki
birliini bir szlemeye indirger ki, bylelikle onlarn zen, gr ve keyfi ola-
rak verilen ak onaylarn temel alr (ayn yer). zen zerine dayanan politik
yap yzyllarn ii ve bir ulusta gelimi olduu dzeye dek Usun bilinci (
274 Ek) olan Anayasann, devletin tznn devrilmesidir ve bir szleme istenci
hi kukusuz genel isten ile ayn ey deildir. Yurtta toplumu ve Devlet ara-
sndaki ilikiyi bir dmanlk ilikisi olarak ve yurtta toplumunun gelimesini
Devlete kar bir savam olarak grmek tam olarak Rousseaunun Devlet ve
sten arasnda olduunu saptad ussal ilikiyi yadsmaktr.
Hegelin nesnel Tin dizgesinde ekonomi Devletin ii deildir. Yurtta toplu-
munun iidir ve tikellik ve evrensellik ular arasndaki arpma yurtta top-
lumunun kendi ilevleri olan Tre (Adalet) Dizgesi ve Kamu Yetkesi yoluyla
denetlenir. O ideolojik ulardan her ikisi de usd soyutluklarndan tr edim-
selleme olanandan yoksun eilimleri temsil eder ve sonuta kendilerini top-
lumsal gnencin paylalmas uruna ekimelere indirgerler.
Hegelin nesnel Tin dizgesinde mlkiyet hakk savunulacak bir ktlk deil,
bir szleme sorunu da deil, ama modern Kiinin zsel belirlenimidir. Ve ml-
kiyetin zel mlkiyet olmas bir olumsallk sorunu deil, bir kavram sorunu,
bir zorunluk sorunudur. Mlkiyet Kiinin ve ona bal tm ekonomik srecin
yazgsn belirler ve yokluu Kiinin ve onun istencini anlatan btn bir modern
ekonominin yokluudur.
Mlkiyette istencim benim iin kiisel olarak ve bylece tekil bireyin istenci
olarak nesnelletii iin, mlkiyet zel Mlkiyet karakterini kazanr. (TzF
46)
Yurtta Toplumunun douunu nceleyen tm n-modern toplumsal biim-
lerde mlkiyet kendi iin zsel erek deildir, realitesi Kavramna karlk
dmez, ve dorudan gereksinimi doyurmann arac olarak grlr. Mlkiyet
zgrl ancak dnden bu yana urada burada ilke olarak tannr olmutur
(TzF 62 Not). Tinin engin alanlarnda kitleler, ynlar, halklar eitimsizlikleri
iinde bugn de bu zgrle, genel olarak zgrlk kavramna yabancdr.
zgrlk bilincinin tersinmez olmas lsnde, aktr ki mlkiyetin ortadan
kaldrlmas ancak mlkiyetin daha imdiden bulunmad yerlerde olanakl
olmutur.
Hegelin nesnel Tin dizgesinde mlkiyet hakk mlkiyetin istencin dolaysz
anlatm olmasndan baka bir aklama zemini gerektirmez. Herhangi bir szleme
tarafndan da aklanmaz nk szlemenin kendisi mlkiyetin bir ilevidir. Eko-
nomi Felsefesi tarihi birbirinden gzel mlkiyet kuramlar ile ssldr: Fiziksel
zor zerine (Pufendorf), yasa zerine (Bentham), emek zerine (John Locke)
dayanan mlkiyet kuramlarnn yansra bir mit olarak mlkiyet, feti olarak
mlkiyet, hrszlk olarak mlkiyet kuramlar da vardr. Mlkiyetin ortaya k-
mak iin bu kuramlar beklememi olmas sevindiricidir.
Mlkiyet nesnel Tin alannda zgrln edimsellemesinin balangc, ama
yalnzca balangcdr. Bu nedenle istencin en soyut, en esel belirlenimdir.
Ama yine ayn nedenle zel mlkiyet hakknn ortadan kaldrlmas istencin
btnsel ortadan kaldrlmasn gerektirir. Byle bir politik programn doa
durumuna, bir korku, iddet ve giderek terr durumuna gtrd, boyun eme
durumunun bir hakszlk ve ahlakszlk durumu olduu ve btn bir trel yaam
ortadan kaldrd bu olgu modern dneme henz girmekte olan insanln
yaad en dramatik deneyimlerden biridir.
Tm eyler insann mlkiyeti olabilir (TzF 44 Ek), ve yurtta toplumunda
neye ve ne denli iye olduum hak asndan bir olumsallk sorunudur ( 49).
Dahas, trenin herkesin mlkiyetinin eit olmas gerektiini istedii nesrm
yanltr, nk istedii yalnzca herkesin mlkiyeti olmas gerektiidir ( 49).
Mlkiyet eitlii dncesi mlkiyet kavramna hi kukusuz ancak mlkiyet
eitsizlii dncesi kadar uygun der. Ya da, mlkiyet ve tre arasndaki
iliki bir eitlik sorunu deildir. Mlkiyetin ussall isten olmasnda yatt ve
istencin kendisi zbilinli ussallk olduu iin, yurtta toplumunun mlkiyetin
realitesini eksiksiz olarak ussallatrmasnn, yalnzca tinin gelimemiliinin
yaratt hakszl ortadan kaldrmasnn ve tre idealini dnyann realitesi yap-
masnn nnde duran hibir engel yoktur. Tikel gnen Hak olarak ele alnmal
ve edimselletirilmelidir ( 230). Ama Hegel iin, bilindii gibi, felsefe var olan
ile ilgilenir, olmayan ile deil.
Hegelin Tze Felsefesi ni zgrlk felsefesi yapan ey ierii olarak Tinin
kendisinin btnnde zgrlk alan olmasdr. zgrlk tikelliin zsel olarak
babo karakterinin babo braklmas, zsz varolua zg salt seme zgr-
l olarak keyfi isten ya da zen deildir. Seme zgrl kendini nn-
deki herhangi bir ierie belirleyebilir ve hangisini seecei, iyi, doru, hakl,
ussal olan nasl belirleyecei konusunda hibir lt yoktur. Daha dorusu
vardr, nk usun boalan yerini usd doldurur ve bilinsiz drtler, itkiler,
yelemeler, eilimler gibi her trden znellik zen olarak istencin yerini alr.
Pazar Ekonomisi. Hegelin dizgesinde Ekonomi mlkiyet iyelii hakkn ta-
yan tzel Kiiler arasndaki szleme ilikileri olarak belirlenir ve yurtta toplumu
ekonomi alannn kendisidir. Pazar dei-toku ilikisidir. Szcnn anlam
dikkate alndnda, pazar uruna ekonomi terimi dahaok bir pleonazm olarak
grnr ve modern ekonominin bir geim ekonomisi, planl bir buyruk eko-
nomisi ya da bir feodal ekonomi olamayacan anlatmak iin amalanr. Ama
byle ekonomiler ekonomi kavramna uygun deildir. Ekonomi kavramnn
zgr kiilerin ilikisini ngerektirmesi lsnde, ekonomi kavramna karlk
den biricik ekonomi zgr kiiler arasndaki iliki olarak modern ekonomidir.
Salt geim ekonomisi gelenein uyuukluu iinde mlkiyet suundan ba-
ktr. Byle ekonomide insan dolaysz istencini tanma, kii olma, istencini
somutlatrma, ahlaksal ve politik varlk olma yoluna girmez, usd bir kendini
yineleme srecinde kiilik gdkleir, ve varolu bir deer savurganl olarak
yaanr. Despotik gelenek tininin elik kafesten de daha elik olan tzsel yaz-
gs insanln entellektel, etik ve estetik douunu durdurmak, onu bilgisiz,
duyunsuz, gzelliksiz alt kltrlerde phtlatrmaktr. Hegelin Tarih Felsefe-
sinde yalnzca Birin zgrln bilen Dou uluslar zdelik olarak tzsel
Tin aamasn temsil ederler (TzF 353). stensizliin ve eylemsizliin trde-
lii ile bu kendine zde toplumsal yaplar salt karn doyurma ekonomileri ola-
rak znelliksiz kat, dayankl, aslnda ar lde dayankl btnlerdir ve bu
btnn grkeminde bireysel kiilik haklardan yoksun olarak yitip gider (TzF
355). Burada isten salt domam bir gizillik olarak kalr, birey ortaya kmaz,
yalnzca eylemsiz kitleler, ynlar, halklar Tarihin bo sayfalarn binlerce yla
uzanan usandrc tekdzelik ile doldurur. Yalnzca Birin stencinin saylmas
tm mlkiyeti Birin iyelii yapar, ve milyonlarn istensizlii Birin direnil-
mez gc olurken, milyonlarn yoksulluu Birin varsll olur.
Bencillik ve zel kar drts ile belirlenen pazar ekonomisi onu nceleyen
ve gndelik gereksinimden daha tesini retmeyen ve tketmeyen dingin gelenek
dnyas ile kartlk iinde durur. Ama pazar ekonomisinin kendisine znl tm
hrs ve kazan gdleri bu sessiz gelenek kitlesinin zincirlerinden kurtuluunun
rndr, ahlaksal nitelii yalnzca onun ahlaksal niteliinin bir sergilenii, onun
o kapal kltr iinde byme olana bulamam ham duyuncunun anlatmdr.
Despotik tinde zgrlk ve ahlak gn na kmad iin ekonomik etkinlik
bir trellik alan olarak deil ama balca bir hakszlk ve dolandrclk alan
olarak grlr ve hi kukusuz balca bir hakszlk ve dolandrclk alan olarak
yaanr.
Byle bilgisiz, boinanl, trel ve politik olarak gelimemi ve yalnzca yne-
tilmeye uygun kitlesel bilincin zgrlkten bak tutulmasnn srdrlmesi
nerisi, hibireyin halk tarafndan deil ama hereyin halk adna yaplmas
forml, bu despotizm Avrupa tarihinde Aydnlanmaya aittir. Bireye, Kiiye,
Yurttaa varolma izni vermeyen ve hereyi halktan iyi bildii iin iyi olan onu
bilmeyen halkn kendisi adna yapma hakknn olduu kans iinde, Aydn Des-
potizmi trel geriliin srmesini salar, ve modern olmann tam tersine, tutucu-
luu iinde modernlemeye direnir. zgrlk yalnzca despotizm iin korkutu-
cudur ve yle olmas gerekir. Varln trel geriliin srmesinde bulan Aydn
tzel geliim ile, bylece moral geliim ile, bylece ekonomik geliim ile, ve en
sonunda politik geliim ile geimsizdir. Gemie aittir ve yurtta toplumunun
douu ile sona erer.
Bir gereksinimler dizgesi olarak modern Yurtta Toplumu zgrlk ve isten
alandr, ve toplumsal iliki szleme ilikisi, dei-toku ilikisidir. Toplumun
kendisi ekonomik bir yapdr nk etkinlii batan sona ekonomiktir, retir,
dei-toku yapar, ve tketir. Yurtta Toplumu doal sevgi trellii olarak Aile
ya da politik isten olarak Devlet deildir, ve bir gereksinimler dizgesi olmas
onu biraraya toplayan ban karakterini belirleyen etmendir.
Bir szleme ilikileri alan olarak ekonomi insann ahlaksal yeteneini anlatr,
ahlakszln deil. Bu dzeye dek hakszlk ve tresizlik szlemenin inen-
mesi olarak ekonominin inenmesidir, ekonominin edimsellemesi deil. Bir
smr dizgesi olarak ekonomi kuram mlkiyetin kendisinin bir hakszlk
edimi olarak grlmesinden tretilir ve geerlii nclnn geerliine baldr.
Byle bir kuram tzel kii, zel mlkiyet ve szleme kavramlar ile bada-
maz, genel olarak bireysel eylemi ve en sonunda bireyin kendisini, istencini ve
zgrln olumsuzlar.
nsann zgrln yadsmak onun insan niteliini, insanlk haklarn,
giderek devlerini bile yadsmak demektir. ... stencinden tm zgrl
kaldrmak eylemlerinden tm ahlak kaldrmaktr. (Rousseau, TS I.4)
Hi kukusuz insan susuzluk durumunda tutmak iin ona zgrln yad-
smak saltk olarak etkili zmdr. Ama gerekte salt bir doa durumu olan
susuzluk durumu kendinde sululuk, yalnzca su ilemenin eiinde durmaktr.
Szlemelerin inemesi, dolandrclk, smr, rvetilik vb. yurtta toplu-
munun yapsal ekonomik belirlenimleri deil ama henz zgr modern varolu-
un tzel, ahlaksal, trel karakterine yabanc n-modern tinin z-kar duygusu
tarafndan gdlenen eylemleridir. Benzer olarak iddet zerine dayal feodal
iliki, ya da mlkszletirilen ve kiilik hakkndan yoksun braklan insanlarn
tm anamaln mlkiyetini stlenmi szde devlet ile ilikisi de gerek ekonomik
iliki deil ama zora boyun eme davrandr. Byle ekonomiler ekonomik
olmayan karakterlerini kerek tantlarlar.
Hegelin Tze Felsefesi nde hak, zgrlk, isten kavramlar tarafndan belir-
lenen nesnel Tin alannda kapitalist toplum gibi bir ideolojik terimi aklayacak
bir belirlenim yoktur. deoloji Tinin zgr geliimini tanmad, ama onu kendi
ilkesi temelinde yaplatrmay istedii, Tini ussal tarihsel geliimine brakmay
istemedii ama tarihe kendi znel biimini vermeyi istedii iin, eer gerek-
ten ideoloji ise, zgrlk ile arpmak zorundadr. Kapital kapitalizm deil-
dir. Kapital yurtta toplumu dizgesinin hibir ayrcal olmayan bir bileeni
iken, kapitalizm kapitalin birincilliini anlatr Us zerinde, sten zerinde,
zgrlk zerinde, Ahlak zerinde, Devlet zerinde, ve bylece bu kategorilerin
silinmesi dilei olarak bir topyay anlatr.
Kavramsz dncenin birbirinden ilgisiz anlamlar ile ssledii Liberalizm
terimi szel olarak zgrlklk demektir ve genel olarak zgrln birin-
cilliini anlatt dzeye dek terim kapitalizm ile eit deildir. Ama liberalizm
eer seme zgrl denebilecek olan eyin birincilliini, stencin deil ama
Hegelin zen/Willkr dedii keyfi stencin birincilliini, ksaca z-karn
birincilliini anlatyor olarak anlalrsa, szck baka hizmetlerinin yansra
rtmeceli olarak kapitalizmi belirtmek iin de kullanlabilir. Ama Hegelin
felsefesinin en nemli derslerinden biri bilimde Kavramn (Begriff ) deforme edil-
memesi, tasarma (Vorstellung ) indirgenmemesi gerektiidir. Bilim Kavramn
nesnelliini, dncenin keyfi uslamlamalardan zgrln, znel tanmla-
malardan vazgemeyi saltk koulu olarak alr. zgrlk nesnel olarak stencin
tzdr, hibir dnce stenci zgr olarak dnmeksizin dnemez, yle
ki giderek zgr sten anlatm bile gerekte bir pleonazmdr: sten zgr
deilse sten deildir.
Yz yl akn bir sredir bastrlmakta olan yurtta toplumu kavramnn geri
dn hi kukusuz kapitalizm misnomerini yurtta toplumunu tanmlama
iinden balamal ve ait olduu ideolojik blgeye srmelidir. Varolan dn-
yaya ve zbilincin doa sna gelimi zgrlk olarak yurtta toplumu yalnzca
pazar ekonomisi deil ama tze ve tre dizgesi ile birlikte ekonomik alandr.
Yurtta Toplumu/Die brgerlicher Gesellschaft. Hegel Yurtta Top-
lumuna kendine zg bir tanm vermekle ilgilenmez ya da ya da kiisel bir
katk olarak zgn bir kavram retme gibi bir ama gtmez. Terimin modern
politik-ekonomi kltrne balca Hegelin katks olmasna karn, Yurtta Top-
lumu nesnel bir kategoridir ve kavramna uygun bir realite olarak, ussal olarak
gereklii iinde anlalmaldr.
Hegelin Tarih Felsefesinde yurtta toplumunun ortaya k Batnn klasik
tinden dn ald kltrel kalta ek olarak duyun zgrlnn, znel zgr-
lk bilincinin douunu izler. Bat Tini, salt bir yineleme kltr olan Dounun
tersine, bir kltrler dizisinin geliimini zetleyen bir birikim zerine dayanr.
Gzel Sanatta ve Bilimde insanla ideali ve ideay retmi olan Helenik tinde
eksik olan evrensel zgrlk ilkesi onu yine en sonunda antik dnyann kendisi
birikiminden bulup karan Reformasyon tarafndan salanr.
Yurtta Toplumu Reformasyonun inan zgrln gerekletirdii Protes-
tan Kuzey Avrupaya, Hegelin Germanik Dnya dedii bir uluslar alanna ait-
tir: ngiltere, Hollanda, skandinavya, ve Germanik tinin kolonilerinden doan
devletler olarak Amerika Birleik Devletleri, Avustralya, Gney Afrika, Yeni
Zelanda, ve son olarak ve sonuncu olarak Gneyi ile Katolik gelenee uzanan
Almanya.
Hegelin tarih felsefesinde modern Tinin douunu olanakl klan ve Dou
ve Bat arasndaki zsel ayrm oluturan tarihsel etmen Dounun salam, ar
salam kltrel yaplar ile kartlk iinde Batda kltrlerin ortadan kalkmalar
ve yerlerini yeni ve daha yksek olana brakmalardr. Ayrm tutuculuk ve geliim
arasndaki, gelenek ve yenileme arasndaki ayrmdr. Kltrel sredurum bir
gelenek durumu olarak yalnzca tinin daha te gizilliini gelitirmesinin nlen-
mesidir. nsan alkanlk tarafndan ldrlr (TzF 151 Ek).
Tutucu trellik bir alkanlk dzenine phtlamtr ve problemsiz bir varo-
luu, deiimin ve yeniliin olmamasn ister. Modernleme ise problemin ken-
disidir ve salt yenilik uruna yenilik saplants olan modernizmden ayr olarak
modernleme Dnya-Tininin tm gizil ieriinin kendini edimselletirme sreci
olarak ereksel, ussal zgrlemedir. Hegelin nesnel Tin dizgesinin terimle-
rinde, trel modernleme ya da yenileme duyun tarafndan dorulanm hak-
kn edimselleme srecidir. Kendisi zgr, ereksel geliim sreci olarak, nesnel
Tin alannda geliim insann saltk deerine uymayan tm anlamsz kltrel
belirlenimlerin ortadan kaldrlmas, yerel, etnik, ulusal tikelliklerin silinmesi,
Dnya-Tininin evrensel trde kltrne ya da gerek uygarla doru ekillen-
mesidir. nsanlk ancak tam gelimilik dzleminde zgrlk ve eitlik idealini
realitesi ile bir yapabilir.
Yurtta Toplumunun yaratl deann tm belirlenimlerine ilk kez haklarn
veren modern dnyaya aittir (TzF 182 Ek). dea kavram ve nesnelliin bir-
lii olarak ussal olan, bylece edimsel olandr, ve bu edimsellik ayn zamanda
nesnel Tinin Hak, sten ve Trellik olarak stlenecei ereksel belirlenimlerinin
bilgisinin de olanadr. Bilim ancak kavram realitede tand zaman grisini
gri zerine boyayabilir. Modern dnya Hak, sten, zgrlk kavramlarnn
tm gizilliini sergilediine gre, nesnel Tin alan bilginin nesnesi olabilir. Bu
edimselleme ne Platon ve Aristoteles iin bulunuyordu, ne de ortaa Roma
Kilisesinin despotik ve tutucu tininin deann belirlenimlerine haklarn vermesi
sz konusuydu. Tin kendini ancak realitede andrd zaman ve andrd
lde bilebilir.
Yurtta Toplumu nceden verili bir programa gre belirlenen bir yaplanma
deildir ve anm Tinin zsel tzel, ahlaksal ve trel belirlenimlerinin anm-
dr. Tinin geliiminde nemli ve belirleyici olan ey nlenmemesidir nk Tinin
gizillii enerjisidir ve dsal bir gdye gereksinimi yoktur. Avrupada Protestan-
ln aka istemedii ve kendi amalarna aykr olarak domasna yol at
duyun zgrl ilkesi Tinin daha te tarihsel geliiminin nndeki balca i
engelin kalkn salar. Yalnzca ekonomik ilikiler deil, ama sanatsal, bilimsel,
politik etkinlik alan, yeni olann dnyas zgr bireyin nne snrszca alr.
Dounun salt bir olumsallk sorunu olan kltrel sredurumunu yenmesi ve
Batnn kanlmaz etkisini beklemeden nce deiime, dnme ve geliime
almas hi kukusuz olanaklyd. Hegelin felsefesinde Dnya-Tini kavram
kreseldir ve Dounun doal gerilii gibi bir tasarma, rksal ayrmn tinsel
ayrm ya da entellektel eitsizlik imleyebilecei gibi kurgulara izin vermez.
Bat terimi, ya da daha san olarak Kuzey terimi onun iin onun zamannda
henz politik bir birlikten, bir ulus devletinden yoksun olan Almanyay deil,
Prusyay da deil, ama btn bir Germanik tini, Protestan dnyay kucaklar.
Ama Hegel iin Germanik Tinin de zerinde duran Dnya-Tini vardr ve Dnya
Tarihinin zgrlk bilinci olan erei Dnya-Tininin ereidir.
Hegel Protestanl Hristiyanln tikel bir mezhebi olarak deil ama bu dinin
zn ilk kez kazanan asl Hristiyanlk olarak grr ve bylece duyun zgr-
l, isten zgrl, insan eitlii gibi dnyasal kavramlar Hristiyanln
z olarak kabul eder. Hristiyanlk zgrlk dinidir (TzF 18 Ek); Yaklak
bin be yz yldr Hristiyanlk yoluyla kiilik zgrl serpilmeye balam ve
insan soyunun kk bir blm arasnda evrensel ilke olmutur ( 62 Not);
znel zgrlk hakk antik ve modern dnemler arasndaki ayrmda dnm ve
zek noktasn oluturur. Sonsuzluu iindeki bu hak Hristiyanlkta dile getiril-
mi ve yeni bir dnya biiminin evrensel edimsel ilkesi yaplmtr ( 124 Not);
Hristiyan dinine znl olarak bireyselliin bamsz ve kendi iinde sonsuz
kiilik ilkesi ( 185 Not); znelliin hakk balca Hristiyan dininde doar
( 185 Ek); Hristiyan dini zgrlk dinidir ( 270 Ek). Ve ilkin Germanik
uluslar Hris ti yan lkta nsan ola rak nsann zgr oldu unun, Tinin zgrlnn
onun en asl doa s n oluturduunun bilincine ulatlar (Tarih Felsefesi, Giri).
Bu ilkenin onu douran topraklardan ok uzakta, insanln kk bir blm
arasnda evrensel ilke olmas iin geen 1500 yl grelidir, uzundur ve ksadr.
Ve dinin kendisinin bir insanlk yarats olmas lsnde, znel zgrlk ilkesi
insanla dardan balanan birey deildir. nemli olan ey ussal insanln
bilincinde en sonunda yalnzca ussal olana yer olmas, ve ussal olann edimsel-
lemek zorunda olmasdr.
Hegelin Tin Felsefesinde tm belirlenimleri ile nesnel Tin dizgesi modern
dnyasallk tarafndan karakterize edilir ve dinsel herhangi bir bileen iermez.
Max Weberin toplumbilim giriiminde toplumun zsel karakterini belirleyen
Protestan Etik gibi dinsel bir tasarma Hegelin batan sona laik nesnel Tin
dizgesinde yer yoktur. zgrlk insana dardan verilmesi gereken bir belirle-
nim deildir. Tersine, zgrlk insann kendi en isel, en zsel doasdr ve gide-
rek Reformasyonun kendisi bu zsel zgrln rndr. Reformasyon insana
yeni bir kutsal reti sunmaz ve yalnzca dinadamlar snfn ortadan kaldrarak
ncilin her insann kendi yorumuna brakr. Dini kurumsallktan zgrletirir ve
Duyuncu bireyin sorumluluuna brakr. Reformasyonun zsel ierii insann
kendi kendisi yo luy la zgr olma ya belirlenmesidir (Tarih Felsefesi, Modern
a, Reformasyon). Nesnel Tin alan trellii Protestan Trellik olarak deil,
ama ar, ussal insan trellii olarak, dnyasal trellik olarak kapsar ve isten
zbilinli ekonomik etkinlii iin, btnnde trel yaamn rgtlenmesi iin
herhangi bir tanrbilimsel drtye gereksinmez:
Trellik zgrlk deasdr yaayan yi olarak, ki zbilinte bilme ve
istemesini, ve onun eylemi yoluyla edimselliini bulur. ... Trellik varolan
dnyaya ve zbilincin doa sna gelimi zgrlk Kavramdr. (TzF 142)
Bu trellik hi kukusuz Protestan Trellik deildir. Kutsal bir ar olarak dn-
yasal ura (Beruf) etmeninin acmasz emek koullar altnda yer alan bir ile-
yim devrimi gibi bir sreci yaratmayacak olmas bir yana, byle bir reti insan
bir kula indirgeyecek ve insan kendi duyuncundan deil ama dsal duyuntan
gelen bir moral buyruk altnda zgr olmayacaktr. Weber din ve ekonomi ara-
snda yalnzca bir einim ya da ballamn bulunduunu gstermeyi deil,
ama deterministik bir iliki, dinin kapitalizmi yaratmas gibi bir nedensellik
ilikisi kurmay ister.
Hegelin Tin Felsefesinde Dinin anlam ve nemi Gzel Sanat ve Felsefe ile
birlikte deerler alan olan Saltk Tin alannda yer almas ile belirlenir. Ve orada
yrein en i, sonsuz duygusu olarak Dinin sonlu nesnel Tin alan ile ilikisi
yalnzca bu sonluluk alannn belirlenimlerini aklama ilikisidir, deterministik
bir iliki deil.
Protestanlk znel zgrlk ilkesinin kitlesel lekte yaylmas ve tarihte ilk
kez btn bir nfus alannn kendini trde bir eitim yoluyla ekillendirmesi
iin zemini oluturur. znel zgrlk ilkesi dinsel inaklara znl duyun deil
ama batan sona dnyasal duyun, laik duyuntur. Ahlak ve duyun olarak
znel zgrlk hakk eylem hakkdr. Ya da, znel zgrlk znenin Eylemde
doyumunu bulma hakk dr ( 121) ve znel zgrlk bireysel bilmenin ve
tikel erekler peindeki istencin zgrldr ( 258 Not). Evrensel zgrlk
ve evrensel eitim bireyselliin kendisinin evrensellemesini salar, ve evrensel
eylem btn bir ekonomik, politik, bilimsel, sanatsal, felsefi kltrn anm ve
geliimine gtrr, ve Bat ve dnyann geri kalan ayrmn yaratan, Avrupay
zek ve geri kalan kltrleri Bakas yapan srecin zeminini oluturur. Ama
Dnya-Tininin bu eitsiz geliimi yalnzca zorunludur, ve Dounun bir su-
suzluk, gerilik, giderek ilkellik durumu ile Batnn dolaysz istencinin nesnesi
olmasnn bedelinin yksek olmasna karn, bu ilikide kazanc yitirdiinden
sonsuz lde byktr nk deersiz bir Kendiyi yitirmekte, Kendisinden
zgrlemektedir. Reformasyon modern dnemin douu iin hi kukusuz
zsel nemdedir; ama kendisinin tarihsel ncllere bal olmas olgusundan
ayr olarak, modern dnemi tanmlayan ileyim devrimi, bilimsel devrim ve
politik devrim ve modern devletin oluumu gibi baka bir dizi etmen arasnda
yalnzca biridir.
Hegelin dsal Devlet ya da Anlak-Devleti/Verstandesstaat (TzF 183)
dedii Yurtta Toplumu bir szleme ilikileri alan olarak keyfi isten kipindeki
zen esini (Willkr olarak Wille) kapsar. Szlemenin kendisinin yasa altnda
durduu dzeye dek, szleme devleti kuram Devlet kavramna aykrdr. Yurt-
ta Toplumu politik toplum ya da Devlet deildir. Ve bir zen ilikisi olarak
szleme zerine dayanmas yurtta toplumunu yasal styapy belirleyen bir
altyap olmaktan sonsuz lde uzaklatrr. Tersine, ekonomik yurtta toplu-
munun kendisi yasal g zemininde, politik g zemininde varolur. Bir grgl
olgu sorunu olarak, yurtta toplumunun oluumu Devletin oluumundan sonra
yer alr (TzF 182 Ek) ve zellikle trel gerilik durumlarnda Devletin kendisi,
eer Devlet kavramna minimal benzerlii tayorsa, yurtta toplumunu yaratma
ykmll altna girer.
Modern Devlette politik g yurttalk istencinde yatar. Yurtta salt mlki-
yet iyesi olan ekonomik Kii deil, ama ayn zamanda istencini evrensel ussal
isten olarak bilen ve gerekletiren politik Kiidir. Yurtta Toplumu ve Devlet
arasndaki ayrm zen ve isten arasndaki, szleme ve yasa arasndaki ayrm-
dr. Modern Devleti despotik devletlerden ayran balca etmen onun zbilinli
isten, kendini bilen isten olmas, varoluunu bireyin zbilincinde, bilme ve
etkinliinde bulmasdr (TzF 257). Modern devletin kuruluu zgr birey-
selliin politik bireysellik olmasna, istencin zerinde kendisinden baka bir
isten tanmama karakterine, yasay kendi istenci olarak belirlemesine baldr.
Modern devletin kurucusu genel ussal istentir: Yasa genel istencin anlatmdr.
Her Yurttan kiisel olarak ya da temsilcisi yoluyla onun yaplmasna katlma
hakk vardr (Dclaration des droits de lhomme et du citoyen, 6). Hegelin
devlet zmlemesi benzer olarak Devleti yurttan zbilinli istencinde varolan
politik g olarak formle eder:
Modern Devletlerin ilkesi znellik ilkesinin kendini bamsz kiisel tikellik
ucuna dek gelitirmesine izin verme ve ayn zamanda onu tzsel birlie geri
getirme ve bylece bu birlii znellik ilkesinin kendisinde saklama biimin-
deki muazzam g ve derinlii tar. (TzF 260)
Bu dzeye dek Devlet yurtta zerinde bir bask aygt olmann btnyle
tesinde ve uzanda, zsel olarak onun zgrlnn anlatmdr. Eer Devlet
henz kavramna karlk dmyorsa, onu ona yabanc zenten zgrletirmek
yurttan sorunudur.
Yurtta Toplumu her biri kendi gereksinimleri zemininde belirlenen tikel
istenleri ile zel kiilerin bir iliki alandr ve onu olmad ey olarak, Aile ya
da Devlet olarak almamak gerekir. Yurtta Toplumu yceltilecek bir deer ya da
bir ideal deildir. Sonlu nesnel Tin alanna aittir ve tre dizgesi ve kamu gc
ile birlik iinde ve onlarla uyum iinde zsel olarak bir pazar ilikileri btn,
bir pazar ekonomisi alandr.
Yurtta toplumunda her ye kendi ereidir, onun iin baka herkes hi-
bireydir. Ama bakalar ile iliki olmakszn ereklerinin btn bir erimine
eriemez; dolaysyla bu bakalar tikelin erei iin birer aratr. Ama tikel
erek bakalar ile iliki yoluyla kendine evrensellik biimini verir ve kendi
doyumunu bakalarnn gnencine eriilmesi ile ayn zamanda kazanr (TzF
182 Ek).
Hegel gereksinimler dizgesi olarak ekonomi alann ngiliz ekonomi politiinin
terimlerinde zmler. Yurtta toplumu ulusal karakterinin tikellii iinde evren-
seldir, ve ngilterede yurtta toplumunun greli olarak erken geliimi modern
ekonominin erken geliiminden baka birey deildi. Politik ekonomi ... kitle-
lerin iliki ve devimlerini nitel ve nicel belirlilik ve karmaalar iinde amlayan
bilimdir, ve grnrde dank ve dncesiz [retim, datm ve tketim]
alann kendiliinden yer alan bir zorunluk srdrr. Burada bu zorunluu bul-
mak politik ekonominin konusudur; bu bilim bir olumsallklar ktlesi iin yasalar
bulmakla dnceyi onurlandrr (TzF 189 Ek). Politik Ekonominin konusu
ulusal ekonominin nasl rgtlenmesi gerektiini buyurmak deil ama kendini
nasl rgtlediini bulmak, grlmez eli grlr klmaktr. Ekonominin yurtta
toplumunun kendisinden baka bir g tarafndan denetlenmesi denetimi yapan
partiyi btn bir yurtta toplumunun zerinde ve stnde duran bir g yapa-
caktr. Ama yurtta toplumu asndan hibir zaman byle bir karma sorunu
yoktur nk yurtta toplumunun kendisi Devlet olmakszn devlettir, hkmet
gerekte yurtta toplumunun politik istencidir. Yurtta toplumunda hkmetler
hi kukusuz onlar atayan yurttalardan daha bilge deildir.
Snrl, deimeyen ve gelimeyen ve salt kendini yineleyen n-modern top-
lumlarn tersine, yurtta toplumu zsel zgrlk karakteri ile uyum iinde hibir
alkanlk dzenine phtlamayacak srekli yenileme, srekli dnm, srekli
geliim srecidir: zgrln ussall insann tzel, ahlaksal ve trel realitesini
srekli iyiletirme eiliminde yatar, nk Tarih erei zgrlk bilinci olan bir
geliim srecidir. nsan bilgisizlemeyi, ktlemeyi, irkinlemeyi baaramaz
nk z zgrlktr ve varoluu tinsel hamlk olarak bilgisizliinden, kt-
lnden ve irkinliinden kurtulma srecidir.
Bir ekonomi dizgesi olarak yurtta toplumu zsel zgrlk karakteri ile
uyum iinde kendini kendi iinde engellemeyecek srekli byme ekonomi-
sidir. Modern insann kesintisiz tinsel geliimi ile kout olarak oalan tinsel
gereksinimleri onu kitle tketim toplumu yapan etmendir ve buna gre modern
ekonominin karakteri gereksinimlerin ve doyumlarnn sonsuza ilerleyen
oalmasdr (TzF 191). nsan gereksinimi insann doal ve tinsel nitelii
tarafndan belirlenir. Ama insan insan yapan yann tinsel belirlenim olmas
lsnde, aktr ki insansal gereksinim zgr gereksinim, tinsel gereksinimdir
ve modern ekonomi bu gereksinimi snrszca doyurmak zere retim, tecim ve
tketimin durdurulamayacak bymesidir. Bu snrlanmas gereken bir arlk
ya da savurganlk deildir. Toplumsal yap ekonomik yap olarak zgrlemedir:
Dolaysz ya da doal gereksinimlerin ve tasa rmlardan doan tinsel gerek-
sinimlerin birbiri ile balan olarak toplumsal gereksinimlerde evrensel
olduklar iin kendilerini baat klanlar ikinciler olduu iin, bu toplumsal
kpda zgrleme yan yatar. (TzF 194)
Hi kukusuz Hegel Dnya-Tininin tarihinin ereinin zgrlk bilinci oldu-
unu sylerken bir tahminde bulunmaz, ama Tin kavramnn zsel mantksal
vargsn bildirir. Bu belirlenim Avrupann ya da Batnn bir ayrcal deil,
ama dnyann geri kalannn da yazgsdr. Tikel yurtta toplumlarnn tarihsel
sreleri kltrel yaplar tarafndan koullandrlr ve bu sreler kendi ngr-
lerini kendileri yapar, realitelerinin karsamalar realitelerin kendileri tarafndan
yaplr.
Bir evrensel aile (TzF 239) karakterinde olmasna karn, yurtta toplumu
ar varsllk durumunda bile yeterince varsl deildir (TzF 245) ve yoksul-
luk yalnzca retimin eksikliinden kaynaklanan ve varslln lsz art
ile zmlenecek bir sorun deildir. Yoksullua bir arenin nasl bulunaca
biimindeki nemli soru modern toplumu etkileyen ve rahatsz eden balca
sorunlardan biridir (TzF 244 Ek). Hegelin yurtta toplumu dizgesinde yok-
sulluun yurtta toplumuna znl olduunu ve ilineksel olmadn, bir hak
ve tre olduunu ve bir hakszlk ve tresizlik olmadn gsterecek hibir
belirlenim yoktur ve gnenten pay almann eitsizliinden doduu lde
yoksulluun zm yine gnen dalmnn kendisinde yatar. Yurtta toplumu
bir altyapnn denetimindeki bilinsiz bir kleler kitlesi ya da yn deildir.
zgrlk, tre, hak kategorileri despotik tinin kategorileri arasnda olmad
iin o bilin dzleminde ne zm iin ne de problemin gereini anlamak iin
bir olanak vardr. Hegel hi kukusuz misolojiye kar savunulmay hak etmez.
Doa durumuna zg doal gereksinimin snrl nitelii ile kartlk iinde,
modern tinsel gereksinim snrszdr. Buna gre ekonominin insann tinsel-klt-
rel gereksinimlerinin snrszca art ile birlikte snrszca byme eilimi onun
zsel belirlenimidir, yle ki bymeyen bir ekonomi ekonomi-kavramna karlk
dmez. Ekonomi gerek zeminini zgr bireyin srekli geliimin olana olan
zgr trellik alannda bulur, ve bireyin tinsel geliimi zdeksel ekonominin de
byme ve geliiminin gdsdr. zgrl ve bylece stenci, Bireyi tan-
mayan n-modern ekonomi biimleri ekonominin kavramna uygun dmeyen
salt kt biimlerdir ve despotik trellikleri iinde varolan bilgisiz ve eylemsiz
halklar kalkndrmak iin devletler tarafndan zorunlu olarak uygulanan planl
buyruk ekonomileri henz insana Birey olma, Kii olma iznini vermeyen despo-
tik tinin zmsz ve umutsuz giriimleri olmaktan teye gemez.
Bir pazar ilikileri alan olan topluma pekala imgesel tasarmlardan, duygu-
lardan, znel grlerden kaynaklanan deerler yklenebilir, giderek toplumun
kendisi bir deer olarak, bir ideolojinin, toplumculuk ideolojisinin ilkesi
olarak grlebilir sanki toplum kapitalistleri kapsamyormu gibi. Ama
toplumcu ideolojinin uruna toplumcu olduu toplum ayn zamanda kapitalist
toplum olarak, giderek kapitalizm olarak da grd eydir. Varolu nedenini
gereksinimlerde bulduu ve giderek usd itkileri, drtleri, hrs ekonomik
etkinliinin bireysel gdleri olarak kapsad dzeye dek toplum deerler alan
olmaktan ne kadar uzak olduunu dolayszca kendisi sergiler.
Yurtta toplumu n-modern kltrel deerlere ilgisiz trel karakterini ilkin
etnik, rksal, yerel, giderek ulusal kimlikleri soyutlayarak gsterir. nsan salt
mlkiyet iyesi Kiiye indirger, ve buna gre Hegel Tre Uygulamas bal
altnda ilk olarak yurtta toplumunun rk, ulus, ve din ayrm tanmayan karak-
terini belirtir: Onda insan salt bir insan olduu iin insan olarak geerlidir,
bir Yahudi, Katolik, Protestan, Alman, talyan vb. olduu iin deil (TzF
209). Hegel her ulusa zg yerel bir yurtta toplumu gibi bireyi dnmez.
Modern trellii ulus devleti ile deil, ama tam tersine ulus-devletinin yerellii
ile kartlk iinde Reformasyon ile ilikilendirir. Ve Dnya-Tini kavram tarih
tarafndan yaplan Anayasalar ile uluslar birer kp olarak, ortadan kaldrlm
olarak, negatif olarak kapsar.
Yurtta toplumu ok-kltrll zndren kltr-st ve kltr-tesi
karakteri ile kresellemeye kar korunacak kapal bir alan olmak yerine, tam
tersine kendisi kreselleme idealinin zemini ve olanadr. Ve kresellemenin
ussall yurtta toplumunun kendine yeni pazarlar bulmasnda deil, ama ken-
dini evrenselletirmesinde yatar. Kreselleme gereksinimler dizgesi olarak yurt-
ta toplumunun kltrler-st kavramnn zsel ieriidir: Ekonomik ilikinin
zneleri yalnzca bireyler deil ama toplumlarn kendileridir. Ama kreselleme
salt ekonomik kresellemeden daha oudur.
Kltr kavram btnyle genel anlamnda alndnda insann Doann te-
sinde olduu ve yapt hereyi kapsar btn bir dnyaya tinin biiminin
verilmesi. Ve sonlu, geici, deersiz kltrel gere onu reten Tarihinin yazg-
sn paylar, srekli ortadan kalknda, geliimsel ve ereksel olmasnda saltk
olmadn, bir deer olmadn gsterir. deal Kltr sonlu, greli, deersiz
kltrlerin bir saknm deil ama bu geriliklerin ortadan kaldrlmas olarak
Hegelin Saltk Tin alannda zmledii gerek, sonsuz, saltk insan deer-
lerinin, insann gerek Kendisinin olgusallamasdr bir gzellik, duygusal
sonsuzluk, ve gereklik Tini olarak Uygarlk.
Hegelin kiisel zgrlkl bir yana, yntemi ve dizgesi ulus ve devlet
kavramlarna herhangi bir ayrcalk ya da birincillik yklenmesini olanakszla-
trr. Giderek Dnya-Tarihinin znesi olarak Dnya-Tini kavram bile Saltk-Tin
kavramna altgdmldr ve belirlenimini onunla bant iinde tamamlar. Hegel
Tin Felsefesinde evrensel bir dnya-kltr ile, deann, Usun saltk kltr
ile ilgilenmektedir ve hi kukusuz bu kltrn ussall edimselliinin saltk
gvencesidir. Sonluluk alan olarak nesnel Tin alan yalnzca sonsuzluk alan
olarak saltk Tin alanna gei kpsdr.
Hegel hi kukusuz kreselleme terimi gibi bir eretilemeyi kavram
anlatmak iin yeterli bulmayacaktr. Derin dnen anlan bu geometrik-corafi
tasarm Hegel kavram kendi adyla Dnya-Tini olarak adlandrr.
Modern Aile, Yurtta Toplumu ve modern Devlet nesnel Dnya-Tininin belir-
lenimleri olarak yalnzca Batnn deil ama dnyann geri kalannn da yazgsn
gsterir ve bu trdelik arkaik geleneksel ayrmlarn silinmesi, nesnel Tin alan-
nn tm kavramlarnn gereklikleri iinde edimsellemesidir. Modern kltrel
trdelik karlkl tanmann evrensel lekte gereklemesi, karlkl yaban-
cln ve dmanln evrensel lekte ortadan kalkmasdr. Modern dnemde
insanl birletiren zemin Usun hak, ahlak ve trellik belirlenimlerinin tarihsel
ayrmlarn yaratan snrlanmlklardan kurtulmalar, ieriklerinin tam eriminde
anmalardr. Kreselleme bir kltrler katmacndan daha ounu, kltrel
trdelii imler ve kltrel trdelik herhangi bir tikel kltre assimilasyon dei
ama genel olarak zgrlk kltrne ykselmedir.
Hegelin Tze Felsefesi nde yurtta toplumu imgesel bir doa durumu ile
kartlk iinde grlen uygar toplum deil, ve yurtta yalnzca barbarlktan
karak uygarlam insan deildir. Yurtta (Burger, bourgeois, TzF 190)
stencinin bilincinde olan zgr Kiidir, kendi istencinin anlatm olan Yasay
onu yneten dsal bir g olarak deil ama zgrl olarak bilir ve Devleti
kendi ussal istenci olarak belirler. Bu saltk olarak demokratik karakteri ile
yurtta toplumu ynetenler ve ynetilenler arasndaki o insanl kk drc
ayrm silmenin biricik zeminidir. Hegel demokrasinin despotik toplumlar iin,
henz feodal kltrn despotik alkanlklarn zerlerinde tayan Avrupa kltr-
leri iin geerli olduunu ileri srmez. Bireyler olarak okluk ki halk sk sk
byle anlalr hi kukusuz bir biraradalktr, ama yalnzca kalabalk olarak,
biimsiz bir kitle olarak, ki devimi ve edimi tam bu nedenle yalnzca ilkel, ustan
yoksun, yabanl ve korkutucudur. Byle bir halkn egemenlii bir okhlokra-
sidir, demokrasi deil. Demokrasi ancak istencini yasa yapacak denli bym
toplumlar iin, ada uygarlk dzeyine ulam toplumlar iin, bir yn, kitle,
halk olmaktan km ve yurtta toplumu karakterini kazanm toplumlar iin
olanakldr. Yurtta toplumu bu anlamda ayn zamanda uygar toplumdur, nk
orada politika ve yasa birdir, politik eylem zgrln barl anlatmdr, ve
korku sona ermitir.
Buna gre Yurtta Toplumu kavram yurttalar arasnda insann doa durumu-
nun, hayvansal durumunun bir kalt olan zor ve iddet ilikilerini saltk olarak
dlar. Varolan zor ve iddet ilikilerinin bittii yer yurtta toplumunun balad
yerdir. Yurtta toplumunda grlen zor ve iddet eleri yalnzca srecin henz
despotik tarihsel artklarn btnyle silmediini gsterir. Yurtta toplumunun
bir politik zor, iddet ve savam alan, bir snf kavgalar alan olduu gr
kavram yoksayan ve olgular kuramna temel yapan pozitivizmin olaan bir
karsamasdr. Yurtta toplumu da modern Devlet gibi olu srecindedir ve onu
srete sergilenen ekillerinde deil ama kavramna uygun gereklii iinde,
kavram ve nesnelliinin birlii iinde, ussal deasnda irdelemek gerekir. Bu
bak asndan, srete kapsanan despotik artklar onun kendi doasna ait
olarak deil ama onun olumsuzlamakta olduu geersiz eler olarak grmeliyiz.
Weberin Devlet dzenini korumada fiziksel kuvvetin meru kullanm tekelini
elinde tutar biimindeki gr bu tarihsellikten yaplan pozitivist bir kar-
samadr. Bu gre gre modern Devlet ancak iddetinin meru olmasnda
feodal iddet dzenin tesine geebilir. Hegel Devleti olu srecinde deil ama
deasnda irdeler ve buna gre yoksunluk, korunma iin gereksinim, gl-
lk, varsllk vb. gibi olumsallklar devletin tarihsel geliiminin kplardr ve
devletin tz olarak alnamazlar (TzF 258 Not). Devlet deasnn amlamas
karsnda pozitivizme Devleti olmad biimiyle irdelemekten baka yapacak
i kalmaz ve bunun iin baklacak yer tarihsel olumsallklar iindeki devletler,
henz Devlet kavramna ait olmayan eler ile ykl pozitif devletlerdir. Oysa
Devlet deasnda gz nne alnmas gereken ey tikel devletler, tikel kurumlar
deildir (TzF 258 Ek).
Weberin szde ar kavramsal/rein begrifflich amlamasna gre, Devlet
bir toprak paras zerinde meru fiziksel iddet tekelini (das Monopol legi-
timer physischer Gewaltsamkeit) kendi iin (baarl olarak) ileri sren insan
topluluudur (menschliche Gemeinschaft ) (Politik als Beruf, 1919). Weber
bylece hi duraksamadan Trokinin Her devlet zor zerine dayanr/Jeder Staat
wird auf Gewalt gegrndet szlerini dorular (ayn yer). Bu sopal Devlet
kuram aktr ki yurttan istencinden ayr olan ve onun zerinde duran tikel
despotik devletlerin grgl gzleminden trer ve temsil ettii realitenin kendisi
gibi n-modern karakter tar.
Bireysel istenlerin karlkl tannmas zerine dayanan yurtta toplumunda
zor, iddet, g, terr vb. gibi doa durumu elerinin bulunmas yalnzca Tinin
doallnn henz btnyle stesinden gelmemi olduunu gsterir. Doa
durumu genel olarak bir iddet durumudur (TzF 93). Modern Yurtta Top-
lumunun en son olaca ey bir doa durumudur. Dahas, iddet/Gewalt ve
tiranln pozitif Hakkn bir esi olabilmesi ona olumsaldr ve doasna ait
deildir (TzF 3). Hi kukusuz istence zor uygulanabilir (TzF 90), ama
iddet ya da zor, soyut olarak alndnda, hakka aykrdr (TzF 92). Zor
yalnzca ... bir ilk zorun ortadan kaldrlmas olan ikinci zor olarak hakldr (TzF
93). Doa durumu zsel olarak bir ilk zor durumu, genel olarak bir iddet
durumudur (TzF 93 Not).
Hegelin Tze Felsefesi nde uluslararas ilikiler yurtta toplumunun deil ama
devletlerin sorunudur ve bireysel devletlerin zerlerinde hibir egemen tanma-
yan saltk egemenler olmalar olgusu tarafndan belirlenir. Devletlerin ilikileri
egemenliklerini ilke olarak ald iin, bu dzeye dek birbirlerine kar doa-
durumu iindedirler, ve haklar edimselliini zerlerindeki bir evrensel istente
deil, ama tikel istenlerinde bulur (TzF 333). Doa durumu Hegel iin hi
kukusuz Tinin btnyle terk etmesi gereken durumdur, nk doaldr, tinsel
deil. Srekli bar tasar, bar durumunun rtk olarak sava durumu olmas
olgusundan ayr olarak, devletlerin oluma srecinde olmalar ve bu dzeye
dek statkonun kendisini hakszlk olarak grmeleri lsnde bir Gerekten,
bir dilekten daha gl deildir. (TzF 330). Ulusal devletlerin varl savan
varldr nk ulus Devlet olarak kendi tzsel ussall ve dolaysz edimsellii
iindeki Tin ve buna gre yeryzndeki saltk gtr (TzF 331) ve anlamaz-
lklarn zm iin egemenliklerinden vazgemeleri varlklarndan vazgeme-
leridir. Devletler-st bir devlet kavram kendinde elikilidir. Ama Tin olmak
doa durumunu yenmektir ve evrensel Tin, dnyann Tini, kendi hakkn ve
onun hakk en yksek haktr dnya mahkemesi olarak Dnya Tarihinde o
ulusal Tinler zerinde uygular ve kendini o eytiimden snrsz olarak retir
(TzF 340). Dnya-Tini ne bir birlemi milletler rgt, ne de bir sper-devlet-
tir. Btn bir nesnel Tin alannn erei olarak evrensel, tamamlanm, zbilinli
zgrlktr ve saltk Tin alanna gei kpsn oluturur.
Yurtta Toplumu, Kapitalizm, Weber. Hegelin nesnel Tin dizgesinde yurt-
ta toplumu modern dnyann ekonomik biimidir ve buna gre toplumun eko-
nomik temeli gibi bir anlatm en iyisinden ekonominin toplumsuz olabileceini
anlatmaya yarayabilir. Kapitalist toplum anlatm modern yurtta toplumunu
anlatmak iin ancak kleci toplum anlatmnn klasik dnem kent-devletini
anlatmak iin uygun olduu kadar uygundur. Kapitalizm terimi yannda bir
snf diktatrl, bask aygt olarak devlet, smr zerine kurulu toplum
gibi tasarmlar tar ki, bunlara gre yurtta toplumunu yalnzca gdlecek
istensiz ynlar ve kitleler olarak anlamak gerekir.
Kapitalizm materyalistik, haksz ve sonuta ahlaksz olarak grlr. Ve yledir
nk eer kapitalizm terimine bir ekonomik dizge olarak keyfi bir tanm
verilmeyecek ve kendi semantii ve mant izlenecekse, terim bir ideolojinin
anlatmdr. Eer terim ciddiye alnacaksa, Kapitalizm kapital istencinin birin-
cilliini anlatr ki, bir laissez-faire olarak salt bir topyadr. Yurtta toplumu-
nun kapitalizm ile eitlenmesi ekonomik kuram, toplumsal kuram ve politik
kuram btnnde bozar ve ekonomi, toplum ve devletin kapitalin uzantlar
ve eklentilerine indirgenmesinde sonulanr. Bu misnomeri ok sk kullananlar
arasnda kapitalizmin douunu Pritan ve ileci dinsel terimlerde aklayan
Max Weber de bulunur.
Weber yntemsel olarak Kantn kukuculuunu ve buna gre realitenin usd
ve bilinemez olduunu kabul eder, kavram yalnzca insan anlnn soyut bir
kurgusu olarak grr ve sonuta toplumsal, ekonomik, trel, dinsel, tarihsel
realite zerine zmlemeleri nesnesinin usd karakterine uygun olarak usd
yntemlere dayanmak zoruna kalr. rnein Weberin Amerika Birleik Devlet-
lerinde soyluluun ve politik aristokrasinin doaca (1904) gibi bir kar-
sama yaptn grrz. Ve kapitalizm dedii eyi savunmasndan ayr olarak,
Birinci Dnya Sava patlak verdii zaman sava davasna sarld ve karsna
bir mektubunda sonu ne olursa olsun, bu sava mthi ve harika biimindeki
szleri Weberin heyecanl, giderek ateli doasna tanklk eder. Weber hi ku-
kusuz nesnel olmaktan ok yaratc bir toplumbilimci idi.
Weberin toplumbilime birincil katklar arasnda bulunan ussallama temas
saysal, hesaplanabilir terimlerde tanmlanr, ve buna gre pazar ekonomisi en
yksek ussallama olarak, ussallamann doruu olarak grlr ve ayn zamanda
brokratik e yoluyla demir kafese gtren etmen olarak zmlenir.
Webere gre kazanma drtsnn, kazan peinde, para kazanc peinde,
olanakl en byk para kazanc peinde komann kendinde kapitalizm ile hi-
bir ilgisi yoktur. Kapitalizm (Kapitalismus) srekli, ussal kapitalistik giri-
im (kapitalistischen Betrieb) yoluyla kazan peinde koma ile zdetir (Die
protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus, Vorbemerkung). Weber
aktr ki kapitalizmi kapitalizm yoluyla tanmlar ve tanmlamaya alt eyi
tanmnda kullanr. Bu zl formlasyondan kapitalistik nitelemesini karrsak
geriye srekli, ussal giriim/kontinuierlicher, rationaler Betrieb kalr ki hi
kukusuz istedii tanmlama iin yeterli deildir. Bu tanmlama pekala bir dik-
katsizlik sonucu olabilir. Ama Weberin yazlar bu trden saysz dikkatsizlik ile
ssldr. Kapitalizm tanmna pazar dei-tokuu, gnll emek sunumu,
i blm gibi etmenleri katar ki, hi biri zellikle kapitalistik deildir. Kapi-
talist tin dedii ethosu Benjamin Franklinin zaman paradr (die Zeit Geld
ist ) diyen karakteristik betimlemesinde neredeyse klasik arl iinde/in
nahezu klassischer Reinheit grr, ve Kapitalizm ve kapitalistik giriimler
(Kapitalismus und kapitalistische Unternehmungen) in, Hindistan, Babil,
klasik dnya ve Orta alarda bile bulunur (ayn yer, Vorbemerkung). Eer
Kapitalin bulunmas kapitalizm ise, Weber hakldr. Ama kapitalizm en azndan
anti-kapitalist bak asna gre kapital mantnn birincilliini gerektirir ve
Pritan trellik, alma ethosu gibi terimlerde olmaktan ok hrs, smr,
giderek diktatrlk, bask aygt olarak devlet yoluyla, ya da en sonunda plak
zor yoluyla kazan terimlerinde tanmlanr. Ama Weber byle etmenleri tanm-
dan zellikle dlar. Kapitalizm onun iin barl, drst, ussal, ekonomik
rasyonalizmdir/konomische Rationalismus bu terimlerin her birinin kapi-
talizme uyarlanmak zere onun tanmlama ynteminden gemesi koulu altnda.
Kapitalizm terimini Protestan Etik ile bantlamasnn bir srprizi olarak
Weber ileci kapitalizm gibi ek bir oxymoron daha retmek zorunda kald.
Weberin ekonominin trellik ile ve zel olarak modern ekonominin Protestan
trellik ile ilikisini vurgulamasnn nemi hi kukusuz lszdr. Hegel bu
banty daha nce ortaya koymu ve Weberin gzden kard zsel yannda
amlamt. Ama Weberin Hegele denmemi ve amaca aykr kullanlm
borcu tze, din ve tarih kuramlarna da geniler.
Weber usu yadsyan entellektalizmi insanla kanlmaz bir demir kafes
vargsn armaan eder. Nihilist nclleri kabul edildiinde, bir deerler alan
olarak Hegelin saltk Tin kavramna uzaktan da olsa andrml bir karsama
yapmas beklenemezdi.
Kaynaka
G.W.F. Hegel: Tze Felsefesi; Tarih Felsefesi
Adam Smith: The Wealth of Nations; Theory of Moral Sentiments
Jean-Jacques Rousseau: Toplumsal Szleme
Max Weber: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus; Politik
als Beruf

Aziz Yardimli - Hegel'in Tüze Felsefesinde Ekonomi

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Aziz Yardimli - Hegel'in Tüze Felsefesinde Ekonomi

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

dea Yaynevi

arap skelesi Sk. 2/106-7 Karaky, Beyolu stanbul

Anda mungkin juga menyukai

Aziz Yardimli - Hegel&#39;in Tüze Felsefesinde Ekonomi

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Aziz Yardimli - Hegel&#39;in Tüze Felsefesinde Ekonomi

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

dea Yaynevi

arap skelesi Sk. 2/106-7 Karaky, Beyolu stanbul

Anda mungkin juga menyukai

Aziz Yardimli - Hegel'in Tüze Felsefesinde Ekonomi

Aziz Yardimli - Hegel'in Tüze Felsefesinde Ekonomi