KAY ESTELLA ZEEHANDELAAR

Salin ni Ruth Elynia S. Mabanglo

Mula sa Mga Liham ng Isang Prinsesang Javanese
Japara , Mayo 25, 1!!
Ibig na ibig "ong ma"a"ilala ng isang #babaeng mo$erno,% iyong
babaeng malaya, na"apagmamala"i&t ma"aa"it ng a"ing loob' Iyong masaya,
may ti(ala sa sarili, masigla&t maagap na hinaharap ang buhay, puno ng
tu(a at sigasig, pinagsisi"apan hin$i lamang ang sariling "apa"anan at
"aligayahan "un$i maging ang "abutihan ng buong sang"atauhan.
)uong "asabi"an "ong sinasalubong ang pag$ating ng bagong
panahon* totoong sa puso&t isip "o&y hin$i a"o nabibilang sa $aig$ig ng mga
In$ian, "un$i sa piling ng a"ing mga putting "apati$ na babae na tumatana(
sa malayong +anluran.
+ung pahihintulutan lamang ng mga batas ng a"ing bayan, (ala a"ong
ibig ga(in "un$i ang ipag"aloob ang sarili sa mga nagtatrabaho&t nagsisi"ap
na bagong "ababaihan ng Europe* subalit na"atali a"o sa mga lumang
tra$isyong hin$i maaaring su(ayin. )alang ara( maaring lumu(ag ang tali at
"ami&y pa(alan, ngunit lubhang malayo pa ang panahong iyon. ,lam "o,
maaaring $umating iyon, ngunit ba"a pag"atapos pa ng tatlo o apat na
henerasyon. ,lam mo ba "ung paano mahalin ang bago at batang panahong
ito nang buong puso&t "alulu(a "ahit na"atali sa lahat ng batas, "augalian at
"umbensyon ng sariling bayan- .u(irang sumasalungat sa "aunlarang
hinahanga$ "o para sa a"ing mga "ababayan ang lahat ng mga institusyon
namin. /la a"ong iniisip gabi&t ara( "un$i ang ma"aga(a ng paraang
malabanan ang mga lumang tra$isyon namin. ,lam "ong para sa a"ing sarili&y
magaga(a "ong i(asan o putulin ang mga ito, "aya lamang ay may mga
bu"lo$ na matibay pa sa alinmang lumang tra$isyon na pumipigil sa a"in* at
ito ang pagmamahal na iniuu"ol "o sa mga pinag"a"autangan "o ng buhay,
mga taong nararapat "ong pasalamatan sa lahat ng bagay. May "arapatan ba
a"ong (asa"in ang puso ng mga taong (alang naibigay sa a"in "un$i
pagmamahal at "abutihan, mga taong nag0alaga sa a"in nang buong
pagsuyo1
2gunit hin$i lamang tinig nito ang umaabot sa a"in* ang malayo,
mari"it at bagong0silang na Europe ay nagtutula" sa a"ing maghanga$ ng
pagbabago sa "asalu"uyang "alagayan. +ahit noong musmos pa a"o&y may
pang0a"it na sa a"ing pan$inig ang salitang #emansipasyon%* may isang
naiibang "abuluhan ito, isang "ahulugang hin$i maabot ng a"ing pang0una(a.
3umigising ito sa a"in para hangarin ang pagsasarili at "alayaan0 isang
paghahanga$ na ma"atayong mag0isa. ,ng puso "o&y sinusugatan ng mga
"on$isyong na"apaligi$ sa a"in at sa iba, buong lung"ot na pinag0aalab ang
mithiin "ong magising ang a"ing bayan.
Patuloy na lumapit ang mga tinig na galing sa malalayong lupain,
umaabot sa a"in, at sa "asiyahan ng ilang nagmamahal sa a"in at sa
"alung"utan ng iba, $ala nito ang binhing sumupling sa a"ing puso, nag0ugat,
sumibol hanggang sa luma"as at sumigla.
2gayo&y "ailangang sabihin "o ang ilang bagay u"ol sa sarili upang
mag"a"ilala tayo.
Panganay a"o sa tatlong babaing ana" ng Regent ng Japara. ,"o&y
may anim na "apati$ na lala"i at babae. ,ng lolo "ong si Pangeran ,rio
.4on$ronegoro ng 5ema" ay isang "ilalang li$er ng "ilusang progresibo noong
"apanahunan niya. Siya rin ang "auna0unahang regent ng gitnang Java na
nagbu"as ng pinto para sa mga panauhin mula sa ibayong $agat0 ang
sibilisasyong +anluran. Lahat ng mga ana" niya&y may e$u"asyong
European, at halos lahat ng iyon 6na ang ilan ay patay na ngayon7 ay umiibig
o umibig sa "aunlarang minana sa "anilang ama* at nag$ulot naman ito sa
mga ana" nila ng uri ng pagpapala"ing nagisnan nila mismo. +aramihan sa
mga pinsan "o&t na"atatan$ang "apati$ na lala"i ay nag0aral sa 8oogere0
)urger S9hool, ang pina"amataas na institusyon ng "arunungang
matatagpuan $ito sa In$ia. ,ng bunso sa tatlong na"atatan$ang "apati$ "ong
lala"i&y tatlong taon na ngayong nag0aaral sa 2etherlan$s, at nagliling"o$ $in
naman $oon bilang sun$alo ang $ala(a pa. Samantala, "aming mga babae&y
bahagya nang mag"aroon ng pag"a"ataong ma"apg0aral $ahil na rin sa
"ahigpitan ng aming mga luamng tra$isyon at "umbensiyon. Labag sa aming
"augaliang pag0aralin ang mga babae, lalo&t "ailangang lumabas ng bahay
ara(0ara( para pumaso" sa es"u(ela. Ipinagbaba(al ng aming "augalian na
lumabas man lamang ng bahay ang babae. 8in$i "ami pinapayagang
pumunta saanman, liban lamang "ung sa paaralan, at ang tanging lugar ng
pagtuturong maipagmamala"i ng siyu$a$ namin na bu"as sa mga babae ay
ang libreng grammar s9hool ng mga European.
2ang tumuntong a"o ng i"alabin$ala(ang taong gulang, a"o ay itinali
sa bahay : "inailangang #i"ahon% a"o. I"inulong a"o at pinagba(alang
ma"ipag0ugnayan sa mun$ong nasa labas ng bahay, ang mun$ong hin$i "o
na ma"i"ita marahil liban "ung "asama "o na ang mapapangasa(ang
estranghero, isang $i0"ilalang lala"ing pinili ng mga magulang "o, ang lala"ing
ipinag"asun$o sa a"in nang $i "o namamalayan. 2oong ban$ang huli,
nalaman "ong tinang"a ng mga "aibigan "ong European na mabago ang
pasyang ito ng mga magulang "o para sa a"in, isang musmos pa na
nagmamahal sa buhay, subalit (ala silang naga(a. 8in$i nahi"ayat ang mga
magulang "o* na"ulong a"o nang tuluyan. ,pat na mahahabang taon ang
tinagal "o sa pagitan ng ma"a"apal na pa$er, at hin$i "o nasilayan minsan
man ang mun$ong nasa labas.
2
8in$i "o alam "ung paano "o pinalipas ang mga oras. ,ng tanging
"aligayahang nai(an sa a"i&y ang pagbabasa ng mga librong 5ut9h at ang
pa"i"ipagsulatan sa mga "aibigang 5ut9h na hin$i naman ipinagba(al. Ito :
ito lamang ang nag0iisang li(anag na nagpa"ulay sa hung"ag at "ainip0inip
na panahong iyo, na "ung inalis pa sa a"in ay lalo nang naging "aa(a0a(a
ang "alagayan "o. Lalo sigurong na(alan ng "abuluhan ang buhay "o&t
"alulu(a. Subalit $umating ang "aibigan "o&t tagapagligtas : ang 5i(a ng
Panahon* umalinga(nga( sa lahat ng $a"o ang mga yabag niya. 2ayanig sa
paglapit niya ang palalo&t matatag na balang"as ng mga lumang tra$isyon.
2abu"san ang mga pintong mahigpit na na"asara, "usa ang iba, ang iba
nama&y pilit at bahagya lamang ngunit bumu"as pa rin at pinapaso" ang mga
$i0inanyayahang panauhin.
Sa (a"as, na"ita "ong muli ang mun$o sa labas nang a"o&y
maglabing0anim na taon. Salamat sa 5iyos' Malalabasan "o ang a"ing
"ulungan nang malaya at hin$i na"atali sa isang "ung sinong bri$egroom. ,t
mabilis pang sumuno$ ang mga pangyayaring nagpabali" sa aming mga
babae ng mga na(ala naming "alayaan.
2ang sumuno$ na taon, sa oras ng pagtatalaga sa po$er ng bata pang
Prinsesa 6 bilang Reyna /ilhemina ng 2etherlan$s 7, #opisyal% na inihan$og
sa amin ng mga magulang namin ang aming "alayaan. Sa "auna0unahang
pag"a"ataon sa aming buhay, pinayagan "aming umalis sa bayan namin at
pumunta sa siyu$a$ na pinag$arausan ng pag$iri(ang para sa o"asyong
iyon. ,nong $a"ilang tagumpay iyon' ,ng maipa"ita ng mga "abataang
babaeng tulang namin ang sarili sa labas, na imposibleng mangyari noon.
2asin$a" ang #mun$o%* naging usap0usapan ang #"rimeng% iyon na $ito&y
(ala pang na"agaga(a. 2agsaya ang aming mga "aibigang European, at
para naman sa amin, (alang reynang yayaman pa sa amin. Subalit hin$i pa
a"o nasisiyahan. Lagi, ibig "ong ma"arating sa malayo, mas malayo. /ala
a"ong hangaring ma"ipamista, o malibang. 8in$i iyon ang $ahilan ng
paghahanga$ "ong mag"aroon ng "alayaan. Ibig "ong malaya upang
ma"atayo nang mag0isa, mag0aral, hin$i para mapailalim sa sinuman, at higit
sa lahat, hin$i para pag0asa(ahin nang sapilitan.
2gunit $apat tayong mag0asa(a, $apat, $apat. ,ng hin$i pag0aasa(a
ang pina"amala"ing "asalanang magaga(a ng isang babaeng Muslim* ito
ang pina"amala"ing "ahihiyang maipag"a"aloob ng isang "atutubong babae
sa "anyang pamilya.
,t ang pag0aasa(a para sa amin : mababa( pa ngang e"spresyon
ang sabihing miserable. ,t paano nga ba hin$i mag"a"aganoon, "ung tila
gina(a lamang para sa lala"i ang mga batas, "ung pabor para sa lala"i at
hin$i para sa babae ang batas at "umbensyon* "ung ang lahat ng "alu(aga&y
para sa "anya lang1
3
Pag0ibig' ,nong nalalaman namin $ito u"ol sa pag0ibig1 Paano namin
maiibigan ang isang lala"ing hin$i namin "ailanman na"ilala1 ,t paano nila
"ami iibigin1 8in$i yata maaaring mangyari iyon. Mahigpit na ipinaghihi(alay
ang mga "abataang babae at lala"i, at "ailanma&y hin$i pinapayagang
mag"a"ilala.
4