_____________________________________________

Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad

i
_____________________________________________
_____________________________________________
ii
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
Published by the Peoples Development Institute
91 Madasalin Street,
Brgy. Sikatuna Village, 1101
Quezon City, Philippines
Tel. No. (632) 351-7553
Lay-out and Artwork by: Ramon T. Ayco, Sr.
of Peoples Development Institute
Set in Times New Roman Txt LT Std, pt. 12
Published in the Philippines
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
iii
_____________________________________________
MODYUL
PARA SA MAAYOS
NA PAMAMAHALA
NG BASURA
(SOLID WASTE
MANAGEMENT)
_____________________________________________
iv
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
v
_____________________________________________
Acknowledgement
This training module is the result of the long years of PDI
experience in development work.
We would like to extend our deepest gratitude to Bread
for the World for their unwavering support to the PDI
program and their deep understanding of the imperatives
for developing the capacities of the peasants, indigenous
people, women and the out-of-school youth.
From the Peoples Development Institute, support was
provided by Ramon Ayco and Analyn Larot for technical
support and Salvador Mirandilla for developing and
translating the training modules in Pilipino.
Most importantly, PDI would like to thank all the
community organizers and workers of PDI who helped in
the conceptualization and design of the training modules.
Aurea Miclat-Teves
President
Peoples Development Institute
_____________________________________________
vi
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
1
_____________________________________________
PANGKALAHATANG LAYUNIN:
Maunawaan ang wastong pangangasiwa ng basura upang
ating mapangalagaan ang kapaligiran at magkaroon ng
dagdag na pagkakakitaan.
PARTIKULAR NA LAYUNIN:
Sa pagtatapos ng pagsasanay, inaasahan na ang mga
kalahok ay matuto ng mga sumusunod:
1. Maayos na pangangasiwa ng basura sa kanilang
tahanan.
2. Maayos na pangangalaga ng kapaligiran.
3. Paghiwalay ng mga basurang nabubulok sa di
nabubulok.
4. Paggawa ng kompost sa bahay.
5. Matukoy ang mga pakinabang mula sa basura.
PARAAN NG PAGTUTURO:
Lecture
Discussion
Workshop
Laro
Demonstration
Brainstorming
_____________________________________________
2
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
MGA PAKSA:
I. Ano ang Solid Waste Managament?
II. Bakit kailangang gawin ang Solid Waste
Management?
III. Ano ang Nararapat Gawin sa Problema ng Basura?
IV. Tatlong Hakbang sa Wastong Pamamahala ng
Basura
V. Paggawa ng Kompost sa Bahay
VI. Mga Pakinabang sa Wastong Pamamahala ng
Basura.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
3
_____________________________________________
PANIMULA:
Mahigit 1,500 toneladang basura ang itinatapon
sa buong Metro Manila araw-araw. Noong 2001
nagkaroon ng pagguho ng basura sa Payatas, and
Payatas Trashlide, dahil sa gabundok na basura at
pagguho ng lupa. Ang mga naninirahan sa tabi ng
Dumpsite ay natabunan, maraming buhay ang nasawi
at mga bahay na natabunan. Dahil dito ay hindi na
pinahintulutan na magtapon ng basura sa Payatas ang
hindi taga Quezon City. Naging problema para sa ilang
bayan ng Metro Manila kung saan magtatapon ng basura
na nakokolekta araw-araw.
Noong January 26, 2001, nakaisip ang ating mga
Congressmen na magbuo ng isang programa para
_____________________________________________
4
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
maisaayos ang problema sa basura. Ito ay tinawag
na Republic Act 9003 o Ecological Solid Waste
Management Act of 2000. Ang pinakalayunin nito
ay maging maayos ang pangangasiwa sa basura
upang hindi ito magdulot ng problema sa kalusugan
at bagkus maging kapaki-pakinabang. Sabi nga,
May Pera sa Basura.
Alamin natin ang tungkol sa Waste Management.
I. Ano ang Solid Waste Management ?
Ang Solid Waste Management ay isang
teknolohiyang naglalayong gawing kapaki-
pakinabang ang mga basura upang wala na o
kaunti na lang ang itatapon.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
5
_____________________________________________
Ito ay isang paraan kung saan muling ginagamit ang
mga bagay na pangkaraniwang itinatapon upang gawing
pataba, pagkain, fermentables, panggatong (fuel),
produktong ibinabalik sa pabrika, fne crafts at flling
materials. Kung gagamiting muli ang basura, wala
nang matitirang basurang kailangang itapon.
Ang paulit-ulit na paggamit sa isang bagay ay
madaling gawin sa bahay. Pagkakakitaan ito. Sa
ganitong paraan, natutulungan natin ang Bansang
makatipid ng ilang milyong dolyar.
II. Bakit Kailangang Gawin ang Solid Waste
Management?
Ang kasalukuyang Sistema ng pangongolekta ng
basura na hindi pinaghihiwalay ang nabubulok
_____________________________________________
6
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
sa di nabubulok, pagdadala ng mga ito sa
malayong tapunan at ang pagtatambak sa
dumpsite ay nagiging sanhi ng mga problemang
pangkalusugan, pangkapaligiran, pangkabuhayan
at pangkalikasan.
Samantala, ang pagtaas ng pangangailangan sa mga
basurang maaring gamitin muli ay naghihikayat sa
mas marami na magbasurero.
Ang hindi paghihiwalay ng nabubulok sa di
nabubulok na basura at ang maling pagtatapon
ay nagiging dahilan din ng pagdumi o pagtambak
ng basura. Ang mga basurang hindi nakokolekta
ay nagpaparumi sa mga lansangan at iba
pang pampublikong lugar. Nagiging sanhi ito
ng pagbabara ng mga estero at kanal na siyang
nagdudulot ng pagbaha at polusyon sa hangin, mga
ilog, sapa at lawa.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
7
_____________________________________________
Ang hindi nakokolektang basura ay nakakaakit ng
mga insekto at peste, gaya ng langaw, ipis at daga na
maaring magkalat ng nakakahawang sakit.
Tumatagas rin sa lupa ang tubig mula sa mga
basurahan. Ito ang dahilan ng pagdumi ng tubig sa
ilalim ng lupa. Samantala ang pagsusunog ng plastic
ay nakapipinsala naman sa ozone layer at ito ang
nagiging dahilan ng pagkabulag, kanser sa balat,
pagkaubos ng ibat-ibang uri ng isda at halaman at
pangkalahatang pag-init sa buong mundo.
III. Ano ang Nararapat Gawin sa Problema ng
Basura?
Ang pagsusunog ng basura ay
hindi dapat gawin. Ito ay nagiging
dahilan ng polusyon sa hangin, sa
lupa at sa tubig. Ang pagsusunog
ng basura ay nakapipinsala rin sa
ozone layer at ito ang nagiging
dahilan ng pag-init ng klima. Sa
mga susunod na panahon, ang
pagbabagong ito ng klima ang
magiging dahilan ng malakas na bagyo o di kayay
ng mahabang tagtuyot. Ang nararapat gawin ay ang
wastong pamamahala ng basura.
_____________________________________________
8
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
IV. Tatlong Hakbang sa Wastong Pamamahala ng
Basura
Ang basura mula sa bahay ay maaring gamitin muli kung
susundin ang mga wastong hakbang sa paghihiwalay,
pagbabalot, at pagtatapon ng basura.
A. Paghihiwalay ng basura sa bahay.
Ang karaniwang basura mula sa bahay ay ang
mga sumusunod:
Lata
Bote
Papel
Plastic
Pinagbalatan ng gulay at prutas
Ang mga itoy karaniwang pinagsasama-sama sa
isang basurahan.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
9
_____________________________________________
Upang magamit muli ang mga basura, paghiwalayin
ang mga ito sa dalawang grupo: Biodegradables o
nabubulok at nonbiodegradables o di nabubulok.
Hindi dapat pagsasamahin ang mga ito. Sa bahay
pa lang ay dapat na itong paghiwalayin at ilagay sa
bukod na basurahan.
Muling paghiwalayin ang mga basurang
nabubulok sa mga sumusunod na grupo:
1. Basura mula sa kusina:
Pinagbalatan ng gulay at prutas
Tirang pagkain
Pinagtabasan ng gulay
Pinaggawaan ng isda
Balat ng tulya, tahong, at hipon
Di nakakaing buto at tinik ng isda
_____________________________________________
10
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
2. Basura mula sa hardin:
Damo
Sanga ng tangkay
dahon
3. Basura mula sa Hayop:
Dumi ng hayop
Pinagkatayan ng mismong patay na hayop
4. Basura mula sa Tao:
Dumi ng tao
Basahan
Lamping itinapon
Sanitary napkin o pasador
5. Basurang Panggatong:
Mga bagay na maaring panggatong
tulad ng:
Sanga ng tangkay
Ugat ng puno
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
11
_____________________________________________
Dahon
Bunot at iba pa
Mga gas na madaling magliyab:
Lahat ng mga bagay na organiko
Para sa mga gamit na
nangangailangan ng biogas
Pagsamasamahin naman ang mga di nabubulok
na basura sa dalawang grupo:
1. Mga bagay na maaring ibalik sa pabrika:
Lata
Bakal
Salamin
Bote
Plastic
Styrofoam
Goma
Papel
Karton
Pinagtabasan ng tela
_____________________________________________
12
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
2. Mga bagay na maaring magamit sa mga
proyektong pangkabuhayan:
Paper mache
Plastic twine
Salamin
Goma
Balat
Buto
Shell
Basket
Braid
Floor wax
Bakal
Balahibo at tela
A. Tamang Pagbabalot ng Basura:
Gumamit ng lalagyan gaya ng malalaking lata, sako
at plastic bag upang maging malinis at maayos ang
paghihiwalay, pag-iipon at pagtatapon ng basura.
Ilagay ang mga basurang mula sa kusina sa isang
lata o timba. Samantala, pagsamasamahin sa isang
sako ang mga basurang di nabubulok at basurang
mula sa halaman at hayop. Ilagay naman ang mga
basurang maari pang ibalik o ipagbili sa mga kahon,
sako at plastic bag.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
13
_____________________________________________
B. Tamang Pagtatapon ng Basura:
Maaring magamit muli ang mga basura sa mga
sumusunod na paraan:
1. Gamiting pakain sa hayop ang mga tira-
tirang pagkain.
2. Gumamit ng pataba mula sa kompost o
binulok na basurang galing sa hayop, tao
at halaman.
3. Gamiting muli ang mga papel, karton,
lata, salamin, bote, Styrofoam, goma, tela
at plastic.
4. Gamiting panggatong ang mga
pinagtabasan ng puno, mga dahon,
bunot at iba pa.
_____________________________________________
14
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
Ang pagsunog ng basura ay isa sa nagiging dahilan
ng pag-init ng ating klima. Magsunog lamang sa
may silbing kadahilanan. Gamitin ang mga basurang
galing sa hardin
bilang panggatong
sa pagluluto upang
makatipid. Sa ganitong
paraan, mababawasan
rin ang pagsunog ng
iba pang basura mula
sa bahay.
5. Gumawa ng fne crafts mula sa mga
shells, papel, bote, kaliskis ng isda at iba
pang basura.
6. Iwasan ang hindi kinakailangang
pagtatambak at pagsusunog ng basura na
nagiging sanhi ng hindi normal na pag-
init ng panahon.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
15
_____________________________________________
V. Paggawa ng Kompost sa Bahay:
Marami sa basurang nabubulok ay maaring gawing
kompost o pataba.
Ang pagkokompost ay isang paraan ng tamang
paggamit sa mga basurang nabubulok. Ang paraang
ito ay hindi nakakasama sa ating kapaligiran.
Sa pagkokompost, inihahalo ang mga basurang
nabubulok sa lupa, tubig at hangin. Maari ring
maglagay ng mga additives o activators para
mapabilis ang pagkabulok.
Ang nabubulok na organikong material o ang kompost
ay nagsisilbing pataba kung ito ay inilalagay sa lupa.
_____________________________________________
16
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
A. Paano Gumawa ng Kompost?
Upang masimulan ang paggawa ng kompost,
tanggalan ng damo ang lugar na paggagawaan
ng kompost. Ito ay makatutulong sa mabilis na
pagbulok ng basura. Ang mga sumusunod ay
isang gabay sa paggawa ng compost:
Unang Patong:
Tatlo hanggang apat na pulgada ng pinagputol-putol
na mga sanga. Makatutulong ito upang maging
maayos ang daloy ng hangin sa loob ng hukay.
Ikalawang Patong:
Anim hanggang walong pulgada ng pinaghalong
dahon, damo, kusot at iba pa. Dapat na ang mga
ito ay medyo basa.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
17
_____________________________________________
Ikatlong Patong:
Isang pulgadang lupa. Ito ay magdadagdag ng
mga mikrobyong magpapabilis sa pagpapabulok
o pagkokompost.
Ikaapat na Patong:
(Opsyunal) Tatlo hanggang apat na pulgadang
abono o pataba para magkaroon ng nitrohena ang
mga mikrobyo. Magdagdag ng tubig kung tuyo
ang pataba.
Ikalimang Patong:
Ulitin ang una hanggang ikaapat na patong
hanggang mapuno ang lalagyan ng kompost.
Paibabawan ang bunton ng apat hanggang anim
na patong ng dayami at maggawa ng isang maliit
na butas sa gitna para maipon ang tubig ulan.
_____________________________________________
18
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
Makaraan ang lima hanggang anim na linggo,
baligtarin ang bunton sa pamamagitan ng
paghahalo ng mga nasa tabi ng bunton papasok
sa gitna. Mas mapapabilis ang pagkabulok kung
ito ay gagawin ng madalas.
Ang kompost ay maari ng gamitin kung ito ay
maitim, malutong at amoy-lupa na.
B. Mga Dapat Tandaan sa Pagkokompost:
1. Paghiwa-hiwalayin ang basura at ibukod
ang mga basurang nabubulok. Patuluin o
gayatin ang mga basurang ito para mas
mapabilis ang pagkabulok. Paghalu-
haluin ang mga basurang galing sa kusina,
halaman, hayop at tao.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
19
_____________________________________________
2. Iwasan ang pagsiga sa ibabaw ng kompost.
Ito ay pumapatay sa mga organism sa basura
na siyang nagpapabilis ng pagkabulok.
Nagpapabagal din ito sa proseso ng
pagkokompost.
3. Panatilihing basa ang kompost. Ngunit
iwasang mabasa ito ng husto para hindi
maubos ang mga sustansya ng lupa.
4. Haluin, wisikan at tabunan ng lupa ang
kompost. Mayroon nang likas na mikrobyo
ang lupa na nakapagpapabulok. Ang dami ng
lupang ihahalo ay dapat mga 20% ng kabuuan
ng kompost.
5. Pabayaang mahanginan ang hukay. Kapag
masyadong mainit, umuunti at namamatay
ang mga mikrobyo at bumabagal ang proseso
ng dekomposisyon.
_____________________________________________
20
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
C. Mga Komposter sa Bahay:
Piliin sa mga sumusunod na mga komposter ang
tama sa inyong pangangailangan.
1. Dalawang Magkatabing Hukay:
Gumawa ng dalawang hukay na may layong
tigkalahating metro at may sukat na 1m x 1m
x 1m. Lagyan ng maliit na sanga ang mga
ilalim ng hukay at maglagay ng kawayan
sa may gitna para may daluyan ang hangin.
Sundin ang mga tuntunin sa pagkokompost
at halinhinang gamitin ang dalawang hukay.
Mga isang buwan bago mapuno ang hukay.
Ito ay nagbibigay ng sapat na panahon para
mabulok at maging kompost ang mga basura
bago magamit bilang pataba.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
21
_____________________________________________
2. Gulong na Pinagpatong-patong:
Maggawa ng
dalawang pataas
na mga lumang
gulong at gamitin
itong lalagyan ng
kompost. Upang
mahanginan ang loob, maglagay ng anumang
bagay na bato sa pagitan ng mga gulong. Kung
itoy ipapatong sa sementadong sahig, lagyan
ng lupa ang pinakailalim.
3. Mga Komposter na walang ilalim:
Mga lumang drum at mga lalagyan ng tubig
na wala ng ilalim, o mga lumang sako na
wala ring tahi sa ilalim at sinusuportahan ng
tatlong maliliit na posteng kahoy.
_____________________________________________
22
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
4. Paso-paso:
Maghanda ng 10 paso, isang bolo para
pangtadtad ng mga basurang nabubulok at
isang bag ng pinaghalu-halong lupa, dahon,
kusot at iba pa. Gamitin ng isa-isa ang mga
paso. Kapag puno na ang ikasampung paso
at makalipas ang isang buwan, tanggalan
ang laman ng unang paso at gamitin ito
bilang pataba sa mga halaman. Maaring
pagpatungpatungin ang mga paso bastat
panatilihing basa ang laman ng mga ito.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
23
_____________________________________________
5. Plastik bag na komposter:
Lagyan ng lupa ang ilalim ng mga plastic
bag at ilagay ang tinadtad na mga basurang
nabubulok. Paibabawan ito ng mga dahon
at basa-basain. Pagpatungpatungin ang mga
plastic bag habang hinihintay itong mabulok.
Makalipas ang ilang linggo, ang mga ito ay
maari ng gamiting pataba ng mga halaman.
6. Lalagyan ng Kompost
Ang mga ito ay maaring yari sa chicken wire o
anumang materyales na pwedeng gawing basket.
Kung malakihan ang pagkokompost, maaring
gumamit rin ng mga tablang kahoy sa loob
ng mga lalagyang ito. Siguraduhin lamang na
mahahalo o mababaligtad ang laman ng mga ito.
_____________________________________________
24
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
D. Malakihang Pagkokompost
Ang mga tuntunin sa malakihang pagkokompost
ay pareho rin sa pagkokompost sa bahay, ngunit
ito ay mangangailangan ng mga makinang katulad
ng shredder, mixer at iba pang additives, o
activators upang mapabilis ang pagkokompost.
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
25
_____________________________________________
VI. Mga Pakinabang sa wastong Pamamahala ng
Basura:
1. Magagawang kapaki-pakinabang ang ibat-ibang
bagay na itinapon.
2. Mas kakaunti ang basura.
3. Mas malinis at maayos ang pangongolekta ng
basura
4. Magkakaroon ng maraming pataba
5. Makakatipid sa enerhiya.
6. Mapapalawak ang partisipasyon ng mga tao sa
paglutas ng kanilang mga problema.
7. Maraming magkakaroon ng trabaho at dagdag
kitang pera.
8. Malinis at maayos na kapaligiran at mas kaunting
polusyon sa hangin, tubig at lupa.
9. Maipagpapatuloy ang harmony at balance ng tao
sa kanyang kapaligiran.
_____________________________________________
26
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA
_____________________________________________
Aralin sa Paghubog ng mga Lider Pang-Komunidad
27
_____________________________________________
_____________________________________________
28
_____________________________________________
MODYUL PARA SA
MAAYOS NA PAMAMAHALA NG BASURA