1

2.6 PENGUJIAN DIOD

Sifat diod hanyalah sebuah peranti yang membenarkan arus mengalir dalam satu arah, sifat
satu arah ini dapat disahkan menggunakan sebuah meter ohm a.t. berkuasa bateri. Apabila
penca penguji meter ohm disentuhkan pada terminal sebuah diod seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 2.13, meter ohm akan menunjukkan suatu bacaan rintangan. Dalam keadaan ini
diod dipincang disongsangkan ke depan oleh meter ohm dan menunjukkan rintangan 0 ohm.





Apabila Penguji meter diterbalikkan sambungannya pada terminal diod, meter ohm akan
menunjukkan suatu rintangan yang tinggi (atau "OU pada sesetengah model meter digit),
seperti yang ditunjukkan dalarn. Rajah 2.14. Untuk menentukan hujung anod dan hujung
katod sesebuah diod, seseorang perlu mengetahui dengan pasti penguji meter yang mana
adalah positif dan penguji yang mana adalah negatif apabila disetkan pada fungsi "rintangan".
Bagi kebanyakan multimeter digit, penduga berwarna merah adalah positif dan penduga
berwarna hitam adalah negatif apabila disetkan pada fungsi "rintangan".










2






Masalah yang dihadapi dalam menggunakan sebuah meter ohm untuk menguji suatu diod
ialah bacaan yang diperoleh adalah bernilai kualitatif dan bukannya kuantitatif. Dengan kata
lain, sebuah meter ohm hanya menunjukkan arus mana ia berkonduksi; bacaan nilai
rintangan yang rendah semasa berkonduksi itu tidak berguna. jika sebuah meter ohm
menunjukkan suatu bacaan bernilai " 1.73 ohm" semasa diod itu terpincang ke depan, nilai
tersebut tidak mewakili sebarang kuantiti sebenar yang berguna kepada seseorang. Nilai itu
tidak mewakili kesusutan voltan ke depan atau rintangan pukal dalam semikonduktor itu
sendiri. Sebaliknya, nilai tersebut hanyalah suatu angka yang bergantung kepada kedua-
dua kuantiti itu dan akan berubah dengan ketara dengan meter ohm yang digunakan
untuk mengambil bacaan itu.








3



Jika multimeter yang hendak digunakan untuk memenksa diod itu tidak dilengkapi dengan
fungsi diode check, kesusutan voltan ke depan bagi diod pada suatu nilai arus dapat diukur
menggunakan litar dalam Rajah 2.16.






















4



JENI S DIOD

1. Diod Pengsuisan

Diod berkuasa rendah, digabungkan dengan perintang untuk membentuk get logik bagi
mendapatkan masa pengsuisan yang pantas.

2. Diod Rektifier

Diod berkuasa tinggi yang direka untuk menukar arus ulang-alik kepada arus terns. Saiznya
mungkin agak besar clan direka supaya melepaskan kuasa dengan balk dan ticlak mengalami
runtuhan, terbakar atau terlampau panas.

3. Diod Memancar Cahaya (LED)

LED ialah sejenis diod yang diperbuat daripada bahan khas yang memancarkan cahaya
apabila mengalirkan arus. Diod ini digunakan sebagai lampu penunjuk dalam pelbagai jenis
peralatan elektronik. Kuasanya sederhana, iaitu sekitar 1.6 V dan 10 mA. Terclapat juga
dalam versi laser untuk digunakan dalam pemain cakera padat.
4. Diod Fotodiod
Pelengkap bagi LED, iaitu menukar cahaya kepada arus. Pembawa cas pincang songsang yang
mengalirkan arus terbentuk dalam kawasan susutan apabila cahaya menghentam kawasan
susutan itu. Diod ini digunakan dalam penderia cahaya dan sekarang ini susunan peranti seperti
ini digunakan dalam kamera digit dan peralatan saintifik.
5. Diod Zener

Diod khas yang diperbuat supaya beroperasi dalam keadaan runtuhan. Diod ini mempunyai satu
voltan runtuhan pincang songsang tertentu. Dalam keadaan songsang, diod tidak mengalami
panas melampau atau terbakar. Sebaliknya, diod zener membenarkan semua arus melaluinya
jika voltan merentasinya melebihi pincang songsang maksimum. Diod ini berguna sebagai
voltan rujukan, pengatur voltan dan untuk mengelakkan terbakar dalam banyak kegunaan.








5




LI TAR REKTI FI ER

Diod ialah peranti semikonduktor yang paling ringkas. Kebolehannya yang membenarkan
arus mengalir dalam satu arah dan tidak dalam arah yang berlawanan menjadikannya
sangat berguna dalam bidang elektronik. Salah satu kegunaan diod yang penting adalah
untuk penukaran voltan a.u. kepada voltan a.t. dalam bekalan kuasa.

Rektifikasi ialah proses penukaran arus ulang-alik (a.u.) kepada arus terns (a.t.). Proses
rektifikasi mesti melibatkan suatu peranti yang hanya membenarkan satu arah aliran elektron
dan ini adalah sifat yang ada pada diod semikonduktor. Dalam kegunaan ini diod bertindak
sebagai peranti rektifier.



Untuk menukar voltan a.u. kepada voltan a.t., terminal diod disambungkan kepada bahagian
sekunder sebuah transformer yang berfungsi menurunkan voltan 240 V pada frekuensi 50
Hz dari punca utama kepada suatu voltan a. u., v(t) dengan amplitud tertentu, seperti yang
ditunjukkan dalam. Rajah 3.3.



Operasi litar tetimbang gelombang penuh adalah seperti berikut: Dalam separuh pertama
suatu kitaran voltan masukan berbentuk gelombang sain, voltan pada titik A adalah positif
dan voltan pada C adalah negatif. Keadaan ini menyebabkan diod D, dan D
3
terpincang
ke depan, manakala diod D
2
dan D4 terpincang songsang. Aliran arus elektrik dalam litar ini
seperti ditunjukkan dalam Rajah 3.10.



6




Rajah 3. 10 Arah aliran arus semasa separuh pertama kitaran masukan dalam litar
rektifier tetimbang
Dalam separuh kedua kitaran pula, voltan pada titik A adalah negatif dan voltan pada C
adalah positif Susunan ini menyebabkan diodD
l
dan D
3
terpincang songsang, manakala diod
D
2
dan D4 terpincang ke depan. Aliran arus litar ini ditunjukkan dalam Rajah 3.11.
Rajah 3. 11 Arah aliran arus semasa separuh kedua kitaran masukan kepada litar rektifier
tetimbang













Operasi litar tetimbang gelombang penuh adalah seperti berikut: Dalam separuh
pertama suatu kitaran voltan masukan berbentuk gelombang sain, voltan pada titik A adalah
positif dan voltan pada C adalah negatif. Keadaan ini menyebabkan diod D, dan D
3

terpincang ke depan, manakala diod D
2
dan D4 terpincang songsang. Aliran arus elektrik
7


dalam litar ini seperti ditunjukkan dalam Rajah 3.10.


Rajah 3. 10 Arah aliran arus semasa separuh pertama kitaran masukan dalam litar
rektifier tetimbang
Dalam separuh kedua kitaran pula, voltan pada titik A adalah negatif dan voltan pada C
adalah positif Susunan ini menyebabkan diodD
l
dan D
3
terpincang songsang, manakala diod
D
2
dan D4 terpincang ke depan. Aliran arus litar ini ditunjukkan dalam Rajah 3.11.
Rajah 3. 11 Arah aliran arus semasa separuh kedua kitaran masukan kepada litar rektifier
tetimbang












8



Oleh sebab susunan empat diod yang membentuk tetimbang bagi litar
rektifier gelombang penuh mempunyai banyak kebaikan clan banyak digunakan,
maka pembuat semikonduktor menghasilkan satu komponen tetimbang dalam
bentuk peranti tunggal. Rajah 3.12 menunjukkan dua contoh komponen rektifier
gelombang penuh. Komponen ini mempunyai empat terminal: dua terminal yang
mewakili terminal masukan disambungkan kepada gelung sekunder transformer,
manakala dua terminal lagi ialah terminal keluaran rektifier.
3.1.3 Cara Lain Susunan Diod Rektifier
Susunan diod dalam litar rektifier tetimbang yang ditunjukkan dalam Rajah 3.9
dapat juga digambarkan seperti dalam Rajah 3.13. Satu kelebihan susunan seperti
dalam Rajah 3.13 ialah susunan dapat dikembangkan menjadi litar rektifier versi
berbilang fasa. Rajah 3.14 menunjukkan litar rektifier 3-fasa. Dalam litar ini
setiap talian 3-fasa disambungkan kepada sepasang diod. Satu diod digunakan
untuk menghantar kuasa ke bahagian positif beban clan diod yang satu lagi
digunakan untuk menghantar kuasa ke bahagian negatif beban itu.
Skema ini dapat dilanjutkan kepada lebih daripada tiga fasa. Contohnya litar
rektifier tetimbang 6-fasa ditunjukkan dalam Rajah 3.15.









9





Apabila suatu voltan a.u. berbilang fasa direktifikasikan,. denyut yang teranjak fasa
bertindih antara satu sama lain untuk menghasilkan suatu keluaran a.t. yang lebih sekata
berbanding dengan yang dihasilkan dari rektifikasi a.u. fasa tunggal. Keupayaan ini
merupakan suatu kelebihan dalam litar rektifier berkuasa tinggi, yang tida-k membolehkan
penggunaan saiz komponen penurasan yang besar dalam menghasilkan suatu punca
bekalan kuasa a.t. hingar rendah. Rajah 3.16 menunjukkan hasil rektifikasi gelombang
penuh bagi voltan a.u. 3-fasa.






10





1.8 OSILOSKOP
Osiloskop adalah satu alat uji terpenting yang digunakan di dalam bengkel elektronik. Alat ini
digunakan sebagai penayang bentuk gelombang voltan elektrik. Bentuk gelombang ini
ditayangkan pada permukaan skrin tiub pancaran katod. Rekaan tiub yang digunakan adalah seperti
tiub gambar televisyen. Namun sistem pemesongannya berlainan sedikit daripada tiub gambar
televisyen kerana osiloskop menggunakan sistem pesongan
elektrostatik, manakala tiub gambar t el evi syen menggunakan si st em pesongan
elektromagnet. Elektrod di dal am ti ub pancaran katod akan dipancar dari bahagian
katod dalam bentuk alur ke permukaan skrin. Alur elektron ini akan menghasilkan titik cahaya
pada permukaan skrin. Walau bagai manapun, al ur i ni bol eh dipesongkan dengan
membentuk berbagai-bagai bentuk gelombang voltan elektrik yang diukur. Gambar foto 1.1
menunjukkan contoh sebuah osiloskop.
Pada permukaan tiub pancaran
katod tempat tertayangnya bentuk- bentuk gelombang dilapiskan pula dengan
l api san l ut si nar yang mempunyai bentuk petak-petak segi empat yang kecil. Petak-
petak ini merupakan graf yang disebut gratikul. Segal a bacaan dan ukuran yang
dilakukan ke atas bentuk gelombang dirujuk pada gratikul ini. Gratikul terdiri daripada paksi-y
dan paksi-x. Terdapat pembahagi jalur halus yang mewakili lapan bahagian pada paksi-y dan
sepuluh bahagian jalur pembahagi pada paksi-x. Bentuk gratikul ini dituniukkan dalam Rajah
1.23.
Paksi-x dilaraskan untuk masa dan paksi-y dilaraskan untuk voltan. Segala graf dalam bentuk
gelombang elektrik ditayangkan pada permukaan skrin. Dengan itu bentuk gelombang ini
digunakan untuk mengukur voltan elektrik, frekuensi, dan sebagainya. Selain daripada itu,
osiloskop juga merupakan alat bantu bagi mempelajari dan mengenali bentuk-bentuk
gelombang dalam memahami fungsi litar atau bagi mengesan kerosakan semasa membaiki
alat-

11
























12



alai elektrik atau alat-alat elektronik. Rajah 1.24 menunjukkan bentuk-bentuk gelombang yang
ditayangkan pada permukaan skrin osiloskop.
Untuk mendapatkan ketepatan bacaan yang diukur, osiloskop daripada jenis yang balk
perlu digunakan. Setiap osiloskop yang balk berharga mahal dan berkebolehan
menyediakan berbagai-bagai kemudahan serta mempunyai julat yang tinggi. Osiloskop
yang boleh memberi kemudahan seperti ini biasanya dilengkapkan dengan keupayaan
frekuensi yang tinggi dan menggunakan sistem berdigit. Osiloskop boleh didapati dalam
bentuk alur tunggal atau alur kembar. Osiloskop alur tunggal hanya boleh menayangkan satu
bentuk gelombang elektrik dalam sesuatu masc. Gambar foto 1.2 menunjukkan permukaan
skrin osiloskop alur tunggal dengan satu bentuk gelombang.

Osiloskop alur kembar pula boleh menayangkan lebih daripada satu bentuk gelombang
dalam satu masa seperti yang ditunjukkan dalam Gambar foto 1.3. Osiloskop alur kembar
lebih mahal jika dibandingkan dengan osiloskop alur tunggal. Paksi-paksi x atau
mengufuk disegerakkan antara kedua-duanya, tetapi paksi-y atau paksi mencancang dikawal
oleh masukan yang bebas. Osiloskop







13




al ur kembar membol ehkan ki ta membuat perbandi ngan bentuk sesuatu gelombang
sama ada pada litar pembahagi atau litar pembentuk denyut.
1.8.1 Binaan Osiloskop
Rajah 1.25 menunjukkan binaan asas osiloskop dalam bentuk gambar rajah blok. -Merujuk
gambar rajah blok ini, binaan osiloskop boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian
litar asas seperti tiub pancaran katod bersama kawalannya, litar penjana pesongan, dan
litar penguat Y Berta pemilih.
( a) Kawasan anjakan
Tiub pancaran katod yang digunakan dalam osiloskop menggunakan sistem
pesongan elektrostatik. Terdapat dua pasang plat logam di dalam tiub ini. Sepasang
daripadanya disebut plat Y dan yang sepasang lagi disebut plat X. Kedua-dua pasang
plat ini disambung pada punca beza keupayaan yang tetap. Nilai beza keupayaan yang
dikenakan pada plat ini akan menentukan kedudukan alur elektron dan kedudukan titik
cahaya pada skrin.
Secara praktik, plat X akan mempunyai keupayaan yang membolehkan titik cahaya
berada pada sebelah kiri permukaan skrin. Plat Ypula akan menentukan kedudukan titik
cahaya di pertengahan satah pugak. Oleh yang demikian, kawalan anjakan ini
digunakan untuk menentukan kedudukan awal garis surih di permukaan skrin tiub pancaran
katod.
( b) Litar penjana pesongan
Litar pada peringkat ini biasanya boleh menghasilkan keluaran bentuk gelombang gerigi.
Keluaran ini dibekalkan kepada plat X dan bukannya kepada kawalan anjakan.
Gelombang gerigi ini dapat memberi tindakan kepada titik cahaya -
7z
upaya bergerak
dari bahagian kiri skrin ke bahagian kanan skrin. Dengan kadar pergerakan yang laju, apa
yang dapat kita lihat hanyalah jalur cahaya melintang -Dada skrin. Jalur cahaya atau garisan
ini dikenali sebagai garis surih. Frekuensi _---lajuan gerakan titik boleh diubah-ubah dengan
melaraskan kawalan pesongan.



14






























15







8. 1 PENGENALAN
Perbincangan mengenai bahan-bahan separuh pengalir telahpun dilakukan dalam Bab 4 lalu.
Justeru bab ini akan memberi fokus kepada alat-alat elektronik yang diperbuat daripada
bahan separuh pengalir khususnya dari aspek kendalian. ciri-ciri dan kegunaan alat-alat
tersebut. Empat jenis alat separuh pengalir yang akan dibincangakan dalam bab ini
ialah tiristor, trick, dick dan transistor ekasimpang.
8. 2 TI RI STOR
Tiristor atau dikenali juga sebagai penerus kawalan silikon (Silicon Control Rectifier
SCR) adalah komponen daripada separuh pengalir yang bertindak sebagai bukan
pengal i r atau sebagai sui s terbuka di dalam l itar elektri k sehinggalah litar ini
disambung pada satu punca bekalan. Bagi membolehkan tiristor ini berfungsi, aliran arus
di dalam litar yang dibekalkan kepada tiristor
mestilah dalam bentuk arus pensuisan. Apabila tiristor sudah terkendali dengan sepenuhnya,
arus pensuisan bolehlah di al i hkan atau di turunkan ni l ai nya sehingga kepada paras
terendah atau paras kosong. Dalam keadaan begini, tiristor akan bekerja berterusan
sehingga kedudukan arus beban menurun kepada paras keupayaan yang terendah. Arus
pensuisan yang dikenakan pada tiristor ini lebih kecil daripada arus beban yang mengalir
melalui tiristor. Dalam litar, t i r i st or di gunakan sebagai sui s elektronik atau untuk
mengawal alat dan radas yang dikendali secara elektrik.
8.2.1 T e r m i n a l T i r i s t o r
Tiristor mempunyai tiga terminal, iaitu terminal pemancar yang dikenali sebagai katod,
terminal pemungut yang dikenali sebagai anod, dan terminal kawalan yang di kenal i
sebagai get . Get berf ungsi sebagai punca untuk mengendali dan memberhentikan
kendalian litar tiristor. Rajah 8.1 menunjukkan simbol tiristor serta terminal anod, katod, dan
getnya.
16






8.2.2 Kendalian Tiristor
Pada asasnya, tiristor terdiri daripada empat lapisan bahan separuh pengalir jenis P
dan jenis N yang disusun berlapis-lapis. Tiristor berkeupayaan sebagai diod kuasa
yang boleh dikendali dengan membekalkan isyarat dari luar. Susunan tiristor ini
ditunjukkan dalam Rajah 8.2.
Rajah 8.3 pula menunjukkan susunan tiristor dalam bentuk gabungan dua transistor.
Satu daripada transistor itu adalah jenis NPN clan transistor yang satu lagi adalah
jenis PNP. Susunan ini menunjukkan sambungan kembar dua lapisan bahan jenis N
dan dua lapisan bahan jenis P. Lapisan bahan jenis P kembar ini merupakan terminal
get.

Rajah 8.3 Gabungan duo transistor
17


K-
Rajah 8.2 Susunan tiristor
Lapisan tunggal yang lain adalah lapisan bahan jenis P yang merupakan
terminal anod dan lapisan bahan jenis N yang merupakan terminal katod.
Dalam Rajah 8.4 ditunjukkan simbol kaedah dua transistor berlainan jenis yang
disambung secara berasingan. Transistor ini ialah jenis NPN dan jenis PNP.
Berdasarkan Rajah 8.4 (a), anod berkeupayaan positif berbanding dengan katod.
Terminal get yang disambung pada tapak transistor TR
2
berkeadaan litar terbuka.
Dengan kata lain, tiada punca bekalan yang disambung terns pada terminal get.
Oleh itu, transistor TR
2
adalah dalam keadaan teralih. Hal ini bermakna tidak ada
aliran arus mengalir melalui TR
2
dan juga tidak ada arus keluar dari transistor
TR
I
.
Oleh
yang demikian, transistor TR, juga dalam keadaan teral ih, maka tidak ada
pengal i ran arus. Hal i ni bermakna ti ristor tidak beroperasi.
( BAB 8 ALAT SEPARUH PENGALI R




10.1 PENGENALAN
Litar bekalan kuasa yang lengkap boleh disifatkan sebagai litar yang mampu melakukan
beberapa fungsi seperti yang berikut:
Meninggi atau mengurangkan voltan talian arus ulang-alik (AU) melalui tindakan
pengubah untuk mendapatkan voltan yang diperlukan.
Menukar voltan AU kepada denyutan arus terns (AT) sama ada melalui penerus
gelombang separuh atau penerus gelombang penuh.
Menapis denyutan voltan AT supaya AT yang tulen boleh diperoleh untuk
kegunaan peralatan.
Melaras keluaran yang berkadaran dengan beban yang dibekalkan. 10.2
PENGUBAH KUASA
Komponen yang pertama sekali dalam sistem bekalan kuasa ialah pengubah. Pengubah
berfungsi untuk meninggi atau menurunkan voltan sumber AU kepada nilai voltan yang
diperlukan oleh alat penerima radio, penerima televisyen, atau litar elektronik yang lain.
Kebanyakan pengubah tidak mempunyai sambungan elektrik di antara belitan sekunder
dengan belitan primer. Hal ini memberikan sifat pengasingan pada pengubah. Oleh
sebab belitan sekunder telah dialing daripada belitan primer, maka Jika seseorang
itu meletakkan tangannya melintangi kedua-dua sambungan belitan sekunder
sudah tentulah la akan mendapat kejutan elektrik. Walau bagaimanapun, kejadian begini
18


tidak mungkin boleh berlaku kerana pengubah telah mempunyai faktor keselamatan.
Kejadian begini juga tidak berlaku pada belitan primer.
Belitan sekunder bolehlah ditepkan untuk mendapatkan voltan yang berbezabeza.
Voltan yang ditep itu adalah 180 di luar fasa. Jika tep itu berada di pertengahan
antara satu hujung belitan sekunder dengan hujung yang satu lagi, tep itu disebut sebagai
tep tengah. K e b a n y a k a n b e k a l a n k u a s a menggunakan tep tengah pada belitan
sekunder, dengan dua diod menyediakan satu keluaran gelombang penuh. Dalam Rajah
10.1 ditunjukkan pengubah yang ditep tengah. Oleh sebab beberapa jenis pengubah boleh
didapati di dalam alat elektronik, para pembaca sepatutnya tabu tentang teori alas dan
tujuan alat yang berharga ini.



10.3 PENERUSAN
Penerusan merupakan proses penukaran AU kepada AT. Cara ini banyak
dilakukan dalam sistem bekalan kuasa seperti dalam penerima radio, televisyen, dan
dalam litar elektronik yang lain. Untuk melakukan proses ini, diod jenis pepejal atau
jenis tiub oakum digunakan. Penerus seperti juga diod akan berfungsi sebagai
asas untuk mengeluarkan AT.
Terdapat juga beberapa komponen lain digunakan dalam litar penerus bagi
mendapatkan AT yang berkesan. Ni l ai dan arch vol tan kel uaran akan
dikendalikan oleh pengubah, manakala komponen gelombang arus penerus akan
diratakan oleh bahagian penapis yang terdiri daripada pearuh, pemuat, dan
perintang.
10.3.1 Penerus Gelombang Separuh
Dal am Rajah 10.2 (a) di tunj ukkan sejenis litar penerus yang menggunakan diod jenis
pepejal yang dipasang sesiri dengan salah satu bekalan AU melalui pengubah dan rintangan
R. Jika separuh gelombang pertama AU adalah positif seperti dalam Rajah 10.2 (b) maka
punca A akan menjadi positif dan punca B akan menj adi negati f. Arus akan mengalir
19


seperti yang ditunjukkan oleh anak panah dalam Rajah 10.2 (a). Pengaliran arus bermula
dari titik sifar, kemudian meningkat hingga ke puncak dan akan menurun kembali ke titik sifar
seperti dalam Rajah 10.2 (b). Arus yang melalui beban R juga bermula dari titik sifar dan
akan meningkat ke puncak, kemudian menurun kembali ke titik sifar, seperti dalam
Rajah 10.2 (c).
Susutan voltan berlaku pada beban R, dengan pengutuban seperti dalam Rajah 10.2
(a). Bentuk gel ombang voltan ini tidak lagi berbentuk ulangal i k, tetapi tel ah
bertukar kepada bentuk gelombang seperti dalam Rajah 10.2 (c). Vol t an i ni l ah yang
akan menjadi voltan terns.




Bagi separuh gel ombang yang kedua pul a, i syarat yang masuk j uga
merupakan isyarat ulang-alik negatif pada punca A dan positif pada punca B. Oleh
sebab diod hanya membenarkan pengaliran arus pada satu hala sahaja. maka tidak
ada arus yang akan mengalir pada beban R. Kesimpulannya, tidak ada susutan voltan
yang berlaku. Apabila separuh gelombang ketiga timbul, arus mengalir melalui beban R.
Dalam Rajah 10.2 (c) kita dapati semua ulangan keluarannya berada pada punca positif.
Oleh itu, bentuk gelombang keluaran ini dinamakan denyutan AT. Oleh sebab hanya
terdapat separuh ulangan pada penerus itu, maka gelombangnya disebut sebagai
gelombang separuh.
Penerus negatif bol eh diperolehi dengan mengubah kedudukan di od dal am
Raj ah 10. 3 ( a) . Pener us gelombang separuh masih tetap berlaku. Pada kali ini
bentuk denyutan AT berada di bahagi an negat i f pul a. Li t ar i ni dikenali sebagai litar
diod balikan. Litar ini digunakan apabila suatu bekalan negatif diperlukan. Bentuk
denyutan gelobang AT bagi litar ini adalah seperti dalam Rajah 10.3 (b).
20


Di od t i ub vakum bol eh j uga digunakan dalam bekalan kuasa sebagai penerus
dan juga sebagai diod separuh pengalir. Apabila satu beta keupayaan posi t i f
di bekal kan kepada pl at , keupayaan positif pada katod akan berkurangan dan arus
akan mengalir melalui diod ini, tetapi tidak ada arus akan mengalir melalui diod apabila
plat lebih negatif daripada katod. Oleh yang demikian, diod akan membenarkan pengaliran
arus pada satu hala, dan akan menentang pengaliran arus apabila pengutuban voltan
berubah. Rajah 10.4 menunjukkan satu diod tiub vakum yang digunakan sebagai penerus
gelombang separuh.
10.3.2 Penerus Gelombang Penuh
Denyutan voltan arus daripada penerus
gelombang separuh susah hendak ditapis
untuk menukarkannya kepada voltan AT
yang tulen. Penerus gelombang separuh hanya menggunakan setengah daripada



21



masukan gel ombang AU. Dengar memasang dua diod seperti dalam Rajah 10. 5
dan Raj ah 10. 6, kedua-dua gelombang masukan boleh diratakan. Untuk
melakukannya, satu tep tengah perlu dibuat pada belitan sekunder yang disambung terus ke
bumi.
Berdasarkan Rajah 10.5, terminal
A adalah positif, dan anod pada diod D, menjadi positif. Arus mengalir seperti yang
di tunjukkan oleh anak panah. Semasa separuh gelombang yang kedua bagi kitaran
pertama masukan, terminal
B adalah positif, maka anod pada diod D
2
menjadi positif. Arus yang mengalir adalah
seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 10.6.
Perhat i kan bahawa arus yang melalui perintang beban R
L
sentiasa mengalir pada
arah yang serupa. Keduadua separuh gel ombang posi ti f dan negatif voltan masukan
menyebabkan arus melalui R
L
pada arah yang serupa. Voltan keluaran bagi penerus
gelombang penuh ini diambil daripada beban R
L
dan mengandungi gelombang AT pada
suatu f r ekuensi vol t an masukan yang berganda. Rajah 10.7 menunjukkan
bent uk gel ombang masukan dan keluaran bagi diod penerus gelombang penuh.
Satu kitar penerus gelombang penuh yang menggunakan diod tiub oakum sebagai alat
penerus ditunjukkan dalam Rajah 10.8. Tiub yang mempunyai dua anod di dalam bekas
kaca digunakan sebagai penerus. , dan kat od yang
A
i
1- Al l , 1- 11-
panas an secara terus e a an
voltan 6.3 V oleh suatu belitan sekunder yang berasingan. Beban R digantikan dengan dua
perintang dan tep di antara R, dengan R
2
hendaklah dibumikan.
22


Pengubah tep tengah disambung pada bahagian bawah R
2
. Litar ini bekerja seperti
litar yang telah diterangkan dahulu. Terminal rujukan untuk voltan


keluaran yang dibumi telahpun dluba-'L Sekarang, terminal B adalah poc-:"--- terhadap
bumi dan terminal C ada'---..- negatif terhadap bumi. Kedua-dua volt- negatif dan positif
boleh dibekalkan ole - litar ini.
10.3.3 P e n e r u s T i t i
Ad a k a l a n y a k i t a t i d a k p e r
-

menggunakan pengubah tep tenga:
untuk mendapatkan
p
enerus
g
elomba- -
penuh. Voltan sekunder boleh diteruskan melalui penggunaan empat diod
dalam litar penerus titi ini. Dalam Rajah 10.9 dan Rajah 10.10
dituniukka:- litar penerus titi ini. Kedua-dua litar ini ditunjukkan kerana
pengaliran ar-,:- boleh dilihat pada setiap setengah kitar. Rajah 10.9
menunjukkan bahaw-, terminal A pengubah adalah positif, dan pengaliran
arus mengikut arah ana- panah. Apabila terminal B positif, arus mengalir
seperti yang ditunjukkan dalar-- Rajah 10.10. Sekali lagi kita perhatikan bahawa
arus yang mengalir melalui T. sentiasa pada arah yang sama. Kedua-dua
voltan masukan yang separuh kit itu diteruskan clan voltan pengubah
digunakan sepenuhnya.

I
Bentuk gelombang arus bagi litar Rajah 10.9 ditunjukkan dalam
23


Rajah 10.11 (a). Bentuk gelombang arus bagi litar Rajah 10.10
ditunjukkan dalar- Rajah10.11 (b). Apabi l a kedua-dua gelombang i tu
di cantumkan, bentuk gelombang yang terhasil adalah seperti dalam Rajah
10.11 (c).





24


10.4 PENAPISAN
Keluaran daripada penerus gelombang separuh atau penerus gelombang penuh
mer upakan vol t an denyut an AT. Sebelum voltan ini boleh digunakan untuk litar
lain dalam penerima radio atau penerima televi syen, denyutan mestilah ditukarkan
dahulu kepada AT yang t ul en. Penukar an i ni bol eh dilakukan dengan mengadakan
satu rangkaian penapis.
Dalam Rajah 10.12 ditunjukkan bentuk gelombang keluaran bagi penerus gelombang
penuh.



25









BAB 2 Diod
Diod ialah peranti separuh pengalir yang mempunyai dua tamatan. Tamatan
yang menyentuh bahan separuh pengalir jenis P dinamakan anod manakala tamatan
yang menyentuh bahan separuh pengalir jenis N dinamakan
,
katod. Rajah 2.2
menunjukkan binaan diod dan simbol diod.

Apabila bahan jenis P dicantumkan dengan bahan jenis N, satu simpang terbina.
Kawasan ini dinamakan lapisan susutan. Pada simpang ini, elektron bebas yang
berada di dalam bahan jenis N akan merentas simpang ke dalam bahan jenis P.
Kehilangan elektron di dalam bahan jenis N akan meninggalkan atom yang bercas
positif. Atom dalam bahan jenis P yang menerima elektron tersebut akan menjadi
atom bercas negatif (ion negatif). Lapisan ion bercas positif di bahan N dan ion bercas
negatif di bahan P membentuk sawar upaya pada lapisan susutan. Rajah 2.3
menunjukkan binaan sawar upaya diod.
Lapisan susutan menjadi lebih lebar apabila punca positif bekalan dikenakan
26


pada katod manakala punca negatif bekalan dikenakan pada anod. Ini ditunjukkan
oleh Rajah 2.3c.











27







Raj ah 2.15 menunj ukkan l i tar penerus gel ombang penub ya
menggunakan pengubah sadap tengah dan dua diod. Voltan bekalan
dibekalkan pada diod melalui pengubah. Pengubah berfungsi seba
perendah voltan AU dan pengasing.
Arus akan mengalir melalui diod
DI,
beban, dan sadap teng pengubah. Rajah
2.15a menunjukkan aliran arus melalui litar sem setengah kitar positif.
Bentuk gelombang yang terhasil merentas beb ialah gelombang AT
berdenyut.
Semasa separuh kitar negatif, diod D
2
dipincang hadapan manaka diod D
i
dipincang songsang. Arus akan mengalir ke beban melalui ID beban, dan sadap
tengah pengubah. Rajah 2.15b menunjukkan alirai arus melalui litar semasa
setengah kitar negatif. Bentuk gelombang yar.1 terhasil merentas beban ialah
gelombang AT berdenyut.
Rajah 2.15c menunjukkan kombinasi bentuk gelombang merental beban
semasa setengah kitar positif dan setengah kitar negatif. Gelombanl yang terhasil
berbentuk gelombang AT berdenyut.
Litar Rajah 2.15d menunjukkan bentuk gelombang merentas bebar yang
terhasil apabila bekalan voltan AU dikenakan pada masukan. Litai ini
menukarkan voltan masukan AU ke voltan AT berdenyut. Voltan A] berdenyut ini
perlu melalui penapis untuk ditukarkan ke voltan AT tulen (beriak). setelah
dihantar ke pengatur voltan. Penapis yang digunakan ialah seperti penapis
yang telah diterangkan dalam subtajuk 2.5.1.
2.5.3 Penerus Gelombang Titi
28


Rajah 2.16 menunjukkan litar penerus gelombang titi yang menggunakan
pengubah dan empat diod. Voltan bekalan AU dibekalkan pada diod
melalui pengubah. Pengubah berfungsi sebagai perendah voltan AU dan
pengasing.










29



Merujuk Rajah 2.16a, semasa setengah kitar positif, diod D
4
dan
D2 dipincang hadapan manakala diod D, dan D
3
dipincang songsang.
Arus mengalir melalui D
4
, beban dan D
Z
. Gelombang yang terhasil
merentas beban berbentuk gelombang AT berdenyut.
Merujuk Rajah 2.16b, semasa setengah kitar negatif, diod D
3
dan
D, dipincang hadapan manakala diod D
2
dan D
4
dipincang songsang.
Arus





30



Pengajian Kejuruteraan Elektrik dan Elektronik Tingkatan 5
mengalir melalui
D
3
,
beban clan
D
I
.
Gelombang yang terhasil
merent beban berbentuk gelombang AT berdenyut.
Rajah 2.16c menunjukkan kombinasi bentuk gelombang
merent beban semasa setengah kitar positif clan setengah kitar
negatif. Gelombai yang terhasil berbentuk gelombang AT berdenyut.
Rajah 2.16d menunjukkan bentuk gelombang merentas
beban yai terhasil apabila bekalan AU clikenakan pada masukan.
Litar ini menukarlu, voltan masukan AU ke voltan AT berdenyut.
Terdapat pelbagai bentuk fizikal penerus titi. Rajah 2.17
menunjukk., bentuk fizikal penerus titi yang biasa digunakan.

2.5.4 Pengatur
Merujuk Rajah 2.18, bias voltan AU di pengubah sekunder
masuk 1 penerus untuk ditukarkan kepada voltan AT berdenyut.
Apabila volt, AT berdenyut melalui penapis, voltan AT tulen terhasil.
Walaupun volt; tulen telah dihasilkan, nilai voltan AT masih berubah
sekiranya terclap penambahan nilai voltan pada masukan. Untuk
mengatasi masalah ii pengatur voltan digunakan.
Rajah 2.18 menunjukkan diod zener digunakan sebagai
pengat voltan dalam litar bekalan kuasa. Voltan merentas
beban sama nil dengan voltan merentas diod zener.
Sekiranya voltan bekalan punca kuasa dalam litar ini berubah,
volt AT merentas penapis C
1
turut berubah. Ini menyebabkan
voltan keluar, pada beban turut berubah. Diod zener yang
digunakan dalam litar i akan menstabilkan voltan keluaran
supaya berada pada nilai voltan yal telah ditetapkan. Dengan cara
ini, voltan keluaran menjadi stabil walaupt voltan bekalan AU pada
punca kuasa berubah.
31








R a j a h 2 . 1 8
Bekal an kuasa menggunakan
diod zener
Keupayaan diod zener sebagai pengatur voltan bagi litar yang
telah ditunjukkan dalam rajah di atas adalah terhad. Untuk
meningkatkan keupayaan diod zener mengawal arcs yang
lebih tinggi, transistor digunakan. Dua contoh pengatur voltan
yang menggunakan transistor ialah:
a) pengatur voltan siri; dan
b) pengatur voltan selari.
a) Pengatur voltan siri

Rajah 2.19 menunjukkan litar pengatur voltan siri. Litar ini
dinamakan litar pengatur voltan siri kerana beban
disambung secara bersiri dengan transistor.
32