DAFTAR ISI

Halaman
KATA PENGANTAR .. i
DAFTAR ISI ii
DAFTAR TABEL iii
BAB I PENDAHULUAN . 1
1. Latar Belakang . 1
2. Pertamangan .. 1
!. Keg"naan . 2
BAB II PE#BAHASAN !
1. Str"kt"r Ek$n$mi . !
1.1 Pr$%"k&i . !
1.2 K$n&"m&i '
1.! Ek&($r %an im($r )
2. Pr$&(ek Pengemangan *
2.1 Keter&e%iaan +a%angan %an Kemam("an Tekn$l$gi . ,
2.2 Pel"ang Ek&($r .. ,
2.! Si&i Pema&$kan .. -
2.' Si&i Permintaan .. -
a. Re.rakt$ri /
. F$"n%ri . /
0. Keramik .. /
%. Lain1lain .. 12
BAB III PENUTUP . 11
1. Ke&im("lan . 11
2. Saran .. 11
DAFTAR PUSTAKA
DAFTAR TABEL
Tael Halaman
1 Pr$%"k&i %an Pen3"alan 4irk$n ta5"n 1/-' 6 1/-/ . !
2 K$n&"m&i 4irk$n 7%alam t$n8 .. '
! 9"mla5 %an Nilai Im($r 4irk$n ta5"n 1/-) 6 1/-/ . *
' Perkiraan Pr$%"k&i 4irk$n D"nia Ta5"n 2222 -
) Perkiraan K$n&"m&i 4irk$n D"nia ta5"n1//2 6 2222 12
LAPORAN
STRUKTUR EKONOMI DAN PROSPEK PENGEMBANGAN
MINERAL ZIRKON DI INDONESIA
Oleh :
Kelompok VIII
1. A N D R I ( 99 31 015 )
2. ISKANDAR MUCHDAR ( 99 31 060 )
3. FAISAL SADIK ( 99 31 032 )
. HASAN SAMA!I ( 99 31 0" )
5. AN!AR ( 99 31 01#)
UNI$ERSITAS $ETERAN REPUBLIK INDONESIA
MAKASSAR
2002
BAB I
P E N D A H U L U A N
1. L%&%' B()%*%+,
Seiring %engan erkemangn:a &ekt$r in%"&tri %alam %"a %eka%e terak5ir ini;
(ermintaan (a&ar mineral <irk$n %i In%$ne&ia tela5 meningkat %engan (e&at.
Perkemangan (a&ar ter&e"t 3"ga tela5 men%$r$ng minat (ara (enanam m$%al "nt"k
erki(ra5 %i &ekt$r (ertamangan. S"at" ken:ataan 3"ga a5=a keera%aan &"mer
%a:a a5an galian in%"&tri k5"&"&n:a mineral <irk$n %i In%$ne&ia 0"k"( e&ar. P$ten&i
&"mer %a:a :ang e&ar %an (el"ang (a&ar :ang l"a& &a:angn:a ti%ak %i imangi $le5
(erkemangan ("lika&i %an in.$rma&i :ang mema%ai. Saat ini :ang %ira&akan a%an:a
kek"rangan ("lika&i %an in.$rma&i lengka( mengenai minerla <irk$n. #ineral <irk$n
terma&"k mineral ar" %i In%$ne&ia; karena &elain keera%aan:a &angat langka; 3"ga
keg"naan:a ar" m"lai erkemang %alam &e("l"5 ta5"n terak5ir ini.
K$n&"men <irk$n tere&ar a%ala5 in%"&tri keramik; ter"tama "nt"k (r$%"k&i
keramik "in 7=all tile8 %an r"ma5 tangga 7tale =are8. K$n&"men tere&ar lainn:a
a%ala5 in%"&tri l$gam %a&ar; :ang keg"naan:a a%ala5 &eagai a5an anti k$r$&i %an
(ena5an (ana& 7re.rakt$ri %an .$"n%ri8.
2. P('&%-.%+,%+
Ber%a&arkan ti(e en%a(an <irk$n :ang mer"(akan en%a(an al">ial;
(enamangan %ilak"kan %engan mengg"nakan ka(al ker"k; "ll%$<er; %ragline; %an
lain1lain (eralatan :ang ia&a %ig"nakan "nt"k menamang i3i5 al">ial.
Di P. Bangka; P. Belit"ng; %an P. Karim"n K"n%"r; <irk$n %itamang er&ama1
&ama %engan ka&iterit. Penamangan %ilak"kan $le5 PT. Tamang Tima5 %engan 0ara ?
1 Tamang &em(r$t 7k$n>en&i$nal %an tamang e&ar8.
1 Ka(al Ker"k; tamang mekani&.
Peng$la5an <irk$n terma&"k &angat k$m(lek karena &elain memi&a5kann:a %ari
mineral (enggangg" 7gang"e mineral&8; teta(i 3"ga %i(i&a5kan %ari mineral1mineral
lainn:a 7 m"lti mineral (r$0e&&ing 8. Peng$la5an ka&iterit; <irk$n; %an mineral erat
lainn:a %ilak"kan $le5 PT. Tamang Tima5 %alam %"a ta5a(; :ait" ?
%. P(+,/)%0%+ 12 T%-.%+,
Peng$la5an %i&ini %ilak"kan %engan mengg"nakan &l"i0e $@ %an 9ig. T"3"an
(eng$la5an ter&e"t a%ala5 "nt"k meng5a&ilkan k$n&entrat ka&iterit e&erta mineral
ik"tann:a; terma&"k <irk$n.
.. P(+,/)%0%+ 12 P34%& P(+5352%+ B2620 T2-%0
Peng$la5an %ilak"kan ter5a%a( k$n&entrat tamang %an ka(al ker"k. #et$%a
%an (eralatan :ang %ig"nakan ter%iri ata& (emi&a5an gra>ita&i 7me3a g$:ang; kla&i.ier;
3ig8; (emi&a5an li&trik 75ig5 ten&i$n &e(arat$r8; %an (emi&a5an magnit 7ra(i% magneti0
&e(arat$r 8. Pr$%"k (eng$la5an a%ala5 ka&iterit; limenit; m$na<it;@en$tim; %an <irk$n
Dll.
Di Kalimantan tenga5; <irk$n %i tamang er&ama1&ama %engan i3i5 ema&
$le5 PT. Am(alit 4irk$n ter&e"t ma&i5 &angat ren%a5 7 !2 A 4rB
2
8.
3. K(,3+%%+
Pengg"naan <irk$n &angat er>aria&i; aik &eagai mineral in%"&tri 7 n$n1
l$gam8 ma"("n mineral l$gam. Pa&aran <irk$n %"nia &eagian e&ar %ig"nakan &eagai
mineral in%"&tri; :ait" "nt"k (a&ir 0etak 7 .$"n%ri 8; ata ta5an a(i 7re.rakt$ri8; keramik
%an gela&; kimia <irk$ni"m; %ll.
1 Re.rakt$ri 7a5an ta5an (ana&8
1 F$"n%ri 7Pa&ir +etak 8
1 Keramik %an Gela&
1 4irk$n &eagai Bat" #"lia 7Gem&t$ne8
1 L$gam 4irk$ni"m %an L$gam Pa%"an

BAB II
P E # B A H A S A N
1. STRUKTUR EKONOMI
4irk$n mer"(akan &ala5 &at" mineral ar" %alam (enga%aann:a $le5 &ekt$r
(ertamangan %i %alam negeri. Akan teta(i (emakaian mineral ini $le5 in%"&tri 5ilir %i
%alam negeri &"%a5 erlan&"ng 0"k"( lama.
1.1 P'/13*42
Penga%aan <irk$n $le5 tamang %i %alam negeri erlan&"ng &e3ak ta5"n 1/-'.
4irk$n ini era&al %ari tamang1tamang tima5 %i P"la" Bangka %an P"la" Belit"ng
:ang %ikel$la $le5 PT Tamang Tima5. Pa%a ta5"n 1/-/; (r$%"k&i <irk$n %i tama5
%ari (r$%"k &am(ingan "3"5 ema& al">ial :ang %itamang $le5 PT Am(alit #a&
Per%ana %i Kalimantan Tenga5.
Pr$%"k&i <irk$n &elama k"r"n =akt" 1/-' 6 1/-/ men"n3"kkan angka :ang
.l"kt"ati. 7tael 18. Angka1angka (r$%"k&i ini %i%a&arkan (a%a 3"mla5 (en3"alan <irk$n
$le5 PT Tamang Tima5; aik %i %alam negeri ma"("n ek&($r. Pr$%"k <irk$n:ang
era&al %ari PT Am(alit #a& Per%ana 5ingga ta5"n 1//2 el"m %a(at %i(a&arkan
karena m"t"n:a :ang &angat ren%a5.
T%.(). 1
P'/13*42 1%+ P(+63%)%+ Z2'*/+ &%03+19# 7 19#9
Ta5"n
Pr$%"k&i 7t$n8 Pen3"alan Dalam Negeri
1
8 Ek&($r
PT Tamang
Tima5
PT Am(alit
#. Per%ana
T$tal 9"mla5
7t$n8
Nilai
7222 R(8
9"mla5
7t$n8
Nilai
7ASC8
1/-'
1/-)
1/-*
1/-,
1/--
1/-/
,!
'*2
1
)2
1.2!2
2,,
1
1
1
1
1
1.2/'
,!
'*2
1
)2
1.2!2
1.',2
1
1
1
)2
!2
)2
1
1
1
1-.,)2
12.*1'
!!.''2
,!
'*2
1
1
1.222
22,
11.-/2
'*.222
1
1
1,2.222
)1./-)
Beera(a .akt$r :ang men:eakan (r$%"k&i <irk$n %i %alam negeri mengalami
(en"r"nan; antara lain ?
1 Pr$%"k&i <irk$n &el"r"5n:a mer"(akan (r$%"k &am(ingan 7:1(r$%"0t8 i3i5 tima5
%an ema&.
1 Pen:earan <irk$n; ter"tama %alam i3i5 tima5 ti%ak menent"; &e5ingga 3"mla5
(r$%"k&i <irk$n ti%ak %a(at %i(a&tikan er%a&arkan 3"mla5 i3i5 tima5.
1 Hingga &aat ini (r$%"k&i <irk$n ma&i5 &angat tergant"ng ke(a%a (ermintaan
k$n&"men; aik (a&ar %i%alam negeri ma"("n ek&($r.
1.2 K/+43-42
Di in%$ne&ia; <irk$n ter"tama %i g"nakan (a%a in%"&tri keramik; :ait" &eagai
gla&ir $(ak. Ke"t"5an <irk$n (a%a in%"&tri ini men0a(ai /'A %ari t$tal k$n&"m&i rata1
rata. Si&an:a *A %ig"nakan (a%a in%"&tri l$gam %a&ar 7!;)A8 %an in%"&tri arang1
arang l$gam 72;)A8.
4irk$n :ang %ig"nakan (a%a in%"&tri l$gam %a&ar %an in%"&tri arang1arang
l$gam er."ng&i &eagai a5an (ena5an (ana& 7re.rakt$ri8 %an (a&ir 0etak 7.$"n%ri8.
9"mla5 k$n&"men <irk$n (a%a in%"&tri %i %alam negeri 0"k"( e&ar. Selama
k"r"n =akt" 1/-) 6 1/-- k$n&"m&i <irk$n mengalami (eningkatan; :ait" 2/) t$n (a%a
ta5"n 1/-) men3a%i ,!, t$n (a%a ta5"n 1/--; ata" meningkat 2;) kali li(at 5ingga
$kt$er 1/-/; k$n&"m&i <irk$n tela5 men0a(ai )!2 t$n; %an (a%a ak5ir ta5"n 1/-/; %i
(erkirakan akan melei5i k$n&"m&i (a%a ta5"n1ta5"n &eel"mn:a. 7tael 28.
T%.(). 2
K/+43-42 Z2'*/+ D%)%- N(,('2 (&/+)
I+134&'2 19#5 19#6 19#" 19## 19#9
Keramik 2*- '), )!, *// )2!
L$gam Da&ar 1- 1! 1- 2' 1*
Lain1lain / 11 11 1' 11
T/&%) 295 #1 566 "3" 530
Sumber : Biro Pusat Statistik
Ber%a&arkan ."ng&i %an keg"naan <irk$n; &eenarn:a (emakaian <irk$n $le5
in%"&tri %i %alam negeri 3a"5 lei5 e&ar lagi; ter"tama (emakaiaan &e0ara ti%ak
lan&"ng . Beera(a a5an ak" :ang %i(erkirakan mengan%"ng "n&"r <irk$ni"m %an
%ig"nakan $le5 in%"&tri %i %alam negeri a%ala5 ?
1 In%"&tri (en:amakan k"lit 7tanning material8
1 In%"&tri keramik %an gela& 7gla&ir %an .ritenemal8.
1 F$"n%ri; re.raakt$ri; %an ara&it 7in%"&tri l$gam %a&ar %an in%"&tri arang1arang
l$gam8.
Pengg"naan (r$%"k1(r$%"k ter&e"t ter"tama re.rakt$ri :ang men:eakan
k$n&"m&i <irk$n (a%a in%"&tri l$gam %a&ar &angat ke0il.
1.3 E*48/' 1%+ I-8/'
Ek&($r <irk$n erlan&"ng &e3ak ta5"n 1/-'; ek&($r ter&e"t &el"r"5n:a era&al
%ari PT Tamang Tima5.
Selama k"r"n =akt" 1/-'11/-/; ek&($r <irk$n mem(erli5atkan (eningkatan %an
(en"r"nan; a5kan (a%a ta5"n 1/-* %an ta5"n1/-, &ama &ekali ti%ak a%a ek&($r.
Ek&($r tere&ar ter3a%i (a%a ta5"n 1/-- &e3"mla5 1.222 t$n %engan nilai ASC 1,2./,2.
Be&arn:a ek&($r (a%a ta5"n ter&e"t kem"ngkinan %i &eakan an:akn:a &t$k karena
ti%ak a%a (ermintaan (a%a ta5"n &eel"mn:a. Pa%a ta5"n 1/-/; ek&($r <irk$n
men0a(ai 2,, t$n %engan nilai ASC )1;/!); ata" t"r"n &ekitar )2A %ian%ingkan
%engan ek&($r (a%a ta5"n 1/-) :ang e&arn:a '*2 t$n 7tael )8.
Negara t"3"an ek&($r <irk$n In%$ne&ia a%ala5 #ala:&ia %an &inga("ra.
Ke"t"5an <irk$n $le5 in%"&tri %alam negeri el"m &el"r"5n:a %a(at %i(en"5i $le5
(ema&$k %i %alam negeri 7PT Tamang Tima58; aik k"alita& ma"("n k$ntin"ita&
(ema&$kan %alam 3"mla5 e&ar. Ble5 karena it"; im($r mineral ini &angat e&ar; :ait"
&ekitar /2A %ari t$tal k$n&"m&i %i%alam negeri.
Selama k"r"n =akt" 1/-)11/--; im($r <irk$n mengalami (eningkatan. Pa%a
ta5"n 1/-) im($r <irk$n ter0atat &ee&ar 2/) t$n; %an (a%a ta5"n 1/-- meningkat
men3a%i ,2, t$n ata" meningkat 2;' kali li(at. Hingga $kt$er 1/-/ im($r <irk$n tela5
men0a(ai '-2 t$n 7tael !8. Im($r <irk$n In%$ne&ia &elama ini ter"tama era&al %ari
A"&tralia.
T%.(). 3
93-)%0 1%+ N2)%2 I-8/' Z2'*/+ T%03+ 19#5 7 19#9
T%03+ 93-)%0 (&/+) N2)%2 (1000 AS:)
1/-) 2/) '11
1/-* '-1 )!2
)1*
1/-- ,2, -2-
1/-/ '-2 )!2
Sumber : Depertemen Perdagangan dan Biro Pusat Statistik
1. H%',% Z2'*/+
Pa%a ta5"n 1/-/; <irk$n :ang %i(a&arkan $le5 PT Tamang Tima5 "nt"k
(engg"naan %i%alam negeri er5arga R( )22.222 6 -22.222 (er t$n; &e%angkan 5arga
ek&($r &ekitar ASC 22* 6 2!2 (er t$n.
Harga <irk$n :ang er>aria&i tergant"ng (a%a ka%arn:a 7A 4rB
2
8. 4irk$n :ang
%i3"al 7l"ar %an %alam negeri 8 mem("n:ai ka%ar !21*2 A 4rB
2.

Harga <irk$n im($r 3a"5 lei5 e&ar lagi. Pa%a ta5"n 1/-/; 5arga <irk$n im($r
7 terma&"k $ngk$& (engangk"tan 8 &ekitar ASC 1.2!!.
2. PROSPEK PENGEMBANGAN
Dima&a men%atang; ($ten&i <irk$n %i%alam negeri %a(at %ikemangkan men3a%i
k$m$%iti1k$m$%iti a5an tamang :ang %a(at %ian%alkan. A%a eera(a .akt$r :ang
men%"k"ng (erkemangan ter&e"t; antara lain ?
1 Keter&e%iaan ($ten&i &"mer %a:a <irk$n %an kemam("an.
1 Tekn$l$gi.
1 Perkemangan in%"&tri %i%alam negeri.
1 Pel"ang Ek&($r.
2.1 K(&('4(12%%+ C%1%+,%+ 1%+ K(-%-83%+ T(*+/)/,2
P$ten&i <irk$n %i in%$ne&ia er3"mla5 0"k"( e&ar. Dala"("n el"m ter%a(at
angka (a&ti :ang men"n3"kkan 5al ter&e"t; akan teta(i (en:earan mineral ini tela5
%iketa5"i ter%a(at %i %aera5 Hata(ang 7S"matera "tara8; P"la" Karim"n K"n%"r %an
P"la Bintan 7Ria"8; P"la" Bangka %an Belit"ng 7S"matera Selatan8; %aera5 Ka&$ngan
7Kalimantan Tenga58; Sem$3a 7Kalimantan Tim"r8; &erta %aera5 9a:a("ra.
Di In%$ne&ia mineral ini mer"(akan mineral ik"tan i3i5 tima5 7Ka&iterit8 %an
i3i5 Ema& 7elektr"m8; =ala"("n ka%ang1ka%ang mineral ini lei5 %$minan 7%aera5
Ka&$ngan %an Sem$3a8.
Fakt$r lain :ang 3"ga ti%ak kala5 (entingn:a a%ala5 kemam("an tekn$l$gi
(enamangan ma"("n tekn$l$gi (r$&e& (eng$la5an In%$ne&ia 7%alam 5al ini PT.
Tamang Tima5 %an PT Aneka Tamang8 &"%a5 &angat er(engalaman %alam
mengel$la Pertamangan mineral erat :ang erent"k en%a(an al">ial 7(la0er8.
Tamang1tamang i3i5 al">ial an:ak er$(era&i %i In%$ne&ia; aik tamang
k$n>en&i$nal 7tamang &em(r$t8 ma"("n tamang ertekn$l$gi tinggi 7ka(al ker"k8.
Demikian 3"ga 5aln:a %engan (r$&e& (eng$la5an; In%$ne&ia 3"ga tela5 &angat
er(engalaman %alam meng$la5 i3i5 :ang %a(at meng5a&ilkan eera(an mineral
erat &eagai k$n&entrat 7m"lti1mineral& (r$0a&&ing8.
2.2 P()3%+, E*48/'
Se3ak ta5"n 1/-'; In%$ne&ia tela5 mem(r$%"k&i <irk$n; :ait" %alam ent"k
(en3"alan kel"ar negeri 7ek&($r8. Dala"("n %emikian (r$%"k&i <irk$n ini ma&i5
mer"(akanm (r$%"k &am(ingan i3i5 tima5 %an ema&; &e5ingga k"alita& %an
k$ntin"ita& (r$%"k&i <irk$n ti%ak menent". Ble5 karena it"; "nt"k lei5 meningkatkan
ek&($r <irk$n %i ma&a men%atang; ($ten&i mineral ini (erl" %ikel$la lei5 (r$.e&i$nal
7"kan &eagai (r$%"k &am(ingan8; :ait" %engan 0ara ?
1 #elak"kan (en:eli%ikan %an ek&(l$ra&i <irk$n &e0ara rin0i &e5ingga %i(er$le5 %ata
0a%angan :ang (a&ti.
1 Penanganan (r$&e& (eng$la5an <irk$n &e0ara k5"&"& &e5ingga %a(at %i (er$le5
(r$%"k :ang &e&"ai %engan &(e&i.ika&i (a&ar. Selain it" ek&($r <irk$n %i In%$ne&ia
&angat tergant"ng (a%a &it"a&i (ema&$kan1(ermiantaan <irk$n %"nia &aat ini %an ma&a
men%atang.
2.3 S242 P(-%4/*%+
Pa%a ta5"n 1/-/; (r$%"k&i <irk$n %"nia men0a(ai -*2 ri" t$n. Negara (eng5a&il
<irk$n "tama a%ala5 A"&tralia; :ait" lei5 %ari )2A t$tal (r$%"k&i <irk$n %"nia. Negara
(eng5a&il <irk$n tere&ar lainn:a a%ala5 A.rika Selatan 71*A8; Amerika Serikat 712A8;
%an R"&ia 712A8. Pa%a ta5"n :ang &ama; &e3"mla5 *2 ri" t$n <irk$n 712A t$tal
(r$%"k&i %"nia8 %i(r$%"k&i $le5 Bra<ilia; +5ina; In%ia; Nigeria; #ala:&ia; T5ailan%;
%an Srilangka. 4irk$n :ang era&al %ari negara1negara ter&e"t (a%a "m"mn:a
erka%ar ren%a5.
T%.().
P('*2'%%+ P'/13*42 Z2'*/+ D3+2% &%03+ 2000 (1%)%- &/+)
N/. N(,%'% 8'/134(+ 19#9 1990 1995 2000
1. A"&tralia ',! )'2 *12 ,22
2. A.rika Selatan 1!- 1*2 2!2 !22
!. Amerika Serikat 12! 122 122 1'2
'. Negara1negara eka& Er$(a Tim"r -* /2 122 122
93-)%0 #60 9#0 1.160 1.00
Sumber : Mining Journal dan Industrial Minerals International Congress, March 199
Di ma&a men%atang (r$%"k&i <irk$n %"nia %i (erkirakan meningkat (e&at. Pa%a
ta5"n 1//) (r$%"k&i <irk$n %i(erkiran 1.1*2 ri" t$n %an ta5"n 2222 men0a(ai 1.'22
ri" t$n. Pa%a (r$%"k&i ter&e"t A"&tralia ma&i5 teta( &eagai (ema&$k tere&ar 7tael
'8. Harga <irk$n relati. t"r"n teta(i teta( %iimangai %engan (eningkatan k$n&"m&i
<irk$n D"nia :ang men3a%i a5an (ertimangan (eningkatan (r$%"k&i <irk$n %ima&a
men%atang.
2. S242 8('-2+&%%+
Perkemangan k$m&"m&i <irk$n %"nia %ia&"m&ikan er%a&arkan tingkat
(ert"m"5an :ang ere%a "nt"k &etia( (engg"naan <irk$n ter&e"t (a%a in%"&tri
5ilirn:a.
a. Re.rakt$ri
K$n&"m&i <irk$n "nt"k re.rakt$ri (a%a ta5"n1ta5"n terak5ir mengalami
(en"r"nan; ter"tama (a%a in%"&tri l$gam %a&ar. Pen"r"nan ini %i&eakan $le5
(emakaian <irk$n "nt"k la%le re.ra0t$r:; ter"tama :ang tela5 %ilak"kan $le5 Negara1
negara In%"&tri.
Pen"r"nan ini lei5 tera&a lagi karena &elama ini; in%"&tri l$gamn %a&ar %i
9e(ang mengg"nakan <irk$n %alam 3"mla5 :ang &anat e&ar. Fakt$r :ang
men:eakan (en"r"nan k$m&"m&i <irk$n; ter"tam i$le5 in%"&tri l$gam %a&ar %i
9e(ang a%ala5 (ema&$kan <irk$n 7%ari A"&tralia8 ti%ak %a(at men0"k"( ke"t"5an;
&e5ingga men:eakan 5arga meningkat.
Selain it"; &ekarang ini tela5 %ikemangkan a5an &"&it"&i <irk$n ; :ait"
al"mina magne&ia &(inel 7Al
2
B
!
,2 A %an #gB 2- A8 :ang mem("n:ai
karakteri"&tik lei5 aik %ari <irk$n; =ala"("n 5argan:a 3a"5 lei5 ma5al.
Seaikn:a; k$n&"m&i <irk$n "nt"k re.rakt$ri (ele"ran gela& 0en%er"ng
meningkat. Tingkat (ert"m"5an k$n&"m&i %"nia (a%a in%"&tri ini rata1rata ! A (er
ta5"n; &e%angkan (a%a in%"&tri l$gam %a&ar rata1rata 2;, A (er ta5"n.
. F$"n%ri
K$n&"m&i <irk$n "nt"k F$"n%ri 0en%er"ng meningkat; 5al ini %i&eakan &i.at
.i&ika <irk$n :ang lei5 aik %ian%ingkan a5an :ang mem("n:ai &ama &e(erti
05r$mit; &ilika; %an $l$>in.
Pengg"naan <irk$n ti%ak %a(at %i5in%ari ter"tama (a%a (er0etakan l$gam %a&ar
"nt"k meng5a&ilkan k$m($nen er(re&i&i tinggi; &e(erti l$k1l$k me&in al"mini"m.
Tingkat (ert"m"5an k$n&"m&i <irk$n %"nia "nt"k .$"n%ri rata1rata 2;* A (er ta5"n
7tael )8.
0. Keramik
Perkemangan k$n&"m&i <irk$n "nt"k gla&ir (a%a keramik "in 7tile8 &angat
k"at %i(engar"5i $le5 i%ang k$n&tr"k&i ang"nan; aik ang"nan k$mer&ial
ma"("n (er$rangan. Darna1=arna (r$%"k keramik :ang menarik %an ta5an lama
3"ga mer"(akan .akt$r :ang mem(engar"5i (eningkatan k$n&"m&i <irk$n (a%a
in%"&tri ini.
T%.(). 5
P('*2'%%+ K/+43-42 Z2'*/+ D3+2% T%03+ 1990 7 2000
K/+43-42 1990 2000 ; P('&3-.30%+
F$"n%ri 221 2)/ E 2;*A
Re.rakt$ri ?
1 Be&i 1,, 1*) 1 2;,A
1 Gela& 1*2 21, F !;2A
Keramik 2'! !/) );2A
Keg"naan ar" 1*) !*2 E *;'A
93-)%0 9"# 1.39# < 3=";
Sumber : Industrial Minerals International Congress, March 199
Tingkat (ert"m"5an k$n&"m&i <irk$n %"nia (a%a in%"&tri keramik rata1rata
) A (er ta5"n.
%. Lain1lain
Selain ketiga keg"naan <irk$n %iata&; eera(a keg"naan ar" <irk$n lainn:a
:an %i(erkirakan men%$r$ng (erkemangan k$n&"m&i %ima&a men%atang; &e(erti
<irk$nia. PS4; kimia <irk$ni"m; l$gam <irk$ni"m; ara&i. %an lain1lain. Se0ara
er&ama1&ama (engg"naan <irk$n "nt"k t"3"an %iata& mem(engar"5i (ert"m"5an
k$n&"m&i <irk$n rata1rata *;' A (er ta5"n. Se0ara ke&el"r"5an t$tal k$n&"m&i <irk$n
%"nia mengalami (eningkatan. Tingkat (ert"m"5an k$n&"m&i ter&e"t rata1rata !;,
A (er ta5"n. Pa%a ta5"n 2222; k$n&"m&i <irk$n %"nia %i(erkirakan men0a(ai 1.!/-
ri" t$n 7tael 28.

BAB III
P E N U T U P
1. K(42-83)%+
a. Se3ak 1/-' &am(ai 1/-/ ek&($r <irk$n mem(erli5atkan (eningkatan %an
(en"r"nan; a5kan (a%a ta5"n 1/-* %an ta5"n 1/-, &ama &ekali ti%ak a%a ek&($r.
Ek&($r tere&ar ter3a%i (a%a ta5"n 1/-- &ean:ak 1.222 t$n %engan nilai ASC
1,2./,2.
. Be&arn:a ek&($r (a%a ta5"n 1/-- %i &eakan an:akn:a &t$k %an ti%ak a%a
(ermintaan (a%a ta5"n &eel"mn:a.
0. K$n&"m&i <irk$n "nt"k a5an (ena5an (ana& 7re.rakt$ri8 (a%a ta5"n1ta5"n terak5ir
mengalami (en"r"nan; ter"tama (a%a in%"&tri l$gam %a&ar . Pen"r"nan ter&e"t %i
&eakan karena (eng"rangan (emakaian <irk$n.
%. Fakt$r lain :ang men:eakan (en"r"nan k$n&"m&i <irk$n; ter"tama $le5 in%"&tri
l$gam %a&ar %ari 9e(ang a%ala35 (ema&$kan <irk$n %ari A"&tralia ti%ak a%a(at
men0"k"(" ke"t"5an; &e5ingga men:eakan 5arga meningkat %an ter3a%i
(en"r"nan k$n&"m&i <irk$n.
e. Selain it"; ek&($r <irk$n In%$ne&ia &angat tergant"ng ke(a%a &it"a&i (ema&$kan1
(ermintaan <irk$n %"nia &aat ini %an %i ma&a men%atang.
.. Se0ara ke&el"r"5an t$tal k$n&"m&i <irk$n %"nia mengalami (eningkatan; %imana
tingkat (ert"m"5an k$n&"m&i ter&e"t rata1rata !;, A (er ta5"n %an (a%a ta5"n
2222 k$n&"m&i <irk$n %"nia %i(erkiran men0a(ai 1.!/- ri" t$n.
2. S%'%+
Unt"k lei5 meningkatkan ek&($r <irk$n %ima&a men%atang; ($ten&i mineral ini
(erl" %ikel$la lei5 (r$.e&i$nal 7"kan &eagai (r$%"k &am(ingan8 %engan 0ara ?
a. #elak"kan (en:eli%ikan %an ek&(l$ra&i <irk$n &e0ara rin0i &e5ingga %i(er$le5 %ata
0a%angan :ang (a&ti.
. Penanganan (r$&e& (eng$la5an <irk$n &e0ara k5"&"& &e5ingga %a(at %i(er$le5
(r$%"k :ang &e&"ai %engan &(e&i.ika&i (a&ar.
DAFTAR PUSTAKA
1. +$$(e; B.#. 4irk$n 6 In G$$% S5a(e A.ter T"r"lent De0a%e; In%"&trial
#ineral&; De0emer 1/,*.
2. Ben$=. 9. Steel In%"&trt: #ineral&; A%%ing Gal"e Pr$>i%e t5e Ke:; In%"&trial
#ineral&; Bkt$er 1/-/.
!. Berr:. L.G. an% #a&&$n; B; #ineral$g:; D1Freeman an% +$m(an:; L$n%$n;
1/)/.
'. +larke; G. T5e Pala$ra +$m(le@; Tri"m( B>er L$= Gra%e Bre&; In%"&trial
#ineral&; Bkt$er 1/-1.