SISTEM
TRANSPORTASI
KELEMBAGAAN
DALAM SISTRAN
MODA
SARANA&PRASARANA
SISTEM OPERASI
TERMINAL /PARKIR
KETERKAITAN ASPEK-
ASPEK DALAM SISTRAN
KONSEP DASAR
PEMODELAN DALAM
SISTEM TRANSPORTASI
PEMODELAN
TRANSPOTASI
PERENCANAAN
KONSEP
PERENCANAAN
KAJIAN DATA
DALAM
PERENCANAAN
SURVAI
TRANSPORTASI
MATA KULIAH
SISTEM TRANSPORTASI
PENDAHULUAN
Pada saat ini kita asi! "#asakan $an%ak &"#asa'a!an t#ans&(#tasi %an)
s"$"na#n%a s*da! t"#+adi s"+ak ta!*n ,-./-an dan ,-0/-an1 isa'n%a 2
K"a3"tan
P('*si S*a#a dan Uda#a
K"3"'akaan dan T*ndaan4
P"#asa'a!an t"#s"$*t asi! kita #asakan t"ta&i d"n)an tin)kat k*a'itas
%an) +a*! '"$i! &a#a! dan k*antitas %an) +a*! '"$i! $"sa#4
N")a#a-N")a#a $"#k"$an) "n)!ada&i &"#asa'a!an t#ans&(#tasi dan
$"$"#a&a dianta#an%a s*da! $"#ada da'a &ada ta!a& %an) san)at k#itis4
P"#asa'a!an %an) t"#+adi $*kan sa+a dis"$a$kan ('"! t"#$atasn%a sist"
&#asa#ana t#ans&(#tasi %an) ada1 t"ta&i s*da! dita$a! 'a)i d"n)an
&"#asa'a!an 'ainn%a s"&"#ti 2 P"nda&atan #"nda!1 *#$anisasi %an) san)at
3"&at1 t"#$atasn%a s*$"# da%a1k!*s*sn%a dana1 k*a'itas dan k*antitas data
%an) $"#kaitan d"n)an t#ans&(#tasi1 k*a'itas s*$"# da%a an*sia1 tin)kat
disi&'in %an) #"nda!1 dan '"a!n%a sist" &"#"n3anaan dan k(nt#('
"$*at &"#asa'a!an t#ans&(#tasi "n+adi s"akin &a#a!4
Pada ak!i# ta!*n ,-5/-an1 n")a#a-n")a#a a+* s*da! *'ai "n)"na'
"n)"nai "'"kt#(nika dan &"#a'atan k(&*t"# %an) "*n)kinkan
$"#k"$an)n%a k(ns"&-k(ns"& $a#* "n)"nai sist" &#asa#ana t#ans&(#tasi
s"&"#ti 2 sist" &"#)"#akan1 dan &"#aa'an k"$*t*!an akan t#ans&(#tasi %an)
tidak &"#na! t"#&iki#kan &ada asa 'a'*4
Di Ind(n"sia1 &"#asa'a!an t#ans&(#tasi s*da! s"d"ikian &a#a!n%a1
k!*s*sn%a di $"$"#a&a k(ta $"sa# s"&"#ti DKI-Jaka#ta1 M"dan1 S*#a$a%a dan
Band*n)4 K(ta %an) $"#&"nd*d*k '"$i! da#i ,-6 +*ta +i7a da&at di&astikan
"&*n%ai &"#asa'a!an t#ans&(#tasi4 Pada ak!i# ta!*n 6///1 di&"#ki#akan
!a&i# s"*a I$*k(ta P#(&insi dan $"$"#a&a I$*k(ta Ka$*&at"n akan
$"#&"nd*d*k di atas ,-6 +*ta +i7a s"!in))a &"#asa'a!an t#ans&(#tasi tidak
da&at di!inda#kan4 Ha' ini "#*&akan 'a&* "#a! $a)i &a#a &"$ina
da"#a! &"#k(taan di Ind(n"sia ka#"na "#"ka akan di!ada&kan &ada
&"#asa'a!an $a#* %an) ""#'*kan &""3a!an %an) $a#* &*'a1 %ait*
&"#asa'a!an t#ans&(#tasi &"#k(taan4
U#$anisasi %an) san)at 3"&at dis"$a$kan ('"! 2
S"kt(# &"#tanian k*#an) diinati ('"! )"n"#asi *da
Di &"#k(taan "na7a#kan $an%ak k"s"&atan k"#+a $aik it* s"kt(#
8(#a' a*&*n in8(#a'
S"akin tin))in%a int"nsitas ind*st#i di &"#k(taan 9Ind(n"sia
s"dan) "n*+* n")a#a s"i ind*st#i:
Di &"#k(taan *&a! dan )a+i '"$i! tin))i
Na*n s"$"sa# a&a&*n k(ta t"#s"$*t d"n)an s")a'a k"'"n)ka&ann%a1 &asti
"&*n%ai k"t"#$atasan $"#*&a $atas da%a d*k*n) 'a!an4 Jika $atas
t"#s"$*t s*da! di'a&a*i1 akan t"#+adi da&ak %an) san)at "#*)ikan4
Da'a k(nt"ks k(ta di Ind(n"sia1 8"n("na k(ta $"#asa'a! s*da! *'ai
t"#'i!at1 %an) di&"#ki#akan akan t"#*s $"#k"$an) "n+adi &"#s(a'an %an)
s"akin #*it s"i#in) d"n)an s"akin tin))in%a 'a+* *#$anisasi4
S"'ain asa'a! *#$anisasi ada $"$"#a&a k"3"nd"#*n)an 'ain %an) &"#'*
di3"#ati1 %an) akan san)at "&"n)a#*!i t#ans&(#tasi &"#k(taan1 %akni 2
Semakin jauhnya rata-rata pergerakan manuia etiap hari !
!a#)a tana! di &*sat &"#k(taan "n%"$a$kan 'a!an &"#*kian
s"akin $"#)"s"# k" &in))i#an k(ta1 s"dan)kan t"&at &"k"#+aan
3"nd#*n) s"akin t"#&*sat di &*sat &"#k(taan4 Ha' ini "n%"$a$kan
s"s"(#an) akan $"#)"#ak '"$i! +a*! dan '"$i! 'aa *nt*k "n3a&ai
t"&at k"#+a4 S"akin +a*! dan s"akin 'aa s"(#an) "$"$ani
+a#in)an +a'an1 s"akin tin))i &*'a k(nt#i$*sin%a t"#!ada& k"a3"tan4
Semakin "anyak #anita yang "ekerja !
tidak da&at disan)ka' 'a)i k"$*t*!an k"'*a#)a &ada asa
s"ka#an) tidak !an%a $isa dit*n+an) ('"! &"n)!asi'an s*ai sa+a4 P"#'*
ada ta$a!an 'ain1 dan ini "n%"$a$kan ist"#i +*)a !a#*s $"k"#+a1
s"!in))a "n%"$a$kan s"akin $an%akn%a &"#)"#akan %an) di'ak*kan
('"! k"'*a#)a4
Semakin "anyak pe$ajar %an mahai#a !
k"3"nd"#*n)an &"#sain)an %an) s"akin k"tat diasa "ndatan)
"n%"$a$kan &"ndidikan $"#k"'an+*tan s"&"#ti k*#s*s1 &"'ati!an1 7akt*
"n+adi s*at* k"!a#*san $a)i s"s"(#an) %an) t"'a! $"k"#+a4
K"3"nd"#*n)an ini "n%"$a$kan t"#+adi &"#)"#akan ta$a!an k" &*sat
k(ta1 t"&at $iasan%a &*sat &"ndidikan t"#s"$*t $"#'(kasi4
Semakin "anyak #iata#an !
tin))in%a t"kanan %an) di#asakan ('"! s"tia& (#an) %an) tin))a' di
da"#a! &"#k(taan "n%"$a$kan #"k#"asi "n+adi s*at* k"$*t*!an *taa4
S*da! $a#an) t"nt* !a' ini &*n "n%"$a$kan s"akin $an%akn%a
&"#)"#akan4
De&inii SitemTranp'rtai
SISTEM 2 B"nt*k k"t"#ikatan dan k"t"#kaitan anta#a sat*
;a#ia$"' d"n)an ;a#ia$"' 'ain da'a tatanan
%an) t"#st#*kt*#4
P"#*$a!an &ada sat* k(&(n"n da&at "n%"$a$kan &"#*$a!an &ada
k(&(n"n 'ainn%a4 Da'a sist" MEKANIS1 k(&(n"n $"#!*$*n)an
s"3a#a <MEKANIS<1 isa'n%a k(&(n"n da'a "sin ($i'4 Na*n da'a
sist" <TIDAK MEKANIS< int"#aksi sist" tata )*na 'a!an d"n)an sist"
+a#in)an t#ans&(#tasi1 k(&(n"n %an) ada tidak da&at $"#!*$*n)an s"3a#a
MEKANIS1 akan t"ta&i &"#*$a!an &ada sa'a! sat* k(&(n"n 9sist"
kegiatan: da&at "n%"$a$kan &"#*$a!an &ada k(&(n"n 'ainn%a9sist"
jaringan sist" pergerakan:4 Jadi &#insi& dasa# &ada item mekani saa
sa+a d"n)an item ti%ak mekani4
TRANSPORTASI ! K")iatan &"inda!an &"n*&an)
dan $a#an) da#i sat* t"&at k" t"&at
'ain4
Maku% %an Tujuan !
MAKSUD 2 M"n)k((#dinasikan &"#)"#akan &"n*&an)
dan $a#an)
Sarana 2 M($i'1 Ka&a' La*t1 K"#"ta A&i dan P"sa7at Uda#a4
Prasarana 2 Ja'an Ra%a1 Ja'an R"'1 D"#a)a1 Banda#a1T"#ina'
TU(UAN 2 O&tia'isasi &#(s"s &"inda!an &"n*&an) dan $a#an)
)AKTOR-)AKTOR 2 K"aanan1 K"n%aanan1 K"'an3a#an1 =akt*1 Bia%a1
R*an)4
M'%a *(eni Angkutan+
Uda#a 2 Banda#a1 P"sa7at
La*t 2 D"#a)a1 Ka&a'
Da#at
Ja'an Ra%a 2 K"nda#aan 9B*s1 M($i':1 Ja'an
Ja'an R"' 2 K"#"ta A&i
S*nda#i 9S*n)ai1 Dana* dan >"##%: 2 D"#a)a1 Ka&a'
Lain-'ain 2 Ka$"'1 Pi&a1 Belt Conveyor
PEREN,ANAAN TRANSPORTASI !
S*at* &#(s"s %an) t*+*ann%a "n)"$an)kan sist"
t#ans&(#tasi %an) "*n)kinkan an*sia dan $a#an)
$"#)"#ak ata* $"#&inda! t"&at d"n)an
aman-nyaman-murah %an .epat4
P"#"n3anaan t#ans&(#tasi "#*&akan $a)ian %an) tidak t"#&isa!kan da#i
&"#"n3anaan k(ta ata* &"#"n3anaan da"#a!4 R"n3ana k(ta ata* #"n3ana
da"#a! tan&a "&"#ti$an)kan k"adaan dan &('a t#ans&(#tasi %an) akan
t"#+adi s"$a)i aki$at #"n3ana it* s"ndi#i akan "n)!asi'kan k"s""#a7*tan
'a'*'intas di k"*dian !a#i4 K"adaan ini akan "$a7a aki$at $"#antai
3*k*& &an+an) d"n)an "nin)katn%a +*'a! k"3"'akaan1 &"'an))a#an
'a'*'intas1 "n*#*nn%a s(&an sant*n $"#'a'*'intas dan 'ain-'ain4
Da'a kaitan anta#a &"#"n3anaan t#ans&(#tasi dan &"#"n3anaan k(ta1 aka
"n"ta&kan s*at* $a)ian ka7asan k(tan "n+adi t"&at k")iatan t"#t"nt*
9isa'n%a ka7asan &"#*a!an "7a! P(nd(k Inda! ata* ka7asan Ind*st#i
P*'( Gad*n) di Jaka#ta: $*kan'a! s"k"da# "i'i! '(kasi4 Pada ak!i#n%a1
da'a &"#"n3anaan tata )*na 'a!an *nt*k &"#k(taan !a#*s di&"#!it*n)kan
'a'*'intas %an) $aka' t"#+adi anta#a &"n"ta&an '(kasi it* s"ndi#i1 'a'*'intas
dika7asan it* s"ndi#i1 s"#ta 'a'*'intas anta#a ka7asan it* d"n)an ka7asan
'ain %an) s*da! ada '"$i! d*'*4
Da$am peren.anaan tranp'rtai ada tiga ke$'mp'k atau pihak %an)
$"#tan))*n) +a7a$ 2
,4 Penye$enggara Kajian1 %ait* (#an) ata* '"$a)a %an) $"#tan))*n)
+a7a$ da'a &"n)a$i'an k"&*t*san da#i !asi' ka+ian4 Unt*k &#(%"k
i'ik s7asta1 &i!ak %an) diaks*d da&at $"#*&a 7aki' &"#*sa!aan
&"n%"'"n))a#a ka+ian1 isa'n%a &"n)"$an) ka7asan ind*st#i ata*
&"(da' &#asa#ana t#ans&(#tasi4
64 Pr'&ei'na$ atau Pakar1 %ait* &i!ak %an) $"#tan))*n) +a7a$ t"#!ada&
&"'aksanaan ka+ian4 Pi!ak it* $iasan%a "#*&akan '"$a)a &#(8"si(na'
9 k(ns*'tan1 &*sat ka+ian1 ata* &*sat &"n"'itian:4
?4 Mayarakat- %ait* "n3ak*& s"k"'(&(k an))(ta as%a#akat %an)
di&i'i! *nt*k "7aki'i as%a#akat ** da'a &#(s"s &"n)ka+ian4
SISTEM TRANSPORTASI MAKRO
Ada'a! sist" t#ans&(#tasi s"3a#a "n%"'*#*! da&at di&"3a!kan "n+adi
$"$"#a&a sist" %an) '"$i! k"3i' 9ik#(: %an) asin)-asin) sa'in) t"#kait
dan sa'in) "&"n)a#*!i s"&"#ti )a$a# $"#ik*t 2
S"&"#ti kita k"ta!*i1 &"#)"#akan 'a'* 'intas ti$*' ka#"na adan%a &#(s"s
&""n*!an k"$*t*!an4 Kita &"#'* $"#)"#ak ka#"na k"$*t*!an kita tidak $isa
di&"n*!i di t"&at kita $"#ada4 S"tia& tata )*na 'a!an ata* item kegiatan
9sisti ik#( %) &"#taa: "&*n%ai +"nis k")iatan t"#t"nt* %an) akan
"$an)kitkan &"#)"#akan dan akan "na#ik &"#)"#akan da'a &#(s"s
&""n*!an k"$*t*!an4
Sist" t"#s"$*t "#*&akan sist" &('a k")iatan tata )*na 'a!an %an) t"di#i
da#i sist" &('a k")iatan s(sia'1 "k(n(i1 k"$*da%aan d''4 K")iatan %)
ti$*' da'a sist" ini "$*t*!kan &"#)"#akan s"$a)ai a'at &""n*!an
k"$*t*!an %an) &"#'* di'ak*kan s"tia& !a#i %an) tidak da&at di&"n*!i ('"!
tata )*na 'a!an t"#s"$*t4 B"sa#n%a &"#)"#akan san)at $"#kaitan "#at d"n)an
+"nis dan int"nsitas k")iatan %an) di'ak*kan4
Sitem
kegiatan
Sitem
pergerakan
Sitem
jaringan
Sist" k"'"$a)aan
P"#)"#akan %) $"#*&a &"#)"#akan an*sia dan/ata* $a#an) t"#s"$*t +"'as
"$*t*!kan (da t#ans(#tasi 9sa#ana: dan "dia 9&#asa#ana: t"&at (da
t#ans&(#tasi t"#s"$*t $"#)"#ak4 P#asa#ana t#ans&(#tasi %) di&"#'*kan
"#*&akan sist" ik#( %) k"d*a %) $iasa dik"na' d) item jaringan %an)
"'i&*ti sist" +a#in)an +a'an #a%a1 k"#"ta a&i1 t"#ina' $*s1 $anda#a dan
&"'a$*!an 'a*t4
Int"#aksi anta#a sist" k")iatan dan sist" +a#in)an ini "n)!asi'kan
&"#)"#akan an*sia dan/ata* $a#an) da'a $"nt*k &"#)"#akan k"nda#aan
dan /ata* (#an) 9&"+a'an kaki:4 S*at* sist" ik#( %) k"ti)a ata* item
pergerakan %) aan1 3"&at1 n%aan1 !anda' dan s"s*ai d) 'in)k*n)ann%a
da&at t"#3i&ta +ika &"#)"#akan t"#s"$*t diat*# ('"! sist" #"ka%asa dan
ana+""n 'a'*'intas %) $aik4
S"s*ai d"n)an GBHN ,--?1 da'a *sa!a *nt*k "n+ain t"#7*+*dn%a
&"#)"#akan %) aan1 n%aan1 'an3a#1 *#a!1 !anda' dan s"s*ai d)
'in)k*n)ann%a1 aka da'a sist" t#ans&(#tasi ak#( t"#da&at sist" ik#(
ta$a!an 'ainn%a %an) dis"$*t item ke$em"agaan %) "'i&*ti indi;id*1
k"'(&(k1 '"$a)a1 dan instansi &""#inta! s"#ta s7asta %) t"#'i$at s"3a#a
sist" k"'"$a)aan %) $"#kaitan d) asa'a! t#ans&(#tasi s"3a#a **
ada'a! s"$a)ai $"#ik*t 2
Sitem kegiatan 2 R"n3ana tata )*na 'a!an %) $aik 9'(kasi t(k(1
s"k('a!1 &"#*a!an1 &"k"#+aan1 d'' %) $"na#: da&at "n)*#an)i
k"$*t*!an akan &"#+a'anan %) &an+an) s"!in))a "$*at int"#aksi
"n+adi '"$i! *da!4 P"#"n3anaan tata )*na 'a!an $iasan%a ""#'*kan
7akt* 3*k*& 'aa dan t"#)ant*n) &ada $adan &"n)"'('a %) $"#7"nan)
*nt*k "'aksanakan #"n3ana tata )*na 'a!an t"#s"$*t4
Ba&&"nas1 Ba&&"da Tin)kat I dan II1 Ban)da1 P"da 9P#anann%a
"$"#ikan k"$i+akan $aik %) $"#ska'a 7i'a%a!1 #")i(na'1 a*&*n
s"kt(#a':4
Sitem jaringan ! Ha' %an) da&at di'ak*kan isa'n%a "nin)katkan
ka&asitas &"'a%anan &#asa#ana %an) ada 2 "'"$a#kan +a'an1 "na$a!
+a#in)an +a'an $a#*1 d''4
D"&a#t""n P"#!*$*n)an 9Da#at1 La*t1 Uda#a:1 Bina Ma#)a
Sitem pergerakan ! Ha' %an) da&at di'ak*kan anta#a 'ain "n)at*#
t"knik dan ana+""n 'a'*'intas 9+an)ka &"nd"k:1 8asi'itas an)k*tan
** %an) '"$i! $aik 9+an)ka &"nd"k dan "n"n)a!:1 ata*
&"$an)*nan +a'an 9+an)ka &an+an):4
DLLAJ1 O#)anda1 P('antas dan as%a#akat4
KONSEP PEREN,ANAAN TRANSPORTASI
T"#da&at $"$"#a&a k(ns"& &"#"n3anaan t#ans&(#tasi %) t"'a! $"#k"$an)
sa&ai d"n)an saat ini1 %an) &a'in) &(&*'"# ada'a! / M'%e$ Peren.anaan
Tranp'rtai Empat Tahap01 M(d"' &"#"n3anaan ini "#*&akan )a$*n)an
da#i $"$"#&a s"#i s*$(d"' %an) asin)-asin) !a#*s dik*kan s"3a#a
t"#&isa! dan $"#*#*tan4 S*$(d"' t"#s"$*t ada'a! 2
Akei"i$ita %an M'"i$ita 2 Uk*#an &(t"nsia' ata* k"s"&atan *nt*k
"'ak*kan &"#+a'anan4 Ta!a&an ini $"#si8at '"$i! a$st#ak +ika
di$andin)kan d) "&at ta!a& $"#ik*tn%a1 di)*nakan *nt*k
"n)a'(kasikan asa'a! %) t"#da&at da'a sist" t#ans&(#tasi dan "n)
";a'*asi &""3a!an a't"#nati84
Akei"i$ita a%a$ah 2 s*at* *k*#an k"n%aanan ata* k"*da!an
"n)"nai 3a#a '(kasi tata )*na 'a!an $"#int#aksi sat* saa 'ain dan
*da! ata* s*sa!n%a '(kasi t"#s"$*t di3a&ai "'a'*i sist" +a#in)an
t#ans&(#tasi 9B'a3k1,-5,:4
M'"i$ita a%a$ah 2 s*at* *k*#an k"a&*an s"s"(#an) *nt*k $"#)"#ak
%an) $iasan%a din%atakan da#i k"a&*an "$a%a# $ia%a
t#ans&(#tasi4
2angkitan %an tarikan pergerakan 2 Ba)aiana &"#+a'anan da&at
$an)kit da#i s*at* tata )*na 'a!an ata* da&at t"#ta#ik k" s*at* tata )*na
'a!an4
Se"aran pergerakan 2 Ba)aiana &"#+a'anan t"#s"$*t dis"$a#kan s"3a#a
)"()#a8is di da'a da"#a! &"#k(taan 9da"#a! ka+ian:4
Pemi$ihan m'%a tranp'rtai 2 M"n"nt*kan 8akt(# %) "&"n)a#*!i
&"i'i!an (da t#ans&(#tasi *nt*k t*+*an &"#+a'anan t"#t"nt*4
Pemi$ihan rute 2 M"n"nt*kan 8akt(# %an) "&"n)a#*!i &"i'i!an #*t"
da#i s"tia& @(na asa' dan k" s"tia& @(na t*+*an4
Aru $a$u$inta %inami *aru pa%a jaringan ja$an+ 2 A#*s 'a'*'intas
$"#int"#aksi d) sist" +a#in)an t#ans&(#tasi4 Jika a#*s 'a'*'intas
"nin)kat &ada #*as +a'an t"#t"nt*1 7akt* t"&*! &asti $"#ta$a!
9ka#"na k"3"&atan "n*#*n:4 A#*s aksi* %an) da&at "'"7ati
s*at* #*as +a'an $iasan%a dis"$*t ka&asitas #*as +a'an4 A#*s aksi*
%an) da&at "'"7ati s*at* titik &ada &"#si&an)an dis"$*t a#*s +"n*!4
B"#$a)ai akti;itas s"&"#ti $"k"#+a1 s"k('a!1 ('a!#a)a1 $"'an+a1 dan $"#ta*
%an) $"#'an)s*n) diatas s"$idan) tana! 9kant(#1 &a$#ik1 &"#t(k(an1 #*a!
d'':1 &(t(n)an 'a!an ini $iasan%a dis"$*t tata guna $ahan4