Kalc Felsefe

ALDOUS HUXLEY
eviren
LATF BOYACI
insan yaynlar: 202
alternatif dnce dizisi: 31
kalc felsefe
aldous huxley
birinci bask:istanbul, mart 1996
ikinci bask: istanbul, temmuz 2003
ISBN 975-574-151-8
trkesi
latif boyac
tashih
ismail klarslan
dizgi
siyahgl
idzen
karakalem reklmclk hizmetleri ltd. ti.
kapak dzeni
rdvan kuyumcu
bask-cilt
kurti matbaas
insan yaynlar
keresteciler sitesi, mehmet akif cad.
kestane sok. no: 1 merter/istanbul
tel: 0212. 642 74 84 faks: 0212. 554 62 07
www.insanyayinlari.com.tr
insan@insanyayinlari.com.tr
ALDOUS HUXLEY
1894 - 1963 yllar arasnda yaam ngiliz bir yazar olan Aldous Huxley, daha nce Yeni Dnya ve Ada isimli kitaplaryla
okuyucunun karsna kmtr. Kalc Felsefe adl evirisini sunduumuz elinizdeki eseri, 1946da ngilterede yaymlamtr. Bu
eser Bat felsefesinde hikmet kavramnn yanl anlaldn vurgulayan, Dou mistizmine kap aralayan, sahasndaki klasik
almalardan biridir. Bu kitabnda Huxley, kendi zaviyesinden perennial filozofi (philosophia perennis - kalc hikmet)
yorumlamasn yapmaktadr. Onun bu yorum ve dncesi, daha sonralar Frithjof Schuon tarafndan ele alnmtr.
Giri
Philosophia perennis (ezel hikmet)
BU TABR, Leibniz tarafndan ortaya karld; fakat ierii nesneler, canllar ve zihinler
dnyas iin vazgeilmez bir ilh gereklii tanyan metafizik, ruhta ilh gereklie
benzer ve hatta onunla zde birey bulan psikoloji, insann niha hedefini btn varlk
aleminin ikin ve akn kaynann bilgisi olarak gren ahlk zaman bilinmeyecek kadar
eski ve evrenseldir. Dnyann her blgesindeki ilkel insanlarn geleneksel ilimlerinde Ezel
Hikmetin temelleri bulunabilecei gibi gelimi dinlerin her birinde de tam olarak gelimi
biimleri mevcuttur. Btn bu lahiyat sistemlerindeki bu Yce Ortak Faktrn bir
versiyonu ilk olarak yirmibe asr ncesinden itibaren yazya dklm ve o zamandan
beri de bu tema her din gelenein bak asndan ve Asya ve Avrupann belli bal
dillerinde tekrar tekrar ilenmitir. Kitabmda Ezel Hikmetin kimi zgl noktalarn etkili
olarak gstermesi nedeniyle tadklar neme ve ayrca gzelliklerine ve
unutulmazlklarna binaen bu yazlardan seilmi paralar bir araya getirdim. Bu seme
yazlar eitli balklar altnda toplanm ve bunlara deyim yerindeyse aklama ve
ilikilendirme, gelitirme ve gerekli olduu zaman aydnlatma amacyla kendime ait
erhler eklenmitir.
Bilgi bir varlk ilevidir. Bilenin varlnda bir deime olduunda bilmenin mahiyetinde
ve miktarnda da mtekabil bir deiiklik olur. Mesel, bir ocuun varl byme ve
eitimle bir adamnkine dnr; bu dnmn sonular arasnda bilme eklinde ve
bilinen eylerin miktar ve niteliinde devrimsel bir deiiklik vardr. Birey bydke
bilgisi daha kavramsal ve biim asndan sistematik hle gelir; olgusal ve faydac ierii
muazzam derecede artar. Fakat bu kazanlarn n dolaysz kavrayn niteliindeki
bozulma ve sezgisel gcn krelmesi ve kaybyla kapatlr. Veya bir bilim adamn
varlnda aletleri vastasyla mekanik olarak meydana gelebilecek deiiklii dnn. Bir
spektroskop ve altm inlik bir aynayla donanm bir astronom gzn gr alan
itibaryle insanst bir varlk hlini alr; doal olarak beklenebilecei gibi bu insanst
varlk tarafndan elde edilen bilgi yldzlara plak gzle bakan birinin elde edebilecei
bilgiden hem nitelik hem de nicelik asndan ok farkl olacaktr.
Bilenin bilgisini etkileyen sadece fizyolojik veya zihn varlndaki deiiklikler deildir.
Bildiklerimiz ayrca ahlak varlklar olmamz hasebiyle kendimizi ekillendirme tercihimize
de baldr. William Jamesin deyimiyle
Pratik, teorik ufkumuzu deitirebilir; bu da iki ekilde olur: Yeni dnyalara sevkedip yeni
gler salayabilir. Olduumuz gibi kalarak hibir zaman ulaamayacamz bilgiye ahlak
olarak salayabileceimiz yce gler ve yce bir hayat neticesi ulaabiliriz.
Meseleyi daha ak biimde ifade edecek olursak
Kalben saf olanlar kutludurlar, zira onlar Tanry greceklerdir.
Ayn gr Sf air Celaleddin Rum tarafndan bilimsel bir tebihle ifade edilmitir.
Tanrnn srlarnn usturlab sevgidir.
Tekrar ediyorum, bu kitap bir Ezel Hikmet antolojisidir; fakat bir antoloji olmakla
beraber profesyonel edebiyatlardan ok az alnt iermekte, bir felsefeyi tanmlamakla
birlikte profesyonel fizoloflardan neredeyse hi alnt yapmamaktadr. Bunun nedeni ok
basittir. Ezel Hikmet temelde nesneler, canllar ve zihinler dnyas iin nemli olan tek
ilh Gereklikle ilgilenmektedir. Fakat bu tek Gerekliin mahiyeti kendilerini kalben saf,
ruhen fakir, sevgi dolu klarak belli artlar salayan kimseler dndakilerce dorudan
kavranamayacak ekildedir. Bunun neden byle olmas gerektiini bilmiyoruz. Bu
holansak da holanmasak da, makul ve olas olmasa da kabul etmemiz gereken
gereklerden biridir. Gnlk tecrbelerimizdeki hibirey de suyun oksijen ve hidrojenden
olutuunu varsaymamza neden tekil etmez; ancak suyu belli ilemlere tbi
tuttuumuzda kendisini oluturan elementlerin yaps aa kar. Ayn ekilde, gnlk
tecrbelerimiz de ortalama bir duyumcu insann zihninin, yap talarndan biri olarak,
okluk dnyasnn temeli olan gereklie benzeyen veya onunla zde bireye sahip
olduunu varsaymamz iin bir neden tekil etmez; fakat bu zihin de belli uygulamalara
tbi tutultuunda hi olmazsa ksmen mteekkil olduu ilh unsur sadece zihnin
kendisine deil, d davranlardaki yansmasyla dier zihinlere de grnr. Maddenin
isel yapsn ve gizil glerini ancak fiziksel deneyler yaparak kefedebiliriz. Zihnin isel
yapsn ve gizil glerini de ancak psikolojik ve ahlak deneylerle kefedebiliriz. Ortalama
bir duyumcu insann iinde bulunduu normal artlarda zihnin bu gleri gizli olarak
mevcuttur ve grnmez. Eer bunlar alglamak istersek belli artlar salamamz ve
tecrbelerin geerli olduunu gsterdii belli kurallara riayet etmemiz gerekecektir.
Profesyonel filozoflar ve edebiyatlarn dolaysz manev bilgiye ulamann koullarn
yerine getirme yolunda ok altklarna dair herhangi bir kant var mdr? airler veya
metafizikiler Ezel Hikmetin ana konusundan szettiklerinde bu genelde ikinci eldendir.
Fakat bu gibi dolaysz bilginin sayesinde elde edilebilecei belli artlar salamay tercih
eden kadn ve erkekler her asrda var olmutur; bunlardan sadece birka bu sayede
kavrayabildikleri Gereklik hakknda eitli anlatmlar brakmlar ve bu tecrbeyle ilgili
belli gerekleri dier tecrbeleriyle ilgili belli gereklerle, badak bir dnce sistemi
iinde ilintilemeye almlardr. Ezel Hikmetin bu ilk el yorumcularna, onlar tanyanlar,
aziz, peygamber, bilge veya aydnlanm kii adn verirler. Ne hakknda
konutuklarn bildiklerini varsaymak iin yeterli sebep bulunduundan alntlarm
profesyonel felsefecilerden veya edebiyatlardan deil bu kiilerden yaptm.
Hindistanda iki tr metin kabul edilir. Niha Gereklie dolaysz nfuzun rn
olduklarndan kendi otoriteleri olan Shruti veya lham eseri yazlar ve Shrutiye dayanan
ve sahip olduklar otoriteyi ondan alan Smriti. Shankarann deyimiyle Shruti dolaysz
algya baldr, Smriti ise otoritesini kendisinden baka bir otoriteden ald iin
tmevarma benzer bir rol oynar. O hlde bu kitap aklayc mlahazalarla birlikte, ok
zaman ve yerin Shruti ve Smritilerinden alnm bir pasajlar antolojisidir. Ne yazk ki
geleneksel olarak kutsal saylan yazlara ainalk kmsemeden ziyade uygulama
asndan daha kt bireye kutsal szlerin anlamna kar sayg dolu bir duyarszlk, bir
ruh uyuukluu ve i sarlna sebep olur. Bu nedenle, Ezel Hikmetin doktrinlerini
ortaya koyacak materyali seerken, Batda formle edilenler arasndan ncil dndaki
kaynaklara mracaat ettim. Alntlarm yaptm bu Hristiyan Smritisi er kitaplarn
Shrutisine dayanmakta, fakat daha az bilinme ve dolaysyla daha canl olma, tabir
caizse, onlardan daha iyi iitilir olma avantajna sahiptir. Bunun yannda bu Smritinin
byk ksm, hakknda konutuklar eyi ilk elden bilme yetisine ulam aziz ve azizelerin
eseridir. Sonu olarak, balbana ilham eseri ve kendi doruluunu gsteren bir Shruti
tr saylabilir ve bu adan ncil eriatnda ierilen yazlardan daha yksek derecelidir.
Yakn tarihlerde ampirik bir ilhiyat bilimi oluturmak amacyla birok teebbste
bulunuldu. Fakat Sorley Oman ve Tennant gibi yazarlarn ince fikirliliklerine ve
entellektel glerine ramen bu teebbsler sadece ksm bir baar salayabildi. Ampirik
ilahiyat, en yetenekli yorumcularnn elinde bile tek bana ikna edici deildir. Bana gre
bunun sebebi ampirik ilahiyatlarn dikkatlerini az ya da ok mnhasran eski okul
ilahiyatlarnn slah olmam diye isimlendirdikleri kimselerin yani manev bilginin
artlarn tam olarak yerine getirmekten uzak insanlarn tecrbesine yneltmelerinde
aranmaldr. Fakat niha Gerekliin kendilerini kalben saf, ruhen fakir hle getirenler
dnda hi kimse tarafndan aka ve dolaysz olarak alglanamayaca dinler tarihinin iki
veya bin yl boyunca tekrar tekrar teyid ettii bir gerektir. Bu durumda zayf, basit,
slah olmam insanlarn tecrbesine dayal bir ilhiyatn ok az ikna gc tamas pek
artc deildir. Bu tr bir ampirik ilhiyat herhangi bir alet olmakszn sadece gzleriyle
gzlem yapanlarn tecrbesine dayal ampirik astronomiyle ayn durumdadr. plak gzle
bakldnda Orion takm yldznda kk, bellibelirsiz bir leke kefedilebilir ve hi
phesiz grkemli bir kozmolojik teori bu lekenin gzlemine dayandrlabilir. Fakat byle
bir teori ne denli ustalkla ortaya konulursa konulsun bize galaksi ve galaksi tesi yldzlar
kmesi hakknda iyi bir teleskop, kamera ve spektroskop kadar ok ey
syleyemeyecektir. Ayn ekilde okluk dnyasnn basit, alelde tecrbesi ierisinde belli
belirsiz grlen iaretlerle ilgili bir teori bize ilh Gereklik hakknda tarafszlk, sevgi ve
tevazu ierisindeki bir zihin tarafndan dolaysz olarak alglanandan daha ok ey
sylemeyecektir. Tab bilim ampiriktir; fakat kendini insanlarn salt insan ve sabit
artlarndaki tecrbesiyle snrlandrmaz. Ampirik ilahiyatlarn kendilerini niin bu engele
maruz brakmak zorunda hissettiklerini sadece Tanr bilir. Ve tabi ki kendilerini bu ok
insan snrlar ierisindeki ampirik tecrbeyle snrlandrdklar srece en gayretli
teebbslerinin bile srekli biimde baarszla mahkum olmas kanlmazdr. Ne denli
yetenekli olursa olsun hibir zihin, mlahaza etmeyi setikleri materyalden bir imknlar
veya en iyi deyimiyle zel ihtimaller setinden daha fazlasn karamaz. Dolaysz idrakin
kendini dorulayc kesinliine Tanrnn srlarnn ahlak usturlabyla donanm
olanlardan bakas ulaamaz. Eer kiinin kendisi bir bilge veya aziz deilse metafizik
alanda yapabilecei en iyi ey salt insan varlk biimini deitirdikleri, tadil ettikleri iin
salt insan bilgi tr ve miktarndan fazlasna sahip olan kimselerin eserlerini mutalaa
etmektir.
1
Sen usun
EZEL HKMET TETKK EDERKEN ya alttan, fiiliyat ve ahlaktan; veya stten, metafizik
hakikatlarn mtalaasndan; yahut da, son olarak, ortadan, zihin ve maddenin, eylem ve
dncenin insan psikolojisinde bulutuklar yer olan odak noktasndan ie balayabiliriz.
Gautama Buddha gibi tam anlamyla amel muallimlerin tercih ettii alt kapnn
kuramsal adan faydas yoktur; bunun en temel amac insanlarn kalbindeki hrs, fke ve
dnya sevgisinin irkin alevlerini sndrmekten ibarettir. st kapdan ise grevleri
dnmek ve nazariye kurmak olan filozoflar ve ilahiyatlar geer. Orta kapya gelince;
bu kap ou zaman isimlendirildii ekliyle ruhan din in yorumcularn Hindistann
zahit mtefekkirlerini, slam Sfilerini, ge Ortaa Katolik mistiklerini ve Protestan
geleneinden Denk, Franck, Castellio, Everard ve John Smith gibi isimleri ve ilk Quaker
(Kuveykr) lar ve William Law buyur eder.
te biz merkez konumu dolaysyla bu orta kapdan bu kitabn konusuna giri
yapacaz. Ezel Hikmetin psikolojisinin kayna metafiziktedir ve mantksal olarak
karakteristik bir hayat tarz ve ahlak sisteminden kar. Doktrinle alakal bu temel
noktadan ie balandnda zihnin her iki ynde hareket etmesi olduka kolay olacaktr.
Bu blmde dikkatlerimizi bu geleneksel psikolojinin en nemli, Ezel Hikmetin btn
yorumcularnn zerinde srarla durduu ve belki de, en az psikolojik olan tek bir zellii
zerinde younlatracaz. Zira bu blmde aklanacak olan doktrin psikolojiden ziyade
otolojiye kiisel egonun deil kiisel mstakil ve bireysellemi benliklerin derinliinde
bulunan ve ilh Kaynakla zde veya en azndan ona benzer olan ezel ve ebed Zatn
bilgisine aittir. Bu trden bilginin gerekli artlarn yerine getirenlerin dorudan
tecrbelerine dayandrldnda bu reti en ak biimde Sanstrite bir ifade olan tat
tvam as (sen usun) da grlr; Atman ya da ikin sonsuz Zat, btn varln Mutlak
Kayna olan Brahmanla birdir; insanolunun niha hedefi de hakikat bulmak, onun
gerekten kim olduunu ortaya karmaktr.
Tanr btn eylerin ne kadar iindeyse o kadar da dndadr. Ne kadar iteyse o
kadar dtadr.
Eckhardt
Biricik akn ve tamamyla baka olan, iinde bulunduu eyin oluumu tarafndan
deitirilmeksizin ikin olabilir. Ezel Hikmet bize eyann sadece nefs dairesinde deil
ayn zamanda d dnyada ve dnyann ve nefsin tesinde te dnyadaki akn
bakal asndan eyann manev Kaynan bilmenin gzel ve hatta gerekli olduunu
retir.
Tanr her ne kadar ikinse de, O sana varlnn en derin ve merkez ksmnda
grnr. Tabi duyumlar Tanrya ulaamaz yahut seni Onunla birletiremez; hayr,
senin anlay, irade ve hafza gibi i melekelerin sadece Tanry kavramaya yarar,
fakat Onun sendeki ikamet yeri olamaz. Bununla beraber btn bu melekelerin, bir
merkezden kan dorular veya aacn gvdesinden kan dallar gibi, kaynakland
bir kk veya bir derinlik sz konusudur. Bu derinlik ruhun merkezi, sand veya
temeli olarak adlandrlr. Bu derinlik ruhunun birlii, ezellii ve neredeyse
sonsuzluudur; zira o Tanrnn ezel ve ebed oluundan baka hibir eyin kendisini
tatmin edemedii veya dinginlie ulatramad kadar snrszdr.
William Law
Bu alnt yukarda sylenilenlerle elikili gibi gzkse de bu gerek bir eliki deildir.
teki Tanr ve dtaki Tanr kavranabilecek ve kelimelere dklebilecek iki soyut
kavramdr. Bununla beraber, bu kavramlarn ma ettii hakikatlar ruhun en derin ve
merkez ksmndan baka bir yerde kavranamaz ve ifade edilemez. Bu iteki Tanr iin
olduu kadar dtaki Tanr iin de geerlidir. Fakat her iki soyut kavramn da uzaysal bir
mecaz kullanmak gerekirse ayn yerde gereklenmesi gerekmekle beraber, Tanrnn ite
gereklenmesinin asl mahiyeti nicelik asndan dtaki Tanrnn gereklenmesinden
farkldr; ayrca her biri alglaycnn Zt ve ayn zamanda (BhagavadGitann
kelimeleriyle) btn bu dnyann, sayesinde her tarafa yayld u kadar e zamanl
olarak ite ve dta olan Kaynan gereklenmesinden de farkldr.
Svetaketu on iki yana geldiinde bir retmene gnderilir. Yirmi drt yana kadar
onunla birlikte alr. Btn Vedalar rendikten sonra btn hereyi rendii inancyla
ve herkesin kusurlarn bulma iddiasyla birlikte kendini beenmi olarak eve dner.
Babas ona der: Svateketu, yavrum, sahip olduun bilgilerle vnen ve herkesi
eletiren sen, sayesinde iitilmeyeni iititebildiimiz, alglanamayan alglayabildiimiz ve
bilinmeyeni bilebildiimiz bilgiyi elde ettin mi?
Svataketu sorar: Nedir bu bilgi babacm?
Babas cevap verir: Bir para kili bilmekle kilden yaplan btn hereyi biliriz, aradaki
fark sadece isimden ibarettir, gerek ise hepsinin kil olmasdr; ite, yavrum, bu hereyi
bilmenin bilgisidir.
Fakat benim muhterem hocalarmn bu bilgiden haberleri yok; eer onu bilselerdi bana
da retirlerdi. Ltfen efendim, bu bilgiyi bana retir misin?
yle olsun dedi babas... Bana nyagradha aacndan bir meyve getir.
te efendim,
imdi kr onu.
Krdm efendim.
Ne gryorsun?
Birka ekirdek, efendim, ok kkler.
Onlardan birini kr.
Krdm efendim
Ne gryorsun?
Hibir ey...
Olum dedi babas orada gremediin anlalmas g olan zden baka bir ey
deildir; ite o koca nyagrodha aacnn varl tam bu zde sakldr. Tanmlanmas g
olan zden baka birey olmayan bunda, var olan herey kendi nefsine (kendine)
sahiptir. u Hakikattr, o Zttr ve sen, Svataketu, sen de usun.
Ltfen efendim dedi ocuk, dahasn syleyin
Pekla olum dedi, babas; u tuzu suya dk ve yarn sabah bana gel.
ocuk sylenileni yapt.
Ertesi sabah baba suya dktn tuzu bana getir dedi oluna.
ocuk onu arad, fakat bulamad; tabi ki tuz zlmt.
Baba oluna Kabn yzeyindeki sudan tat bakalm, nasl? dedi.
Tuzlu.
Ortasndan tat. Nasl?
Tuzlu.
Dibinden tat. Nasl?
Tuzlu.
Babas suyu dk ve bana gel dedi.
ocuk sylenileni yapt; fakat tuz kaybolmad, zira tuz her zaman oradadr.
Sonra babas yle dedi: Burada, aynen vcudunda olduu gibi, Hakikat
alglayamyorsun, olum; fakat gerekte o oradadr. Tanmlanmas g olan bu zde var
olan herey kendine sahiptir. u Hakikattr, u Zttr ve sen Svataketu, sen de usun.
Chandogya Upaniaddan.
Sen olan uyu bilmek isteyen kii bu yoldan biriyle almaya koyulabilir. Kendi
ahs senine doru ie bakarak veya baka bir deyile benliini anlamaya alma
sreciyle dnmede, istemede, hissetmede benliini hilemekle sonunda Zt
bilgisine, Tanrnn iteki Krallna ular. Veya kendisi dnda varolan senlerle ie balar
ve onlarn Tanryla olan birliini ve Tanr vastasyla birbiriyle ve kendi varlyla olan
birliini anlamaya alr. Veya son olarak, (ve hi phesiz en iyi yol olarak) hem iten
hem de dtan mutlak u ya ulamaya alr ve neticede dorudan kendi seninin ve
canl veya cansz btn dier senlerin kayna olarak deneysel biimde Tanry
kavramay baarr. Lawa gre tam anlamyla aydnlanm insanolu, Tanrnn ruhunun
en derin ve merkez ksmnda bulunduunu bilir; bunun yannda o, ayn zamanda
Plotinusun anlatmyla
olu srecinde deil Varlktaki btn hereyi ve bakasnda kendilerini grenler(den
biridir.) Her varlk kendisinde alglanabilir dnyann btnn ierir. Bu nedenle Kll
heryerdedir. Cz Klldr, Kll de Czdr. nsan var olduu ekliyle Kll olmaktan uzaktr.
Fakat bireysellikten uzaklatnda, tekrar kendi olur ve btn dnyaya nfuz eder.
Felsefe kaynan btn okluun kayna ve esas olan az ya da ok mphem teklik
sezgisinden alr. Bu sadece felsefe iin deil tabi bilimler iin de geerlidir. Meyersonun
ifadesiyle btn bilimler okluklarn birliklere indirgenmesidir. okluklar ierisinde ve
tesinde tek olan sezdikten sonra eitliliklerin tek bir esas asndan izahnda hakik bir
mantklik buluruz.
Upaniadlarn felsefesi gelimi ve zenginlemi olarak BhagavadGitada yeniden
grlr; sonunda Shankara tarafndan dokuzuncu yzylda sistemletirilmitir.
Shankarann (Ezel Hikmetin btn gerek yorumcularnnki gibi ayn zamanda nazar ve
amel olan) retisi manzum risalesi VivekaChudamanisinde (The CrestJewel of
Wisdom) zetlenir. Aadaki paralarn btn bu zl fakat bilimsel olmayan eserden
alnmtr.
Atman odur ki sayesinde evren yaylmtr, fakat ona hibir ey nfuz edemez; hereyin
parlamasn salamtr, fakat onu parlatmaya hibireyin gc yetmez.
Tek Gerekliin mahiyeti kiinin kendi saf ruh algsyla bilinmelidir; bir bilge vastasyla
bilinemez. Ayn sureti de kiinin kendi gzleriyle grlmelidir. Bakalarnn gzleriyle nasl
grlebilir?
Kiiyi cehalet, ihtiras ve bencil hareket kaytlarndan Atmandan baka kim kurtarabilir?
Bireyin ruhunun kll Ruhla zdeliini alglamayan Kurtulua ulaamaz. Ona ne
Yogayla (beden terbiye) ne Sankhyayla (kuramsal felsefe) ne din ayinler ne de salt
ilimle ulaabilir. Hastalk ilacn ismini anmakla deil, ilac almakla tedavi edilir. Kurtulua
ise Brahman szcn tekrarlayarak deil dorudan Brahman tecrbe ederek ulalr.
Atman bireyin zihninin ve onun ileyilerinin ahididir. O mutlak bilgidir.
Bilge, Brahman ve Atmann znn Saf Bilin olduunu anlayan ve onlarn mutlak
zdeliini kavrayan kiidir. Brahman ve Atmann zdelii kutsal metinlerin
yzlercesinde teyid edilir.
Brahmanda kast, inan, aile ve soy yoktur. Brahman ne bir isim ne de biimdir, erdemi
ve erdemsizlii aar, zamann ve mekann, duyularla alglanan nesnelerin tesindedir. Bu
Brahmandr ve sen de usun. Kendi bilincinde bu hakikat zerinde younla.
Yce ve szle ifade edilemez olmasna ramen Brahman salt aydnlanma gzyle
grlebilir. Saf, mutlak ve ezel Gereklik ite bu Brahmandr ve sen de usun
Kendi bilincinde bu hakikat dn.
Brahman bir olmakla beraber okluun sebebidir. Baka hibir sebep szkonusu deildir.
Bununla beraber Brahman nedensellik yasasndan bamszdr. Bu Brahmandr ve sen de
usun Bilincinde bu hakikat kavra.
Brahmann hakikat akl olarak anlalabilir. Fakat (onu bu ekilde kavrayanlarda bile)
kiisel ayrlk arzusu ok derinlerde yer etmitir ve ok gldr, zira balangc olmayan
bir zamandan beri vardr. Bu Fil benim, tecrbe eden de benim anlayn yaratr. Bu
anlay artl varlk, doum ve lmle kaytl olmann sebebidir ve sadece Brahmanla
birlik hlinde yaama eklinde samimi bir gayretle ortadan kaldrlabilir. Bu anlayn ve
kiisel ayrlk arzusunun yokedilmesi bilgelerce Kurtulu olarak adlandrlr.
Kendimizi bedenimiz, benliimiz, duyularmz veya Atmandan baka herhangi bireyle
zdeletirmemize sebep olan cehaletten baka birey deildir. Atmana ballkla bu
cehaleti ortadan kaldran kii bilgedir...
Kii dnya yolunu, beden yolunu veya gelenek yolunu izlerse (yani din ayinlere ve
kutsal metinlerin lafzlarna sanki haddiztnda kutsalm gibi inanrsa) Gerekliin bilgisi
iinde yerlemez.
Bilgeler, bu l yolun, bu dnya zindanndan kamay delicesine arzulayan kiinin
ayan balayan demir bir zincire benzediini sylerler. Kendini bu zincirden kurtaranlar
Selamete ulam olurlar.
Shankara
Ezel Hikmetin Taocu Formulasyonlarnda btn varln akn ilh Kaynann ikinlii
zerinde Upaniadlar, Gita ve Shankarann yazlarnda olduundan daha az etkili olmayan
bir vurgu szkonusudur. Aada Taocu literatrn en byk klasiklerinden biri olan ve
byk ksm M drdnc yzyldan nc yzyla geerken yazlm olduu grlen
Chuang Tzunun Kitabndan bir alnt vardr:
lke unda m bunda m diye sorma! O btn varlklarn iindedir. Bu bakmdan ona yce,
cihanumul, kll gibi sfatlar yaktryoruz. O btn hereyin snrl olmasn buyurdu,
fakat kendisi snrsz, sonsuzdur. Zhire gelince; ilke evrelerinin birbirini takip etmesini
salar, fakat kendisi bu takip deildir. Sebep ve sonularn yaratcsdr, fakat sebep ve
sonularn kendisi deildir. Toplanma ve dalmalarn (doum ve lm, durum
deiiklikleri) yaratcsdr, fakat bunlarn kendisi deildir. Btn herey Ondan neet
eder ve onun etkisi altndadr. O hereyin iindedir, fakat eyayla zde deildir, zira ne
farkedilir ne de snrldr.
Chaung Tzu
Taoizmden, Uzak Douda onunla ok yakndan ilikili olan Mahayana Budizmine
geiyoruz. Birbiriyle devaml bir alverite bulunan bu iki reti sonunda Zen Budizminde
birletiler. Aadaki parann alnd Lankavatara Sutra, Zen Budizminin kurucusunun ilk
rencilerine aka vazettii kutsal metindi.
Hakikat anlamadan bo yere dnnenler Vijnanalar (relatif bilginin eitli formlar)
ormannda kaybolmulardr. Oraya buraya koarlar ve benlikcevher grlerini hakl
gstermeye alrlar.
Bilincin derinliklerinde kavranan benlik saf hliyle grnr; bu Tathagatagarbha (tam
olarak, Budadl yata) dan baka birey deildir, ki bu da kendilerini salt akla teslim
edenlerin alan deildir...
Kendi doasnda saf ve sonluluk ve sonsuzluk kategorisinden bamsz olan Kll Akl
hissedebilir varlklarca yanl olarak kavranan bozulmam Budadlyatadr.
Lankavatara Sutra
Mkemmel ve nfuz edici Tek Doa btn doalarda dolar,
Kll Tek Gereklik kendinde btn gereklikleri bulundurur.
Tek olan Ay kendisini su birikintisi olan her yerde yanstr,
Sulardaki btn aylar tek bir Ayda toplanr
Btn Budalarn Dharma (Mutlak) vucudu kendi varlma girer.
Ve varlm onlarnkiyle birlik iinde bulunur...
Ik vgnn ve yerginin tesindedir;
Uzak gibi hibir snr tanmaz,
Ancak o burada, iimizdedir, safln ve tamln srdrr.
Onu ele geiremezsin, ama ondan kurtulamazsn da,
Ve senin elinden her iki ey de gelmezken, o kendi yoluna devam eder.
Sen susarsn o konuur; konuursun o duymaz;
Sevginin o byk kaps ardna kadar ak, nnde de hibir engel yok.
YungChia TaShih
Burada Budizm ve Hinduizm arasndaki inan farkllklarn tartacak deilim. Yalnz unu
belirtmek istiyorum; Buda insanolunun ftrat itibaryla gayriAtman olduu zerinde srar
ederken kll Zttan deil kiisel benlikten bahseder. Belli Pali metinlerinde ismi geen
Brahman mnakaaclar bir Vedanta doktrini olan Atman ve Tanrnn birlii ile benlik ve
Atmann birlemezliini bile zikretmezler. Onlarn savunduklar ve Gautamann da
reddettii bireysel ruhun cisman mahiyeti ve ezel ve ebedliidir. Zeki olmayan birisinin
mziin kaynan udun gvdesinde aramas gibi, skandhalar da (cisman ve ruh
toplamlar ki bunlardan bireysel zihinvucut teekkl eder) bir nefis arar. Buda, dier bir
ok metafizik meselede olduu gibi Brahman olan Atmann varl hakknda konumaz ve
bu gibi tartmalarn kendi kurmu olduu keiler tarikatnn yeleri arasnda bir terbiye
veya manev ilerleme salamaktan uzak olduunu savunur. Fakat btn tehlikelerine ve
zihn uralarn en ciddisi ve en asili olmas nedeniyle ar yorucu olabilmesine ramen
metafizik dnme kanlmazdr ve nihayetinde gereklidir. Hinayanaclar bile bunu tespit
ettiler ve daha sonralar Mahayanaclar dinlerinin yaanmasyla balantl olarak
mkemmel ve etkin bir kozmolojik, etik ve psikolojik bir dnce sistemi gelitirdiler. Bu
sistem kat bir idealizmin postulalarna dayanyordu ve Tanr Fikrinden vazgemeyi
vazediyordu. Fakat ahlak ve manev tecrbe felsef teori iin ok glyd, nitekim
Mahayana sutralarnn (Budann szleri) yazarlar, dorudan tecrbenin esinlemesiyle,
kendilerini Tathagata ve Bodhisattvann neden gerekte var olmayan varlklara kar
sonsuz bir efkat gsterdiini aklamak iin btn dehalarn kullanr buldular. Ayn
zamanda sbjektif realizmin atsn Kll Akla yer amak iin genilettiler; ruhsuzluk
fikrini, eer arndrlrsa bireysel akln da Kll Aklla veya Buddhadlyatayla
zdeleebilecei doktriniyle deitirdiler ve tanrszl srdrrken, bu kavranabilir Kll
Akln ezel ve ebed Budann i uuru olduunu ve Budaaklnn hisseden her varln
zgrln isteyen ve insann niha hedefine ulamak iin cidd aba sarfeden btn
herkese ilh inayeti lutfeden yce bir mfik kalple zdeletiini belirtiyorlard. Tek bir
kelimeyle, btn meum kelimelerine ramen Mahayana sutralarnn en iyisi Ezel
Hikmetin gerek formulasyonunu ierir. (Bu ileride Dnyadaki Tanr blmnde
greceimiz gibi dierlerinden ok daha eksiksizdir.)
slm dnce randa olduu gibi Hindistanda da Tanrnn akn olduu gibi ikin
olduu doktriniyle zenginletirilegeldi; bunun yansra slm yaama kiiyi Uluhiyetin
teemml yahut birletirici bilgisine hazrlayan ahlak disiplinler ve ruh egzersizler
eklendi. airveli Kabirin hem Mslmanlar hem de Hindularca kendi dinlerinden
saylmas nemli bir tarih vakadr. Hedefleri zamann tesinde olanlarn politikas
herzaman iin bar olmutur; zulmlerin ve savalarn mucitleri mazi ve mstakbelin,
reaksiyoner hafzann ve Utopyan ryann perestikarlar olmutur.
Tek olan gr btn eylerde; seni yoldan karacak olan bu ikincisidir.
Kabir
Eyann mahiyetine ve iyi ve ktnn kaynana bu ekilde bakn sadece veliyle snrl
olmamas ve belli belirsiz de olsa her insan tarafndan kabul edilmesi dilimizin esas
yapsnca da kantlanr. Zira dil, Richard Trenchin de uzun sre nce belirttii gibi, ou
zaman sadece baya insanlardan deil onu konuanlarn en aklllarndan da aklldr.
Bazen bir zamanlar bilinen fakat unutulup giden hakikatlar kilit altnda saklar. Bazen de,
hibir zaman aka ayrdedilemezse de, yaratclarnn dehasnn kefin mutlu bir annda
bir an iin grd hakikatlarn nvelerini saklar. Mesel, Darmsteterin de belirttii gibi
HintAvrupa dillerinde iki anlamna gelen kkn ktl ima etmesi ne kadar
nemlidir. Yunancadaki nekdys (dyspepsiada olduu) ve Latincedeki dis
(dishonourabledaki gibi) duo dan gelmitir. Ayn kkten gelen bis bvue (hata,
yanl, tam olarak ikigr) gibi modern Franszca kelimelere anlam bayalamas
hissini verir. Seni yoldan karan ikincisinin kkleri dubious (pheli), doubt (phe)
ve Zweifelda bulunabilir zira phe etmek ikifikirli olmak demektir. Bunyann Mr. Facingi
bothwaysi (Bay kararsz) ve modern Amerikan argosunun ise twotimers (ikili
oynayan) vardr. Belli belirsiz ve uur d olarak tedbirli ve akll olan bizim dilimiz ise
mistiklerin bulgularn teyid eder ve blmlenmenin (division) bu, eski dmanmz
twonun (iki), tesadfen de olsa, kesin bir ekilde grnd bir kelimedir temel
ktln iln eder.
Burada siyas dzlemdeki birlik kltnn bireysel ve manev dzeylerdeki gerek birlik
dininin sadece perestikarne bir ersatz (taklit) olduu belirtilebilir. Totaliter rejimler
varlklarn siyasal bircilik felsefesiyle hakl gsterirler; buna gre devlet yerdeki Tanrdr,
tanrsal devletin ats altnda birlemek kurtulutur ve byle bir birlemeye gtren btn
vastalar, ne denli kt olursa olsun, merudur ve tereddtsz olarak kullanlabilir. Bu
siyasi bircilik uygulamada kk bir aznla ar ayrcalk ve g gemesine ve
ounluun ezilmesine, yurt iinde huzursuzlua ve darda savaa yol aar. Fakat ar
ayrcalk ve g, (iktidar); kibir, tamah, benlik davas ve zulme davetiye karr; bask,
korku ve hasetle neticelenir; sava nefret, sefalet ve ac dourur. Btn bu olumsuz
duygular manev hayat iin lmcldr. Sadece kalben saf ve ruhen fakir olanlar Tanrnn
birletirici bilgisine ulaabilirler. Bu nedenle, toplumlara bireylerin hazr olduundan daha
fazla birlik dayatmaya almak bu bireylerin ilh Kaynakla ve birbirleriyle olan birliklerini
kavramalarn psikolojik olarak neredeyse imknsz klar.
Yazlarna imdi dndmz Hristiyanlar ve Sfler arasnda temel mesele insan akl ve
onun ilh z olmutur.
Benim Tanrdr, Tanrmn Kendisinden baka bir Ben tanmam.
Cenoval Azize Catherine
Ruh Tanryla benzemedii alardan kendisiyle de benzemez.
Aziz Bernard
Tanrdan Tanrya gittim, t ki bendeki benden seslendiler Hey sen (olan) ben
Beyazd Bistam
Bu Sf velisi hakknda kaydedilen fkralardan ikisi burada anlmaya deer. Beyazda ka
yanda olduu sorulduunda Drt yanda diye cevap vermi. Bu nasl olur?
dediklerinde ise yle cevap vermi: Dnya Tanry benden yetmi sene saklad, Onu
ancak son drt senedir grebiliyorum. Kiinin Ondan uzak olduu dnem hayatna ait
olmaz.
Bir seferinde de adamn biri velinin kapsn alar ve seslenir: Beyazd burada m?
Beyazt cevap verir Burada Allahtan baka kimse var m?
Ruhu Tanryla kyas ederek biliriz, zira Tanrnn Kayna ve Ruhun Kayna birdir ve
ayndr.
Eckhart
Ruh Tanrya yaln hlde sahiptir, Tanr da ruha.
Ruysbroeck
O uluhiyetin birliine dalan btn hereye oraya daldrmakla beraber hibir zaman dibe
dokunmaz. Zira yaratcnn derinliklerini lmekten aciz olmas ruhun esasdr. te burada
kimse artk ruhtan szedemez, zira o tedeki mahiyetini ilh zn birliinde
kaybetmitir. Orada o artk ruh deil, llemez varlk diye isimlendirilir.
Eckhart
Bilen de bilinen de birdir. Basit dnceli insanlar Tanry grmeleri gerektiini
dnrler, sanki o orada onlar da burada duruyorlarm gibi... Bu byle deildir. Tanr ve
Ben, biz bilgi asndan biriz.
Eckhart
Bende ben deil sa Mesih yayor Yahut fiili geili olarak kullanp yle sylemek daha
uygun olacaktr. Yayorum, ama yayan ben deilim; zira beni yaayan Logostan
bakas deildir. Bir aktrn roln yaad gibi o da beni yaar. Tabii ki byle bir
durumda aktr her zaman rolden son derecede daha stndr. Gerek hayat sz konusu
olduunda Shakespearn yaratt karakterler yoktur, var olan sadece Addisonun yaratt
Catolar yahut daha sklkla kendilerini Julius Ceasar yahut Danimarka Prensi sanan gln
Msy Perrichonlar ve Charleys Auntlardr. Fakat Tanrnn merhametiyle btn dramatis
persona (piyesteki ahslar) dk ve budala rollerini vurgulama ve doast bir biimde,
bir Garrickin ilh dengiyle deitirme gcn her zaman ellerinde bulundururlar.
Ey Tanrm, bu zavall yal dnyada nasl oluyor da o kadar byk olduun hlde kimse
seni bulamyor, o kadar sesli bardn hlde kimse seni duymuyor, o kadar yakn
olduun hlde kimse seni hissetmiyor, kendini herkese atn hlde kimse senin ismini
bilmiyor? nsanlar senden kayor ve seni bulamadklarn sylyorlar; arkalarn
dnyorlar ve seni gremediklerini sylyorlar; kulaklarn tkyorlar ve seni
iitemediklerini sylyorlar.
Hans Denk
Dinle ilgili olarak ondrdnc ve onbeinci yzyl Katolik mistikleriyle onyedinci yzyl
Kuveykrlar arasnda mezhepler aras savalar ve zulmlerle irkinleen geni bir zaman
aral bulunur. Bu uurum Rufus Jonesun, onlarn hayatlarna ve retilerine ithaf ettii
eldeki tek ngilizce eserde Din Reformcular olarak adlandrd bir silsileyle kapatld.
Denk, Franck, Castellio, Weigel, Everard, Cambridge Platonistlerinin oluturduu bu
havariler silsilesi btn cinayetlere ve lgnlklara ramen kesiksiz olarak srmtr.
(Lutherin ok sevdiini syledii ve kariyerinden kartabildiimiz kadaryla kendisinden
ok garip biimde az ey rendii kitap olan) Theologia Germanica ngilizler tarafndan
sava srasnda ve Cromwellin diktatrlnde bir defa daha telaffuz ediliyordu.
Protestan Din Reformcular tarafndan srdrlen mistik gelenek George Foxun ilk byk
kefini yapt ve aadaki paragrafta sylediklerini dorudan tecrbe ile rendii
zamann dini atmosferinde yaylmt.
Her insan sann ilh Iyla aydnlanmtr; ben onun hereyde parladn grdm;
Ona inananlar Mahkumiyetten kurtuldular ve Hayat Ina ulatlar ve onun ocuklar
oldular; saya iman ettiklerini syledikleri hlde ondan nefret edenler ve ona
inanmayanlar onun tarafndan mahkum edildiler. Bunu nurun saf Keiflerinde grdm,
hem de kimsenin yardm olmadan; o zamana kadar onu ncillerde nerede bulacam
bile bilmiyordum, fakat daha sonra ncilleri taradm ve onu buldum.
Fox Journaldan
Ik doktrini ikinci kuaa mensup Kuveykrlarn yazlarnda en belirgin ifadesini buldu.
William Penn yle yazyordu:
Bize ncillerden daha yakn bir ey var, yani, btn ncillerin geldii kalpteki
Kelmullah.
Ondan bir sre sonra Robert Barclay tat tvam asinin dorudan tecrbesini Augustin
teolojisi asndan aklamaya alt; tabi ki bunun vakalara uyarlanmadan nce
esnemesi ve dzenlenmesi gerekliydi. nl tezlerinde insann lh Nurla birlemedike
bozulmu, iyilie kabiliyeti olmayan bir varlk olduunu belirtiyordu. Bu lh Nur insan
ruhundaki Mesihten bakas deildir ve gnahn tohumu kadar evrenseldir. Hristiyan veya
putperest olsun btn insanlara, sann hayatyla ilgili hibir ey bilmeseler bile, k
bahedilmitir. a direnmeyenler arnrlar ve bylece ilerinde yeni bir kutsallk
doar.
yiliin insan ruhuna girmesine gerek yok, zira o zaten oradadr, ama alglanamaz.
Theologia Germanica
Onbin ey tek olarak grldnde Kke dneriz ve her zaman bulunduumuz yerde
kalrz.
Sen Tsen.
Kim olduumuzu bilmediimizden ve iimizdeki Tanr Krallnn farknda olmadmz iin
genelde budalacasna, sk olarak uursuzca ve bazan da cezay gerektirecek ekillerde
davranrz, zaten bunlar insann tabiatndandr. O zamana kadar alglanamayan fakat
iimizde olan iyiyi ezel Kaynamza dnerek ve farknda olmadan her zaman
bulunduumuz yerde kalarak kurtulua, zgrle ular ve aydnlanrz. Plato da
Republicinde
rfan erdemi hereyden fazla olarak her zaman varolan bir ilh unsur ierir
derken ayn anlamda konuur. Theaetetusta ise, ruhan din icraclarnn zerinde sk sk
durduklar gibi, Tanry ancak ona benzeyerek bilebiliriz. Tanrya benzeyebilmek iin de
gerekte esas tabiatmz oluturan fakat irad ilgisizliimiz ierisinde bilmemeyi tercih
ettiimiz ilh unsurla zdelemek gerekir.
Tanry ilh olanla, I kla kavrayanlar hakikat yolcusudurlar.
Philo
Philo, Profesr Goodenoughn gsterdii gibi M 200 ve MS 100 yllar arasnda Yahudi
Diasporasnda gelien Hellenistik Gizem Dininin yorumcusudur. Panteteuchu
Eflatunculuk, YeniPisagorculuk ve Stoaclktan tretilen metafizik .bir sistem asndan
yeniden yorumlayan Philo, Ahdi Atikin tamamen akn ve neredeyse antromorfolojik
olarak kiilik sahibi Tanrsn Ezel Hikmetin ikin ve akn Mutlak Aklna dntrd.
Philonun doktrinlerinin yklmasna ahit olan bu nemli asrdaki ortodoks fakihlerden ve
Ferislerden ve hatta Yasann muhafzlarndan bile nemli derecede mistik ifadeler
iitmekteyiz. Tevazu, Tanr sevgisi ve insanla ilgili retileri baz ncil vaazlarnn daha
nceki ve daha kaba metinleri gibi anlam veren byk haham Hillelin tapnak avlusundaki
bir cemaate unlar syledii rivayet edilir.
Eer ben buradaysam (elisinin azndan konuan Yehovann ta kendisidir), herkes
buradadr. Yok burada deilsem, kimse burada deildir.
Mauk hereyde hereydir; ak ise sadece Onu gizler;
Mauk yaayan hereydir, ak ise l bir eydir.
Celaleddin Rm.
Nefiste bir z vardr, zaman ve bedenden bamszdr, Ruhtan gelir, Ruhta kalr ve
kendisi tamamen ruhdir. Bu ilkede Kendi asl Ztnn hazznda ve hametinde her zaman
canl ve her zaman iek veren Tanr vardr. Bazen bu ilkeyi ruhun meskeni, bazan bir
manev Ik olarak adlandrdm, kimi zaman ise ona Kvlcm diyorum. Fakat imdi onun
yeryznn zerinde ykselen gklerden daha yce olduunu sylyorum. Dolaysyla
onu daha asl bir ekilde isimlendiriyorum... O btn isimlerden bamsz ve btn
suretlerden uzaktr. O Tanrnn tek ve terkipten uzak olduu gibi tektir ve mrekkep
deildir, hi kimse de onu herhangi bir ekilde seyredemez.
Eckhart
Ezel Hikmetin baz doktrinlerinin kaba ifadelerini uygar olmayan szdeilkel insanlarn
dnce sistemlerinde de grmek mmkndr. Mesel Maoriler arasnda her insan drt
unsurun toiora olarak bilinen ilh ezel bir ilke; lmde kaybolan bir benlik (ego);
lmden sonra da hayatiyetini srdren bir ruh ve son olarak beden terkibi saylr.
Oglala Yerlileri arasnda ilh unsur sican olarak adlandrlr ve bu ton yahut dnyann ilh
zyle zde saylr. Kiinin dier unsurlar nogi yahut kiilik ve niya yahut canl ruhtur.
lmden sonra sican btn eyann ilh Kaynayla yeniden birleir, nagi ruhlar
dnyasnda hayatna devam ederken niya cisman evrende kaybolur.
Hibir yirminci yzyl ilkel toplumuyla ilgili olarak daha ileri bir kltrden etkilenme
veya ondan dn alma ihtimalini gzard edemeyiz. Sonu olarak, hli hazrdan gemie
tartmaya hakkmz yok. Birok ada ilkelin kimi zaman Sen usun trnden bir
tektanrclkla birlikte tektanrc bir batn felsefesi olduuna dayanarak cilal ta a ve
kaba ta devri insanlarnn benzer grlere sahip olduu eklinde basit bir karm
yapamayz.
Daha doru ve aslen daha makul olan, kendi fizyolojimiz ve psikolojimiz hakknda
bildiklerimizden yaplabilecek olan karmlardr. nsan aklnn budalalktan Kuantum
Teorisine, Mein Kampftan ve sadizmden Philip Nerinin kutsallna, metafizikten
bulmacalara, g siyasetine ve Missa Solemnise kadar hereye yetenekli olduunu
biliyoruz. Ayrca insan aklnn bir ekilde insan beyniyle beraberliini de biliyoruz; insan
beyninin byklnn ve yapsnn binlerce yldr deimediini syleyebilmek iin
elimizde yeterli sebepler de var.
Sonu olarak, uzak gemiteki insan aklnn hli hazrdaki insan akl kadar ok, eitli
trden ve dereceden eyleme yetenekli olduu karm olduka makul grlmektedir.
Bununla birlikte, hli hazrda baz akllarca yrtlen bir ok faaliyet uzak gemite
hibir aklca yrtlmemiti. Bunun birok ak sebebi vardr. Belli dnceler ancak uygun
bir dil ve uygun bir tasnif sisteminin ats altnda salanabilir. Bu gerekli aralarn
olmad yerde szkonusu dnceler ifade edilmezler ve hatta kavranamazlar. Hepsi bu
kadar da deil; belli trden dnce aralar gelitirme gds her zaman mevcut
deildir. Tarih ve tarihncesi uzun dnemler boyunca erkek ve kadnlar, ellerinden
geldii hlde atalarnn kar koyulmaz derecede ilgin bulduklar problemlere dikkat
atfetmeyi istemediler. Mesel onnc ve yirminci yzyllar arasnda insan aklnn
mesel bir atn ayann, kyas kabul etmez derecede uzun jeolojik zaman aralnda;
fizik yapsnda grlen deiiklie benzer bir evrimsel deime geirdiini varsaymak iin
hibir sebep yoktur. Btn olan biten insanlarn dikkatini gerekliin belli ynlerinden
dier belli ynlerine evirmi olmasdr. Sonu ise tabi bilimlerin gelimesi oldu.
Alglarmz ve anlaymz byk oranda irademiz tarafndan ynetilir. u ya da bu sebeple
grmek ve anlamak istediimiz eyleri farkederiz ve dnrz. radenin olduu yerde
akl bir yol da vardr. nsan aklnn kapasitesi neredeyse kesin olarak bilinemeyecek
derecede byktr. Gerek Tanrnn birliine ulamak gerekse itme kuvveti kendinden olan
alev makinalar retmekle ilgili olsun yapmak istediklerimiz ve yapmaya gcmz yeten
eyler iin istein yeterince youn ve devaml olmas gereklidir. Modern insann
dikkatini ynelttii eylerden birounun selefleri tarafndan nemsenmedii aktr.
Sonu olarak nesneler hakknda aka ve meyve verecek ekilde dnme yollar sadece
tarihncesi devirlerde deil modern an balangcna kadar kefedilmemitir.
Uygun bir vokablerin ve deerlendirme erevesinin eksiklii ve bu gerekli dnce
aralarnn bulunmas ynndeki gl ve devaml arzunun yokluu insan aklnn
neredeyse sonsuz gizil glerinin birounun uzun sre kuvveden fiile kmamasnn iki
nemli sebebidir. Dier ve ayn derecede ikna edici bir baka sebep te udur: Dnyann
en orjinal ve verimli dnme eylemi gsz ve pratik olmayan insanlarca yaplmtr.
Byle olduu iin ve gerek zmsel gerekse btnsel olsun kuramsal dncenin deeri
az ya da ok her yerde kabul edildiinden her uygar toplum dnrlerini toplumsal
hayatn olaan zorluklar ve basklarndan korumak iin onlar himaye etmektedir.
Zaviyeler, manastrlar, kolejler, akademiler ve aratrma laboratuvarlar; yardm
sandklar, balar, himaye ve denek tahsisleri, btn bunlar bu nadide insanlarn, din,
felsef, sanatsal veya bilimsel dnn korunmas iin kullanlan aralardr. Bir ok ilkel
toplumda artlar olduka zordur ve artk servet yoktur. Doutan dnr hibir koruma
olmakszn hayatta kalma ve toplumsal stnlk mcadelesiyle yz yze kalr. ou
durumda sonu dnrn ya gen yata lmesi ya da dikkatini baka hibir eye
yneltemeyecek kadar mitsizcesine hayatta kalma mcadelesi vermek zorunda
kalmasdr. Bu durumda hakim felsefe zorluklara dayankl, d dnyaya dnk eylem
adamlarnnki olacaktr.
Btn bunlar Ezel Hikmetin ezelliini belli belirsiz ve dolaysyla da olsa aydnlatr.
Hindistanda kutsal metinler tarihin belli bir annda gnderilen vahiyler olarak deil
insanla veya bu nedenle dier trden akl sahibi cisman ya da cisman olmayan varlkla
yat, ezel olarak var olan hakikatlar olarak grld. Benzer bir gr as Aristo
tarafndan da ifade edilir. Ona gre dinin temel akideleri ezeldir ve yklamaz. Ykseli ve
dler ilerleme ve gerileme devirleri olmutur; fakat (Tanrnn) uluhiyetini ieren
evrenin ilk Muharriki olarak Tanr olgusu her zaman kabul edilmitir. Tarih ncesi insan
hakknda bildiklerimizin (ki bunlar yontulmu talar, birok boyal resim, duvar resimleri
ve heykelciklerden baka bir ey deildir) ve dier daha iyi kaydedilmi bilgi alanlarndan
kartabildiklerimizin altnda bu geleneksel inan sistemleri hakknda ne
dnmeliyiz? Kendi grme gre bunlar gerek olabilir. Hem zmsel hem de
btnsel dnce alanndaki dnrlerin kaytl tarih boyunca hatr saylr oklukta ve sk
aralklarla ortaya ktn biliyoruz. Bu nedenle bunlarn tarih kaydedilmeden nce de
ortaya ktklarna inanabiliriz. Bu insanlarn ounun ok gen yata ldkleri ve
yeteneklerini icra edemedikleri kesindir. Fakat bunlardan en az birka tanesi hayatn
srdrm olmal. Bu balamda, ada ilkeller arasnda iki dnce biiminin felsef
dne sahip olmayan ou iin zahir biim ve derin dnceli bir aznlk iin de (ou
zaman sadece g sahibi deil ayn zamanda iyilik ve hikmet sahibi bir Tanrya inanla
birlikte tektanrc) batn bir dn biiminin bulunmas ok nemlidir. artlarn tarih
ncesi insanlar iin ada ilkeller iin olduundan daha zor olduunu varsaymak iin
hibir sebep yoktur. Bununla birlikte, doutan dnr olan kiiye doal olarak
uzaklam gibi gzken trde bir batn tek tanrclk, yelerinin ounluu eylem
adamlarna tabi gelmi gzken oktanrc felsefeyi kabul eden ada ilkel toplumlarda
mmknse benzer bir batn inan sistemi tarih ncesi toplumlarda da car olmu olabilir.
Doru, modern batn inan sistemleri gelimi kltrlerden alnm olabilir. Byle olsa bile
nemli olan bunlarn ilkel toplumun belli yeleri iin bir anlam olduu ve ihtimamla
korunacak derecede deerli saylddr. Birok dncenin uygun bir vokabler ve
deerlendirme erevesi dnda dnlemeyeceini grmtk. Bununla beraber Ezel
Hikmete ait fikirler ok basit terimlerle ifade edilebilir, bu grlerin ima ettii
tecrbelere ne trden olursa olsun herhangi bir terimler szlnn dnda ve dorudan
sahip olunabilir, olunmaldr da. Bu tecrbelerden byk oranda ve devaml surette
etkilenen olduka kk ocuklara garip kaplar alr ve tecelliler grnr. Kk
vokablerlere sahip insanlara imdi olanlarn ilk alarda olmadn varsaymak iin hibir
sebep yoktur. Modern dnyada ocuk (Vaughan, Traherne ve Wordsworthun syledii
gibi) eyann (yryzndeki varlklarn) tek Kaynan dorudan biliten bydke
vazgeme eilimindedir; zira zmsel dn alkanl, gerek zihinsel gerekse manev
dzlemde olsun btnsel (integral) dnn sezgileri iin lmcldr. Zihinsel
saplantlar gerek bir maneviyat yolunda nemli bir engel tekil edebilirler, nitekim
ounlukla ederler de. imdiki ilkel toplumlarda (ve muhtemelen gemitekilerde de)
zihinsel dnmeye bir saplant ve yaygn bir yetenek szkonusudur. Sadece ok az insan
zihinsel tecrbe yoluyla gerekten manevi bir tecrbeye ulaabilmi olmaldr; aynen
sanayilemi modern toplumlarda ok az insann maddeyle olan saplantlardan kurtularak
ve zmsel dncenin baskn alkanlklar yoluyla eyann manev Kaynana dorudan
tecrbeyle ulamalar gibi.
O hlde zetle bunlar Dounun ve bizim kendi klasik antikitemizin tarihsel
geleneklerinin doru olabileceini varsaymamzn sebepleridir. Hi olmazsa bir sekin
modern etnolojistin Aristoyla ve Vedantistlerle ayn grte olduunu saptamak olduka
ilgintir. Ortodoks etnoloji diyor Dr. Paul Radin Primitive Man as Philosophernda,
Darwinin evrim teorisini toplumsal tecrbenin olgularna cokulu bir ekilde ve eletirel
olmayan bir tarzda uygulama abasndan baka bir ey deildir.
Ve unu ekliyor;
bilginler kendilerini hereyin bir tarihi olduu eklindeki garip dnceden kurtarana ve
sosyal bir varlk olarak insan iin belli fikir ve kavramlarn biyolojik bir varlk olarak belli
fizyolojik tepkiler kadar mutlak olduunu farkedene dek etnolojide hibir ilerleme olmaz.
Dr. Radine gre bu mutlak kavramlardan birisi tek tanrclktr. Byle bir tek tanrclk ou
zaman, grlmeyen ve yalnz hissedilebilen ve dnyay yneten tek bir gtr. Fakat o
bazen hakikaten ahlak ve manev olabilir.
Ondokuzuncu yzyln tarih ve peygamber Utopyanizm tutkusu en derin kavrayl
dnrlerin bile gzlerini ezeliyetin zamansz olgularna kapatma eilimindeydi. Nitekim
mistik birlik hakknda yazan T. H. Greeni ondan btn bulgularn gsterdii gibi insann
(insan olarak) her zaman gerekletirme melekesine sahip olduu bir hl olarak deil,
geliimsel bir sremi gibi szederken grrz.
Zaman ierisinde bir tarihi olan bir hayvan organizmas tedricen (hayvan
organizmasnn, sayesinde arac olduu srecin tarihinden baka) ztnda tarih olmayan
ezelden mkemmel bir uurun arac olur.
Fakat gerekte hakiki bir tarihsel gelimenin varl sadece yardmc bilgi asndandr. ok
zaman gemeden, gerekli beceriler ve malumat birikmeden cisman dnyayla ilgili olarak
ancak eksik bilgi elde edilebilir. Cisman dnyann kayna olan ezelden mkemmel bir
uurun dorudan farkedilmesi baz insanlar tarafndan ocukluk ve yallk arasndaki
kiisel geliimlerinin herhangi bir safhasnda ve insanlk tarihinin herhangi bir dneminde
gereklenen bir ihtimaldir.
2
Kaynan Mahiyeti
KTABA BALAMA NOKTAMIZ psikolojik bir doktrin olan Sen usun olmutu. imdi kendini
olduka doal bir ekilde takdim eden soru metafizikseldir: Sen in kendini benzer
bulduu u nedir?
Tam olarak gelimi Ezel Hikmet bu soruya temelde btn zamanlarda ve btn
meknlarda ayn cevab vermitir. Btn varln ilh Kayna manev bir Mutlaktr;
nazar dnce asndan kavranamaz, sadece (belli artlar dahilinde) kimi insanlar
tarafndan dorudan tecrbe edilebilir ve alglanabilir. Bu mutlak, Hindu ve Hristiyan
mistik stlahnn formsuz Tanrsdr. nsann son hedefi ve insan varlnn niha sebebi
ilh Kaynan birlik bilgisidir, ki bu bilgiye ancak benliini ldrp orada Tanrya yer
amaya hazr olanlar ulaabilirler. nsanlarn sadece ok az ksm insann varlnn bu
niha hedefine ulaabileceklerdir; fakat bilin sahibi btn varlklar gerekte kendilerinin
kim olduunu anlayncaya kadar birlik bilgisine ulama imknlar sunulmaya devam
edecektir.
Btn varln Mutlak Kaynann kiilik sahibi bir yn vardr. Brahmann fiili varadr,
vara da Hindu Teslisinde ve daha belirsiz derecede Hind panteonunun diger ilahlarnda
veya meleklerinde tezahr eder. Benzer tarzda Hristiyan mistikler iin de tarifi mmkn
olmayan, sfatsz Tanr iyilik, hikmet, efkat ve sevgi gibi insan sfatlarnn, ok stn
dereceleriyle, isnat edilebildii Kiiler Teslisinde tezahr eder.
Son olarak Tanrnn kiilik sahibi Tanr olarak ayn karakter niteliklerine sahip olduu
fakat bunlar zamann belli bir annda dnyaya gelmi madd bir vcut ierisine skm
olmasnn getirdii snrlar ierisinde gsteren bir insan oluna hull sz konusudur.
Hristiyanlara gre bu trden tek bir ilh hull olmutur ve faraz olarak olabilir; Hindulara
gre ise bu birden fazla olabilir ve olmutur. Douda olduu gibi Hristiyan leminde de
zht yolunu takip edenler hull devaml bir surette yenilenen tecrb bir olgu olarak
grrler ve gerekte dorudan kavrarlar. sa, Baba tarafndan sonsuza kadar ruh olarak
vcuda getirilecektir, Krina da psikoloji ve metafiziin sonsuz gerekliinin szde tarihsel
semboldr. Tanryla ilikili olarak kiisel ruhun her zaman diil ve pasif olduu gerei.
Mahayana Budizmi bu ayn metafizik doktrinleri Budhann vcudu lk Budha veya
Akl ya da Boluun Berrak I olarak ta bilinen mutlak Dharmakaya; varaya veya
Yahudiliin, Hristiyanln ve slmn kiilik sahibi Tanrsna karlk gelen Sambhogakaya;
son olarak ta Logosun yaayan, tarihsel bir Budha olarak yeryzne indii madd vcut
Nirmanakaya asndan retir. Sfler arasnda da elHak, Gerek olan kiilik sahibi
Allahn temelindeki uluhiyetin dibi olarak dnlrken, Peygamber tarihten karlr ve
Logosun tecessm saylr.
Efendimiz Hazreti sann Duasnn balad hitap cmlesini, kelime kelime
zmlemekle ilh hakikatn tkenmez zenginliiyle ilgili bir fikir sahibi olabiliriz.
Gklerde olan Babamz. Tanr iimizdedir; bilincimizin ve hayatmzn bize ait olduu
anlamda iimizdedir. imizde olmakla beraber, akn olarak yarattklarn seven ve
onlarn da kendisine sevgi ve ballk borlu olduu kiisel Babadr. Babamz sensin
Fiili tek bana incelediimizde ikin akn kiisel Tanrnn ayrca ikin akn Bir, btn
varln z ve ilkesi olduu grlr. Son olarak Tanrnn varl gklerdedir; ilh hakikat
Tanrnn ilerinde ikin olduu yaratklarnn tabiatndan farkldr ve onlarla llemez. Bu
nedenledir ki, Tanrnn birlik bilgisine ancak bir adan Tanrya benzediimizde ve kendi
yarattmz lemimizin yerine Tanrnn krallnn gemesine izin verdiimizde ulaabiliriz.
Tanrnn herhangi bir vechesine taplabilir ve herhangi bir yn dnebilir. Fakat geri
kalan btn ynlerini dlayarak sadece bir ynne tapmay srdrmek ok ciddi bir
manev tehlikeye dmek demektir. Bu nedenle, Tanrya Onun dnyann kiilik sahibi,
akn, hereye gc yeten hakimi olduu eklindeki nceden dnlp kararlatrlm bir
fikirle yaklarsak ayinler, (bazan dehet verici nitelie brnen) yattrc kurbanlar ve
zahir kurallara riayet dini ierisinde skp kalma riskine gireriz. Kanlmaz olarak
byledir bu; zira eer Tanr bizim ok uzamzda, gizemli emirler veren ulalamayacak
bir gse, bu trden bir din kozmik duruma tamamyla uyar. ekilsel kurallara trensel
itaat hakknda sylenebilecek en iyi ey bunun hareketleri dzenlemeye yarayaca fakat
karakteri deitiremeyecei ve bilinci deitirecek hibir gc bulunmad olacaktr.
Akn, hereye gc yeten kiisel Tanr ayn zamanda efkatli bir baba sayldnda
olaylar ok daha iyi bir ekle brnr: Byle bir Tanrya gnlden ibadet hareketleri
olduu kadar karekteri de deitirir, ayrca uuru deitirecek bir eyler de yapar. Bununla
birlikte uurun aydnlanma, kurtulu anlamna gelen btnsel deiimi Tanrnn Ezel
Hikmetin dnd gibi akn olduu kadar ikin, kiilik sahibi olduu kadar kii tesi
dnld ve dini uygulamalar da bu anlaya uydurulduu zaman gerekleir.
Tanr mnhasran ikin sayldnda zahircilik ve ekilcilik terkedilerek Ik zerinde
younlalacaktr. Bu alandaki tehlikeler ise uurun faydasz ve hatta tehlikeli olan ksm
deiiminden ibaret kuvaytizm* ve antinomianizmdir**; zira bu uurun tam, eksiksiz ve
manev adan semeredar bir dnmnn zorunlu ncl olan karakter dnmyle
elenmemitir.
Son olarak Tanry mnhasran kii st bir varlk olarak dnmek de mmkndr. Bu
anlay bir ok insan iin inanlaryla ilgili pratik bireyler yapmak iin yeterli gdy
salayamayacak kadar felsef dir. Bundan dolay onlar iin hibir deeri yoktur.
Tanrnn dier btn ynlerini dlayarak sadece birine tapan insanlarn, kanlmaz
olarak, yukarda tanmlanan zorluklara deceini varsaymak tabi ki hatal olacaktr. Eer
basmakalp inanlarnda ok srarc deillerse, tapnma srecinde balarna gelenlere
uysallkla boyun eiyorlarsa o zaman hem ikin hem de akn, hem kiilik sahibi hem de
kii st olan Tanr kendini onlara tam anlamyla aabilir. Bununla birlikte, oraya
ulamann doru yolu ve aradmzn mahiyeti hakknda yanl ve yetersiz inanlara
saplanmazsak hedefimize ulamak bizim iin daha kolay olacaktr.
Tanr kimdir? undan daha iyi bir cevap dnemiyorum: Tanr olandr. Tanrnn sahip
olduu snrszla hibirey daha lyk deildir. Eer Tanry iyi veya ulu yahut kutsal ya
da bilge veyahut da bu trden baka bireyle isimlendirirseniz O bu kelimelerde ierilir,
yani, bunlar Odur.
Aziz Bernard
Btn kelimelerin amac bir objenin anlamn gstermektir. Bunlar iitildiinde iitenin bu
mny anlamas gerekir; bu da cevher, eylem, nitelik ve iliki kategorilerine gre
gerekleir. Mesel inek ve at cevher kategorisine aittir. Piiriyor veya dua ediyor eylem
kategorisine, beyaz ve siyah nitelik kategorisine, para sahibi olmak veya inekleri olmak
da iliki kategorisine aittir. imdi, Brahmann ait olduu hibir cevher kategorisi, ortak bir
cins yoktur. Bu nedenle, genel anlamnda varlk gibi, eya kategorisini im eden
kelimelerle anlatlamaz. Ne de nitelikle anlatlabilir. nk niteliksizdir; eylem de onu
anlatamaz, zira Kitab Mukaddese gre eylemsiz hareketsiz, katlmsz veya faaliyetsiz
dir. liki kategorisiyle de anlatlamaz nk o ansz dr ve kendinden baka
hibireyin objesi deildir. Bu nedenle o kelimeyle veya dnceyle anlatlamaz; Kutsal
Kitabn dedii gibi O kelimelerin nnden geri ekildii Birdir.
Shankara
Gkler ve Yeryz o simsizden sdur etti;
simli olan, her biri kendi trnden olan on bir yaratk yaratan anneden bakas
deildir.
Gerekte kendini arzulardan ebediyyen kurtaran kimse ancak Gizli zleri grebilir.
Kendini arzulardan kurtaramayan ise ancak sonular grebilir.
Lao Tzu
Bu hayatta ruhlara geici olarak verilen en byk nimetlerden biri Tanry
kavrayamayacan aka grmesini ve derinden hissetmesini salamaktr. Bu ruhlar
burada cennetteki azizler gibidir ki Onu tam anlamyla bilen onlar Onun sonsuz derecede
anlalamaz olduunu kavrarlar; zira daha az ak grl olanlar Onun grlerini nasl
atn dierleri gibi ak biimde kavrayamazlar.
Aziz John
Tanrdan oklua ktmda herey bard. Bir Tanr (kiilik sahibi Yaratc) var. imdi
bu beni mutlu edemez, zira bu sayede kendimin bir mahluk olduunu farkediyorum.
Fakat zuhurda btn varlklardan ziyadeyim; ne Tanrym ne mahlukum; daha nce
neysem oyum, imdi ve ebediyyen de yle kalacam. Orada beni btn meleklerin
zerine karan bir drt alrm. Bu drtyle o kadar zenginleirim ki sadece ilh
eserleriyle ilgili olduu kadaryla Tanr beni tatmin etmez. Zira bu ekilde bir keifle
Tanrnn ve kendimin ortak olarak ne olduumuzu kavrarm. Orada ben daha nce
neysem oyum. Orada ne oalrm ne azalrm. Zira orada ben btn hereyi hareket
ettiren hareketsizim. Burada insan ezelde olduu ve ebediyyen olaca eyi gene
kazanmtr. Burada Tanr nefse alnmtr.
Eckhart
Uluhiyet hereyi Tanrya brakmtr. Uluhiyet (sanki yle deilmiesine) fakir ve
plaktr; hibir eyi yoktur, irade etmez, istemez, almaz, kazanmaz. inde hazine ve
gelin olan Tanrdr; Uluhiyet (sanki yle deilmiesine) botur.
Eckhart
Tecrbemiz tesinde bulunan bireyi gene tecrbemiz tesindeki benzer olaylar
dnerek anlayabiliriz. Bu nedenle, dnya ve Tanr ile ve Tanr ile Uluhiyet arasnda
bulunan ilikiler, hi olmazsa bir dereceye kadar, (evresiyle birlikte) beden ve zihin ile ve
zihin ve ruh arasndakilerle benzermi gibi grnr. Bu ikincisi hakknda bildiklerimizin
bildiklerimiz de ok deil ama nda ilki hakknda pek mitsizce yetersiz de olmayan
kavramlar oluturabiliriz. Zihin vcudumuzu drt ekilde etkiler Drieschn entelekya
(intelligence) ismiyle temellendirdii fizyolojik akl vastasyla bilin altndan; iradenin
kast eylemleriyle bilinli olarak; gene bilin altndan, tepkide bulunan organlarla veya
srelerle ilikisi olmayan duyumsal durumlarn fiziksel organizmasna tepkiyle; son olarak
ta belli normal st grnmlerde bilinli olarak veya bilinaltndan. Bedenin dnda
madde zihin tarafndan iki ekilde etkilenir birincisi, beden vastasyla; ikincisi de, son
zamanlarda labaratuvar ortamnda incelenen ve adna PK etkisi denen normal st bir
srele. Ayn ekilde zihin dier zihinlerle, ya dolayl olarak, bedenin konuma veya
yazma gibi sembolik eylemlere girimesiyle; ya da zihin okuma, telepati, duyud
alglama gibi dolaysz yaklamlarla normal st olarak iliki kurabilir.
imdi bu ilikilere biraz daha yakndan bakalm. Baz olaylarda fizyolojik akl mesel
nefes alma veya sindirim gibi hi durmayan vetirelerde kendi kendine alr. Bir ii
yapmak istediimizde olduu gibi, dierlerinde ise bilin hlindeki zihinle alr; fakat
istenen sonuca ulamak iin gerekli kaslar, salg bezlerini, sinirleri ve damarlar
ynlendirmez (bunu yapamaz da). Grnte basit bir i olan taklit bile fizyolojik akln icra
ettii glerin olaanst mahiyetini ok iyi gsterir. Bir papaan (bir kuun gagasn,
dilini ve boazn kullanarak) bir insann kelimeleri ifade eden dudaklar, dileri, dama
ve ses telleriyle rettii sesleri taklit ettiinde tam olarak ne olur? Bilin hlindeki zihnin
hatrlanan veya dorudan olay taklit etme arzusuna tamamyla anlalamayan bir ekilde
karlk veren fizyolojik akl ok sayda kas harekete geirir, bu pek nefis beceriyle
abalarn dzenler; sonu orjinalinin az ya da ok mkemmel bir kopyasdr. Sadece
papaann deil ayn zamanda insanolunun en gelimi bilin hlindeki zihni kendi
dzleminde alarak kendini karlatrabilir bir karmaklk problemiyle artlm
bulacaktr.
Zihnimizin maddeyi etkilemesinin nc ekline rnek olarak herkese bilinen bir olgu
olan sinirsel hazmszl verebiliriz. Zihin korku, kskanlk, kzgnlk veya nefret gibi
olumsuz hislerle uyarldnda belli kiilerde dispepsi belirtileri grlr. Bu hisler olaylara
veya kiilere d evrede yneltilir; fakat bir ekilde fizyolojik akl olumsuz olarak etkilerler
ve bu bozukluk dier eylerden baka sinirsel hazmszla neden olur. Tberkloz ve
mide lserinden tutun da kalp krizlerine ve hatta di rmelerine kadar birok fiziksel
hastaln bilinli zihnin arzu edilmeyen belli durumlaryla yakndan ilikili olduu
saptanmtr. Dier taraftan neeli ve sakin bir hastann zgn ve endieli bir hastadan
daha abuk iyilemesinin mmkn olduunu da her doktor bilir.
Son olarak ifa verici inan ve havada durma gibi olaanst derecede garip, ayn
zamanda da gzard edilemeyecek kadar ok ahidi olan olaylara gzatacaz. nancn
(ister Laourdesta isterse bir hipnozcunun muayenehanesinde olsun, bir hastal nasl iyi
ettii veya Cupertinolu Aziz Josephin yerekimi kanununu nasl yendii tam olarak
bilinmiyor. (Fakat unutmayalm ki zihnimiz ve bedenimizin en basit gnlk ilerde bile
birbiriyle nasl bir iliki ierisinde bulunduu da pek iyi bilmiyoruz.) Ayn ekilde Profesr
Rhinen PK etkisi olarak adlandrd modus operandi (icra yolu, fiil tarz) hakknda
herhangi bir gr belirtmekten de aciziz. Bununla birlikte, zarn dnn belli bireylerin
zihinsel durumlaryla etkilendii pheye yer brakmayacak ekilde saptanmtr. Ayrca
PK etkisi laboratuvarda gsterilir ve istatistik metodlarla llrse, o zaman, ak olarak,
zihnin sadece vcutta deil d dnyada da maddeyi etkiledii eklindeki dank, fkra
kabilinden tanklklarn inanlrlklar belirgin bir ekilde artar. Ayn ey duyu d alglama
iin de geerlidir. Gnlk hayatta bunun da rnekleri grlmektedir. Ne var ki biz tek tek
bu olaylar zebilecek durumda deiliz. Metodolojik mnasebetsizliklerini tek gerek
derecesine ykselten bu dogmatist bilginler ou zaman kendi snrl kapasitelerini aan
hereye gerek deil ve hatta imknsz yaftasn basmlardr. Fakat ESP (duyud
alglama) testleri standartlatrlm artlarda tekrarlanabildiinde, konu ihtimaller
kanununun yargs altna girer ve (byle iddetli bir muhalefete ramen!) bilimsel bir
geerlilik ls kazanr.
Bunlar, ksaca ve maalesef, zihnin maddeyi etkileme gc hakknda bildiimiz en nemli
eylerdir. Kendimiz hakkndaki bu mtevazi bilgiden neredeyse tamamen bilgimiz
dndaki ilh bir varlk hakknda ne gibi bir sonuca ulaabiliriz?
Birincisi, yaratmla ilgili: Eer insan zihni sadece vcut iinde deil d dnyada da
maddeyi dorudan etkileyebiliyorsa o zaman evrende ikin veya ona akn olan ilh bir
akl suretsiz maddeden ibaret, nceden varolan kaosa suretler verebilir ve hatta suretleri
olduu kadar cevherleri de varla dntrebilir.
Evren bir defa yaratldnda veya ilh olarak ekillendirildiinde artk varl
srdrlmelidir. Descartesa gre zamann mahiyetini veya eyann devamn gz nne
aldmzda dnyann devaml bir surette yeniden yaratlmasnn gereklilii aka
grlr; zira bu paralar karlkl olarak baml ve birlikte var olmayan trden bir
durumdur; buna gre, imdi var olmamzdan bizi ilk defa yapan, sanki devamla yeniden
retecek yani bizi koruyacak olan bir sebep olmadan bir dakika sonra varolacamz
anlam kmaz. Burada kozmik dzeyde insanlarda ve alt hayvanlar tabakasnda
organlarn olmas gerektii gibi hareket etmelerini salama grevini gren fizyolojik akla
benzer birey varm gibi grnyor. Gerekte fizyolojik akl yeniden yaratc Logosun zel
bir yn olarak grlebilir. in stlahnda bu, kendini canl varlklar dzeyinde gsterme
sfatyla Taodur.
nsanoullarnn vcudu iyi veya kt ruh hletleriyle etkilenir. Buna kyasen, eyann
kalbinde ilh bir huzur ve neenin bulunmas dnyadaki ktlklerin, kronik olmakla
birlikte, neden lmcl olmadnn nedenlerinden biri saylabilir. Ayrca, ruhsal lemde
ktlk, benlik ve isyana saplanm kalm insan bilincinde baka ve daha ziyade
dnceler olsayd bu belki de insan davranlarnn olduka ar ve inanlmaz derecede
kt olmasna sebep olabilirdi.
Zihinlerimiz tarafndan istenen eylemler ya fizyolojik akln ve vcudun araclyla ya da
ok istisna olarak ve snrl derecede PK deikeni tarafndan dolaysz normalst
ekillerde yaplr. Ayn ekilde, ilh Kudret tarafndan irade edilen fiziksel durumlar da
evreni ayakta tutan, devaml yaratan Akl tarafndan dzenlenebilir bu durumda Kudret
tamamyla tabi yollar kullanarak iini yapar; veyahut ta, ok istisna olarak, ilh Akl
evren zerinde dorudan ve tabiat st etkide bulunur bu durumda ise Kudretin eserleri
ve inayet vergileri mucizev olarak grlecektir. Gene ayn ekilde, ilh Akl o anda
ulalacak olan belirli bir akln anlaml bulaca yollarla insanlar ve nesneler dnyasn
idare ederek sonlu akllarla iletiim kurmay tercih edebilir; veyahut da dnce
aktarmna benzer bir ekilde dorudan iletiim kurulabilir.
Eckhartn tabiriyle, dnyay yaratan ve devaml bir surette yeniden yaratmakta olan
Tanr hi olmazsa bir derece, zaman iindedir. Zaman snrl bir Tanr Ahdi Atikin
geleneksel bran Tanrsnn niteliinde olabilir; yahut asrmzn kimi felsef
ilhiyatlarnca tanmland trden gc snrl bir ilah olabilir; veyahut da bir alternatif
olarak, hayatna Alfada cisman olarak balayan ve zamanla, devirler hipotetik bir
Omegaya doru aktka daha ilahlemi, sudur eden bir Tanr olabilir. (Hareketin neden
daha aza ve ktye deil de oa ve iyiye, aa deil de yukarya doru veya evrimsel
deil de dalgalar hlinde, ileri doru olmas gerektiini gerekten kimse bilmiyor)
Mnhasran zaman snrl sadece sudur eden ve ezeliyette esassz bir Tanrnn
kaderinin, ruhtan ayr olarak bireysel zihin gibi tamamen zamann elinde olmamas iin
hibir sebep yoktur. Olan bir Tanr ayn zaman da dalr da, nihayette baskn olan da bu
dalmadr, doan ilahn son durumu da ilkinden daha kt olacaktr.
eit eit ve zamanla kaytl ruhun oturduu temel basit, zamansz bir bilinliliktir.
Kalben saf ve ruhen fakir olmakla bu bilinlilik hlini bulabilir ve kendimizi onunla
zdeletirebilir. Ruhen ilh Kaynan birlik bilgisine sahip olduumuz gibi onunla zdeiz
de.
Buna kyasen, zaman asndan Tanr suretsiz Uluhiyetin sonsuz imdi sinde
temellenmitir. Eya, hayat ve akllarn varl Uluhiyettedir; Tanr vastasyla varla
kavuur, Onun vastasyla oluurlar. Bunun gayesi ve hedefi Kaynan sonsuzluuna
dnmektir.
Bu arada, size ezel ve sonsuz hakikatle, ruhumla yalvaryorum, dnn; iitilmeyeni
kavrayn. Tanr ve Uluhiyet gkyz ve yer kadar birbirinden farkldr. Gkyz yerden
binlerce mil yukardadr, Uluhiyet de Tanrnn ylece zerindedir. Tanr oluur ve dalr.
Bu vaaz kim anlarsa ona afiyet dilerim. Fakat burada kimse olmasayd bile bunu u
deersiz kutuya anlatrdm.
Eckhart
Aziz Augustine gibi Eckhart da bir dereceye kadar kendi edeb yeteneklerinin kurban
oldu. Le style cest lhomme. phesiz, fakat bunun tersi de ksmen dorudur. Lhomme
cest le style. Belli bir tarzda yazma yeteneimiz olduu iin kendimizi, bir anlamda, yaz
tarzmz gibi olur buluruz. Kendimize kiisel belagatmza benzer tarzda biim veririz.
Eckhart da Alman nesrinin yaratclarndan biriydi ve yeni bulduu gl ifade tarzyla
kendini ar grlere kaptrd. Bunlar doktriner adan gl ve ar vurgulu cmlelerle
ifade edildi. Yukardaki gibi bir ifade kiiyi hereyin Mutlak Kayna olarak deil de kiilik
sahibi Tanr olarak Vedantistlerin Brahmann aa bilgisi olarak adlandrd eyi hor
grmeye gtrr. Gerekte o da, Vedantistler gibi, aa bilgiyi gerek bilgi olarak grr
ve kiilik sahibi Tanrya ball Uluhiyetin birlik bilgisine en iyi hazrlk sayar. Hatrda
tutulmas gereken bir baka husus ta Vedantann, Mahayana Budizminin, Hristiyan
mistisizminin ve Sufizmin sfatsz Uluhiyetinin kiilik sahibi Tanrnn ve sann sahip
olduu btn niteliklerin kayna olduudur. Eckhart gene o sert ve ar tarzyla yi olan
Tanr deil, Benim der. Gerekten anlatmak istedii ise Ben sadece beer olarak
iyiyim; Tanr ise ok stn ekilde iyidir; Uluhiyet iyilii, sevgiyi, hikmeti ve z ve ilkeleri
itibaryla geri kalan hereyi ierir Sonu olarak, Uluhiyet, Ezel Hikmetin yorumcusu iin,
hibir zaman akademik metafiziin Mutlak deil daha ar olarak mkemmel, ibadete
kiilik sahibi Tanrdan ve onun beer tecessmnden daha layk kendisine en derin
ballk hissinin duyulabilecei (ve eer kii insann niha hedefi olan birlik bilgisine
ulamak istiyorsa) kendisiyle iliki ierisinde kilise otoritesinin vazettiinden daha g ve
faslasz bir retiyi yaamann zorunlu olduu bir Varlktr.
Mantksal olarak, Tanr ve Uluhiyet, eylem ve eylemsizlik arasnda bir ayrm ve farkllk
szkonusudur. Teslis Unsurlarnn* verimli tabiatlar her zaman canl bir benzemezlik
ierisinde ilerler. Fakat Tanrnn basit Varl, kendi mahiyetine gre Tanrnn ve btn
yaratlm eylerin ezeli Gayrsdr.
Ruysbroeck
(Mistikler tarafndan birlik hlinde bilinen Gereklik asndan) artk ne Babadan, ne
Ouldan ne Kutsal Ruhtan, ne de herhangi baka bir yaratktan sz edebiliriz. Btn
lh ahslarn esas cevheri olan tek bir Varlk vardr. Yaratlmamzdan nce hepimiz
orada birdik, zira bu bizim mutlak zmzdr. Orada Uluhiyet hareketsiz basit bir z
hlindedir.
Ruysbroeck
Kutsal inan o kadar saftr ki, onunla karlatrldnda btn dier klar
katkdan baka birey deillerdir; azizlerin, Meryem Anann fikirleri ve beerlii
asndan sa Mesihin mahedesi btn safl ierisinde Tanrnn mahedesi yolundaki
engellerdir.
J. J. Olier
Bu ifade, Kar Reformasyon taraftar dindar bir Katolikten gelmesi dolaysyla olduka
artc olabilir. (Bir aziz hayat yaayan ve onyedinci yzyln en nfuzlu din
retmenlerinden biri olan) Olierin burada, ancak ok az sayda insann ulaabilecei bir
bilin hlinden sz ettiini hatrlamalyz. Varln basit dzeylerinde olan kimselere baka
trden bir bilgiyi salk verdiini de unutmamalyz. Mesel, tvbekrlarndan birisine, Aziz
John ve dier kuramsal mistik teoloji yorumcularn dzeltmeye ynelik olarak Aziz
Gertrudeun uluhiyetin mcessem ve hatta fizyolojik yanlar hakkndaki aklamalarn
okumas tavsiye edildi. Gerek Katolik gerekse Hindu olsun ou nefis terbiyecilerinde
olduu gibi Oliere gre de, ilh Kaynan sadece kiisel ve mcessem ynlerini
anlayabilecek durumda olanlara suretsiz bir Tanrya tapnmalarn tavsiye etmek
budalalktan baka birey deildir. Bu tamamyla makul bir yaklamdr ve bizler bunun
benimsenmesi durumunda manev adan birok tehlike ve olumsuzluklarn ortaya
kabileceini hatrda tutmak kaydyla buna uygun bir politikann benimsenmesinde
mazur saylabiliriz. Bu tehlike ve olumsuzluklarn mahiyeti dier blmde gsterilecek ve
tartlacaktr. u an iin Philonun u uyarsn kaydetmek yeterli olacaktr:
Tanrnn herhangi bir nitelii olduunu ve Tek olmadn dnen kimse Tanry deil
ancak kendini yaralar.
Tanry Tanr olarak, Ruh olarak, kii olarak tasvir olarak deil sadece ve sadece salt
mutlak, btn ikiliklerden uzak ve kendisinde hilikten hilie dalmamz gereken biri
olarak sevmelisiniz.
Eckhart.
Eckhartn kendisinde hilikten hilie dalmamz gereken salt Bir, mutlak Tanrdeil
olarak tanmlad, Mahayana Budizminin Boluun Berrak Idr. Aadaki paragraf
Tibetli rahibin lm hlindeki bir kiiye verdii reetenin bir ksmdr.
Ey asil kii, Yolu arama vaktin geldi. Nefes alp verilerin durmak zere. retmenin
gemite seni Berrak Ikla yz yze getirmiti; imdi sen onu Bardo hlinde (hemen
lm takip eden ve ruha lmden sonra nasl bir hayata sahip olaca sorulan yahut
ruhun yeryzndeki hayat boyunca oluturduu karaktere uygun bir seim yaparak
kendini muhakeme ettii ara hl) gereklii ierisinde tecrbe etmek zeresin. Bu
Bardo hlinde btn herey bulutsuz gkyzne ve yaln, lekesiz Akl evresiz ve
merkezsiz yarsaydam bir bolua benzer. Bu anda kendini bil ve bu hlde kal. Ben de o
anda seni kendi hline brakacam.
The Tibetan Book of the Dead
Daha da gemie gittiimizde, en erken Upaniadlarda Mutlak Olann Hibir ey Olmayan
stn z olduu eklindeki klsik tanm buluruz.
Brahmann nemi neti neti (yle deil, yle deil) ile ifade edilir; zira bunun yani yle
olmadnn sylenmesinin tesinde hibirey yoktur. Bununla birlikte onun ismi
gerekliin Gereklii dir. Bu demektir ki, duyumlar gerektir, Brahman da onlarn
Gerekliidir.
Brihad Ardanyaka Upanishad
Baka bir ifadeyle, gerek alann da bir hiyerarisi vardr; hergn tecrbe ettiimiz
eitlilikler dnyas nisb bir gereklikle gerektir, yani, kendi dzleminde sorgulanamaz;
fakat bu nisb gereklik, dorudan kavramamz mmkn olsa bile ezel mahiyetinin
nispetsiz bakal nedeniyle hibir zaman tanmlayamayacamz mutlak Gerekliin
ierisinde ve onun sayesinde vardr.
Aadaki alntnn byk bir nemi vardr, zira Orta a Hristiyan lemi Yeni
eflatunculukla ve dolaysyla muhtelif derecelerde Hint metafizik dncesi ve disipliniyle
Areopagus meclisi azas Dionysius ismiyle yazan beinci yzyl yazarnn Mistik lahiyat
ve lh simleri vastasyla temas kurmutu. Dokuzuncu yzyla gelindiinde Scotus
Erigena iki kitab da Latinceye evirdi; o zamandan sonra bunlarn Batnn felsef
speklasyonlarna ve din hayatna etkisi ok byk, derinden ve faydal oldu. Ezel
Hikmetin Hristiyan yorumcular her ne zaman temel kaygs trenler, ekilcilik ve kilise
tekilat olanlarca tehdit edilirse (ki bu her zaman oluyordu) Areopagus meclisi azalarnn
otoritesine bavuruyorlard. Ayrca Dionysius yanllkla Aziz Pauln Atinal ilk
muhtedisiyle zdeletirildiinden otoritesi havarilere ait sayld; bu nedenle Katolik
oyununun kurallarna gre ona bavuru kitaplarn kendileri iin hibir anlam tamad
kimselerce bile reddedilemiyordu. Can skc garipliklerine ramen Dionysius yolunu
izleyen kadn ve erkekler ho grlmeliydi. Ve bir defa maneviyat meyvelerini toplamakta
zgr brakldklar zaman, birou bariz bir biimde sekin bir kutsallk derecesine
ulatlar; yle ki spanyol Engizisyonu bile bu meyvelerin topland aac mahkum
etmekten aciz kald.
lh Hakikatn basit, mutlak ve deimez srlar gizli olarak yaylan u sessizliin son
derece aydnlatc karanlnda sakldr. Zira bu karanlk, en derin kapallyla birlikte
parlak bir biimde aktr; dokunulmaz ve grlmez olmakla birlikte grmez zihinlerimizi
akn gzelliin parlaklklaryla doldurur... Bu yar saydam karanlkta kalmay ve
grmemekle, bilmemekle, hem grme hem de bilmenin tesinde olan Onu grmeyi ok
arzu ederiz. Zira bu gerekten, btn hereyin tesinde ve zerinde olan Onu grmek ve
bilmek ve hereyi terketmekle Onu vmektir. Zira bu, tatan canl mahluk gibi bir put
yapanlarn sanatna benzemez deildir: Onun etrafndan bilkuvve mevcut eklinin aka
grlmesini engelleyen hereyi atmak ve onun gizli gzelliini bunlar yok ederek ortaya
karmak. Zira bana gre Onu tenzih etmek tespih etmekten daha uygundur; zira ona bir
takm sfatlar atfederken evrenselden orta olan vastasyla zel olanlara ineriz. Fakat
burada zel olandan evrensel olana doru karak hereyi bilinemez olduunu aka
bildiimiz ve bilenebilen hereyin iinde ve altnda sakl olan Ondan tenzih ederiz.
Sonunda varln tesinde, btn tabi n altnda sakl karanl grrz.
Areopagus Meclisi Azas Dionysius
Saduyuya grnd ekliyle dnya belirsiz sayda ardl ve birbirine nedensel olarak
bal olduu varsaylan, hepsi birlikte dzenli bir evreni oluturan belirsiz sayda ayr,
bireysel eyleri, hayatlar ve dnceleri ieren olaylardan oluur. nsan dilleri bu sa
duyulu evreni tanmlamak, tartmak ve kontrol etmek iin gelitirilmitir.
Hangi sebeple olursa olsun, saduyumuza geldii ekliyle deil de devaml ve aralksz
bir btn olarak dnyay dndmz zaman geleneksel sz dizimiz ve szck
bilgimizin olduka yetersiz olduunu saptarz. Bu nedenle matematikiler kendilerini bu
zel amala bsbtn yeni sembol sistemleri bulmak zorunda hissetmilerdir. Fakat btn
mevcudatn ilh Kayna sadece devaml ve aralksz bir btn deildir; o ayn zamanda
zamann da dndadr ve sadece derece olarak deil tr olarak da geleneksel dilin ve
matematik dillerinin yeterli olduu dnyalardan farkldr. Bu nedenle, Ezel Hikmetin btn
yorumlarnda paradoksun, lafz arln ve bazan da kutsal eylere saygszln sklna
rastlanr. Ne var ki henz hi kimse ilh Kaynak ve tecellisi eklinde alglanan dnya
hakknda badak olarak konumamz salayacak Manev bir Kalkls bulamamtr. Bu
nedenle, imdilik, baka ve olduka farkl bir dzenin gerekleri iin geerli bir sembol
sistemi asndan tecrb bir dzeni tanmlamaya mecbur olanlarn dilsiz tuhaflklarna
katlanmalyz.
O hlde, Ezel Hikmetin tam anlamyla gelimi ifadesiyle ilgili olduu kadaryla,
semantik adan zmlenemez bir problem vardr. Bu onun eitli formulasyonlarn
okuyanlarn srekli biimde akllarnda tutmalar gereken bir durumdur. Ancak bu ekilde
uzaktan da olsa neden bahsedildiini anlayabiliriz. Mesel varln ikin ve akn Kayna
hakkndaki u olumsuz tanmlara bir bakn. Eckhartnkilerde olduu gibi baz ifadelerde
Tanr hibireyle eletirilir. Eleme bir adan dorudur, zira Tanr kesinlikle hibireye
benzemez. Scotus Erigenann kulland tabirde ise Tanr bir ey deildir. O bir udur.
Baka bir deyile, Kaynak var olmakla belirtilebilir ama bir takm niteliklere sahip olarak
tanmlanamaz. Bu Kaynak hakkndaki nazar bilginin, btn karmsal bilgiler gibi, sadece
bir derece ve hatta bir ka derecede dorudan bilinen gereklikten birey olmad
anlamna gelir; o manta aykr grnen bir bilgidir ve dilimizin esas mahiyeti ve standart
dnce kalplarmz dolaysyla da byle olmaldr. Kaynakla ilgili dorudan bilgi onunla
birlemeden elde edilemez ve bu birleme de seni u dan ayran bir engel olarak
sadece kendini gren benliin hilenmesiyle gerekletirilebilir.
3
Kiilik, Kutsallk, lh Hull
NGLZCEDE LTNCE KKENL KELMELER fikr, ahlak ve estetik vurgular tama eilimindedir, ki
bunlarn AngloSakson karlklar, bir kural olarak, bu vurgular tamaz. Mesel
maternal motherly (annelie ait, anne gibi) ile ayn anlamdadr; intoxicated ile
drunk da (sarho) yle; fakat aralarnda ok ince anlam farklar vardr! Nitekim
Shakespeare bir komedi karakteri iin isim aradnda bu ovalye Tobias Eructation deil
Sir Toby Belch olmutur.
Personality (kiilik) kelimesi Latinceden tretilmitir ve bunun kullanlmas taraftarlar
olduka etkilidir. Filolojik bir takm nedenlerle bu kelimenin (personality) AngloSakson
ei hemen hi kullanlmaz. Ne yazk! Zira eer aynen eructation iin belchin (geirti)
kullanlmas gibi kullanlsayd ngilizce konuan belli filozoflarn, ahlakiyatlarn ve
ilahiyatlarn son zamanda yapt gibi, insanlar ifade edilen ey hakknda mesele
karrlar myd? Kiilikin bildiimiz en yksek gereklik biimi olduu bize devaml bir
ekilde sylenmektedir. Fakat insanlar kiilik (personality) yerine onun Cermen
anlamda selfnessi kullanm olsayd hi phesiz bu iddiay ileri srmede veya onu
kabul etmede iki defa dneceklerdi. nk selfness, ayn anlama gelmekle birlikte,
personalitynin tad vurguyu tamaz. te yandan, temel anlam bize sanki atlak bir
ann notas gibi ahenksizlikler ierisinde ular. Zira, Ezel Hikmetin btn yorumcularnn
devaml srar ettikleri gibi, insanolunun ayr bir kii olmas hakkndaki saplant hlindeki
bilinci ve srar Tanrnn birletirici bilgisine ulama nndeki niha ve en korkun engeldir.
Ayr kii olmak onlar iin ftr gnah ileme eilimi his, irade ve akl asndan nefsi
ldrmek niha ve hereyi hvi bir erdemdir. te selfness kelimesiyle birlikte bulunan
hoa gitmez bu vurgular artran bu ifadelerin hatrasdr. Personalitynin tad hoa
gider vurgular ksmen haddizatnda din Latinceliiyle ve ayrca Teslisin ahslar
hakknda anlatlan hatralarla ortaya karlr. Ne varki Teslisdeki ahslarn gnlk
ainalmz olan et ve kandan mrekkep kiilerle ortak hibir yn yoktur, yani, Ruh
dnda, kendimizi zdeletirme eiliminde olduumuz fakat oumuzun bamsz
benliimiz yararna nemsememeyi setiimiz hibirey, Tanrnn n kesen ve
maneviyat kart benlie bir Ruh olan Tanrya verilen ismin verilmesi, en hafif deyimiyle,
talihsizliktir. Btn byle hatalar gibi bu da muhtemelen, mulak ve bilin altndan olarak,
irad ve kastidir. Biz benliimizi seviyoruz, bu sevgimizde mazur grnmek istiyoruz, bu
nedenle onu ilahiyatlar tarafndan Baba, Oul ve Kutsal Ruha verilen ayn isimle
adlandryoruz.
Fakat siz imdi bana kendi varlnz hakkndaki bu yaln bilii ve hissedii nasl yok
edebileceinizi sordunuz. Belki de siz eer bu yokedilirse btn dier gizlerin ortadan
kalkacan dnyorsunuz. Eer byle dnyorsanz tamamyla doru
dnyorsunuz. Fakat buna karlk ben size u cevab verir ve derim ki; Tanr tarafndan
tamamyla zgr olarak verilen tam bir inayet de bunu alabilecek kabiliyet olmakszn
varlnz hakkndaki bu yaln bili ve hissedi hibir surette yokedilemez. Ve bu yetenek
te gl ve derin ruh bir elemden baka birey deildir... Btn insanlarn ac sorunu
vardr; fakat kendi olduunu bilen ve hisseden bu acy en derinden hisseder. Buna
kyasen btn dier aclar gerekten oyun gibidirler. Zira o sadece ne olduunu deil,
kendi olduunu bilmekle de gerekten ac ekebilir. Bu acy hissetmeyen brakn onu
duysun; zira imdiye kadar byle gerek bir ac duymamtr. Bu ac, duyulduunda, ruhu
sadece gnahtan deil ayrca gnah dolaysyla hakettii acdan da arndrr; ruhun,
insann elinden varln bilii ve hissediini alan bu zevki duymasn salar.
Bu ac, gerekten duyulursa, kutsal bir arzu doludur; aksi takdirde insan bu hayatta ona
katlanamaz. Zira eer ruh doru hareketleriyle bir lde rahatlk tavryla beslenmemi
olsayd, kendi varln bilme ve hissetme yoluyla alaca acya katlanamazd. (Burada
olabilecei gibi) ruhun safl ierisinde Tanrs hakknda gerek bir bili ve hissedi
duymak isteyip de bili ve duyuunun, eer Tanrnn mkemmellik tepesinde ders ald
bir rencisi olacaksa nefret edilmesi, tiksinilmesi ve atlmas gereken kendinin pis kokulu
bir yumrusuyla igal edildiini ve doldurulduunu grmesi nedeniyle bunu
yapamayacan hissettiinde ac iin neredeyse lgna dner.
Bu acy ve arzuyu her nefis kendinde (u veya bu ekilde) hissetmelidir, zira Tanr
ruhan rencilerini iyi niyetine ve onlarn beden ve ruh, derece ve eilim asndan
yeteneklerine gre eer burada olduu gibi tenezzl ederse tam bir sevgi ierisinde
Tanryla birleebileceklerini retmeye tenezzl eder.
The Cloud of Unknowing
Benliin yahut kiiliin ruhen saf olarak Tanry gerekten bilmeden nce tvbe edilmesi
ve tamamen yokedilmesi gereken bu pis kokan yumrusunun mahiyeti nedir? En zayf ve
kapal hipotez Humea aittir. nsanolu der, kavranamaz bir hzla birbirini takip eden ve
srekli bir ak ve hareket hlinde olan farkl alglarn bohas veya yndr. Buna
neredeyse tam olarak benzer bir cevap da Budistlerce verilir. Onlarn anatta doktrinine
gre kiiliin daha kalc unsurlarn oluturan deneyim ak ve eitli psikofiziksel
skandhalarn (Humeun bohalaryla e anlamda) arkasnda var olan daimi bir nefis
yoktur. Hume ve Budistler eylem hlindeki benliin yeterince gereki bir tanmn
verirler; fakat ynlarn nasl veya niin yn olduklarn aklayamazlar. Deneyimi
oluturan atomlar kendi balarna m bir araya geldiler? Ve eer yleyse niin, ne ekilde
ve ne biim bir uzaysal olmayan evrende? Bu sorulara anatta asndan makul bir cevap
vermek o kadar zordur ki bu doktrini brakarak akn arkasnda ve ynlarn ierisinde,
sayesinde deneyimin dzenlendii ve buna karlk bu dzenli deneyimi zel ve kendine
zg bir kiilik hline gelmek iin kullanan bir tr daim ruh bulunduu eklindeki anlaya
yneliriz. Bu, Budist dncesinin ayrld ortodoks Hinduizmin ve Aristo zamannn
ncesinden gnmze kadar ki btn Avrupa dncesinin grdr. Fakat ada
dnrlerin ou insan doasn birbiriyle etkileim ierisindeki zihin ve beden
atallamas veya bu iki unsurun belli mcessem kiiliklerde ayrlmaz btnl asndan
aklama giriiminde bulunurlarken Ezel Hikmetin btn yorumcular, u ya da bu ekilde,
insann beden, benlii oluturan zihin ve ruhtan oluan bir tr teslis olduunu ileri
srerler. nc unsur (ki Eckhart buna quid quid increatum increabile der) btn varln
Kayna olan ilh Ruha benzer ve hatta bununla zdetir. nsann niha hedefi ve
varlnn gayesi ikin ve Akn Uluhiyeti sevmek, bilmek ve onunla birlemektir. Benliin
kendisi olmayan ruhlikle olmayanla zdelemesi de ancak benlii ldrmek ve ruhen
yaamakla baarlabilir.
Eer insanda benlikten farkl bir ey yoksa benlii nasl ldrebilir?
William Law
nsan nedir? Bir melek, bir hayvan, bir boluk, bir dnya, Tanr tarafndan kuatlm
hibirey, Tanrya muhta, Tanrya ulaabilir, Tanryla dolu, tabi yle isterse.
Brulle
Tanryla birlik hlindeki hayatn aksine mstakil bir yaratk kabilinden yaam sadece
eitli itihalarn, alklarn, isteklerin hayatdr ve baka bir ey de olamaz. Tanrnn
kendisi bir yarat kendi iinde veya kendi doasnda bir boluk hlinden baka bir ey
yapamaz. Doal ve yaratk kabilinden olan en yksek hayat bundan daha yksek olamaz;
o sadece iyilik iin yaln bir istidat olabilir ve iyi ve mutlu bir hayatta olabilmesi ancak
iinde ve kendisiyle birlik hlinde olan Tanr sayesinde mmkndr. te bu, zorunlu
olarak, btn iyi, mkemmel ve mutlu mahlukatta birlemesi gereken iki katl hayattr.
William Law
Kutsal Kitaplar insanolu hakknda bir zahir ve bir de batn insan olduunu syler.
Zahir insan ruha bal fakat bedenle ilikili ve onunla ve gz, kulak, dil, el vesaire gibi
birok yenin ortaklaa ilevleriyle harmanlanm eylere aittir.
Kutsal Kitap btn bundan eski insan, yeryz insan, zahir ahs, dman, hizmeti
olarak szeder.
imizde ise Kutsal Kitabn yeni insan, cennet insan, gen ahs, dost ve aristokrat
olarak szettii dier kii, batn insan vardr.
Eckhart
Tanrnn ekirdei iimizdedir. Zeki ve alkan bir iftinin elindeki bu ekirdek ait
olduu Tanrya doru geliecek ve byyecektir; buna gre meyveleri de Tanrnitelikli
olacaktr. Armut ekirdei armut aac fndk (ekirdei) fndk aac ve Tanr ekirdei de
Tanr olur.
Eckhart
rademiz zgrdr ve varlmz ya mnhasran iimizde meskun Ruhtan ve akn
Ulhiyetten bamsz olarak grlen benliimizle ve onun ilgileriyle (ki bu durumda pasif
olarak lanetlenir veya aktif olarak eytanlarz) ya da iimizde ve dmzdaki ilh olanla
(ki bu durumda azizlerden oluruz) veya son olarak bir an veya bir balamda benlikle
baka zamanlar ve balamlarda benlikolmayan ruhanlikle zdeleebiliriz (ki bu
durumda da kaybolmayacak kadar tanrmerkezli, aydnlanamayacak ve tam kurtulua
eriemeyecek kadar da benmerkezci ortalama insan oluruz.) nsanolunun istekleri
Tanrnn birletirici bilgisinden bakasyla tatmin edilemeyeceinden ve zihinbeden
muazzam derecede eitli deneyimlere kabiliyetli olduundan kendimizi neredeyse saysz
mmkn objelerle zdeletirebiliriz; mesel oburluk, ayyalk ve ehvet dknlnden
gelen zevkler; para, g veya hret; kendi benliimizin bir mlk veya gerekte bir
yaylm ve yansmas olarak grlen ailemiz; pl prtmz, hobilerimiz, koleksiyonlarmz;
sanatsal veya bilimsel yeteneklerimiz; kimi gzde bilgi dallar, heyecan verici zel
alanlar; mesleklerimiz, siyas partilerimiz, kiliselerimiz; aclarmz ve hastalklarmz;
baar veya talihsizlik hatralarmz, mitlerimiz, korkularmz ve gelecek planlarmz; ve
son olarak geri kalan btn hereyin kendisinde ve kendisi sayesinde varla kavutuu
ezel Gereklik. Ayrca kendimizi bu eylerin birinden fazlasyla ayn anda veya birbiri
ardsra zdeletirebiliriz. Bylece karmak kiilii oluturan zelliklerin, olduka artc
biimde imknsz grnd bir kombinasyonu ortaya kar. Bu nedenle insan ayn anda
siyasetilerin en kurnaz ve kendi laf kalabalnn kurban olabilir; iki ve paraya dkn
olabildii gibi George Meredithin iirlerine, kk kzlara, annesine, at yarlarna ve
polisiye romanlara ve lkesinin iyiliine dkn olabilir, btn bunlar cehennem ateinden
gizli bir korku, Spinozadan nefret ve Pazar gnleri aksatmadan kiliseye gitmekle birlikte
bulunabilir. Belli trden psikofiziksel bir yapyla doan insan kendini belli ilgi ve istek
kmesiyle zdeletirme eilimindeyken baka trden bir mizaca sahip kii de kendini
tamamen farkl eylerle zdeletirecektir. Fakat bu eilimlere (eer yapsal eilimler
gl biimde belirtilirse ar derecede kuvvetli olsalar da) kaplmak kanlmaz deildir;
insanlar bunlara kar koyabilirler ve kendileri iin ok kolay ve tabi olanla kendilerini
zdeletirmeyi reddedebilirler ve kendi benlerinden daha iyi ve daha bakas olabilirler.
Bu balamda nsanlar Kriz Annda Nasl Davranrlar (Harpers Magazinein son
saylarnda yaynlanm) konulu aadaki ksa makale olduka nemlidir. ngilteredeki
Sekizinci Hava Gcnn be sava uuuna tbb gzlemci olarak katlan gen bir
psikiyatrist insanlarn normal zamanlarda kiilikleri asndan ok byk farkllklar
gstermekle birlikte byk gerilim ve tehlike anlarnda benzer biimde davrandklarn
syler. B17 tipi uan ve mrettebatnn ok kt biimde yaraland ve hayatta
kalmann imknsz grnd bir uua katld. Mrettebatn toprak stndeki
kiiliklerini incelemi ve onlarn insan tiplerinin o byk yelpazesini temsil ettiklerini
saptamt. Kriz anndaki davran ekilleri iin yle diyordu:
Tepkileri dikkat ekici biimde benzerdi. iddetli arpma ve o srada ortaya kan acil
durumlar esnasnda hepsi olduka sakin biimde telsizi kullanma konusunda hassas
davrandlar ve tereddtsz hareketlerde bulundular. Kuyruk ateisi, sa kanat ateisi
ve kaptan pilot arpmann ilk annda cidd biimde yaralandlar, fakat de
grevlerini aksatmadan ve en etkin biimde yerine getirdiler. Acil durumun btn
alma yk pilota, mhendise ve niancya dt; fakat hepsi de gayet seri ve etkili
biimde, boa giden hibir manevra olmadan grevlerini yerine getirdiler. arpma
esnasnda, fakat zellikle bundan sonra karar verme sorumluluu temelde pilota ve
ikincil ayrntlarda yardmc pilota ve bombardmancya dt. Byk bir dikkat ve hzla
alnan kararlar bir daha sorgulanmad ve bunlarn mkemmel kararlar olduu grld.
Bir an iin felaketin kanlmaz olduu dnldnde btn mrettebatn gvenlii iin
alternatif eylem planlar hazrland. Bu noktada herkes sakin, gze arpmayacak biimde
rahat ve hereye hazrd. Hibirinde kesinlikle donup kalma, panik, zihin karmaas,
hatal veya karmak yarg veya bencillik sz konusu deildi.
Hikimse onlarn bu davranlarndan birisinin kararsz bir yaps olduu, tekinin
ekingen, sessiz ve iine kapank biri olduu karmn yapamazd. Hepsi birden gzle
grlr biimde sakin, kesin kararl ve hzl hareket eder hldeydiler.
Bu tr bir davran korkusunun ne olduunu dikkatlerini fazla datmadan onun
tamamlayclarn kullanabilecek derecede bilen; hareketlerini netlikle ynlendirebilecek
derecede iyi eitilmi ve tek vcut olmu bir takmda sakl, kiisel gvenden daha
fazlasna sahip mrettebata zgdr.
O hlde kriz ortaya kt zaman bu gen insanlardan her birinin katlmn veya yetitii
evrenin salad elerle oluan zgl kiiliini unuttuunu; birisinin normalde kar
konulmaz olan, kendini o sradaki ruh hletiyle zdeletirme eilimine, dierinin kiisel
kuruntularna kaplma eilimine kar koyduunu; hepsinin arpc biimde benzer ve
takdir edilir ekilde davrandn grrz. Sanki kriz ve kriz eitimi onlar farkl kiiliklerinin
darsna karm ve hepsini ayn st dereceye yerletirmitir.
Bazan kriz tek bana, herhangi bir (krize) hazrlk eitimi olmadan, insanlar yerlemi
kiiliklerini unutturmak ve onlar geici olarak olduka farkl kimseler yapmak iin yeterli
olmaktadr. Bu nedenle hi umulmadk kimseler, felaketin etkisi altnda geici olarak
kendini arkadalarnn iyilii iin feda eden kahramanlar, ehitler hline gelmektedir. Ayn
ekilde lmn insana yaknl da benzer sonular dourmaktadr. Mesel Samuel
Johnson neredeyse btn hayat boyunca bir ekilde, lmcl hastal srasnda da
olduka farkl bir ekilde davranmt. Alt Boswell kuann byk zevk ald byleyici
ekilde karmak kiilik okumu kabalk ve oburluk, efkatli kabadaylk, batl inanlara
sahip aydnlk, fetiist bir samimi Hristiyanlk, lmden dehete dm cesur bir kiilik
gerekten lme ok yaklamken sade, basit, sakin ve Tanrmerkezci bir hle
dnmt.
Her ne kadar elikili grnse de birok insan iin kendini dnmeden davranmak kriz
anlarnda, hayat bozulmam bir huzur ierisinde normal seyrinde iken olduundan ok
daha kolaydr. Herey yolundayken bize deerli kiiliimizi unuturacak, zihinlerimizi
zdelemeyi tercih ettiklerimizden baka tarafa yneltecek (riyazete ve Tanry bilmeye
ynelik istediimiz dnda) hibirey yoktur; kiiliimiz ierisinde kalbin ieriine doru
debelenerek yol alma zgrlmz vardr. Ne yol al ama! Bu nedenle btn manev
mritler kk eylerin nemi zerinde srar ederler.
Tanr bizden deersiz grnen en sade eyleri inanla ifa etmemizi ister, yapmamz
istemedii eylere ihtirasla balanmay deil.
Aziz Franois de Sales
Dnyada mphem ve basit grevleri akla ifa ederek en st derecede bir mkemmelie
zorlukla karlamadan ulaamayan hi kimse yoktur.
J. P. de Caussade
Kimi insanlar gzel amellerin deerini sadece tabi nitelikleri veya glkleriyle lerler
ve dikkat eken, parlak eyleri tercih ederler. Bu gibi insanlar Tanrnn esinlemesi olan
Hristiyan erdemlerinin tabiat deil ltuf asndan grlmesi gerektiini unutuyorlar. yi
bir amelin, iin deeri ve zorluu hi phesiz stlah olarak adlandrld ekliyle arz
deerini etkiler, fakat temelde btn deeri tek bana sevgiden gelir.
Jean Pierre Camus (Aziz Franois de Salesden alnt)
Aziz (veya veli) kii beer hayatmzn her annn bir kriz an olduunu bilen kiidir; zira
her an ok nemli bir karar vermeye lme ve manev karanla gtren yolla a ve
hayata sevkeden yol; mnhasran geici menfaatler ve sonsuz bir dzen; kiisel irademiz
yahut kiiliimizin bir yansmas olan iradeyle Tanrnn iradesi arasnda bir seim yapmaya
arlyoruz. Aziz, hayat yolu zerinde nne kacak acil durumlarla baedebilmek iin
zihin ve bedenini ayn askerler gibi uygun bir eitime sokar. Fakat asker eitimin
hedefleri snrl ve basit, yani insanlar cesur, soukkanl ve kiisel olarak hibir kavgalar
olmad dier insanlar ldrme iinde ibirlii hlinde etkin yapmak iken manev veya
ruh eitimin hedefleri ok daha geni biimde zellemitir. Buradaki hedef temelde,
artk kendileriyle gereklik arasnda Tanry gizleyen hi bir engel olmad iin, insanlar
kendilerinin ve btn dier varlklarn ilh Kaynan devaml ekilde hissedebildikleri bir
hle ulatrmaktr; ikincil olarak ise bu hedefe ulatracak bir ara olarak, btn herkesi
gnlk hayatn en alalde koullarnda bile kin, agzllk, kendini beenmilik ve irad
bilgisizlikten uzaklatrp srekli bir sevgi ve anlay hline brndrmektir. Hedefleri
snrl olmad ve Tanr a iin de her an bir kriz an olduu iin manev/ruh eitim
asker eitimden kyas edilemeyecek derecede daha zor ve skdr. yi asker oktur ama
ermi ok az.
Tehlikeli durumlarda bu tr ilerle ba edebilmek iin zel olarak eitilmi askerlerin
normalde kendilerini zdeletirdikleri doutan ve kazanlm kiilik zelliklerini unutma
ve kiiliklerini aarak ayn; bir hedefe ynelik ve kiisel olandan daha iyi ekilde
davrandklarn grmtk. Askerler iin geerli olan veliler iin de geerlidir, fakat burada
nemli bir fark vardr o da askeri eitimin amac insanlarn kendilerini belli ok zel
durumlarda ve belli insan snflaryla ilikili olarak unutmalarn salamakken manev/ruh
eitimin amac onlar hayatn her annda kendini dnmeyen insanlar yapmaktr. Bu
baka trl olamaz; nk btn olduumuz, istediimiz ve yaptmz, son tahlilde,
eyann Tabiatnn olduuna inandmz ekline baldr. G siyasetini makul ve sava
hakl gsteren Felsefe (siyasetilerin ve sava rtkanlarnn resm dini ne olursa olsun)
her zaman kanlmaz yardmclar olarak Herronvolk (Ar Irk) ve Yasasz ikinci snf rklar
kavramlarna sahip ulusal, rk ve ideolojik putperestlie ait, vahi derecede gereklerden
uzak kimi doktrinlere sahiptir.
Velilerin biyografileri manev/ruh eitimin sadece sava anlarnda deil her durumda ve
btn varlklarla ilikili olarak kiiliin almasn saladn gstermektedir. yle ki veli
dmanlarn sever veya, eer Budistse, dmanlarnn varln bile bilmez, ister insan
olsun isterse insan alt, btn his sahibi varlklara ayn sevecenlik ve yansz iyi niyetle
yaklar. Tanrnn birletirici bilgisine ulaanlar seyirlerine ok farkl noktalardan
balamlardr. Biri erkektir, dieri kadn; biri doutan eylem adamdr, dieri dnr.
Hibiri ayn kiilik zelliini ve fiziksel yapy tamaz; hayatlar da birbirinden byk
oranda farkl madd, ahlak ve fikr evrelerde geer. Bununla beraber, veli olduklar,
kendilerini gklerdeki Babalar gibi mkemmel yapan birlik bilgisine sahip olduklar
kadaryla hepsi artc biimde benzerdir. Eylemleri bencil deildir ve devaml bir ekilde
nefs murakabe ierisindedirler; zira her an kim olduklarn ve evren ve onun lh
Kaynayla olan gerek ilikilerini bilirler. Basit ortalama insanlar iin kendilerini ok
farkl ruh hletleri, zlemler ve dncelerle zdeletirmi son derece karmak
kiiliklerden olumu bir alayn mensuplar diyebiliriz. Buna mukabil veliler ne
kararszdrlar ne de sahtekr kalplidirler; aksine, akl melekeleri ne denli byk olursa
olsun, yekpre ve byk oranda basit, sadedirler. Alayn eitlilii, tamah ve agzllk
yahut g ve hret arzusu gibi aalk hedeflere ve hatta daha asil olmakla beraber hl
ok beer ve bal bana hedefler olarak sanat, irfan ve bilime de deil beer olmaktan
ok yce bir hedefe yani insanolunun niha ereini, ezel Gerekliin bilgisini bilinli ve
srekli bir biimde arayan ruhlarn asl varl olan tek bir hedefe ynelie yer vermitir.
Pali metinlerinden birinde Brahman Drona hakknda ok nemli bir fkra vardr. Bir aacn
dibinde oturur hlde grd Kutlu Kiiye sormu: Sen bir deva msn? Yce Kii cevap
vermi: Deilim. Gandharva msn? Deilim. Yaksha msn? Deilim. nsan
msn? nsan da deilim. Brahman onun ne olduunu soradururken Kutlu Kii cevap
vermi: Bu kt etkileri, bu zlemleri yok edemeseydim onlar beni deva, gandharva,
yaksha ( eit doa st varlk) veya bir insan olarak kiiletirirlerdi, o zaman
tamamyla yok olurdum. yleyse bil ki ben Budaym.
Burada unu belirtmekte fayda var; gerekten tek bir tanrya tapma kabiliyetinde
olanlarn hayatnn bir anlam vardr. Tektanrclk teoride baya kalabalklardan biri
tarafndan da anlalabilir. Ama uygulamaya gelince, Tanr hakkndaki nazar bilgiden onu
dolaysz bilie geince, sadakat ve gnl safl haricinde tektanrclk olamaz. Bilgi bilenin
durumuna gre bilendedir. Bilenin birden fazla ruh hletinde olduu zaman dolaysz
tecrbeyle bildii evren politeistir. Budha mutlak ilh Gereklikle ilgili herhangi bir
aklama yapmay reddetti. Btn szedecei benliini tamamen yokeden ve tek bir
hedefi olan kiiye ulaan tecrbenin ismi olan nirvana hakkndayd. Dierleri bu ayn
tecrbeye Brahmanla, elHakla, ikin ve akn Uluhiyetle birlik adn vermilerdir. Buda
bu konuda kat eylemselcilerin tutumunu srdrerek Budizmin olduu kadar dier dinlerin
ilahiyatlar tarafndan da bu tecrbenin objesi ve (dn hlinde bilen, bilinen ve bilgi
bir olduu iin) ayn zamanda sjesi ve cevheri olarak kabul edilen metafiziksel varlktan
deil sadece ruh tecrbeden szedecektir.
nsan ayrm yeteneini yitirdiinde, iradesi saysz erekler peinden her yana dolanr
durur. Ayrm yeteneinden yoksun olanlar kutsal metindeki lafzlar alntlayabilir; ama
gerekte onun i gerekliini reddediyorlardr. Dnyev arzularla doludurlar ve cennet
mkafatlarnn zlemini ekerler. Gzel konuma ekilleri kullanrlar, zenle dnlm
kurallar retirler. Gya bunlar kendilerini uygulayanlara haz ve g vereceklerdir. Ama
gerekte insanlar yeniden doua zincirleyen Karma yasasndan baka birey
anlamazlar.
Ayrm yetenekleri bu ekilde alnm olanlar zevk ve gce derinden bal hle gelirler.
Ve sonunda iradenin insann Tanrya ulamasn salayan tek hedefe ynelik
younlamay gelitirmekten uzaklarlar.
Bhagavad Gita
Kltrl ve zihinsel olarak aktif kimseler arasnda evliya tezkireleri artk ok rabet
grmeyen bir edebiyat trdr. Bu hi de artc deildir. Bu kimselerin doymaz bir
yenilik, eitlilik ve elence itihalar vardr. Fakat veliler her ne kadar meslekleri
buyurucu olsa da ve meslek faaliyetleri ne olursa olsun zihinlerini devaml bir surette
tek bir konuyla, ilh Gereklik ve kendilerini ve evrelerindekileri bu Gerekliin birletirici
bilgisine ulatracak aralarla megul ederler. Eylemlerine gelince: Bunlar en az
dnceleri kadar yekpredir; zira artlar ne olursa olsun kendilerini dnmeden, sabrla
ve bitmez tkenmez bir sevgiyle hareket ederler. Bu durumda bu erkek ve kadnlarn
hayat hikayelerinin neden okunmad gayet ak biimde grlr. William Law hakknda
bireyler bilen iyi eitimli bir kiiye karlk onun yine bir ada olan Boswellin hayatn
okuyan iki veya yz kii vardr. Neden? nk, gerekten lmle peneleene kadar,
Johnson kendisini ok eitli kiiliklerin en byleyici olanlarna kaptrm; te yandan
Law, ok stn yeteneklerine ramen neredeyse gln derecede sade ve doru fikirli,
iten birisi olarak yaamt. Baya kalabalklar, kalabalklar hakknda okumay tercih
eder. te bu nedenledir ki epik, drama ve roman listelerinin btnnde gerekten
tanrmerkezci velilerin temsillerini grmek neredeyse hi mmkn olmuyor.
Ey dostum, onu yaarken zle, yaarken bil, yaarken anla; zira kurtulu hayatta
sakldr.
Eer zincirlerin yaarken krlmazsa, lmde kurtulu umudu neye yarar?
Ruhun Onunla birlik olmas bo bir ryadr; nk o bedenden ayrlmtr;
Eer o imdi bulunursa, sonra da bulunur;
Bulunmazsa, lm ehrinde oturmaya gitmekten baka bir ey yapamayz.
Kabir
Gne suretindeki bu ekil (The Rule of Perfection kitabnn ilk basksnn kapana
konulmutur) Tanrnn iradesini temsil eder. Burada gne iersine konulan yzler ilh
iradede yaayan ruhlarn temsil eder. Bu yzler bu ilh iradenin derecesini gsteren
ortak merkezli daire hlinde dzenlenmitir. lk veya en dtaki derece aktif hayata ait
ruhlara iaret ederken, ikinci tefekkr hayatnn, ncs ise ycelik hayatnn ruhlarn
gstermektedir. lk dairenin dnda aktif hayata iaret eden kerpeten ve eki gibi aletler
vardr. Fakat ikinci dairenin etrafna hibirey koymadk, bu yolla byle bir tefekkr
hayatnda kiinin herhangi baka bir dnce veya uygulama olmakszn sadece Tanrnn
iradesinin rehberliine uymas gerektiini vurgularz. Aletler yer zerindedir ve da dnk
ilerin kendi ilerinde karanlkla dolu olduu kadar glgedir. Ancak bu aletlere amellerin
Tanrnn iradesiyle aydnlatabileceini ve klandrlabileceini gstermek zere gne
dokundurulmutur.
lh iradenin ilk dairedeki yzler zerinde ok az parlamaktadr; ikinci
dairelerdekinde ok daha fazla ve son olarak nc ve en i dairedekiler de tamamyla
parlaktr. lkinin zellikleri en ak biimde grlrken; ikincisinin daha az, ncsnn
ise yok denecek kadar az grlr. Bu ilk derecedeki ruhlarn kendilerine ok dkn; ikinci
derecedekilerin kendilerine daha az Tanrya daha ok dkn olduklarn ve nc
derecedekilerin de kendilerinde neredeyse bir hi ve iradesinde yok olduklar Tanr da
herey olduklarn im eder. Btn bu yzler gzlerini Tanrnn iradesine dikmilerdir.
Canfieldli Benet
Velinin bireyler ve hatta toplumlar zerinde tamamyla zorlayc olmayan ve dolaysyla
faydal etkisini icra etmesi, zihnini Tanr fikrinin igal etmesi ve varln kiiliinin
doutan ve kazanlm eleriyle zdeletirmemesine baldr. Yahut, daha ak olmak
gerekirse, ilh Gerekliin kendini ltfunun ve gcnn mecra olarak kullanaca ekilde
kiiliini, benliini yoketmek sayesinde gerekleir bu etki. Yayorum, fakat ben deilim
yaayan; iimde ezel Logos olan sa yayor. Veli iin geerli olan bu durum, Avatar
veya Tanrnn mcessem hli iin a fortiori (daha ziyade) geerli olmaldr. Eer, bir veli
olduu kadaryla, Aziz Paul ben deil idiyse o zaman sa da kesinlikle ben deil idi;
birok Liberal kilise adamlarnn imdilerde yapt gibi sann kiiliine tapnmadan
szetmek glnlkten baka birey deildir. Zira, hi phesiz sa hepimiz gibi bir kiilie
sahip olmaya razyd, gerekte icra ettii etkiyi asla icra etmeyecekti ve kimsenin aklna
onu ilh tecessm olarak grmek ve onu Logosla zdeletirmek gelmeyecekti. Onun sa
olarak dnlegelmesi; benliinin tesine gemi olmas ve kiisel olandan ziyade doa
st bir hayatn, sayesinde dnyaya akt bedensel ve zihinsel bir kanal hline
gelmesinden kaynaklanyordu.
Tanrnn birletirici bilgisine ulaan nefisler, Canfieldli Benetin deyimiyle, kendilerinde
hibirey, Tanrda hereydirler. Bu kaybolan benlikten bir ksm arta kalr, zira bir
dereceye kadar, varlklarn doutan gelen psikofiziksel zelliklerle, sonradan kazanlm
dnce veya duygu alkanlyla, sosyal evrede geerli kimi detler veya
zmlenmemi nyarglarla zdeletirir. Hz. sa Tanrnn iradesiyle neredeyse tamamen
btnleti; fakat buna ramen, benliin kimi elerini korumutur. Ne dereceye kadar
kiisel olandan te, ilh Bendeille zdelemi bir Benin bulunduu hakknda,
mevcut kantlara dayanarak, yargda bulunmak zordur. Mesel, Hz.sa lh Gereklii
tecrbesini ve bu tecrbeden yapt iten karmlar ada Yahud evrelerinde geerli
vahye ait byleyici kavramlar asndan m yorumlamt? Kimi sekin alimler dnyann
mukadder sonu doktrininin onun retisinin ekirdei olduunu ne srmektedirler. Ayn
ekilde sekin dierleri de bunun ona ilk ncilin (Matta, Markos ve Luka) yazarlarnca
atfedildiini ve Hz.sann kendisinin tecrbesini ve teolojik dnn yerel olarak
rabet gren fikirlerle zdeletirmediini savunmaktadrlar. Hangi taraf hakl acaba?
Tanr bilir. Eldeki kantlar dier birounda olduu gibi bu konuda da kesin ve net bir
cevap vermek iin yeterli deildir.
Btn bunlarn ahlak neticesi aktr. Elde mevcut biyografik belgeler say ve nitelik
asndan Hz.sann arta kalan kiiliinin gerekten neye benzediini bilmemizi mmkn
klmamaktadr. Fakat, nciller bize Hz.sa olan Ben hakknda ok az ey sylyorsa da,
lml insandaki ak varl rencilerinin kendisini Mesih olarak adlandrmasnn ve onu
ezel Logosla zdeletirmesinin sebebi olan ilh Bendeil hakknda, hikayeler ve
sylevler hlinde, karmsal olarak ok ey syleyerek bu akl kapatrlar.
Bir velinin veya avatarn biyografisi sadece zgl bir insan hayatnn iinde bulunduu
artlarda Benin ilh Bendeil e yer amak iin yok edilmesi yollarna k tuttuu
kadaryla deerlidir. lk ncilin yazarlar byle bir biyografi yazmay tercih
etmemilerdi; ne var ki hi bir metinsel eletiri yahut basit phe bunu varedemez. Son
yzyl ierisinde belgelerin ierdiklerinden daha ok tanklk tekil etmesini salamak iin
olaanst derecede bir enerji sarfedilmitir. lk ncil yazarnn biyografi yazmna ilgi
duymaylar teessf edilecek bir olay olsa da ve Paul ve Johnun teolojilerine kar
yneltilen itirazlar ne olursa olsun, gdlerinin temelde doru olduuna phe yoktur.
Herbiri kendi slubuyla tarihsel Benden ziyade Mesihin ezel Bendeillii hakknda
yazm; kiisel olmaktan te olduu iin btn kiilerin katlabilecei Hz.sann
hayatndaki eyi vurgulamlardr. (Kiiliin doas gerei bir kii dierinin paras
olamaz. Kiilik kiilikten ya az ya da daha ok olan bireyi ierebilir veya bunun tarafndan
ierilebilir; bir kiilii asla ieremez yahut bunun tarafndan ierilemez)
Tanrnn insan suretine girmesi doktrini Ezel Hikmetin belli bal tarihsel yorumlarnn
ounda Hinduizm, Mahayana Budizmi, Hiristiyanlk ve Peygamberi ezel Logosla
zdeletiren Sufilerin Mslmanlnda bulunabilir.
yilik azald,
Ktlk artt zaman,
Kendime bir beden bulurum
Her ada geri gelirim.
Kutlular kurtulua erdirmek,
Gnahkarlarn gnahn yoketmek,
Doruluu tesis etmek iin.
imin ve kutlu doumunun
Mahiyetini bilen kii
Yeniden domaz,
Bu bedeni terkettiinde;
Doruca Bana gelir.
Korkudan
Nefsan arzulardan ve fkeden kaan
Sna ve koruna olan
Bende saklanr.
Varlmn ateinde yanarak temizlenen
Nicesi Bende kendine mesken bulur.
BhagavadGita
Sonra Kutlu kii konutu ve yle dedi: Vasetha, bil ki bir Tathagata zaman zaman
tamamyla aydnlanm biri, kutlu ve deerli, bilgelik ve iyilikle dolu, lemlerin bilgisine
sahip, hatadan uzak olmayan lmllere benzersiz bir rehber, ilahlarn ve insanlarn
retmeni olan biri, bir Kutlu Buda olarak dnyaya gelir. Bu evreni sanki onu yzyze
gryormu gibi batan sona bilir. Hakikat hem lafzyla hem zyle, kkeni ve gelimesi
ve tamamlanmas asndan aklar. Tm safl ve mkemmelliiyle yce bir hayat
bildirir.
Tevigga Sutta
Krina Brahmann, Gautama Buda da Mahayanistlerin Dharmakaya, Zt, Akl, btn
varln ilh Kayna diye isimlendirdiklerinin bir tecessmdr. Hristiyanlarn Uluhiyetin
insan eklinde tecessm doktrini sadece tek bir Avatar olduu ve olabileceini kabul
etmesi asndan Hindistan ve Uzak Doudakinden ayrlr.
Yaptklarmz byk oranda ne dndmze baldr; eer yaptmz ey kt ise
dncekalplarmzn madd, zihinsel veya manev gereklie ulamak iin yetersiz
olduunu varsaymak iin elimizde iyi bir tecrb neden var demektir. Hristiyanlar sadece
tek bir Avatar olduuna inandklar iin, Hristiyan tarihi Hinduizm ve Budizm tarihinden
daha ok ve kanl mcadelelere, mezhepleraras savalara, zulmlere ve din deitirmeye
ynelik emperyalizme tank olmutur. Egemen devletlerin ve hkmdarlarnn yar tanrsal
olduunu ileri sren gln ve putperest doktrinler Doulu halklar, Batllardan hi de
aa kalmayacak biimde siyasal savalara itmitir; bununla birlikte zamann tek bir
annda zel bir vahye yahut dini bir kurumun yar tanrsallna inanmadklar iin Doulu
haklar, Hristiyan leminde ok sk yaanan, din uruna toplu olarak lme olgusundan
dikkat ekici biimde uzak kalmlardr. Bu adan kamu ahlaknn dzeyi Batda Douda
olduundan daha dkken, istisna kutsallk ve bireysel ahlak dzeyleri de, mevcut
bilgilerden kartlabildii kadaryla, daha yksek saylmazd. Eer aa meyveleriyle
tannyorsa, o hlde Hristiyanln Ezel Hikmetin normundan ayrlmas felsef olarak hakl
gsterilemeyecektir.
Logos sonsuzluktan zamana, bedensel biimini ald varlklarn zamandan karak
sonsuzlua gemelerine yardmc olmak iin geer. Avatarn tarih sahnesinde tarihin
snrlamalarn aabilecei vastalar gstermesi gerekte ilh gcn ve inayetin bir kanal
sfatyla bu vastalarn kendisi olmas nedeniyledir. Drdnc ncilin yazar Kelimenin
bedene brndn iddia eder; fakat bir baka pasajda bedenin hibir faydas olmadn
ekler. Tabi ki bu kendi bana bir faydas olmad, fakat ikin ve akn Ruhla birlik hline
gelmeye yarad anlamnda alnmaldr. Bu balamda Budizmin gelimesine de gz
atmak olduka ilgin olacaktr. R .E. Johnston Buddhist Chinasnda yle yazar:
Mahayana din ve mistik tasvirler biiminde evrensel olan ifade ederken Hinayana
kendini tarihsel olgunun hakimiyetinden kurtaramaz
Sekin bir oryantalist olan Ananda K.Coomaraswamynin deyimiyle Mahayana mridi
aynen Krinaya ibadet edenin Vaishnac metinlerde Krina Lilann bir tarih deil insann
kalbinde sonsuza kadar yaylan bir sre olduu eklinde uyarlmas gibi tarihsel
vakalarn din nemi olmad hususunda uyarlr (Tabi burada eklememiz gereken bir
ey var; bunlar insanlarn, sayesinde benlikten ve dnyev dzenden kurtulabilecekleri
uzak veya yakn, siyas, ahlak veya manev vastalar gsterdikleri yahut kendileri
bunlar oluturduklar zaman nemlidirler.)
Batdaki, mistikler Hristiyanl tarihsel vakalara (ya da, daha ak olmak gerekirse,
ada kaytlarla mteakip karm ve tasavvurlarn farkl dnemlerde tarihsel vaka olarak
kabul edilen karmlarna) olan talihsiz kleliinden kurtarma yolunda bir para
ilerlemilerdir. Eckhart, Tauler ve Ruysbroeck, Boehme, William Law ve Kuveykrlarn
yazlarndan, hikyeleri olduu veya sonralar birisinin olduunu dnd gibi tarihe
deil nsann kalbinde sonsuza kadar yaylan srelere atfta bulunan ruhanlemi ve
evrenselletirilmi bir Hristiyanlk karmak mmkn olacakt. Ne var ki mistiklerin etkisi
Batda kkl bir Mahayanac devrim gerekletirecek kadar gl deildi. Hristiyanlk,
onlara ramen, Ezel Hikmetin zerinin, zamanla kaytl sadece faydal vastalar deil,
doal olarak kutsal ve gerekte ilh hedefler olarak da grlen olaylar ve eylerle
taparcasna ar bir meguliyetle rtlm olduu bir din olarak kalmtr. Dahas tarih
alannda yzyllarn gemesiyle elde edilen gelimeler, ok arszca, sanki tarihin bir
parasym gibi grlmtr. Bu Protestanlarn ve sonralar Rasyonalist mnakaaclarn
ellerine gl bir silah veren bir yntemdi. Hkim Mesihin sertlii gereinden fazla
vurgulandnda erkek ve kadnlarn ilh merhameti yeni bir biimde, efaatlarn
efaats olan Meryem Ana tasvirinin nemi artm olarak ortaya kmas sonucuyla,
kiiletirme ihtiyacn duyduklar gereini kabul etmek ne kadar akllca olur? Nitekim
zamanla Gklerin Kraliesinin ok korku telkin edici olduu hissedildiinde ilh merhamet
gene bu sayede efaatlarn efaats olan Aziz Josehpin gsterisiz kiiliinde
kiiletirildi. Budist tapnclar da tamamyla ayn ekilde tarihsel Sakyamuninin, nefse
hakimiyet, onun ayrmnda olma ve onu ldrmenin kurtuluun balca yolu olduu
zerindeki sraryla, ok sert ve ok akl olduunu hissetmilerdi. Sonu Sakyamuninin de
alam olduu sevgi ve merhametin Amida ve Maitreya dnyev kariyerlerin uzak
gemi veya uzak gelecekte yerleik olmas hasebiyle tarihten tamamen karlm ilh
karakterler gibi Budalarda kiiletirilmesiydi. Burada Mahayanac ilahiyatlarn szn
ettii Buda ve Bodhisattualarn sayca okluu onlarn evrenin douuyla ilgili
nazariyelerinin okluuyla eittir. Onlara gre zamann balangc yoktur ve her biri
mmkn olan her trden his sahibi varlklar destekleyen saysz evren doar, geliir,
zayflar ve lr; bu evrim hlinde srer gider, t ki btn dnyalardaki her uur sahibi
varln zamann dnda Ezel Zta veya Budala ulat niha, alglanamayacak
derecede uzak btnlemeye kadar. Budizmin bu kozmolojik arka plannn modern gk
bilimin dnya tasviriyle de ilikileri vardr. zellikle de Dr. Weiszackerin gezegenlerin
oluumuyla ilgili olarak yaknlarda yaymlanan teorisindeki versiyonuyla. Eer
Dr.Weiszackerin hipotezi doruysa bir gezegen sisteminin retimi her yldzn hayatnda
normal bir evre olmal. Sadece bizim galaksi sistemimizde, krk milyar yldz vardr;
galaksimizin tesinde de belirsiz sayda dier galaksiler. Eer inanmaktan baka
seeneimiz olmad gibi, bilinci yneten ilh yasalar btnyle gezegen ykl ve
muhtemelen hayat destekleyici evrende bir biimse, o zaman parlayan okluklar
zerinde Mahayanaclarn mesken tutmak istedii Ztn gnahlar balayc saysz
tecessmne kesinlikle yer vardr ve ayn zamanda buna ac verici ve mitsiz bir ihtiya
da vardr.
Kendi hesabma, grnmez Tanry bedende grnr olmaya ve insanlarla konumaya
sevkedenin, sadece cisman olarak sevmeye yetenekli insanlar, bedenini salkl bir
biimde sevmeye ve sonra da adm adm ilh aka iletmek olduunu dnyorum.
Aziz Bernard
Aziz Bernardn Mesihin cisman sevgisi doktrini Profesr Etienne Gilson tarafndan The
Mystical Theology of St. Bernard adl kitabnda takdire deer biimde zetlenmitir.
Komularn sosyal cisman sevgisine yaylm olan benlik bilgisi ikinci defa, bizim
kurtuluumuz iin Aclarn nsan olmas nedeniyle merhamet timsali olan Mesihin cisman
sevgisine yaylr. O zaman buras Cistercian* mistisizminle Mesihin grnr hldeki
insanl zerinde tefekkrle igal edilen yerdir. Bu bir balangtan baka birey deildir,
ama mutlak mnda gerekli bir balang Tabi ki muhabbet temelde ruhandir ve bu
trden bir sevgi onun ilk anndan baka birey olamaz. Onu ihtiyatla nasl kullanacamz
ve ona sadece alacak birey olarak dayanmamz gerektiini bilmedike duyumlarla
evrili kalr. Bu nedenle Bernard kendini ifade ederken sadece kendi tecrbesinin
retilerini yazyordu; zira dnmnn balangcnda bu hisli sevgiye kendini ok
kaptrdn; sonra onun tesine gemesi gerektiini dndn gene ondan
reniyoruz. Tabi bu onu unutmak anlamna gelmiyordu; aksine bu sevgiye akl ve ruh
olann cisman olan at gibi onu aan bakasn eklemek anlamna geliyordu. Bununla
birlikte bu balang zaten bir zirvedir.
Mesihe olan bu duyarl sevgi Aziz Bernard tarafndan her zaman, nisbeten ikinci
dereceden bir dzenin sevgisi olarak takdim edildi. Bunun nedeni hiss niteliinden
bakas deildir, zira muhabbetin salt ruhan bir z vardr. nsan ruhu ruhan gleri
vastasyla, kendisi salt ruh olan bir Tanryla dorudan birlik hline gelebilmelidir. Dahas
hull insanolunun gnahnn sonularndan biri saylmaldr; yle ki Mesihin Kiiliine
olan sevgi, bir vaka olarak, olmamas gereken ilk gnahn tarihiyle sarlmtr. Aziz
Bernard dier yerlerde daha da ileri giderek bu sevginin tek bana ayakta
duramayacan ve kendi syleyiiyle bilim olarak adlandrd eyle desteklenmesi
gerektiini belirtir. nnde en ateli ballklarn bile, akla dayanan bir teolojiyle ittifak
etmedii ve onun tarafndan yneltilmedii zaman, iine dtkleri sapknlklarn birok
rnei vard.
Gnahlarn keffaretiyle ilgili olarak ilh hulle alanm birok inanlmaz ve karlkl
olarak uyumaz teori akla dayanan bir teolojinin ayrlmaz unsurlar saylabilir mi?
Mesel Yahudilere Mektupun yazar, Athanasius ve Augustine, Anselm ve Luther, Calvin
ve Grotius tarafndan yorumland ekliyle bu kavramlarn tarihine gz atan bir kimsenin
bu soruya olumlu bir cevap verebileceini sanmyorum. Mevcut balamda, dikkati tarihin
ac olaylarndan en acsna ekmek yeterli olacaktr. ncillerin Mesihine gre hukukular
Gklerin Krallndan zenginler dnda dier snflardan daha uzak, Gereklie kar
onulmaz derecede duyarsz gibi grnyorlard. Ne var ki Hristiyan ilahiyat, zellikle de
Bat kiliselerininki, Yahudi ve Roma ekilciliine dalm zihinlerin bir rnyd. Birok
durumda Avatarla ve tanr merkezci veliyle ilgili dolaysz sezgiler filozoflarca deil nazar
avukatlar ve hukukular tarafndan rasyonel bir ekilde sistemletirildi. Abbot John
Chapmann isimlendirdii ekliyle Mistisizm ve Hristiyanl uzlatrma (sadece
birletirme deil) problemi neden ar derecede zor olsun? Sadece ve sadece Katolik ve
Protestan dnnn byk ounluu Mesihin Eyann gerek Doasn anlamaktan
aciz olarak nitelendirdii avukatlar tarafndan gerekletirildii iin Abbot (Chapman
burada aka Abbot Marmiona atfta bulunuyor) Aziz Johnun Hristiyanl emmi bir
sngere benzediini syler. Onu tamamen skabilirsiniz, geriye tamamyla mistik teori
(baka deyile saf Ezel Hikmet) kalr. Yaklak onbe sene Aziz Johndan nefret ettim ve
onu bir Budist olarak adlandrdm. Aziz Teresay ok seviyor ve onu tekrar tekrar
okuyordum. O ilk planda bir Hristiyand, ancak ikincil olarak bir mistikti. Sonra duayla ilgili
olduu kadaryla onbe ylma yazk ettiimi anladm.
imdi Mesihin u iki sznn mnsn kavrayn.
Biri, hikimse benim araclm olmadan Babaya ulaamaz. Dieri ise hikimse
Babann sevketmesi olmadan bana gelemez; yani, Salt ve Mkemmel iyi olan Babamn
itmesi ve sevketmesi olmadan hayatm stlenemez ve beni takip edemez. Aziz Paul
Babadan yle sz eder mkemmel olan geldiinde noksan olan kaybolacaktr
Theologia Germanica
Baka bir deyile Babayla zdelemeden nce Mesihi taklit etmek gereklidir; ayrca
mcessem Uluhiyetin dnyevi hareketlerini taklit fikrinin zihinlere girmesi iin insan
ruhuyla Ruh olan Tanr arasnda temel bir zdelik ve beraberlik olmaldr. Hristiyan
ilahiyatlar tanrlamann mmkn oluundan bahsederlerse de ilh Gereklik ve insan
ruhu arasnda z bakmndan bir zdelik olduunu reddederler. Vedantada ve Mahayana
Budizminde ve ayrca Sufiler arasnda insan ruhu ve Ruh ayn cevherden ibaret saylr;
Atman Brahmandr; sen de usun.
Aydnlanm olmad zaman Budalar alalde varlklardan baka birey deildir;
aydnlanma olduu zaman ise alalde varlklar Budalara dnr.
Hui Neng
Bylece her insan benimseme yoluyla bir Avatar olabilir, fakat yardm grmeden kendi
abalaryla deil. Ona ilh inayet tarafndan yol gsterilmesi ve yardm edilmesi
gereklidir. Kadn ve erkeklere bu ekilde yol gsterilebilir ve yardm edilebilir; Ulhiyet
Eyann ilh doasnca izilen yolda, yani sevgiyle, benlii ldrmekle ve btnsel, tek
hedefe ynelik uyanklkla kurtulua ve aydnla kavumak zorunda olan alalde bir varlk
suretini alabilir. Bu ekilde aydnlanan Avatar bakalarna da aydnlanmann yolunu
gsterebilir ve onlarn bilkuvve (gizil g olarak) olduklar ey hline gelmelerini
salayabilir. Tel quen Luimme enfin lternit le change. Ve tabi ki bizi kendimize
dntren sonsuzluk bedensel lmden sonra salt devamllk tecrbesi deildir. O
zaman, zaman ve madde dnyas ierisinde ayn veya benzer bir bilgi olmadka sonsuz
Gerekliin tecrbesi olmayacaktr. Avatar, kuralla ve rnekle bu dntrc bilginin
mmkn olduunu, btn uur sahibi varlklarn ona arldn ve er ya da ge, u ya da
bu ekilde btn hereyin sonunda ona varacan retir.
4
Dnyadaki Tanr
SEN USUN: Btn hereyde Tek olan gr iteki ve dtaki Tanr, Ruh vastasyla
Gereklie ulama yolu mevcuttur; gene dnyada ve dnya yoluyla Gereklie ulalabilir.
Niha eree dierlerini dta brakarak bu yollardan biriyle ulalp ulalamayaca
phelidir. lh Kaynaa ulatran nc, en iyi ve en etin yol e zamanl olarak
alglayan ve alglanandadr.
Akl Budadan baka birey deildir, Buda da uur sahibi varlktan. Akl uur sahibi bir
varlk suretini aldnda eksilme yaamaz; Buda olduunda da, kendine hibirey
eklemez.
HuangPo
Btn yaratklar, nmunelerinde olduu gibi ezel olarak ilh zde mevcutturlar. lh
maksada uyduklar kadaryla btn varlklar, yaratlmadan nce, Tanrnn zyle birdiler.
(Tanr zamana sonsuzlukta olan karr) Ezel olarak, btn yaratklar Tanrda
Tanrdrlar... Tanrda olduklar kadaryla ayn hayat, ayn z, ayn g, ayn Birdirler ve
baka hibir ey deildirler.
Suso
Tanrnn sureti temelde ve kiisel olarak btn insanlarda bulunur. Her biri ona btn,
tam ve blnmemi ekilde ve btnyle tek olarak sahiptir. Bu adan hepimiz Tanrnn
sureti ve bizde hayatmzn kayna olan ezel surette biriz ve ikin olarak birleiiz.
Yaratlm zmz ve hayatmz ezel sebepleriyle ilgili olarak aracsz biimde ona
baldr.
Ruysbroeck
Basit cevheri asndan, eit olarak heryerde bulunan Tanr, tehir asndan akll olan
yaratklarda akl sahibi olmayanlardakinden, iyi olanlarda ise kt olanlardakinden daha
farkl bulunur. O akl sahibi olmayan yaratklarda onlar tarafndan kavranamayacak
ekildedir; fakat akl sahibi olanlarca bilgi sayesinde idrak edilebilir; bununla beraber o
ayrca iyi olanlarca sevgi yoluyla kavranabilir.
Aziz Bernard
nsan ne zaman salt idrak hlindedir? Ben cevap vereyim, bir eyin dierinden ayr
olduunu grd zaman Peki bir insan ne zaman salt idrakn zerindedir? Size unu
syleyebilirim: Btn hereyde Herey olan grd zaman salt idrakn zerinde
durmaktadr.
Eckhart
Drt tr Dhyana (manev disiplin) vardr. Bunlar nedir? lki cahillerin uygulad Dhyana,
ikincisi anlamnn tetkikine adanan Dhyana, ncs objesiyle Ayniyet Dhyanas;
drdncs de Tathagatalarn (Budalar) Dhyanas.
Cahillerin uygulad Dhyanayla ne ifade edilmek isteniyor? Buna kendilerini Sravaka ve
Pratyekabuddhalarn (Hinayana okulunun i dnrleri ve mnzev Budalar)
disiplinlerinde ifade eden Yogiler tarafndan bavurulur. Benlik cevheri olmadn,
bedenin fan, kirli ve ac dolu bir glge ve iskelet karm olduunu gren bunlar,
tamamyla yle ve baka trl olamayaca dnlen kavramlara yaprlar ve onlardan
balayarak basamak basamak hibir dncenin olmad araya kadar ilerlerler. Bu
cahiller tarafndan uygulanan Dhyana olarak adlandrlr.
O hlde mnnn tetkikine hasredilmi Dhyana nedir? Bu eyann bensizlii, bireysellik
ve genelliin tesine, felsefeciler tarafndan ileri srlen kendilik bakas her kii
gibi grlerin isbat edilemezliinin tesine geerek Bodhisattvaln eitli ynlerinin
mnsn tetkik etmek ve izlemek iin ilerleyenlerce uygulanr. te bu mnnn tetkikine
hasredilmi Dhyanadr.
Objesi olarak Tathataya (Zt) sahip Dhyana nedir? Yogin, benliksizliin iki biiminin
ayrlmasnn salt tasavvur olduunu ve kendine yer olarak setii Ztn gerekliinde
hibir ayrm olmadn grnce, buna objesiyle zdelie sahip Dhyana diyorum.
Tathagata Dhyanas nedir? Tathagatalk basamana kan ve yce irfan sayesinde
ulalan kendini idrakin ayrc zelliini tekil eden l mutlulukta mesken tutan Yogin,
kendini btn varlklar iin kavranamaz ileri baarmaya hasrettiinde, buna Tathagata
Dhyanas diyorum.
Lankavatara Sutra
Zenin takipileri duyu ve dnce dnyalarnn tesine geemediklerinde btn ileri ve
hareketleri hibir nem tamaz. Fakat duyu ve dnceler yokedildiinde Kll Akla
giden btn yollar tkanr, o zaman hibir giri mmkn olmaz. Asl Akl duyu ve
dncelerin ilemesiyle tannmaldr; fakat onlara ait olmad gibi onlardan bamsz da
deildir. Grlerinizi duyu ve dncelerinizin zerine bina etmeyin, anlaynz duyu ve
dnceleriniz zerine temellendirmeyin; fakat ayn zamanda Akl duyu ve
dncelerinizin uzanda aramayn, Gereklie duyu ve dncelerinizi reddederek
ulamaya almayn. Onlara ne bal ne de onlardan bamsz olduunuzda snrsz
zgrl tadacak, aydnlanma tahtna kurulacaksnz.
HuangPo
Atomlardan canl varlklarn en gelimiine ve son akllarn en ykseine kadar her
bireysel varlk, Ren Gunonun deyimiyle, ezel Uluhiyetin bir nn ayn Uluhiyetin
yaratc enerjisinin ayrmlam, yaratk kabilinden sudurlaryla karlat bir nokta olarak
dnlebilir. Mahluk, mahluk olarak, varlnn ilh Kaynann mahiyetini kavrayacak
zekadan yoksun olmas asndan Tanrdan ok uzak olabilir. Fakat ezel z asndan
mahlk mahlukiyetin ve ezel Uluhiyetin buluma noktas olarak lh Gerekliin
btnyle ve ezel olarak hazr bulunduu sonsuz sayda noktalardan birisidir. Bu nedenle
akl sahibi varlklar ilh Kaynan birlik bilgisine ulaabilir; akl sahibi olmayan cansz
varlklar ise kendi cisman ekilleri ierisinde Tanrnn mevcudiyetinin doluluunu akl
sahibi varlklara bildirebilir. airin veya ressamn tabiattaki ilh olanla ilgili gr, ibadet
edenlerin ayinler, sembol veya imgelerdeki ilh varl hissetmeleri Bunlar btnyle
znel deildir. Doru, bu alglar herkes tarafndan alnamaz, zira bilgi bir varlk ilevidir;
fakat bilinen ey bilenin deiebilen niteliinden ve doasndan bamszdr. airin veya
ressamn grd ve bizim iin kaydetmeye alt ey, doru trden melekelere sahip
herhangi biri tarafndan kavranmay bekler durumda, gerekten oradadr. Ayn ekilde,
ilh Kaynak imgede veya trensel objede de tamamyla hazrdr. nan ve ballk
inanann zihnini nndeki belli trden madde parasyla keime noktasnda Uluhiyetin
uasn alglamaya hazrlar. Bu gibi semboller, tapnlmak suretiyle, tesadfen, belli bir
g alannn merkezleri olurlar. Kutsal yerler nnde kuaklarca diz km ve kenlerin
zlemleri, duygular ve tasavvurlar, sanki, ruhsal dzlemde srp giden bir girdap
olutururlar. yle ki imge kendisine tapnanlarca yanstlan ikincil modun bir ilh hayat
yannda btn dier canl ve cansz varlklarla mtereken ilh Kaynakla ilikisi sebebiyle
sahip olduu birincil bir ilh hayat yaar. Ayincilerin ve suretperestlerin din tecrbeleri
tamamyla samimi ve nesnel olabilir; fakat bu her zaman zorunlu olarak Tanrnn veya
Uluhiyetin bir tecrbesi deildir. Bu gemi ve imdiki tapnclarn zihinlerinin yaratt ve
ikinciel nesnellik olarak adlandrlabilecek bir durumda ona uygun zihinlerce kavranmay
bekler hlde asl bulunan trensel objeye yanstlan bir g alannn tecrbesi olabilir ve
ou durumda da byledir. Bu tr bir tecrbenin ne denli arzu edilir olduu dier blmde
tartlacaktr. Burada btn sylenilmesi gereken, putkrclarn ayinler ve sembollerle
ilgili olarak onlarn bir takm hayvanlar ve talarla yaplan anlamsz trenlerden baka
birey olmad eklindeki dncesinin olduka haksz olduudur.
iler hl kararsz ne yaplacak diye
Bir aziz mi yoksa bir domuz yala m yapsam iyi olur?
Tartmadan sonra karar verdim azize
Resmettiim Loyola kavutu byk bir ne
Btn ok kat Protestan hicivciler Tanrnn domuz yalanda, teaml hlini alm kutsal
tasvirdekinden daha az bulunmadn unutuyorlar. Ta kaldr beni bulacaksn sann
Oxyrhinchus Logiasnn* en iyi bilineni olan odunu yar ben oradaym teyid eder. Bu
szn ve onunla birlikte Brahmanizmin Sen usununun hakikatn kavrayanlar
tamamyla kurtulurlar.
Sravaka (harfi harfine iiten, Mahayana Budistlerince Hinayana okulunun i
dnrlerine verilen isim) Akln, zatnda olma sfatyla, bir basama, illiyeti olmadn
kavrayamaz. Kendini sebepte disipline ederek sonuca ular ve birok kainat devri
boyunca Boluun sabadhisinde (tefekkrnde) kalr. Sravaka, her ne kadar bu ekilde
aydnlanmsa da, doru yolda deildir. Boddhisattvann bak asndan bu, cehennem
azabndan elem ekme gibi bireydir. Sravaka kendini Bolua gmmtr ve sessiz
tefekkrnden nasl kacan bilmez, zira Buda doasnn kendisi hakknda hibir bilgisi
yoktur.
Mo Tsu
Aydnlanma tamamlandnda bir Boddhisattva eyann kaytlarndan kurtulmutur, fakat
eyadan kurtulmaya almaz. Samsaradan (olu dnyas) nefret etmez, Nirvanay da
sevmez, Mkemmel Aydnlanma ldadnda bu ne kayt altna girme ne de kurtulutur.
Prunabuddhasutra
Yerin dokunuu Yerin oluna her zaman hayat verici olmutur, fizik tesi Bilgiyi
aradnda bile. Fiziktesi olann btn doluluu ierisinde gerekten sadece ayaklarmz
fiziksel olana salamca bastmzda ulaabilecei ki onun zirvelerine her zaman
ulaabiliriz bile sylenebilir. Upaniad, her ne zaman evrende tecell eden Yce Zt
tasvir etse Yer Onun ayakldr der.
Sri Aurobindo
Onun zirvelerine her zaman ulaabiliriz Hl balk iinde yryenlerimiz iin bu ifadede
olduka ironik bir iaret vardr. Bununla birlikte, zirveler ve dolulukla ilgili en belirsiz
bilginin nda bile yazarn ne demek istediini anlarz. Kiinin yalnz kendi ierisinde
Tanrnn Kralln bulmas onu akllar, eya ve canl varlklardan oluan d dnyada
bulmaktan daha kolaydr. Daha kolaydr, nk iteki zirveler kendilerini, darda bulunan
gr alanlarndan soyutlanmaya hazr olanlara gsterirler. Bu soyutlanma acl ve incitici
bir sre olmakla beraber, sayesinde manev hayatn doluluunu ve zirvelerini
bilebildiimiz ierme srecinden daha az yorucudur. teki zirveler zerinde dlayc bir
younlama olduu yerde, ayartmalardan ve zihinsel elmelerden uzak durulur, genel bir
inkr ve bastrma szkonusu olur. Fakat ama hereyde ikin olarak Tanry bilmek ite
olduu kadar d dnyada da ilh Kayna idrak etmek ise ayartmalardan ve zihinsel
elmelerden kanlmamal ilerlemeye yardmc olmasn salamaldr; da dnk eylemler
bastrlmamal, onlar kutsal ayin kabilinden olacak ekilde dntrmelidir. Riyazet daha
ok ie iler ve tesirli hle gelir; devaml bir uyanklk hli ve dnce, duygu ve davran
dzeylerinde bir sanatnn sezgi ve beenisi gibi bireye ihtiya vardr.
Mahayana ve zellikle de Zen Budizminde, kendisi iin samsara ve nirvanann, zaman
ve sonsuzluun bir ve ayn olduu bir insann psikolojisinin en iyi anlatmn buluruz. Uzak
Dou Budizmi belki de herhangi bir baka dinden daha sistematik olarak, ruhta ve
tesinde olduu kadar dnyada ve tesinde de btn doluluu ve doruu ierisinde
manev bilgiye ulatran yolu retir. Bu balamda, in ve Japonyann manzara
ressamlnn temelde Taoizm ve Zen Budizmi tarafndan esinlenen din bir sanat
olduunu; te yandan bunun ve tabiat perestlik iirlerinin Hristiyanln kte olduu
srada gelien ve Hristiyan ideallerinden hi ilham almayan almsa bile ok az olan
sekler sanatlar olduu gereine iaret etmeliyiz.
Kr, sar, dilsiz!
Hayal gcnzn eriebilecei noktann sonsuz derecede tesinde!
Seccho bu satrlarda sizin iin hereyi grmediklerinizle birlikte grdklerinizi,
iitmediklerinizle birlikte iittiklerinizi, konuamadklarnzla birlikte konutuklarnz
sprp temizlemitir. Btn bunlar tamamyla atlr ve siz kr, sar ve dilsiz hayatna
ularsnz. Burada btn tasavvurlarnza, dncelerinize ve hesaplarnza bir defada ve
tamamyla son verilir; artk onlarn hibir yarar yoktur. Bu Zenin bulunduu; her biri
sanatsz ve tepkisiz ynyle gerek krle, sarla ve dilsizlie sahip olduumuz en
yksek noktadr.
Gklerin stnde ve gklerin altnda!
Ne kadar gln, ne kadar cesaret krc!
Seccho burada bir eliyle kaldrrken dier eliyle indirmeye alyor. Bana neyi gln
bulduunu, neyi cesaret krc grdn syleyin. Dilsizin sonu itibariyle dilsiz, sarn
sar olmamas gln; hi kr olmayann hereye ramen kr, sar olmayann da sar
olmas ise cesaret krcdr.
LiLou mparator Huangn saltanatnda yaamt. Yz admlk mesafeden ince bir sa
telinin ucunu grebildii sylenir. Gr olaanstyd. Birgn mparator Huang Chih
Nehri zerinde gezintiye kmt. ok deerli bir mcevherini suya drd ve Liden onu
karmasn istedi. Fakat o bunu baaramad. mparator Chinkoudan onu aramasn
istedi; o da onu bulamad. Daha sonra Hsiongwangdan onu almasn istedi, o da onu
buldu ve imparatora getirdi. Dolaysyla,
Hsiangwang suyun altna inerken, mcevher btn parlaklyla ldar;
Fakat Lilou suya atladnda, dalgalar ge kadar kar.
Bu yksek alanlara ulatmzda Lilounun gzleri bile gerek rengi ayrmaktan aciz
kalr.
Shihkvang gizli melodiyi nasl tanyabiliyor?
Shihkuang, Chou hanedan zamannda Chiang eyaletindeki Chin kentinden Ching
kuangn oluydu. Dier ismi Tzuyehti. Be sesi ve alt notay doru olarak ayrabiliyordu.
Hatta tepelerin ardnda kavga eden karncalarn sesini bile iitebiliyordu. Chin ve Chu
savatayken, Shihkuang sadece kopuzunun tellerine hafife dokunarak arpmann
kesinlikle Chunun aleyhinde olacan syleyebiliyordu. Seccho, onun olaanst
sezgilerine ramen, gizli melodiyi tanyamadn syler. Hereye ramen, hi sar
olmayan gerekten sardr. Seccho yle der: Ben ne bir Lilou ne de Shihkuang
olacam; zira
u hayatla hangisi karlatrabilir? Pencerenin nnde oturur,
Mevsimler gelip getike yapraklarn dn, ieklerin asn seyrederim.
Kii bu alg dzeyine ulatnda grmek grmemektir, iitmek iitmemek, t vermek
vermemek. Kii aken yer, yorgunken uyur. Brakn yapraklar dsn, iekler istedikleri
gibi asn. Yapraklar dnce bilirim ki mevsim sonbahardr; iekler atnda ilkbahar.
Seccho nnzdeki hereyi sprdkten sonra bir geit aar; yle der:
Anlyormusun yoksa hayr m?
Deliksiz, demir bir ubuk!
O sizin iin yapabileceinin hepsini yapt; artk tkenmi durumda sadece dnp size bu
deliksiz demir ubuu vermeye gc yetiyor. Bu ok nemli bir ifadedir. Bak ve kendi
gzlerinle gr! Eer durursan, iareti sonsuza kadar karrsn. Yengo (bu erhin yazar)
maiyetini kaldrd ve dedi, Gryor musun? Sonra sandalyesine vurdu ve sordu
Duyuyor musun? O sandalyesinden inerek yle dedi Herhangi bir ey hakknda
konuuldu mu?
Deliksiz demir bir ubuun nemi tam olarak nedir? Bilmiyor gibi yapmayacam. Zen
duyum tesindekine ulamas iin zihni uyarma yolu olarak her zaman anlamsz eylerde
younlamt; belki de bu ekilde ubuun anlam tam olarak anlamszlnda ve bizim bu
anlamszla kar gsterdiimiz endie ve aknlkta bulunmaktadr.
lh Hikmet kkte mutlak Brahman; gvdede mutlak Yanlsama, iekte btn Dnya,
mevyede ise mutlak zgrlktr.
Tantra Tattva
Sravakalar ve Pratyekabudalar Bodhisattvann retisinin sekizinci basamana
ulatklarnda zihinsel dinginliin mutluluuyla kendilerinden yle geerler ki grnr
dnyann Akldan baka birey olmadnn farkna varamazlar. Onlar hl bireyselleme
alannn iindedirler; anlaylar henz saf deildir. Dier taraftan Boddhisattvalar
gnllerindeki hereyi kuatan sevgiden kaynaklanan asl yeminlerine sadktrlar. Onlar
(olu dnyasndan ayr bir hl olarak) Nirvanaya girmezler, grnr dnyann Akln
kendisinin tecellisinden baka birey olmadn bilirler.
Lankavatara Sutradan zetlenmi
Bilinli bir varlk hareketle ne anlatlmak istendiini bilir;
Kendilerine bilin verilmeyenlere ise bu anlalmaz gelir.
Eer zihninizi dingin tutarken kendinizi megul ederseniz
Kazandnz hareketsiz olan bilinci olmayanlara ait olandr.
Gerekten hareketsiz olan arzuluyorsanz,
Hareketsiz olan hareket edenin iindedir,
Bu hareketsiz olan da gerekten hareketsizdir.
Bilincin olmad yerde Budalk ekirdei de yoktur.
Hareketsiz olann zelliklerinin ne kadar eitli olduunu gr
Ve ilk gerekliin hareketsiz olduunu bil.
Sadece bu gereklie ulald zaman
Ztn gerek ileyii anlalr.
Hui Neng
Hareketsiz ilk hareket ettirici (muharrik) ile ilgili bu ifadeler Aristonun ifadelerini hatrlatr.
Fakat Aristo ile Ezel Hikmetin byk din geleneklerdeki yorumcular arasnda byk bir
farkllk szkonusudur: Aristo temelde kozmolojiyle ilgilenirken, Ezel Hikmetin yorumcular
olan felsefeciler kurtulu ve aydnlanmayla ilgilenmilerdir:
Aristo hareketsiz ilk muharriki, dardan ve kuramsal olarak bilmekle yetinirken Ezel
Hikmetin yorumcularnn gayesi onu dorudan, onunla bir olarak bilmek ve bylece
gerekte hareketsiz Bir olmakt. Bu birletirici bilgi zirvelerdeki veya doluluktaki yahut da
ayn anda hem zirvelerde hem de doluluktaki bilgi olabilir. Yalnzca ruhun zirvelerindeki
manev bilgi Mahayana Budizmince yetersiz olmas sfatyla reddediliyordu. Ayn ekilde
Hristiyan geleneindeki Kuvaytizmin reddine de Tefekkr ve eylem adl blmde
deinilecektir. Bu arada, onyedinci yzyl Avrupasnda ok sert tartmalar douran
problemin Budistlerde ok daha nceki bir devirde ortaya ktn saptamak olduka
ilgintir. Fakat Katolik Avrupada Molinos, Mme Guyan ve Fnelon zerindeki mcadelenin
neticesi esas itibariyle mistisizmin Avrupada en az iki asr ortadan kaybolmas olurken,
Asyada her iki taraf da farkllklar kabullenecek derecede hogrlyd. Hinayana
maneviyat iteki zirveleri kefe devam ederken Mahayanac stadlar Arhat idealini deil
Bodhisattva lksn ele aldlar ve hem doluluunda hem de zirvelerinde manev bilgi
yolunu gsterdiler. Aada bir onsekizinci yzyl Zen velisinin Zen idealini kavrayanlarn
iinde bulunduu durumu anlatt iirsel bir ifade vardr.
Paralar iindeki btnle birlikte bulunup,
Gidip dnerek, sonsuza kadar hareketsiz kalrlar.
Dncelerde yatan dnce olmayan kavrayarak,
Btn eylemlerinde Hakikatn sesini iitirler.
Tefekkr g ne kadar snrszdr!
Drtkatl Hikmetin ay ne kadar saydamdr!
Hakikat kendini ezel dinginliinde ortaya serdiinde,
Bu gerek yeryz Safln Hnnap Tarlasdr,
Bu beden de Budann bedenidir.
Hakuin
nsan Doasnn erei ne yiyecek, ne iecek, ne giyinme, ne rahat, ne de Tanrnn
dland baka bir eydir. Hounuza gitsin ya da gitmesin, bilin veya bilmeyin, ftrat
gizlice Tanrnn bulunabilecei yollar arar, bulur ve ortaya karmaya urar.
Eckhart
Tanrda olmak sfatyla herhangi bir pire kendileri olmak sfatyla en byk meleklerden
bile daha stndr.
Eckhart
teki varlm eyay yaratk deil Tanr vergisi olarak grr. Fakat en iteki varlma
gre onlar Tanr vergisi deil btnlk kokar.
Eckhart
Domuzlar pelit yerler, fakat ne onlara hayat veren gnei, ne sayesinde beslendikleri
gn etkisini, ne de onlarn geldii aa kkn dnrler
Thomas Treherne
Dnyann nimetlerinden faydalanmanz her sabah Gkte uyanana; kendinizi Babanzn
saraynda grene; gklere, yere ve havaya gksel hazlar olarak bakana ve btn bunlara
sanki Melekler arasndaymsnz gibi byk bir sayg duyana kadar tam deildir. Bir kraln
gelininin bile kocasnn odasnda sizinkiler gibi haz kaynaklar yoktur.
Irmaklar damarlarnzda akana, gklerle rtlp yldzlarla talanana ve kendinizi btn
dnyann tek mirass ve her biri en az sizin kadar tek miraslar olan baka insanlar da
onun iinde olduundan bundan da tede grene kadar dnyadan tam anlamyla lezzet
alamazsnz.
Ruhunuz btn dnyayla dolana; yldzlar mcevherleriniz olana; btn alardaki Tanr
yollarna kendi yrdnz yol ve masanz kadar aina olana; dnyann yapld glgeli
hilii yakndan tanyana; dier insanlar kendi arzularnzla eit bir susuzlukla
mutluluklarn isteyecek derecede sevene; herkese kar iyi olmaktan byk haz duyana
kadar dnyadan lezzet alamazsnz. Onu kendi zel mlknzden daha ok hissedene,
yarm kredeki ihtiam ve gzellikleri dnerek orada evinizden daha ok bulunana; ne
kadar ge yaratldnz ve dnyaya geliinizin ne muhteem olduunu hatrlayana ve
ihtiam saraynzdan bu sabah yaplm olmasndan daha ok zevk alana kadar bunu
yapamazsnz.
Dahas, dnyadan haz almann gzelliini sevene, bakalarnn da ondan haz almasn
arzu edene ve bunun iin alana ve yine insanlarn yoldan kmasndan onlar
hatalarndan sorumlu olmaktansa cehennem alevleri ierisinde yanmay tercih edecek
ekilde irenmedike dnyann lezzetini tam olarak alamazsnz.
Dnya, Sonsuz Gzelliin bir aynasdr, ne var ki kimse onu grmez. O Rabbin
Tapnadr, ama hi kimse ona sayg duymaz. O Ik ve Bar blgesidir, nsanlar oraya
can atmaz. O Tanrnn Cennetidir. O insan iin oraya dtkten sonra ncekinden daha
ok anlam ifade eder. O meleklerin mekn ve Cennetin Kapsdr. Yakup ryasndan
kurtulduu zaman, yle dedi; Tanr burada ve ben onu bilmedim. Bu ne korkun bir yer!
Bu Tanrnn Evinden ve Cennetin Kapsndan baka birey deil.
Thomas Traherne
Manev bilginin zirvelerine ve doluluuna ulatran yollar tartmaya devam etmeden
nce kendilerine hereyde Biri grme melekesi verilip kendi ilerinde onu alglamak iin
aba gstermeyenlerin tecrbesinden szedelim. Bu konuyla ilgili olarak Buckn Cosmic
Consciousnessinde olduka fazla ilgin malzeme bulunabilir. Burada btn sylenmesi
gereken byle bir kozmik bilincin bulunabilecei ve Katolik ilahiyatlarn isimlendirdii
ekliyle karlksz bir inayetin doasnda olduudur. Kii lmcl bir gnah hlindeyken
(ifa verme veya olaylar nceden bilme gc gibi) karlksz bir inayet grebilir, ama bu
kurtulu iin ne gereklidir ne de yeterli. Buck tarafndan tanmland ekliyle kozmik
bilincin ani klar sadece bilginin i zirvesine ve d doluluuna ulama dorultusunda
gsterilen daha ileri kiisel gayretlere allmadk davetlerdir. Birok durumda bu davet
kabul grmez; Tanr vergisi istirak bir hazla dllendirilir, onun gelii nostaljik olarak
hatrlanr ve eer alc bir airse o zaman Byronun Childe Haroldun harika bir
parasnda, Wordsworthun Tintern Abbeny ve The Preludede yazd gibi airane bir
ekilde yazya dklr. Bu konularda hi kimsenin bir dier kimse zerinde belirleyici
yargy ama ihtimali yoktur; fakat en azndan, biyografik tanklklara dayanarak, gerek
Byronun gerekse Wordsworthun tanmladklar tecelliler hakknda ciddi birey yaptklarn
varsaymak iin hibir sebep olmad gibi, bu tecellilerin kendi balarna onlarn
karakterlerini dntrecek kadar etkili olduklarn gsteren hibir kant da yoktur. De
Suincey ve Keats ile Haydonun tanklk ettikleri muazzam benlikilik Wordsworthta
hayatnn sonuna kadar kalm grnmektedir. Nitekim Byron da artc ve traji-komik bir
ekilde btn hereyde Bir olan grdkten sonra da nceden olduu Byron gibi kald.
Bu balamda Wordsworthu dier bir byk tabiat a ve edebiyat olan Aziz
Bernardla karlatrmak ilgin olacaktr. lki brakn tabiat retmeniniz olsun der ve
devam eder
Bahar korusundan gelen bir drt
Size insan
Kt ve iyi hakknda
Btn bilgilerden daha ok ey syleyecektir.
Aziz Bernard ta benzer bir vurguyla konuur.
Din ilimler ve Kitab- Mukaddes hakknda bildiklerimi ormanlarda ve tarlalarda
rendim. Kayn ve mee aalarndan baka retmenim yoktu.
Bir baka mektubunda da yle syler:
Grm geirmi bir adama kulak verin: Ormanlarda kitaplarda olduundan daha ok
ey reneceksiniz. Aalar ve talar size bir stadn azndan renebileceinizden daha
ok ey retecektir.
fadelerin benzer olduu grlyor; fakat i farkllklar daha derindir. Augustinenin diliyle,
sadece Tanrdan holanlmal, yarattklar ise bu bilgiye ulamann vastalar olarak,
akla, efkatle, merakla ve n yargsz bir deerlendirmeyle kullanlmaldr. Btn dier
edeb Tabiat-perestler gibi Wordsworth da mahluklarn manev hedeflere ulama
vastalar olarak kullanlmasndan ok ki bu kullanm daha sonra da greceimiz gibi
kiinin nefis terbiyesini salar onlardan haz alnmasn vazeder. Bernarda gre ise
mtekabilleri bu nefs terbiyesini aktif olarak uygulamamakta ve Tabiat, bir retmen
olarak sevilip batac edilse bile, sanki Tanrymcasna sevilmekte ve sadece Ona
ulatran bir yol olarak kullanlmamaktadr. ieklerin ve tabiat manzaralarnn gzellii
sadece birisinin krlarda bir bulut gibi yalnz dolarken zevk almas, aydan sonra
ktphanedeki kanepenin zerine tek bana ve dnceli biimde uzanrken ho bir
ekilde hatrlamas iin deildir. Tepki biraz daha gayretli ve amal olmaldr. Ey
kardelerim der eski bir Budist yazar
ite burada aa kkleri, urada da bo yerler; dnn, tefekkr edin
Tabi ki hakikat dnyann onu hakkedenlerin olduudur; zira, Philonun deyimiyle,
insan kendini evrenin yaratcsna layk klamasa bile, kendini evrene layk klmaya
almaldr. Kendini insan olmaktan evrenin doas hline dntrmeli ve tabir caizse
kk bir evren olmaldr.
Zira kendilerini ya (dnyay sevmeyerek ve kendini hor grerek) yaratclarna; ya da daha
az meakkatli olarak (disiplin altna alnmam insan kiiliinin ok katl karmaasna
dzen ve bir birlik ls getirmek suretiyle) evrene layk klarak dnyay hak etmeyenler
iin dnya manev adan, ok tehlikeli bir yerdir.
Nirvana ve Samsarann bir olmas evrenin mahiyetiyle ilgili bir olgudur; fakat bu
maneviyatta ok ilerlemi kimselerden bakalar tarafndan tam olarak kavranamaz ve
dorudan tecrbe edilemez. Baya titiz ve slah olunmam insanlarn bu hakikat
kulaktan dolma olarak kabul etmeleri ve uygulamada ona uygun davranmalar felaketten
baka birey deildir. Antinomianismin kederli hikyesi bizi hereyin Tanr, Tanrnn da
herey olduu eklindeki salt akl ve tam olarak kavranmam teorinin kadn ve erkeklerce
pratik uygulamalarnn yaplmas sonucu olacaklar hususunda uyarmak iin hazrdr.
Neredeyse antinomianism manzaras kadar zc olan bir baka olay da kutsal ayin
kabilinden yaamak iin ellerinden geleni yapan, fakat gerekte bunun zerine oturduu
temelle dorudan ainal olmayan iyi vatandalarn ciddi biimde saygn geni kapsaml
hayatlaryla ilgilidir. Dr. Oman, The Natural and the Supernatural adl kitabnda, Fan
olanla bark olma ezel ve ebed olann ilhamdr; yine Science, Religion and the
Futureda Canon Ravenn tabiat ve ilah inayet, bilim ve din arasnda hibir antitez
bulunmayan ve gerekte bilim adam ve ilahiyatnn dnyalarnn bir ve ayn grlmesi
gerektii bir teolojinin ilkelerini aklad iin Dr. Oman alkladn grrz. Btn
bunlar Taoizm, Zen Budizm ve Aziz Augustinein Ama et Fac quod visi ve Peder
Lallemeantn tanrmerkezci dnrlere dnyaya kmalarn ve orada yaamalarn, zira
dnyaya faydal olann sadece onlarn eylemleri olduunu vazetmesi gibi Hristiyan
retileriyle tam bir uyum iindedir. Ne Dr. Omann ne de Canon Ravenn zerinde ak
olduu nokta tabiat ve ilah inayetin, samsara ve nirvanann, srekli yokolu ve
sonsuzluun sadece belli artlar yerine getiren kiiler iin gerekten ve tecrb olarak bir
olduudur. Fani dnyada Fac quod visfakat sadece btn benliinizle Tanry ve evrenizi
kendiniz gibi sevme sanatn (ki bu son derece gtr) rendiiniz zaman. Bu dersi
renmediiniz zaman kendine ne tabiat ne de ilah ltfu anlamak iin hi zaman
ayrmayan ahlak kanun takayydatna muhalif bir ayrks insan veya bir sulu yahut
saygn bir geni kapsaml hayat sahibi olacaksnz. nciller insann, sayesinde dnyada
sanki evindeymiesine yaama hakkn kazand sre hakknda mkemmel derecede
aktr: Benliini tam anlamyla yok etmeli, tam ve mutlak bir riyazete girmelidir. Hz.
sann kendisi de hayatnn bir dnemine sadece zihinsel deil bedensel bir ile ierisine
girmitir. Krk gnlk orucunun ve kiisel tecrbesinden karld ak olan, kimi
eytanlarn dua ettii kadar oru ta tutan kimseler dndakilerce kovulamayaca
ifadesinin kayd vardr. (Mucizeler ve bedensel ile hakkndaki bilgisi dolaysz tecrbeye
dayanan Cur dArs iddetli bedensel ileyle kimi istekleri bildiren dualara bazen
olaanst ekillerde cevap alma gc arasnda yakn bir iliki olduu zerinde srar
etmektedir) Ferisler Hz. say ayplyorlard, nk o vergi tahsildarlar ve gnahkarlarla
birlikte yeyip iiyor, onlarla arkadalk yapyordu; onlar bu ak biimde dnyev
peygamberin bir zaman Baptist Johnun bedensel ilelerine kar ktn ve devaml
surette vazettii ruh ileyi uyguladn gzard ediyorlard veya bunun farknda
deillerdi. Hz. sann hayat modeli, hayat Zen Budistleri arasnda ok rabet gren
Oxherding Pictures da tasvir edilen ideal bilgininkine benzerdir. Islah olunmam nefsi
sembolize eden vahi kz yakalanr, yn deitirilir, sonra evcilletirilir ve zamanla
rengi siyahtan beyaza dntrlr. Islah o kadar ileri gider ki bir zaman kz tamamyla
kaybolur, yle ki geriye Akl, Zt, Kayna sembozile eden dolunaydan baka
resmedilecek birey kalmaz. Fakat bu son basamak deildir. Sonunda, srtma kznn
srtna binmi olduu hlde dnyaya geri dner. imdi sevdii, aknn objesiyle
zdeleecek derecede ok sevdii iin istediini yapabilir; zira istedii Eyann Tabiatnn
gereidir. Ayyalarla ve kasaplarla arkadalk ettii grlr; o ve onlar hep birlikte
Budaya dnr. Ona gre fan olanla mutlak barklk ve bu barklk yoluyla sonsuz
olana ulama szkonusudur. Fakat zayf, basit, slah olmam insanlar iin sonsuz olanla
tek barklk; martlm arzular, rm olunan ve zevk alnan elencelere aittir. Bu gibi
insanlara fanilikle sonsuzluun ayn olduunu sylemek ve hemen ardndan bu ifadeyi
amamak lmcl bir hatadr; zira uygulamada bunlar ancak bir veliye ayn gelirler;
hayatnn balangcnda fanilik ve sonsuzluk, tabiat ve ilah ltuf tamamyla farkl ve hibir
ekilde uzlaamazm gibi davranan hi kimsenin kutsalla ulat grlmemitir. Her
zaman olduu gibi maneviyat yolu cehennem ukurlar zerindeki bak srt gibidir. Bir
tarafta salt inkar ve ka tehlikesi, dier tarafta ise sadece ara veya sembol olarak
kullanlmas gereken eylerin salt kabul ve ylece kullanm tehlikesi szkonusudur.
Oxherding Pctures in sonuncusundaki manzum aklama yledir.
Niha snrlarn bile tesine geen bir geit vardr,
Bu sayede o alt varlk alanna geri dner.
Artk btn dnyevi meseleler bir Budist iidir,
Her nereye giderse g evi sayar.
Bir mcevher gibi amurda bile gze arpar
Saf altn gibi ocak iinde bile ldar
Sonu olmayan (doum ve lm) yol (u) boyunca kendine yeterli olarak yrr.
Her hlkarda sakin ve bamsz olarak hareket eder.
nsann niha hedefine ulamasn salayacak yollar Riyazet ve Kutsal Kaytszlk
blmnde ayrntl olarak tanmlanacak ve gsterilecektir. Bununla birlikte bu blm
temelde iradenin disiplin altna alnmasyla ilgilidir. Fakat iradenin terbiyesi beraberinde
ayn derecede tam olarak bilincin de disiplin altna alnmasn bulundurmaldr. Sadece
kalbin deil ayn zamanda duyularn ve mdrikeninde, ani veya bir baka biimde
dnm gereklidir. imdi Yunanllarn isimlendirdii ekliyle bu metanoia ya da bu
btnsel ve kkl zihinsel deiim den ksaca sz edeceiz.
Bu konu en sistemli olarak Ezel Hikmetin Hind ve Uzak Dou formulasyonlarnda
ilenmitir. Tavsiye edilen kiisel ztla Brahmanla zde Zt, bireysel benlik ile Buda
dlyata ve Kll Akl arasnda bilinli bir ayrm ilemidir. Bu ayrmn sonucu bilincin u ya
da bu ekilde ani ve mkemmel bir deiimi ve benlik ilkesine algsal ve zihinsel
ballktan kurtulma olarak tanmlanabilecek unutma hlidir. Bu benliini unutma hli,
sanki, cisman zevkler arayan ortalama bir insann dikkatsizliiyle mfrit birinin kurtulu
iin duyduu iddetli arzu arasnda bir bak srt zerinde mevcuttur. Ona ulamak iin
kiinin ok dikkatli yrmesi ve onu srdrmek iin de, en youn uyanklk hlini sakin ve
nefsinden feragat hlindeki bir dinginlikle, ylmaz bir kararll ruhun yol gstericiliine
boyun emekle birletirmeyi renmelidir. Zihin benlii unutma hlini yakalamaya
altnda der Huang-Po bu onu dncenin zel bir objesi yapmaktr. Sadece
sukunetin ahitlii vardr; bu dnmenin tesine geer Baka bir deyile, bizler ayr ayr
bireyler olarak, onu dnmeye deil kendimizin onun tarafndan dnlmesini
salamaya almalyz. Ayn ekilde, Diamond Sutrada bir Bodhisattva, Zt kavrama
abasnda, benliin, bir kiinin, ayr bir varln veya bir cann dncesini srdrrse
onun artk bir Bodhisattva olmadn okuruz. Sf filozofu el-Gazal, zihinsel alak
gnlln ve yumuakln da gerekli olduunu vurgular. Eer fen (kabaca Zenin
benlii unutma veya mushinine tekabl eden bir terim) hlindeki kiiye nefsinden
feragat ettii dncesi gelirse bu bir eksikliktir. En st derece ve makam nefsini
horgrdn grmemesidir. Atman-Brahmann iteki zirvelerinde nefsi horgrmekten
istirak bir istina szkonusudur; bunun yannda sadece i zirvelerde deil, dnyada ve
tesinde uyanklk hlinde doluluu ierisindeki Tanr hakkndaki mutad bilgide de bir
baka ve daha kapsaml bir benliini unuttuunu unutmak vardr.
nsan gerek anlamda fakir olmal ve kendi mahluk iradesinden doduu zamanki kadar
bamsz olmaldr. te ben size ezel hakikat haykryorum. Tanrnn iradesini ifa etmek
istediiniz ve sonsuzlukla Tanry arzuladnz srece gerek anlamda fakir olamazsnz.
Hibirey istemeyen, hibirey bilmeyen ve hibirey arzulamayan kimse tek bana ruh
fakirlie sahiptir.
Eckhart
Mkemmel Yol hibir engel tanmaz,
Ancak bir takm tercihler yapmay reddettii zaman hari.
Sadece nefret ve sevgiden kurtulduunda kendini tam ve maskesiz olarak ortaya
koyar.
Gkler ve yer,
Bir incin onda biri kadar bir farkla ayrlr.
Onu gzlerinizin nnde grmek isterseniz,
Ne aleyhte ne de lehte sabit fikirli olmayn.
Sevmediinize kar sevdiinizi ileri srmek.
te zihnin rahatszl budur.
Yolun derin mns anlalmadnda
Zihin dinginlii bo yere bozulur.
D karklklarn ardna dme,
bolukta da oturma;
Eyann birliinde skun bul
te o zaman ikilik kendiliinden yok olur gider.
Hareketi durdurarak hareketsizlie kavumak istendiinde,
Bylece kazanlan hareketsizlik daima hareket hlindedir.
Byle bir ikilikte durduun srece, Birlii nasl kavrayabilirsin?
Birlik btnyle kavranamadnda,
Kayp iki ekilde devam eder:
D gereklii inkar onun teyidi,
Ve Boluun (Mutlak olann) teyidi onun inkardr.
Karmzdaki bo dnyada sregelen dnmler
Bilgisizlik nedeniyle gerek grlr.
Hakikatn peinde komaya alma,
Sadece fikir yrtmeyi brak.
ki (ey) Bir olan nedeniyle vardr;
Fakat sen bu Bire de balanma
Zihin tahrik edilmediinde
Onbin ey hibir aykrlk arzetmez...
Eer bir gz hi uykuya dalmyorsa,
Btn ryalar sona erer.
Eer Akl mutlakln srdrrse,
Onbin ey tek bir cevherden grnr.
zdeliin o derin gizemi kavrandnda
Birden d engelleri unutuveririz;
Onbin ey bir olarak grldnde
Kaynaa dneriz ve her zaman olduumuz yerde kalrz...
Hereyde Bir,
Birde herey
Sadece bunu kavradnsa
Artk mkemmel olmamaya zlme!
Akl ve her inanl zihin blnmedii
Ve her inanl zihin ve Akl bir btn olduu zaman
te orada kelimeler durur.
Zira ne gemie aittir, ne imdiye ne gelecee
The Third Patriarch of Zen
imdi yapyor olduunu yap, imdi katlandna katlan; btn bunlar kutlulukla yapmak
iin kalbinizden baka hi bir eyin deimesine gerek yok. Kutsallk bize Tanrnn emriyle
olanlar irade etmekte sakldr.
de Saussade
Onyedinci yzyl Fransznn kelimeleri bir yedinci yzyl inlisininkinden ok farkldr. Fakat
verdikleri t temelde benzerdir. Tanrnn iradesine uygunluk, boyun eme, Kutsal
Ruhun klavuzluuna uyma bunlar kelime olarak olmasa da uygulamada Mkemmel
Yola ryalar sona ersin ve Hakikat kendini ortaya karsn diye tercihleri ve fikir
gtmeyi reddetmek, gzleri ak tutmak bunlar kelime olarak olmasa da uygulamada
Mkemmel Yola uygunlukla ayndr.
Basit, zayf, slah olunmam insanlarn iskan ettii dnya ounlukla skc; (yleki
insanlar zihinlerini her trl yapay elencelerle onun farknda olmaktan uzak tutarlar,)
kimi zaman ksa ve youn bir biimde zevkli, olduka sk olarak da tatsz ve hatta ac
vericidir. Kendilerini kendi ruhlarnda olduu kadar dnyada da Tanry grme istidadna
ulatrarak onu hakedenler iin dnya ok farkl bir grnm tar.
Buday parlak ve lmsz bir hububatt; ne ekilmesi ne de biilmesi gerekiyordu.
Ezelden ebede kaldn zannediyordum. Yollardaki toz ve talar altn kadar deerliydi.
Kaplar ilk nce dnyann sonundayd. Yeil aalar bu kaplarn birinden ilk defa
grdmde kendimden getim; tatllklar ve allmadk gzellikleri kalbimin hzl hzl
arpmasna ve adeta vecd ile lgna dnmesine neden oldu, ok garip ve harika eylerdi.
nsanlar! u yal mahluklar ne saygn ve muhterem gzkyorlard! lmsz Melike!
Parlayan ve k saan melekler hlindeki gen erkekler ve hayat ve gzelliin garip
meleksi paralar olan kadnlar! Sokaklarda kouturan ve oynayan erkek ve ocuklar
hareketli mcevherlerdi. Onlarn doduklarn ve lmeleri gerektiini bilmiyordum. Fakat
herey uygun yerlerinde olduu ekliyle sonsuz olarak kalyordu. Sonsuzluk gn nda
tecelli ediyordu, hereyin arasnda sonsuz bir ey grnyordu; beklentimle konuuyor ve
arzularm tahrik ediyordu. ehir Cennet Bahesinde duruyor veya Gkte ina edilmi gibi
grnyordu. Caddeler, tapnak, insanlar ve onlarn elbiseleri, gm ve altn taklar hep
benimdi; parlayan gzleri, ak tenleri ve krmz yzleri de yle. Gkler benimdi, gne,
ay ve yldzlar da benim, btn dnya da; ve ben sadece onun seyircisi ve ondan zevk
alan biri... Keza byk bir hzla bozulan ve dnyann kirli aletlerini renen biri. imdi ise
rendiklerimi unutup yeniden sanki bir ocuk gibi oluyorum, bylece Tanrnn Krallna
girebilirim.
Thomas Traherne
Bu nedenle size daha saf ve manev bir baka fikir veriyorum: Gklerin Krallnda herey
hereyde, din herey bir ve herey bizimdir.
Eckhart
Tanrnn dnyada olduu doktrinin uygulamada nemli bir sonucu vardr. Tabiatn
kutsall ve insann onun anlayl ve yumuak bal bir ibirlikisi olmak yerine onun
efendisi olma dorultusundaki marur abalarnn gnahkarl ve budalal. nsan alt
canllar ve hatta cansz nesneleri beer hedeflerine ulamak iin gaddarca bask altna
almak yerine onlara sayg ve anlayla yaklamaldr insanolu.
Gney Okyanusunun hakimi Shu, Kuzey Okyanusunun ki Hu, Merkez hakimi ise Chaos idi.
Shu ve Hu devaml olarak kendilerine iyi davranan Chaosun lkesinde buluuyorlard. Bu
nezaketine nasl karlk verebilecekleri hususunda birbirine dantlar ve yle dediler:
Btn insanlarn grmek, iitmek, yemek ve nefes almak iin yedi delii var, halbuki bu
hkmdarn bir tane bile yok. En iyisi ona bunlar kazandralm. Bylece hergn ona bir
delik atlar. Yedi gnn sonunda Chaos ld.
Chuang Tzu
Bu incelikli ekilde mizah hikayede Chaos wu-wei denge hlindeki Tabiattr. Shu ve
Hu ise orak bozkrlar hububat tarlalarna dntrmekle Tabiat slah edeceini dnen
ve ller yaratan; marur bir ekilde Ge Hakimiyet iddia eden ve sonra uygarl
malup ettiinin farkna varan; dnyay akl ve demokrasi iin emin bir yer yapacak
evrensel okur-yazarlarn talebi olan gazete kad temini iin geni ormanlar kesen ve
toptan bir erozyonu, faist, komunist, kapitalist ve nasyonalist propagandann adi ve ucuz
dergilerini ve yayn organlarn douran megul insanlarn canl tasvirleridir. Ksaca, Shu
ve Hu Kanlmaz lerleme Dininin ballardr ve inanlar da Gksel Kralln sizin
dnzda ve gelecekte olduudur. Dier taraftan Chuang Tzu, btn dier iyi Taocular
gibi, insanolunun Ezel Hikmette ifade edilen niha hedefiyle uyum iinde, Tabiat kt
dnlm dnyev hedeflere kle hline dntrmek iin hibir arzu duymaz. Onun
arzusu btn insanlarn psikolojik dzeyden manev dzeye kadar btn dzeylerde
Taoyu kavrayabilecei madde ve toplumsal artlar oluturmak iin Tabiatla ortak
almaktr.
Taocularn ve Uzak Dou Budistlerininkiyle karlatrldnda Hristiyanlarn Tabiata
kar tutumlar grlmemi derecede duyarsz ve ounlukla tam anlamyla baskc ve
iddetli olmutur. aretlerini Tekvindeki talihsiz bir ifadeden alan Katolik ahlakiyatlar
hayvanlar, insanlarn kendi amalar dorultusunda kullanma hakkna sahip olduu salt
eyalar olarak grmlerdir. Manzara resmetme sanat gibi Avrupadaki insanseverlik
hareketi de neredeyse tamamen din d bir konuydu. Uzak Douda ise her ikisi de
temelde dinydi.
Grekler hubrisi her zaman nemesisin* izleyeceine, eer ok ileri giderseniz tanrlarn
lml insanlar tarafndan gsterilen kstahl ho grmeyeceini hatrlatacak bir darbe
alacanza inanrlard. nsan ilikileri alannda ise modern akl hubris doktrinini anlar ve
onu temelde doru sayar. Kibrin yokolmasn isteriz ve ounlukla onun yokolduunu
grrz.
Kiinin hemcinsleri zerinde ar g sahibi olmas, ok zengin, ok acmasz ok hrsl
olmas btn bunlar cezay muciptir; nitekim uzun vadede cezann u ya da bu ekilde
beklendii gibi geldiini grrz. Fakat Grekler orada durmad. nk onlar Tabiat bir
ekilde ilh sayyorlard, ona sayg duyulmas gerektiini hissediyorlar ve Tabiata kar
saygszln intikam alc nemesis tarafndan cezalandrlacana inanyorlard. Perslilerin
Aeschylusu barbarlarn yenilgisinin mutlak, metafiziksel sebeplerini verir. Xerxers) iki
sularndan Atinallara kar ynelttikleri marur emperyalizm, Tabiat marurane
smrme eilimi dolay cezalandrld. O hemcinslerini ve Hellespontun karsna bir
kpr kurarak denizi kleletirmeye alt.
Atossa. O Hellespontu kydan kyya bir kpryle balad.
Dariusun Ruhu. Ne dersin, o geni Boaziini de zincirleyebilir miydi?
Atossa. O zaman bile, kimi tanrlar onun tasarmna yardm eder.
Dariusun Ruhu. Kimi g tanrlar dirayetini balasa daha iyi olur.
Bugn birinci emperyalizm eidini tanyor ve knyoruz; fakat oumuz ikinci tr
emperyalizmin varln ve hatta bunun mmknln bile gz ard ediyoruz. Bununla
birlikte Erewhonun yazar kesinlikle budala deildi, nitekim reklam ok yaplan Tabiatn
igali ne korkun bir fiyat dediimiz bugnlerde zikredilen eser her zaman olduundan
daha gncel gzkmektedir. Butler da Kanlmaz lerlemeyle ilgili olarak endielerini dile
getiren tek ondokuzuncu yzyl phecisi deildi. Ondan bir ya da birka kuak nce,
Alfred de Vigny de devrinin yeni teknolojik mucizesi buhar makinesi hakknda nl
ada Victor Hugonun alklar ve vglerinden ok daha farkl bir tonda yazyordu.
Sur le taurcau de fer, qui fume, sauffle et beugle,
Lhomme est mont trop tt. Nul ne connait encor
Quels orages en lui porte ce rude aveugle
Et le gai voyageur lui livre son trsor
Ayn iirde biraz sonra ekler:
Tour se sons dit: Allons, mais aucun neest le matre
Dun dragon mugissant quun savant a fait natre.
Nous nous sommes jous plus foit que nous tous.
Katliam ve ykmn br yakasna, geriye doru baktmzda Vignynin tamamyla hakl
olduunu grebiliriz. Victor Hugonun en amatal belii olduu bu en akrak
seyyahlardan hibiri bu ilk, komik kk Buharl Tencerenin kendilerini gtrd belirsiz
kavrama sahip deildi. Yahut ok ak bir kavramlar vard da, tamamyla yanl kt. Zira
onlar bu Buharl Tencerenin kendilerini byk bir hzla evrensel bara ve insanlarn
kardeliine srklediine inanyorlard; bu arada onlarn okuyabilmekten son derece
gurur duyduklar gazeteler, tren elli yldan daha az bir srede hayal var noktasna doru
grleyerek giderken, zgrlk ve akln ksa srede her yerde hakim olacann teminatn
veriyordu. Buharl Tencere imdi beyaz fosforlu ve iddetli patlayclarla ykl drt
motorlu bir bombardman uana dnmtr, zgr basn da her yerde reklmclarnn
bir bask grubu ya da hkmetin hizmetisidir. Ancak (artk enlikten ok uzak) seyyahlar,
anlalmaz kimi nedenlerle, hla Kanlmaz lerleme Dinine ki bu son tahlilde
(insanolunun btn tecrbelerine ramen) kiinin hibireye bireyler alaca midi ve
inancdr sk skya yapmtrlar. Greklerin her zaferin bir cretinin olmas gerektii ve
kimi zaferler iin denen fiyatn elde edilen faydann ok ok zerinde olduu gr ne
kadar isabetli ve gerekidir(!) Modern insan artk Tabiat herhangi bir ekilde ilh
grmyor ve kendini ona kar marur bir fatih ve zorba sfatyla devralma hususunda tam
anlamyla zgr hissetmiyor. Yeni teknolojik emperyalizmin ganimetleri muazzam
olmutur; fakat bu arada nemesis de bununla ilgili olarak takdirlerimizle birlikte
tenkidlerimizi de ifade etmemizle megul oldu. Mesela, New Yorktan Los Angelesa oniki
saatte yolculuk etme imkan insan rkna bombalarn dnn ve yangnlarn ac
vermesinden daha m ok zevk vermitir? Dnyadaki saadeti yahut iyilii kabaca lmek
iin henz bir metod kefedilmemitir. Ancak ak olan u ki, yeni teknolojik gelimelerden
yahut, Greklerin deyimiyle hubrisin tabiata kar ynelttii son eylemlerinden elde
edilen faydalar genellikle beraberinde zararlar tamaktadr. Bir taraftan kazanrken,
dier taraflardan kaybeder ve ancak birey karlnda birey alrz. Bu ayrntl alacak
verecek ilemlerinin erdem, mutluluk, Tanr ve insan sevgisinin anlay asndan bir
lerleme olup olmad kesin olarak saptayamayacamz bir eydir. lerleme gerekliinin
asla belirlenememesi nedeniyledir ki ondokuzuncu ve yirminci yzyllar onu din bir inan
meselesi yapmlardr. lerlemenin kanlmaz ve hatta gerek olup olmad sorusu Ezel
Hikmetin yorumcular iin birincil derecede nemli deildir. Onlar iin nemli olan kadn ve
erkeklerin Tanrnn birletirici bilgisine ulamalardr; toplumsal evre asndan kendilerini
ilgilendiren ise onun ilerleyicilii veya ilerlemeyicilii (ne anlama geliyorlarsa) deil,
bunun insanlar niha hedeflerine ilerleyilerinde ne kadar yardmc olduu veya onlara ne
derece engel olduudur.
5
Tanr (ve insan) Sevgisi
Sevmeyen, Tanry bilmez, nk Tanr sevgidir.
IV. John
Sevgiyle ona ulalabilir ve dokunulabilir, fakat dnceyle asla.
The Cloud Of Unknowing
Tanrnn birletirici bilgisine ulamak iin alan kimse ie ne kadar sevdiini
aratrmakla balasn. Zira sevgi zihnin itici gcdr; onu dnyann darsna eker ve
zirvelere ulatrr.
Aziz Byk Gregory
Tanrnn hikmetlerinin usturlab sevgidir
Celaleddin Rm
Tanrm, sakin davran!
Emirlerini kleletiren, grmek istemeyen
Bo ve zevk dkn insan brak kendi hline
Hissetmedii iin, gcn er ge hissedecektir
Shakespeare
Sevgi yanlmaz, hataszdr, zira btn hatalar sevgisizidir.
William Law
SADECE BLDMZ SEVERZ, sevmediimizi tam olarak asla bilemeyiz. Sevgi bir bilgi kipidir,
ayrca sevgi gerektii gibi yansz ve yeterince youn olduu zaman bilgi birletirici bilgi
hlini alr ve sonuta yanlmazlk nitelii kazanr. Yansz sevgi veya, daha ksaca, Tanr
(ve insan) sevgisi olmayan yerde sadece yanl kendini-sevme ve sonu olarak sadece
insann hem kendisiyle hem de kendi dndaki eyalar, canlar, zihinler, ruhlarla ilgili ksm
ve arpk bir bilgi vardr. Zevk dkn insan Tanrnn emirlerini kleletirir yani,
Tabiat kanunlarn ve ruhu kendi zlemlerine tbi klar. Sonu hissetmemesi ve
dolaysyla kendini bilgiden mahrum klmasdr. Bilgisizlii eninde sonunda gnlldr;
gremiyorsa bu grmek istememesi nedeniyledir. Byle bir bilgisizlik beraberinde
kanlmaz olarak olumsuz bir dl tar. Nemesis hubrisi takip eder; bu kimi zaman
sadece kendini gren insann (Macbeth, Othello, Lear) kendi ihtirasnn, sahiplik
duygusunun veya benlik davasnn kendisi iin hazrlad tuzaa dt zaman olduu
gibi gzalc biimde; kimi zamanda g, zenginlik ve hretin sonuna kadar srd fakat
ruhun ktlklerden arnmas ve aydnlanmaya kar gittike artan bir kaytszla ve
benlik ve bireyselliin boucu zindanndan, imdi veya gelecekte, kurtulma yeteneinin
gittike azalmasna ml olduu zamanki gibi daha az ak ekilde gerekleir. Tanrnn
emirlerini kleletiren insanlarn cezalandrld manev bilgisizliin ne denli muazzam
olabilecei Kardinal Richelieunun lm deindeki davranyla gsterilir. Ona refakat
eden papaz byk insana cann gelecek straba hazrlamas iin btn dmanlarn
affetmesi gerektiini tledi. Benim hi dmanm olmamtr ki dedi Kardinal uzun
yllar sren entrika, agzllk ve hrsn, siyas gcnn sadece Devlet erkann kurtar
forml kadar mutlaklatrd bir bilgisizliin itenliiyle. O da Napolyon gibi, fakat daha
farkl biimde, Tanrnn gcn hissediyordu zira sevgi duymay ve dolaysyla da kendi
nefsi veya bir baka ey hakkndaki btn hakikat bilmeyi reddetmiti.
Burada yeryznde, Tanr sevgisi, Tanr bilgisinden daha iyidir. te yandan aa eyleri
bilmek onlar sevmekten daha iyidir. Onlar bilerek bir anlamda onlar anlaymza
ykseltiriz, oysa onlar seversek onlara doru eilir, onlara hizmeti oluruz, tpk cimrinin
altnlarna kul kle olduu gibi.
Aziz Thomas Aquinas
Bu ifade, ilk bakta, kendinden ncekiyle uyumaz gzkmektedir. Fakat gerekte Aziz
Thomas sadece farkl sevgi ve bilgi trleri arasnda bir ayrm yapmaktadr. Tanry
sevmek-bilmek onu, sevgisiz, sadece ilahiyatla ilgili bir risaleyi okuma yoluyla bilmekten
daha iyidir. Dier taraftan altn kesinlikle cimrinin sevgi ya da daha ziyade tutkusuyla
deil ya bilimsel aratrmacnn onu bildii ekilde soyut olarak ya sanatnn madenle
alakal yansz sevgi-bilgisiyle ya da sarrafn eserini parasal deeri ya da ona sahip olmas
asndan deil srf gzel olduu iin seven-bilen seyircinin sevgi-bilgisiyle bilinmelidir.
Ayn ey btn yaratlm eyler, canlar, akllar iin de geerlidir. Onlar bencil bir ballk
ve agzllkle sevmek kt; bilgisel bir yanszlkla sevmek daha iyi; sevgisiz soyut bilgiyi
estetik haz veya sevgi yahut her ikisinin birleimi niteliine sahip gerek yansz sevgi-
bilgiyle tamamlamak ise en iyisidir.
Hakikatn kendisinden bir put yaparz; zira sevgiden yoksun hakikat Tanr deildir, olsa
olsa onun ne sevmemiz ne de tapnmamz gereken sureti veya heykelidir.
Pascal
Charity kelimesi modern ngilizcede bir tr filolojik tesadfle (bu belki de bir tesadften
ziyade insann bilgisizlie ve manev karanla ynelik derin arzusunun en anlalmaz
ifadelerinden biridir) almsgiving (ba) kelimesiyle eanlaml olagelmitir ve en yksek
ve ilah sevgi eidi anlamyla neredeyse hi kullanlmaz. Psikolojik ve manev kavramlarla
ilgili kelimelerimizin fakirlemesine bal olarak love (ak, sevgi) kelimesi de ek bir yk
almak zorunda kalmtr. Cerbezeli olarak Tanr sevgidir, komularmz da kendimiz
gibi sevmeliyiz diye tekrarlar dururuz; fakat sevgi maalesef ekranda iki ayr ayrnt
ekiminin delicesine arpt zaman olanlardan bir John Wollmann veya Peter Claverin
Kutsal Ruhu mabetleri olduu iin zenci klelerle ilgili olarak tasa duyduklar zaman
olanlara byk insan kalabalklarnn Sport-Palastta veya Kzl Meydanda barp ark
syleyerek bayrak salladklarnda olanlardan mnzev bir zahitin itenlikle yapt duada
kendini kaybettii zaman olanlara kadar herey iin kullanlmaktadr. Kelimelerdeki bu
karklk dnce karmaasna da yol amaktadr; ayrca bu sevgi meselesinde dnce
karmaas her iki dnyann da en iyisini elde etmeye kararl yani gerekte Hrs Putuna,
Sava lahna veya ehvet Putuna taparken Tanrya ibadet ettiini syleyen slah
olunmam ve blnm insan doasnn amacna hizmet eder.
Manev hayatn stadlar, sistematik olarak veya zdeyiler ve hikyeler hlinde, gerek
sevginin mahiyetini tanmlamlar ve onu daha aa sevgi trlerinden ayrmlardr. imdi
bunun temel zelliklerini srayla ele alalm. lk olarak sevgi yanszdr, hibir dl aramaz,
kendi yararna herhangi bir ktln kazancyla azaltlmasna da izin vermez. Tanr
bizatihi sevilmelidir, dlleri iin deil; insanlar da Tanrnn honutluunu kazanmak iin
sevilmelidir, zira onlar Kutsal Ruhun mabetleridir. Dahas, Tanr sevgisi yansz
olduundan, zorunlu olarak evrensel de olmaldr.
Sevgi kendinden baka bir sebep, bir meyve aramaz; o kendi kendinin meyvesidir,
zevkidir. Sevdiim iin seviyorum; sevebileyim diye seviyorum... Sevgi ruhun btn
hareketlerinden ve duygularndan mahlukun, eit artlarda olmasa bile, Yaratcyla
ilikiye girebilecei ve kendisine verilene benzer bireyi iade edebilecei vastalardan
tekidir... Tanr sevdiinde, sadece sevilmeyi ister; sevginin kendisini sevenlerin hepsini
mutlu edeceini bilir.
Aziz Bernard
Sevginin kendinden baka bir hedefi yoktur, kendinin artmasndan baka birey istemez;
dolaysyla herey onun alevinin ya gibidir; istediine sahip olmaldr ve hayal krklna
urayamaz, nk (sevilenler tarafndan gsterilen hainlik de dahil olmak zere) herey
tabi olarak kendince yaamasna ve kendi eserini ortaya koymasna yardmc olur.
William Law
Benden kt szedenler gerekten benim iyi arkadalarmdr.
Bana iftira edildiinde ne dmanlk beslerim ne de ayrm yaparm.
imde, domam olandan doan sevgi ve tevazu byr.
Kung-chia Ta-shih
Kimi insanlar Tanry bir inei grdkleri gibi gzleriyle grmez; Onu st ve peyniri,
kendilerine salad fayda iin ineklerini sevdii gibi sevmek isterler. Bu onun Tanry
d zenginlik veya i rahatlk iin seven insanlarda nasl olduudur. Tanry kendi karlar
iin sevdiklerinde Onu gerek anlamda sevmezler. Gerekte, size hakikat syleyeyim, ne
kadar iyi olursa olsun zihninizdeki herhangi bir obje sizinle en iteki Hakikat arasnda bir
engel tekil edecektir.
Eckhart
Bir dilenci olarak, Tanrm, seni istiyorum.
Bin kraln isteyebileceinden ok daha fazla olarak.
Her biri birey ister, Seni arar.
Kendini bana vermeni istemeye geldim.
Heratl Ensari
Tanr iin veya Tanrda olacak bir sevgiyle iim yok. Bu saf sevginin ekemeyecei bir
sevgidir; zira saf sevgi Tanrnn kendisidir.
Cenoval Azize Catherine
Bir annenin, kendi hayatna mlolma tehlikesine ramen tek olunu korumas gibi btn
varlklar arasnda da snrsz bir iyi niyet olsun. Brakn snrsz iyi niyet btn dnyada,
yukarda, aada, evrede snrsz, farkl ve muhalif kar duygularyla karmam olarak
hakim olsun. Eer bir insan sebatla bu ruh hletinde kalrsa o her zaman uyanktr; o
zaman u sz gereklenir: Bu dnyada da kutsallk bulunur.
Metta Sutta
Hereyde tek bir Zt grerek btn varlklara eit gzle bakmay renin.
Srimad Bhagavatam
Tanr (ve insan) sevgisinin ikinci ayrc zellii, dier aa sevgi trlerinin aksine bir
duygu olmamasdr. O iradenin bir eylemi olarak balar ve salt manev bir uyanklk
objesinin zyle ilgili birletirici bir sevgi-bilgi olarak tamamlanr.
Brakn herkes Tanry gerekten sevmenin gzyalar dkmekte, genellikle zlemini
duyduumuz tatllk ve efkatte olmadn anlasn. nk bunlar bizi sadece avuturlar.
Onu gerekten sevmek Ona hakkyla kulluk etmekte, ruhun metanetinde ve alak
gnllktedir.
Azize Teresa
Sevginin deeri yksek duygularda deildir, onu ancak yanszlkta, sevdiimiz Tanr
uruna ekilen btn ilelerdeki sabrda bulabiliriz.
Aziz John
Sevgiyle, yaplarna gre u veya bu ekilde insanlarda bulunan ftr bir duyguyu deil;
daha ziyade bizi hemcinslerimize kar Tanrnn yarattklar olduu ve onun rzas iin
efkatli, yumuak ve nazik yapan ve mantk ve dindarlkta bulunan bir ruh ilkesini
kastediyorum.
William Law
lah akn veya Tanr sevgi-bilgisinin mahiyeti byk Vedantist azizi ve dokuzuncu
yzyl filozofu Shankara tarafndan Viveka Chudaminisinin otuzikinci beytinde tanmlanr.
Kurtuluun vastalar arasnda en ycesi zhttr. Gerek Ztn (Brahmanla zde Atman)
tefekkrnn zht olduu sylenir.
Baka bir deyile, Tanr sevgisinin en yksek formu, sayesinde bilen, bilinen ve bilginin
bir yapld dolaysz bir ruh sezgidir. Ruhun ruh tarafndan yce bir ekilde sevilmesi-
bilinmesinin yollar ve ilk basamaklar Shankara tarafndan felsef iirin nceki beyitlerinde
tanmlanr ve iradenin, benliin dnce, duygu ve eylemde reddine; arzusuzluk ve
bamszlk yahut (mtekabil bir Hristiyan deyimi kullanrsak) kutsal kaytszla; ac ve
kederlerin kendine fazla acmadan ve ktle ktlkle karlk verme dncesi
olmadan cn gnlden kabulne ve son olarak da akn ve akn olduu iin de her
nefiste ikin olan Uluhiyetin uyank ve tek ama olarak dnlmesine ynelik
eylemlerinde gsterilir.
radeyi okayan herhangi farkl bir objenin Tanr olamayaca aktr; bu nedenle, eer
irade Onunla birleecekse; kendini boaltmal, her trl arzuya balanmaktan, onun
sahip olabilecei az veya ok, cisman veya ruh hazlardan uzaklamaldr. Bu sayede azl
btn hazlar, zevk ve arzulardan arnr ve temizlenir; btn muhabbetiyle birlikte Tanry
sevmeye dalabilir. Zira irade herhangi bir ekilde Tanry kavrayacak ve Onunla
birleecekse bu sevgiden baka herhangi bir arzu melekesi dnda bir yolla olmaz;
iradenin hassas olduu btn zevk, tatllk ve nee sevgi olmadndan bu ho etkilerin
hibiri iradeyi Tanryla birletirme yollarndan biri olamaz. Bu etkili yollar iradenin
eyleminde bulunur. radenin eylemi duygudan ok farkl olduu iin, irade bir eylemle
Tanryla birleir ve Onda huzur bulur; bu eylem sevgidir; zira bunlar ruhta amalar ve
hedefler olarak kalr. Eer irade daima ileriye doru gitmeye azmetmise ve bundan
baka bir amac yoksa duygularn bu amala hizmetli olarak kullanlmas ancak sevgi
gdleri hline dntrlmeleriyle mmkn olur...
O hlde, tatllk ve ruh haz kendini ortada braknca, Tanrnn bu sebeple kendini
terkettiini dnen, onlar tekrar bulduunda sevinen ve mutlu olan ve bu ekilde
Tanrya ulaacan dnen kimse ok budaladr.
Daha da budala olan Tanrda tatllk arayarak dnp dolaan, bundan zevk alan ve buna
yapan kimsedir; nk byle yapmakla inan ve sevginin boluunda deil sadece
yaratlm bir ey olan ve kendi arzu ve saf lezzet duygusuyla ruh tatllk ve hazda Tanry
arar.
radenin, ilah birliin tatllna ve mutluluuna gkteki ve yerdeki eylerden zevk alma
arzusuna, kutsal kaytszlktan baka bir yolla ulamas imkanszdr.
Aziz John
Sevgi (duygulardan oluan hiss sevgi) birletirmez. Doru, eylemde birleilir; fakat zde
asla.
Eckhart
En yce obje hakkndaki hiss sevginin bile ruhu zde ilah Kaynayla birletirememesinin
nedeni kalbin dier duygular gibi hiss sevginin de byle bir birliin yolundaki en byk
engeli tekil etmesidir.
Lanetlenenler herhangi bir dinlenme karm olmakszn sonsuz bir hareket hlindedir;
bu yolculukta olan biz lmller de, gh hareket eder gh dururuz... Sadece Tanr
hareketsiz bir skunete sahiptir
Sonu olarak btn anlayn tesinde olan Tanrnn skunetinde kalrsak Tanrnn
bilgisine ve sevgisine ulaabiliriz. Anlay aan sukunete de herkes tarafndan kolaylkla
anlalan gayet mtevazi ve basit bir barla uluslar arasnda ve kendi ilerindeki bar
(zira savalar ve kanl devrimler bunlara katlanlarn ounun u ya da bu ekilde Tanry
grememeleri etkisini dourmaktadr); bireyler arasnda ve kiinin kendi ruhundaki barla
(zira kiisel atmalar ve korkular, sevgiler, nefretler, ihtiraslar ve zihinsel oyalanmalar,
kendilerince, manev hayatn gelimesi iin en korkun felaketlerden daha az lmcl
deildir) ulalabilir. Hem kendimiz hem de bakalar iin elde etme gcnde olduumuz
bar istemeliyiz; bu sayede bir bana bara, Aziz Paulun de im ettii gibi Ruhun bir
meyvesi ve Tanrnn birletirici bilgi-sevgisinin art olan bara ulaabiliriz.
Zihin dinginlii vastasyla bu sahte lm ve yeniden dou fikrini ak Sezgisel Akla
dntrebilir ve bylece de ilk ve aydnlatc Akln zn kavrayabilirsiniz. Bunu ruh
egzersizleriniz iin balama noktas yapmalsnz. Balama noktanz hedefinizle ahenkli
hle getirerek, doru uygulamayla, gerek hedefiniz olan kll aydnlanmaya
ulaabilirsiniz.
Eer zihninizi dinginletirmek ve onu asl saflna geri dndrmek isterseniz bir kavanoz
amurlu suyu artyormuasna hareket etmelisiniz. lk olarak onu tortular dibe kene,
zihnin lekeleyici arzularla rahatsz edilmemesiyle mtekabil olarak, berraklancaya kadar
bekletmelisiniz. Sonra saf suyu szgeten geirmelisiniz.
.......Zira dinginletiinde ve kll birlik zerinde younlatnda herey grnecektir;
tabi ki farkl olarak deil birlik hlinde. Orada hibir arzunun girecei yer yoktur ve
Nirvanann gizemli ve tanmlanamaz saflyla tam bir ahenk iindedir.
Surangama Sutra
Bu Birden Bire ve Birle zdelik hararetli Akn kayna, ilk menei ve k yeridir.
Eckhart
Manev/ruh ilerleme, daha nce de eitli sebeplerle bahsettiimiz gibi, her zaman
helezonlu ve gel-gitlidir. Zihinsel oyalanmalardan ve hiss alkalanmalardan huzura
kavumak Tanr sevgisine ulamann yoludur; Tanr sevgisi veya birletirici sevgi-bilgi de
Tanrnn yce barna ulamann yoludur. Ayn ey Tanr sevgisinin nc ayrdedici
emaresi olan alak gnlllk iin de geerlidir. Alak gnlllk en yce sevgi biiminin
n kouludur, en yce sevgi tr de alakgnlln insann benliini tamamyla yok
saymasnda son bulmasn salar.
Ak yolunda bir hac olmak istemez misiniz?
lk art kendini toz ve kller kadar alakgnll yapmandr.
Heratl Ensar
evrenizdekileri sevmeniz hususunda size tek bir kelime syleyeceim;
alakgnlllkten baka hibir ey sizi o kalba sokamaz; kendi zayflnzn farknda
olmanzdan baka hibir ey bakalarnnkini hogrmenizi ve onlara zlmenizi
salayamaz. Eminim ki buna anlyorum alakgnllk bakalarna katlanmay
douracaktr, fakat alakgnll nasl edineceim? diye cevap vereceksiniz. kiey bir
arada bunu salayacaktr. Bunlardan ilki Tanrnn ok gl elinin sizi darsna ekip
ald, szgelimi sizi devaml asl olarak zerinde tuttuu derin uurumu dnmektir.
kincisi ise hereye nfz eden Tanrnn varldr. Kendimizi unutmay, gzlerimizi
kamatran hilii hakkyla lmeyi ve kendimizi btn hereyi kaplayan yce
Efendilerinin altnda mteekkirane kltmeyi ancak Tanry grerek ve onu severek
baarabiliriz. Tanry sev, o zaman alakgnll olacaksn; Tanry sev o zaman kendini
sevmeyi brakacaksn; Tanry sev o zaman Onun kendisini sevmen iin sana verdii
btn hereyi seveceksin.
Fnelon
Daha nce de grdnz gibi duygular itici g olarak Tanr sevgisine hizmet edebilir;
fakat Tanr (ve insan) sevgisinin balangc iradedir; kiinin kendisinde huzuru ve
alakgnlll iradesi, hemcinslerine kar sabr ve efkati iradesi, hibirey istemeyen
hibireyi de reddetmeyen yansz Tanr sevgisinin iradesi. Fakat irade iletmeyle
glendirilir ve azimle salamlatrlr. Bu gen Belley Piskoposuyla sevgili arkada ve
stad Franois de Sales arasndaki Boswellvar canllyla zevk verici u aadaki
konumann kaydnda ok ak bir biimde ortaya koyulur.
Bir defasnda Cenova Piskoposuna kemle, kutsalla ulamak iin ne yaplmas
gerektiini sormutum. Btn kalbinle Tanry sevmelisin diye cevap verdi,
evrendekileri de kendin gibi.
Kemlin nerede yattn sormadm diye serte karlk verdim ona nasl ulaabiliriz?
O tekrar Tanr ve insan sevgisi dedi bu hem ara hem de amatr, ancak bu sayede
kemle ulaabiliriz, bu da Tanr ve insan sevgisinin kendisinden baka birey deildir...
Ruh bedene hayat verdii gibi, Tanr ve insan sevgisi de ruhun hayatdr.
Btn bunlar biliyorum dedim. Fakat kiinin Tanry btn kalbiyle ve evresindekileri
de kendisi gibi nasl sevebileceini bilmek istiyorum
Fakat o gene Tanry btn kalbimizle, evremizdekileri de kendimiz gibi sevmeliyiz
diye cevap verdi.
Bunu ben de biliyorum dedim bu sevgiyi nasl elde edebileceimi yle
Kiinin Tanry btn kalbiyle sevmesinin en iyi, en ksa ve en kolay yolu Onu
tamamyla ve can gnlden sevmektir! Bana baka bir cevap vermeye niyeti yoktu.
Ancak sonunda Benden kendilerine kemle ulamann metodlarn, sistemlerini ve gizli
yollarn sylememi isteyen senden baka birok insan var; ancak ben onlara sadece tek
srrn Tanry gnlden sevmek ve buna ulamann tek yolunun da sevmek olduunu
syleyebilirim. Konumay konuarak, okumay okuyarak, komay koarak, almay
alarak renirsin; Tanry ve insan sevmeyi de severek renebilirsin. Sevmenin bir
baka yolu olduunu dnenler kendilerini aldatrlar. Eer Tanry sevmek istiyorsan onu
gittike daha ok sevmelisin. Bir rak olarak ie bala, sevginin gc seni bu sanatta bir
usta olmaya gtrecektir. En ok ilerleme kaydedenler, hedeflerine henz ulatklarna
inanmayarak, admlarn devaml sklatranlardr; zira Tanr ve insan sevgisi son
nefesimizi verinceye kadar artmaya devam etmelidir.
Jean Pierre Camus
Aziz Bernardn deyiiyle kutsal insanln cisman akndan Uluhiyetin ruh sevgisine,
seveni ve sevileni sadece fiilen birletirebilen hiss sevgiden onlar ruh cevherleri
asndan birletiren mkemmel Tanr (ve insan) sevgisine gei din uygulamada nazar
ve hiss tefekkrden i dnceye dalma olarak yanstlr. Btn Hristiyan yazarlar
Uluhiyetin ruh sevgisinin insann ilah Kaynann birletirici sevgi-bilgisindeki niha
hedefine ulama yolunda bir balang ve buna ulatracak bir vasta olarak grev yapan
insanln cisman sevgisinden stn olduunda srarldrlar; fakat gene hepsi en az bunun
kadar cisman sevginin de gerekli bir balang ve vazgeilmez bir ara olduunda da srar
ederler. Doulu yazarlar da bunun birok kii iin doru olduunu fakat hepsi iin geerli
olamayacan, zira balang noktalarn hedefleriyle telif edebilen ve dolaysz olarak
Bilgi Yogasna giriebilen doutan derin dne sahip olanlar vardr. Taocu filozoflarn
en by aadaki parada bu bak as hakknda yazmaktadr.
G zel bir ekilde Baba sayp sanki ona kiisel bir sevgi besleyenler Gklerin
zerindekini Baba olarak ok daha fazla sevmelidirler! Baka insanlarda hkmdarlarn
gene zel bir ekilde kendilerinden daha iyi sayp, sanki kiisel olarak onun iin lrler.
Bir hkmdardan daha gerek olan iin ne kadar daha ok lmelidirler! Kaynaklar
kuruduu zaman btn balklar kuru toprak zerinde kalr. Islaklklaryla birbirini hafife
slatrlar ve balklaryla birbirini slak tutarlar. Fakat bu birbirini bir nehir veya glde
unutmalaryla karlatrlmamaldr.
Chang Tzu
Kiisel ve hiss sevginin bal Uluhiyetin manev/ruh varlnn suyuna uzaktan
benzerdir, fakat daha aa nitelikte ve (zellikle sevgi duygusal ve dolaysyla da kiisel
olduu iin) yetersiz niceliktedir. Kendi gnll bilgisizlikleriyle su ileyip, hatalara
derek ilah kaynaklarn kurumasna neden olan insanoullar birbirini balklaryla slak
tutarak durumlarnn dehetini azaltacak birey yapabilirler. Fakat balklarnn yeterli
olduunu dnmekten vazgeene ve kendilerini gerekte unsurlar olana brakarak ezel
sular geri arana kadar, ne zaman ierisinde mutluluk ve gvenlik ne de sonsuzlukta bir
kurtulu olabilir. lk olarak Tanrnn Kralln arayanlara btn geri kalan verilecektir.
lerleme putunun modern tapclar gibi (atom enerjisini kullanr hle getirdikten sonra bu
devrimin ertesinde) Tanrnn Krallnn ona eklenebilecei beklentisiyle ilk nce geri
kalanlar arayanlardan herey alnacaktr. Bununla beraber biz ilerlemeye, kiisel bal
manev slakln en yksek biimi olarak grmeyi ve kuru toprak zerinde ac verici ve
imknsz bir varl anayurdumuz olan okyanusta aka, zevke ve huzura tercih etmeyi
srdryoruz.
Aklarn mezhebi dierlerindinken ayrdr,
Aklarn kendi dinleri ve inanlar vardr.
Celaleddin Rum
Ruh hayat verdii bedenden ziyade sevdiiyle yaar. Zira hayat bedende deildir; bilkis
bedene hayat verir ve sevdiinde yaar.
Aziz John
Ilmllk kendini tamamen objesi olan Ona teslim eden sevgidir; cesaret hereyi objesi
olan Onun uruna yklenen sevgidir; adalet yalnzca objesi olanOna hizmet eden
sevgidir; basiret ise kendini engelleyenle kendine yardm edenler arasnda bilgece
ayrmlar yapan sevgidir.
Aziz Augustine
Tanr (ve insan) sevgisinin ayrc iaretleri yanszlk, sknet ve alakgnlllktr. Fakat
yanszln olduu yerde ne kiisel kar hrs ne de kayp ve ceza korkusu duyulur;
sknet olan yerde de ne zlem ne de nefret vardr; bilkis varln btn dzeylerinde
ilh Taoya veya Logosa uyma iradesi ve ilh Zt ve kiinin onunla ilikilerinin ne olaca
hususunda devaml bir uyanklk mevcuttur; alakgnllln olduu yerde de
bakalarnn kusurlarn bulma ve kiinin kendini ve muhayyel ikinci ahsiyetini yceltmesi
szkonusu deildir; zira dier insanlar da ayn zayflklara ve hatalara sahip olmakla
beraber, Tanrnn birletirici bilgisi asndan kendilerini ama gcne sahiptirler. Btn
bunlardan Tanr (ve insan) sevgisinin faziletin kk ve cevheri olduu, Tanr (ve insan)
sevgisinin krnts olan yerde ktlkten kanlabilecei kmaktadr. Btn bunlar Aziz
Augustinein u formlnde zetlenmitir: Sev, sonra istediini yap. Augustinin
temasnn sonraki yorumlar arasnda John Everardn yazlarndan bir paray
zikredebiliriz. retileri savaan hiziplerin sar kulaklarna ve devrim ve asker diktatrlk
sona erdiinde Restorasyon rahiplerinin ve onlarn August devrindeki haleflerinin daha da
sar kulaklarna ulaan Evarard ruhan dnl onyedinci yzyl ilhiyatlarndan
biriydi. (Bu kulaklarn ne kadar sar olduunu Swiftin sevdii ve ahlken mkemmel
Hauyhnhnmler hakknda yazdklarndan karabiliriz.. Konumalarnn, ayrca iirlerinin
konusu, dostluk, efkat, tabiatn grnr faaliyetleri ve kadim gelenekler; erdemin
snrlar, akln yanlmaz kurallar gibi eylerden oluuyordu. Bu sefer de Tanr ve Tanr (ve
insan) sevgisi ya da kurtulu fikirleri zihinlerini igal etmiyordu.. Aziz Patrickin papazlar
meclisi reisinin bu sayede para kazand din dncesine hangi (ey) yeterince ak
olarak gsterebilir!
Kendi iinde canl Rehberi bulan insan serbest brakn; eer yapabilirse, dndakini
unutsun! Aynen karsn btn kalbiyle seven bir adama onu dvme, incitme ve
ldrmede serbestsin, eer istersen demek gibi bireydir bu.
John Everard
Bundan Tanr (ve insan) sevgisinin olduu yerde zorlama olamayaca kartlr.
Tanr kimseyi zorlamaz, nk sevgi zorlamaz, bu nedenle Tanrya kulluk tam anlamyla
bir zgrlk meselesidir.
Hans Denk
Bununla beraber Tanr (ve insan) sevgisi, kimseyi zorlamayaca iin zorlayc olmayan bir
otorite trne sahiptir. Bununla kendini savunur ve iyiliki iradesinin dnyada
gereklemesini salar; tabi ki, bu ne kanlmazdr, ne de otomatik (zira gerek bireyler
gerekse rgtlenmeler ilh tesire kar nfuz edilemeyecek biimde silhlanabilir), fakat
artc biimde ok sayda durumda byle olur.
Gk yok olmasn istemediklerini efkatle silhlandrr.
Lao Tzu
Beni istismar etti, beni dvd, beni malb etti, beni soydu bu gibi dnceleri
besleyenlerde nefret asla yok olmaz.
Beni istismar etti, beni dvd, beni mabb etti, beni soydu bu gibi dnceleri
beslemeyenlerde nefret yok olur. Zira nefret nefretle yok olmaz; bu eski bir kuraldr.
Dhammapada
Gnmz ekonomik, sosyal ve uluslararas dzenlemeleri byk oranda rgtl sevgisizlik
zerine bina edilmitir. Tabiata kar sevgisizlikle ie balarz, yleki cansz ve insanalt
dzeylerde Tao veya Logosla ibirlii yapmaya almak yerine onu boyundurua almaya
ve smrmeye alr, yerkrenin maden kaynaklarn israf eder, topran mahveder,
ormanlarn kyma uratr, akarsularna pislik aktr, havasna zehirli gazlar
pompalarz.Tabiatla ilikili sevgisizlikten sanatla ilgili sevgisizlie geeriz. Bu o kadar ar
bir sevgisizliktir ki, btn temel veya faydal sanatlar etkin biimde yok edip yerlerine
makinelerle eitli trden seri retimi koyarz. Ve tabi ki, sanatla ilgili bu sevgisizlik ayn
zamanda mekanik sanat vekillerimiz ve seri retim ve datmla alkal son derece uzun
krtasiye ilerince dayatlan basit ve zevksiz grevleri yapmak zorunda olan insanla da
ilgili bir sevgisizliktir. Seri retim ve datmla birlikte byk apl finansman
bulunmaktadr. Bu birlikte gittike artan sayda kk toprak sahiplerini
topraklarndan ve retim aralarndan mahrum etmi, dolaysyla ounluk arasndaki
zgrlk orann azaltrken kk bir aznln hemcinsleri zerinde zorlayc bir kontrol icra
etme gcn arttrmtr. Bu zorlayc olarak kontrol eden kk aznlk bireysel
kapitalistlerden veya brokratlardan yahut ibirlii iinde hareket eden her iki patron
snfndan olmutur ve tabi ki, kontroln zorlaycl ve dolaysyla da sevgisizlii,
patronlar kendilerini irket yneticileri veya memurlar olarak adlandrsa bile, ayn
kalmtr. Bu iki trden oligarik yneticiler arasndaki tek fark ilkinin gcn teaml
gerei sayg gsteren bir hiyerari ierisindeki makamdan ziyade zenginlikten
olmalaryken, ikincisinin zenginlikten ziyade makamdan daha ok g almasdr. Sevgisiz
ilikilerin bu olduka yekpare temeli zerine bir toplumdan dierine, yerel artlara ve
yerel dnme ve duygu alkanlklarna gre ok farkllaan dier ilikiler bina edelir. te
size birka rnek: Beyaz ounluk arasnda yaayan beyaz olmayan aznlklarn kk
grlmesi ve smrlmesi, veya beyaz olmayan ounluklarn beyaz emperyalist
aznlklarca ynetilmesi; dili, alkanlklar, grnleri veya dinleri yerel
ounluunkinden farkl olan Yahudiler, Katolikler, Farmasonlar veya bir baka aznlktan
nefret. Tanr (ve insan) sevgisizliinin ynetsel styaps devlet ve egemen devlet
arasndaki ilikilerdeki rgtl sevgisizliktir ki, bu sevgisizlik kendisi ulusal rgtlerin
tepeden trnaa silhlanm ve ilk frsatta almaya ve ldrtmeye hazr hrszlar ve caniler
gibi davranmann doru ve doal olduu eklindeki ak varsaymda ifade eder. (Bu en az
Orta Amerika tarihinin gsterdii ulus olma olgusuyla ilgili varsaym kadar aktr. Orta
Amerika snrlar keyf olarak izilmi lkeleri spanyol koloni imparatorluunun eitli idar
blgeleri ana vatana olan ballklarna son verdiler ve Avrupa modelinde birer ulus
olmaya karar verdiler. Sonu: Ksa srede birbirleriyle savaa tututular. Niin mi? nk,
tanm gerei egemen bir ulusal devlet yelerini mmkn olan en byk apta almaya ve
ldrmeye, horlama hakkna ve grevine sahiptir.)
Bizi ayartma! btn toplumsal rgtlerin iar olmaldr; kendisine kar korunulmas
ve mmkn olduunca ekonomik ve siyas dzenlemelerle yokedilmesi gereken
ayartmalar Tanr, insan ve tabiat sevgisine kar ayartmalardr.Ezel Hikmet herhangi bir
biiminin yaylmas ve genel kabul erkek ve kadnlar zaman ierisinde birtakm eylere
perestikrne tapnmadan kiliseperestlik, devletperestlik, devrimci gelecek
perestlik, insancl nefisperestlik, ki btn bunlar esas olarak Tanr ve insan sevgisine
karttr koruyacak bireyler yapacaktr. Daha sonra ademi merkezletirme,
topraklarn yaygn bir ekilde, retim aralarnn da kk apta zel mlkiyette
toplanmas; tekellerin devlet veya irketler tarafndan engellenmesi ve (Lord Actonun
diretmekten asla vazgemedii ve yasalar erevesinde kii zgrlnn tek teminat
olan) ekonomik ve siyas gcn ayrlmas gelmektedir. Bu toplumsal (yeniden)
dzenlemeler ihtiras sahibi bireyleri, kurulular ve hkmetleri zorbaca davranmaya
tevik edilmekten kurtaracak ok ey yapacak; te yandan kooperatifler, demokratik
olarak kontrol edilen meslek kurulular ve semenlerin kamu ilerini grmek iin
dzenledikleri toplantlar halk ktlelerini ademi merkezlemi bireyciliklerini ok
sertletirme ivasna kaplmaktan kurtaracaktr. Tabi ki, bu iten istenen reformlarn
hibirisi, egemen devletlerin dierlerine kar sava yapmak iin hazrlkta bulunmas
doru ve doal birey olarak dnld srece uygulanamaz. Zira modern sava ar
gelimi imalat malzemesi sanayiine sahip lkeler; ekonomik gcn ya devletin ya da
vergilendirilmesi ve gerektiinde geici olarak kamulatrlmas mmkn olan birka
tekelci irketin elinde bulunduu lkeler; ii snfnn, hibir varl olmadan kolaylkla yer
deitiren, fabrika disipliniyle sk ve yeknesak bir ekilde zorlanan kkszler alay olduu
lkelerden bakas tarafndan yaplamaz. zgr, zorlama altnda olmayan kk mal
sahiplerinden oluan tam anlamyla dengeli bir ekonomiye sahip herhangi bir ademi
merkezlemi, insanlar mlksz ve dolaysyla kolaylkla zorlanabilir ve ekonomisi aksak
bir toplumun merhametine kalmal. Meksika, in gibi endstriyel adan gelimemi
lkelerin Almanya, ngiltere veya Birleik Devletler gibi olmak istemesi bundandr. rgtl
sava sevgisizlii ve savaa hazrlk devam ettike ekonomik ve siyas ilikilerimizin
rgtl sevgisizliinin byk apta, ulus veya dnya apnda yumuatlmas mmkn
deildir. Sava ve savaa hazrlkl toplumun hlihazrdaki kt ve Tanry gizleyen
dzenlemeleri teknoloji gittike verimli hle geldike daha da ktletiren isteklerdir.
*Kuvaytizm: Dinde kemalin ancak murakabe ve tam ruh itminandan ibaret olduunu savunan felsefe.
**Antinomianizm: Ahlak kanun takayyudatna muhalefet.
*Baba, oul ve RuhlKuds.
*Bir eit Katolik manastr tarikat.
*Hz. sann ncile girmemi, fakat baka surette muhafaza edilmi olan szleri.
*Eski Yunanllarn ceza, intikam mabudesi..
6
Riyazet, Kutsal Kaytszlk, Mer Giyim
Tanrnn Krallnn bu hazinesi zaman ve okluk ile, ruhun kendi ileriyle ya da ksaca
mahlk olmas sfatyla gizlenmitir. Fakat ruh kendini bu okluktan ayrabildii lde
kendi iinde Tanrnn Kralln kefeder. Burada ruh ve Uluhiyet birdirler.
Eckhart
Bizim krallmz gitsin, Senin kralln gelsinin gerekli ve kanlmaz n kouludur. Zira
nefisle alkal ne kadar ok ey varsa, Tanryla alkal o kadar az ey var demektir.
Hayatn ilh sonsuz doluluu ancak iddetli arzu ve bencillik, benmerkezci dn,
duyu, isteyi ve yap hayatn dnerek yokedenlerce kazanlr. Riyazet veya nefsi
krletme Hritiyanlk, Hinduizm, Budizm ve dnyann dier byk ve kk dinlerinin ou
ve Ezel Hikmetin ilkelerini her zaman yaam ve yorumlam olan her Tanrmerkezci
vel ve din reformcusu tarafndan uzlamaz bir kesinlikle telkin edilmitir. Fakat bu nefsi
krletme (hi olmazsa ne hakknda konutuunu bilen kimse tarafndan) hibir zaman
haddiztnda bir hedef olarak grlmez. Bu sadece bir baka eye ulamak iin kullanlan
vazgeilmez bir ara deeri tar. Daha nceki blmlerde sk sk zikrettiimiz kiinin
deyimiyle bu btn zverilerin ve nefis krletmelerinin gerek mahiyetini ve deerini
renmek iin hepimize gereklidir.
Haddiztnda dnldnde, mahiyetleri asndan hibir iyilikleri veya kutsallklar
yoktur. Gnahlardan arnmamzn herhangi bir gerek ksmn da oluturmazlar,
ruhlarmzdaki lh Hayatn gerek gdas da deillerdir ve kendilerinde canlandrc,
takdis edici hibir g de yoktur; tek deerleri kutsalln nndeki engelleri kaldrmas,
Tanryla aramzda (bir engel olarak) duranlar ykmas ve Tanrnn canlandrc,
kutsallatrc ruhunun kendi ruhlarmza tesir etmesine imkn vermesindedir. Tanrnn bu
tesiri ruhumuzda lh Hayat tesis edebilen veya onu gerek kutsalln en kk
derecesine yahut manev hayata ulatran tek eydir Bylece birok insann
riyazetlerinin faydasn grememelerinin ve hatta bundan daha da kt duruma
kmalarnn sebebini bulabiliriz. Sebep bunlarn gerek mahiyetini ve deerini yanl
deerlendirmeleridir. Bunlar kendileri iin, haddiztnda eyler olarak uygularlar; onlar
kutsalln gerek paralar olarak dnrler ve onlarda kalarak fazlasn istemezler,
fakat onlarda kendi geliimleri iin kendine sayg ve kendini beenmeyle dolarlar. Bu
onlar kendine gvene, titiz, riyasetlerine eriemeyenlerin hepsinin kat hakimleri yapar.
Bylece riyazetleri onlara ancak nefs tatminlerin dier insanlara yaptn yapar: Tanrnn
ruhlar zerindeki tesirine kar direnirler ve onu engellerler; gerekten nefsi kreltmek
yerine onun kralln glendirirler ve devam ettirirler.
William Law
Arzu ve ihtiraslarn yokedilmesi, iyi olmakla birlikte, mutlak iyi deildir; Hikmetin kefi en
yce iyidir. Bu bulunduunda btn insanlar ark syleyecektir.
Philo
Kii din bir hayat yaarken (tecrbeyle syleyebildiim kadaryla) eer dua ve Tanryla
ruhumuz arasndaki dier ilikiler asndan doru istikamette deilse, kiinin doas eer
dnyada yaam olsayd her zaman olacandan ok daha ktleebilirdi. Ruhta gnah
tarafndan yerletirilen kibir ve kendini beenme, eer ruh kendine gerek tevazuyu
retebilecek ve onu salayacak istikamette deilse, kendilerini din hayatta ar
derecede glendirme arac bulurlar.Zira iradenin (dindar bir toplulukta yaayan hi
kimsenin kanamayaca) dzeltmeleri ve atmalar vastasyla kalbimin,
syleyebileceim kadaryla, bir ta kadar sertletiini saptarm; dua ve ibadet cereyanna
kaplmaktan baka hibir ey onu yumuatamaz. Bu sayede ruh Tanrya ynelir ve Ondan
kendini yumuatma dersini alr.
Dame Gertrude More
Bir defasnda, et yemek zorunda kaldmdan ve kefaret demediimden ikyette
bulunurken, kimi zaman byle bir ac ierisinde kefaret arzusundan ok kendimi
beenmenin szkonusu olduunu iittim.
Azize Teresa
Riyazet iine girenlerin, baz alardan, ok sk olarak riyaset iinde olmayanlardan ok
daha kt olmas tarih kurgu ve tanmsal psikolojinin kalplam bir szdr. Bu nedenle
bir Priten btn temel erdemleri, ihtiyat, metanet, itidal ve sadelik yaayabilir ve buna
ramen tamamen kt kalr; zira, birok durumda onun bu erdemleri kibir, haset, mzmin
fke ve kimi zaman etkin acmaszlk dzeyine itilen sevgisizlik gnahlaryla birlikte
bulunur ve gerekte onlarla nedensel olarak ilikilidir. Aralar hedefle kartran Priten
srarl biimde sade olduundan kendini kutsal sayar. Fakat srarl sadelik sadece benliin
daha az itibarl yannn pahasna daha itibarl yann yceltmekten ibarettir. Buna karlk
kutsallk, nefsin utanlacak ve hatta beenilir ynleri asndan unutulmas ve iradenin
Tanrya ynelmesidir. Bene, benime balanld lde lh Kaynaa ve dolaysyla
onun birletirici bilgisine ballk olmayacaktr. Riyazet, ilgisizlik ve (St. Franois de
Salesin tabiriyle) kutsal kaytszlk derecesine kadar srdrlmelidir; aksi takdirde
benlikilii bir kanaldan bir bakasna aktarr; bu benlikiliin hacminde hibir azalma
olmad gibi gerek bir art da olabilir.Her zaman olduu gibi, en iyinin bozulmas en
ktdr. Nefsini krleten fakat hl kibirli olanla bencil stoik ve nefsini krletmemi hazc
arasndaki fark u ekildedir: Gevek, tembel ve kalben kendinden utanan ikincisi kendi
vcudu, zihni ve ruhundan bakasna eziyetetme enerjisine ve gdsne sahip deildir;
birincisi ise, byk apta ve tamamen rahat bir vicdanla zarar vermeyi istemeye ve bunu
gerekletirmeye ahlken mcehhezdir. Bunlar ak gereklerdir; bununla birlikte
gnmz din stlahnda ahlksz kelimesi neredeyse tamamen kendini nefsin ehvan
arzularna brakanlar iin kullanlmaktadr. Agzl ve ihtiras sahibi, saygdeer zorbalar
ve g sahibi olma arzularn gizleyerek onlar iyi seilmi lksel yalanlar altna sokanlar
sadece knanmamakla kalmazlar ayrca fazilet ve dindarlk timsalleri olarak yceltilirler.
rgtl kiliselerin temsilcileri savalar ve devrimleri yapan insanlarn balarna nurdan
hleler koyarak ie balarlar ve sonra da, olduka kederli biimde, dnyann neden byle
bir karmaa iinde olduunu merak eder dururlar.
Riyazet veya nefsini krletme, birok insann tasavvur ettii gibi, temelde kat bedensel
ileler meselesi deildir. Belli kimselerin belli artlarda insann niha hedefine ulama
yolunda kat bedensel ileler sayesinde ilerlemesi mmkndr. Bununla beraber, bu gibi
ileler sonucu kazanlann zgrlk deil olduka farkl bir ey gizil gler olduu
grlmektedir. Bireyler istemek iin yaplan duann cevaplandrlmas, ifa verme ve
baka kerametler gsterme, gelecee bakma ve dier insanlarn zihinlerini okuma btn
bunlar oru, acy seyretmek ve kendini de buna maruz brakmak gibi bir takm
uygulamalarla nedensel bir iliki ierisinde bulunuyor gibi gzkmektedir. Tanry hereyin
merkezi olarak tanyan velilerin ve manev mritlerin ou olaanst glerin varln
ancak onlar ktlemek iin kabul etmilerdir. Hindularn isimlendirmesiyle bu gibi
Siddhileri kurtulula alakal bireylere sahip grmenin tehlikeli bir yanlsama olduu
sylenir. Bu gibi eyler ya hayatn esas meselesiyle alakaszdr ya da ok fazla
dllendirilir ve zerine dlrse manev ilerleme yolunda byk bir engeldir. Bunlar
bedensel eziyetlere yneltilen yegne itirazlar da deildir. Arya kaldnda salk iin
de tehlikeli olabilirler. Salk olmadan da manev hayatn gerektirdii gayretin devamn
salamak ok gtr. Bedensel ile g, ac verici olduundan ve genelde gze
arptndan kendini beenmilie ve rekor krmann rekabet ruhuna devaml bir davettir.
Kendini bedensel ileye verdiinde ycelenir ve takdir edilirsin. Suso bunu kendi
tecrbelerine ki bu tecrbeler onu aynen yzyllar nce Gautama Buday olduu gibi
bedensel ileyi brakmaya itmitir- dayanarak yazmaktadr. Aziz Teresa da kiinin
kendisine byk skntlar yklemesinin sabr, sevgi ve alakgnlllk ierisinde aile
hayatnn olaan gnlk skntlarna katlanmaktan ne kadar kolay olduunu vurgular.
(Bunlar onu, lm anna kadar, nefse eziyetin en dayanlmaz biimlerini uygulamaktan
alkoymamtr. Bu eziyetlerin onu gerekten Tanrnn birletirici bilgisine ulatrp
ulatrmad, veya bunlarn gelimesine yardmc olduu gizil gleri nedeniyle mi
dllendirilip srdrldn tespite imkan yoktur.)
Sevgili Azizimiz (Franois de Sales) lsz orucu tasvip etmezdi. Vcut az beslendiinde
ruhun onu tayamayaca, ok beslendiinde ise vcudun ruhu tayamayacan
sylerdi.
Jean Pierre Camus
rade hiss eylerde bir haz hissettiinde bu haz ierisinde Tanrya ykseldii ve hiss
eyler onu duaya sevkettii zaman onlar nemsememezlik etmemeli onlardan kutsal bir
egzersiz iin faydalanmaldr. Zira hiss eyler bu artlarda Tanrnn kendilerini yaratm
olduu amaca yani Onun daha iyi bilinmesi ve sevilmesine hizmet ederler.
Aziz John
Ruhun hislere hitap eden ve tatl eyler ki bunlar duaya sevketmelidir arasnda
bamszlndan haberdar olmayan ve iradesi onlar zerinde dinlenen ve beslenen kimse
onlar kullanmaktan kanmaldr; zira onun iin bunlar Tanrnn yolundaki engellerden
baka birey deildir.
Aziz John
Kii oru tutamayacan syleyebilir; fakat Tanry sevemeyeceini syleyebilir mi? Bir
bakas iffetini koruyamadn veya btn eyasn, parasn fakirlere vermek iin
satamayacan itiraf edebilir; fakat bana dmanlarn sevemeyeceini syleyebilir mi?
Btn yaplmas gereken kiinin kendi kalbine bakmasdr; zira Tanrnn bizden istedii
ok uzaklarda bulunmaz.
Aziz Jerome
Bunu yapmak isteyen herhangi biri arzu ettii nefs krlenmeyi ve daha da fazlasn
bedensel ileye hi bavurmadan olaan, gnlk yaamn olaylarndan da elde edebilir.
Holy Wisdomn yazarnn Gertrude More iin koyduu kurallar unlardr.
lk olarak, beeri veya lh herhangi bir yasayla yapmas gereken eyleri yapmal.
kincisi, beer veya ilh yasalarca veya lh vahiyle yasaklanan eyleri yapmaktan
kanmal. ncs, mmkn olduunca ok sabr veya tevekklle, Tanrnn eli
tarafndan uratld btn skntlara ve fitr isteklerine kar olan eylere katlanmaldr.
Bunlar, mesela, alklar, dayanlmaz istekler, dertler veya bedensel aclar, hastalk ve
sakatlklar; yahut gene dostlarn kaybedilmesi, ihtiyalarn salanamamas ve isteklerin
tatmin edilememesi gibi eylerdir. Btn bunlara sabrla katlanlmaldr; bu skntlar
dolaysz olarak Tanrdan veya yarattklarndan gelebilir, bu farketmez... Esasen bunlar
Bayan Gertrude veya herhangi baka biri iin yeterli riyazet kurallardr; kimseye
bakalarn tlemeye veya dayatmaya da gerek yoktur.
Augustine Baker
zetleyecek olursak riyazetin en iyisi inatln, bencilliin, ben merkezli dn,
isteyi ve tasavvurun yokedilmesiyle sonulanandr. Ar bedensel ileler bu tr bir nefs
krlenmeyi salayamaz. Fakat gnlk hayatmzda (gnahlarmz dnda) bamza
gelenlerin kabul muhtemelen bu sonuca ulatracaktr. Nefsan zevklerden alkoyma
srecinde zgl almalar yaplacaksa bunlar gze arpmaz, rekabete dayanmayan ve
sala zararsz olmaldr. Bu nedenle ou insan perhiz konusunda beslenme
uzmanlarnn sala zararl olarak grd eyleri yemekten kanmay nefsi yeterince
krletici bulacaktr. Sosyal ilikiler sz konusu olduunda ise, nefsi eitli zevklerden
alkoyma szdealakgnlllk gibi yapmack hareketler deil kaba ve deersiz eyler
sylemekten kanma (ki bu uygulamada sradan konumann yzde ellisinden kanmak
anlamna gelir) ve d artlar veya vcudumuzun durumu bizi endieye, zntye ve ar
sevince sevkettiinde sakin olarak ve sade bir neeyle davranma asndan dilin ve
duygularn kontrol eklini alacaktr.
Bir insan Tanr sevgisine cennette yeniden domak, hret veya mkafat iin ya da
korkudan giriyorsa byle bir sevginin hibir saf etkisi olmaz.
Sutra, Dharmann Ayrm ve Korunmas
Prens Wen Wang Tsangda tefti iin dolarken balk tutan yal bir adam grr. Fakat
onunki gerekten balk avlamak saylmazd, nk balk tutmak iin deil kendini
elendirmek iin atmt oltasn. Wen Wang onu hkmet idaresinde grevlendirmek
istedi, bir taraftan da vezirleri, amcalar ve kardelerinin itirazndan korkuyordu. te
yandan, eer yal adamn gitmesine izin verirse insanlarn byle bir nfuzdan mahrum
kalacan dnmeden de edemiyordu.
Chuang Tzu
Tanrm, eer sana cehennem korkusuyla ibadet ediyorsam beni cehennemde yak. Sana
Cennet midiyle ibadet ediyorsam beni ondan mahrum et; eer sana yalnz Senin rzan
iin ibadet ediyorsam sonsuz gzelliini benden esirgeme.
Rabia
Sufi kadnveli Rabia kendini sadece Tanrnn kendisine adama; Budist ilahiyat kiisel
ahlak Yasas; inli Filozof ise, karakteristik bir nkte ile, devlet idaresi asndan
konuuyor, dnyor ve hissediyor; fakat her nn de zerinde durduu nokta kiisel
karlara kaytszlktr. Bu Hz. sann Ferisleri benmerkezci sofuluklar nedeniyle knad,
BhagavadGitann Krinasnn da Arjunaya Tanrnn emrettii grevleri amellerinin
meyvelerine kiisel bir zlem veya korku duymadan yapmasn syledii zamanki kadar
gl bir srardr.
Aziz Ignatius Loyolaya bir defasnda, Papann Mesihin Cemaatini terketmesi
durumununda hislerinin ne olaca soruldu. Onbedakikalk bir dua diye cevap verdi ve
bu konuda daha fazla dnmezdim.
Bu belki de btn ilelerin en g olandr. Kiinin btn enerjisini younlatrd herhangi
bir meseleyle ilgili geici bir baar veya baarszla kar kutsal kaytszlk Eer
baaryla sonulanrsa bu iyi ve gzeldir; baarszlkla karlarsa da iyi ve gzeldir, tabi
ki bu snrl ve zamanla kaytl akla tamamyla kavranmaz gelen ekillerde olur.
zlemleri olmayan bir adamla iyinin veya ktnn i idaresini bozmasna izin vermeyen,
daha ziyade olup biteni kabul eden ve lmllnn toplamna eklemeyen kiiyi
kastediyorum.
Chuang Tzu
Tanryla birlik iin uygun tasarruf ruhun Tanrnn mahiyeti konusuyla ilgili herhangi
bireyi anlamas, hissetmesi, tatmas veya tasavvur etmesinden ziyade sadece Tanr iin
hereyden tam anlamyla el ekme ve mutlak kopu olan saflk ve sevgide kalmasdr.
Aziz John
Endie her zaman botur, zira hibir fayda salamaz. Evet, btn dnya ve iindeki
herey dzensizlie atlsa bile bu nedenle huzursuzluk bo olacaktr.
Aziz John
Bugnn ve bulunduumuz yerin derdi yeter. Ya henz gereklemedikleri ya da
ulaamayacamz uzaklkta meydana geldikleri iin deitiremediimiz olaylar hakknda
endie etmek, huzursuz olmak iinde bulunduumuz anda olanlar endiemizin konusu
olan uzak veya muhtemel bir ktlkle alamaktan baka bireye yaramaz. Gnde drt
veya be defa radyo habercilerini ve yorumcular dinlemek; sabah gazetelerini, btn
haftalk ve aylk dergileri okumak, bugnlerde politikaya kavrayl bir ilgi duymak
eklinde tanmlanyor. Aziz John ise bunu bo bir uraa dalma ve huzursuzluk iin
huzursuzluk duymak olarak adlandracaktr.
ok az ey istiyorum, istediim eyler iin de arzum ok az. Neredeyse hi zlemim yok.
Fakat dnyaya yeniden gelseydim hi zlem sahibi olmazdm. Hibirey istememeli,
hibir eyi reddetmemeliyiz. Tanrnn bizim iin istediini istemek dnda hibir zlemle
oyalanmadan kendimizi ilh Takdirin kollarna brakmalyz.
Aziz Franois de Sales
Bolua doru yeterince ilerleyin,
Huzura sk skya yapn
Onbin eyden hi birine senden bakas tesir edemez.
Her nereye giderlerse onlar seyrederim.
Bak, btn herey her ne ekilde geliirse gelisin
Gelitikleri kke geri dnerler
Kke bu dn Huzur olarak adlandrlr;
Huzura Kadere boyun eme denilir;
Kadere boyun een her zaman ayn olann paras olur;
Her zaman ayn olan bilmek aydnlanmaktr;
Onu bilmemek kr gzle uuruma yrmek demektir.
Lao Tzu
Keke Manastr reisi olmak ve kitap yazmak yerine (Caldey Adasndaki) Mnzevlere
katlabilseydim. Fakat tabi ki arzu ettiime sahip olmay istemem.
Abbot John Chapman
Anlk, her zamanki olaylardan bakasn istememeliyiz, fakat kendimizi iyilie
altrmalyz.
Cenoval Azize Catherine
Dier btn alanlarda olduu gibi nefsi krletme uygulamasnda da ilerleme bir bak
az boyuncadr. Bir tarafta benmerkezci zhdn Scyllas* gizlenirken dier tarafta
kaygsz dinginciliin Charybdisi* bulunur. Ezel Hikmetin yorumcular tarafndan telkin
edilen kutsal kaytszlk ne sevin ve kedere kar lakaytlk ne de etkilere kar salt
hareketsizliktir. Bu daha ziyade etkin bir teslimiyettir. Arzular dorultusunda hareket etme
istei terkedilir, bununla arzulardan tamamyla kurtulma deil ilh iradenin tm doal
arzular bastrlm zihin ve bedeni iyilik iin arac olarak kullanabilecei beklenir. Yahut
Kabir gibi,
Tanry yrekten arayan kimse gnlnde Ganj ve Yamuna nehirlerini kartrmak gibi ak
ve kaytszlk akntlarn kartran kimsedir
diyebiliriz. Belli eylere balanmay sona erdirmedike btn kalp, zihin ve gcnzle
Tanr ak ve srf Onun rzas iin btn yaratlmlara kar sevgi duymak sz konusu
deildir. ncillerde bakalarn dta brakan aile balarn terketme gereiyle ilgili sert
szleri bu ekilde anlayabiliriz. Eer nsanolu ban hibir yere koymamsa, Tathagata
ve Boddhisattvalar
dncelerini ne olursa olsun hibireye balanmadan Gerekliin doasna kar uyank
tutmularsa
bunun nedeni aynen gne gibi adile de adaletsize de eit derecede yansyan ilh akn
kiisel zlemleri ve ihtiraslar ierisinde hapsolmu bir zihince kavranamaydr.
inde ne kadar iyilik olursa olsun herhangi bir eye balanm nefis ilh birliin
kurtuluuna ulaamaz. Zira kuu tutan ister gl kaln bir halat, isterse zayf ince bir ip
olsun bu farketmez, nemli olan onu gerekten sk tutmasdr; nk ip kopana kadar
ku uamaz. Aynen bunun gibi, ne denli zayf olursa olsun beer sevgi balaryla tutulan
nefis bunlar durduka Tanrya ulaamaz.
Aziz John
Gnahlarndan yeni kurtulan ve dolaysyla, Tanry sevmeye azmetmi olmakla beraber,
hl acemi ve rak, zayf ve gevek olan bazlar vardr... Bunlar Efendimizle birlikte
gereksiz, bo ve tehlikeli eyleri de ayn anda severler. Tanry hereyden ok sevmekle
birlikte Tanrnn rzasna gre deil ayrca sevdikleri konuma, davran, giyim, elence
ve zevkler asndan hafif arlklar gibi bir ok eyden haz almay srdrrler.
Aziz Franois de Sales
lh ak asndan epey ilerleme kaydetmi ve tehlikeli eylere olan sevgisini kesmi
baz kimseler vardr; bununla beraber hl tehlikeli ve gereksiz sevgileri vardr, zira onlar
Tanrnn sevmelerini istedii eyleri ar, ok duyarl ve ihtirasl bir sevgiyle
severler...Akrabalarmz, dostlarmz ve hayrseverleri sevmemiz Tanrnn rzasna
uygundur, fakat onlar ar ekilde sevebiliriz; din olsalar bile megalelerimizi ve (gene
de ok sevmemiz gereken) zhtle ilgili uygulamalarmz, sadece birer araken hedef
olarak grdmzde ve itaatn ve daha genel iyiliin zerine yerletirdiimizde ar
olarak sevebiliriz.
Aziz Franoise de Sales
Tanrnn btn snrlarn tesinde olan iyilikleri ancak bo ve yanlz bir kalpte bulunabilir.
Aziz John
Farzedin ki bir kayk nehrin karsna geiyor, bo bir bakas da onunla arpmak zere.
En duyarl birisi bile soukkanll kaybetmez. Fakat dnn ki ikinci kaykta biri var. lk
kayktaki kimse ikincisindekine uzak durmas iin baracaktr. lkinde iitmezse, nc
defada da duymazsa kt szler duymas kanlmazdr. lk olayda kzgnlk yoktur,
ikincisinde ise var; nk ilk olayda kayk boken ikincisinde doludur. Dolaysyla olay
insanla ilikilidir. Eer hayatn bo geirse onu kim incitebilirdi?
Chuang Tzu
Kalp kaybettiine alarken ruh bulduuna gler.
Anonim Sfi zdeyii
Varlmzn ruh ksmnda ilh Kaynakla paylatmz, imdiye kadar bilkuvve mevcut ve
kefedilmemi hayat benmerkezci yaam yokederek kurtarrz. Bu yeni bulunmu hayat
dierinden daha zengindir ve daha farkl ve yksek trden bir hayattr. Varl ezel ve
ebed olana kavumaktr, bu kavuma mutlak saadettir. Ayn ekilde zorunlu olarak,
Atmanla bir olan Brahman sadece Varlk ve Bilgi deil ayn zamanda Saadet olduundan
ve Ak ve Huzurdan sonra geldiinden Ruhun niha meyvesi hazdr. Nefsi krletme
acldr, fakat bu ac kutluluun n koullarndan biridir. Bu manev/ruh tecrbe kimi
zaman tanmland dilce gizlenmektedir. Bu nedenle, Mesih Gksel Kralla ocuklar
kadar kk olanlardan baka kimsenin giremeyeceini sylediinde (ki bu basit cmlenin
artrd imgeler ok tesirlidir) insann en yorucu ve sk bir nefs hazlardan
mahrumiyet srecine girmeden ocuk gibi olamayacan unutma eiliminde bulunuruz.
Uygulamada ocuklar gibi olma emri kiinin hayatn sona erdirmesi emriyle benzerdir.
Trahernenin Dnyadaki Tanr blmnde ak bir ekilde belirttii gibi kii yetikin
beeriyetin kirli aletlerinden vazgemedike btn kutsal gzellii ierisindeki yaratlm
Tabiat bilemez. Gbre renkli gzlklerden bakldnda evren bir gbre yn gibi
grnr; uzun sre taklmas nedeniyle gzlkler gzkrelerini iyice sardnda ise alg
kaplarnn silinmesi sreci ounlukla, manev hayatn ilk basamaklarnda her halkarda,
cerrah bir mdahale gibi ac vericidir. Daha sonra nefsin isteklerine gem vurmann bile
Ruhun hazzyla kaplanabildii dorudur. Bu hususta ondrdnc yzylda yazlm olan
Scale of Perfectiondan alnan aadaki para aydnlatc olabilir.
ou insan komularna kar alakgnlllk, sabr ve sevgi erdemlerine sadece aklen
ve niyet olarak sahiptir, onlardan ne ruh bir haz alr, ne de onlar sever; zira ou zaman
onlar yapmaktan nefret duyar, onlar yapmak zor gelir ve ac verir. Fakat yine de onu
yapar; bu sadece akln ve iradenin zorlamas, Tanr korkusu nedeniyledir. Bu insan bu
erdemleri akl ve iradesinde bulundurmaktadr, onlara sevgi duymaz. Fakat Mesihin
inayeti, ruh ve beden almayla akl a, irade sevgiye dnnce bu erdemler
kalbinde yer tutar; zira fndn ac kabuunu o kadar kemirmitir ki sonunda onu krm
ve iini yemeye balamtr; unu demek istiyorum nceleri uygulanmas zor olan
erdemlerden artk zevk ve lezzet alnmaya balanmtr.
Walter Hilton
u veya bu olduka, u veya buna sahip olduka ne hereyim ne de hereye sahibim. u
veya bu olduka, u veya buna sahip olduka kendinizi artamazsnz; o zaman heryerde
hazr ve nzr ve ne u ne de bu olarak herey olursunuz.
Eckhart
Eckhartn bu satrlarda dramatik olarak vurgulad husus manev hayat ahlakiyatlar ve
ruhiyatlar tarafndan da sk sk vurgulanmaktadr. inde yaadmz dnyaya gerek
anlamda sahip olmamz ancak zihnimizi ben beni benimle igalden kurtarmakla
olacaktr. Hibireyi mlkmz saymamak artyla herey bizimdir. Ayrca herey sadece
bizim deil, bakalarnndr da.
Bu gerek sevgi cruf ve kilden farkldr
Blmek atmak deildir.
Ruhun ve bir lde de zihnin iyilikleri dnda ve bu iyiliklere kadn ve erkekler tarafndan
kaytszlk ve feragat hlinde sahip olunmadan tam bir ortaklk szkonusu olamaz. Srf
akl ve estetik iyiliklerin yaratlmas ve bunlara sahip olmak iin bile bir para ilenin
vazgeilmez bir n koul olduu da belirtilmelidir. Bir sanat, filozof veya bilim adam
hayatn tercih edenler, ou zaman, fakirlik ve sk alma hayatn seerler. Fakat bunlar
onlarn katlanmalar gerektii tek ileler deildir. Sanat dnyaya baktnda eyay
faydac, bencil adan dnme eklindeki basit insan eilimini reddetmelidir.
Ayn ekilde bir filozof da saduyusunu krletmeli, aratrmac da ar basitletirme ve
kalplam olarak dnmeye kesin bir biimde direnmeli ve kendini esrarl Gerein
imlarna kar duyarl klmaldr. Estetik ve fikr eserlerin yaratclar iin geerli olan, bir
defa ortaya karldnda bunlardan zevk alanlar iin de geerlidir. Bu nefsi krletmelerin
hibir surette deersiz olmad tarihin ak ierisinde tekrar tekrar grlmtr. Kii,
mesela, fikr adan nefsini krletmi Socratesi ve nefsini krletmemi vatandalarnn
ona dl olarak verdikleri zehiri dnebilir. Kii gene Galileo ve adalarnn Aristocu
dn kalbn krmak iin gstermeleri gereken destans abalar ve bu gn evrende
Descartesn eski zamanlardan beri kutsanan reetelerini kullanarak bulunabilecek
olandan daha fazlasnn bulunduuna inanan herhangi bir bilim adamnca gsterilmesi
gereken hi de daha az destans olmayan abalar dnebilir. Bu ilelerin dl daha alt
dzeyde ruh bir saadete tekabl eden bir bilin hlidir. Sanat, filozof ve bilim adam
da birer sanatdr estetik tefekkrn, buluun ve kaytsz (yani ona balanmadan)
mlkiyetin mutluluunu, saadetini bilir.
Akln, duygularn ve muhayyilenin mallar gerek mallardr; fakat bunlar niha mallar
deildir, eer onlar bal bana hedef sayarsak putperestlie deriz. radenin, arzularn
ve eylemin krletilmesi yeterli deildir; bili, dn, duyu ve tasavvur edi alanlarnda
da riyazet olmaldr.
nsann akl melekeleri lk Gnahla hayvan itihalarndan ok daha kt bir durumdadr
ve ok daha byk bir mahviyet gerektirmektedir. z irade, z anlay ve z tasavvur
tabi glerini martt ve tatmin ettii ve edebiyat eitiminden kazanlan hazinelerle
grnte zengin ve saygn yapld zaman bunlar zavall dkn insann Mesihle yekdil
olmasna aynen iyi ve gerektii ekilde renilmi yemek piirme sanatnn bir ncil
aliminin Hristiyan riyazetinin zne ve tatbikine ulamasna katkda bulunduu kadar
yardmc olacaktr.
William Law
Kltr, Almanca olduu ve bir K ile hecelendii iin Birinci Dnya Sava srasnda bir
olay ve istihfaf konusuydu. Bu imdi tamamyla deimitir. Edebiyat, Sanat ve Bilim
Rusyada yeni bir beer Teslisin unsuru olmutur. Kltr dini sadece Sovyetler Birliine
zg deildir. Kapitalist demokrasilerdeki aydnlarn ounluu tarafndan da
uygulanmaktadr. Tanr, nsan ve Tabiat hakknda hereyi bilen insanlarn himayekr
olumsuzculuuyla baka herey hakknda yazan ve garip kalabalklarn iini okuyan zeki
ve pikin gazeteciler sra Kltre geldiinde kendilerine gelirler. Bu durumda tarif
edilemeyecek derecede gln olan bir samimiyet ve cokunlukla bizi en son duvar
resimleri ve uygarlk merkezlerince temsil edildii ekliyle Yce Sanata kar olumlu din
duygularn paylamaya davet ederler; Bayan X esiz romanlarn, Bay Y de fazlasyla
Coleridge tarzndaki eletirilerini yazmay srdrdke dnyann, btn zt grnmlere
ramen, anlam ifade edeceinde diretirler. Kltrn ayn ekilde abartlmas, sanat ve
edebiyatn haddizatnda hedef olduu ve mantkl ve gereki bir hayat felsefesinden
tecrit hlinde geliebilecei inanc okullar bile igal etmitir. lerlemi eitimciler
arasnda yetikinlerin kendilerini ifade etmelerine izin verildii, ocuklar da sanat
dersinde yaratc olmaya tevik edildii srece hereyin yolunda gideceine inanan
birok insan vardr. Fakat, aksine, mumlu kil ve kendini ifade eitim problemlerini
zmeyecektir. Ne teknoloji ve meslek rehberlik, ne de klasikler ve En yi Yz kitap
bunu yapabilir. Eitimle ilgili aadaki eletiri bundan iki buuk asr kadar nce yaplm
olmakla birlikte bugn de onyedinci yzylda olduu kadar geerlidir.
Yerini ve Tanryla, melekler ve insanlarla ve yeryzndeki btn mahluklarla, cennet ve
cehennemle, zaman ve sonsuzlukla ne ekilde ilikili olduunu grmeden herhangi bir
eyi bildiini dnen kimse bilmesi gerektii ekilde hibir ey bilmez.
Thomas Traherne
Bununla beraber (ngiliz Uluslar topluluu zamannda) Oxford da baz eyler de eksikti.
Btn dier bilimlerin anas olmakla beraber aka saadeti retecek hibir hoca yoktu.
Bizler de bu eyleri ancak yabanc olarak, kendi zel merakmz tatmin etmek iin etd
ediyorduk. Bilgimizi artrmaya alyorduk, fakat hedefe ynelik olarak altmz
bilmiyorduk. Belli bir hedefimiz olmad iin de usulde hata yapyorduk.
Thomas Traherne
Trahernenin ifadesiyle saadet sonsuz mutluluk hli anlamna geliyor; o da
uygulamada kurtulula zdetir. Kurtulu ise iteki zirvelerde ve hem ite hem de dtaki
dolulukta Tanrnn birletirici bilgisinden baka birey deildir.
Aadaki para temel kaygs Uluhiyetin ruhun i zirvelerindeki bilgisine ulamak
olanlarca uygulanmas gereken fikr ilenin bir anlatmdr.
Devaml bir surette btn putlar yokederek, ie bak ve zihn Tanr fikriyle igal etme
yoluyla sonunda btn bu engelleri aarak arkada brakan kimse mutludur. Zira sadece
bu yollar vastasyla en saf ve basit objesi olan Tanr hakknda yaln, saf, basit akl ve
sevgileriyle iten davranr. Bu nedenle iindeki Tanryla ilgili btn tasarrufun btnyle
ve yalnzca yaln akla, sevgiye ve iradeye baldr. Zira gerekte bu tasarruf insann
zn oluturan anlay ve sevgiden baka hi bireyle ne bedensel bir organ ne de
d duyumlar tarafndan gerekletirilebilir. O hlde, gerek mutlulua ulatracak emin
bir basamak ve ksa bir yol bulmak istiyorsanz, kararl bir ekilde samimi olarak kalp
temizlii ve zihin safln isteyin ve onun arkasndan koun. Buna srekli bir sukneti ve
zihin dinginliini, kalb sevgileri devaml surette ste yerletirerek hatrlamay ekleyin.
Kalbi sadeletirmek iin aln, kalbi igal eden dlere kar sarslmaz ve bunlardan
uzak durarak iinizdeki Efendide sabit kalrsnz. O derece ki ruhunuz sanki sonsuzluun
her zaman mevcut imdisine yani uluhiyet hline girmi gibidir. Tanrya ykselmek
kiinin kendisine girmesidir. Zira bu ekilde ykselen, giren ve kendinin altna inen ve
stne kan kimse gerekte Tanrya ykselir. O zaman zihin kendini kendi zerine
karmal ve yle demelidir: Hereyin zerinde ihtiya duyduum btn bildiklerimin
zerindedir Bu ekilde zihinsel karanla tandktan sonra, kendini bu hereye yeten
iyilie younlatrarak evde kalmay renir ve btn sevgisiyle iteki yce iyilie yapr
ve devaml onda sabit kalr. Bu nedenle deimez olana ve Tanrnn kendisi olan bu
gerek hayata ulaana kadar, zaman ve mekn deiiklikleri olmakszn bu i huzurda ve
uluhiyetin gizli konanda kalmay srdrn.
Albertus Magnus
Kimi insanlar bilgiyi ve ayrt etmeyi btn hereyin en iyisi ve mkemmeli olarak
severler. Bakn, sonra bilgi ve ayrt etme, ayrt edilenden daha ok sevilmeye balar; zira
sahte tabi k kendisinden bakas olmayan bilgi ve melekelerini bilinenden daha ok
sever. Bu sahte tabi n basit Hakikat anlamas mmkn olsayd, Tanrda ve hakikatta
olduundan kendi mlkn kaybetmeyecekti; yani, kendinden ve kendi z eylerinden
ayrlamayacakt.
Theologia Germanica
Ahlak eylemle manev bilgi arasndaki iliki sanki evrimsel ve karlkldr. Kiinin
kendini dnmeden davranmas bilgiye ulamay mmkn klar, bilgisinin eldesi ise kendi
sralar geldiinde milin bilme gcn arttran daha ileri ve daha samim olarak kendini
dnmeden yaplan eylemleri mmkn klar. Herey yolunda giderse ve bir de tam bir
alakgnlllk ve itaat varsa bu ekilde snrsz olarak srer gider. Bu sre Maitrayana
Upaniadn birka satrnda zetlenir. nsan doru eyleme giriir (ki bu tabi ki kiinin
kendini bilmesini ve doru tefekkr de ierir) ve bu onun ayr bireysellii altndaki Zt
ksa bir an iin grmesini salar. Kendi nefsini Zt olarak grerek, benliini unutur (ve
dolaysyla sadece bakalarn dnerek hareket eder) bu nedenle mutlak olarak
dnlmelidir. Bu kurtuluu gsteren en yce snr; benliini unutmak suretiyle zevk veya
ac ierisine girmez (baka bir deyile, alakaszlk yahut kutsal kaytszlk hline girer,)
fakat mutlakla ular (yahut Albertus Magnusun deyimiyle deimez hle gelir ve
Tanrnn kendisi olan gerek hayata varr).
ile yahut nefsi krletme tam olduunda en karakteristik meyvesi saflktr, ya koca, aile
veya ocuk, karde veya arkada birliini bozmadan sevecektir; dtaki eylerin
ruhlarnn, Ona sevketme as hari, hibir cazibeleri olmayacaktr; btn abart ve
hayallikler, taklit ve sahtelikler byle bir birden, aynen ilerin gne madan nce
kuruyup gitmesi gibi uzak durmaldr. Tek saik Tanry memnun etmek, Onun
honutluunu kazanmaktr, bylece bakalarnn syledikleri ve dndklerine kar kll
bir kaytszlk ortaya kar, bu sayede kelimeler ve eylemler sanki sadece onun temaa
gibi tam olarak sade ve tabidir. Byle bir Hristiyan sadelii i hayatn
mkemmeletirilmesidir. Tanr, iradesi ve honutluu da bunun tek hedefidir.
N. Grou
Aada ise psikolojik zmlemenin en byk stadlarndan birinin meseleyle ilgili daha
geni bir anlatm vardr.
Dnyada, insanlar herhangi birini saf olarak isimlendirdiinde genel olarak budala, cahil
ve kolay kandrlr bir kiiyi kasteder. Fakat gerek saflk, budalalktan ok uzak olarak,
neredeyse yce bir erdemdir. Btn iyi insanlar ondan holanr ve onu takdir ederler, ona
kar olmann ktln bilirler, bakalarnda grmek isterler ve neyi ierdiini bilirler;
ne var ki onu tam olarak tanmlayamazlar. Safln ruhun nefsi fazla dnmeyi
engelleyen doruluu olduunu sylemeliyim. ok da mtevazi bir edim olan itenlikle
ayn deildir. ou insan iten olduu hlde saf deildir. Doru olduuna inandklarndan
baka hibir ey sylemezler, olduklarndan baka trl grnmeyi dnmezler. Her
zaman kendileri hakknda dnrler ve her kelimelerini ve dncelerini tartarlar ve ok
fazla ya da ok az yaptklar endiesiyle kendi zerlerinde dururlar. Bu insanlar iten fakat
saf deildir. Bakalaryla rahat geinemezler, insan, kaba olmayan daha az saygn
insanlar daha ok seveceini dnr.
evredeki madd dnyaya dalmak ve i dnceye hi yer vermemek, ho ve elle
tutulabilir eylerle srklenen kimilerinin krlkleri gibi, safln aksine olarak bir u
noktayken; Tanrya veya dier insanlara kar sorumluluklarmzla ilgili btn meselelerde
kendine dalmak da kiiyi kendi kibrinde bilge, ihtiyatl, ne yaptn bilen ve kendi i
huzurunu bozan ve en ufak eyden rahatsz yapan dier u noktadr. Byle sahte bir
bilgelik, ciddiyetine ramen dnyev zevklere baaa dalanlarn budalalndan daha az
bo ve budalaca deildir. Birisi kendini dtan evreleyen eylerle sarhotur; fakat her
ikisi de sarholuk hlindedir ve sonuncusu ilkinden daha kt bir durumdur; zira gerekte
akllca olmad hlde yle grnr ve dolaysyla insanlar tedavi edilmeye allmaz.
Gerek saflk dncesizlikten ve yapmacklktan eit derecede uzak, nefsin, zbilincin
neden olduu artmalar yanstamamas ve onlara teslim olmamas iin d grnlerle
boulmad bir juste milieude yatar. Att her adm zerinde dnerek vakit
kaybetmeksizin veya devaml geriye bakmakszn gittii yere bakan kii gerek safla
sahiptir. Byle bir saflk gerekte byk bir hazinedir. Ona nasl ulaabiliriz? Onun iin
sahip olduum btn hereyi verirdim; o Kutsal Kitabn deerli incisidir.
Bu durumda ilk adm nefsin d grnleri bir tarafa koymas ve kendinin gerek
alakasn bilmek iin ie bakmas gereklidir; buraya kadar herey doru ve tabidir;
bundan fazlas sadece dnyann sarholuundan kanmaya alan akll bir kendine
sevgidir.
Sonraki safhada, korktuu Tanry dnmeyi kendini dnmesine eklemelidir. Bu
gerek hikmete zayf bir yaklamdr, fakat nefis hl byk oranda kendine dalm
durumdadr; Tanrdan korkmakla tatmin olmaz; zbilincin srekli dairesi iinde
gezinerek Ondan korktuu ve korkmamak iin korktuu konusunda emin olmak ister.
Nefis zerinde btn bu hareketli durma gerek akn huzurundan ve zgrlnden ok
uzaktr, nefsin mutlaka bir imtihan dneminden gemesi lazmdr; eer aniden bir
hareketsizlik hline dalarsa onu nasl kullanacan bilmez.
nc safhada ise nefis, hareketli bir ztefekkrden vazgeerek yerine Tanr zerinde
durmaya balar ve tedrcen kendini Onda unutur. Onunla dolar ve benlii doyurmay
brakr. Byle bir ruh kendi hatalarn grmezden gelmez veya kendi yanllarna kaytsz
kalmaz; onlardan her zamankinden daha ok haberdardr ve artan k onlar daha ak
biimde gsterir, fakat bu kendini bili Tanrdan gelir ve bu nedenle de huzursuz ve
tedirgin edici deildir.
Fenlon
Bu ne kadar fevkalde derecede kesin ve incedir! Yirminci yzyln kibrinin en sebepsiz
olduu iin en olaanst ksmlarndan biri de Freudtan nce kimsenin psikoloji hakknda
birey bilmedii iddiasyd. Fakat gerek, ou modern ruh bilimcinin insanlar seleflerinin
en yeteneklilerinden daha az anladdr. Fenlon ve La Rochefoucauld bilin altndaki
derin ve utan verici gdlerin da vurulduunda mantkl nedenlerle aklanmas
hakknda hereyi biliyorlard ve cinsellik ve g arzusunun personann nazik maskesi
altnda ileyen etkili gdler olduunun da tam olarak farkndaydlar. Machiavelli
Paretonun artklar ve trevler gerek, bencil siyas eylem gdleriyle yle bir
eylemin kolay kandrlr halka kendileri asndan aklanp hakl gsterilecei ssl
teoriler, ilkeler ve lkler arasndaki ayrm hattn izmiti. Buda ve Aziz Augustinin
beer erdem ve malullkle ilgili grleri gibi Pascaln gr de daha gereki olarak
dk olamazd. Fakat btn bu insanlar, La Rochefoucauld ve Machiavelli bile, yirminci
yzyl ruh bilimcilerinin grmezden gelmeyi tercih ettikleri insan doasnn ruh, zihin ve
bedenden mteekkil olmak zere ksml olduu; geici ve ebed, fizikihayat, beer
ve ilh iki dnya arasndaki snr izgisi zerinde yaadmz; haddiztnda hibir ey
olduu hlde insann, eer isterse, Tanr tarafndan evrelenmi, Tanry bulmaya
yetenekli, Tanryla dolu bir hi olduu gibi belli gereklerin farkndaydlar.
Grou ve Fnelonun hakknda kalem oynatt Hristiyan safl Lao Tzu ve haleflerince
ok takdir edilen erdemle ayn eydir. Bu inli bilgelere gre kiisel gnahlar ve toplumsal
uyumsuzluklar hep insanlarn kendilerini ilh kaynaktan ayrm olmalarndan ve
kendini fiziksel olandan hayat ve zihinsel olan yoluyla ruh dzleme kadar her yerde
gsterdii ekliyle Byk Yol, Logos ve Eyann Tabiat olan Taoya gre deil kendi
istek ve anlaylarna gre yaamalarndan kaynaklanmaktadr. Kendi arzu ve isteklerimizi
terkedip kendimizi Taonun evremizdeki ve bedenlerimiz zihinlerimiz ve ruhlarmzdaki
ileme biimine braktmzda Aydnlanma gelir. Taocu filozoflar kimi zaman
Rousseaunun Soylu lkeline inanyormuasna yazarlar ve (inli olmalarndan ve
dolaysyla salt nazar olandan ziyade somut ve uygulamaya dnk olanla ok daha fazla
ilgilenmeleri nedeniyle) yneticilerin, sayesinde medeniyetin karmakln
azaltabilecekleri ve bylece tebaalarn insan rn ve dolaysyla da Taoyu rten
dnce, duygu ve eylem kalplarnn bozucu etkilerinden koruyabilecei metodlar
formle etmeye dkndrler. Bununla beraber, halk iin bu grevi icra edecek
yneticilerin kendisi de bilgi olmaldr; kiinin bilge olmas iin de slah olunmam
yetikinliin btn katlklarndan kurtulmas ve tekrar kk bir ocuk hline gelmesi
gereklidir.
Zira sadece yumuak ve uysal olan canldr; hereyi istila eden ve bakalar ld
hlde kendisi hayatta kalan kendini hereye uyduran ve her zaman en dk yeri sert
kayay deil sonsuz tepeleri andran suyu arayandr. Mkemmel bilgenin safl ve
itenlii ilenin iradenin ve kendini bilme ile murakabe vastasyla zihnin ilesinin
meyveleridir. ocuk safln temel renkler kabyla daha yksek dzeyde ancak mkemmel
bir eitim grm bir ressam yakalayabilir. Hibir ey saf olmaktan daha zor deildir.
Kalbin perhizinin nelerden olutuunu sorabilir miyim? diye sordu Yen Hui.
Birlii elde et diye cevap verdi Konfys. Kulaklarnla deil zihninle, zihninle deil
tam ruhunla iitirsin. Fakat sen brak iitme kulaklarnla olsun, zihnin ileyii kendiyle. O
zaman ruh d grnlere pasif olarak tepkide bulunan menf bir varlk olacaktr. Byle
menf bir varlkla sadece Tao kalabilir. te bu menf hl kalbin perhizidir.
O zaman dedi Yen Hui bu metodu kullanamamamn sebebi kendi bireyselliimdir.
Eer bunu kullanabilseydim bireyselliim giderdi. Menf hlle kastettiiniz bu mu?
Tam tamna yle diye cevap verdi stad: Brak da sana anlataym. Eer bu prensin
(Yen Huinin slah etmeyi istedii kt bir hkmdar) topraklarna onun izzeti nefsini
krmadan girebilirsen seni iitirse gleryzl davranacak, iitmezse pasif kalacaktr; orada
tam mnsyla bir kaytszlk hlinde bilgisiz, ilasz yaayarak, baarya
yaklaacaksn.....u pencereye bak. Onun vastasyla bo bir oda manzarayla parlyor;
fakat manzara darda durur. Bu anlamda kulaklarn ve gzlerini ieride iletiim kurmak
iin kullanabilirsin, fakat zihninden (basmakalp, birbirinin tpk zdeyiler anlamnda)
btn hikmeti kar at. te bu btn mahlukat slah metodudur.
Chuang Tzu
Bu balamda ile, sayesinde olaylara kar gsterdiimiz doal, allmadan kazanlm
Tao, Zt, Tanrnn radesi ile uygunluk iindeki tepkiler, nihayet sahip olmay
rendiimiz bir alma, tahsil sreci olarak grlebilir. Kendilerini Eyann lh
Doasna kar yumuak bal klanlar, iinde bulunduklar artlara zlem ve hrsla deil
istediklerini kendiliinden yapmalarn salayan bir sevgiyle tepki verirler; gerekten
samimi olarak iimdeki Ben Deil Tanrdr diyebilen erkek ve kadnlar Ezel Hikmetin
yorumcular tarafndan ocuklara, saf kimselere ve hatta kimi zaman ayyalara benzetilir.
Arabadan den sarho bir adam, ac ekse de lmez. Kemikleri dier insanlarnkilerle
ayndr; fakat kazasyla farkl ekilde karlar. Ruhu emniyet hlindedir. Arabaya
bindiinin bilincinde deildir. Hayat, lm, korku ve benzeri dnceler kalbine girmez;
dolaysyla o da nesnel varlkla temastan ac ekmez. Eer arap sayesinde byle bir
emniyet salanyorsa Tanr sayesinde ne kadar daha ou salanabilir?
Chuang Tzu
Sanat uzun bir itaat ve sk almayla zorlama olmayan bir itenlie ve mkemmel bir
ustala ular. Kendi bana, deyim yerindeyse kiisel bilincinin st tabakalarndan birey
yaratamayacan bilerek kendini ilhamn ileyiine brakr; alt ortamn gzard
edilmemesi ve vahice inenmemesi gereken kendi doas olduunu bilerek kendini
onun sabrl hizmetisi yapar ve bu ekilde mkemmel ifade zgrln yakalar. Fakat
hayat da bir sanattr ve yaamak da mkemmel bir sanat olacak insan da, varlnn
btn dzeylerinde, bir ressamn, heykeltran veya baka bir sanatnn sayesinde snrl
bir mkemmeliyete ulat ayn yolu takip etmelidir.
Prens Huinin as bir kz kesiyordu. Her bak darbesi, omuzlarnn her kalkp inii,
ayak sesleri, yarlan etin kard her bj sesi, satrn kard ak sesi mkemmel bir
uyum iindeydi; Mulberry Grave Dans gibi ritmik, Ching Shounun akortlar gibi ayn
anlyd.
Bravo! diye bard. Prens. Gerekten byk bir maharet Efendim diye karlk verdi
a, kendimi her zaman Taoya adamm. Bu maharetten daha iyidir. lk olarak kz
paralama iine baladmda, nmde sadece btn kzleri gryordum. yl bu ii
yaptktan sonra artk btn hayvanlar grmemeye baladm. Ve imdi gzmle deil
zihnimle alyorum. Duyularm beni durmaya zorladnda zihnim devam etmeye iter,
ezel ilkelere bavururum. Hayvann ftr yapsna gre olabilecek delikleri ve oyuklar
takip ederim. byk kemikler yle dursun eklem yerlerinden bile kesmeye almam.
yi bir a satrlarn senede bir deitirir, nk o keser. Baya bir a ise ayda bir,
nk o vura vura dorar. Bu satr ondokuz senedir bende ve onunla binlerce kz
paralamama ramen ucu sanki bilei tandan yeni km gibidir. nk eklem
yerlerinde her zaman yarklar bulunur, satrn az da kaln olmadndan geriye yaplacak
tek i olarak kalnl olmayan bu yara yerletirmek kalr. Bu sayede yark genileyecek
ve bak az da kendine geni bir hareket alan bulacaktr. te ben satrm bu nedenle
ondokuz senede sanki bilei tandan yeni km gibi korudum. Fakat bir de bak aznn
zorland sert ksmlar var ki burada ok dikkatli davranrm. Gzlerimi onun zerinde
sabitletiririm. Elimi koyar ve para bir hah sesiyle yere dklen toprak gibi teslim olana
kadar ban azn srterim. Sonra ban azn ekerim ve ayaa kalkp etrafa
bakarm; son olarak da satrm siler, temizler ve onu dikkatlice bir kenara koyarm.
Bravo! dedi. Prens. Bu ann szlerinden hayatma nasl ihtimam gstermem
gerektiini rendim
Chuang Tzu
Buda, Sekiz Katl Yolunun ilk yedi kolunda sekizinci ve son kol olan doru tefekkre
ulamak isteyen herhangi bir kimse tarafndan yerine getirilmesi gereken koullar
tanmlar. Bu artlarn yerine getirilmesi en sk ve kapsaml bir riyazet akl ve iradenin,
zlem ve duygunun, dncesinin, konumasnn, eylemin ve son olarak ta geim
yollarnn riyazeti seyrine girmeyi sonu verir. Belli meslekler insann niha hedefine
ulamakla neredeyse tamamyla uyumazlar; ayrca ok fazla fiziksel ve hereyden
nemlisi ahlak, fikr ve ruh zarar veren belli geim yollar vardr; yle ki bunlar kaytsz
bir ruh haletiyle bile uygulansalar (ki bu genel olarak imknszdr) gene de kendini sadece
kendini deil bakalarn da kurtarmaya adayan bir kimse bunlardan kanmaldr. Ezel
Hikmetin yorumcular genelev iletme, kalpazanlk, vurgunculuk ve benzeri gibi su
niteliinde mesleklerden sakndrma ve bunlar yasaklamakla yetinmezler; ayrca meru
saylan bir ok geim yolundan da uzak dururlar ve bakalarn da bunlara kar uyarrlar.
Bu nedenle ou Budist toplumlarda silah retimi, sarholuk verici iki retimi, kasaplarn
etini toptan tedarik etme, ada Hristiyan leminde olduu gibi servet, asalet ve siyas
nfuzla dllendirilmiyordu; bunlar uraanlarnn ve bu ilerin yapld topluluklarn
yelerinin aydnlanma ve kurtulua ulamalarn zellikle zorlatran iler olarak kt
grlyordu. Benzer ekilde, ortaa Avrupasnda da Hristiyanlarn tefecilik ve
vurgunculukla geim temini yasaklanyordu. Tawney ve dierlerinin de gsterdii gibi faiz
alma, tefecilik ve hisse senetlerine ve ticari mallara para yatrmak ancak reformasyon
sonras saygn hle geldi ve kilisenin onayn ald.
Kuveykrlara gre askerlik gayr meru bir geim biimiydi ve hl yledir. Onlara gre
sava Hristiyanla aykrdr; bunun sebebi dourduu acdan ok nefreti yaymas,
hilekarlk ve zulm dllendirmesi, btn toplumlara fke, korku, kibir ve sevgisizlik
bulatrmasdr. Bu tutkular I rterler, bu nedenle de bunlarn sayesinde ortaya
kt ve younlat savalar, siyas neticeleri ne olursa olsun, dnyay manev karanla
emin bir yer yapmak iin dzenlenmi hal seferleri olarak grlmelidir.
Meru geim iin ayrntl ve kat kurallar koymann, tehlikeli olduu saptanmtr.
Tehlikelidir zira ou insan ar drst olmak iin hibir sebep grmemekte ve neticede
ok kat bir kuraln dayatlmasna riyakarlk veya ak bakaldrmayla tepki vermektedir.
Mesela Hristiyan geleneinde btn herkes zerinde balaycl olan kurallarla dnyay
tamamyla terketme ynne doru ekildiklerini hissedenler iin balaycl olan
mkemmellik tleri arasnda bir ayrm yaplr. Kurallar kiinin Tanry btn kalbi, ruhu
ve gcyle ve komusunu da kendisi gibi sevmesi eklindeki ahlak yasay ve emri ierir.
Bu son ve en byk emre btn gayretleriyle uymaya alanlar tlere uymadklar ve
dnyayla olan btn balarn kesmedike bunu btn kalpleriyle yapamayacaklarn
anlarlar. Bununla birlikte insanlarn evlilii terketmeden ve sahip olduklar btn hereyi
satarak parasn fakirlere vermeden de Tanrnn birletirici bilgisine kavumak olan
mkemmellii elde etmeleri mmkndr. Fiil fakirlik (hi para sahibi olmamak) hibir
surette kalb fakirlik (paraya kar kaytsz olma) deildir. Kii fakir, fakat parann satn
alabilecekleriyle mitsizce alakal, zlem, haset ve kendine acmayla dolu olabilir. Bir
bakasnn paras olabilir ama paraya ve parann satn alabilecei eylere, g ve imtiyaza
kar kaytsz olabilir. ncildeki fakirlik fiil ve kalb fakirliin bir karmdr; fakat ruhun
gerek fakirlii fiil olarak fakir olmayanlarda da mmkndr. O zaman, genel ahlak
yasalarn yargs dnda bulunduu kadaryla meru geim sorunlarnn kesinlikle kiisel
olduu grlecektir.
Bireysel bir sorunun kendini gsterme ekli ve buna uygun zmn bulunmas
szkonusu bireyin ulat bilgi, ahlak duyarllk ve manev ferasete baldr. Bu nedenle
ok genel anlamda hari evrensel olarak uygulanabilir kurallar koymak mmkn deildir
te benim hazinem der Lao Tzu
onlar koruyun ve onlara bekilik edin! lki merhamet, ikincisi tokgzllk ncs de
gn altndaki hereyin en nemlisi olma iddiasn terktir
sa Mesihten bir yabanc tarafndan kardeiyle arasndaki bir miras davasn zmesi
istendiinde o (artlar bilmediinden) davada yarg olmay reddeder ve sadece
agzlle kar genel bir uyarda bulunur.
GaSang bir gn balllarna ders veriyordu: Cinayet aleyhinde konuanlar ve btn
uurlu varlklarn canlarna sayg gstermeyi isteyenler hakldr. Hayvanlar ve bcekleri
bile korumak gzel bir eydir. Fakat vakti ldren, serveti yokeden, toplumlarnn
idaresini bozan insanlara ne demeli? Onlar kmseyemeyiz. Peki, aydnlanm olmad
hlde t verene ne demeli? O da Budizmi ldryor.
One Hundred and One Stories den
Birgn Sultan brahim (Ethem) kurulmu otururken tahtna,
atdan grlt ve bar sesleri geldi kulana,
Ayak sesleri de iitti saraynn atsnda
Kendi kendine dedi, Bu iddetli ayak sesleri de kimin acaba?
Pencereden bard Hey kim geziyor orada?
Muhafzlar aknlkla dolu olarak, selam verdiler balaryla,
Dediler, biziz dolayoruz etrafta.
Ne aryorsunuz dedi. Dediler develerimiz kayp ta
Kim arar develerini evin atsnda
Muhafzlar dedi bizler kurulmu olduu hlde
tahtna, Tanryla birlii arayan senin izindeyiz
Celaleddin Rm
Btn toplumsal, ahlak ve manev problemlerin zm en acil ve en zor olan g,
iktidar sorunudur. G arzusu bedensel bir kusur deildir ve yorgun ve doymu bir
fizyolojinin oburluk, arlk ve ehvet zerinde koymu olduu snrlamalarn hibirini
tanmaz. Her baarl tatmin hissiyle byyen g arzusu kendini bedensel yorgunluk veya
hastalk tarafndan engellenmeden belli belirsiz bir ekilde gsterir. Dahas, toplumun
yaps yle bir hldedir ki kii siyas, ekonomik ve din hiyeraride ne kadar yukarlara
karsa g icras iin mevcut imknlar ve kaynaklar da o kadar oalr. Fakat hiyerari
merdivenine trmanmak genellikle yava bir sretir; ihtiras sahipleri de tepeye yalar
ilerleyinceye kadar nadiren ularlar. G a yalandka daima dt gnaha dalma
ans da artar, daha srekli olarak arzularna rm olduka bu arzular daha ekici hle
gelir. Bu adan durum sefahat dknlerininkinden byk oranda farkldr. kincisi
gnahlarn gnll olarak hibir zaman terkedemeyebilir, fakat hi olmazsa yalandka
gnahlarnn kendini terkedeceini grecektir; ilki ise gnahlarn terkedemedii gibi
gnahlar da onu terketmez. Yallk, g ana tutkularndan kurtulma imkn
salayaca yerde zlemlerini byk apta ve daha grkemli bir ekilde tatmin etmesini
kolaylatrarak onlar younlatrr. te bu nedenle Actonun deyimiyle, Btn byk
adamlar ktdr bu nedenle, eer ou zaman kamu yarar iin deil yalnzca veya en iyi
deyimiyle esas olarak kt adamlarn g, iktidar arzularn tatmin iin giriilen siyas
eylemin ok sk olarak ya kendini cerhedici ya da tam bir felaket olmasna arabilir
miyiz?
Ltat cest moi (devlet benimdir) der tiran; tabi ki bu sadece piramidin tepesindeki
otokrat iin deil devleti kendileri araclyla ynettii ve gerekte devletin hakiki
hakimleri olan ynetici aznln yeleri iin de geerlidir. Dahas, ynetici snfn g
itihalarn tatmin eden politika baarl olduu ve baarnn creti de ok yksek olmad
srece, halk ynlar bile devletin kendilerine ait olduunu hissedecektir. Bireyin
haddiztnda deersiz egosunun geni ve parlak bir yansmas. nemsiz insanlar g,
iktidar hrslarn aynen byk adamlarn yapt gibi kendilerine vekil olarak tayin ettikleri
yaylmc devletin eylemleriyle tatmin ederler; aralarndaki fark tr deil derece farkdr.
G ve iktidar hrs ve arzusunun siyas grnmlerini kontrol etmek iin henz hibir
yanlmaz metod bulunamamtr. G haddizatnda snrsz bir ekilde yaylmc
olduundan bir baka gle arpma dnda bir yolla kontrol edilemez. Snf karlar
veya kiisel irade deil de hukuk devleti anlamnda, zgrle deer veren herhangi bir
toplum, yneticilerinin glerinin ayrlmasn salamaldr. Ulusal birlik tek bir adama ve
onun ynetici snfna ulusal klelik anlamna gelir. rgtl ve dengeli bir ihtilaf
zgrln vazgeilmez unsurudur. Majestelerinin Samim Muhalefeti zgrlk a her
topluluun gerekten en faydal ksm olduundan en samimdir. Bundan baka, g
arzusu salt zihinsel ve bu nedenle doymak bilmez olduu ve hastalk veya yallktan
anlamaz olduu iin zgrle deer veren hibir topluluk, yneticilerine uzun grev
sreleri vermez. Hi bozulmad iin reforma uratlmayan Carthusian Tarikat
bozulmadan uzun bakln reislerinin sadece bir yl iin seilmesine borluydu. Kadim
Romada yasalardaki zgrlk miktar hakimlerin grev srelerinin uzunluuyla ters
orantlyd. G ve iktidar hrsn kontrole ynelik bu kurallarn formlasyonu ok kolay,
uygulamaya geirilmesi ise, tarihin de gsterdii gibi ok zordur. Bunlarn uygulanmas
zaman ayarl siyas mekanizmann hzl teknolojik deiim tarafndan eskitildii ve salkl,
rgtl ve dengeli ayrlk ilkesinin yeni ve uygun kurumlarda somutlamasn gerektirdii
imdiki gibi bir dnemde zellikle zordur.
Bilge Katolik tarihi Acton da btn byk adamlarn kt olduu dncesindeydi;
ranl air ve sf Rm de tahta kurulmu otururken Tanryla birlii aramann en az
atlarda deve aramak kadar bo bir giriim olduunu dnyordu. Konuyla ilgili grleri
Boswell sluplu rencisi gen Belley Piskoposu tarafndan kaydedilen Aziz Franois de
Sales ise daha iyimser bir aklama getirmektedir.
Baba dedim bir gn, yksek makamlar igal edenlerin itaat erdemini uygulamas nasl
olur?
Fronois de Sales cevap verdi Bunu kendi tebaalarndan daha ok ve iyi yapma yollar
vardr onlarn. Bu cevab anlamadm grm olacak ki devam etti: taatla ykml
olanlar genellikle tek bir ste tbidirler... Fakat kendileri st olanlar, emrettiklerinde bile
daha geni bir itaat alanna sahiptirler; zira Tanrnn kendilerini dier insanlarn stne
yerletirdiini, kendilerine sahip olduklar gc verdiini hatrda tutarlarsa onu Tanrya
itaatte kullanacaklar ve emrederlerken bile Ona itaat edeceklerdir. Bundan baka,
vicdan ve ruhu ilgilendiren konularda ruhan bir ste tbi bir makam kadar yksek bir
makam yoktur. Fakat btn stlerin can att daha yksek bir itaat noktas vardr. Aziz
Paul bile Btn insanlardan bamsz olmama ramen kendimi hepsinin hizmetisi
yaptm derken buna imda bulunmaktadr. Bu evrensel herkese itaatle, btn
insanlar iin herey oluruz; Efendimizin honutluu iin herkese hizmet ederek de
hereyin stmz olmasna sayg duyarz.
Bu kurala gre, Franois de Salesin herkese, hatta kendisine yaklaan en deersiz
insanlara bile sanki stym gibi nasl davrandn, kimseyi incitmediini, konumay,
dinlemeyi asla reddetmediini, sz kesildiinde zamanlama ne kadar kt de olsa en
kk bir bkknlk, sabrszlk ve kzgnlk emaresi gstermediini sk sk gzlerdim.
Kendisine zamann niin ziyan ettiini soranlara cevab her zaman bu Tanrnn isteidir,
bu Onun benden istediidir; daha ne istemeliyim? Bunu yaparken baka birey yapmam
istenmez. Tanrnn Kutsal radesi hepimizin kendisinden yaylmas gerektii merkezidir;
baka herey salt bkknlk ve heyecandr
Jean Pierre Camus
O hlde byk bir adamn da gcn icra ederken iki koulu yerine getirmek artyla
lhi kaynan birletirici bilgisini bile arzu edecek kadar iyi olabileceini gryoruz. lk
olarak g ve iktidarn getirdii btn faydalardan uzak durmal ve yokluklarnda ne insan
ne de Tanr sevgisinin olabilecei sabr ve nefse hakimiyet faktrlerini gzetmelidir. kinci
olarak ise, dnyev gce sahip olmasnn kendisine sadece Eyann Doasna dolaysz
olarak nfuz eden yaayan veya l azizlere ait olan ruhan otoriteyi kazandramayacan
idrak etmelidir. Patronun bir peygamber olduuna inanacak kadar lgn olan bir toplum
yok olmaya mahkum bir toplumdur. Uzun mrl bir toplum ise kendilerini Eyann
Tabiatn grecek ekilde niteliklendirenlerin ulalacak hedefleri gsterdii, ileri
ynetmek olanlarn da azizlerin otoritesine sayg duyduu ve tlerini dinledii bir
toplumdur. Bunlar en azndan teoride, vicdan ve ruh ile ilgili konularda ruhan ve ste
tbi olmaktan baka hibir makamn ok yksek olmad Hindistanda ve Reformasyona
kadar da Avrupada ok iyi anlalmt. Ne yazk ki kiliseler her iki dnyann da en
mkemmelini elde etmeye ruhan otoriteyi ya dorudan ya da bir derece uzakta tahtn
arkasnda kullanlan dnyevi iktidarla birletirmeye altlar. Fakat ruhan otorite
sadece dnyaya kar tamamen ilgisiz ve bu nedenle gdleri pheden uzak olanlarca
icra edebilir. Din bir kurulu kendini Mesihin Gizemli Bedeni olarak adlandrabilir; fakat
rahipleri gemite olduu gibi kle sahipleri veya devlet yneticileriyse veya kurtulu
bugn olduu gibi geni lde kapitalistlikse ne denli takdir ve sayg ifade ederse etsin
hibir nvan onun yargya getiinde siyas ve ekonomik kar olan bir taraf olarak
yargda bulunaca gereini gizleyemez. Gerekte kurumun dnyev gleriyle dorudan
ilgili olmayan meselelerinde tek tek rahipler tam anlamyla ilgisiz olabilirler ve bunu
gerekten de ispatlayabilirler. Bu neticede gerek ruhan otorite sahibi olabilecekleri ve
olduklar anlamna gelir. Aziz Philip Neri szkonusu duruma bir rnektir. Dnyev hibir
gc olmad hlde onaltnc yzyl Avrupas zerinde muazzam bir tesir icra etmiti.
Fakat bu tesir nedeniyle, Trent Meclisinin Roma Katolik Kilisesini iten reforme etme
abalarnn baaryla sonulanp sonulanmad hususunda phe edilebilir.
Gerek hayatta ka tane byk adam ynetilene olduu kadar ynetene de zararsz
iktidar tek bana ortaya karan artlar yerine getirmi veya getirebilecektir? Tabi ki ok
az. G ve iktidar sorunu veliler dnda herkese zmszdr. Fakat zynetim sadece
ok kk gruplarda mmkn olduundan ulusal veya uluslar st aptaki toplumlar
daima yeleri iktidar hrsna brndkleri iin iktidara gelen oligarik aznlklarca
ynetilecektir. Bu demektir ki g ve iktidar sorunu her zaman kacak ve Franois de
Sales gibi insanlardan bakalarnca zmlenemeyeceinden her zaman sknt
yaratacaktr. Bu ise gelecekteki geni apl toplumlarn, gemi toplumlarn glerinin
zirvesinde olduklar ksa dnemlerdekinden daha iyi olmasn bekleyemeyeceimiz
anlamna gelir.
7
Hakikat
Tanr hakknda niye lafazanlk ediyorsun? Onun hakknda ne sylersen yle hakikatla
alakas yoktur.
Eckhart
DN LTERATRDE hakikat kelimesi ayrm gzetmeksizin en az ayr ve ok farkl
anlamda kullanlmaktadr. Bazan Tanrnn Hakikat olduu sylendii zaman olduu gibi
gerek kelimesinin eanlamls olarak kullanlr. Burada Onun ezel Gereklik olduu
kastedilir. Fakat bu hi phesiz Tanrya ruhen ve hakikaten tapmak gibi bir ifadedeki
anlam deildir. Burada hakikat aka Gereklik hakkndaki cmleler hlinde ifade
edilmi ve salahiyeti muteber kitaplara dayanlarak veya daha nceki kaziyelerden
karlan delillerin mantksal adan ikna edici olmas nedeniyle kabul edilen ikinci el
bilginin aksine lh Gerekliin dolaysz idrakine iaret eder. Nihayet kelimenin bu ifade
gerektir cmlesinde olduu gibi daha baya bir anlam vardr. Burada ifadenin
oluturulduu lafz sembollerin gndermede bulunduu gereklere iaret eder. Eckhart
Tanr hakknda ne sylerseniz syleyin hakikatla alakas yoktur diye yazdnda
ilahiyatla ilgili btn ifadelerin yanl olduunu iddia etmez. Beeri sembollerle ilh
Gereklik arasnda bir uygunluk olabilecei kadaryla ilahiyatla ilgili kimi ifadeler onlar
oluturmamz mmkn olduu kadar gerektir. Kendisi de bir ilahiyat olan Eckhart bunu
kesinlikle kabul edecekti. Fakat Eckhart ayn zamanda bir mistikti. Bu sfatla, modern
anlamda bir bilimcinin ada zihinlere hararetli (ve ayn zaman da baarsz) olarak neler
sokmaya altn yani, kelimenin nesnelerle ayn olmad ve gerekler hakkndaki
kelime bilgisinin hibir surette gereklerin kendisini dolaysz olarak kavramakla edeer
olmadn ok canl bir biimde anlyordu. Eckhartn gerekte yledii udur: Kiinin
Tanr hakknda syledikleri bu ok karmak ve mulak kelimenin ifade ettii ilk iki anlam
asndan hibir surette doru olamaz. Aziz Thomas Aquinas da, ie dnk dn
tecrbesinden sonra kendisine ihsan edilen dolaysz bilgiyle karlatrldnda o ana
kadar yazd hereyin bir saman p olduunu syleyerek ilahiyatla ilgili almasn
kestiinde im ile ayn eyi sylyordu. Byk Mslman ilahiyat ElGazal Aquinastan
da iki yzyl nce Badatta ayn ekilde Tanryla ilgili hakikatlarn mlahazasndan
HakikatGerein tefekkrne ve dolaysz kavranna, filozoflarn salt akl disiplinlerinden
Sflerin ahlak ve ruh disiplinlerine gemiti.
Btn bunlardan alnacak ders aktr. Hakikat hakknda herhangi birey iittiimizde
yahut okuduumuzda kelimenin o anda yukarda belirtilen anlamlardan hangisinde
kullanldn soracak kadar uzun bir sre dnmeliyiz. Bu basit tedbiri almak suretiyle (ki
bu fikr dorulua ait gerekten erdemli bir eylemdir) kendimizi byk oranda rahatsz
edici ve olduka gereksiz bir zihinsel karklktan kurtarrz.
Cezbetmek isterken krleri syleyiverir Buda neeyle o beli szleri
te o zamandan itibaren engelleyici yaban glleri doldurur g ve yeri
Daio Kokushi
Hibir yerde gerek birey yoktur. Gerek olan hibir yerde bulunmaz. Gerek olan
grdn sylersen bu gr gerek deildir.
Gerek olan kendine brakldnda, Onda yanl hibir ey yoktur, zira o Akln
kendisidir.
Akl haddiztnda yanltan kurtarlmadnda
Gerek olan hibirey yoktur; hibir yerde Gerek bulunamaz.
Hui Neng
Gerekte Buda hibir zaman hakikat vazetmemitir, O herkesin onu kendi iinde
grmesi gerektiini biliyordu.
Sutralamkara
Kii ne kadar uzaklara giderse o kadar az bilir.
Lao Tzu
unu dinleyin diye bard Maymun. inden buraya gelirken yaadmz btn
skntlardan ve kutsal kitaplarn bize verilmesini zellikle emretmenizden sonra Ananda
ve Kasyapa bize dzmece bir mal teslimi yapt. Onlar bize alp gtrmemiz iin bo
sayfalar verdiler, soruyorum size bunun bize faydas ne?
Barmanza gerek yok dedi. Buda glmseyerek.... Gerekte gerek nshalar bunlar
gibi bo tomarlardr. Fakat gryorum ki inliler bunu anlayamayacak kadar budala ve
bilgisiz, bu durumda onlara zerinde yaz olan nshalar vermekten baka yapacak bir ey
yok.
Wu Chngn
Filozoflar gerekte yeterince zekiler fakat irfandan yoksunlar; dierlerine gelince, onlar
ya cahil ya da ocuksudurlar. Bo bir yumruu gerek birey kapsyormu gibi, parmak
dorultmay gsterilen nesne gibi alglarlar. Parmaa sanki Aym gibi balandklarndan
btn abalar boa gider.
Yoka Daishi
Budann retisi olarak bilinenler Budann retisi deildir.
Diamond Sutra
Budizmin niha retisi nedir?
Ona sahip olana kadar onu anlayamazsnz.
Shihtou
Ezel Hikmetin konusu ezel, ilh Gerekliin mahiyetidir, fakat bunun, sayesinde
formle edilmesi gereken dil zamanla kaytl olaylarla uramak iin gelitirilmitir. Btn
bu formlasyonlarda bir eliki unsuru bulmamzn nedeni de budur. HakikatGerekin
mahiyeti kendisine tam olarak tekabl etmeyen szl sembollerle tanmlanmaz. Ona en
fazla non sequitiurs ve karlklarla imda bulunulabilir.
Kimi din yazarlar bu kanlmaz paradokslara kastl dil yanllar okuyucuyu akln asl
gnah olan kendini beenmiliin dna karacak kadar artmak ve sarsmak iin
tasarlanan anlalmas g szler, abartlar, ironik veya nkteli arlklar eklemeyi tercih
etmilerdir. Taoizm ve Zen Budizm stadlar bu ikinci trden paradoksa dkndler.
Gerekte ikinciler gksel krall iddetle ele geirmek iin mantkl olmayan ve hatta
sama dnleri bir ara olarak kullandlar. Mkemmellik hayatna zlem duyanlar
tamamyla mantk d kimi formller zerinde nazar bir dn icra etmeye tevik
edildiler. Sonu btn bencil ve dnya merkezli nazar srecin bir tr reductio ad
absurdumu,* (skolastik felsefe dilinde) istidll akl dan btn varln ilh Kaynana
gerekten nfuz etme melekesine sahip sezgisel akla ani bir geiti. Bu metod bizi garip
ve allmadk olmas itibariyle artmaktadr. Fakat birok insanda niha metanoiay
yahut bilincin ve karakterin dnmn salayacak derecede iledii de gerektir.
Zenin en nemli sayd felsef hakikatlar vurgulamak iin neredeyse komik
mbalaalar kullanmas yukarda zikredilen alntlarn ilkinde ok ak biimde
grlmektedir. Biz bir Avatarn insan rkna muziplik etmek amacyla vaaz ettiini cidd
biimde dnme niyetlisi deiliz. Fakat bu arada yazarn yapmay baard ey bizi
normal olarak hayatmzn ounu geirdiimiz insan yapm szck evreni hakkndaki
alkanlk hline gelmi kendini beenmiliimiz dolaysyla artmaldr. Kelimeler
gereklikler deildir, ezel Gereklik ise hi deildirler. Eer onlar ok ciddiye alrsak her
yerini yaban glleri sarm bir ormanda yolumuzu kaybederiz. Buna karlk, onlar
yeterince ciddiye almazsak kaybedilecek bir yol veya ulalacak bir hedef olduundan da
habersiz kalrz. Eer Aydnlanm olan t vermezse kimse iin kurtulu szkonusu
olamazd. Fakat insan zihinleri ve dilleri ne iseler o olduklarndan bu gerekli ve
vazgeilmez t veri tehlikelerle kuatlmtr. Btn dinlerin tarihi nemli bir adan
benzerdirler; ballarnn kimi aydnlanm ve kurtulua ermitirler; nk kurucularn
kaydedilmesine izin verdikleri kelimelere uygun ekilde karlk vermeyi tercih etmilerdir;
bir ksm ksm bir uygunlukla kism bir kurtulua ermiler, dier bir ksm ise ya
kelimeleri tamamen grmezden gelerek ya da, daha sk olarak, onlar ok ciddiye alp
onlar sanki imda bulunduklar Gereklikle zde sayarak btnsel bir uygunsuzlukla
karlk vererek hem kendilerine hem de hemcinslerine zarar vermilerdir.
Kelimelerin hem vazgeilmez hem de, ou zaman, zararl olduu Ezel Hikmetin btn
yorumcular tarafndan kabul edilmitir. Bu nedenle Mesih kendinden dnyaya yaban
gllerinden daha kt bir ey bir kln getiren kii sfatyla sz ediyordu. Aziz Paul
ldren harflerle hayat veren z arasnda bir ayrm yapmaktadr. Sonraki yzyllarn
btnnde Hristiyan maneviyatnn stadlar homo laquaxn, (konuan hayvann) hl
Babil Kulesi ina edildii zamanki gibi en nemli baarsndan saf bir lezzet almas ve
szcklerinin mitsiz bir kurban olmas dolaysyla hibir zaman eskimeyen bir temaya
tekrar tekrar dnmeyi gerekli bulmulardr. Son yllar anlam bilimle ilgili pek ok eserin
yaymlanmasna ve ulusu, rk, militarist propaganda ummanna ahit olmutur. Hibir
zaman bu kadar ok yetenekli yazar insanolunu yanl konumann tehlikelerine kar
uyarmam; ve ne yazk ki hi bir zaman da szckler politikaclar tarafndan bu kadar
pervaszca kullanlmam ve halk tarafndan bu kadar ciddiye alnmamtr. Gerek udur
ki, eski problemler deien ekillerde de olsa her zaman olduklar gibi acil,
zmlenmemi ve grne baklrsa zmlenemez durmaktadrlar.
Muhayyilenin tahayyl edebildii ve akln bu hayatta alglad ve anlad btn herey
Tanryla birliin en yakn vastalar deildir ve olamaz da.
Aziz John
Yavan ve ksr kurgular Hakikatn elbisesinin bklmlerini aabilir, ama onun gzel
yzn kefedemez.
John Smith, Platonist
Btn yzlerde peeli ve muammal en gzel Yz grnr. Bununla birlikte, kii bir bili
veya yz kavramnn olmad belli bir gizli ve mistik sessizlie girene kadar btn
yzlerin zerinde peesiz olarak grlmez. Senin Yzn arayann iine girdii bu sis,
bulut, karanlk veya bilgisizlik, btn bilgi ve kavramlarn tesine getiinde altnda
yznn ancak peeli olarak bulunabilecei bir makamdr; fakat bu gerek karanlk,
Yznn btn gecelerin tesinde orada olduunu gsterir. Bu nedenle karanla
girmeye ve akln kavraynn tesinde kartlarn akmasn kabul etmeyi ve orada,
imknszln bizi karlad yerde Hakikat aramaya ne kadar muhta olduumu
gryorum.
Cusal Nicholas
Uluhiyet isimsiz olduundan btn isimlendirmeler ona yabancdr, keza ruh da
isimsizdir, zira o burada Tanryla ayndr.
Eckhart
Tanr haddiztnda ulalamaz olduundan duyular tarafndan alglanabilen ve akl
tarafndan kavranabilen nesnelerle ilgili bir dnte yatmaz. Bu ancak Tanrdan aa
olan bir eye uyabilir; byle yapmakla ruhun Onunla yrmesi iin gerekli olan enerjisini
yok ederseniz.
Aziz John
Tanry herhangi bir d kantla veya Tanrnn kendisinin iinizde ak ve apaikr kld
dnda baka bir eyle hakikat olarak aramaya almak ne burada ne de tede
meseleniz olmayacaktr. Zira ne Tanr, ne cennet, ne cehennem, ne eytan, ne insan
iinizde veya sizin tarafnzdan sizdeki kendi varlklar ve grnmleri dnda baka bir
yolla bilinemez. Nitekim btn bu eylerin herhangi biri hakkndaki btn szde bilgiler,
onlarn iinizdeki varlnn bu aikr duyarl olmadan ve bunun tesinde ancak kr bir
adamn kendisine hi ulamam kla ilgili bilgisi gibidir.
William Law
Aadaki para ise Hindularn Jnana, Brahmann veya ilh Kaynan kurtarc bilgisi
hakkndaki doktrinlerine hakim sekin bir ilim adamnn konuyla ilgili zetidir.
Jnana sonsuzdur, geneldir, gereklidir ve u ya da bu adamn kiisel bilgisi deildir. O
Atmann kendisindeki bilgi olarak oradadr ve orada btn avidyalarn (bilgisizlik) altnda
mulak ve ispatlanamaz olabilse bile aikar olduu iin kaldrlamaz, kendisi btn
kantlara imkn zemini saladndan kanta gerek duymaz ekilde yatmaktadr. Bu
cmleler Eckhartn bilgisine ve Augustinenin btn kesinliklerin kayna ve A ya da
Bnin deil ruhun mlk olan (ruhtaki) Ezel Hakikat hakkndaki retisine yakndr.
Rudolf Otto
Estetik ilmi sanatlarn icras ve takdiriyle ne ayndr ne de buna ulatran bir vastadr. Kii
tablolardan anlamay veya iyi bir ressam olmay nasl renebilir? Tabi ki Benedetto
Croceyi okuyarak deil. Kii resim yapmay resim yaparak, tablolardan anlamay da sanat
galerilerine gidip onlara bakarak renir.
Fakat bu Croce ve arkadalarnn zamanlarn boa harcadklar anlamna gelmez. Bir
dnce sistemi kurmada gsterdikleri abalardan tr onlara mteekkir olmalyz. Bu
sayede sanatn dorudan kavranan nemi ve deeri genel bilgi nda saptanabilir, dier
tecrb olgularla ilintilendirilebilir ve bu ekilde bir derece aklanabilir
Estetik iin geerli olan ilahiyat iin de geerlidir. lahiyat alanndaki kuramsal dn
Tanrnn eitli ynleriyle ilgili dolaysz tecrbeleri olanlarn ilh Kaynan ve dier
tecrbelerle balantl olarak Kaynakla ilgili kendi tecrbelerinin mahiyeti hakknda kolay
anlalr fikirler oluturmasn mmkn kld kadaryla deerlidir. Badak bir ilahiyat
sistemi oluturulduunda ise, onu renenleri ilh Kaynakla ilgili yarglar hakknda kendi
iinde eliik hi birey bulunmadna ve belli artlar salamaya hazr yargnn
kavranabilir bir Gerek olabileceine ikna ettii derecede faydaldr. Fakat ilahiyat tahsili
veya zihnin ilahiyatla ilgili bir takm nermeleri tasvibi Lawn deyimiyle Tanrnn ite
douunun yerini alamaz. nk ne teori uygulamadr, ne de szckler iaret ettikleri
eylerdir.
Bildiimiz ekliyle ilahiyat ilmi byk mistikler, zellikle Aziz Augustine ve Aziz Thomas
tarafndan kurulmutur. Dier pek ok ilahiyat zellikle de Aziz Gregory ve Aziz
Bernard ve hatta Suareze kadar olanlar byle bir vukfa stn mistik bilgi olmakszn
sahip olamazlard.
Abbot John Chapman
Buna kar Dr. Tennantn gr de belirtmeyiz. Din tecrbe gerek ve yekpare bir
eydir, fakat tecrbe sahibinin niha Gereklik hakkndaki bilgisine bir ey eklemez ve her
zaman dier kaynaklardan tremi bir Tanr fikri asndan yorumlanmaldr. Olgularn
incelenmesi bu grlerin ikisinin de doru olduunu telkin edecektir. Mistik nfuz vakalar
(tarihsel ilham olarak adlandrlan olgularla birlikte) genel bilgi asndan rasyonel olarak
dzenlenmi ve bir ilahiyatn temeli olmulardr. Buna karlk genel bilgi asndan
mevcut bir ilahiyat da din hayat ierisine girenler zerinde muazzam bir tesir icra etmi
ve onlarn, eer zayfsa, dk dzeyli bir tecrbe ekliyle yetinmelerini, eer ok
glyse, kitaplarda tanmlanan Tanrnn ayrdedici zellikleriyle uyumayan niteliklere
sahip herhangi trden bir gereklik tecrbesini yetersiz sayarak reddetmelerine sebep
olmutur. Bu nedenle mistikler ilahiyat, ilahiyat da mistikleri ortaya karr.
Doru olmayan bir dogmay tasvip eden veya btn dikkatini ve balln badak bir
sistemdeki doru bir dogmaya yneltip (birok Hristiyann mnhasran Teslisin kinci
Kiisinin beerilii zerinde younlaarak Babay ve Kutsal Ruhu hesaba katmamas gibi)
dierlerini ihmal eden kii Gerekliin dolaysz bir ekilde kavranmasn peinen snrlama
tehlikesi iine girer. Tabi bilimlerde olduu gibi dinde de tecrbe sadece tecrbeyle
belirlenir. Onu ya gereklere hi uymayan ya da sadece bazlarna karlk gelen bir
teorinin dayatt kalba girmeye zorlamak, onun hakknda aratrmadan hkm vermek
ok tehlikelidir. Hakikatn peinden komaya abalama diye yazan bir Zen stad,
sadece fikir yrtmeyi brak. Yanl veya eksik bir ilahiyata inancn kt sonularn
dzeltmenin tek yolu vardr, bu da en doru ilahiyata inantan bilgiye yahut ezel Geree
geiin bilinen tek yoluyla ayndr. Benlii, bencillii unutmak, yumuaklk, ezeliyetin
bilgilerine aklk. Fakat Aziz Johnun deyimiyle duyularca alglanabilen ve akln
kavrayabilecei nesnelerin teemmlnde kalakalmak Tanrdan bakasyla yetinmek
demektir Tanryla birlik bilgisine sadece fikir yrtmeyi brakanlar ulaabilir. Buna
szcklere dklm soyut dnceler iin mmkn olabildii kadar doru olan fikirlerler
de dahildir.
O hlde ey asil ruh! Akl ve sevgi olan srama ayakkablarn giy ve zihinsel glerine
tapnmann stnden atla, anlayn a ve Tanrnn merkezine, btn mahluklardan
gizlendiin yer olan onun gizliliine sra.
Eckhart
Kii, szck ve ayrm lambasyla szck ve ayrmn tesine gemeli ve kavray yoluna
girmelidir.
Lankavatara Sutra
Eckhart akl szcn skolastik dolaysz sezgi anlamnda kullanr Akl ve mantk der
Aquinas sadece iki meleke deil, birbirinden mkemmel ve noksann ayr olduu kadar
ayrdr... Akl hakikate tam bir nfuzken, mantk aratrma ve yarglamadr. Kiinin akl ya
da sezgisel kavray yoluna girebilmesini salayan mantksal ve duyumsal szck ve
ayrm yolunu takip ve sonra da terketmesidir. Bununla birlikte, rgtl Hristiyan kiliseleri,
benlii unutma yoluyla harften ze, teoriden dolaysz bilgiye geenlerin uyarlarna
ramen aralar hedeflerle kartrma eklindeki tehlikeli alkanlkta srar etmilerdir.
lahiyatn tecrbeyi yle ya da byle yeterli derecede aklletirmesine ait lafz ifadeler
ok ciddiye alnm ve sadece tanmlamak istedikleri Hakikata layk bir hrmet
grmlerdir. Ruhlarn ancak mantksal olarak doru saylan onayladnda kurtulaca,
eer buna itiraz ederlerse kaybedecekleri dnlmtr. ki szck, filioque, Bat ve
Dou kiliseleri arasndaki blnmenin tek sebebi olamazd; fakat bunlar hi phesiz birer
bahane ve sava sebebiydi.
Szcklerin ve formllerin ar vurgulanmas tarihsel Hristiyanln ok tehlikeli bir
zellii olan zamana ait eylerin ar vurgulanmasyla ilgili zel bir durum saylabilir.
Olgu olarak Hakikati bilmek ve onu bir btn hlinde ruhen ve hakikaten dolaysz
kavray hlinde bilmek kurtulutur ve sonsuz hayatmz bunda sakldr. Dolaysz
kavray veya tarihsel vahiy sfatyla hakikatte bilinebilecei yahut bundan karlabilecei
kadaryla sembolik olarak olgu olarak Hakikate tekabl eden szcklere dklm
hakikatlere aina olmak kurtulu deil sadece felsefenin zel bir dalnda ilerlemektir.
Zaman ierisindeki bireyin veya bir olayn en basit tecrbesi bile szcklerle tam olarak
veya yeterli derecede tanmlanamaz. G grme veya nevralji geirme tecrbesi
anlatlamaz; syleyebileceimizin en fazlas mavi veya ac olacaktr, bylece bizi
iitenlerin de benzer tecrbelere sahip olmu olabilecekleri ve dolaysyla kendi
anladklarn aktarabileceklerini mid ederiz. Bununla beraber Tanr zaman ierisinde
birey veya bir olay deildir, bu nedenle dnyev meseleleri bile tam olarak anlatamayan
zamanla kaytl szckler oran kabul etmeyecek derecede farkl bir dzene ait olann asl
mahiyeti ve bizim onunla ilgili birlik tecrbemizi anlatmak iin iyice yetersizdir. nsanlarn
bir takm deyimleri mtalaa ederek veya onaylayarak kurtulua erebileceklerini
varsaymak herhangi bir kiinin Timbuctooya bir Afrika haritasna dalmakla varabileceini
farzetmek gibi bireydir. Haritalar sembollerdir; en iyileri bile yanl ve eksiktir. Fakat belli
bir noktaya ulamay gerekten isteyen biri iin harita yolcunun gitmesi gereken yn ve
gemesi gereken yollar gstermesi asndan vazgeilmeyecek derecede faydaldr.
Daha ge Budist felsefesinde szckler insanoullarnn yaratc gelimesindeki en
nemli belirleyici faktrlerden biri olarak grlr. Bu felsefede be varlk kategorisi kabul
edilir: Ad, Grn, Ayrm, Doru Bilgi, Zt. lk ktlkle, son ikisi de iyilikle ilikilidir.
Grnler duyu organlaryla ayrdedilir, sonra isimlendirmeyle maddeletirilir, bu sayede
szckler eyaya benzetilir ve semboller bir gereklik lt olarak kullanlr. Bu gre
gre dil, kanlmaz yardmclar olan hrs, haset, g arzusu, fke ve zulmle birlikte
farkllk hissi ve bireysel kendini beenmilik fikrinin ana kaynadr. Bu kt tutkulardan
da zlem ve onulmaz tutkularn ayn, kendinden devaml artlarnda belirsiz derecede
srncemeli ve mkerrer ayr varlk gereksinimi doar. Tek ka Budann yardmn
gren, benlii unutma yoluyla dier eyler yannda Adlarn, Grnlerin ve Ayrmn uygun
bir ekilde deerlendirilmesinden ibaret olan Doru Bilgiye ulatran iradenin yaratc
eylemiyledir. Kii Doru Bilgide ve bu bilgi yoluyla ben, beni benim e tutkulu bir
daltan kar ve dnyay erken ve tek tarafl bir vecd hlinde inkar etme veya onu nefs
hazlara dkn ortalama bir vatanda gibi yaayarak benimseme isteine kar karak
sonunda samsara ve nirvanann bir olduu eklindeki grn deitirici sezgiye, lafz
semboller asndan sadece iaret edebilen ve kesinlikle tam olarak tanmlanamayan niha
Kaynak olan salt Ztn birletirici anlayna ular.
Mahayanaclarn szcklerin slah olunmam insan doasnn geliiminde nemli ve
hatta yaratc bir rol oynad gryle balantl olarak Humeun nedensellik gerekliine
kar gelitirdii tezleri zikredebiliriz. Bu tezler btn olaylarn birbirinden bamsz ve
ayr olduu yargsndan balar ve hatasz bir mantkla devam ederek btn rgtl
dnceyi veya maksatl eylemi tamamyla bozan bir sonuca ular. Buradaki yanlg
Profesr Stoutun da belirttii gibi, balangtaki yargda yatar. Humeu olaylarn
birbirinden bamsz ve ayr olduu eklindeki bu garip ve gereki olmayan varsaymda
bulunmaya sevkedenin ne olduunu sorduumuzda dolaysz tecrbeye kar kmasnn
tek sebebi olarak eyann ve olaylarn dncemizde sembolik olarak isimlerle, fiillerle ve
sfatlarla temsil edilmesi ve bu szcklerin birbirinden fiilen iaret ettikleri olaylarn ve
eyann ak biimde olmadklar ekilde bamsz ve ayr olmas olduunu grrz.
Eyay szcklerin lt olarak kullanmak yerine szckleri eyann lt olarak alan
Hume gerek tecrbenin srekli ve aralksz btnl zerinde hepimizin aina olduu
inanlmaz derecede elikili sonularla birlikte devamsz, tabir caizse, noktac dil kalbn
dayatyordu. nsanlarn ou filozof deildir ve dnce ve eylemde devamlla hi dikkat
etmezler. Bu nedenle, kimi zaman olaylarn birbirinden bamsz ve ayr olmadn,
kozmik bir btnn dzenli ve dzenleyici alannda beraberce varolup birbirlerini takip
ettiklerini gerek olarak kabul ederler. Kimi zaman da, kar grn arzular ve
karlaryla daha uygun olduu yerlerde, bilinsiz olarak Humeun grn benimserler
ve olaylar sanki birbirlerinden ve dnyann geri kalan ksmndan sembolize edildikleri
szckler kadar ayrlm gibi grrler. Bu genelde ben, beni, benimle ilgili btn
olaylar iin geerlidir. Bamsz ve ayr isimleri maddeletirerek eyay da bamsz ve
ayr fiziksel, sosyal ve manev evreleriyle aka kaytl olduklar ilikiler andan,
yasadan bamsz olarak grrz. Tabiatta nedensel bir sre ve olaylar ve dier
insanlarn hayatlarndaki eyler arasnda hibir organik ba olmad fikrini gln buluruz;
fakat ayn zamanda kendi kutsal benliimizin evrenden bamsz ve ayr, ahlak
dharmann ve hatta, birok adan, tabi sebeplilik yasasnn zerinde kendi bana bir
yasa olduu eklindeki kavramsal ak ekilde doru buluruz. Hem Budizmde hem de
Katoliklikte rahip ve rahibeler kii zamiri kullanmaktan kanmaya ve kendilerinden
kozmik gereklik ve hemcinsleriyle ilikilerine aka iaret eden dolambal szler
asndan bahsetmeye tevik ediliyordu. Alnan tedbir olduka akllcayd. Aina
olduumuz szcklere kar gelitirdiimiz tepkiler artl reflekslerdir. Uyarcy
deitirmekle tepkiyi deitirmek iin bireyler yapabiliriz. Ne Pavlov zili, ne azn
tkrklenmesi; ne beni ve benim gibi kelimeler zerinde durma ne de salt otomatik
ve kendisini aksettirmeyen benlikilik. Bir rahip kendinden ben olarak deil bu
gnahkar veya bu ie yaramaz kul olarak bahsettiinde bamsz ve ayr benliini
gerekmi gibi kabul etmeyi brakr ve Tanryla ve komularyla olan gerek, organik
ilikisini tanr.
Szckler uygulamada bir takm olgular hakknda aklamalar yapmaktan baka amalar
iin kullanlr. Bunlar ok sk olarak arzular uyandrmak ve iradeyi beeniden bir eylem
biimine ynlendirmek amacyla belagatl olarak kullanlr. Bazan da iirler olarak
kullanlr; yani gerek ve hayal eyler ve olaylar hakknda bir aklama yapmann ve
belagatl olarak iradeye ve arzularna hitap etmenin yannda okuyucunun bunlarn gzel
olduunun da farkna varmasn salayacak ekilde kullanlr. Sanat veya tabiattaki
gzellik haddiztnda asl olarak gzel olmayan eyler arasndaki ilikiler meselesidir.
Mesela zaman veya hece szcklerinde tekbalarna kullanldnda hibir gzellik
yoktur. Fakat kaytl zamann son hecesine kadar gibi bir ifadede kullanldklarnda
ifadeyi oluturan szcklerin sesleri, iaret ettikleri eylerle ilgili grlerimiz, her
szcn ve bir btn olarak ifadenin yklendii armn ahenkleri arasndaki iliki
dorudan ve arasz sezgi tarafndan gzel olarak alglanr.
Szcklerin belagatl olarak kullanlmas hakknda daha fazla ey sylemeye gerek yok.
yi hedefler iin olduu gibi kt amalar iin de gzel sz syleme sanat szkonusudur;
duygusal adan tahrik edici olduu kadar olgulara da aa yukar uyan sylevcilik ve
uursuz veya kast bir yalan olan sylevcilik. Farkl trden gzel sz syleme sanat
arasnda ayrm yapmay renmek fikr ahlakn en temel ksmdr; fikr ahlak iradenin
kontrol ve kalbin ve dilin muhafz olduu kadar manev hayatn da vazgeilmez
nkouludur.
imdi daha zor bir problemi ele almak zorundayz. Szcklerin iirsel kullanm manev
hayatla nasl ilikilendirilebilir? (Ve, tabi ki szcklerin iirsel kullanm iin geerli olan
ayn ekilde boyalarn resimde, seslerin mzikte, kil ve tan heykeltralkta kullanm; tek
kelimeyle btn sanatlar) iin de geerlidir.
Gzellik hakikattir, hakikat ise gzellik. Ne var ki Keats hakikat kelimesini temel
anlamlarndan hangisinde kullandn belirtememitir. Kimi eletirmenler onun bu
kelimeyi bu blmn banda sralanan nc anlamnda kullandn ve dolaysyla
zdeyii sama sayarak reddettiini kabul etmilerdir. Zn + H2SO4 = ZnSO4 + H2. Bu
szcn nc anlamnda bir hakikattr ve bu hakikatten szetmedii de aktr. O
szc temelde olgu nun anlamda olarak ilk anlamyla ve ikincil olarak ta Johann
Tanrya hakikaten tapmak ifadesinde ona atfedilen nemle birlikte kullanmaktayd. Bu
nedenle cmlesi iki anlam iermektedir. Gzellik Ezel Gerekliktir, Ezel gereklikte
Gzellik, btn zgl gzelliklerin ilkesidir; ayrca Gzellik dolaysz bir tecrbedir ve bu
dolaysz tecrbe ilkeolarak Gzellik, Ezel Gereklik olarak Gzellikle zdetir. Bu
ifadelerin ilki Ezel Hikmetin doktrinleriyle tam bir uyum iindedir. Esiz Birin kendini
aikar kld l birler yi Doru ve Gzelin birliidir. Gzellii bir btnn paralar
arasndaki ahenkli aralarda alglarz. Bu balamda ilh Kaynak elikili olarak, btnlk
ierisinde ayrlandan ve ahenkli olandan bamsz Salt Aralk olarak tanmlanabilir.
Ezel Hikmetin yorumcular Keatsin ifadesini ikinci anlamyla kesinlikle kabul
etmeyeceklerdi. Gzelliin sanatta veya tabiatta tecrbe edilmesi nitelik asndan ilh
Kaynan veya Uluhiyetin dolaysz, birletirici tecrbesine benzer; fakat bu tecrbenin
ayns deildir; tecrbe edilen zgl gzellikgereklik de bir tr ilh mahiyet tasa da
Uluhiyetten birka derece uzaktr. airlere, tabiat aklarna, gzelden anlayanlara
Gereklii kavrama yetenei verilmitir, bu yetenek benliini unutmu zahitlere
ltfedilenle benzerdir; fakat onlar benliklerini unutmak iin kendilerini fazla zora
sokmadklarndan ilh Gzellii bizatihi olduu gibi doluluu ierisinde de bilmekten
acizdirler. air szckleri, ald inayet ve ilhamlarn niteliinden bireylerin kendisini
dier insanlara beyaz boluklarda, tabir caizse, iirinin satrlar arasnda hissettirecei
ekilde dzenleme meselesiyle doar. Bu byk ve deerli bir vergidir; fakat air bu
vergiyle yetinirse, kendini unutmak vastasyla kendini ilh Kaynakta olduu ekliyle
Gzellii kavramaktan mahrum ederek sanat ve tabiattaki gzellie peresti etmeyi
srdrrse o zaman sadece bir putperesttir. Doru, onun bu putperestlii insanolunun
gcnn en ok yettii trdendir, ne var ki putperestlik olarak kalr.
Gzelliin tecrbesi saftr, kendini gstermitir, eit derecede haz ve bilinten
mteekkildir, herhangi bir baka algnn karmasndan uzaktr, mistik tecrbenin gerek
ikiz kardeidir ve onun gerek hayat ar hiss meraktr....Buna, ancak aynen Tanrnn
formunun kendisi vastasyla tannd haz olmas gibi, zdelik hlinde g yetirenler
sahip olabilir.
Visvanatha
Aadaki pasaj ise genliinde fevkalade bir gzellie sahip ve baarl bir kadn air olan
bir Zen rahibesinin son eseridir.
Bu gzler Sonbaharn deien manzaralarn altmalt kere grmtr. Ayndan
yeterince szettim, Artk soru sormayn bana. Sadece am ve sedir aalarnn sesini
dinleyin, rzgar esmedii zaman.
RyoNen
Rzgrsz bir havada kprtsz aalarn altndaki sessizlik Mallarnin creux nant
musicien olarak adlandraca bir eydir. Fakat airin kulak verdii mzik sadece estetik
ve hayalyken benliini hileyen zahidin kendisini at ey saf Ztt. Sknete kavu ve
bil ki ben Tanrym.
Bu hakikat sadece azla sylenmemeli, yaanmaldr.
Bu retide gerekte tartlacak hibirey yoktur;
Herhangi bir itiraz kesinlikle ona ulama arzusuna zarardr,
htilaf ve tartmaya terkedilen doktrinler kendilerini doum ve lme sevkederler.
Hui Neng
O zaman Hristiyanlk lehine veya kart kurgular ve nazar akln ileyilerini kaldrn!
Bunlar sadece Tanrdan habersiz ve kendi doasna ve iinde bulunduu duruma kaytsz
bir zihnin maksatsz ruhudur. Sz konusu olan sadece lm ve hayattr; hayat ruhta
yaayan ve ileyen Tanrdr; lm ise hayvan et ve kann duyum ve mantna gre
yaayan ve ileyen ruhtur. Hem bu hayat hem de lm ileyen mantk konutuka ve
ynlendirdike deil kalp bunlarn birine veya dierine dndke kendilerinden, iimizdeki
ekirdeklerinden geliir.
William Law
Onun Dost olmad birisine Dostu nasl anlatabilirim?
Celaleddin Rm
Bir anne emzikteki bebeine gel olum, ben senin annenim! diye seslendii zaman,
ocuk, Anneciim bana bir kant gster ta k stn ierken huzur bulaym diye cevap
verir mi?
Celaleddin Rm
Byk hakikatlar halk ynlarnn kalplerini igal etmezler. Ve imdi, btn dnya yanl
ierisindeyken, doru yolu bilmeme ramen nasl rehberlik edebilirim? Baaramayacam
biliyorsam ve buna ramen baarmak iin abalyorsam bu bir baka hata kayna
olacaktr. O halde en iyisi vazgemek ve daha fazla mcadele etmemektir. Fakat ben
mcadele etmezsem, bunu kim yapacak?
Chuang Tzu
Chuang Tzunun ikileminin atallar arasnda sevgi, huzur ve haz yolundan baka bir yol
yoktur. Sadece, kk lekle de olsa, Ruhun meyvelerine sahip olduklarn aka
gsterenler bakalarn manev hayatn yaanmaya deer olduuna ikna edebilirler.
Tartma ve ihtilaf neredeyse faydaszdr; gerekte ou zaman ak bir ekilde zararldr.
Fakat bu tabi ki kendilerine mantk kyas ve dokunakl alay melekeleri verilen zeki
kimseler iin kabul edilmesi g bireydir. Hi phesiz Milton da gzde diktatrne ve
gzde protestanlk yaftasna kar olan dmanlarn kfr yamuruna tutarken hakikat,
doruluk ve Tanrnn yceltilmesi iin altna inanyordu. Gerekte ise o ve dier
onaltnc yzyl mnakaaclar bir veya dier tarafta eit bilgi ve hnerle ve ayn bozuk,
lsz dille mcadele ettikleri gerek din davasna zarar vermekten baka birey
yapmamlardr. Mnakaalar arasra ortaya kan durgun aralklarla yaklak ikiyz yl
kadar birbiri ardnca devam etmiti. Papaclar Papa kartlaryla, Protestanlar dier
Protestanlarla, Cizvitler Kuvaytistlerle ve Jansenistlerle tartmaktayd. Sonunda grltler
kesildiinde (dier btn dinler gibi hayatiyetini yalnzca ruhun meyvelerini aka
gsterebildii srece srdrebilecek olan) Hristiyanlk tamamen lyd; artk ou
okumu Avrupalnn gerek dini milliyetperestlikti. Putperestlie bu gei onsekizinci yzyl
srasnda (Wallenstein ve Tilly tarafndan Hristiyanlk adna ilenen cinayetlerden sonra)
daha iyiye gei olarak grnyordu. Bunun nedeni ynetici snflarn din savalarnn
vahetinin yinelenmemesi gerektii ynndeki kararllklar ve dolaysyla da g siyasetini
incelikle yumuatmalaryd. nceliin belirtileri Napolyon ve Krm Savalarnda
gzlemlenebilir. Fakat ulusal Molochlar* devaml olarak onsekizinci yzyl lksn
kemiriyorlard. Birinci ve ikinci Dnya Savalarnda eski kontrol mekanizmalarnn ve
itidalin tamamen yok edildiine ahit olduk. Siyas putperestliin neticeleri kendilerini
insaniyetperver bir paye veya etiketin veya akn bir dinin en kk bir tadili olmadan
gstermektedir. Tarihsel Hristiyanlk szckler, rgt ekilleri, g ve para zerindeki (her
iki taraf iin de ) ykc mcadeleleriyle zamanla kaytl eylerle olan ar meguliyetinin
balangtan beri ok trajik biimde kendisini teslim ettii zykm iini tamamlad.
Akln sat ve hayreti satn al;
Akl sade zandr, hayret ise sezgi.
Celaleddin Rm
Akl bir subay gibidir Kral grndnde;
Subay o zaman gcn kaybeder ve gizlenir.
Akl Tanr tarafndan salan glgedir, Tanr ise gne.
Celaleddin Rm
Akl sahibi olmayan mahluklar gemi veya gelecee bakmazlar, sadece srekli bir hlin
hayvan sonsuzluunda yaarlar, igd onlarn hayvan inayeti ve srekli ilhamdr; kendi
hayvan dharmalarna veya ikin yasalarna uygun olarak yaamaktan bakasna
kaplmazlar. nsan ise (salt insan hliyle) muhakeme gc, kavrama arac, dil nedeniyle
iinde bulunduu anda olduu gibi nostaljik olarak, endie ve mit duyarak gemi ve
gelecekte de yaar; kendisine ne yapmas gerektiini syleyecek igdleri yoktur;
Eyann lh Tabiatndan ziyade kendi kiisel zekasna dayanmak zorundadr; kendini
ihtiras ve basiret ve uyanklk ve ahlak duyarlln daha st dzeyinde de benlikilik ve
balang maneviyat arasndaki srekli bir i sava hlinde bulur. Fakat insanln bu
bktrc hli aydnlanmann ve kurtuluun vazgeilmez n kouludur. nsan artk hayvan
deil ruh dzeyde, sonsuzlua gemek iin zaman ierisinde yaamak zorundadr, bilinli
olarak ayr benliini amak iin kendisinin ayr bir ego olduunun bilincinde olmaldr;
ierisinde var olan bir ilh ZtOlmayana benzer yce Ztla zdeleebilmek iin alt
bende mcadele etmelidir; son olarak da zekann tesine, Hakikatn akl grntsne,
lh Kaynan dolaysz birletirici bilgisine geebilmek iin zekasndan faydalanmaldr.
Akl ve onun eserleri Tanryla birliin dolaysz arac deildir ve olamaz da. Dolaysz ara,
szcn skolastik anlamnda sezgi yahut ruhtur. Son tahlilde akln kullanm ve hedefi
ruh vastasyla ve ruha kendi dntrlmesi iin gerekli i ve d artlarn
oluturulmasdr. Bu onun kendini amasn salayacak yolu bulmasn mmkn klan
ktr. O zaman hedefe ulatracak dolaysz araca ara olarak nazar dnmenin
muazzam bir deeri olduunu gryoruz. Bununla birlikte kibir ve budalalmz ierisinde
ona ilh Hedefe ulatracak dolaysz bir ara olarak bakarsak ki birok dindar insan
byle yapmtr ve hl da yapmaktadr veya sonsuz bir Hedefin varln reddederek
onu ilerlemenin ve onun zaman ierisindeki devaml uzaklaan hedefini bir ara olarak
grrsek zeka bir dman, manev krln, ahlak ktln ve toplumsal felaketin
kayna hlini alr. Zekaya tarihteki hi bir dnemde imdi olduu kadar deer verilmemi
veya belirli ynlerden bu kadar geni apl ve etkili biimde eitilmemitir. Ve gene hibir
dnemde sezgisel gre ve maneviyata bu kadar az sayg duyulmam veya dolaysz
aralar olduklar Hedef bu kadar kk apl ve daha az ciddi olarak aranmamtr.
Teknoloji gn getike ilerledii iin biz de kendimizi o hat boyunca ilerliyor gryoruz;
cansz tabiat zerinde byk apl bir gcmz olduu iin de kendimizin, kaderimizin
kendi kendine yeterli belirleyicileri ve ruhlarmzn kaptanlar olduuna inanmz; ve
nihayet zeka bize teknolojiyi ve gc verdiinden aksi ynde btn kantlara ramen
toplumsal dzeni, uluslararas bar ve kiisel mutluluu salayabilmek iin daha
sistematik bir ekilde daha zeki olmaya abalamamz gerektiine inanyoruz.
Wu Chngnin (Arthur Waleyin ok gzel bir ekilde tercme ettii) olaanst
eserinde hem komik hem de anlamca pek derin bir fkra vardr. Bu fkrada (remzen, insan
zekasnn mcessem hli olan) Maymun ge kar ve orada o kadar ok sorun yaratr ki
sonunda onunla baetmek iin Budann arlmas gerekir. Olay aadaki pasajda sona
erer:
Seninle bir bahse gireceimder Buda. Eer gerekten ok zekiysen sa avucuma sra.
Eer baarrsan Jade mparatoruna gelip benimle Bat Cennetinde yaamasn
syleyeceim; sen de derhal onun tahtna geeceksin. Eer baaramazsan yeryzne
geri dnecek ve benimle konumak iin geri gelmeden nce orada uzun yllar kefaret
deyeceksin.
Bu Buda diye dnd Maymun gerekten byk bir aptal? Ben yzsekizbin adm
srayabilirim, oysa onun avu ii sekiz inten daha geni olamaz. Bu mesafeyi
srayamayacam nasl dnebilir?
Bu konuda benimle iddiaya girecek durumda olduuna emin misin? diye sordu.
Tabii ki dedi Buda.
Sa elini at, bir lotus yaprann byklndeydi avu ii. Maymun deneini
kulann arkasna koydu ve btn gcyle srad. Herey tamam dedi kendi kendine.
imdi hallederim dedi bu ii. yle bir frlad ki neredeyse grnmyordu. Onu hikmet
gzyle seyreden Buda ise sadece ileriye doru frldak hzyla bir hareket grd.
Maymun sonunda ge doru uzanan pembe renkli be stuna ulat. Kendi kendine Bu
dnyann sonu olsa gerek diye dnd. Btn yapmam gereken Budaya geri gidip
hakkm istemektir. Taht benim. Bir dakika bekle dedi hemen sonra. Bir tr kant
braksam daha iyi olur, bakarsn Budayla bam belaya girer. Bir sa teli kopard ve
zerine sihirli bir nefesle fledi Dei! diye bard. Hemen kaln mrekkeple dolu bir
yaz tyne dnt, ortadaki stunun dibine yle yazd. Cennete denk Byk Bilge bu
yere vard. Sonra saygszln belirtmek iin ilk stunun dibine defi hacet etti ve geldii
yere takla atarak geri dnd. Budann avu iinde durarak Gittim ve geri geldim. Gidip
Jade mparatoruna Cennet saraylarn boaltmasn syleyebilirsin dedi. Seni pis kokulu
maymun dedi Buda sen hep avu iimdeydin
Yanlyorsun dedi Maymun Dnyann sonuna vardm, orada ge doru uzanan ten
renkli be tane stun grdm. Onlardan birine bireyler yazdm. stersen seni gtrp
gstereyim.
Gerek yok dedi Buda sadece aa bak. Maymun alev alev ldayan sert baklarn
aa dikti. Orada Budann orta parmann dibinde yazm olduu sz grd. Ba
parmakla iaret parma arasndan da maymun sidii kokusu geliyordu.
Monkeyden
imizdeki Maymun kendisine sunulan Hikmet eline marurane bir ekilde pisledikten
sonra dner ve kendi kudretine kstaha bir gvenle dolu olarak insanlar ve nesneler
dnyasna kendi arzusuna gre yeniden ekil vermeye koyulur. Arzular kimi zaman iyi,
kimi zaman da bilinli olarak ktdr. Fakat, arzular ne olursa olsun, en parlak zeka
tarafndan giriilen eylemin sonular, Eyann ilh doasnca aydnlatld, Ruha boyun
emedii zaman genelde ktdr. Bunun insanlk tarafndan her zaman aka anlald
eitli dil kullanmlaryla ispatlanr. Cunning ve canny, knowing le e anlaml olarak
kullanlr; her sfat da im ettii kiiler hakknda az ya da ok olumsuz bir ahlak yarg
ierir. Kibir salt kavramdr; fakat insan zihninin en ak biimde alglad kendi
egosunun yce deeridir. Kt niyetli anlamna gelen ve beshrew, lanet etmek
kelimesiyle balantl olan shrew kelimesinin orta hli olan shrewd (zeki, cinfikirli)
imdilerde olduka pheli bir vg eklinde kurnaz iadamlar ve avukatlar iin kullanlr.
Hnerlilere keskin zekal olduklar iin yle denir, tabi ki buradaki keskin zekal Amerikan
argosundaki cin fikirli, kurnaz anlamndadr. Buna karlk, safdil bir adam halk arasnda
hemen hemen masum olarak bilinir. Masumun bu kullanm der Richard Trench
incitmek ve zarar vermenin insanlarn fikr glerini ynelttikleri temel megale
olduunu; akll olduklar yerde de ou zaman ktlk yapmak iin akll olduklarn
varsayar. Bu arada zeka ve bilgi birikiminin dolaysz aralar veya daha da kts
balbana hedef olarak deil dolaysz aralara ara olarak vazgeilemez olduu akca
ortadadr. Quid faceret eruditio sine dilectione? der Aziz Bernard. nflaret Quid, absque
eruditione dilectio? Erraret. Sevgisiz bilgi neye yarar? Sadece kiiyi iirir, gklere karr.
Peki bilgisiz sevgi? O da batan karr.
nsanlarn kendisi naslsa Tanr da onlara olduklar gibi grnecektir.
John Simith, Platonist
nsanlarn zihinleri sadece ikinci sebepleri alglar,
lk Sebebin faaliyetini ise sadece peygamberler kavrar.
Celaleddin Rm
Elde ettiimiz bilginin miktar ve tr ilk olarak iradeye ve ikinci olarak da ruhbeden
yapmza ve evrenin ve kendi seimimizin ona dayatt deiikliklere baldr. Bu
nedenle Profesr Burkitt teknolojik bulular asndan insann arzusunun nemli bir faktr
olduunu belirtmitir. Birey kesin olarak istendi mi, son derece ksa bir srede tekrar
tekrar retilmitir.. Buna karlk, hibirey Gney Afrika yerlilerine bitki yetitirmeyi ve
obanl retemez. nk bu ynde bir istekleri yoktur. Ayn ey ahlak ve manev
keifler iin de geerlidir. Olmay istediiniz kadar kutlusunuz Roysbroeckin kendisini
ziyarete gelen rencilerine rettii dsturdu. unu da eklemi olabilir. Gereklik
hakknda sahip olmak istediiniz kadar bilgi edinebilirsiniz; zira bilgi bilenin durumuna
gre bilende, bilenin durumu ise, btn nemli alardan, bilenin kontrolndedir.
Tanrnn kurtarc bilgisi kalben saf, ruhen fakir olanlara ular; byle bir safla ve
fakirlie ulamak muazzam derecede zor olmakla beraber herkes iin mmkndr.
Eer kii zihin saflna ulaacaksa komusu hakknda herhangi bir yargdan ve onun
davranlar hakknda btn bo konumalardan uzak durmaldr. Kii btn mahlukatta
yalnzca Tanrnn iradesini gzetmelidir. Kii ne sebeple olursa olsun mahlukatn
eylemlerini veya gdlerini yarglamamaldr. Gerekten bir gnah ilediini grse bile bu
konuda yargda bulunmamal kutsal ve samimi bir acma hissi duymal ve onu mtevaz
ve iten bir duayla Tanrya havale etmelidir.
Sienal Azize Catherine
Kiinin hemcinsleri hakknda yargda bulunmaktan uzak durmas i safln artlarndan
sadece biridir. Dierleri ise Riyazet blmnde tanmlanmt.
renme kiinin bilgi birikimine gnden gne bir eyler eklenmesidir. Taonun
uygulamas ise gnden gne bireyler karmaktan ibarettir: Kii eylemsizlie ulancaya
kadar karmak, gene karmak.
Lao Tzu
Ezel Ztn boaltlm ve saflatrlm ruhtaki faaliyetini mmkn klan bencilciliin ve
benmerkezci zekann eylemsizliidir. teki zirvelerde sonsuzluk bilindii zaman d
dnyada da dolu dolu bir tecrbe hlinde bilinir.
Zamann tek kanatl bir annda hi parlak bir sonsuzluu grdnz m? Herhangi bir
nesnenin snrl noktasnda parlak sonsuzu grdnz m? te o zaman ruhun ne
anlamna geldiini bilirsiniz: Hereyin ahenkli olarak trmand, hayatn kefedilmemi
derinliinde buluup memnunane oturduklar helezon tepesi.
Peter Sterry
8
Din ve Miza
BU NOKTADA AHLKTAN, bizi byk bir problemin bekledii psikolojiye dnmek iyi olacaktr.
Ezel Hikmetin Yorumcular bu probleme byk bir dikkat atfetmilerdir. Kiinin bnyesiyle
bir taraftan mizac, dier taraftan da manev bilgisinin tr ve derecesi arasndaki iliki
tam olarak nedir? Bu soruya kesin ve geerli bir cevap vermek iin eldeki malzeme
yetersizdir. Bu veriler ancak tecrbeli manev mritlerin zihinlerinde var olan, sezgiye
ve uzun tatbiklerine dayanan nakledilemez bilgi eklinde bulunmaktadr. Verilebilecek
cevap, yetersiz olsa da, son derece nemlidir.
Daha nce de grdnz gibi btn bilgi bir varlk fonksiyonudur. Veya ayn gr
skolastik adan ifade edecek olursak bilinen ey bilende bilenin durumuna gre bulunur.
Giri blmnde varln dikey eksen boyunca, kutsallk veya kartna doru deimeleri
bilgisine atfta bulunulmutu. Bununla beraber yatay dzlemde de bir deime
szkonusudur. Her birimiz doutan psikofiziksel yapmzla bu yatay dzlem zerinde
belli bir yere yerleiriz. Bu tam olarak kefedilmemi olsa da geni bir memleket;
eblehlikten dahilie, rkek bir zayflktan saldrgan bir gce, zalimlikten Pickwickvar bir
efkate, hareketli ve canl bir da dnklkten suskun bir merdmgirizlie ve yalnzlk
sevgisine, neredeyse lgnca bir ehvet dknlnden ayrtlamaz bir nefse hakimiyete
kadar uzanan bir ktadr. Kii mmkn insan mizalarnn bu muazzam alanndan aa ve
yukarya, kendinin ve btn dier varlklarn ilh Kaynayla birlie, veya ayrlk ve
benliin niha ve cehennem ularna doru hareket edebilir. Fakat yatay hareket
szkonusu olduunda ok daha az bir serbestlik vardr. Fiziksel bir yapnn kendini baka
bir tre evirmesi imknszdr; belli bir fiziksel yapyla zdelemi bir mizacn
deitirilmesi ise oksnrl bir biimde mmkndr. Herhangi bir insann yapabilmeyi
btn kalbiyle arzu ettii tek ey ftr psikofiziksel yapsn mkemmel hle getirmektir;
oysa vcut yapsnn ve mizacn temel kalplarn deitirmek gcnn tesindedir.
Son otuz yl ierisinde insan farkllarnn llebilecei ve tanmlanabilecei bir
snflandrma sistemi oluturmak iin birok giriimde bulunulmutur. Mesela insanlar
kastn ruhsalfizikselsosyal kategorilerine gre snflandran kadim Hindu metodu vardr.
Hippocrates ismiyle zdelemi tbb tasnifler, iki temel hastalk verem ve fel veya
(insan vcudunda eitli oranlarda var olduuna ve kiilii etkilediine inanlan) drt sv
kan, balgam, safra ve sevda salgsna yahut drt nitelie scak, souk, nemli, kuru
gre yaplan snflandrmalar szkonusudur. Daha yakn zamanlarda onsekizinci ve
ondokuzuncu yzyln eitli fizyonomik sistemleri ele alnmtr; ie ve da dnklk
eklindeki yzeysel ve salt psikolojik ayrm; Kretschmer, Stockard, Viola ve dierleri
tarafndan nerilen daha btnsel fakat hl yetersiz psikofiziksel snflandrmalar; son
olarak da daha kapsaml ve karmak olgulara kendinden ncekilerden daha esnek
biimde uygun Dr.William Sheldon ve arkadalar tarafndan gelitirilmi bir sistem vardr.
Bizim bu blmde zerinde duracamz konu din/manev hayatn problemlerine gre
insan farkllklarnn tasnifi olacaktr. Geleneksel sistemler gsterilecek ve tanmlanacak ve
Ezel Hikmetin bulgular en yeni bilimsel aratrma sonularyla karlatrlacaktr.
Batda, Katoliklerin insanoullarn geleneksel tasnifi Martha ve Meryemin ncildeki
fkrasna dayanr. Marthann yolu eylem (amel), Mer-yeminki ise tefekkr vastasyla
kurtulu yoludur. Dier birok konuda olduu gibi bunda da Ezel Hikmete uygun dnen
Aristo, Katolik dnrler (en yce kavram Uluhiyetin birletirici bilgisi olan) tefekkr
insanolunun niha hedefi olarak grmler ve dolaysyla Meryeminkinin daha iyi bir yol
olduunu savunmulardr.
Dr. Radinin ilkel insanlar filozof ve zahit olduklar kadaryla temelde benzer alardan
snflandrmas ve (im ile) deerlendirmesi yeterince nemlidir. Ona gre ilkel dinin daha
yksek tektanrc formlarnn iki byk psikofiziksel insan snfnn ilkine mensup kimseler
dnrler tarafndan yaratldna (yahut Platonun da dedii gibi kefedildiine)
phe yoktur. Dier snfa mensup olan eylem adamlar ise daha aa, felsef olmayan,
oktanrc din trlerinin sebebidirler.
Bu basit atallama olduka geerli bir insan farkllklar tasnifidir. Bununla birlikte ister
(Hippocratesin insanlar veremli ve felli eklinde snflandrmas gibi) fiziksel ve isterse
(Jungun ie ve da dnk insan snflandrmas gibi) psikolojik olsun btn bu
atallamalar gibi dindarlar dnen ve eylemde bulunan, Marthann ve Meryemin
yolunu izleyenler olarak gruplandrlmas gerekleri tam olarak karlamaz. Tabi ki hibir
nefis terbiyecisi, hibir din tekilatn ba uygulamada byle ok basit bir sistemle
yetinmezler. Zht ve ibadetle ilgili en iyi yazlarn ve istidatlar kabul etme ve grevler
tahsis etme konusundaki en iyi Katolik uygulamasnn altnda insan farkllarnn zmn ve
formule edilmemi tasnifinin varlnn, eylem ve tefekkrn ak atallamasndan daha
tam ve daha gereki olduunu hissederiz.
Hindu dnnde bu daha tam ve daha yeterli tasnifin tasla aka izilir. Tanryla
kurtarc birlie ulatran yollar iki deil tanedir: Eylem (amel) bilgi ve zht yolu. Sri
Krina BhagavadGitada Arjunaya bu yol hakknda bilgi vermektedir; dnyev hazlara
balanmakszn eylem yoluyla kurtulu; Ztn ve zde olduu btn varln Mutlak
Kaynann bilgisi yoluyla kurtulu; ve kiilik sahibi Tanrya veya ilh tecessme sk bir
ballk yoluyla kurtulu.
Yapman gerekeni ona balanmadan yap; zira iini balanmadan yapan kii Yce Hedefe
gerekten ular. Janaka gibi insanlar sadece eylem yoluyla mkemmelie ulatlar.
Bununla beraber Meryemin yolu da szkonusudur.
htiraslardan, korku ve fkeden kurtularak Bende kendinden geen, Bana snan,
Bilginin alevleriyle arnan oklar Varlmla bir olmutur.
Ve yine:
Hislerini tamamen kontrol eden ve btn artlarda zihin dinginliini koruyan ve Sonsuz,
Mkemmel, Gizli olan, Hereye Gc Yeteni, Kavranamaz ve Ezel Olan dnenler var
ya ite onlar btn varlklarn saadetine balanmlardr, Benden baka hibireye de
ulamazlar.
Ne var ki tefekkr yolunda ilerlemek kolay deildir.
Zihinlerini Gizli olan zerinde younlatranlarn ii daha zordur; zira cisim hlinde olanlar
iin Gizli olann kavranmas zordur. Fakat btn eylemlerini (kiilik sahibi Tanr veya ilh
Tecessm olarak) Bana ynelten, Beni yce hedef olarak gren, Bana tapan ve tam bir
zihin younlamasyla Beni dnen ve Bende kendinden geenler iin dnyann
lmllk okyanusundan Kurtarc olurum.
Bu kurtulu tipi Sheldonun kard ve hi phesiz insan farkllklarnn en iyi ve en
uygun tasnifi asndan kategoriyle tam olarak ilikilidir. Ona gre insanlar kutuplu
bir sistemin ulalabilir ular arasnda devaml olarak yer deitirirler; ayrca herhangi bir
bireyin yerinin koordinatla ilikili olarak tam anlamyla saptanmasn salayacak fiziksel
ve psikolojik ltler de konulabilir.
Konuyu daha deiik biimde ifade ederek herhangi bir bireyin deien oranlarda
fiziksel ve birbiriyle yakndan ilikili psikolojik unsurun karm olduunu syleyebiliriz.
Sheldon bu fiziksel unsura endomorphy, mesomorphy ve ectomorphy adlarn verir.
Yksek dereceli endomorphy sahibi bir birey tkrldm, tombul ve olduka imandr.
Baskn bir mesomorph ise dayankl, kaln kemikli ve gl kasldr. Baskn ectomorph ise
ince ve kk kemiklidir ve clz, zayf ve gze arpmayan kaslar vardr.
Endomorphun byk bir sindirim borusu vardr, bu ar bir ectomorphunkinden iki kat
daha ar ve uzun olabilir. Gerekte vcudu sindirim sisteminin etrafnda yaplanr. te
yandan, mesomorfik fiziin merkez neme sahip zellii gl bir kas sistemiyken,
ectomorphunki ar hassas ve (vcut yzeyinin ktleye oran ectomorphlarda dier iki
tiptekinden daha yksek olduundan) sinir sistemi de nispeten korunmaszdr.
Endomorfik beden yapsyla miza yakndan ilikilidir, Sheldon buna viscerotonia adn
vermektedir. Viscerotonic zellikler arasnda en nemlileri yeme dknl ve ayrc
olarak da ne olursa yeme alkanl, rahat ve lks dknl; atafat sevgisi; fark
gzetmeden herkesi sevme ve kendini herkese sevdirme; yalnzlk korkusu ve
arkadalarla birlikte olma zlemi; hislerin dizginlenmeden ifadesi; kiinin kendi gemiine
ynelik bir nostalji ve aile hayatndan ar holanma eklinde bir ocukluk zlemi, sevgi
ve toplumsal destek zlemi ve skntda olduunda insanlara ihtiya duyma bulunur.
Mesomorphy ile ilikili miza ise somatotonia olarak adlandrlr. Bunun baskn zellikleri
arasnda kas gc gerektiren ilere dknlk, saldrganlk ve g arzusu; acya
kaytszlk, dier insanlarn duygularna kar duyarszlk; mcadele ve rekabete
dknlk; yksek dereceli cesaret; ocuklua deil kas gcnn zirvesinde olduu
genlie ynelik nostaljik bir duygu; skntda olduunda eylem, hareket ihtiyac bulunur.
Bu tanmlardan Jungun ie dnkle basit bir kar tez olarak da dnklk
kavramnn ne kadar yetersiz olduu grlecektir. Da dnklk basit deildir; ok farkl
iki tr vardr. Viscerotonic endomorphun duygusal, sokulgan, da dnk tipi her zaman
toplum ierisinde olmay arzulayan ve herkese ne hissettiini syleyen kii ile gl
kasl somatotonicin da dnk tipi, dnyaya gcn da vurabilecei, insanlar kendi
arzusuna boyun edirebilecei ve hereyi gnlnce ekillendirebilecei bir yer olarak
bakan kii szkonusudur. Biri bir satcnn, herkesle iyi geinen bir Rotaryann, liberal bir
Protestan din adamnn gleryzl da dnklyken, dieri g itihasn nesneler
zerinde gideren bir mhendisin, sporcunun ve gcn merhametsizce kullanan
profesyonel bir askerin, hrsl bir irket yneticisinin ve politikacnn, aile iinde ya da
devletin banda olsun bir diktatrn da dnkldr.
Ectomorfic fizikle ilikili bir miza olan cerebrotonia ile Pickwickin sokulgan, Hotspurun
ar derecede rekabete, mcadeleye dayanan dnyasn brakp Hamlet ve van
Karamazova ait tamamen farkl ve olduka endie verici trden bir dnyaya geeriz.
Ar cerebrotonic, viscerotonic ve somatotonicin deiik ekillerde dikkat edip baland
d dnyadan ziyade dnce ve muhayyilenin kurgular, duygu ve bilin deimeleriyle
grmedikleriyle ilgilenen ar mteyakkz, ar hassas bir ie dnktr.
Cerebrotoniclerin hakim olma arzular ok azdr veya hi yoktur; ayrca viscerotoniclerin
insanlar insan olarak ayrm gzetmeksizin sevme eilimleri de yoktur; aksine kendince
yaamak isterler ve mahremiyet arzular youndur. Yumuak, tombul, sokulgan bir
kimseye verilecek en byk ceza olan tek bana hapsolma cerebrotonic iin hi de ceza
deildir. Ona gre nefret edilecek tek ey yatl okul ve kladr. Bir topluluk ierisinde
cerebrotonicler sinirli ve rkektirler, hislerini youn biimde engellerler ve tahamml
edilemeyecek derecede huysuz olurlar. (Ar hibir cerebrotonicin bir aktr veya aktris
olmamas nemli bir gerektir.) Cerebrotonicler kaplar arparak kapamaktan veya
seslerini ykseltmekten nefret ederler ve somatotonicin snr tanmayarak barp
armasndan ve bakalarnn duygularn inemesinden ac ekerler. Davranlarn
kstlarlar ve duygularn ifade etmeye gelince olduka ekingendirler. Viscerotonicin hiss
taknl onlara ar yzeysel ve hatta yapmack gelir; viscerotoniclerin terifat, lks ve
debdebe dknlne tahammlleri ise hi yoktur. Kolay kolay alkanlk edinemezler ve
somatotaniclere ok doal gelen rutin ileri benimsemek onlara ok zor gelir.
Cerebrotonicler ar hassaslklar nedeniyle ounlukla ar, neredeyse lgnca seks
dkndrler; fakat iki imeyi hemen hi istemezler, nk somatotoniclerin doal
saldrganlklarn ve viscerotoniklerin rahat sokulganlklarn arttran iki onlar sadece
hasta eder ve kasvet verir. Viscerotonic ve somatotoniclerin her biri kendince iinde
yaadklar dnyaya uyum gsterirler; fakat ie dnk cerebrotonic kendisini evreleyen
eyler, insanlar ve kurumlarla kyas kabul etmez. Son olarak ar cerebrotoniclerin dikkat
ekici bir ounluu normal vatandalar ve toplumu ayakta tutan ortalama nfuzlu
kimseler olarak baarl olamazlar. Fakat baarsz olsa da ou ortalamann zerinde
anormal olur. niversitelerde, manastrlarda, laboratuvarlarda ve kk sindirim
borular ok yemelerine ve zayf kaslar hayatn alkantlar ierisinde mcadele ederek yol
almalarna izin vermeyenler iin emniyetli artlar salanan her yerde arpc biimde
yetenekli ve baarl cerebrotoniclerin oran her zaman yksek olacaktr. Bu ar gelimi,
nadiren bulunabilir insan tipinin nemini kavrayan btn uygarlklar u veya bu ekilde
onun korunmasn salamlardr.
Bu tanmlarn nda BhagavadGitann kurtulu yollar tasnifini daha ak biimde
anlayabiliriz. Zht yolu kendisinde viscerotonic unsurun fazla olduu kii tarafndan doal
olarak izlenen yoldur. nsanlara kar duyduu iten gelen hisleri dsallatrma eklindeki
ftr eilimi disiplin altna alnabilir ve salt hayvan, topluluk iinde olmay sevme ve salt
insan sevecenlik Tanr ve insan sevgisine kiisel Tanrya ballk ve evrensel iyi niyet ve
uur sahibi btn varlklara acmaya dntrlebilir.
Eylem veya amel yolu dadnkl somatotonic trden olan, her durumda bireyler
yapma ihtiyac hisseden kimseler iindir. Islah edilmemi somatotonic de bu eylem arzusu
her zaman saldrganlk, kendini ispat ve iktidar hrsyla zdelemitir. Doutan Kshatriya
veya savac-ynetici olanlar iin yaplacak i Krinann Arjunaya aklad gibi, eylem
dknl nndeki tehlikeli engelleri yok etmek ve eylemin semerelerine nem
vermeden, nefse tam bir kaytszlk ierisinde almaktr. Tabii ki hereyde olduu gibi
bunda da sylemek yapmaktan daha kolaydr.
Son olarak bilincin ve ben merkezcilii brakp ilh Kaynakta merkezleene ve onunla
birleene kadar slah edilmesi vastasyla bilgi yolu sz konusudur. Bu ar
cerebrotoniclerin doal olarak ekildikleri yoldur. Onun zel disiplini kendi iin ie
dnkle, salt fikr sezginin zamansz eyleminde muhayyilenin ve nazar dnn
almasna ynelik vastalardan ziyade balbana birer hedef olarak grlen dnce,
tefekkr ve zzmlemeye ynelik ftr eilimin kreltilmesinden ibarettir.
Daha nce de grdmz gibi genel nfus ierisinde farkllama devamldr ve ou
insanda bu unsur olduka eit biimde karmtr. Herhangi bir tek unsurun ar
basknln gsteren kimseler ok nadir bulunur. Ancak, bunlarn nadirliklerine ramen
ilahiyat ve ahlaka teorik adan bu ar bireylere zg dnce kalplar hakimdir. Bunun
nedeni basittir. Herhangi bir ar gr kendisinde kiiliin yapc unsurlar dengeli
biimde dalan kiinin doal dnce kalplar olan vasat grlerden daha uzlalmaz
biimde ak ve dolaysyla da daha kolaylkla tannr ve anlalrdr. Bu lml grlerin
herhangi bir ekilde ar grler iermedii veya bunlarla uzlama hlinde olmad da
belirtilmelidir; bunlar sadece mmkn sistemler listesine eklenen dier dnce
kalplardr. Geni kapsaml bir metafizik, ahlak ve psikoloji sisteminin oluturulmas tek
bir birey tarafndan gerekletirilemeyecek bir itir; zira o belli bir yapya ve mizaca sahip
ve dolaysyla da kendi varlnn durumuna gre bilme yeteneinde bir bireydir.
Dolaysyla hakikata semeci bir yaklamdaki faydalar daha fazladr.
Sanskrite dharma ki bu Ezel Hikmetin Hind formulasyonlarndaki anahtar
kelimelerden biridir iki temel anlam tar. Bireyin dharmas hereyden nce onun asl
yaratl, varlnn ve gelimesinin ikin yasasdr. Fakat dharma doruluk ve dindarlk
yasasn da belirtir. Bu ikili anlamn imlar aktr: nsann grevi, nasl yaamas, neye
inanmas ve inanlar hakknda ne yapmas gerektii... Btn bunlar asl yaratl, yaps
ve mizac tarafndan saptanr. Hintliler istidatlar doktrinine sahip Katoliklerden daha da
ileri giderek farkl dharmalara sahip bireylerin uluhiyetin farkl ynlerine veya onunla ilgili
farkl kavramlara tapma hakk olduunu kabul ederler. Bu Hindular ve Budistler arasnda
kanl katliamlarn, din savalarnn ve insanlar kendi dinlerine dndrme eklindeki bir
yaylmacln yokluunu da aklar.
Bununla birlikte Katolikliin kendi din cemaati ierisinde neredeyse Hinduizm ve
Mahayana Budizmi kadar hogrl olduu da belirtilmelidir. Bu dinlerin biri ve aslnda
her biri szde olduka farkl ok sayda dinden metekkildir. Fetiizmden oktanrclk,
ekilci tektanrclk ve Avatarn kutsal beeriliine ballk yoluyla Ezel Hikmet mesleine
ve Mutlak Uluhiyetin birletirici bilgisini arayan salt ruhan bir din uygulamasna kadar
btn dnce ve davranlarn tm boyutunu kapsar. Bu bir dinde hogrlen dinler
tabi ki eit derecede deerli veya doru saylr. oktanrc olarak tapnmak kiinin
dharmas olabilir; bununla beraber insann niha hedefi Uluhiyetin birletirici bilgisine
ulamaktr ve Ezel Hikmetin btn tarihsel formulasyonlar her insann bu niha hedefe
ulamas gerektii ve gerekte ise u veya bu ekilde buna ulaaca hususunda
mutabktrlar. Btn nefisler mistik hayata arlrlar; eer herkes sadece byk deil
kk gnahlardan da gerektii biimde kansa, herkes kendi konumuna gre Kutsal
Ruha boyun ese ve yeterince uzun yaasayd mkemmelie ve uygun biimde
isimlendirildii ekliyle mistik bir hayata dolaysz ve tesirli bir istidat kazanaca bir gn
gelecekti der Garrigou Lagrange Hindu ve Budist ilahiyatlar muhtemelen bu ifadeyle
uyuacaklardr; ayn zamanda her nefsin sonunda bu mkemmellie ulaacan
ekleyeceklerdir. Herkese arda bulunulur, ama yalnzca birka kii seilir, nk bu
birka kiinin kendisi bu yolu seer. Bununla birlikte cisman ya da ruh uur sahibi
varlklar dizisi sonsuz derecede uzundur; dolaysyla herhangi bir insann gerekli dersleri
almas iin yeterli zaman ve imkn vardr. Dahas, her zaman yardmclar da olacaktr.
Zira aralkl olarak Uluhiyetin cisman hlde tenezzlleri vardr; his sahibi her varlk
sonunda sonsuzlua kavuuncaya kadar ac ekme, zaman ve ktlk dnyasna
kurtarclar ve retmenler olarak dnmek amacyla dolaysz kurtulutan feragat edecek,
Kavranabilir Ikla yeniden birlik eiinde hazr mstakbel Budalar her zaman vardr.
Bu doktrinin pratik sonular yeterince aktr. Dinin hiss, eylemsel veya fikr olsun alt
formlar hibir zaman niha saylmamaldr. Doru, bunlarn her biri belli yap ve miza
sahibi kiilere doutan gelir; fakat belli bir bireyin dharmas veya grevi kendisine
tesadfen uyan noksan bir dinde hlinden memnun olarak dikili kalmak deil aksine onu
amaktr. Tabi ki bunu kendisi iin doal olan dnce, davran ve duyum biimlerini
inkr ederek deil onlardan faydalanarak gerekletirebilir; bylece doas sayesinde
doasn aabilir. Bu nedenle iednk (Hind tabiriyle) ayrm kullanr ve dolaysyla
egonun zihinsel faaliyetlerini ilh Kaynakla benzer veya onunla zde olan Ztn asl
bilincinden ayrdeder. Duygusal dadnk ise anne ve babasndan nefret etmeyi (baka
bir deyile, ayrm gzetmeksizin sevme ve sevilme hazlarna bencilce balanmay
terketmeyi) renir, Tanrnn kiisel ve mcessem ynne balanr ve sonunda Mutlak
Uluhiyeti bir duygu deil bilgiyle aydnlanm irade eylemiyle sevme istidadna ular. Son
olarak da temel kaygs sevgi duymak veya kendisine sevgi duyulmas deil nesneler,
olaylar ve kiiler zerindeki g kurma arzusunun tatmini olan dier tip da dnkler
vardr. Kendi doasn amak iin gene kendi doasn kullanarak BhagavadGitada akn
Arjunaya gsterilen almann semerelerine balanmadan alma, Aziz Franois de
Salesin kutsal kaytszlk diye sz ettii kiinin kendi benliini unutarak Zt bulmasn
salayan yolu izlemelidir.
Tarihin ak ierisinde noksan dinlerden biri veya dieri ok ciddiye alnm ve btn
dinlerin niha hedefine ulatran vasta olarak deil bal bana iyi ve gerek saylmtr.
Bu gibi hatalarn neticeleri ou zaman felaket olmutur. Mesela, birok Protestan
mezhebi cebr bir ihtida hareketinin gerekliliinde veya en azndan ar arzu edilirliinde
srar etmilerdir. Oysa cebr ihtida neredeyse tamamen yksek derecede somatotonia
sahibi bireylere zg bir olgudur. Bu kiiler o derece youn biimde dadnktrler ki
zihinlerinin alt tabakalarnda neler olup bittiinin farknda deillerdir. Eer dikkatleri
herhangi bir nedenle ie ynelirse, ortaya kan kendini bilme yenilii ve gariplii
nedeniyle kendini g ve bir vahiy niteliiyle takdim eder; metatonialar veya dnce
deiiklikleri ani ve heyecanldr. Bu deiiklik dine veya bir baka eye mesela ruh
zmlemeye doru olabilir. Kurtuluun tek arac sfatyla cebr ihtida zerinde srar
etmek geni bir yze, kaln kemiklere ve gl kaslara sahip olma gereklilii zerinde
srar etmek kadar makul olacaktr. Doalar gerei bu trden bir hiss taknla sahip
olanlara gre kurtuluu ihtidaya balayan doktrin manev/ruh gelime iin ldrc bir
rahatlk verirken bundan aciz olanlar da ayn derecede lmcl bir umutsuzlukla
doludurlar. Psikolojik cehalet zerine kurulu yetersiz teolojilere baka rnekler de
verilebilir. Mesela herkes kendi fikr kurgularn ok ciddiye alarak sonunda hem beer
hem de manev/ruh gereklii tamamyla kaybeden cerebrotonic Calvinin ac durumunu
hatrlar. Sonra bizim kendi Liberal Protestanlmz vardr; bu da Babann, Ruhun ve
Logosun gerek varln unutmu ve Hristiyanl Mesihin beerliine veya (gnmzde
olduka yaygn bir ifadeyi kullanrsak) sanki baka Tanr yokmu gibi putperestane taplan
sann kiilii ne hiss bir ballkla zdeletirmitir. ok kapsaml Katoliklikte bile
terbiyesi altndaki nefislere Aziz John gibi yazarlarn tamamyla zararl olarak
tanmladklar sonularla doalarna hi te uymayan din bir dharma dayatan cahil ve
benmerkezci mritler hakknda ikayetler iitiriz. O hlde, Tanry mizacmzn Onda
olduunu kavramamz salayan niteliklere sahip olarak dnmemiz doaldr; ne var ki
ftrat (yaratl) kendi vastasyla kendisini ama yolu bulmazsa kayboluruz. Son tahlilde,
Tanry salt Bir olarak kavramayanlar tabi ki Tanry deil kendilerini ve birlikte
hemcinslerini yaralarlar.
Bilgi yolu en tabi olarak mizalar baskn derecede cerebrotonic olanlara ular. Bununla
bu yolu izlemenin cerebrotonicler iin kolay olduunu kastetmiyorum. Her zaman iledii
gnahlar amas g a somatotonici ve yemek, rahatlk ve toplumsal kabul dkn
ar viscerotonici kuatan gnahlarn almas kadar gtr. Ben daha ok (ayrm,
semeresine balanmadan alma ve tek hedefe ynelik ballk yoluyla) var olan ve
izlenebilen byle bir yolun cerebrotonice ftr olarak ulatn kastediyorum. Btn kltr
dzeylerinde o ftr bir tektanrcdr; ve bu ftr tektanrc Dr.Radinin ilkel ilahiyatla ilgili
rneklerinin de gsterdii gibi ounlukla bir tat tvam asi, i-k okulu tektanrcsdr.
Mizalar kendilerini da dnkln iki trnden herhangi bir glkle karlalmakszn
tektanrcln teorik stnlne inandrabilir. nsan aklnn doas okluu birlik
asndan aklamaya, zahir okluu asl zdelie indirgemeye alan herhangi bir
hipotez hakknda ikin bir makullk bulunduu eklindedir. Yar-mhted oktanrc eer
isterse bu teorik tektanrclktan (kendi mizacna uygun belli uygulamalarla) kendi
varlnn ve btn dier varlklarn ilh Kaynan gerekten kavramaya geebilir.
Yineliyorum, bunu yapabilir ve kimi zaman yapar da. Fakat ounlukla yapmaz. Btn
hayat ve her ii, eylemi gerekte hl mizalarnn kendilerini ittii ekilde ok tanrc,
bazan bahsettikleri Tektanrya deil uygulamada btn ballklarn takdim ettikleri
milliyeti, teknolojik, mal ve ailev birden fazla tanrya tapan kimseler olduklarn
kantlayan birok teorik tektanrc vardr.
Hristiyan sanatnda Kurtarc (Hz.sa) neredeyse her zaman zayf, ince kemikli, gsz
kasl olarak tasvir edilmitir. ri yar, gl Mesihler ok eski bir kurala olduka artc
birer istisna olagelmitir. William Blake Ruben armha gerilme sahnesi hakknda
istihfafkarne yazmtr.
Mesihin bir marangoz olduunu anladm
Ama bir biracnn da hizmetisi deildi, sevgili dostum.
Tek kelimeyle geleneksel sa baskn bir ectomorphic fizie ve dolaysyla, im ile, baskn
bir cerebrotonic mizaca sahip bir insan olarak dnlr. lkel Hristiyan doktrininin
merkezinde ikonografik gelenein temel doruluu yatar. nciller din bir cerebrotonicten
tabi ki herhangi bir cerebrotonicten deil kendi ftratnn psikofiziksel zelliklerini
ftratn amak iin kullanan manev/ruh hedefine ynelik kendi dharmasn kullanan
beklenmesi gereken bir eydir. Gksel Kralln ite olduunda srar; ayinin
nemsenmemesi; din kurallara sk sk riayete, rgtl dinin kalplam trensel
dzenine, kutsal gn ve yerlere hafif bir kmseme tavr; genel uhrevlik; sadece ak
eylemin deil arzunun ve ifade edilmemi niyetin kstlama altna alnmas; madd
uygarln harikalarna kar kaytszlk, kaytszln aile ii ilikilerde dahi uygulanmas
gerektii ve salt beer lklerden oluan yce hedeflere ball ve fakihlerle ferislerin
doruluunun bile Tanr sevgisinden uzaklatran zihn meguliyetler olduu doktrini;
btn bunlar belirgin ekilde cerebrotonic grlerdir. Da dnk g ana veya ayn
derecede da dnk viscerotonice kendiliinden gelmezler.
lkel Budizm ilkel Hristiyanlktan hi de daha az cerebrotonic deildir, ayn ekilde
Hinduizmin kalbinde bulunan metafizik disiplin Vedanta da yle. Buna karlk
Konfyslk temelde viscerotonic bir sistemdir; aileye dkn, trensel ve dnyevdir.
slmda da somatotonic unsurlar gl bir biimde kapsayan bir sistem grrz. slmn
kutsal savalar ve zulmler tarihi de yle. Bu Hristiyanln slah olunmam
somatotoniayla kilise rgtn Militan Kilise eklinde isimlendirecek ekilde
uzlatrdktan sonraki ge tarihiyle kyas edilebilir.
nsann niha hedefine ulamakla ilgili olduu kadaryla ar bir cerebrotonic veya
viscerotonic olmak ar bir somatotonic olmak kadar engel tekil eder. Cerebrotonic ve
viscerotonicler kendilerinden ve yakn evrelerinde bulunanlardan bakasna zarar
vermezken ar somatotonicler btn toplumlar iin de bir tehlikedir. Bir bak asndan
uygarlk ar somatotoniclerin ok fazla ktlk yapmasn engellemeye ve bunlarn
bastrlamaz enerjilerini toplumsal kabul gren kanallara ynlendirmeye ynelik din, yasal
ve eitsel aralarn bir karmdr. Konfyslk ve in kltr evlat saygs, iyi
davranlar ve ho surette viscerotonic bir epikrclk ki bunlarn hepsi birbirine pek de
uymayarak cerebrotonic maneviyat ve Budizm ve klasik Taoizmin kstlamalaryla
pekitirilmitir yoluyla bu hedefe ulamaya almtr. Hindistandaki kast sistemi askeri,
siyasi ve mal gc ruhan otoriteye boyun edirme giriimini temsil eder; btn snflara
verilen eitim hl insann niha hedefinin Tanrnn birletirici bilgisi olduu ve yaklak iki
yz yl sren ve tedricen hzlanan Avrupallama srecinden sonra bugn bile baarl
somatotoniclerin bu ara hayatta gnlerini aydnlanmann mtevazi arayclar olarak
geirmek iin serveti, makam ve gc terkedecekleri zerinde vurgulu biimde
durmaktadr. Hindistanda olduu gibi Katolik Avrupada da dnyev iktidar ruhan
otoriteye tbi klma giriimi vard; fakat Kilisenin kendisi siyaset ve iadam piskoposlar
vastasyla dnyev gc icra ettiinden bu giriim sadece ksmen baarl olmutu.
Reformasyondan sonra dnyev gc ruhan otorite araclyla snrlama eklindeki en
samimi istekler bile terkedildi. VIII Henry kendisini, Stubbn deyimiyle Papa, kusursuz
Papa, ve Papadan daha stn bir ey yapt ve bu uygulamas o zamandan sonra ou
devlet bakan tarafndan da izlendi. G, ahlaken veya manen ne hakknda konutuklarn
bilme yeteneinde olanlar tarafndan yorumland ekliyle ilk prensiplere mracaat
yoluyla deil baka glerle snrlanmtr. Bu arada dine olan ilgi her yerde azalm ve
inanl Hristiyanlar arasnda bile Ezel Hikmetin yerini byk oranda kanlmaz ilerleme
ve tekaml eden Tanr metafizii, sonsuzlukla deil gelecek zamanla ilgili arzulu bir
merak almtr. Son eyrek yzyl ierisinde neredeyse aniden Sheldonun somatotonic
devrim diye adlandrd ve geleneksel Hristiyan kltrnn teori ve uygulamasnda
belirgin olarak cerebrotonic olana kar yneltilmi bir olguya ulalmtr. Bu somatotonic
devrimin birka belirtisi unlardr.
Ezel Hikmetin btn byk din formulasyonlarnda olduu gibi geleneksel Hristiyanlkta
da tefekkrn, eylemin hedefi ve amac olduu besbelliydi. Bugn samimi Hristiyanlarn
bile byk ounluu madd ve toplumsal ilerlemeye dnk eylemi hedef ve zmsel
dnmeyi de ki artk btnsel dnmenin veya tefekkrn sz edilmez bu hedefe
ulatracak ara olarak grrler.
Ezel Hikmetin dier formulasyonlarnda olduu gibi geleneksel Hristiyanlkta da
mutluluun srr ve kurtulu yollar d dnyada deil bireyin evreyle ilgili zihinsel
durumunda aranmaldr. Bugn ise en nemli ey zihinsel durum deil evrenin
durumudur. Mutluluk ve manevahlak ilerlemenin daha byk ve daha iyi cihazlara ve
daha yksek yaam standartna bal olduu dnlmektedir.
Geleneksel Hristiyan eitiminde vurgu tamamyla kstlama zerindeydi; imdilerde
ilerlemeci okulun ortaya kmasyla vurgu tamamen faaliyet ve zifade zerindedir.
Geleneksel Hristiyanln muaeret adab bedensel isteklerin tatminindeki btn haz
ifadelerini yasaklyordu. Ac ac ten bir baykuu sevebilirsiniz fakat kzarm bir tavuu
asla. Bu sadece elli sene nce krelerdeki ocuklara okunan bir manzumeydi. Bugn ise
genler durmakszn deiik trden yiyecek ve iecekleri nasl sevdiklerini ve onlara ne
kadar dkn olduklarn ilan ediyorlar; genler ve yetikinler cinselliklerinin
uyarlmasndan duyduklar heyecanlardan sz ediyorlar. Halkn yaam felsefesi artk
zht ve takva klasiklerinden, aristokratik iyi yetime kurallarndan ok tek dncesi
herkesi mmkn olduunca da dnk ve snrsz derecede a gzl olmaya ikna etmek
olan reklam yazarlarnca ekillendirilmektedir; zira reklamclarn satmak istedii eylere
para verenler tabi ki sadece paylamak istemeyen, huzursuz, akn kimselerdir.
Teknolojik ilerleme ksmen somatotonic devrimin ksmen de bu devrimin yaratclar ve
destekleyicilerinin rndr. Da dnk dikkat teknolojik bulular netice verir. (Madd
uygarln byk ksmnn her zaman byk lekli ve resmen onaylanm ok tanrclk
uygulamasyla zdelemesi olduka nemlidir) Buna karlk teknolojik bulular da seri
retimi netice vermitir; seri retimin ise btn nfuzu somatotonic Weltanschauungu*
kabule ve buna gre davranmaya ikna etmeden tam faaliyet hlinde tutulmasnn
mmkn olmad da aktr.
Birok adan ok yakndan ilikili olduu teknolojik ilerleme gibi modern savalar da
somatotonic devrimin hem bir nedeni hem de sonucudur. zellikle sava eitimi olan Nazi
eitiminin iki temel hedefi vardr: Kiiliinde somatotonia unsurunun baskn olduu
kiilerde bu unsurun aa kmasn tevik ve nfusun geri kalan ksmn da insan canll
veya ie dnk hassaslk ve zkstlama ve ince dnllk eiliminden utan
duymaya itme. Tabi ki sava srasnda Nazizmin dmanlar Nazilerin eitim felsefesini
dn almaya zorlanmlardr. Btn dnyada milyonlarca gen kadn ve erkek sistematik
olarak sert olmak ve sertlii, katl btn ahlak deerlerin zerinde tutmak iin
eitiliyorlar. Bu somatotonic ahlak sistemiyle gnmzde Hristiyanln veya bir baka
tektanrc dinin ktlk ve blnme iin birlik ve iyilik iin olduundan ok daha gl bir
sahte din olan milliyetiliin putperest ve oktanrc ilahiyat zdelemitir. Gemite
ou toplum somatotoniay engellemeye alyordu. Bu bir nefs mdafaa tedbiriydi;
onlar en aktif aznlklarnn g a saldrganlklar tarafndan fiziksel olarak yokedilmek
istemiyorlard; ayn zamanda manev olarak da ar bir dadnklkle krlemek
istemiyorlard. Son birka sene ierisinde btn bunlar deimitir. Bu ok eski toplumsal
politikann dnya apnda tersine dndrlmesinin sonucunun ne olacan endie iinde
merak edebiliriz. Bunu sadece zaman gsterecektir.
9
Kendini Bilme
Dier canl varlklarda kendini bilmeme doal bir niteliktir; insanda ise bu bir kusurdur.
Boethius
KUSUR RADE TARAFINDAN KABUL EDLEN ve birincil olarak Tanry gizlediinden, ikincil olarak da
psikolojik veya fiziksel adan mile veya evresindekilere zararl olduu iin kt
sonulara sahip olan davran tarz olarak tanmlanabilir. Kendini bilmeme bu tanma
karlk gelen bireydir. Kaynaklar asndan iraddir; zira eer istersek hepimizin
igzlemle ve dier insanlarn karakterimizle ilgili yarglarn dinleyerek kusurlarmz ve
zayflklarmz ve eylemlerimizin aka kabul edilen ve herkesce bilinenin aksine olarak
gerek gdleriyle ilgili isabetli bir anlaya ularz. Eer oumuz kendimizi bilmiyorsak
bunun nedeni kendini bilme srecinin acl olmas ve bizim de yanlsamann zevklerini
tercih etmemizdir. Byle bir bilgisizliin sonularna gelince, bunlar faydaclktan
akncla kadar her ltle ktdr. Ktdr nk kendini bilmezlik gereki olmayan
davrana yol aar ve dolaysyla ilgili herkes iin her trden skntya neden olur; ktdr
nk kendini bilme olmadan gerek alakgnlllk, etkin bir kendini hie sayma ve
dolaysyla benliin altnda bulunan ve genellikle onun tarafndan gizlenen ilh Kaynan
birletirici bilgisi olamaz.
Kendini bilmenin nemi ve vazgeilemez gereklililii byk din geleneklere mensup
veliler ve alimler tarafndan vurgulanagelmitir. Batda bulunan bizlere gelen en tandk
ses Socratesnkidir. Ezel Hikmetin Hintli yorumcular da ayn konu zerinde Socratesten
daha sistematik olarak durmulardr. Mesela Uyankln Oluturulmas zerine sylevi
(Pali metinlerine zg gerekten amansz tafsilatllkla birlikte) kendini bilme sanatnn
btn dallar kiinin vcudunu, duyularn, duygularn, dncelerini bilmesi asndan
yorumlar. Bu kendini bilme sanat grnrde iki maksatla uygulanr. Birinci ama kiinin
bedenine dnyada yaygn olan iddetli zlem ve aclarn stesinden gelerek okun,
kendine hakim ve uyank kalacak ekilde bakmasn salamaktr. Duygu, dnce ve
kanlara da ayn ekilde bakar. Bu gzel psikolojik durumun tesinde insann niha hedefi,
bireysellemi benliin temeli olan bilgi yatar. Hristiyan yazarlar da ayn grleri kendi
szckleriyle ifade etmilerdir.
nsann kendi iinde bir sr deri vardr; kalbinin derinliklerini rter. nsan birok ey
bilir; fakat kendini bilmez. Niin mi, bir kzn veya aynnki kadar kaln ve sert otuz veya
krk deri yahut post nefsi rter. Kendi kaynana git ve orada kendini bilmeyi ren.
Eckhart
imdilerde aptallar kendilerini uyank ve kendilerini biliyor sayyorlar. Bu bir prens
veya bir srtma olabilir, fakat kendilerinden gayet emindirler.
Chuang Tzu
Ryalardan kurtulma eklindeki bu benzetme Ezel Hikmetin eitli yorumlarnda defalarca
yinelenir. Bu balamda kurtulu anlamszlklardan, kabuslardan ve genellikle
isimlendirildii ekliyle gerek hayatn hayal zevklerinden kp sonsuzluun biliine
gemektir. Uyank hldeki mutluluun yaln kesinlii, ki bu Miltonun en asil mzik
trnn tecrbesini tanmlad mkemmel bir tabirdir, szcklerin aydnlanmaya ve
kurtulua varabildii kadar yaknda vuku bulur.
Sen (insanolu) hisin. Ben ise Benim. Eer bu hakikat gnlden anlarsan dmanlarn
seni asla aldatamayacaktr; onlarn tuzaklarndan hep kurtulacaksn.
Sienal Azize Catherine
Kendimizi bilmek bize nereden geldiimizi, nerede olduumuzu ve nereye gittiimizi
retir. Tanrdan geldik ve hepimiz srgndeyiz; bu srgnn bilincinde olmamzn
nedeni de sevme melekemizin Tanrya meyletmesinden baka bir ey deildir.
Ruysbroeck
Manev/ruh ilerleme nefsin bir hi ve Uluhiyetin de hereyi hav Gereklik olduu
hakkndaki bilgimizin artmas sayesinde gerekleir. (Tabi ki byle bir bilgi eer sadece
nazar ise o zaman deersizdir; tesirli olmas iin dolaysz, sezgisel bir tecrbe olarak
aranmal ve ona uygun olarak davranlmaldr) Profesr Etienne Gilson manev hayatn
byk stadlarndan biri hakknda yle yazar:
Korkunun yerini alakgnlllk yoluyla Tanr, insan ve doa sevgisinin almas; bunda
Aziz Bernardn zhdnn btn, balangc, gelimesi ve sonu bulunur.
Korku, endie ve znt bunlar bireysellemi benlikiliin zn oluturur. Korkudan
bireysel abayla kurtulunamaz, bunun tek aresi benliin kendi karlarndan, zevklerinden
daha byk bir davaya balanmasdr. Herhangi bir davaya dalma zihni korkularn
bazlarndan temizleyecektir; fakat sadece ilh Kayna sevme ve bilme davasna
balanma onu btn korkulardan kurtaracaktr. Zira dava en yce olandan daha aa ise,
korku ve endie hissi nefisten davaya nakledilir. Bu aynen ak olunan bir birey veya bir
kurum uruna kendini kahramanca feda etmeye fedakarln kendisi iin yapld eyle
ilgili bir endienin elik etmesine benzer. Oysa fedakarlk Tanr iin, veya Tanrnn
honutluunu kazanmak amacyla bakalar iin yaplrsa ne bir korku ne de endie kalr;
zira ilh Kaynaa hibir ey engel tekil edemez ve hatta baarszlk ve felaket bile ilh
iradeye uygun olarak kabul edilmelidir. Tanr sevgisi ok az insanda, aziz tutulan kiiler ve
kurumlar iin duyulan bu korku ve endieyi yokedecek derecede youndur. Bunun nedeni
ok az insann gerektii ekilde sevebilecek kadar alakgnll olmasnda aranmaldr. Bu
zorunlu alakgnlllkten yoksundurlar, nk kendi kiisel hiliklerinin bilgisine tam
olarak ulaamamamlardr.
Alakgnlllk yetenek ve erdemlerimizi saklamak ve kendimizi olduumuzdan daha
kt ve daha basit olarak dnmekten ibaret deildir. Bu daha ziyade sahip
olmadklarmz aka bilmek, sahip olduklarmz nedeniyle kendimizi yceltmemek,
Tanrnn bunlar bize cretsiz verdiini anlamak ve bize bahettii hereye ramen
sonsuz derecede az nemimiz olduunu grmektir.
Lacordaire
Ik arttka kendimizi dndmzden daha kt olarak grrz. Kalbimizden gizli bir
oyuktan trmanan pis srngenler gibi utan verici ynla duygunun ktn
grdmzde nceki krlmze hayret ederiz. Fakat ne armal ne de endie
etmeliyiz. (Daha nce) olduumuzdan daha kt deil, aksine, daha iyiyiz. Fakat
kusurlarmz azaldnda sayesinde onlar grdmz k parlaklar ve bizler korkuyla
dolarz. Hibir iyileme belirtisi olmadka hastalmzn iddetinden haberdar olamayz;
kr bir kstahlk ve kabalk hlinde, kendini kandrma tuzandayzdr. Akntyla birlikte
srklendiimizde onun hzl aknn farknda deilizdir; fakat birazck da olsa ona kar
yzdmzde kendini hissettirir.
Fnelon
Kzcazm, kendine iki hcre yap. nce ok fazla dolap gerekli olmad srece
konumaman iin gerek bir hcre, veya onu komunuza duyduunuz sevgiyle
yapabilirsiniz. Sonra kendine her zaman yannda tayabildiin manev/ruh bir hcre yap;
ite bu gerek zbilginin hcresidir, orada Tanrnn sana kar olan ltfunun bilgisini
bulacaksn. Burada gerekte tek bir hcrede iki hcre vardr, eer birinde yaarsan
dierinde de yaamalsn; aksi hlde nefis ya mitsiz ya da kstah olacaktr. Sadece z
bilgide oturursan mitsiz olursun, sadece Tanrnn bilgisinde ikamet edersen kstahla
ekilirsin. Biri dieriyle birlikte olmaldr, bu ekilde mkemmellie ularsn.
Sienal Azize Catherine
10
nayet ve Hr rade
KURTULU ZAMANDAN IKIP SONSUZLUA GRMEKTR ve eyann Ezel Tabiatna itaat ve boyun
emekle salanabilir. Hepimize hr bir irade verilmitir, bu sayede benlikiliimizi yok
edip devaml bir ekilde inayet hlinde yaayabiliriz. Son tahlilde, btn eylemlerimiz
kendimizi ilh Gerekliin devinimi ve varlyla ilikili olarak pasif klmaya yneltmelidir.
Bizler sanki kendilerini ya Ruhun rzgarna maruz brakma ya da kendilerini ondan
yaltma gcne sahip birer rzgar engiyiz.
Vadi Ruhu asla lmez.
O Gizemli Dii diye adlandrlr.
Gizemli Diinin menfezi ise
Gk ve Yerin fkrd kaynaktr.
O herzaman iimizdedir.
Ondan istediin kadar ek, hibir zaman kurumaz.
Lao Tzu
Ezel Hikmetin btn yorumlarnda insan ruhu Uluhiyetle, kiisel Tanryla ve hatta Tabi
Dzenle iliki ierisinde diil olarak grlr. nsann ftratndaki ilk gnah olan Hubris
kiisel egoyu ierideki Ruh ve dardaki Tabiatla iliki ierisinde ve buna gre davranma
asndan kendine gvenen eril olarak grmekten ibarettir.
Aziz Paul pysche ile pneuma arasnda ok faydal ve aydnlatc bir ayrm hatt izmitir.
Fakat ikinci kelime o kadar rabet grmemitir; te yandan ar derecede mulak psyche
kelimesi ayrm gzetmeksizin ya kiisel bilin ya da ruh iin kullanlagelmitir. Peki Bat
kiliselerinde dua ve ibadetle ilgili olarak yazanlar geleneksel olarak akl sahibi canllara
tahsis edilen animus kelimesini kullanmak yerine niin (Romallar iin daha aa, hayvan
ruhu anlamna gelen) insan animasndan sz etmeyi tercih etmilerdir. Tahminimce onlar
insan ruhunun Tanryla olan ilikilerinde diilliini vurgulamaktan ekiniyorlard. Dilbilgisi
bakmndan cinsiyetsiz olan pneuma ve eril olan animusun anima ve psycheden daha az
uygun olduu hissedilmitir. u somut rnei dnn; Yunanca ve Latincenin yaps gz
nne alndnda bu dilleri konuanlarn dilbilgisi bakmndan diil bir ruhtan baka bir
eyi uzun yzyllar boyunca Hristiyan dncesi ve hissiyatnda Gopi Bakirelerinin Hindu
ilahiyatnda ve zht hayatnda oynadklar roln aynsn oynayan remz bir sma olan
Neideler Neidesi (Eski Ahitte bir kitap ismi) nin kadn kahramanyla zdeletirmek ok
zordu.
u muazzam hakikat aklnzn bir kesine not edin. Ftrat ve insanda, gnah hari,
ileyen herey Tanrnn ftrat ve insandaki eseridir, ileyiidir. nsann hr iradesini
kullanmaktan baka bir gc yoktur, hr irade de Tanrnn ftrattaki ileyiine uymak veya
buna kar kmaktan baka bir gce sahip deildir. nsan hr iradesiyle hibireyi vcuda
getiremez, ftratn ileyiinde de herhangi bir deiiklik meydana getiremez;
deitirebilecei sadece ftratn ileyiindeki kendi durumu ve yeridir; bylece kendi
durumunda daha nce hissetmedii ve saptamad birey hisseder ve bulur.
William Law
Psikolojik adan tanmlandnda inayet yardm grdmz kendi durumunu bilebilen
kiisel benliimizden baka bireydir. Bu gibi tr yardm tecrbe ederiz: Hayvan,
beer ve ilh inayet. Hayvan inayet biyolojik dzeyde kendi yaratlmzla tam bir uyum
ierisinde yaadmz bedenlerimizi ar davranlarla ktye kullanmadmz
meskensiz hayvan zekamzn ileyiini bilinli zlem ve nefretlerle bozmadmz, aksine
shhatli bir biimde yaadmz ve kendimizi gnein erdemine ve havann ruhuna
atmz zaman ular. Bu ekilde Taoyla veya fiziksel ve fizyolojik ynleriyle Logosla
tam bir uyum iinde bulunmann dl kiisel ve bedensel rahatlk hissi, hayat herhangi
bir baka sebeple deil sadece hayat olduu iin iyi olarak grmektir. Hayvan inayet
durumunda iken propter vitam vivendi perdere causas sorunu yoktur; zira bu hlde yaam
sebepleri ve hayat arasnda hibir ayrm yoktur. O hlde hayat da erdem gibi kendi
dldr. Tabi ki hayvan inayetin doluluu hayvanlara tahsis edilmitir. nsann ftrat ise
iyi ve ktnn beri tarafnda mantk alt mutlu bir sonsuzlukta deil zaman ierisinde
bilinli bir hayat srmesini gerektirir. Netice olarak hayvan inayet bilin hlinin dnda
olduu zaman ara sra yaad veya hayatn kendi kendinin dl olmad daha ziyade
kendi dnda bir sebeple srdrlmesi gerektii dier durumlarla birlikte bulunan
bireydir. nsan inayet bize dier insanlardan, sosyal gruplardan veya kendimizi da
yanstan ve her naslsa ikincil nesnellik ad verilebilecek bir hldeki ruhsal durumda
bulunan kendi isteklerimiz, mit ve tasavvurlarmzdan gelir. Hepimiz insan inayetin
deiik trlerini yaamzdr. Mesel, ocukluumuzda anne, baba, dad veya sevgili
retmenden gelen insan yardm szkonusudur. Daha sonraki dnemde arkadalarn,
ahlaken bizden daha iyi ve daha akll insanlarn, guru veya manev mridin yardmn
grrrz. Sonra lkeye, partiye kiliseye veya bir baka sosyal rgte olan ballmz
nedeniyle gelen ve en zayf ve rkek insanlara bile onsuz elde edilmesi imkansz olan
eyleri salayan bir inayet vardr.
Son olarak da dk veya yksek olsun, soyut adan veya mevhum tecessmler
hlinde somutlam ekilde alglansn ideallerimizden aldmz yardm sz konusudur.
eitli dinlerin takva sahibi takipilerinin tecrbe ettii inayetlerin ou bu son tre aitmi
gibi grnmektedir. Kiisel bir veliye, tanrya veya Avatara itenlikle tapan veya dua
edenlerin ald yardm tahminimizce gerekten ilh bir inayet deil (kiinin kendinin ve
dier insanlarn) yinelenen fiilleri, inanlar, arzu ve tasavvurlar tarafndan ortaya
karlan ispritizma nevinden bir gcn merkezinden insanla geri gelen insan bir
inayettir.
lh inayet devaml veya tam olarak ancak benliklerini samim bir biimde bendeki ben
deil Tanrdr diyebilecek ekilde yokedenlerce alnabilir. Bununla beraber, kendilerini
zaman zaman her insana sunulan inayetleri tamamyla alamayacak derecede kendi
kiiliklerinde hapse mahkum eden az insan vardr. Ara sra da olsa oumuz ksmen de
olsa ben, beni, benimle olan zihinsel saplantmz ap gene ksmen de olsa o anda
bize sunulan inayetleri alabiliriz.
lh inayet btn varln ilh Kaynandan gelir ve insana niha hedefine ulamas,
zamann kaydndan ve benliinden syrlarak bu Kaynaa kavumas iin yardm amacyla
gnderilir. Bu bizim bilinli, insan kiiliimizden tamamyla farkl bir kaynaktan gelmesi
asndan hayvan inayete benzer; aslnda bu kendini maddeden Uluhiyete ulatran
trmanma merdiveninin daha st dzeyinde gsterilen hayvan inayetle ayn eydir. nsan
yardm belli bir durumda bu yardm alan Tanrnn birlik bilgisine ulamasn salamak
asndan tamamyla iyi olabilir; fakat bireysellemi kiiliimizdeki kayna nedeniyle bu
biraz phelidir ve ou zaman da salad yardm varlmzn gerek hedefinden ok
farkl hedeflerin elde edilmesine ynelik bir yardmdr.
Bizim btn iyiliimiz dn alnmtr; sahibi ise Tanrdr. Tanr alr ve eseri de
Tanrdr.
Aziz John
Srekli solunum hayvan hayat iin nasl gerekliyse srekli ilham da iyilik, kutluluk ve
mutluluk hayat iin ylece gereklidir.
William Law
Buna karlk iyilik, kutluluk ve saadet hayat da srekli ilhamn vazgeilmez bir n
kouludur. Amel (eylem) ve tefekkr, ahlak ve maneviyat arasndaki ilikiler evrimsel ve
karlkldr. Her biri hem sebep hem sonutur. nsan efkat ve ahlak Byk Yol zeval
bulduu zaman ortaya kt.
Lao Tzu
inlilerin fiilleri zamanszdr. Tarihteki kurgusal bir olayla ilgili bu ifade ayn zamanda
imdiye ve gelecee de iaret eder. Anlam ise udur: Bilincin ortaya kmasyla birlikte
hayvan inayet hayatn idaresi iin artk yeterli deildir ve doru ve yanl arasnda
aka ifade edilmi ahlak bir yasann nda yaplmas gereken bilinli ve kast
tercihlerle desteklenmelidir. Fakat, Taocu bilgelerin yinelemekten usand gibi, yzeysel
irade tarafndan yaplan ahlak yasalar ve ihtiyar tercihler sadece ikinci dereceden
iyidirler. Bireysellemi irade ve yzeysel zeka Taoyla olan daha yksek, manev/ruh
dzeydeki eski hayvan ilikiyi yeniden elde etmek amacyla kullanlmaldr. Ama kiisel
benliin tesindeki kaynaklardan gelen srekli ilhamken aralar ise hem Kaynan hem de
Logosun olduu gibi Taonun da birletirici bilgisi olan sevgiye ulatran insan efkat ve
ahlaktr.
Tanrm, bana inayetini her geen gn daha fazla grebilme istidad verdin. Senden
aldm ve yapsnda senin mutlak iktidarnn canl bir imgesi bulunan bu g hr iradedir.
Bununla senin inayetine layk olabilme kabiliyetimi ya arttrr ya da kstlarm.
Cusal Nicholas
Shun Chenge Kii Taoya sahip olabilir mi? diye sordu. Kendi vcudun senin deil ki,
Taoya nasl sahip olacaksn? diye cevap verdi Cheng.
Vcudum dedi. Shun benim deilse, ltfen syle kimin? O Tanrnn sana emanet
ettii suretidir diye cevap verdi Cheng. Hayatn senin deildir. O Tanrnn sana emanet
edilen ahengidir. Kiiliin senin deildir. O Tanrnn sana emanet edilen uyum
melekesidir. Zrriyetin senin kendinin deildir. O Tanrnn sana emanet edilen dklm
kabuudur. Hareket edersin fakat nasl olduunu bilmezsin. Durursun niin olduunu
bilmezsin. Tat alrsn fakat sebebini bilmezsin. Bunlar Tanrnn koyduu kanunlarn
ileyiidir. O hlde syle bana Taoya nasl malik olabilirsin?
Chuang Tzu
Tanrya kulluk etmek veya etmemek benim iradem dahilindedir. Ona kulluk eder
iyiliime ve btn dnyann iyiliine bireyler daha eklerim. Ona kulluk etmezsem kendi
iyiliimi kaybederim ve dnyay iktidarm dahilinde olan bu iyilikten mahrum ederim.
Leo Tolstoy
Tanr, sizi sevgisinin sizde ileyiinden mahrum etmedi; aksine siz Ona ibirliinizi
sunmadnz. Eer siz onun sevgisini reddetmemi olsaydnz Tanr sizi hibir zaman
reddetmezdi. Ey mutlak iyi olan Tanrm, biz seni unutmasak sen bizi terketmez,
kalplerimizi sana asak ltuflarndan bizi mahrum etmezsin.
Aziz Franois de Sales
Ba marangoz Ching mzik aletleri iin aatan sehpa yapyordu. Sehpay grenler
mzik parasnn olaanst gzellikte icra olunduuna hkmediyorlard; Lu Prensi ona
sordu: Sanatndaki sr nedir? Hibir sr yok Majesteleri diye cevap verdi Ching. Ama
birey var. Byle bir sehpa yapacam zaman hayat gcmn azalmasn nlerim. nce
zihnimi mutlak bir dinginlie indirgerim. Bu hlde gn kalrm ve kazanlacak herhangi
bir hreti unuturum. Yedi gn, drt organm ve fiziksel yapm umursamam. Sonra,
zihnimde Sarayla ilgili herhangi bir dnce olmakszn maharetim younlar ve dtan
gelen btn rahatsz edici unsurlar kaybolur. Dadaki ormana girerim ve uygun bir aa
ararm. Daha sonra inceden inceye ilenecek bu aa istenen ekli ierir. Sehpay
gzmn nndeymi gibi grrm sonra ie koyulurum. Bunun tesinde baka bir ey
yoktur. Kendi ftr istidadm aacnkiyle ilikiye sokarm. Eserimdeki olaanst icraya ait
olduu sanlan sadece buna baldr.
Chuang Tzu
Sanatnn ilham ya insan ya da ilh bir inayet veyahut da ikisinin karm olabilir.
Yksek sanatsal baarlar icra olunan sanat tr iin gerekli fikr, hiss ve bedensel riyazet
biimleri olmakszn mmkn deildir. Kimi sanatlar meslek ile ad verilebilecek bu
srecin stnde ve tesinde ilh Kaynan birletirici bilgisine ulamann vazgeilmez
koulu olan bir tr kendini hileme srecinden gemilerdir. Mesela Fra Angelico dua ve
tefekkr yoluyla kendini almasna hazrlamtr; ayrca Chuang Tzudan yaplan
yukardaki alntdan Taocu sanatnn sanatna (sadece meslek deil) temelde din adan
yaklatn grebiliriz.
Burada makinelemenin ilhamla uyumaz olduunu kaydedebiliriz. Zanaatkr
tamamyla kt bir i yapabilirdi ve ou zaman da yle yapyordu. Fakat ba marangoz
Ching gibi sanatna zen gsterseydi ve kendini ilhama boyun edirmek iin gerekli olan
yapmaya hazr olsayd yapt i olaanst bir icraya aitmi gibi olabilirdi ve zaman
zaman da olurdu. ok verimli olarak alan otomatik makinelerin birok ve muazzam
yararlarndan birisi udur: Otomatik makineler kusursuz olsa da srf bu sebeple inayete de
boyun emezler. Byle bir makineyi ileten kimse gerek insan gerekse ilh kaynakl
olsun her tr estetik ilhama kar duyarszdr. Sanatsz sanayi vahiliktir. Fakat Ruskin
gerekte vahilerin gnahna girmektedir. alkan ve hamarat ku veya bcek alrken
igdnn yanlmaz hayvan yardmyla ve kendini fizyolojik dzeyin hemen zerinde
gsterdii ekliyle Tao tarafndan esinlenir. Hata yapmaz ve inayet gerektirmez
makinasnn bandaki sanayi iisi iini amaz otomatikliin vah, insan ve ilh
herhangi bir dzeyde Tao tarafndan kesinlikle reddedilen insan yapm evreninde
yapar.
Bu balamda kimi zaman ocuklara kimi zaman da air veya Filisti*, okumu ya da basit
bir insan olabilen fakat kendilerine yaygn olarak gelen eyi elde etmek iin hibir ey
yapmayan yetikinlere lutfedilen an ilh tecellileri zikredebiliriz. Kimi mkemmel kimiyse
(ilhamn ftr yeteneklerle desteklenmedii yerde) acnacak derecede yetersiz edebiyat ve
resim sanat esinleyen karlksz inayetler genelde iki ana snfn niha Gerekliin an
ve olaanst gz kamatrc biimde Ak, Ik ve Mutluluk olarak alglanmas ve bundan
hi de az etkileyici olmayacak biimde karanlk, korku verici ve srrna eriilemez bir G
olarak alglanmas birine veya dierine ait gibi grnmektedir.
ayrlar, ormanlar ve akarsular
Yeryz ve gz nndeki hereyin,
Gksel In altnda sslenmi gibi grnd
Bir an vard gzmde.
Fakat bu tek grnm deildi.
Kreklerimi daldrdm sessiz sakin gle hrsla,
Kreklere asldmda kaym
Bir kuu gibi szlerek gitti suyun zerinde;
Dik kayal bir uurumun kenarna geldiimde
Ufuk izgisi, muazzam ve kara bir tepe
Sanki irad bir itmeyle
Ban kard suyun zerine tekrar tekrar arptm.
Onun ise boyu byd ve rengi iyice karard.
Benimle yldzlar arasnda bir kule hline geldi.
Bu manzaray grdkten sonra beynim gnlerce
Uyuuk bir hlde ve varln bilinmez hlleri hakknda
akn bir hisle alt; dncelerim zerinde
Bir karanlk asl; onu ister sszlk
stersen metrukluk olarak adlandr.
lkel zihinlerin en hassas olduu Gerekliin bu ikinci vechesidir. Jobun sonunda boyun
edii korkun Tanr en karakteristik yaratklar Behemot* ve Levatyan** olan bilinmez
bir Varlk hlidir. O, Kierkegaardn tabiriyle, balca kanl kurbanlar ve hatta insan kurban
etmeler eklinde ahlakn teleolojik tatiline aran bir Tanr trdr. Hindu ilh Kali
daha korkutucu ynleriyle ayn bilinmez Varlk biiminin bir dier grnmdr. Hereyin
Kayna ou ada ilkel tarafndan fkesini yattrmaya ynelik olarak taplmas ve
eer mmknse zorlayc by yoluyla verimli bir ekilde kullanlmaya sunulmas gereken
mutlak bir G olarak alglanr ve teolojik olarak ta ylece aklanr.
Tanry ayn zamanda g, Sevgi ve Hikmet olarak da deil salt G olarak dnmek
basit, slah olunmam insan zihnine olduka doal gelir. Sadece benliini hileyenler
btn hereye ramen hereyin iyi olacan ve bir adan da zaten iyi olduunu tecrbe
ederek bilme durumundadrlar. lh takdiri inkr eden felsefeci der Rm, velilerin
kavrayndan habersizdir. Sadece velilerin, azizlerin kavrayna sahip olanlar ilh
Gerekliin kendini sevgi dolu, merhametli ve hikmet sahibi bir g olarak tecelli
ettirdiini her zaman ve dolaysz tecrbeyle bilebilirler. Geri kalanmz ise henz onlarn
inanla ilgili bulgularn kabul etmekten baka yapacak bireyimiz olmad manev bir
durumdayz. Eer onlarn saptamalar olmam olsayd bizler de byk ihtimalle Jobun ve
ilkellerin grn kabule daha eilimli olacaktk.
lhamlar nmze engeller koyar, dnlmeden nce bile kendilerini hissettirirler; fakat
bir defa onlar hissettiimizde cazibelerini desteklemek ve onlar izlemek iin onlara
uymak ya da onlara muhalefet ederek onlar geri itmek bize kalmtr. Onlar kendilerini
bizsiz de hissettirirler, fakat biz olmadan bizi kendilerine uyduramazlar.
Aziz Franois de Sales
Hr irademiz ilham aknn nn tkayabilir, Tanrnn inayetinin ltufkar frtnas
ruhumuzun yelkenlerini iirdiinde ona uymay reddetmek ve rzgarn iltimasnn etkisini
nlemek gcmz dahilindedir; fakat ruhumuz yelken ap dosdoru szld ve
yolculuunu huzur iinde yaptnda ne ilham rzgarnn bizim iin esmesini ne
yelkenlerimizin imesini ne de gnl gemimizin hareket etmesini salayan biz deilizdir;
biz sadece hibir direnite bulunmadan rzgar alr, onun hareket ynne uyar ve
gemimizin yol almasn salarz.
Aziz Franois de Sales
Kurtulu iin inayet gereklidir, hr irade de; fakat inayet kurtulua ulatrmak, hr irade
ise onu almak iin lazmdr. Bu nedenle iyi ileri ne ksmen inayete ne de ksmen hr
iradeye balayamayz; bu tamamen her ikisinin mterek ve vazgeilmez ileyiiyle
ortaya karlr; btnyle inayet, btnyle hr irade sz konusudur burada, fakat
ikincisindeki birinciden kaynaklanr.
Aziz Bernard
Aziz Bernard voluntas communis ve voluntas propria arasnda ayrm yapar. Voluntas
communisin iki anlam yaygndr; o paylama iradesi ve mtereken insana ve Tanrya
zg iradedir. Esasnda bu Tanr, insan (ve doa) sevgisine eittir. Voluntas propria kiinin
kendi iin elde etme ve tutma iradesi ve btn gnahlarn da kaynadr. Voluntas propria
idrak asndan kiinin kendine ait olduu iin beslenen ve dolaysyla teorik adan doru
bile olsa ahlak adan her zaman yanl olan kendi gr anlamndaki sensus propriumla
ayndr.
Paris niversitesinden iki renci Ruysbroeacki ziyarete gelirler ve ondan kendileri iin
bir yaam ilkesi olacak bir zdeyi sylemesini isterler.
Vos estis tam sancti sicut vultis, diye karlk verir Ruysbroeck olmak istediiniz kadar
kutsalsnz Tanr sizi hazr grr grmez size tesir etmeye ve Kendisini size aktmaya
niyetlidir.
Eckhart
radenin elinde her trl g vardr; o cenneti ve cehennemi yapar; zira insann iradesi
Tanrdan uzaklamadka cehennem yoktur, Tanrya uymadka da cennet.
William Law
Ey insan, kendine bak, dn! te iyilik ve ktlk arasnda devaml bir cidd mcadele
iinde bulunuyorsun, ftrat byk kurtuluu gerekletirmek iin devaml ibandadr;
btn mahlukat zamann boluundan kurtulmak iin ac ve hummal bir alma
ierisinde zahmet ekiyor; bu durumda sen uyuyabilir misin? ittiin, grdn herey
sana ya sonsuz karanlk ya da sonsuz n gsterdiinden baka birey sylemez,
gstermez; zira nasl ki gece ve gndz zamanmzn btnn blyor ylece cennet ve
cehennem de dncelerimizi, szcklerimizi ve eylemlerimizi blyor. stediin ekilde
hareket et, istediini yap veya tasarla, ne olursa olsun biri veya dieriyle bir ara
olmalsn. Hareketsiz duramazsn, zira fan ve sonsuz yaratln srekli faaliyeti iinde
yayorsun; iyiyle birlikte hareket etmezsen, ftrattaki ktlk seni beraberinde srkler.
Sonsuzluun zirvesine ve dibine sahipsin, bu nedenle ister tuvalette, tarlada, dkkanda
veya kilisede ol, istediini yapyor ol; ancak sonsuzlukta yetiecek ve biilmesi gerekeni
ekeceksin.
William Law
Tanr sizden tek bir ey bekler; bu da yaratlm bir varlk olduunuz kadaryla kendiniz
olmaktan kurtulup Tanrnn iinizdeki Tanr olmasn salamaktr.
Eckhart
Teolojik kurgulardan zevk alanlar kutsal kitap metinlerine ve dogmatik hkmlere
dayand iin Katolik ve Protestanlarn inayet, amel, inan ve arnma konular zerindeki
mnakaalaryla ilgili binlerce sayfa ortaya kmtr. Karlatrmal din dersi rencileri
iin de inayet doktrinleri Lutherinkilerle arpc benzerlik tayan BhagavatGitayla,
Ramanuja ve gen Vaisnaclarn eserleriyle ilgili ilm erhler mevcuttur. Budizmin
gelimesini; Hnayanaclarn kurtuluun hummal bir zyardmn eseri olduu
doktrininden, Mahayanaclarn bunun iin bilinci ve yce merhametli kalbi eyann
sonsuz zdeliini oluturan Ezel Budann inayeti olmadan gerekleemeyecei
doktrinine dayandran Budizm tarihleri de vardr. Geri kalanmz iinse, yukarda Hristiyan
ve erken Taocu gelenek mensubu yazarlardan yaplan alntlarn gzlemlenebilir inayet ve
ilham vakalar ve bunlarn gzlemlenebilir hr irade gerekleriyle olan ilikileri hakknda
yeterli bir anlatm olduunu sanyorum.
11
yi ve Kt
ARZU VE STEK BLNCMZN LK VERSDR; sevgi ve nefret, arzu etmek ve istemek yapmzda
vardr. lkin bilinsizce sonra da bilinli bir ekilde bu iyi bu da ktdr eklinde
deerlendirme yaparz. Ksa bir sre sonra da ykmll kefederiz.Bu, iyi olduu iin
yaplmaldr; bu ise kt olduundan yaplmamaldr.
Btn deerlendirmeler eit derecede tutarl deildir. Arzu ve nefretlerimizin iyi veya
kt olduunu dorulad eyler hakknda hkm vermemiz istenir. ok sk olarak yce
mahkemenin kararnn bidayet mahkemesinde ok acil biimde ve zerinde pek de cidd
olarak durulmadan ulalan kararla uyumadn kefederiz. Kendimiz, hemcinslerimiz ve
genel anlamda dnya hakknda bildiklerimiz nda ilkin iyi gibi grnen eylerin uzun
vadede veya daha geni balamda kt; ilk planda kt gibi grnen de kendimizi yapma
ykmll altnda hissettiimiz bir iyi olabilir.
Bir insann keskin bir ahlak nfuzu olduunu sylediimizde bununla onun deer,
liyakat yargsnn salam olduunu; en uzun vadede ve en geni balamda neyin iyi
olduunu syleyebilecek derecede ok bildiini kastederiz. Bir kiinin gl bir ahlak
kiilii olduunu sylediimizde ise onun sezgisinin bulgularna gre davranmaya hazr
olduunu kastederiz. Bu bulgular hi de hoa gitmeyecek ve hatta ac verici ekilde, iten
gelen ilk keifleriyle uyumasa da o ekilde davranr.
Esasen ahlak sezgi kesinlikle sadece kiisel bir sorun deildir. Hakim bir hukuk sistemini
idare eder ve kendisine teamller yol gsterir. Bir baka deyile her fert daha uzun
vadede ve daha geni balamda iyi olanla ilgili gemi bulgulara dayanan ahlak yasasna
sahip bir toplumun yesidir. ou durumda belli bir toplumun yelerinin byk ounluu
kendilerinin genel olarak kabul grm ahlak yasalaryla gdlmesine izin verirler; sadece
ok az sayda insan ahlak yasasn ya btnyle ya da ksmen reddeder; az bir ksm da
daha gelimi ve uyulmas daha ok aba gerektiren bir baka ahlak sistemine gre
yaamay tercih eder. Hristiyan stlahnda, srarl bir biimde byk bir gnah ve
toplumsal rgtlenme ve menfaatlerine muhalif bir kanunsuzluk hlinde yaamakta
direnen bir aznlk vardr; te taraftan kanunlara itaat eden, Ahlk Kurallarn rehber
edinen, dtkleri byk gnahlardan tvbe eden fakat kk gnahlardan kanmak iin
ok aba sarfetmeyen ok kimse; ve son olarak da doruluklar tam keml yolunu
gsteren nasihatlarla ynlendirilen fakih ve ferislerin doruluunu geride brakan ve
kk gnahlardan ve hatta kusurlardan kanmak iin gerekli nfuza ve karaktere sahip
az kii vardr.
Felsefeciler ve ilahiyatlar tek tek insanlarn iten gelen deerlendirmeleri hakknda
yargda bulunmakta kullandklar mevcut ahlak yasalarna teorik bir temel kurmaya
almlardr. Musadan Benthama, Epikrden Calvine, Hristiyan ve Budistlerin evrensel
sevgi felsefelerinden milliyetilik ve rk stnlk gibi lgn doktrinlere kadar sralanan
liste olduka uzun ve dnceler arasndaki mesafe de olduka genitir. ok kr ki bu
eitli teorileri ele almak gibi bir zorunluluumuz yok. Bizim ilgi odamz sadece Ezel
Hikmet ve bu felsefeye inananlarn kendi ve dier insanlarn deerlendirmeleri hakknda
yargda bulunurken kullandklar ahlak kurallar sistemidir. Bu blmde sormamz gereken
sorular da cevaplar da ok basittir. Zorluklar ise her zaman olduu gibi teoriden
uygulamaya, ahlak ilkesinden bunun zgl olarak yaanmasna getiimizde ortaya kar.
Bireyin ruhunun kayna btn varln ilh Kaynana benzer veya onunla zde ve bu
ilh Kaynan da kendini kiisel Tanr veya mcessem Logos olarak gsteren tarif
olunmaz Uluhiyet olduu kabul edilirse iyi ve ktnn mutlak mahiyeti ve insan hayatnn
da gerek maksad ve niha hedefi nedir?
Bu sorularn cevab byk oranda, onsekizinci yzyl ngilteresinin en artc rn
olan William Lawn cmleleriyle verilecektir. (Eitim sistemimiz ne kadar garip! ngiliz
edebiyat rencileri Steele ve Addisonun zarif gazeteciliklerini okumaya zorlanyorlar ve
Defoenin nemsiz romanlarn ve Matthew Priorun ufack inceliklerini bilmeleri
bekleniyor. Oysa btn snavlarn summa cum laude*) sadece ngilizce nesrin stad
deil ayn zamanda dneminin en ilgi ekici dnrlerinden ve Anglikanizmin tarihinde
kendini bir aziz gibi en ok sevdiren simalardan biri olan bir kiinin yazlarna pek dikkat
etmeden geebilirler. Lawu bu denli ihmal etmemiz yirminci yzyl eitimcilerinin niha
hakikat ve mn ile ilgili sorularla ilgilenmeyi brakp (salt meslek eitimin yansra)
kksz ve yersiz bir kltr yaymak ve ilim iin ilim ahmakln srdrmekle ilikilidir.
Cehennemde benlikten bakas yanmaz.
Theologia Germanica
Zihin yanyor, dnceler yanyor. Zihinsel idrak ve zihin tarafndan edinilen izlenimler ve
bunlardan kaynaklanan hisler de yanyor.
Peki btn bunlar neyin ateiyle yanyorlar? Agzlln, kindarln, lgnca
dknlklerin ateiyle; doum, yallk ve lmle, ac ve alayla, sefillik ve keder ve
mitsizlikle yanyorlar.
Budann Ate Vaazndan
Eer eytan grmemisen kendi benliine bak yeter.
Celaleddin Rm
Kendi benliin kendi Habilini ldren Kabilindir. Zira nefsin her ii ve hareketinde
Deccaln ruhu vardr ve senin iindeki ilh hayat ldrr.
William Law
Tanr ehri nefsin hor grlmesini salayan Tanr sevgisiyle; yerkre ehri ise Tanrnn
unutulmasna yol aan benlik sevgisiyle kurulur.
Aziz Augustine
yi ve kt bir adam arasndaki fark birisinin iyi olan isterken dierinin istememesinde
deil sadece birinin Tanrnn iinde yaayan esinleyici ruhuna boyun emesi ve dierinin
de ona direnmesinde, kar kmasnda yatar, nitekim sadece ona kar kmas nedeniyle
ktlkle sulanabilir.
William Law
nsanlar ne yapmalar gerektii hakknda daha az, ne olmalar gerektii konusunda ise
daha ok dnmelidirler. Eer sadece onlarn varl iyiyse amelleri, ileri prl prl
parlard. Kurtuluunuzun kaynann ameller olduunu sakn dnmeyin; bu ne
olduunuza baldr. yi bir karakterin zerine oturduu temel insann amelinin deerini
ald ayn kaynak, yani tamamyla Tanrya ynelmi bir zihindir. Gerekte, eer byle
istiyorsanz bir taa ayakla basabilirsiniz; bu srf kendi karnz iin sann n kabul
edip manev yanszlktan mahrum olmaktan daha dindarca olacaktr.
Eckhart
nsan kendi inanc tarafndan yaplr. Nasl inanyorsa yledir.
BhagavadGita
evredeki eylere niteliklerini, temellerini ve varlklarn veren zihindir. Nasl ki
tekerlekler arabay eken kzn admlarn izliyor, saf olmayan bir zihinle konuan veya
hareket eden kimseyi de keder, gam ve strap izler.
Dhammapada
nsann varlnn doas eylemlerinin de doasn belirler; varlnn doas ise ilk nce
zihinde aa kar. Arzu edip dndkleri, inandklar ve hissettikleri; btn bunlar, tabir
caizse, bir bireyin esas karakterinin, sayesinde yaratc eylemlerini icra ettii Logostur.
Eer varlk Tanr merkezliyse eylemler, ameller gzel ve ahlak asndan iyi ve eer ben
merkezliyse irkin ve kt olacaktr. Ta der Eckhart ameline gece gndz, hi
durmadan devam eder. Zira tan dmedii zaman bile bir arl vardr. nsann varl
onu Tanrya yaklatran veya ondan uzaklatran potansiyel enerjidir; ite bu potansiyel
enerjiyle iyi veya kt olduu hakknda yargda bulunacaktr; zira ncil lisannda fiilen
susuz kalmakla beraber kalben zina veya cinayet ilemek mmkndr.
Agzllk, haset, kibir ve fke benliin veya ftratn yahut cehennemin drt unsurudur,
bunlarn hepsi ondan ayrlamaz. Bunun baka trl olamamasnn nedeni insann fitr
hayatnn Yaratcdaki doa st bir iyilie itirak iin ortaya karlmasdr. Fakat
haddiztnda yce bir iyilie ar derecede muhta ve arzulu olmadan byle bir iyilii
kabul edebilme istidadna ve yeterliliine sahip olamazd. Bu ftr hayat Tanrdan yoksun
veya ondan gelmi olduundan haddiztnda srekli istek hlinde bir ar ihtiya, srekli
ihtiya hisseden bir ar istekten baka birey olamaz. Hl byleyken, btn hayat tam
olarak ftrat, benlik ve cehennem olan agzllk, haset, kibir ve fkeden mteekkil
bulac bir hastalk, bir beladr. Agzllk, kibir ve fke ayr ey deil, bir ve ayn arzu
ve iradenin durmak bilmez ileyiine verilen farkl isimdir. Bu nden doan
drdnc bir kol olan fke ise bu nden biri veya hepsi atncaya veya isteklerin
aksine birey yaptrncaya kadar varolamaz. Bu drt zellik kendi aclarn yaratrlar.
Bunlarn ne bir d davas ne de kendilerini iten deitirme gc vardr. Bu nedenle de
btn benlik veya ftrat doa st bir iyilik kendisine ulancaya veya kendisinde
douncaya kadar bu hlde olmaldr. nsan gerekte zamann boluklar iinde yaarken
agzll, hasedi, kibri ve fkesi dayanlabilir bir hlde olup onu bir huzur ve kargaa
karmnda alkoyabilir; bazen haz bazen de ac ve elem duyar. Ne var ki lm btn
dnyev oyunlarn boluuna son verdiinde tekrar olaanst Kelimeye ve Tanrnn
Ruhuna sahip olamayan insan ruhu kendini kendi doymak bilmez, deitirilemez, kendine
eza eden agzll, hasedi, kibri ve fkesi iinde hapsolmu bulacaktr.
William Law
Gnahkrlnzn derecesini uygun ekilde ifade edemeyeceiniz dorudur; fakat
gnahlar btn irkinlii ierisinde tasvir edebilmemiz imknsz olduundan onlar
Tanrnn ndan baka bireyle gerekten bilemeyiz. Tanr kimi ruhlara gnahn
bykl grn verir, bylece onlarn gnahn grndnden kyas kabul etmez
derecede daha byk olduunu hissetmelerini salar. Bu gibi insanlar gnahlarn
kendilerini ifade eden (yani haddiztnda olduklar gibi gsteren) inan olarak alglamal
ve onlar ifade edebildikleri szcklerle tanmlamakla yetinmelidirler.
Charles de Condren
blis ftr asaleti iinde, Tanrnn kendisini yaratt gibi durduunda salt asil bir mahluktu.
Ne zamanki benliine kapld, kendisine ve ftr asaletine mlkym gibi yapt, alald
ve melek yerine bir eytan oldu. Bu insanlar iin de geerlidir. Eer kendinde kalr ve ftr
bir asalate sahip benliine mlkym gibi yaprsa alalr ve bir insan yerine eytan
olur.
Mesihin Takipisi
Eer lezzetli, gzel kokulu meyve kendisini havann erdeminden ve gnein ruhundan
ald verimli zden, gzel tattan, koku ve renkten ayrma gcne sahip olsayd veya
gelimesinin banda gneten yzn dndrp ondan hibir zellik almasayd o zaman
aynen kendi karanlk kklerine dnen ve Tanrnn In ve Ruhunu reddeden eytanlarn
yapt gibi fkesinin ekiliinin, aclnn ve az buruturuculuunun kkeninde
duracakt. eytann cehennem doas gksel Ik ve Sevgiden kopmu veya ayrlm bir
hayatn ilk formlarndan biridir. Bu aynen bir meyvenin ekilii, acl ve az
buruturuculuunun bitkisel hayatnn gnein erdemine ve havann ruhuna erimeden
nceki ilk formundan baka birey olmamasna benzer. Bir meyve, eer kendisi hakknda
bir duyarllk sahibi olsayd, kendi hayatnn ilk formlarnda, az buruturuculuunda,
ekilii ve yakc aclnda hapsolmaktan nasl ac duyarsa melekler de kendi hayatlarnn
ayn ilk formlarna dndkleri ve Tanrnn I ve Sevgisinden koptuklar zaman kendi
cehennemleri hline geldiler. Onlar iin cehennem yaratlmad onlara yeni nitelikler
verilmedi ve Sevgi Rabbi onlardan intikam almad, onlara ac ektirmedi; onlar sadece
Tanrnn olu ve Kutsal Ruhundan ayrlk hlinde durdular, bunu da kendi hareketleriyle
gerekletirdiler. Kendilerinde Tanrdan gelenden, gksel hayatn ilk formlarndan baka
birey yoktu; fakat onlara kendine ez hlinde sahiptiler, zira onlar Sevgi ve Ik
kkeninden ayrmtlar.
William Law
Eyann btn olabilirlii ierisinde sadece tek bir mutluluk ve sefalet vardr ve olabilir.
Tek sefalet kendine terkedilen ftrat ve mahlukattr, tek mutluluk ise Tanrnn ftrat ve
mahlukatta grnen hayat ve Ruhudur. Bu Rabbimizin szcklerinin gerek
anlamdr: yi olan tektir, bu da Tanrdr.
William Law
nsanlar Tanr kendilerine kzd iin cehennemde deillerdir; onlar gazap ve karanlk
ierisindedirler; nk Tanrdan snrszca gelen kesmilerdir; aynen gnein n
keserek kendi gzlerini kr eden insann yapt gibi.
William Law
D dnyann ve rahat, insanlarn en ktsn bile gnahkar, slah olunmam her
nefsin z olan fkeli, azgn, karanlk ve kendine eziyet edici ftratla ilgili devaml gl
bir duyarllktan uzak tutsa da dnyadaki her insan kendisine verilen ve ruhunun en derin
temelinde kendisiyle birlikte bulunan az yada ok sk ve gl imlara sahiptir. nsanlarn
korktuklar ve nereden geldiini bilmedikleri belli bir i huzursuzluu yoketmek iin
bavurmaya zorlandklar ka tane bulu vardr? Ne yazk ki hi; bunun sebebi onlarn
iinde hibir zaman gerekli huzuru tamayan ve kendini kefe alan ve dnyev hazlarn
her kayboluunda yardm isteyen gnahkar bir nefis, karanlk ve yakc ate olmasdr.
William Law
branHristiyan geleneinde D yaratltan sonra gelir ve mnhasran ayr bir
benlikte deil ilh Kaynakta odaklanmas gereken hr iradenin ben merkezci olarak
kullanlmasna balanr. Tekvin miti ok nemli bir psikolojik hakikat ihtiva ederse de
btnyle tatmin edici bir sembol olmaktan uzaktr. Zira insanlar dnyas dndaki
ktlk ve strab zikretmez. Mitin tecrbemize uyabilmesi iin iki ekilde deitirilmesi
gerekir. lk planda yaratln, grnmez Birden tabiatn aikar okluuna, sonsuzluktan
zamana kavranamaz geiin Dn balangc ve zorunlu nkoulu olmadn; bunun
bir dereceye kadar D olduunu berraklatrmas; ikinci olarak ise insan alt lemde de
hr iradeye benzer birey olduunu gstermesi gereklidir.
lh varln birliinden fan olann okluuna geiin Dn temel bir unsuru olduu
Ezel Hikmetin Budist ve Hindu yorumlarnda aka belirtilir. Ac ve ktlk zamanla
kaytl dnyadaki bireysel mevcudiyetten ayrlmaz; insanoullar iinse arzular lh
Kaynaa deil benlie ve oklua yneltildiinde bu kanlmaz acnn younlamas
szkonusudur. Buna kurgusal olarak muhtemelen insanalt varlklarn bile (trler ve
cinsler gibi hem bireysel hem de mterek olarak) seme gcne sahip olabilecekleri
grn ekleyebiliriz. nsann tek bana ayakta durduu ve karabildiimiz
kadaryla dier btn canl trlerinin sadece canl fosiller olduu ve tekaml bir
ilerlemeye deil sadece bozulmaya ve yokolmaya yetenekli bulunduu eklinde
olaanst bir gerek szkonusudur. Skolastik Aristoculuk stlahnda maddenin ekle
ynelik bir eilimi vardr. Tabi ki bu ekil zorunlu olarak en iyi deil haddizatnda bir
ekildir. Canllar dnyasnda evremize baktmzda (ho bir) hayranlk kimi zaman da
teessrle, bazen ise kesin bir sorgulayc korkuyla maddenin doyumsuz itahnn tatmin
olduu her zaman gzel, sklkla ar derecede garip ve bazen de kt saysz formlarn
gzlemleriz. Bu canl eylerden sadece insanolu sfatyla varolann, ne olursa olsun
zihinsel adan, ileriye doru bir gelimeye yetenekli bir form bulabilmitir. Geri kalan
herey ise sadece olduklar gibi kalabilen veya deiebilirlerse de bunun daha ktye
doru olabilecei formlarda skp kalmlardr. Kozmik zeka testinde insan dnda btn
canl eylerin biyolojik hayatnn belli bir annda mutlak anlamda en iyi deil ama
dorudan doruya en uygun formu alma arzusuna kaplm gibi gzkr. nsan dnda her
tr zgr iradeye benzer bir eylemle ihtisasn acil karlklarn, daha aa dzeyde
mkemmel olmann sarholuunu tercih etmitir. Sonu hepsinin evrimsel kmaz
sokaklarn sonunda durmasdr. Varln balangtaki kozmik Dne okluun zaman
ierisindeki tezahrne insann gnll Dnn mulak olarak biyolojik karln
eklemilerdir. Tr olmak sfatyla ilh Kaynakla yeniden birleme yetenei yerine nefsin
dolaysz tatminini tercih etmilerdir. Hayatn insan olmayan formlar bu yanl seim
dolaysyla sadece uzmanlamam ve dolaysyla daha zgr, daha yksekdzeyde bilinli
insan formun yetenekli olduu yce iyilii idraktan mahrum klnarak cezalandrlr. Fakat
u da hatrlanmaldr ki yce iyilie ehliyet ayn zamanda ar ktle de yetenekli
olmak pahasna kazanlr. Hayvanlarn insanlar gibi birok adan ve onlar kadar ac
ekmediklerini olduka kesin biimde syleyebiliriz. Dahas onlar insan trnn kutsallkla
birlikte ayrc zelliklerinden biri olan tam anlamyla eytan bir ktlkten olduka
masumdur.
Bu durumda Ezel Hikmete gre iyilik mstakil benliin kendine varln veren ilh
Kaynaa boyun emesi ve son olarak da onda yok olmasdr, ktlk ise mstakilliin
younlamas, Kaynan varolduunu bilmeyi reddetmedir. Tabi ki bu doktrin menf ve
msbet ilh emirler dizisi sfatyla ve hatta toplumsal fayda asndan ahlak ilkelerin
formulasyonuyla tam anlamyla uyuur. Her yerde yasaklanan sular her yerde yanl
olarak knanan ruh hletlerinden ortaya kar; bu yanl ruh hletleri de, tecrb bir gerek
olarak, Ezel Hikmete gre yce iyilik olan ilh Kaynan birletirici bilgisiyle kesinlikle
uyumaz.
12
Zaman ve Sonsuzluk
EVREN SONSUZ BR OLAYLAR SLSLESDR; fakat Ezel Hikmete gre onun kayna ilh Ruhun
sonsuz hli (imdisi) dir. Zaman ve sonsuzluk arasndaki ilikinin klasik bir ifadesi
Boethiusun seleflerinin, zellikle de Plotinusun, fikirlerini zetledii Hikmetin
Tesellilerinin son blmlerinde bulunabilir.
Yaplacak eylerden birisi sonsuz bir hayat vastasyla tanmak, dieri ise sonsuz bir
hayatn btn varln bir araya toplamaktr, bu ise aka ilh Akla layktr.
Geici dnya kendisini bu kstl ve sreksiz an ierisinde her ne varsa ona balayarak
btnyle kavrayamad veya ifade edemedii eyi ksmen taklit edermi gibi gzkr ki
bu varlk sonsuz Varln belli bir suretini tadndan kendisine dahil olana varlk sahibi
olma gibi grnme nitelii verir. Fakat devaml duramadndan sonsuz bir zaman
yolculuuna girimitir; dolaysyla geip giderek durmakla tamamln kavrayamad bu
hayat srdrmtr.
Boethius
Tanr daima sonsuz ve hazr hlde bulunduundan Onun bilgisi zaman kavramlarn
aarak varlnn basitliinde kalr ve gemi ve gelecein sonsuzluunu kavrayarak btn
hereyi sanki gereklenme eylemindeymi gibi dnr.
Boethius
Hli hazrda olann bilgisi olay belirlemez. Genel olarak Tanrnn nceden bilmesi olarak
isimlendirilen, gerekte insanoullarnn zamanla kaytl iradelerinin zgrlyle
uyumayan bir sonsuz hl bilgisidir.
Grnrdeki dnya ve herhangi bir trde hareket ettirilen herey nedenlerini, dzen ve
biimlerini ilh Akln sabitliinden alr. Bu ileri yapmann birok yolunu belirlemitir;
Tanrnn anlaynn saflnda iinde telakk edilen yollar Hikmet olarak isimlendirilir;
fakat onun hareket ettirdii ve dzenledii eyleri im eden yollar da Kader olarak
isimlendirilir... Hikmet, btn hereyi tertip ve tanzim eden ilh Nedenin kendisidir.
Kader ise deiken eylerde ikin eilimdir, bu sayede Takdir btn hereyi gereince
dzenler. Zira Takdir ne kadar farkl ve sonsuz olursa olsun btn hereyi beraberce
kuatr; te yandan Kader yer, biim ve zamanla snflandrlan btn hereyi harekete
geirir; yle ki geici dzenin gonca misali almas, ilh Akln nceden grnde
birletirilmesi Takdirdir; zaman iinde ayn birleme, sindirilme ve alma Kader olarak
isimlendirilir. Herhangi bir eyin biimini zihninde tasarlayan bir iinin iine girimesi ve
sadece ve bir anda nceden grd eyi zamann buyruuyla gerekletirmesi gibi Tanr
da Takdiriyle yaplmas gerekeni basitlik ve kararllkla tanzim ve tertip eder ve Kaderiyle
ok eitli ekillerle ve zaman srasyla tertip ettii eylere tesir eder.. Kaderin hkm
altndaki herey Takdire de baldr. Fakat Takdirin hkm altndaki kimi eyler Kaderin
cereyannn zerindedir. Zira bunlar uluhiyete yaknlk erdeminde istikrarl biimde
bulunmakla Kaderin hareketliliinin dzenini aarlar.
Boethius
Saat kavram zaman iindeki btn silsileyi kuatr. Kavram yle syledii zaman hari
saat ba hibir zaman vurmasa da kavramsal adan altnc saat, saattan yedi veya
sekizinciden erken deildir.
Cusal Nicholas
Hobbestan bu yana Ezel Hikmetin dmanlar sonsuz bir hlin varln inkr etmilerdir.
Bu dnrlere gre zaman ve deiiklik esastr; baka bir gereklik yoktur. Dahas,
gelecekteki olaylar kesinlikle belli deildir. Tanr bile bunlar hakknda bir bilgiye sahip
olamaz. Sonu olarak Tanr Alfa ve Omega sadece Alfa ve Lambda veya zaman ifade
eden alfabenin bir baka harfi olarak tanmlanamaz. Bununla birlikte duyum tesi
algyla ilgili olarak fiziksel Aratrma Dernei tarafndan toplanan ve rivayete dayanan
kantlar ve duyum tesi algyla ilgili binlerce yllk laboratuvar testleri srasnda elde edilen
istatistik deliller insan zihninin nceden bilmeye yetenekli olduuna iaret eder. Eer
sonlu bir duyum bir poker oyunununda saniye sonra hangi kadn geleceini veya
gelecek hafta olacak bir gemi kazasn biliyorsa o zaman bizim iin gelecek olan sonsuz
derecede uzak olaylar imdiki olaylar bilebilen sonsuz bir duyumun varolduu
dncesinde imknsz veya ihtimal d hibirey yoktur. nsanlarn iinde yaad
yanltc hl bilinen gemiten mehul gelecee geiin ksa bir blmnden farkl birey
olarak hafzann canll nedeniyle hl diye adlandrdmz an saylabilir ve belki de
saylr; bu yakn ve hatta nisbeten uzak gelecein bir ksmn ierebilir ve bu belki de
daima byledir. Uluhiyet iin yanltc (grnte yle fakat gerekte yle olmayan) hl
Boethiusun szettii interminabilis vitae tota simul et perpetua possessio olabilir.
Sonsuz hlin varl bazen zamanla kaytl bir dzenin zamanla kaytl olmayan bir baka
dzenle birlikte bulunamayaca; deien bir cevherin deimeyen bir cevherle
birleemeyecei nedeniyle inkr edilir. Bu itirazn zamanla kaytl olmayan dzenin
mekanik bir doas olmas veya deimeyen cevherin uzaysal ve madd niteliklere sahip
olmas durumunda tutarl olaca aktr. Fakat Ezel Hikmete gre sonsuz hl bir bilin
hlidir; ilh Kaynak ruhtur; Brahmann varl da chit yahut bilgidir. Geici bir dnyann
sonsuz bir bilin tarafndan ayakta tutulduu ve devaml bir surette yaratld
hususundaki bilinmesi gerektii hususundaki bir gr hibir eliki tamaz.
Son olarak, ezel Kaynan insan zihinleri tarafndan birlik hlinde bilinebileceini iddia
edenlere kar yneltilen itirazlara bir gz atalm. Bu iddia bazen sonsuzum bazan de
zamanla kaytlym ifadesini ierdii iin gln saylr. Halbuki bu ifade ancak insann
sadece bir dzeyde yaamaya elverili ikili bir ftrata sahip bir varlk olmas hlinde gln
olabilir. Fakat insan, Ezel Hikmetin yorumcularnn her zaman savunduu gibi sadece bir
beden ve zihinden deil ayn zamanda bir ruhtan mteekkilse ve eer kendi iradesiyle
sadece insan dzeyde yaayabildii gibi varlnn Kaynayla uyum ve hatta birlik iinde
de hayat srebiliyorsa yukardaki ifade gerekten bir anlam ifade ediyor demektir. Beden
her zaman zamanla kaytldr, ruh ise zamanla kaytl deildir; zihin ise insann varlk
kanunlarnca kendisi bir dereceye kadar vcuduyla zdeletirmeye zorlanan, fakat isterse
ruhunu ve ruhu vastasyla da ilh Kayna grme ve onunla zdeleme yeteneinde
amfibik bir mahluktur. Ruh her zaman ezelde neyse yle kalr; fakat insan, zihninin her
zaman ruhuyla zde kalamayaca bir yapda yaratlmtr. Bazen sonsuz bazen de
zamanla kaytlym ifadesinde ben szc ruhla zdeletii zaman sonsuzlua geen
ve yine ya irad olarak ya da irade d bir zorunlulukla bedenle zdelemeyi tercih ettii
ya da buna zorland zaman sonsuzluktan zamanla kaytlla geen zihne iaret eder.
Sf der Celaleddin Rm hli hazrn (iinde bulunduu vaktin) oludur. Manev
gelime helezonik bir ilerlemedir. Bizler hayatmza gelecek endiesi veya gemiten
duyulan bir pimanlk olmadan iinde bulunulan ann hayvan sonsuzluu ierisindeki
bebekler olarak balarz; sonra byr ve gemie ve gelecee bakan, iinde bulunduu
anda deil hatralarda ve gelecekten beklentilerde, iten gelerek deil kurallarla ve
ihtiyatla, pimanlk ve korku ve mit ierisinde yaayanlarn insanlara zg durumlarn
alr ve eer istersek hayvanliimizdeki balang noktamza tekabl eden fakat onun
llemeyecek derecede zerinde olan bir yere doru, geri dn hareketine devam
edebiliriz. Hayat bir defa daha hlde yaanr. nsan alt bir mahluka deil kendisinde
sevginin korkuyu yokettii, basiretin midin yerini ald, kendini dnmemenin gzel
anlarn olumlu, vicdan azab ektirenlerin de olumsuz benlikiliine son verdii bir varla
ait bir hayat. Hlihazr ruhun zamann kaydndan syrlarak sonsuzlua, inayetin
sonsuzluktan zamana, sevginin de zamanla kaytl bir nefisten baka bir nefse getii tek
aralktr.
te Sflerin ve onlarla birlikte Ezel Hikmetin dier takipilerinin hli hazrn (iinde
bulunulan ann) olu olmasnn veya buna almasnn nedeni budur.
Gemi ve gelecek Tanry grmemezi engeller;
Her ikisini de atele kl edin. Daha ne kadar,
bir kam gibi bu blmelerle ayrlacaksnz?
Kam blml olduu srece srlardan haberdar olmaz,
Dudak ve nefese karlk ses de vermez.
Celaleddin Rm
Avantajlar birlik hlininkiler kadar nemli olmasa da hafzann boaltlmas srf nefisleri
kusur ve gnahlarn yansra acdan, kederden ve zntden kurtard iin gerekte ok
deerli bir itir.
Aziz John
Mahayana Budizminin lksel kozmolojisinde hafza olduka zararl bir mil rol oynar.
Bodhisattva kat dnyay gezdiinde varlnn ba olmayan gemiten beri
biriktirilmi hatralara bal olduunu fakat hatal bir biimde yorumlandn grr
Lankavatara Sutra
Burada hatra olarak tercme edilen kelime tam olarak gzel koku yaymak anlamna
gelir. Zihinvcut kendisiyle birlikte, rknn ve kendi ahsnn gemii boyunca dnlen
ve yaplan, istenilen ve hissedilen btn hereyin yokedilmesi imknsz kokusunu tar.
inliler bu Sanskrite tabiri alkanlkenerjiye iaret eden iki sembolle tercme ederler.
Dnya atalarmz veya kendimiz tarafndan ya imdiki hayatmzda ya da gemi
tecrbelerimizde oluturulan, bilinli veya bilinsiz ve fizyolojik olarak hatrlanan
alkanlklar dolaysyla (gzmz nnde) olduu gibidir. Bu hatrlanan kt alkanlklar
bizim okluun tek gereklik olduuna ve ben, beni, benim telakkisinin mutlak
hakikati temsil ettiine inanmamza sebep olur. Nirvana gerekliin meskenine bize
grnd gibi deil olduu ekliyle nfuz etmekten ibarettir. Hi phesiz bu, gerekliin
kendisine gre nisb olduu bir biz olduka mmkn deildir. Bundan Ezel Hikmetin her
yorumcusunun vurgulad riyazet, nefsi krletme gereklilii ortaya kar. Bu sadece
arzularn, duygularn ve de iradenin deil ayn zamanda muhakeme glerimizin, bilincin
kendisinin ve bilincimizi oluturan kiisel hafzamz ve miras edindiimiz alkanlk
enerjilerimizin krletilmesi olmaldr. Mutlak kurtulua ulamak iin gnahtan dnmek
yeterli deildir; ayn zamanda zihnin de gnahla olan meguliyetini kesmesi (ki buna
Mahayanaclar paravritti derler) veya bilincin derinliklerinde bir tiksinti olmasdr. Bu
tiksintinin sonucu olarak bellekte birikmi alkanlk enerjiler ve onlarla birlikte mstakil
bir benlik olma hissi de yok edilir. Gereklik artk (onu alglayacak bir nos olmadndan)
quoad nos olarak deil bizatih olduu gibi alglanr. Blaken deyimiyle eer alg kaplar
temizlense herey olduu gibi sonsuz grlrd. Samsara ve nirvana, grn ve
gereklik, zaman ve sonsuzluk kalben saf ruhen fakir olanlarca bir ve ayn olarak grlr
ve yaanr.
In bize ulamasn engelleyen zamandr. Tanrya ulamamzn nndeki en byk
engeldir o. Sadece zaman deil geici eyler, sadece geici eyler deil geici sevgiler,
sadece geici sevgiler deil zamann kt kokusu da yledir.
Eckhart
Tanrdan her zaman honut ol der Aziz Paul. O kendisini zamann fevkinde ve
zamandan bamsz olarak sevenleri her zaman sever. nsan Tanry bilmekten ey
alkoyar ilki zaman, ikincisi cismanlik, ncs okluk. Tanrnn iine girebilmesi iin
bunlarn dar kmas gerekir. Tabi eer onlara daha yce, iyi bir ekilde okluun
iinizde birlie inmesi hlinde sahipseniz bu farkldr.
Eckhart
Tanr btnyle zamanla kaytl bir varlk olarak dnldnde onu ahlak olmaktan ok
huu veren, korkun bir varlk, G, Hikmet ve Sevgi Tanrsndan ok snrsz g sahibi
bir Tanr, ruhen tapnlacak bir Ruh deil kurbanlarla yattrlacak srrna eriilmez ve
tehlikeli bir hkmdar olarak grme eilimi szkonusu olur. Btn bunlar gayet tabidir;
zira zaman srekli bir bozucudur ve btnyle zamanla kaytl bir Tanr, yarattn hzla
da yokeden bir Tanrdr. Tabiat ho ve cmert olduu kadar da anlalamayacak derecede
korkuntur. Eer Uluhiyet ikin olduu geici dzeni, insan ruhu da zamanla kaytl nefsini
amazsa Tanrnn insana giden yollarn ispat etmenin imkan yoktur. Evrende grnd
ekliyle Tanr Hz. Eyple kasrgadan konuan ve simgeleri Behemot ve Levatyan, sava
at ve kartal olan kar konulamaz bir varlktr. Bu Bhagavad Gitann vahiysel onbirinci
babnda tanmlananla ayn Varlktr. Ey Yce Ruh der Arjuna, artk Uluhiyetin tecessm
olarak bildii Krinaya seslenirken, senin Ivara formunu yani dnyann, Tabiatn ve
geici dzenin Tanrs sfatndaki formunu grmeyi istiyorum. Krina ise yle cevap
verir: Btn canl ve cansz eylerle birlikte tm evreni bana ait bu bedende greceksin.
Arjunann bu ilhama tepkisi aknlk ve korku doludur.
Ah Tanrm, btn tanrlar senin bedeninde grrm,
Her biri kendi derecesinde birok yarat;
Lotusuna kurulmu Rab Brahmay,
Btn bilgileri ve kutsal ylanlar
Evrensel Form, seni snrsz grrm
Sonsuz gzler, kollar, az ve karnlar grrm
ve ne bir son, ne orta ne de balang bulurum.
Bunu Tanrnn Ivara formundaki kudreti ve kapsaycl hakknda sz uzatan uzun bir
para izler. Sonra grntnn nitelii deiir ve Arjuna korku ve titremekle evrenin
Tanrsnn yaratc olduu kadar ykc, yokedici olduunu da idrak eder.
imdi azndaki korkun dilerin gcrdyor
Kyamet sabahnn ateleri gibi kvlcm sayor
Kuzey, gney, dou ve bat karmakark gzkyor
Devalarn efendisi, dnyann hakimi, merhamet et!...
Sryle rman okyanusa akt ekilde hzlca koar kahramanlar ateli grtlana,
Kavumak iin pervanevar yokolularnn alevine
Ba aa dalarlar sana ve yokolurlar bunlar...
Syle bana sen kimsin, bandan beri byle
Sert grnl msn? Ey tanrlarn Tanrs ltufkr ol.
Ballk yeminimi kabul et. Sana ulatran yollar benden gizlenmitir.
Syle bana sen kimsin? Cevap olduka ak ve tartmaszdr:
Ben insanlar yokeden, onlarn ykmn tamamlayacak olan hazr zaman olarak
grlrm.
Bununla birlikte ok korkun biimde Zaman olarak grlen Tanr ayn zamanda z Sat,
Chit, Ananda, Varlk, Uyanklk, Saadet olan Uluhiyet, Brahman sfatyla vardr; insann
zaman ikencesindeki bilincinde ve bunun tesinde yaratlmam ve yaratlamayan ruhu,
Eckhartn dedii gibi Brahmana benzer ve hatta onunla zde Atman vardr. Ezel
Hikmetin btn dier yorumlar gibi Gitada insanolunun isterse mstakil geici benliini
ldrp sonsuz Ruhla birlik olabileceini tasdik ederek ki bu tasdik de gzleme ve
dolaysz tecrbeye dayanr Tanrnn insana at yollar dorular. Ayn zamanda
Avatarn da insanoluna bu birlie ulamas iin yardmc olmak amacyla tecessm
ettiini de ifade eder. O bunu ekilde yapar: Gnll cehalet yoluyla krletirilen
dnyada gerek doktrini reterek; ruhlar gerekte bal bana bir hedef olarak deil
Ruhun dinsel sevgibilgisinin arac sfatyla insanlnn cisman sevgisine ararak; son
olarak da bir inayet kanal olarak hizmet ederek.
Ruh olan Tanrya sadece ruhen ve honutluunu kazanmak iin taplabilir; zamanla
kaytl bir Tanrya ise normalde geici hedeflere ulamak amacyla madd aralar
vastasyla taplr. Zamanla kaytl Tanr yaratc olduu kadar yokedicidir de; bu nedenle
ona kendisinin neden olduu ykmlar kadar korkun metodlarla tapmak uygun gibi
gzkmtr. Dolaysyla, Hindistanda Yokedici Tabiat ynyle Kaliye adanan kurbanlar;
srailoullar peygamberlerinin reddettikleri, Molocha kurban edilen ocuklar ve mesela
Fenikeliler, Kartacallar, Druidler ve Aztekler tarafndan uygulanan insan kurbanlar da
yle. Btn bu durumlarda kendisine ynelinen, zamanla kaytl bir tanr veya kendi
yavrusunu yutan Zamann kendisinden baka birey olmayan Tabiatn bir teahhusuydu;
ayinin amac ise daima Zamann ve Tabiatn sonsuza kadar elde mevcut tuttuu gelecek
bir fayday elde etmek veya muazzam ktlklerden birinden kanmakt. Bunun iin
Yokedicinin aka deer verdii eziyet eklinde yksek bir fiyat demenin deer olduu
dnld. Dnyev hedefin nemi temelde zamans olduundan korkun olan aralarn
kullanmn mazur gsterdi. Bu eski dnce ve davran kaplarnn izleri Kefaretle ilgili
belli teorilerde ve sann srekli biimde yinelenen kurban sfatyla Aai Rabban
anlaynda hl bulunur.
Modern dnyada insanlarn kurban edildii tanrlar Tabiatn deil insann kendi siyasal
ideallerinin teahhuslardr. Tabi ki bunlarn hepsi zaman ierisindeki gemi veya hldeki
gerek olaylara veya gelecekteki mevhum olaylara tekabl eder. Burada kaydedilmesi
gereken bir baka nokta da sonsuzluun varln ve dolaysz olarak idrak edilebilirliini
iddia eden felsefenin bir tr siyas teori ve uygulamasyla ilgilidir; zaman ierisinde olup
bitenlerin tek gereklik olduunu savunan felsefe ise farkl trden bir teoriyle neticelenir
ve olduka farkl bir siyas uygulamadr. Bu Hristiyanln zamanla kaytl olaylarla
ilgilendiinde devrimci bir din ve mistik tesirler altnda Kutsal kitapta kaydedilen tarihsel
veya szdetarihsel vakalar sembollerden baka birey olmayan Ezel ncili
vurguladnda ise politik olarak duraan ve reaksiyoner olduunu belirten Marksist
yazarlarca* da aka kabul edilmitir.
Konuyla ilgili bu Marksist anlatm olduka basitletirilmitir. Balca merak konusu
sonsuzluktan ziyade zaman olan btn ilahiyat ve felsefe sistemlerinin kanlmaz biimde
devrimci olacan sylemek doru deildir. Btn devrimlerin amac gelecei gemiten
kkl biimde farkl ve daha iyi yapmaktr. Fakat kimi zaman saplantl felsefe sistemleri
gelecekle deil sadece gemile ilgilenmilerdir; politikalar da temelde kurulu dzeni
devam ettirmek veya geri getirmek, eski gzel gnlere geri dnmek meselesidir. Bununla
birlikte geriye dnk zamanperestler daha byk ve iyi gelecein devrimci ballaryla
ortak bir noktaya sahiptirler; hedeflerine ulamak iin snrsz iddet kullanmna
hazrdrlar. Sonsuzluk felsefecileriyle zaman felsefecilerinin politikalar arasndaki temel
fark burada grebiliriz. kincisine gre mutlak gzellik ve iyilik geici dnyada herkesin
ya tamamen yeni ve esiz veya geleneksel ve kutsal bir eyi dnd ve yapt iin
mutlu olduu bir gelecekte bulunabilir. Mutlak iyilik ve gzellik zamanda bulunduu iin
de buna ulamak iin herhangi bir dnyev aracn kullanmn hakl gstermilerdir.
Engizisyon insann kurtuluu iin gerekli grlen bir inanc, bir ayini, ruhansiyasmal bir
tekilat korumak iin yakar ve ikence eder. ncile inanan Protestanlar dnyay havariler
zamanndaki Hristiyanla emin bir yer yapmak iin gerekli grdkleri uzun ve kanl
savalar yaparlar. Jakobenler ve Bolevikler hli hazrdan pek parlak olarak farkl bir
siyas ve ekonomik gelecek uruna milyonlarca hayat feda etmeye hazrdrlar. imdi ise
btn Avrupa ve Asyann ou bir fal bakcnn srekli bir OrtakRefah ve Bin Yl Krall
grne feda edilmek zere. Tarih kaytlarndan da ok ak biimde grlebilecei zere
zaman ok ciddiye alan din ve felsefe sistemleri geni apl iddet kullanmn telkin eden
ve bunu hakl gren siyas teorilerle ilikilidir. Tek istisna geree ar uygunlua olan
tepkileri yiyin, iin ve mutlu olun, nk yarn leceiz olan Epikrc basit inanlardr.
Bu hi de asil olmayan ve hatta gereki de saylamayacak bir ahlak biimidir. Fakat
devrimci ahlaktan daha anlaml olduu sylenebilir: l (ve ldr), zira yarn baka birisi
yiyecek, iecek ve mutlu olacak Tabi ki uygulamada herhangi birinin mstakbel mutluluk
ihtimali son derece phelidir. nk toplu lm ve kym sresi uygulamada devrimi
faydal hedeflerine kar garantiye alan madd, toplumsal ve psikolojik artlar hazrlar.
Felsefeleri kendilerini zaman ar ciddiye almaya zorlamayanlar iin mutlak gzellik ve
iyilik ne devrimcinin ilerlemeci toplumsal vahyinde ne de tepkicilerin diriltilmi ve
kalclatrlm gemiinde bulunur; o bu gzellik ve iyilii arzu edenlerce dolaysz bir
tecrbe olarak yaayan sonsuz ilh hlde aranmaldr. Ne salt lm hli haddizatnda
sonsuzlua bir geitir ne de toplu kym katillere, maktule veya ocuklarna kurtulu
getirebilir. Btn anlaylar aan huzur ve bar sonsuzlua kavumann meyvesidir; fakat
basit gnlk hlinde de huzur ve bar kurtuluun da kaynadr. Zira kanl ihtiraslarn ve
buyurucu zihn saplantlarn olduu yerde bu mutlak iyilik kesinlikle kavranamaz.
Sonsuzluk felsefeleriyle balantl olan politikann her zaman hogrl ve iddet kart
olmasnn sebeplerinden biri budur. Dier sebep ise kavranmas mutlak iyilik olan
sonsuzluun iteki gksel krallk olmasdr. Sen usun; her ne kadar u lmsz ve hissiz
olsa da, bireysel senlere ikence ve onlar ldrme, bireysel nefisler ile btn varln
ilh ezel Kayna arasnda olan normal ve doal ilikiyi bozduundan kozmik nemde bir
hadisedir. Her iddet ilh dzene kar baka hereyden daha saygsz ve kstaha bir
bakaldrdr.
Burada teoriden tarihsel vakalara geecek olursak, ilahiyat sistemi zamanla kaytl
olaylarla en az ve sonsuzlukla en ok ilgilenen dinlerin siyas uygulamada kararl bir
biimde en az iddet yanls ve en insancl olduunu grrz. Erken Yahudilik, Hristiyanlk
ve Mslmanln aksine (ki bunlarn hepsi zamanla ar ilgilenmilerdir) Hinduizm ve
Budizmin hibir zaman ikenceci inanlar olmam, hemen hibir zaman kutsal sava
telkininde bulunmam ve farkl insanlarn siyas ve ekonomik bask altna alnmasyla
beraberce ilerleyen dinden dndrc din emperyalizmden uzak durmutur. Avrupann
ou devletleri onaltnc yzyln bandan yirminci yzyln balarna kadar yaklak
drtyz sene zamanlarnn ve enerjilerinin ounu dier ktalardaki Hristiyan olmayan
komularna saldrma, onlar istila ve smrme abasyla harcamlardr. Bu yzyllar
ierisinde birok din adam bu gibi ktlklerin sonularn hafifletmek iin ellerinden
geleni yapmlar, fakat bellibal Hristiyan kiliselerinden hibiri bunlar knamamlardr.
ngilizler ve spanyollar tarafndan Yeni Dnyaya getirilen klelik sistemine kar ilk toplu
protesto 1688de Germantowndaki Kuveykr Toplantsnda yaplmt.Bu olay son derece
nemlidir. Onyedinci yzyldaki btn Hristiyan mezhepleri arasnda tarihle en az
ilgilenen, zamanla kaytl eylere perestie en az dkn olan Kuveykrlard. n btn
insanlarda olduuna ve kurtulua ancak bu kla uyum iinde yaayanlarn
ulaabileceine ve kurtuluun tarihsel veya szdetarihsel olaylara inancn ikrarna, belli
ayinlerin icrasna veya belli bir kilise tekilatnn desteklenmesine bal olmadna
inanyorlard. Dahas sonsuzluk felsefeleri onlar yakn zamanlarda mutlak iyiliin
gelecek zamanda olduu ve haddiztnda ne kadar korkun olursa olsun herhangi bir
dnyev aracn bu iyilie ulamak iin kullanlabileceini ileri srerek sava ve
devrimden angaryaya, klelie, ilkel yerlilerin ve ocuklarn smrlmesine kadar her
trl ktl meru gsteren ilerlemeperestliin materyalist vahiyciliinden uzak
tutmutur. Kuveykr ilahiyat sistemi bir sonsuzluk felsefesi biimi olduundan, Kuveykr
siyasi teorisi de lksel hedeflere ulama vastas sfatyla sava ve ikenceyi reddetmi,
klelii inkr ederek btn rklarn eitliini ilan etmitir. Dier mezhep yeleri de beyaz
adamn a gzllnn Afrikal kurbanlar iin ok ey yapmlard. Mesela
Cartagenadaki Aziz Peter Claveri hatrlayn. Fakat bu destans biimde sevgi dolu
klelerin klesi hibir zaman klelik kurumuna veya sayesinde srdrld yasak
ticarete kar sesini ykseltmedii gibi hl mevcut belgelerin gsterdii kadaryla John
Woolman gibi, kle sahiplerini klelerini azad etmeye ikna etme giriiminde de
bulunmad. Bunun sebebi muhtemelen Claverin mutlak itaate and imi ve ilahiyat sistemi
tarafndan belli bir siyas ve din tekilat Mesihin mistik bedeni olarak grmeye zorlayan
bir Cizvit olmasyd. Bu tekilatn bandakiler klelie veya kle ticaretine kar
kmamlard. stleri tarafndan onaylanmayan bir dnceyi ifade etmek Pedro Claverin
haddi miydi?
Hinduizm ve Budizm gibi byk tarihsel sonsuzluk felsefelerinin uygulamadaki bir baka
tamamlaycs hayvanlara kar efkati telkin eden bir ahlak sistemiydi. Yahudilik ve
Ortodoks Hristiyanlk hayvanlarn insann dnyev hedeflerini gerekletirmek iin ara
olarak kullanlabileceini retiyordu. Aziz Francisin vahi hayvanlara kar tutumu bile
btnyle anlalr deildir. Doru, bir kurdun yreini deitirmi ve kulara vaaz
vermitir; ama Karde Juniper hasta bir adamn kzarm paa arzusunu yerine getirmek
iin canl bir domuzun ayan kestiinde aziz sadece, rencisinin zel bir mlke zarar
verme eklindeki lsz davrann knamt. Hayvanlara kar sevecen davranmann iyi
bir ey olabilecei fikrinin gelimesi Ortodoks Hristiyanln Avrupada zihinler zerindeki
gcnn ounu kaybettii ondokuzuncu yzyl bulmutur. Bu yeni ahlakla romantik
airler ve bilim adamlar tarafndan gelitirilen Tabiat ilgisi arasnda iliki kuruldu.
Hayvanlara efkat ynndeki modern hareket bir sonsuzluk felsefesine, btn canl
varlklarda mukm uluhiyet doktrinine dayanmadndan insan oullarna ynelik
hogrszlk, zulm ve sistematik bir barbarlkla tam anlamyla badaabilirdi ve
badaabilir. Gen Nazilere de kpek ve kedilere yumuak Yahudilere ise acmasz
davranlmas retilir. te Nazizm bu nedenle mutlak iyiliin ve gzelliin sonsuzlukta
deil gelecekte varolduunu kabul eden tipik bir zaman felsefesidir, Yahudiler, faraz
olarak, yce iyiliin gerekletirilmesi yolundaki engellerdir; kpek ve kediler ise deil.
Geri kalan ise mantken yle devam eder.
Bencillik ve tarafgirlik bu dnyaya ait eylerde bile insan olmayan ve aalk
niteliklerdir; fakat dinsel doktrinlerde daha da aalk bir mahiyettedir. imdi bu,
kilisenin blnmesinin ortaya kard en byk ktlktr; her mezhepte sahip olduu
hereyi cesaretle savunmaktan, olmadklarn da reddetmekten ibaret bencil, tarafl bir
ortodoksi ortaya karr. Bu nedenle her taraftar kendi dorusunu, kendi bilgilerini, kendi
kilisesini savunmak zere eitilir ve kendi aralarnda hereyi seven, hereyi savunan ve
farkl mezhebe mensup olanlarla ilgili hibireyi gizli brakmayan o en fazla erdeme ve
erefe sahiptir. imdi, hakikat ve iyilik, birlik ve din bu gibi savunucularndan aldndan
daha byk bir darbe alabilir mi? nl Meaux Piskoposunun niin Reformasyona kar ileri
dzeyde birok kitap yazdn sorarsanz bunun sebebi Fransada domu olmas ve Ana
Kilisenin kucanda bym olmasdr. Eer ngilterede domu ve tahsil grd okul
da Cambridge veya Oxford olmu olsayd byk Piskoposumuz Stillingfleete kar km
olabilecek ve Roma Kilisesine kar da birok ey yazabilecekti. Bununla beraber unu da
sylemeye cret edeceim: Eer her kilise her biri havarilerin dindarlna ve Kudsteki
ilk Kilisedeki ilk Hristiyanlarn tarafsz sevgisine sahip tek tip bir insan yetitirseydi bile bu
nitelikte bir Protestan veya Katolik, yarm saat nce ayn dine mensup olsalar bile birlik
noktalarn kaydedecek yarm sayfa kat bile istemiyeceklerdi. Eer, bu nedenle,
kiliselerin tarafgirliin etkisindeki bir doktrin, mantk, tarih ve eletiriyle blnm,
birbirinden yabanclam ve birbirine kar hasmne tavr takndn sylemek gerekirse,
bu her kilisenin kendince hakikat temsil ettiini savunduu anlamna gelir. En iyi
Katoliklerin bile Mezhebimizin emirlerinin tutarlln kabul etmekten niin ekindiini
sorun; sebep Reformasyondan herhangi bir nefreti uzaklatrmaktan korkmalardr. Sorun
bakalm niin hibir Protestan incili anlatmak iin dnyev ilerden elini ekenlerde
bekarln faydasna veya gerekliliine deinmez; nk bu Katoliklerin rahipler snf
ierisinde evlilie izin vermeme hatasn kmser gzkecektir. Resm Kilisenin en
deerli ve dindar rahiplerinin bile neden lh In yeterliliini, sadece Kutsal Ruhun
klavuzluunu ve ilhamn arama gerekliliini kabul etmekten korktuklarn sorarsanz,
bunun nedeni kiliseden kopan Kuveykrlarn bu doktrini ke talar yapmalardr. Eer
hakikat bizatihi sevseydik, onu kendi iin arasaydk, komularmz kendimiz gibi
sevseydik, dinimizle Tanrnn honutluunu kazanmaktan baka birey istemeseydik,
btn insanlarn kurtuluunu eit derecede arzu etseydik, hatadan bize ve
hemcinslerimize olan zarar dolaysyla korksaydk o zaman bu ruhtan hibirey iimizde
yer bulamayacakt.
Dolaysyla bir Katolik ruhu, Tanr ve iyilik sevgisinde birlemi bir azizler mezhebi
vardr. Bu sevgi belli kiliselerde adlandrld ekliyle ortodoksiden renilemez; sadece
ve sadece btn dnyev anlaylar silmek, saf bir Tanr sevgisi, zihni btn
bencilliklerden uzaklatran ve Hristiyan, Yahudi veya baka bir din mensubu olsun her
insana eit sevgiyle hakikat ve iyilii sevdiren (kutsal) ya vastasyla elde edilebilir.
Nesnelerin bu dzensiz ve paralanm hlinde bu ilh ve Katolik ruhunu elde edecek ve
fikir ayrln paylamadan ayr bir kilisede yaayacak kimsenin u gerei zihnine
kazmas gereklidir. Birincisi, kalbi btn gcyle Tanrya ynelten ve bizi her insan
kendimiz gibi sevmeye sevkeden evrensel sevgi ruhun en asil, en ilh hli ve en
mkemmel dinin bize ulatrabilecei en yksek keml derecesidir; hibir din insana bu
sevginin en yksek derecesini yerletirmekten daha byk bir iyilik yapamaz. Bu hakikat
bize gerek ortodoksinin Tanrnn ve evremizdekilerin salt yansz sevgisinden baka
yerde bulunamayacan gsterecektir. kincisi, kilisenin bu imdiki blnm hlinde
hakikatn kendisi de para para olmutur; bu nedenle herhangi bir blnm tarafa
kuatlm olandan ziyade dorusu ok, hatas az olan gerek Katolik olabilir. Bu hakikat
ise bizim ayrl tarafndan zarar grmemi ayr bir tarafta yaamamz salayacak ve bizi
kilisenin herhangi bir blmnde iittiimiz veya grdmz btn iyiler tarafndan bina
edilen ve desteklenen gerek zgrlk ve zindelikte tutacaktr.
nc olarak, u byk hakikat her zaman hatrda tutmaldr. lh Adaletin ihtiam
taraflara veya kiilere itibar etmez, Yahudi olsun veya olmasn herkeste doru ve yanl
hakknda adil biimde hkm verir. Bu nedenle o Tanrnn sevdiini sevmeli, nefret
ettiinden nefret etmeli, ne Katoliklerin ne de Protestanlarn bak asna sahip olmadr;
bir hakikat Ignatius Loyola veya John Bunyan savunuyor diye daha az sevmemeli; bir
hatadan da Dr. Trapp veya George Fox ortaya kard iin daha az nefret etmemelidir..
William Law
Dr. Trapp Ftrat, lgnlk, Gnah ve Gereinden Fazla Doru Olmann Tehlikesine Dair
adl din bir risalenin yazaryd. Lawun tartmac eserlerinden biri bu esere bir cevapt.
Benares Douda, Mekke Batda; sen kendi gnln aratr, orada hem Rama hem Allah
var.
Kabir
Akll adam farkl ieklerden bal toplayan ar gibi farkl Kitaplarn zn kabul eder ve
btn dinlerde sadece iyiyi grr.
Srimad Bhagavatamdan
Yce Majesteleri Kral zahit olsun veya normal vatanda btn mezhep mensuplarna
gerek hediyelerle gerekse baka yollarla sayg gsterir. Ancak Yce Majesteleri bu
hediyelere veya zahir saygya btn mezheplerdeki meselenin znde bir gelime olsun
diye nem vermez. Meselenin znn gelimesi eitli biimler alr, fakat temeli
konumann kstlanmasdr; yani bir insan sebepsiz yere kendi mezhebine sayg duyup
dierini ktlememelidir. Kmseme sadece belli nedenlerle olabilir... Kendi mezhebini
ycelten ve kendi mezhebinin deerini arttrmak amacyla dier insanlarn mezheplerini
ktleyen kimse gerekte kendi mezhebine en byk darbeyi vurur. Bu nedenle bar,
yani dier insanlarca kabul edildii ekliyle Sayg ve Sevgi Kanununa gnll olarak kulak
vermek, erdemli bir davrantr.
Asoka Ferman
Ne yazk ki Hristiyan bir krala ait byle bir ferman bulmak zor olacaktr. Batda eski iyi
kural, basit plan; kiinin kendi mezhebini yceltmesi, dier btn mezhepleri ise
kmsemesi ve hatta bask altna almasyd. Bununla birlikte hkmetler yakn tarihlerde
politikalarn deitirmilerdir. nsanlar dinlerinden dndrme ve zulm ve bask gayreti
komunizm, faizm ve milliyetilik gibi siyas szdedinlere braklmtr; Ezel Hikmetin
eitli yansmalarna, bu gibi szdedinler tarafndan aklanan dnyev hedeflere ilerleme
yolunda durduklar dnlmedike, kmseyici bir msamahakar kaytszlkla muamele
edilmektedir.
Tanrnn ocuklar ok deerli fakat tuhaf, ok gzel fakat snrldr.
Sadhu Sundar Singh
Bu, Hintli dnmelerin en nlsnn Hristiyan arkadalaryla geirdii bir ka seneden
sonra zorland neticeydi. Tabi ki bunun ok saygn birok istisnas da vardr; fakat en
bilgili Protestan ve Katolikler arasndaki kural bile sevgi ve hakikate kar cretkr bir
saldr tekil etmese de curcunal bir biimde komik olan, nazik deyimiyle kstaha bir
darkafallktr. Yzyl kadar nce Sanskrite, Palice ve ince hakknda neredeyse hibir ey
bilinmiyordu. Avrupal ilim adamlarnn cehaleti darkafallklar iin yeterli bir sebepti. Az
ya da ok yeterli tercmelerin bolca mevcut olduu bugn ise bunun iin hibir sebep ve
mazeret bulunamaz. Avrupal ve Amerikal din kitap yazarlar gene de sanki bu konular
hakknda daha nce Yahudiler, Grekler, Akdeniz havzas ve bat Avrupa Hristiyanlar
dnda kimse dnmemi gibi yazmaktalar. Onikinci yzyldaki btnyle gnll ve
irad cehaletin bu gstergesi sadece tuhaf ve yzkzartc deil, ayn zamanda toplumsal
adan da tehlikelidir. Emperyalizmin herhangi bir baka tr gibi teolojik emperyalizm de
srekli dnya bar iin bir tehdittir. iddetin hkmranl insanlarn ou ayn, doru
hayat felsefesini kabul edene; Ezel Hikmet btn dnya dinleri iin ortak en yce faktr
olarak tannana; her dinin takipileri kendilerine zg inan sistemleri iinde sonsuzluun
Ezel Hikmeti gizleyen, rten putperest zamanfelsefelerini terkedene; insann mutlak
iyiliini gelecek zamana yerletiren ve dolaysyla her trl mevcut ktln icrasn bu
hedefe ulatracak ara olarak hakl gsteren ve tavsiye eden siyas szdedinlerin hepsi
dnya genelinde reddedilene kadar sona ermeyecektir. Bu artlar yerine getirilmezse ne
denli dahiyane hazrlanm olursa olsun hibir siyas, iktisad plan sava ve devrimin
nksetmesini engelleyemez.
13
Kurtulu, Aydnlanma
KURTULU, FAKAT NEDEN? Kurtulu, fakat hangi zel durumdan hangi baka duruma? nsanlar
bu sorulara farkl cevaplar vermilerdir; insanlarn mizalar muazzam derecede farkl,
toplumsal artlar ok eitli ve dnce ve duyum biimleri ok zorlayc olduundan
verilen cevaplar ok ve karlkl olarak uyumazdr.
Hereyden nce madd/cisman kurtulu szkonusudur. Bu en basit biimiyle hayat
tehdit eden artlardan kamak iin ak ve kesin bir biimde ifade edilmi bir arzuda
kendini ifade ederek yaama iradesidir. Uygulamada, byle bir istein fiile geirilmesi iki
eye baldr: Zekann belli ekonomik ve siyas problemler zerinde younlamas ve
zekann iini en iyi biimde yapabilecei bir iyi niyet atmosferinin oluturulmas ve
srdrlmesi. Ne var ki insanlar somut bir durumun snrlar iinde sadece nazik ve zeki
olmakla yetinmezler. Eylemlerini ve bu eylemlerle birlikte bulunan duygu ve dnceleri
genel kurallarla ve evrensel lekli bir felsefeyle ilintilemek isterler. Bu ynlendirici ve
aklayc felsefe Ezel Hikmet veya Ezel Hikmetle az ya da ok yakndan ilikili tarihsel
ilahiyat sistemlerinden biri veya dieri deilse sahte bir din, rgtl bir putperestlik
sistemi biimini alr. Dolaysyla alktan lmeme gibi basit bir istek, kiinin mitsizce a
olduu zaman iyi veya erdemli veya mutlu olmasnn ok zor olduu eklindeki salam
temellere dayanan bir kanaat, kanlmaz ilerleme metafiziinin etkisi altnda peygamber
bir topyacla katlagelir; baskdan ve smrden kurtulma arzusu sadece teoride deil
uygulamada da her zaman btn iyiliklerin en ycesi sfatyla ulusun Molochperestliiyle
birlemi vahiysel devrimcilie imanla aklanp gdlegelmitir. Btn bu durumlarda
kurtulu eitli siyas ve ekonomik aralar yoluyla kt madd artlarla zdelemi
sefaletlerden ve ktlklerden mevcut olandan ok daha iyi ve yle ya da byle herkesin
mutlak anlamda mutlu, bilgili ve erdemli olmasn salayacak bir baka mstakbel madd
koullar dizisine ka olarak grlr. Gerek sa gerekse sol eilimli btn totaliter
lkelerde resm olarak yaymlanan bu inan ikrar kapitalist demokrasinin hakim olduu
szde Hristiyan dnyasnda hl yar resmdir. Burada insanlarn zihnine devletin ve
kilisenin temsilcileri tarafndan deil popler ahlakiyatlarn ve felsefecilerin en etkilileri,
gazete yazarlar tarafndan (ki bunlar edebiyat tarihinin btnnde eserleri hergn
nfusun her yesince okunan yegane yazarlardr) pompalanmaktadr.
eitli dinlerin inan sistemlerinde kurtulu ayn zamanda budalalk, ktlk ve
sefaletten mutluluk, iyilik ve bilgelie gei anlamna gelir. Fakat siyas ve ekonomik
aralarn kiisel kutsalln gelitirilmesine, kiisel erdemin kazanlmasna ve u veya bu
ekilde bireysel ruhu affetme ve kutsama gcne sahip ilh bir ilkeye veya kiiye kiisel
inancn srdrlmesine yardmc olduu savunulur. Dahas, ulalacak hedef eer gzde
politikaclarmz iktidarda kalr ve doru yasalar kartlrsa szgelimi yirmiikinci yzylda
balayan Hayal bir gelecek dnemde mevcut olarak grlmez; hedef cennette dir. Bu
son ifadenin ok farkl iki anlam vardr. Byk tarihsel dinlere inananlarn ouna gre
kiinin lmden sonraki sonsuz bir mutluluk hline ki bu iyi davranlar ve doru inancn
mkafat ve cisman hayattan ayrlmaz olan ac ve straplarn tazmini olarak alglanr
iaret eder ve her zaman da buna iaret etmitir. Fakat eitli din gelenekler ierisinde
bulunan ve Ezel Hikmeti bir teori olarak kabul edip onu uygulamadan karmak iin
ellerinden geleni yapanlara gre cennet baka bireydir. Onlar zamanla kaytl mstakil
benlikten kurtularak ilh Kaynan birletirici bilgisinde yaand ekliyle sonsuzlua
gemeyi arzu ederler. Kaynak (niha hedefi ve amac bu birlik bilgisinden baka birey
olmayan) imdiki hayatta birlik hlinde bilinebilecei ve bilinmesi gerektii iin cennet
mnhasran lmden sonrasna ait bir hl deildir. Saadete erien ancak burada ve imdi
kurtulua erenlerdir. Kurtulu yollarna gelince, bunlar ahlak, fikr ve manevdir ve
Budann Sekiz katl Yolunda zetlenmitir. Mutlak kurtulu unlara baldr; acnn ve
ktln sebebinin ayrmc, benmerkezci bir varl arzulad ve byle bir arzuyu ve
ben, beni benimle olan saplanty yoketmeden ktlkten kiisel veya mterek bir
kurtulu olamayaca eklindeki Doru nan; kendini ve bakalarn kurtarma eklindeki
Doru rade; btn uurlu varlklara efkat ve sevgiyle yneltilmi Doru Konuma; bar
ve iyi niyeti ortaya karmak ve srdrmek amacyla Doru Eylem; Meru Geim Yollar ya
da sadece insanlara ve mmknse canl hibir varla zararl olmayan meslek tercihi;
Nefse Hakimiyete ynelik Samim Gayret; ne yaptmz bilmediimiz iin salt
dncesizlikle ktlk yapmayalm diye hayatn her annda Gerek bir Uyanklk veya
Kendini Toplama; ve son olarak ta Yolun ilk alt kolunda salk verilen kendini toplama ve
benlii ahlak olarak ldrmenin ulatrd Kaynan birlik bilgisi, Doru Dn. O hlde
bunlar insann niha hedefine ulamas ve kurtulmas iin kullanlmas insanolunun gc
dahilinde olan yollardr. lh Kaynan insanoluna hedeflerine ulamas iin yardmc
olmak amacyla kulland aralardan biri (ve anlamsz sorulardan nefreti yirminci
yzyln en kat deneyci fizikisininkinden hi de aa olmayan bir retmen) olan Pali
metinlerinin Budas konumay reddeder. Hakknda konumak istedii tek ey ac ve acya
son vermekten ac ve ktln muazzam ve acmasz gereine ve hi de az tecrb bir
gerek olmayan kiinin kendini ktlkten kurtarabilecei ve evresindeki ktlkler
ynn azaltacak bireyler yapabilecei bir metod olduundan ibarettir. nayetin srlar
sadece Mahayana Budizminde, konunun Hindu ve zellikle de Hristiyan ilahiyatnn
nazariyelerinde tam olarak ilenmesine benzer bir ekilde ele alnr. Kurtulula ilgili ilkel,
Hinayana retisi sadece Budann kaydedilen son szcklerinin ilenmesidir: Bozulma
czlerden oluan herey iin kanlmazdr. Gayretle kendi kurtuluunuzu hazrlayn.
Aada aktarlan ok bilinen pasajda olduu gibi btn vurgu kiisel aba zerindedir.
Bu nedenle Ananda, kendi kendinin , sna ol. Darda snak arama. Bir k, bir
snak olarak Hakikata yap. Kendinden baka birine snmay dnme. Ve Ananda
imdi veya lmmden sonra kendilerinin olacak, kendilerinin dnda bir snak
aramayan, klar ve snaklar olarak Hakikate yapan, kendilerinden bakasna
snmay dnmeyenler en yce Zirveye ulaacak olanlardr. Fakat renmeye istekli
olmaldrlar.
Aadaki pasaj ise Chandogya Upaniaddan tercme edilmitir. Bu kk efsanenin
gstermek istedii hakikat manev bilginin dereceleri kadar ok kurtulu anlay olduu
ve herhangi bir bireysel ruh tarafndan eriilen kurtulu (veya klelik) tr ruhun temelde
ihtiyar cehaletini datmaya tercih etme derecesine baldr.
Katklklardan, yallktan ve lmden, acdan, susuzluk ve alktan ri, arzusu doru
olan ve doru kan Zt aranmal ve aratrlmal bu Zt kavranmaldr. Devalar (tanrlar
veya melekler) ve Asuralar (eytanlar veya devler) bu Hakikat iittiler. yle dndler:
Haydi bu Zt arayalm ve bulalm, bylece btn lemleri elde edebilir ve btn
arzularmz gerekletirebiliriz.
Bunun zerine Devalardan Indra, Asuralardan da Virochana nl retmen Prajapatiye
gittiler. Onun rencileri olarak otuziki yl onunla birlikte yaadlar. Neden her ikiniz de
burada yayorsunuz?
yle cevap verdiler: Zt idrak eden kiinin btn lemleri ve arzularn elde edeceini
iittik. Burada yaadk nk bize Zt retmeni istiyoruz.
Prajapati onlara yle dedi: Gzde grlen kii ite bu Zttr. O lmszdr,
korkusuzdur, o Brahmandr.
Efendim, suda veya aynada yansyarak grnen kimdir? diye sordu renciler.
O, Atman diye cevap verdi. O aslnda btn bunlarda grnr. Sonra ekledi Gidin ve
sudaki aksinize bakn, neyi anlamazsanz gelin ve bana syleyin.
Indra ve Virochana gittiler ve gzlerini sudaki akislerine diktiler, Zttan ne grdkleri
sorulunca da Efendim Zt gryoruz, san ve trnaklarn bile grdk.
Sonra Prajapati onlara en gzel giysilerini giymelerini ve gene sudaki kendilerine
bakmalarn emretti. Bunu yaptlar ve gene ne grdkleri sorulduunda u cevab
verdiler: Zt aynen kendimiz gibi, sslenmi ve en gzel giysilerimiz iinde gryoruz.
O zaman yle dedi Prajapati: Zt gerekte bunlarda grlr. Bu Zt lmszdr,
korkusuzdur ve o Brahmandr Bunun zerine renciler kalben mutmain olarak
uzaklatlar.
Fakat Prajapati onlarn arkasndan bakarak ylece hayfland: Her ikisi de gerek Zat
zmlemeden veya ayrt edemeden ve kavrayamadan gittiler. Ztla ilgili bu yanl
doktrini kim benimserse yol almad.
Zt bulduundan emin olan Virochana Asuralara dnd ve onlara sadece cisman
benlie taplmas gerektiini, sadece bedene hizmet edilmesi gerektiini ve benlie
tapan ve bedene hizmet edenin hem bu dnyay hem de gelecek hayat kazanacan
retmeye balad. Ve bu da fiilen Asuralarn doktrini oldu.
Fakat Indra Devalara dnerken bu bilginin faydaszlnn farkna vard. Bu Zt diye
dnd kendi kendine beden sslenmiken ssl, iyi giyinmiken iyi giyinmi
grndne gre beden krken kr, topalken topal, sakatken de sakat olmal. Onu
brak, beden canlln yitirdiinde bu ayr Zt da lr.
Bunun zerine kendisine daha fazla bilgi vermesi iin Prajapatiye dnd. Prajapati onu
kendisiyle otuziki yl daha yaamaya zorlad; sonra ona sanki adm adm bilgi vermeye
balad.
Prajapati yle dedi: Ryalarda zevk alarak ve en mkemmel hlde dolaan var ya,
ite bu Zttr. O lmszdr, korkusuzdur ve o Brahmandr
Kalben tatmin olan Indra gene oradan ayrld. Fakat dier meleksi varlklara katlmadan
nce bu bilginin de faydasz olduunu anlad. Kendi kendine doru dedi, bu yeni Zt
vcut krken kr deil, topal veya sakatken topal veya sakat deil. Fakat Zt ryalarda
bile birok acy duyabiliyor. O zaman bu retide de bir erdem yok.
Gene Prajapatiye dnd ve onunla otuziki yl daha yaad. Sonunda Prajapati ona unu
ders verdi: Kii mkemmel bir huzur iinde dinlenip hi rya grmedii bir uykudayken
Zt idrak eder. O lmszdr, korkusuzdur, o Brahmandr. Indra gene ayrld. Fakat
daha eve bile varmadan bu bilginin de faydaszln hissetti. nsan uykudayken diye
dnd kendini Bu benim eklinde bilmez. Aslnda herhangi bir varln da bilincinde
deildir. Bu hl neredeyse yokolma hlidir.
Bu bilgide de pek bir ey yok
ndra tekrar ders almak iin geri dnd. Prajapati bu sefer onu be yl kalmaya zorlad.
Bu srenin sonunda Prajapati ona Ztla ilgili en yce hakikat retti. Bu beden dedi
lmldr, her zaman lmn penesindedir. Fakat onun ierisinde Zt oturur, lmsz
ve formsuzdur. Bu Zt bilin hlinde bedenle birlikte bulunduunda acya ve zevke
maruzdur; bu birliktelik srd mddete hi kimse aclardan ve hazlardan kendini
kurtaramaz. Fakat birliktelik sona erdiinde ac ve zevk de son bulur. Kii fiziksel bilinci
aarak, Zt duyu organlarndan ve zihinden bamsz olarak ve gerek ierisinde
bilerek haz alr ve zgr olur.
Chandogya Upaniaddan
nsan kendi ztn Zt olarak kavrayarak kendini unutur; kendini unutmas nedeniyle de
mutlak olarak dnlmelidir. Bu kurtulua gtren en yce srdr; kendini unutmakla ne
zevk ne de ac duyar, mutlakiyete ular.
Maitrayana Upaniad
Her eit erdem ve iyiliin ve hatta Tanrnn Kendisi olan Ezel yilik bile ruhun dnda
olduu, insan duyumlar ve mant yoluyla grnen eylerle konutuu ve kendine dnp
kendi hayatn, kim ve ne olduunu anlamay renemedii srece insan erdemli, iyi ve
mutlu yapamaz.
Theologia Germanica
Aslnda Buda kurtarc hakikat hi bir zaman vazetmemi, herkesin onu kendi iinde
yaamas gerektiini savunmutu.
Sutralamkara
Kurtulu neden ibarettir? Herhangi bir tarihsel inantan veya yok olan veya uzak bireyle
ilgili bilgiden, erdemli olmakla ilgili eitli kstlamalar, kurallar ve metodlardan, inan ve
ameller, tvbe, gnahlarn aff veya gnahlardan arnmayla ilgili herhangi bir gr
merasiminden; kendinizden, en iyi insanlardan ve kitaplardan elde edebileceiniz
herhangi bir hakikat veya doruluktan deil, sadece ve btnyle iinizde canlanan ve
tekrar doan Tanrsal hayattan veya Tanrnn Mesihinden, baka deyile ilk iki katl
hayatn insanlkta yeniden tesisi ve mutlak birliinden ibarettir.
William Law
Law burada ortodoks Protestanlarn, Luthercilerin, Calvincilerin ve Anglikanlarn ya hor
grme ya da bask altna almakta anlatklar (ki bu hepsinin zerinde anlaabildikleri
birka noktadan biridir) Boehmenin ve dier din reformcularnn anlatm tarzn
kullanyor. Fakat Tanrnn ruhta yeniden douu olarak adlandrdklar ey temelde
Hindularn ikibin yl nce Ztn ite ve bununla birlikte bireysel benlikten akn biimde
farkl olarak kavranmas eklinde tanmlad ayn tecrbe gereidir.
Ne tembeller, ne ahmaklar, ne de anlayszlar btn dmlerin zlmesi olan
Nirvanaya ulaabilirler.
tivuttaka
Bu yeterince ak grnmektedir. Fakat oumuz tembellikten zevk alr, devaml
uyarlmaya aldrmaz, bununla beraber tembellik ve uyuukluun sonularndan kurtulmak
isteriz. Sonu olarak denilebilir ki, hereyden nce sona eri saatlerinde hayatmza
girecek ve zemeyeceimiz kadar tembel olduumuz kr dm skender gibi kesecek
Kurtarclarn varlna yaygn bir arzu ve inan olmutur. Fakat Tanryla alay edilmez.
Kaynan benlii tam anlamyla unutmaya bal birletirici bilgisinin dtan gelen bir
yardmla bile henz benliini unutmam kimselerce idrak edilememesi doaldr. Amida
veya sann kurtarc gcne inanla ulalan kurtulu Upaniadlarda, Budist metinlerinde
ve Hristiyan mistiklerin yazlarndaki mutlak kurtulu deildir. Sadece derece deil tr
olarak da farkl bireydir.
Felsefeden istediin kadar szet, istediin kadar ok tanrya tap, btn ayinlere katl,
ilh varlklara iten methiyeler syle ne olursa olsun Ztn Teklii kavranmadan yz
evren ya da gese kurtulua ulalamaz.
Shankara
Bu Zt ne almayla, ne zekayla ne de ilimle kavranamaz. Zt kendini sadece kendini
Zta brakanlara gsterir. Ktlk yollarn terketmeyen, kendini kontrol edemeyen, i
huzura ulaamayan, zihni karmakark olanlar dnyann btn ilimleriyle donanm ta
olsalar Zt kavrayamazlar.
Katha Upanishad
Nirvana ne doumun ne de lmn olmad yerde vardr; o zihnin oluturduu btn
kategorileri mutlak mnda aan Ztla Birlik hline nfuzdur; zira o Tathagatann i
uyankldr.
Lankavatara Sutra
Chandogya Upaniadda tanmlanan sahte veya en hafif deyimiyle eksik kurtulular
trldr. lk olarak maddenin niha Gereklik olduu inancyla zdelemi szde kurtulu
vardr. G hrsnn, da dnk somatotoniann tanrlatrlm hli olan eytan varlk
Virochana kendini bedeniyle zdeletirmeyi olduka doal bulur ve salt madd bir
kurtuluu aratrmak iin dier Titanlarn yanna dner. Virochanann bu yzyldaki
mcessem hli ateli bir Komunist, Faist veya bir milliyeti olmaldr. Indra madd
kurtulua sonuna kadar gtrr ve sonra kendisine ryadan kurtulu, bedensel varlktan
madde ve ruh arasndaki dnya, mucizelerin ve nceden bilmenin, ruhlarla
haberlemenin ve duyum tesi alglarn gnlk hayat artc bir biimde istila ettikleri
son derece tuhaf ve heyecan verici zihinsel evrene gei nerilir. Fakat bu daha zgr
trden bireysellemi varlk hli, noksanlnn farknda ve btnlemeye hevesli olan bir
kimseyi tatmin edemeyecek kadar ok kiisel ve benmerkezcidir. ndra bunun zerine
daha da ileri gider ve derin uykunun, sahte samadhinin ve dinginci bir vecd hlinin
farkllamam uyankln niha kurtulu olarak kabule meyleder. Fakat Brahmanandann
ifadesiyle tamalar sattvalarla, tembellik ve alt bilinci temkin ve st bilinle kartrmay
reddeder. Bylece ayrm sayesinde, cehalet olan karanln aydnlanmas ve bu cehaletin
lmcl sonularndan kurtulmaktan ibaret olan Ztn idrakine ular.
Dier alntlarda devaml uyarldmz hayal kurtulular farkl trdendir. Burada vurgu
putperestlik ve batl inan hereyden nce de zmsel akla ve kavramlarna
peretikarane tapma ve ayinlere; dogmalara ve iman ikrarlarna kendi balarna sihirli bir
tesire sahip olduklar eklinde batl bir inan zerindedir. Lawun da im ettii gibi
birok Hristiyan bu putperestlikler ve batl inanlar nedeniyle suludur. Onlara gre ilh
Kaynakla tam bir birlik hline ulamak imknszdr, bu ne bu dnyada ne de lmden
sonra gerekleebilir. mid edebileceklerinin en fazlas erdemli fakat hl benmerkezci bir
cisman hayat ve inlilerin isimlendirdii ekliyle bir tr mutlu, lm sonras uzun
mrllk, belki cennetvar fakat hl zaman ayrlk ve oklukla sarl bir tr hayatta
kalmdr.
Aydnlanm ruhun ulat mutluluk hazdan olduka farkl bir eydir. O zaman bunun
mahiyeti nedir? Aadaki alntlar bu soruya en azndan ksm bir cevap verecektir.
Saadet kutsal kaytszla ve benlii unutmaya baldr ve dolaysyla tokluk ve tiksinti
olmadan da sahip olunabilir; o sonsuzlua bir itiraktir ve bu nedenle de eksilmeden ve
dalgalanmadan kendini srdrr.
Kurtulua erimi ruh bundan sonra gerek Brahmanda mkemmeliyete ular ve
bakalar. Meyvesi kaytlarn zlmesidir. Arzulardan yoksun olarak, sonsuz ve snrsz
mutlulua ular ve orada kalr.
Maitrayona Upaniad
Tanr sevilmelidir, yaratklar ise sevilmesi gerekene ulamak iin ara olarak
kullanlmaldr.
Aziz Augustine
Ruh ve cisman zevkler arasndaki fark udur: Cisman zevkler kendilerini elde etmeden
nce iddetli bir arzu, elde ettikten sonra ise tiksinti, nefret doururlar; fakat ruh hazlar
aksine kendilerine sahip olmadmz zaman nemsenmez, sahip olduumuz zaman ise
daha ok arzu edilir.
Aziz Byk Gregory
Bir kii iki hlden (ruhun mutluluu veya karanlk gecesi) birinde olduu zaman onun iin
herey yolundadr ve o cehennemde de cennette olduu kadar gvendedir. nsan
dnyada olduu srece ok defa birinden dierine gemek ve hatta bir gn ierisinde
ve kendi abas olmakszn mmkndr. Fakat insan bu iki hlden hibirinde deilse
mahluklarla konuur, oraya buraya srklenir ve ne tr bir insan olduunu bilmez.
Theologia Germanica
Sufizm literatrnn ou iirseldir. Bu iirler kimi zaman olduka gergin ve lsz, kimi
zaman da ltl bir yalnlkla gzel, kimi zaman ise karanlk ve endie verici bir biimde
muammaldr. Onuncu yzyl Mslman velisi Msrl Niffarinin ifadeleri bu son
kategoridendir.
Tanr bana denizi gsterdi, gemilerin battn ve kalaslarn yzdn grdm; sonra
kalaslar da batt. Tanr bana yle dedi: Yolculuk edenler kurtulamaz. Sonra gene dedi:
Yolculuk etmek yerine kendilerini denize atanlar risk alrlar. Sonra Yolculuk edip risk
almayanlar mahvolacaklardr ve Denizin yzeyi ulalamayacak bir parltdr. Dibi ise
nfuz edilmez bir karanlktr. kisi arasnda korkulmas gereken byk balklar vardr
dedi.
Remz hikaye olduka aktr. Bireysel yolcular hayat denizinin karsna tayan gemiler
mezhepler, kiliseler, dogmalar ve din tekilatlardr. Sonunda batan kalaslar ise mutlak
teslimiyetten ve Tanrnn birletirici bilgisinden daha az mutlak btn inantan yoksun iyi
amellerdir. Sonsuzlua ulama kendini denize atmann sonucudur; ncilin ifadesiyle kii
hayatn kurtarmak iin onu feda etmelidir. Fakat kendini denize atmak en son dogmatik
konforlar ve ayinsel sslerle ina edilen ve denizin dibine ya da en hafif deyimiyle yanl
limana demirli o muazzam Queen Marryde yolculuk etmek kadar olmasa da yine de
riskli bir itir. Zira denizin yzeyi zaman ve okluk dnyasnda tecell ettii ekliyle ilh
Kaynak gzelliin aynadaki aksinden daha fazla yakalanamayan yansm bir parltyla
prldar; dip haddiztnda ezel Kaynak ise derinlere doru dikkatlice baktka
zmsel zihne karanlk gibi grnr; ayrca zmsel zihin benlii hileme srecine dal
karar aldnda, batarken Chandogya Upaniadda tanmlanan yutucu sahte kurtulularn
rya leminden benliin hl var olduu, fakat daha mutlu ve daha serbest bir hayat
tryle artc bilin dnyasna gei, veya sahte samadhiden, st bilinte deil
altbilinte birlikten kurtulu hcumlarna maruz kalmaldr.
Niffarnin herhangi bir bireyin insann niha hedefine ulama anslarn tahminine ar
iyimserlik kusuru yklenmez. O zaman hibir veli veya din kurucusu deildir. Ezel
Hikmetin hibir yorumcusu asla iyimser olmamtr. ok kiiye arda bulunulur fakaz az
kii seilir. Seilmeyi tercih etmeyenler kendileri iin mutlak kurtulua doru
ilerlemelerine imkn salayan koullarda bir tr ksm kurtulutan bakasndan daha
iyisini mit edemezler.
14
lmszlk ve Hayatta Kalm
LMSZLK LH KAYNAIN EZEL MDSNE TRAKTR; hayatta kalm ise zamann formlarndan
birinde srekliliktir. lmszlk mutlak kurtuluun sonucudur. Hayatta kalm ise bir tr
cennete ksmen ulaan veya kurtulua erimemekle beraber kendilerini almam kendi
ftrat yasalaryla henz terkettiklerinden daha da ac verici bir cisman klelii tercih
etmeye zorlanm bulunanlarn kaderidir.
yilik ve erdem insanlarn lmszlklerini bilmesini ve sevmesini, ona inanmasn ve
ondan haz almasn salar. Ruh gerek kutsiyetle artld ve aydnlatld zaman,
sayesinde kendisini Tanryla bir arada hissettii ilh prltlara daha ak hle gelir.
Sayesinde yaad mutlak Sevginin lmden daha gl olduunu bilir. Tanrnn ruhta
canlandrd Kendi hayatn terketmeyeceini de bilir. Onun sonsuz itirakinden sonraki
nefes alp veriler Onun iimizdeki Kendi nefesinin enerjisinden baka bir ey deildir.
John Smith, Platonist
Bana sonsuzlukta verilen hereye bundan nce de sahiptim ve hl sahibim. Zira
Uluhiyetinin doluluundaki Tanr sonsuz olarak suretinde ruhta oturur.
Eckhart
Berrak veya bulank, su her zaman sudur. Cisim hline girmek veya bu hlden kmak
Kurtulua ermiler iin ne farkeder? Durgun veya frtnal, Okyanusun yeknesakl
deiiklikten etkilenmez.
Yogavasishta
Ruh nereye gider, beden ne zaman lr? sorularna Jacob Boehme u cevab verdi:
Onun biryere gitmesi zorunlu deil.
(Budann isimlerinden biri olan) Tathagata szc hibir yere gitmeyen, hibir yerden
de gelmeyen anlamna gelir; bu nedenle Tathagata (Ztla birlie ulam) kutsal ve
btnyle aydnlanm olarak adlandrlr.
Diamond Sutra
Kii sadece Onu grerek lm aar; baka bir yol yoktur.
Svetasvatara Upaniad
Tanr, sonsuz hayatmzn bilgisinde sakl olduu...
Dualar Kitab
Bir maden olarak kayboldum bitki oldum.
Bitki olarak ldm hayvan oldum.
Hayvan olarak ldm ve insan oldum.
Niin korkaym ki? lmle ne zaman derecem dt?
nsan olarak bir daha leceim, kutlu meleklerle
ycelerde umak iin; fakat melekleri de amalym.
Tanrdan baka herey yok olmaya mahkumdur.
Melek ruhumu feda ettiimde,
Hibir zihnin kavrayamad olacam.
Ah, brakn leyim! Zira lm haykrr,
Hepimizin dn Onadr.
Celaleddin Rm
Douda ve Batda bedendeki hayatn kurtulua ulamak iin iyi imknlar salad
ynnde genel bir gr birlii vardr. Katoliklerin ve Mahayana Budistlerinin doktrini de
lmden sonra bedenden ayrlm ruhun sevap veya gnah kazanmad sadece rafta
gemi amellerinin sonularna katlandnda srar asndan benzerdir. te yandan
Katolik ortodoksisi te dnyada ilerleme imkn olmadn ve ruhun saadetinin
derecesinin sadece dnya hayatnda yaptklar ve dndkleriyle belirlendiini ileri
srerken Dou eskatologlar erdemli ruhlarn mutlu bir kiisel bek cennetinden sonsuz,
ezel Uluhiyetle birlik hlinde gerek bir lmszle geebildikleri belli lm tesi
koullarn bulunduunu savunur. Ayrca aydnlanma vastasyla mutlak saadete ve
kurtulua ynelik ilerlemenin srdrlebilecei bir tr bedensel hayata dn imkn (ve
aslnda ou birey iin zorunluluu) vardr. Bu arada kiinin insan vucudunda domu
olmas, der Shankara, kiinin hergn Tanrya kranlarn bildirmesi gerektii eylerden
biridir.
Ruh varlk (ki biz oyuz) bir bedene ihtiya duyar, onsuz ne ekilde olursa olsun bilgisi
sayesinde kutsand eylere tek yaklama imkn olan bilgiye ulaamaz.
Aziz Bernard
Akll insan insan douu, nadir ve kutlu bir tecessm gerekletirdikten sonra btn
boluu bo olanlara brakarak hayat lm kulvarna gemeden nce Tanry ve yalnzca
Onu bilmeye abalamaldr.
Srimad Bhagavatam
yi nsanlar bedenlerini ruhanletirirler, kt olanlar ise ruhlarn cisimletirir.
Benjamin Whichcote
Daha kesin olarak, iyi insanlar zihinbedenlerini ruhanletirirler; kt adamlar ise
ruhlarn cisimletirir ve zihinletirir. Btnyle ruhanlemi zihinbeden ld zaman,
herkesin potansiyel olarak daima bulunduu yerde fiilen ve uurlu olarak bulunduundan,
hibir yere gitmeyen bir Tathagatadr. Bu hayatta Ztla birlie, btn varlk durumlarnn
ezel ilkesine ulamam olan kii lmde ya ceza grd (raf kabilinden) ya da
dllendirildii (cennet kabilinden) belli bir hle girer. Hindu kutsal metinleriyle
yorumlarnda lmden sonraki farkl birka kurtulu trnde ayrm yaplmtr. zdelie
ulam ruh ilh Kaynakla mutlak bir birlik hline geerek kurtulur; fakat bir tr saf ben
bilincine sahipken bile dier mukti yahut kurtulu trlerine ulamak mmkndr. Herhangi
bir bireyin lmden sonraki kurtuluu faktre baldr; vucuttayken ulat kutsallk
derecesi, yrekten baland ilh Gerekliin zel yn ve izlemeyi tercih ettii yol. Ayn
ekilde lh Komedyada da Cennetin eitli daireleri vardr; fakat dou eskatolojilerinde
kurtulua ermi ruh tasfiye edilmi bireysellikten, ve hatta bir tr gksel zaman asndan
hayatta kalmdan sonsuzlua mutlak bir ka gerekletirebilirken Dantenin ruhlar
kendilerini (rafn vgye pek de ayan olmayan ac ve elemlerinden getikten sonra) bir
vcutta cisimlemelerinin sonucu olarak bulurlar. Ortodoks Hristiyan doktrini ne lmden
sonra ne de baka bir tecessm hlinde Uluhiyetle mutlak birliin niha olarak
tamamlanmasnn mmkn olduunu kabul etmez. Fakat Ezel Hikmetin Hindu ve Budist
kollarnda ilh merhamet ilh sabrla eletirilir: her ikisi de snrsz, sonsuzdur. Doulu
ilahiyatlara gre sonsuz bir cehennem mahkumiyeti yoktur; sadece raflar ve sonra
sadece insann deil btn mahlukatn niha hedefine btn varln Kaynayla mutlak
mnda yeniden birleme ulamak iin tannan ikinci anslarn snrsz dizileri vardr.
Zihni lm sonras kurtulula megul etmek byle bir kurtuluun vastalarndan biri
deildir ve gerekte kolaylkla ona doru ilerleme yolunda engel olabilir. Ateli
spritizmaclarn kurtulua hibir seansa katlmam, nazar ve tecrb literatr
bilmeyenlerden daha gl bir namzed olduklarn kabul iin hibir sebep yoktur. Amacm
bu literatre bireyler eklemek deil tabi ki; burada hayatta kalm konusu hakknda eitli
din geleneklerde yazlanlarn en ak zetini vermek istiyorum. Konunun Doudaki
tartmalarnda lmden sonra yaayan kiilik deildir. Budizm tenash doktrinini kabul
eder, fakat geii yapan ruh deil (bu arada Budizm ruhun varln kabul etmez)
karakterdir. Yeryzndeki hayat seyrimizde oluturduumuz zihinsel ve fiziksel yapmz
bireysel zihinlerin hi olmazsa iki yaayl varlklarnn bir ksmn gtrdkleri ruhsal arac
etkiler, bu ortamn deimesi ise bedenin lmnden sonra ya bir cennette, ya rafta ya
da baka bir bedende son bulur.
Vedanta kozmolojisinde ilh Kaynakla zde olan Atman veya ilh Zttan baka hantal
veya nce bir vcuda giren veya kendini cisman olmayan bir hlde gsteren ruh
mahiyetinde birey vardr. Bu ruh lnn kiilii deil kendisinden kiiliin kt
ayrmlam benbilincidir.
lmden sonraki yaamla ilgili bu grlerden herbiri mantksal olarak tutarldr ve
zevahiri kurtarmak baka bir deyile, ruhsal aratrmayla ilgili tuhaf ve kapal olgulara
uydurmak iin kullanlabilir. Bizim dorudan bilgimiz olan kiilikler sadece bir beden ve
bir bilinmeyen Xden oluan cisman varlklardr. Fakat X art beden kiilie eitse, o
zaman X eksi bedenin de ayn eye eit olmas mmkn deildir. Ruhsal aratrmalarn
kimi zaman bulur gibi gzkt aka kiisel olular sadece, X ve aracn varlndan
oluan sahte kiilikler olarak grlebilir.
Bu iki gr birbirini dlamazlar, nitekim hayatta kalm ruhsal aracn devaml bilincinde
olma ve bundaki bir deiikliin ortak rn olabilir. Eer byleyse, herhangi bir insann
birden fazla lm sonras ekilde hayatta kalmas mmkndr. Onun ruhu kiisel
olmayan kayna ve gemi ve gelecek kiiliklerin ilkesi bir varlk biiminde ilerlemeye
devam ederken, dncelerinin ve iradesinin ruhsal ara zerinde brakt izler olduka
baka varlk biimlerine sahip bireysellemi yeni varlklarn kayna olabilir.
15
Sessizlik
Baba tek Kelime syledi; bu Kelime onun Oludur, ve Onu daima ezel bir sessizlik
iinde syler; ve ruh da sessizlik iinde onu iitmelidir.
Aziz John
Manev hayat Tanrnn Ruhunun iimizde ileyiinden baka birey deildir, bu nedenle
sessizliimiz ona hazrlmzn byk bir ksm olmaldr; ok konumak veya ondan zevk
almak ou zaman Ruhun ve Tanrnn sesinin iimizde konutuklarn iitmekle elde
edebileceimiz bu iyilie byk bir engel tekil ederler. Din eylerle ilgili retorik ve gzel
konuma dier meselelerde olduundan daha bo bir lafazanlktr; gerek fazilete, u
anda dnyadaki insanlarn ou gibi, tesirli szckler ve arpc ifadeler iiterek veya
syleyerek ulaacan dnen kimse ok fazla konuabilir ama bu konutuklarnn ok
azn cennette bulacaktr.
William Law
Bilen konumaz;
Konuan bilmez.
Lao Tzu
SINIRSIZCA VE AKLINA NE GELRSE KONUMAK ahlaken kt manen de tehlikeli bir eydir. te size
sylyorum, insanlar syleyecekleri her bo szden dolay hkm gnnde hesap
vereceklerdir. Bu ok kat bir sz gibi grnmekteyse de gn iinde sarfettiimiz szleri
yle bir gzden geirdiimizde ounun u ana balk altnda toplanabileceini
grrz: Komularmza kar duyduumuz kin ve sevgisizliin esinledii szler; hrs,
ehvet ve kibrin esinledii szler; salt budalalk tarafndan esinlenen ve anlamsz, srf
dikkat ekmek iin sylenen szler. Bunlar bo szlerdir; ayrca dikkatlice baktmzda bu
tr szlerin akl, sevgi veya zaruretin esinledii szlerden ok daha fazla olduunu
greceiz. Dahas zihnimizin amasz, ahmaka yapt konumalar da saylsa boluk
oumuz iin kanlmaz derecede hakim bir olgu olarak karmza kacaktr.
Kendini beenmi ve kusur bulucu olmann yansra aptalca da olan bu bo szler ilh
Kaynan birlik bilgisi yolundaki engeller, toz ve sineklerin i ve d I karartan dansdr.
Dile (ve tabi ki zihne) hakim olmak btn riyazetlerin en zoru ve en aba gerektireni
olmakla beraber en verimlisidir de.
Tavuk yumurtlad zaman gdaklamamasna imkn yoktur. Bununla ne elde eder? Da
kargas hemen kagelir ve onun yumurtalarn alar; canl yavrular kacak olan
yumurtalarn yiyip bitirir. te aynen o kt karga gibi eytan da bo konuan
mnzevlerden ortaya koyduklar ve eer bo konuulmasa kendilerini kular gibi
ge ykseltmesi gereken btn iyilikleri alar ve yutar.
Ancren Rewleden Modernletirilmi.
Dnyev konumalarn cazibesinden uzak durmak kadar kat bir perhiz olamaz.
Fnelon
Hayat ve lm ilgilendiren herey iimizde iliyorsa dardan bu kadar ok habere ne
gerek var?
William Law
Ana, arnmak isteyenleri kendilerinden ve meselelerinden az bahsetmeleri iin uyaran
azizlerin dsturlarna dikkat et.
Aziz Franois de Sales
(Azize Jeanne de Chantala mektubundan)
Kpek iyi havlad iin iyi bir kpek saylmaz
nsan da iyi konumac olduu iin iyi bir adam saylmaz.
Chuang Tzu
t rr, kervan yrr.
Arap Atasz
Size yazmay, istemediim iin kesmi deilim, zira size btn kalbimle esenlikler
diliyorum; size yazmay kestim, nk gerekli olan hereyin sylendiine ve eer eksik
birey varsa bunun yazmak veya konumak deil, sessizlik ve amel (eylem) olduuna
inanyorum. Zira konumak dnceleri datrken sessizlik ve amel toplar ve ruhu
glendirir. Bu nedenle kii kendi iyilii iin sylenmi olan anladnda daha fazla
konumaya yahut tartmaya deil rendiini btn samimiyetiyle sessizlik ve dikkatle,
alakgnlllk, sevgi ve kendini hor grmeyle tatbik etmeye gerek vardr.
Aziz John
Molinos sessizlii dereceye ayrmtr, ki bu snflandrmay kullanan ilk kii de deildir.
Dilin, zihnin ve iradenin sessizlii. Bo konumaktan uzak durmak zordur; hafzann ve
muhayyilenin lafazanln kesmek daha zordur ve nihayet hepsinden zoru iradedeki arzu
ve nefretin seslerini kesmektir.
Yirminci yzyl, dier eyler yannda, bir Grlt adr. Fiziksel grlt, zihinsel grlt
ve arzunun grlts. Hepsi iin tarih kayd tutuyoruz. Ve hi phesiz handiyse mucizev
teknolojimizin btn kaynaklar sessizlie yaplan tecavzn iine atlmlardr.
Gnmzn en popler ve etkili bulularndan biri olan radyo prefabrik grltnn
evlerimizin iine girmesini salayan bir aratan baka birey deildir. Ve tabi ki bu
grlt kulak zarlarndan ok daha derine inmektedir. Ayn zamanda zihne nfuz etmekte
ve onu haber balklar, karlkl olarak tutarsz bilgi paralar, vah raks
ayinlerindekine benzer veya ar duygusal mzik paralar, dramann boalmaya deil
sadece gnlk ve hatta saatlik duygusal dolmaya zlem duyulmasna neden olan devaml
yinelenen dozlarndan oluan bir elenceler kulesiyle doldurur. Ayrca ou lkelerde
olduu gibi yayn istasyonlar reklamclara zaman satarak parasal kaynak saladnda
grlt kulaklardan fantezi, bilgi ve duygu alanlar yoluyla egonun istek ve arzu
merkezine ular. Sesli veya yazl btn reklamlarn tek amac iradenin, istein sessizliini
nlemekten baka birey deildir. steksizlik veya arzusuzluk kurtuluun ve aydnlanmann
temel artlarndandr. Devaml genileyen ve teknolojik olarak ilerlemeci bir seri retim
sisteminin art ise evrensel bir zlemdir. Reklam, zlemi; yani (btn yce dinlere
mensup azizlerin ve mritlerin rettii gibi) acnn ve kusurun temel nedeni ve insann
ruhuyla ilh Kayna arasndaki en byk engel olan gcn ileyiini geniletmeye ve
younlatrmaya ynelik rgtl bir abadr.
16
Dua
DUA SZC EN AZ DRT AYRI LEMDE istida, efaat, peresti ve murakabe kullanlr.
stida kendimiz iin, efaat bakalar iin bir eyler istemektir. Pereti ise akln,
duygularn, iradenin ve muhayyilenin kiisel ynyle veya insan eklinde tecessm etmi
hliyle Tanrya ynelik ballk eylemleri yapmak iin kullanlmasdr. Murakabe ise ruhun
kendini ite ve dtaki ilh Kaynaa, ikin ve akn Uluhiyete at uyank pasifliktir.
Psikolojik olarak bakldnda bir insann murakabeye bir tr peresti olmadan ve az ya
da ok sk aralklarla efaat veya hi olmazsa bir tr istidaya dnme ihtiyac hissetmeden
ulamas imknszdr. Dier taraftan, sadece murakabeden deil ayn zamanda
perestiten ve nadir olarak grlen ar ve azgn benlikilik durumlarnda efaat
dileinden bile ayr olarak istidada bulunmak mmkndr. stida ve efaat trnden dua
herhangi bir ynyle Tanrya en batan savma ve yzeysel bir imdan baka bir
gnderme yaplmakszn kullanlabilir. nsann istidalarnn cevaplandrlmas hnerini
kazanmas iin Tanry veya zihnindeki Tanr imgesini bile bilmesi ve sevmesi gerekmez.
Btn istedii kendi egosunun ve onun arzularnn nemlilii hissi ve evrende bu arzular
tatmin etmeye zorlayacak veya bunun iin kandrlabilecek kendisinden olmayan bireyin
varolduu inancdr. Gerekli inan ve sebat derecesiyle isteklerim olacak diye
tekrarlayacak olursam istediimi er ya da ge, u ya da bu ekilde elde edebilirim.
steklerimin Tanrnn iradesiyle uyuup uyumad, isteklerimi elde ederken manen,
ahlaken ve hatta madden iyi olan elde edip etmedii gibi sorular hemen
cevaplayamayacam sorulardr. Bunu sadece zaman ve sonsuzluk gsterecektir. Bu
arada halk bilgisinin uyarlarna da nem vermemiz tavsiye edilebilir. Peri hikyelerini
yazan u isimsiz realistler arzular ve bunlarn tatmini hakknda ok ey biliyorlard.
Hereyden nce istidalarn belli durumlarda kendilerini gerekten cevaplattrdklarn
biliyorlard; fakat Tanrnn tek cevap verici olmadn ve eer kii bireyi kt niyetle
isterse bunun da verilebileceini iddetli bir ekilde ve ilh bir Verici tarafndan deil
biliyorlard. Kiinin bencil istidayla istediklerini elde etmesi layk ve uygun nemesisini
davet eden hubrisin bir eklidir. Bu nedenle, Kuzey Amerika yerlilerinin folkloru mantkl
bir insann sahip olabileceinden daha ounu elde etmek iin benliki bir ekilde oru
tutup dua eden ve isteklerini elde ederek kendi klerini yaratan insanlarla ilgili
hikyelerle doludur. Dnyann te tarafndan, dualarnn gereklemesini salamak iin
her zaman gln veya felaketvr sonu douran bir tr by kullanan insanlarla ilgili
hikyeler gelmektedir. Bizim geleneksel peri kltrmze ait Dilek, dileyen iin kt
bir sondan baka birey dourmaz.
Tanry size yle sylerken tasvir edin. Olum, bana Baba bana zenginlik ver! diye
seslenirken kalkp dua etmenin, diz kp yalvarmann, alnn topraa vurarak gzya
dkmenin alemi ne? Eer onu sana verecek olsam kendini belli bir neme sahip olarak
grr, ok byk bir ey kazanm gibi tahayyl edersin. nk onu istemi ve elde
etmisindir. Fakat onu iyi kullanmaya bak. Onu elde etmeden nce alak gnllydn;
zengin olmaya baladn, imdi ise fakirleri hor gryorsun. Seni sadece daha kt klan
ne tr bir metadr? Zaten kt olduun iin daha da kt oldun. Onun seni daha da kt
yapacan bilmiyordun; bu nedenle onu Benden istedin. Onu sana verdim ve sonucunu
sana gsterdim. Sen onu buldun, bylece tabiatn da ortaya kt. Benden daha iyi eyler
iste. Benden manev eyler iste. Benden Beni iste.
Aziz Augustine
Rabbim, bir dilenci olan ben Seni bir kraln isteyebileceinden daha fazla istiyorum.
Herkesin Senden istemesi gereken birey vardr; ben de Senden bana Kendini vermeni
istemek iin geldim.
Heratl Ensar
Aquinasn deyimiyle, istememizin meru olduu herhangi birey iin dua etmemiz
merudur. Baz eyler de vardr ki bunlar istemeye kimsenin hakk yoktur, su veya
kusurun meyveleri gibi. Manev gelimenin belli bir dzeyinde bulunan kiiler tarafndan
istenmesi meruyken, daha yksek dzeydekilerce istenmemesi (ve gerekte istemekten
vazgeilmesi) gereken baka eyler de vardr. Bu nedenle Aziz Franois de Sales
Neredeyse hi isteim, arzum yok; fakat dnyaya yeniden gelseydim hi mi hi olmazd.
Hibirey istemeli, hibir eyi reddetmemeli; kendimizi ilh Takdirin kollarna brakarak
Tanrnn bizden istediklerini istemekten baka hibir arzuyla vakit ldrmemeliyiz
diyebilecek bir dereceye ulamt. Fakat bu arada, Rabbin Duasnn nc maddesi
hergn kendi isteklerinden bakasnn gereklemesini istemeyen milyonlarca insan
tarafndan tekrarlanr.
lmsz hayat okyanusundaki gezintinin tad beni btn isteklerimden kurtard;
Aa ekirdekte sakl olduu gibi, btn hastalklar da bu isteklerdedir.
Kabir
Rab, Senden ne isteyeceimi bilmiyorum. Neye ihtiyacm olduunu yalnzca sen
biliyorsun. Beni kendimi nasl seveceimi bilmemden daha ok seversin. Baba, yavruna
istememesini bilme kabiliyetini ver. Beni ldr veya iyiletir, beni alalt veya ykselt:
Btn gayelerine, onlar bilmeden tapyorum. Sessizim; kendimi bir kurban olarak
sunuyorum; kendimi Sana adyorum; senin isteklerini yerine getirmekten baka hibir
arzum yok. Bana dua etmeyi ret. Bende Kendin dua et.
Fnelon
(eytan, derviin birini Allahn hibir zaman buradaym diye cevap vermemesi
nedeniyle Ona dua etmeyi brakmaya ikna etmi. Hz. Hzr Tanrdan bir mesajla ona
grnm.)
Seni Bana kullua aran Ben deil miydim?
Seni ismimle megul eden?
Allah diye arman buradaym cevabmd.
Celaleddin Rm
Hereye gc yeten Tanrya bizi seilmilerinin, emniyet yolunu gsterdiklerinin
derecesine ykseltmesi iin dua ederim. Onlara kendini unutmamalar iin bir itiyak
verir; onlar btn pisliklerden artr, t ki ilerinde Kendisinden bakas kalmasn;
Kendisinden bakasn sevmesinler diye ilerini tamamen boaltr.
elGazal
Dier birok konuda olduu gibi bakalar iin dua hakknda da en ak ve anlalr ekilde
yazan gene William Lawdr.
Kendini Tanryla birlikte komularnn ve arkadalarnn savunucusu grmekle kendinizi
onlarla bar hlinde bulmanz hi de zor olmayacaktr. Kendileri iin ilh merhamet ve
mafireti istediiniz kiilere tahammlnz ve onlar balamanz kolay olacaktr.
William Law
Bakalar iin dua etmek btn farkllklarn en iyi aracs; gerek dostluun en iyi
kurucusu; btn kaba huylarn, btn fkeli ve kibirli tutkularn ilac ve bunlara kar
korunaktr.
William Law
Sanki zel avukatymsnz gibi refahyla ok ilgili olduunuz bir insana kar kt bir
niyet besleyemez, kt bir davranta bulunamazsnz. Kendisi iin ettiiniz zel dualarn
Tanrnn sevgisi ve inayetini salk verdii bir insan hor grp yermeniz mmkn deildir.
William Law
O hlde bakalar iin dua etmek kiinin komularna olan sevgisinin bir ifadesi ve buna
ulatran bir vastasdr. Ayn ekilde peresti te tamamn murakabenin meyvesi olan
Uluhiyetin birletirici bilgisinde bulan Tanr sevgisine ulatran bir vasta ve bunun bir
ifadesidir. Aadaki alntlarn yazarlarnn dua kelimesini kullandklarnda kastettikleri
de Tanryla birliin bu ileri formlardr.
Duann amac ve hedefi, Mutlak Hakim olan Tanrya sayg gstermek, onu tanmak ve
Ona peresti etmektir. Bu da Onu bize gre deil Kendi Ztnda alglamak, iyiliini bizi
ulatraca eyden ziyade bizatihi iyilii iin sevmekle elde edilebilir.
Bourgoing
Charles de Condren duada bilgisinin ve muhakeme gcnn snrlarnda durmazd.
Tanrya ve srlarna anlad ekliyle deil bizatihi peresti ederdi.
Amelote
Ztnda Tanr, haddiztnda Tanr ve srlar bu tabirler Kant felsefesi zellii tar.
Fakat eer Kant haklysa ve Eya haddiztnda bilinemez ise, Bourgoing, De Condren ve
manev hayatn btn dier statlar ele gemez bireyin peinde komaktadrlar. Fakat
Kant sadece aydnlanmaya ve kurtulua ulaamam olan zihinlerle alakal olduu
kadaryla hakldr. Bu gibi zihinler iin madd, ruhsal veya manev Gereklik kendisini kendi
bireysel tabiatlar vastasyla karartld, bulandrld ve krld ekliyle gsterir. Fakat
kalben saf, ruhen fakir olanlarda Gerekliin arptlmas, biimin bozulmas szkonusu
deildir; nk Sonsuzluun beyaz uasn gizleyecek veya kracak ayr bir benlik, buna
kiisel ve tarihsel bir renk verecek parlak inanlar ve kutsal tasvirlerin renkli fener cam
yoktur. Olierin de syledii gibi bu gibi zihinler iin veliler, Meryem Ana ve sa Mesihin
beeriyeti itibaryla grnmesiyle ilgili fikirler bile Tanrnn safl iinde grnmesinin
yolundaki engellerdir. Eya haddiztnda alglanabilir, ama ancak ztnda hi olan
kimseler tarafndan.
Duayla, okullarn doktrinlerine gre kiinin Tanrdan elde etmek istediklerinin bir ifadesi
olarak temelde anlayla icra edilen istirham veya niyaz kastetmiyorum. Aksine dua
burada zellikle, Tanrya bizden istediklerini takdim etme, onlar verme anlamnda
kullanlr.
O hlde dua genel anlamyla zihnin Tanrya ykselmesidir; daha genel ve ak olarak
yle de denilebilir; dua idrak sahibi bir ahsn btn iyiliklerin yaratcs ve kayna
sfatyla mutlak bamlln ifade veya en azndan im ederek Tanrya ynelmesi; Onun
huzurunda benliinin ve btn dier mahlukatn kibrini krmak ve yok etmekle Ona
mutlak ak, itaat, peresti, hamd ve ibadetten baka birey olmayan hakkn vermeyi
irade ve buna hazrlk; son olarak ta ruhun Onunla birlemesini arzu etmek olarak
tanmlanabilir.
Bu nedenle dua akl banda bir insann iktidar dahilinde olan en mkemmel ve ilh bir
eylemdir. Btn ameller ve sorumluluklar iin vazgeilmez derecede bir zorunluluktur.
Augustine Baker
Rab, bana Seni aramay ret ve ben Seni ararken bana Kendini gster. Zira bana
retmeden Seni arayamayacam gibi, bana Kendini gstermeden de Seni bulamam.
Brak Seni zlemle arayaym, ararken Seni zleyeyim: Seni sevgide bulaym, bulmakta
seveyim. Tanrm Seni dneyim, kavrayabileyim, sevebileyim diye beni Kendi suretinde
yarattn kabul ediyor ve bunun iin Sana krediyorum: Fakat bu suret kusurlarla o
kadar ykma uratlm ve gnahlarn dumanyla o kadar karartlmtr ki onu
yenilemeden ve yeniden yaratmadan amacna ulaamaz. Kalp gz onun kusuruyla m
karartlm yoksa Senin ihtiamnla m kamamtr? Hi phesiz hem haddiztnda
karartlm hem de Senin tarafndan alnmtr. Tanrm bu senin iinde oturduun
yaklalmaz ktr. Onu gerekten gremiyorum, nk gremeyeceim kadar parlak;
fakat her ne grrsem de onun vastasyla grrm, aynen gnein kendisine bakamayan
zayf gzn grdklerini onun vastasyla grmesi gibi. Ey yce ve yaklalmaz k,
ey kutsal ve kutlu hakikat, sana bu kadar yakn olduum hlde benden, grmden ne
kadar uzaksn! Her yerde mutlak olarak varsn, ama ben Seni gremiyorum. Sende
hareket ediyorum, varlm Sende fakat sana ulaamyorum, iimde ve evremdesin ama
Seni hissetmiyorum.
Aziz Anselm
Ey Tanrm, bana gvenme; zira Sen tutup kaldrmazsan ben mutlaka derim.
Aziz Philip Neri
Btn dnyev huylarn burnunu krmadan ve bunlar yok etmeden zhte kalkmak
imknsz olan elde etmeye almaktr. Zahit olacak kii nce alakgnll olmal, iinde
bulunduu straplarn ve yokluklarn, dnyann boluunun farkna varmaldr, ancak
bundan sonra ruhu Tanry zleyecektir. Kibirli, kendini beenmi veya kendini dnyev
zevklere kaptrm bir insan da dua kitapklarn kullanabilir ama zht sahibi olamaz;
nk zht mtevazi bir kalbin, tek mutluluu sfatyla Tanrya bavurmasdr.
William Law
Ruhun ileyebilmesi iin iyi veya kt akl btn suretleri uzaklatrmas gerekir. Manev
seyre yeni giren biri ie iyi akl suretleri kullanmakla balar, bu seyre ruh egzersizlerle
girmesi mmkn deildir....Batn eilimi olmayanlar her zaman hissedilebilir suretlerin
kullanld egzersizlerde kalmaldr; nitekim bu kiiler ruh egzersizleri kendileri ve
bakalar iin ok faydal ve Tanry da honut edici bulacaklardr. Bu aktif hayat yoludur.
Fakat batn eilimi olan bakalar her zaman akl egzersizlerde kalmayacaklar, bir zaman
sonra idrak sahibi kiinin iradesinin Tanrya ynelmesinden ibaret ve duyumlarla
muhayyileden bamsz olan ruh egzersizlere geecektir... Kii iradesini mevhum bir ey
deil bir z olarak alglanan Tanrya yneltir; bu ekilde insan ruhu lh zle birlik hlini
arar.
Augustine Baker.
Bana duada hibirey yapmadnz sylyorsunuz. Fakat duada yapmakta olduunuz
eyden, hiliinizi ve sefaletinizi Tanrya arz ve takdim etmekten baka ne yapmak
istiyorsunuz? Dilenciler yara berelerini ve acizliklerini gzlerimiz nne serdiklerinde
yapabileceklerinin en iyisini yaparak, merhametimizi celbederler. Fakat sylediklerinizden
bu trden bireyi yapmadnz ve orada bir glge yahut heykel gibi oturduunuzu
anlyorum. Heykelleri saraylara sadece prensin gzlerini okasn diye koyarlar, Tanrnn
huzurunda olmakla yetinin. O honut olduunda heykele can verecektir.
Aziz Franois de Sales
Zihnimi sadece duayla snrlamadm, onun iin de her zaman kendimden bireyler
yapmak istediimi ve bununla da yanl yaptm sonunda anladm... Zihnimi btn
bunlardan kesinlikle ayrmay ve elimden geldiince salt sayg ve yaln birlikle megul
etmeyi arzu ediyorum. Dua hline girmekte baarsz olma korkusunun iime girmesine
izin vererek ve ben kendim bireyler elde etmeyi isteyerek onu tamamen bozdum.
Azize Jeanne Chantal
Budal ararken kendini salt onun iin iletirsen ona ulaamazsn.
Yungchia Tashih
nsan kendini Taoyla nasl ahenk iine sokabilir?
Ben zaten o ahengin dndaym.
Shihtou
Onu nasl kavrayaym? Brak kavrama. Kavranmad zaman olduu gibi kalan Zttr.
Panchadasi
Hibirey yapmaya almadan ve O sunmadka Ondan hibirey istemeden ya Tanrda
ya da Tanrya yakn kalmanz emrediyorum.
Aziz Franois de Sales
Peresti hl ayr bireysellii sevme eylemidir. stirak ise btn varlklarn ilh
Kaynayla birlik hlidir. En yce dua en pasif olandr. Kanlmaz olarak benlik ne kadar
klrse Tanr ite o kadar byr. Pasif veya i murakabenin ok zor ve oklar iin de ac
verici bir yol olmas bundandr. Bu hacnn balbana bir hedef olarak duyum hayatna,
zel ve hatta geleneksel olarak kutsal dnce ve inan hayatna ve son olarak ta btn
cehaletin ve ktln derin kayna olan ayr, bireysellemi irade hayatna son vermesi
gerektii birbirini takip eden ve ezamanl Karanlk Gecelerden bir geitir.
17
Istrap, Ac, Elem
ULUHYET ACIYA MARUZ DELDR; zira mkemmelliin ve birliin olduu yerde ac szkonusu
olamaz. Ac ekme melekesi noksanln, paralanmln ve hereyi kuatan btnlkten
ayrln olduu yerdedir; bu meleke de noksanln, paralanmln ve ayrln mahlka
ait bu hllerin younlatrlmasna ynelik bir drt tarafndan elik edildii derecede fiile
kabilir. Kendi organizmas iinde btnl ve ilh Kaynakla birlii salayan kii iin ac
sona ermitir. Hilkatin hedefi uur btn varlklarn ayrlktan ve acyla sonulanan bu
ldrtc ayrlk drtsnden kurtularak birlik bilgisiyle ezel Gerekliin btnlne geri
dntr.
nsan oluturan unsurlar ac ekme melekesini retir.
Acnn nedeni bireysel hayat zlemidir.
zlemden kurtulu acy da yokeder.
Kurtuluun yolu Sekiz katl Yoldur.
Budizmin Drt Yce Hakikat
Ayrlk itiyak veya bamsz ve bireysellemi varlk zlemi kendini hayatn btn
hcresel ve fizyolojik, igdsel ve tam olarak bilinli dzeylerinde gsterir. Bu btn bir
organizmann evreden ve ilh Kaynaktan ayrlnn younlamasna ynelik zlemi ve
organizmann bir ksmnn bir btn hliyle organizmadan ayr (ve neticede onun zararna
olan) kendi ksm hayatnn pekitirilmesi itiyak olabilir. lk durumda itici g, ihtiras,
arzu, benlikilik ve gnahtan szederken ikincisinde hastalk, sakatlk, ilevsel ve organik
bozukluk olarak ortaya kan eyleri tanmlarz. Ayrlk zlemi her iki durumda da sadece
bu zlemi tayan iin deil ayn zamanda uurlu evresi d dnyadaki dier
organizmalar veya ayn organizma iindeki dier organlar iin de acyla neticelenir. Ac
olgusu bir ekilde btnyle zel, bir bakma da sridir. Hibir canl mahluk bir bakasnn
acsn tecrbe edemez. Fakat er ya da ge, dolayl veya dolaysz olarak zlem sahibi iin
bir tr zel ve paylalamaz bir acyla neticelenen bir ayrlk zlemi ayn zamanda er ya da
ge, dolayl veya dolaysz olarak bakalar iin de acyla sonulanr. Acnn ve ahlak
ktln kayna ayndr: Yaratlm (mahluk) olmann temel olgusu olan ayrln
pekitirilmesi zlemi.
Bu genellemeleri birka rnekle gstermek yerinde olur. lk olarak canl organizmalarn
hayatta kalma srecinde kendilerine ve dier canl organizmalara verdii acy gznne
alalm. Byle bir acnn nedeni kendini zellikle alk biiminde ifade eden bireysel varlk
zlemidir. Alk tamamyla ftrdir, her canlnn dharmasnn bir parasdr. A olanlarda ve
aln giderenlerde benzer ekilde sebep olduu ac his sahibi yaratklarn varlndan
ayrlamaz. uur sahibi mahluklarn varlnn nihayette her birinin iyilii olan bir hedefi ve
amac vardr. Fakat bu arada ac bir olgu olarak kalr ve mahluk olmann kanlmaz bir
parasdr. Durum bu ekliyle ele alndnda hilkat Dn balangcdr. Dn
tamamlanmas ise mahluklar ayrlklarn varlk yasalar tarafndan izilen snrlarn tesine
tamaya altklarnda vuk bulur. Biyolojik dzeyde ise D evrimsel tarih seyri
srasnda ok sk olarak tamamlanm gibi grnecektir. nsan dnda her tr,
uzmanlama vastasyla ivedi, ksa vadeli baary seti. Fakat uzmanlama her zaman
kmaz sokaklara gtrr. Bir organizma ancak tehlikeli biimde genellemi kalarak belli
trden bir evrede belli tr bir hayata tam anlamyla uyum gsteren bir bedene ve
igdlere sahip olmamann tazminat olan rasyonel bir zekaya doru ilerleyebilir.
Rasyonel zek bir taraftan esiz dnyev baarlar mmkn klarken dier taraftan da
maneviyata doru daha ileri bir hamleyi ve birlik bilgisiyle ilh Kaynaa dn salar.
nsan tr biyolojik dzeyde D tamamlamaktan kand iin, insan tekleri imdi
ya kendini unutma ve ilh Kaynakla bir olma ya da mstakil benliin daha aa
katlardaki hayvanlarn ulaabilecei sahann tamamen dnda olacak ekilde ve derecede
pekitirilmesini tercih etme gcne sahiptir. yilik melekeleri sonsuzdur, zira eer
isterlerse ilerinde ilh Gereklie yer aabilirler. Ktlk melekeleri ise gerekte snrsz
olmamakla beraber (zira ktlk her zaman mutlak anlamda kendini yokeder ve bu
nedenle de geicidir) grlmedik derecede muazzamdr. Cehennem Tanrdan mutlak
ayrlktr, eytan da bu ayrl iradedir. nsanlar akll ve hr olduklarndan eytan
zelliklere sahip olabilirler. Bu hibir hayvann taklit edemeyecei ustalkl bir itir, zira
hibir hayvan eytan olabilecek kadar zeki, maksatl, gl iradeli veya (ktle)
muktedir deildir. (Bu arada kaydetmemiz gereken bir nokta da kiinin byk apta
eytan olabilmesi iin Miltonun blisi gibi Tanr (ve insan) sevgisi ve irfan dnda btn
ahlak erdemleri yksek dzeyde gstermelidir.)
nsann mstakilliinin pekitirilmesini herhangi bir hayvandan daha iddetli bir ekilde
arzu etme yetenei sadece ahlak ktlkle ve bunun u veya bu ekilde ktln
kurbanlar ve failleri zerinde yol at aclarla deil, ayn zamanda bedenin insana zg
belli rahatszlklara dmesiyle sonulanr. Hayvanlar sadece reme gdsnn nfus
younluunu ar derecede arttrmak iin gerekli artlarn grlmedik derecede elverili
olmasyla birlikte bulunduu zaman salgn hastalk oranlar hlini ald bulac
hastalklardan ve asalaklarla sarlma sonucu ortaya kan hastalklardan zarar grrler.
(Bu sonuncular birok canl trnn beraberce yaad ve birbirinin zararna hayatta
kaldklar zaman kanlmaz olarak ortaya kan zel bir ac rneidir.) Uygar insan kendini
bu hastalklara kar korumada olduka baarl olmutur, fakat onlarn yerine hayvanlar
arasnda hemen hi bilinmeyen korkun bir bozucu hastalklar dizisini davet etmitir. Bu
yozlatrc hastalklarn ou uygar insanlarn varlklarnn herhangi bir dzeyinde Taoyla
veya Eyann ilh Doasyla ahenk iinde yaamamas nedeniyle ortaya kar. Benliklerini
oburluk yoluyla pekitirmeyi severler, bu nedenle de ok fazla ve gayri meru eyler
yerler; kendilerini parayla ilgili kronik bir kayg ve heyecan zlemi duyduklarndan kronik
bir ar uyarlmaya maruz brakrlar; alma saatlerinde tamamen mekaniklemi seri
retim mamullerine ynelik olarak sun biimde uyandrlan talebi karlamak iin
yaplmas gereken ilerin yol at kronik sknt ve dkrklndan ac ekerler. Psiko
fiziksel organizmann bu yanl kullanmlarnn sonular arasnda kalp, bbrekler,
pankreas, barsaklar ve atardamarlar gibi belli organlarda bozucu deiiklikler vardr. Bir
btn olarak organizmadan bir tr bamszlk ilan eklinde kendi ksm benliklerini
vurgulayan bozucu organlar kendilerinin ve fizyolojik evrelerinin ac ekmesine neden
olurlar. nsanolu da tamamyla ayn ekilde kendi ksm benliini ve komularndan,
Tabiattan ve Tanrdan bamszln ileri srerek kendi, ailesi, arkadalar ve genel
olarak toplum iin felaketvar sonulara yol aar. Yanl bir felsefeyle yaayan dzeni
bozulmu bir toplum, meslek bir grup veya aile yelerini bireysel benliklerini ve
bamszlklarn ilan etmeleri iin etkiler. Bu aynen yanl yaayan ve yanl dnen
bireyin kendi organlarna, ilevsel bir fazlalk veya eksiklik vastasyla btn organizmann
zararna kendi ksm benliklerini ilan iin etkide bulunmasna benzer.
Acnn etkileri, acnn ekilmesi ve acya tepkide bulunma ekillerine gre ahlaken ve
manen kt, ntr veya iyi olabilir. Baka bir deyile, acy ekende bamszln
pekitirmeye ynelik bilinli veya bilinsiz bir zlem uyandrabilir; zlemi ac ekmeden
nceki hlinde brakabilir; son olarak da, onu hafifletebilir ve bylece kendini brakmaya
ve Tanr sevgisi ve bilgisine doru ilerleme arac olabilir. Bu seenekten hangisinin
gerekletirilecei son tahlilde acy ekenin seimine baldr. Bu insan alt dzeyde bile
geerlidir. Daha gelimi hayvanlar Eyann ilh Doasnn kendileri iin takdir ettii bir
tr huzurlu kabulle kendilerini acya, hastala ve lme teslim eder grnrler. Fakat
baka durumlarda bu buyruklara kar mthi bir korku ve mcadele, lgn bir direni
szkonusudur. Cisim hlindeki hayvan benlik ac karsnda en azndan belli bir dereceye
kadar kendini brakma veya kendini kabul ettirmeyi tercih asndan zgr grnmektedir.
Cisim hlindeki insan benlikler iinse bu seim zgrl phesizdir. Ac esnasnda
kendini brakma manev dzeyde Tanr sevgisi ve bilgisine ulama biiminde, zihinsel ve
fizyolojik dzeylerde de korkunun, kaygnn ve hatta acnn azalmas biimindeki
inayetin grlmesini mmkn klar.
Ac sevgisini kavradmz zaman hislerin duyarln kaybederiz ve bu bahede l gibi
yaarz.
Sienal Azize Catherine
Ak iin yanp tutuan ac ekmez, zira btn aclar unutulur.
Eckhart
Bu dnyada raf yoktur, sadece cennet ve cehennem vardr; zira straplara sabrla
katlanan cennete, bunu yapmayan ise cehenneme sahiptir.
Aziz Philip Neri
Birok ac ahlak ktln dorudan sonulardr ve acsnn nedenleri yokedilmedii
srece bunlarn ac eken zerinde hibir iyi tesiri olamaz.
Her gnah zel bir manev/ruh ac dourur. Bu trden bir ac cehennem azabna benzer,
zira ac ektike daha kt olursunuz. Bu gnahkarlarn bana gelir; gnahlar vastasyla
ac ektike daha kt olurlar; aclarndan kurtulmak iin de devaml ekilde daha ok
gnah iine derler.
Mesih nanls
Bakasnn yerine ac ekme fikri kabaca adl ve ticar bir dille formle edilmektedir. A
kanunlarn belli bir ceza koyduu bir su ilemitir, B ise gnll olarak bu cezay eker;
adaletin ve kanun koyucunun onuru tatmin edilir; sonuta A serbeste gidebilir. Baka bir
deyile bu bor ve bor deme meselesidir. Ann Cye demedii belli bir miktar borcu
vardr; B parayla kagelir ve Cnin ipotekli malnn haczedilmesini nler. nsann ac
ekmesine ve ilh Kaynakla olan ilikilerine uygulandnda bu grlerin ne aydnlatc
ne de irat edici olduu grlr. Kefaretle ilgili ortodoks doktrin, Tanrya lml bir
hkmdara bile yakmayan sfatlar atfetmektedir, ayrca evren modeli de felsef
dnle aklletirilmi manev bir nfuzun rn deil, bir hukukunun kurgusunun
yansmasdr. Bakasnn yerine ac ekme ve bununla yakndan ilikili olan meziyetin
nakledilebilirlii dncesi, formulasyonlarndaki acnacak kabalklarna ramen tecrb
olaylara dayanr. Benliini unutmu ve Tanryla dolmu kii inayetin kendini kendi
bamszln ve benliini pekitirme zlemiyle ilh Kaynaa kar duyarsz hle getiren
talihsiz varla ulaabilecei bir geit olarak davranabilir. Azizlerin hi te zorlayc
olmadklar hlde hemcinsleri zerinde yetke sahibi olabilmesinin sebebi budur. htiyac
olanlara meziyet naklederler; fakat benlikiliin kurbanlarn deitiren ve onlar kurtulu
yoluna sokan azizlere zg bir borunun temizlenmekle suyu tama yeteneine ulamas
gibi kendini ezel Gereklie ulamaya yetenekli klmaktan ibaret meziyet deil tad
ilh grev, aracs olduu ezel Gerekliktir. Ayn ekilde bakas iin ekilen acda
kurtarc olan azizler tarafndan ekilen gerek straplar deildir, zira Tanrnn gnaha
kzd ve fkesinin de ancak bir miktar ac ekilmesiyle yattrabileceine inanmak ilh
Doaya kar saygszlkta bulunmaktr. Hayr, kurtarc olan hemcinslerine yardm
amacyla ac ekmeye hazr, benliini unutmu ve Tanryla dolmu kiilerce benliklerine
hapsolmu kiilere dnyev dzenin tesinden getirilen hediyedir. Bodhisattvann ahdi
aydnlanmann muaccel meyvelerinden feragat ve kendi abalar ve benliini unutmas
vastasyla kanal olduu ilh inayetlerle uur sahibi btn varlklar niha ve mutlak
kurtulua ulancaya kadar yeniden douu ve bunun kanlmaz tamamlayclarn, ac ve
lm tekrar tekrar kabul etme vaadidir.
Kuzey ve dou arasnda donuk karanlk renkte bir madde yn grdm ve bana bunun
iinde olabilecekleri ve yaayabilecekleri kadar sefalet iindeki insanolu olduu; benim
de onlarla birlikte olduum ve dolaysyla kendimi ayr veya mstakil bir varlk
saymamam gerektii bildirildi.
John Woolman
Doru ve masum olanlar niin haketmedikleri acy eksinler? nsan teklerini Humeun
olaylar ve eyay alglad gibi ayr ve bamsz gren herhangi biri iin bu sorunun
cevab yoktur. Fakat insan tekleri gerekte ayr ve bamsz deillerdir, byle olduklarn
dnmemizin tek nedeni yanl yorumlanm kendi bencilliimizdir. Holandmz eyleri
yapmak, iyi vakit geirmek ve sorumluluktan kamak isteriz. Sonuta dilin
yetersizlikleriyle yanl ynlendirilmeyi ve nesnelerin, kiilerin ve olaylarn birbirinden,
sayesinde kendileri hakknda dndmz szckler kadar ayr ve bamsz olduuna
inanmay uygun buluruz. Hakikat ise tabi ki hepimizin Tanryla, Tabiatla ve
hemcinslerimizle organik olarak ilikili bulunduumuzdur. Eer her insan ilah, tabi ve
sosyal evresiyle devaml ve bilinli bir iliki ierisindeyse sadece Hilkatin kanlmaz
kld kadar bir ac sz konusu olacaktr. Fakat gerekte ou insan Tanryla, Tabiatla ve
en azndan hemcinslerinin bazlaryla yanl bir iliki ierisindedir. Bu ilikilerin sonular
toplumsal dzeyde savalar, devrimler, smr ve kargaa; tabi dzlemde, yerine
konulmas imknsz kaynaklarn israf ve tketilmesi; biyolojik dzeyde canll yokedici
hastalklar ve neslin bozulmas; ahlak dzeyde marurane bir kstahlk; manev/ruh
dzeyde ise ilh Gereklie kar krlk ve insann varlnn nedeni ve amac hakknda
mutlak bir bilgisizlik olarak grlmektedir. Bu gibi artlar altnda aynen masum
bbreklerin ve doru kalbin zevkine dkn daman ve tka basa dolu midenin
gnahlarndan zarar grmemesinin olaanst olaca gibi masum ve doru insanlarn
ac ekmemesi de olaanst birey olacaktr. Bu gnahlar bu organlara, ait olduklar
obur bireyin iradesi tarafndan dayatlmaktadr; aynen bunun gibi kendisi de dier
bireylerin, adalarnn ve seleflerinin yelerini acya maruz brakp onlar kendi
bilgisizlii ve ktlyle alayarak geni apl ve srekli bir kargaann tecessm
etmesini salad bir topluma aittir. Doru insan acdan ancak, onu kabul ederek onun
tesine gemekle kaabilir; bunu da ancak doruluktan benliini tamamen unutmaya ve
Tanr merkezcilie geerek, sadece bir Feris veya iyi bir vatanda olmay brakp
Gklerdeki Babanzn mkemmel olmas gibi mkemmel olarak gerekletirebilir. Byle
bir dnm yolundaki glkler hi phesiz ok muazzamdr. Fakat szleri gvenilir
olanlardan kim mutlak kurtulu yoluna giriin kolay veya giri kapsnn dar ve alak
olduunu sylemitir?
18
nan
NAN KELMESNN OK ETL ANLAMLARI VARDIR ve bunlar arasnda ayrm yapmak nemlidir.
Kimi zaman mesela Dr. Xin hastalklar tehis yeteneine veya avukat Ynin drstlne
inandmz sylediimizde olduu gibi gven anlamna gelir. Otoriteye olan inancmz
da belli kiilerin belli konular hakknda sylediklerinin o kiilerin zel nitelikleri
nedeniyle doru olduuna inanmak buna benzer. Kimi zaman inan kendimiz iin
dorulayamadmz fakat gerekli istek, frsat ve yeteneklere sahip olduumuzda
gereklenebileceini bildiimiz nermelerde inan anlamnda kullanlr. Kelimenin bu
anlamyla Avustralyaya hi gitmemi olsak bile orada gagal memeligiller gibi yaratklarn
olduuna; dayandrld deneyleri hi yapmam olsak ve desteklendii matematii
anlayamasak bile atom teorisine inancmz vardr. Son olarak Atanasyos mezhebinin
tikadyla veya Hz. Meryemin gnahtan tamamen ri olarak domu bulunmas itikadyla
ilgili nermeler gibi istesek bile dorulayamayacamz bildiimiz nermelerde de
inan vardr.
Kelimenin ilk anlamyla inan sadece gnlk hayatn ak iinde deil nazar ve
uygulamal bilimlerde de nemli bir rol oynar. Credo ut intelligam ve ayrca, ut agam ve
ut vivam. nan btn sistematik bilginin amal eylemin, nezih yaantnn n kouludur.
Toplumlar ounluun aznln zorlayc otoritesinden korkuyla deil dier vatandalarn
ahlaklna olan yaygn inanla bir arada tutulur. Mesela sava veya i kargaa nedeniyle
ortaya kan karlkl genel gvensizlik gvensizliin objesini olutururken inan da kendi
objesini oluturur. Ahlak alandan fikr plana geecek olursak inancn btn rgtl
dncenin temelinde yattn grrz. Evrenin gvenilirliine Clerk Maxwellin
deyiiyle Tabiat kitabnn bir dergi deil gerekten bir kitap, karmakark ve tutarsz
havadisler deil badak bir sanat eseri olduuna inanmasaydk bilim ve teknoloji
varolamazd. Hakikat araycs lemin bu mantkliine ve gvenilirliine inanca iki zel
inan szlerini kiisel olarak dorulayamad ifadelerin yerine koyabilmesine imkn
tanyacak derecede nitelikli uzmanlarn otoritesine ve uygun eylem vastasyla geici
inanlarn test etmesini salayacak derecede kendi temel varsaymlarna inan
eklemelidir. Bu eylem onu esinleyen inanc pekitirebilir. Dier yandan temel varsaymn
aslsz olduunu ve gereklere uyana ve bylece inan alanndan bilgi sahasna geene
kadar dzeltilmesi gerektiini ortaya koyabilir.
nancn drdnc tr genel olarak din inan olarak adlandrlan eydir. Bu kullanm
dier inan trlerinin dinle alakal olmayan meselelerde olduu gibi din alannda nemli
olmamasndan deil, dorulanamayaca bilinen nermelere bu irad rzann gven
sfatyla inanca, otoriteye inanca ve dorulanmam fakat dorulanabilir nermelere
inanca karakteristik bir ilave olarak sadece dinde vuku bulmas nedeniyle hakl
gsterilebilir. Hristiyan ilahiyatlara gre meru ve kurtarc olan bu tr inantr. Ar ve
uzlamaz biimiyle byle bir doktrin ok tehlikeli olabilir. Konuyla ilgili olarak burada
Lutherin mektuplarndan birinden bir alnt yapalm. Esto peccator, et pecca fortiter; sed
fortius crede et goude in Christo, qui victor est peccati mortis et mundi. Peccandum est
quam diu sic sumus; vita haec non est habitatio justitiae (Bir gnahkr ol ve iddetle
gnah ile; ancak gnahn, lmn ve dnyann fatihi olan Mesihe daha gl bir inan
sahibi ol ve ondan raz ol. Olduumuz gibi olduumuz srece gnah ileme de olmaldr;
bu hayat doruluun iskan yeri deildir) nanla arnma doktrinine inanmann gnah iin
bir mazeret olabilmesi ve hatta ona davet karmas tehlikesine bir baka tehlike, yani
kurtarc saylan inancn sadece dorulanamaz olan deil ayn zamanda akla ve ahlak
hissine de aykr ve Eyann Tabiatna manev nfuzun artlarn yerine getirmi olanlarn
bulgularyla da tamamen uyumaz olan nermelere inan olabilecei tehlikesini
eklemeliyiz. Luther De Servo Arbitriosunda
ok az kiiyi kurtaran, ounluu ise mahkum eden Tanrnn merhametli olduuna; zevk
iin bizi cehenneme mahkum eden, biarelerin azap ekmesinden zevk alr grnen ve
sevgiden ok nefreti hakeden bir Tanrnn adil olduuna inanmak inancn zirvesidir
der.
Eer mantm zorlayarak bu kadar ok fke ve gazap gsteren Tanrnn nasl
merhametli ve adil olabileceini anlayabilseydim o zaman inanca gerek olmazd.
(Gerek olduu zaman sadece kalben Tanry grebilecek kadar saf ve ruhen fakir
olanlarn dolaysz tecrbesinin kayd olan) ilham, iradenin olduka tabi ve hakl biimde
mtereddit olan idraki tasvibe zorlad bu korkun doktrinler hakknda hibirey
sylemez. Bu gibi kavramlar azizlerin nfuzunun deil, benliini ve eitimin nyarglarn
amaktan evreni aina olageldikleri Yahudi ve Roma kanunuyla yorumlama lgnlna ve
cretine sahip olacak kadar uzak olan hukukularn youn fantezisinin eseridir. Yazk size
ey avukatlar demiti Mesih. Bu ihtar peygamber ve sonsuz bir nitelik tamaktadr.
Btn gelimi dinlerin z ve manev merkezi Ezel Hikmettir; Ezel Hikmet ise
Lutherin yukardaki alntlarda hakknda yazm olduu inan trne bavurulmakszn
onaylanabilir ve kendine uygun olarak hareket edilebilir. Tabi ki gven sfatyla inan
olmaldr, zira kiinin hemcinslerine gvenmesi insanlara kar sevginin; evrenin sadece
madd deil ahlak ve manev/ruh gvenilirliine inanmak ise Tanr sevgisinin veya
bilgisinin balangcdr. Ayn zamanda benliklerini unutmu olmalar kendilerini nakille
olduu kadar dolaysz bilgi ile de varln ilh Kaynan bilme yetenei verenlerin
otoritesine de inan olmaldr. Son olarak, felsefecilerin gerek ilhamn nda Gereklik
hakknda ifade ettikleri inanlnn gerekli artlar yerine getirmeye hazrsa kendisi iin
gerekleyebileceini bildii nermelere inan olmaldr. Fakat, Ezel Hikmet temel yalnl
iinde kabul edildii srece peinen gereklenemez olarak bilinen nermeleri irad onaya
gerek yoktur. Burada bu gibi gereklenemez nermelerin, youn inancn ruhsal alt
tabakay etkiledii ve dolaysyla tretilmi nesnelliinin gereklenebilecei bir varlk
yaratacak derecede gereklenebilir hle gelebileceini eklemek gereklidir. Bununla
birlikte, nesnelliini kendine youn biimde inananlarn zihinsel eyleminden alan bir
varln dnyann ilh Kayna olamayacan ve din inan olan gnll ve fikr bir
eyleme youn biimde girimi bir zihnin de benlii unutma ve Kaynan birletirici
bilgisinin n koulu olan uyank pasiflik hlinde bulunamayacan hatrlamalyz.
Budistlerin sevgi dolu inancn cennete ilettii Dharmaya itaatn da Nirvanaya
ulatrdn ifade etmeleri bundandr. Mutlak ilh Gereklikten aa olan doa st bir
varln mevcudiyetine ve gcne ve benlii yoketmekten uzak herhangi bir ibadet ekline
inan hi phesiz ve tabi ki eer inancn konusu haddiztnda iyi ise karekterin
gelimesiyle ve muhtemelen cennet artlarnda gelimi kiiliin lm sonras bekasyla
sonulanacaktr. Fakat hl geici bir dzen ierisindeki bu kiisel bek Ruhla sonsuz
birlie zg sonsuz bir hayat deildir. Bu sonsuz hayat Uluhiyetten daha aa bireye
inanta deil, Uluhiyetin bilgisinde bulunmaktadr.
Herhangi bir nesnel durum yani yce Uluhiyetten daha aa bireye sevgi ve inancn
ilham ettii iyi iler vastasyla eriilen tapnlanla fiilen birleme hliyle ulalan
lmszlk sona ermeye mahkumdur; zira Kutsal Metinlerde karmann asl kurtuluun
sebebi olmad aka ifade edilmektedir.
Shankara
Karma zaman ierisindeki nedensel silsiledir; bizler geici benliimizi yokedip zamann ve
nedenin tesinde olan ezel Kaynakla birlemekle ondan kurtuluruz. (Sekin bir ilahiyat
olan Dr. F.R. Tennantn szlerini iktibas edecek olursak ilk Sebep veya bir Causa Suiyle
ilgili olarak aklmzda tutmamz gereken ey nedensel kategorinin uygulama alann
geniletmekle kendimizi onu tahakkuk ettirmeye almakta cerhederiz, zira nedensellik
kllletirildiinde eliki ierir; dier taraftan mutlak Kaynan basit biimde var
olduunu hatrlamalyz. Birey ancak Kaynakla sevgibilgi vastasyla birlik hlinde
bulunmas nedeniyle basit biimde varolduu zaman mutlak ve sonsuz kurtulu
szkonusu olabilir.)
19
Tanryla Alay Edilmez
Niin dedin ok gnah iledim
Ve Tanr merhametinden gnahlarm cezalandrmad?
Seni ka kere belaya atarm da bilmezsin!
Batan ayaa zincirlerimle balsn.
Kalbinde pas zerine pas toplanm
yleki ilh srlara kar kr olmusun.
nsan dikbal olup kt iler yaptnda
drakinin gzlerine toz serper
Yal kimse gnahlarndan utanr ve kendini yoketmesi iin Tanrya yakarr.
Be kat derin toprak aynasna yerleir,
Pas lekeleri demirini andrr durur,
Ve mcevherinin rengi gittike kaybolur.
Celaleddin Rm
EER ZGRLK VARSA ki Deterministler bile bundan eminmi gibi tutarl hareket ederler
ve konudan szetme niteliine ulam herkesin emin olduu gibi bilincin niha hedefi
ve amac olan ilh bir Gereklik varsa o zaman hayatn btn bir zeka testi
mahiyetindedir ve uyanklk derecesi ne kadar yksek, mahlukatn mmkn olan hlleri ne
kadar oksa sorular da o kadar zor olarak sorulacaktr. Zira, Bagehotun deyiiyle,
umduumuz gibi bir evrende yaasaydk olmamz gerektii gibi olamazdk... Gizli olarak
mevcut ilh Takdir, karmak bir hayat, garip bir cisman dnya, orada ve aniden kesilmi
bir varlk gerek zorluklar deil gerek yardmlardr; zira bunlar veya benzerleri aa
derecedeki bir varlktaki ahlak hayatn temel koullardr. Hr olduumuz iin hayatn
sorularna ya iyi ya da kt cevaplar vermemiz mmkndr. Eer kt cevap verirsek
kendimizi gln duruma drrz. Bu gln duruma dme iyi cevap veremeyiimizin
varlmzn daha gelimi mmkn hllerini kavramamz imknszlatrd zaman olduu
gibi kolay farkedilmez ve hemen kefedilmez biimler alr. Kimi zaman ise fizik dzeyde
grlr ve bu sadece bireyleri deil felakete srklenen veya daha yava biimde ryen
btn toplumlar ierebilir. Doru cevaplar verme temelde manev gelime ve gizli olarak
mevcut mmkn hllerin tedric olarak gereklenmesi ve ikinci olarak da (eer artlar
mmkn klarsa) geri kalan hereyi Tanrnn Krallna katmakla dllendirilir. Karma
vardr; ama onun fiil ve hkmnn karl her zaman erken zamanl Budist ve bran
yazarlarn olmas gerektiini tasavvur ettikleri gibi ak ve madd deildir. Refah
ierisindeki kt insan kendince bilinmez bir hlde bir i pasla kararm ve yenmi olabilir;
te yandan bela ve musibetler iindeki iyi insan manev gelime eklindeki dllendirici
sre iinde olabilir. Hayr Tanryla alay edilmez; fakat ayn zamanda, hatrlayalm,
anlalmaz da.
Per nella guistizia sempiterna
la vista che riceve vostro mondo,
comocchio per lo mar, dentro sinterna,
ch, bench dalla proda veggia il fondo,
in pelago nol vede, e non di meno li,
ma cela lui lesser profondo
(Bu nedenle, dnyanzn ald grn denizin iindeki gz gibi ezel adalette yutulur;
zira kyda dibi grebilse de okyanusta onu gremez; ancak denizin dibi yerindedir, fakat
derinlik onu saklar)
Sevgi Tanrnn srlarnn usturlab olduu kadar iskandil kurunudur da; kalben saf olanlar
ilh adaletin derinliklerine nfuz edebilir ve kozmik srecin ayrntlarn olmasa bile
ilkesini ve mahiyetini bir an iin grr. Bu kavraylar onlarn Norwichli Juliana gibi
hereyin iyi olacan, zamana karn hereyin iyi olduunu ve ktlk sorununun
zmnn insanlarn isterlerse tecrbe edebilecei fakat asla tanmlayamayaca
sonsuzlukta yattn sylemesine imkn tanr.
Fakat siz, insann, eer ftrat gerei gnah iliyorsa, mazur grlebileceini ileri
sryorsunuz; ancak bu olgudan ne kardnz aklamyorsunuz. Bu yoksa Tanrnn
onlara kzmasnn engellenecei mi? Yoksa onlarn Tanrnn bilgisi ve sevgisinden ibaret
kutsall hakettikleri mi? Eer ilkini kastediyorsanz Tanrnn fkelenmedii ve hereyin
onun iradesiyle olduunda tamamyla hemfikirim. Fakat insanlarn hepsinin bu nedenle
mutlu olmas gerektii fikrine karym. Hi phesiz insanlarn hatalar mazur grlebilir,
ancak buna ramen mutluluu karabilir ve eitli ekillerde eziyet ekebilirler. Bir at
insan deil de at olduu iin mazur grlebilir; ancak onun insan deil at olmas
gereklidir. Bir kpein srmasyla kuduran bir insan mazur grlebilir; ancak boulmaktan
lmesi gerektii de dorudur. Ayn ekilde ihtiraslarna hakim olamayan, onlar kanunlara
riayet babnda kontrol altnda tutamayan kimse de zayfl nedeniyle mazur grlebilse
bile Tanrnn zne, bilgisine ve sevgisine uymann hazzn alamaz ve kanlmaz olarak
yokolur.
Spinoza
nsanlar birbirinden doutan gelen yetenekleri ve ftr iyilikleri asndan olduu gibi
yatay ve dikey olarak, fizik ve huy bakmndan da byk farkllklar gsterir. Niin? Hangi
amala ve hangi gemi nedenle? Rab, bu adamn kr domasnn suu kendinde mi
yoksa anne ve babasnda m? Hz. sa cevap verdi Ne onun ne de anne ve babasnn,
fakat Tanrnn fiillerinin onda grnmesi gereklidir. Buna karlk bilim adamlar
sorumluluu, ocuklarnn ya yanl genleri alarak veya korunabilir bir hastala tutularak
kr olmasna neden olan anne ve babaya yklerler. Karma yasalarna (bireylerin ve birey
gruplarnn kendi eylemleriyle kendilerine, birbirlerine ve ocuklarna dayattklar kader)
gre tenashe inanan Hindu ve Budistler baka bir cevap verecekler ve kr adamn nceki
olularnda yaptklar nedeniyle kendine kaltmla krlk alaca bir anne babay semeyi
takdir ettiini syleyeceklerdir.
Bu cevap karlkl olarak uyumaz deildir. Anne ve baba ocuu kaltm ve
yetitirmeyle o hle getirmekten sorumludur. ocua geen ruh veya karakter gemi
davranlar nedeniyle bu anne ve babay semeye zorlanacak mahiyettedir. Madd ve fiil
sebeplerle birliktelik de niha sebep, nden teleolojik bir ekitir. Bu eki sonsuz imdinin
snrl bir zihin tarafndan gelecek olarak grlmesi gereken ksm zerinde tesir eden,
eyann ilh Kayna tarafndan bir ekitir. nsanlar ve aileleri kusur ileyebilirler; fakat
Tanrnn fiilleri (ya bu olaanst ifa verme olaynda olduu gibi istisna yollarla, ya da
olaylarn normal seyrinde) her uur sahibi varlkta tekrar tekrar, sonsuzluun snrsz
sabryla, sonunda her varlk kendini birlik bilgisinin, bendeki ben deil Tanrdr hlinin
mkemmel ve tam tecellisine uygun hle getirinceye kadar gsterilmelidir.
Hindulara gre Karma kendisiyle ayn kategoride olan bilgisizlii gidermez. Karanl
sadece k giderdii gibi bilgisizlii de sadece bilgi giderir.
Baka bir deyile, nedensel sre zaman ierisinde vuku bulur ve zamanla kaytllktan
kurtulula sonulanmaz. Bu tr bir kurtulua ancak sonsuzluun geici alana
mdahalesiyle ulaabilir; ancak sonsuzluk, bireyin iradesi benlii hileme eklinde yaratc
bir eyleme giriip sonsuzluun akabilecei bir havuz oluturmadka mdahale edemez.
Zaman iindeki nedensel srecin kendiliinden zamanla kaytllktan kurtulula
sonulanacan varsaymak suyun, daha nce havann boaltlmad bir yere
ykseleceini varsaymak gibidir.
Dua ve amel arasndaki gerek iliki amelin en st derecede nemli olduu ve duann da
ona yardm edebilecei eklinde deil; duann temel olmas amelin de onu test etmesi
eklindedir.
Bapiskopos Temple
nsan hayatnn hedefi ve gayesi Tanryla birlik bilgisidir. Bu hedefe ulatran vastalar
arasnda iyi ameller vardr; kurtarc bilginin derecesi de elde edilen erdemin derecesi ve
tryle tayin edilir ve nitelii deerlendirilir. Tek kelimeyle, aa meyveleriyle bilinir;
Tanryla alay edilmez.
Din inan ve ibadetler belli bir toplumun davranlarn belirleyen yegne faktrler
deildir. Fakat hi phesiz belirleyici dier faktrler arasndadr. Bir ulusun ortak
davranlar en azndan bir dereceye kadar ilerinde hakim olan dinin bir testi, bu dinin
geerliini ve bireylere insan varlnn hedefine doru ilerlemelerine yardm etme
asndan yeterliini doru biimde yarglayabileceimiz bir lttr.
Gemite Hristiyan dnyasndaki uluslar dinleri adna zulmler ilemiler, din savalar
yapmlar ve dinsizlerle sapknlara kar hal seferleri dzenlemilerdi; bugn sadece
ismen Hristiyandrlar ve inandklar tek din milliyetilik, devletperestlik, patronperestlik
ve devrimcilik gibi bir tr mahall putperestliktir. Tarihsel Hristiyanln bu meyvelerinden
aacn mahiyetiyle ilgili olarak ne gibi karmlar yapabiliriz? Cevap Zaman ve Sonsuzluk
blmnde zaten verilmitir. Eer Hristiyanlar zalim idiyseler ve imdi artk Hristiyan
deillerse bunun sebebi dinlerindeki Ezel Hikmetin Tanryla hibir zaman alay edilmedii
iin kanlmaz olarak yanl eylemlere gtren yanl inanlarca rtlm olmasdr. Bu
yanl inanlarn ortak bir yn var: Zaman ierisindeki olaylara ar deer verme ve
sonsuzluun ezel ve ebed gereini nemsememek. Dolaysyla, kurtulu iin uzak
tarihsel olaylarn ar nemine inan ok yeterli olmayan ve ou zaman da ihtilafl
kaytlarn yorumu zerinde kanl uyumazlklarla sonuland. Roma imparatorluunun
knden sonra ortaya kan, dinsiyasmal rgtlerin kutsall, daha dorusu
ilahlii insanlarn bunlarn kontrol iin verdii mcadelelere sadece ac eklemekle
kalmam, Kilise ierisinde ve Kilise vastasyla makam, servet ve g kazanmaya
alanlarn en irkin arlklarn da akla uydurma ve mazur gsterme grevi de
grmtr. Ne var ki hikye bununla bitmiyor. Bir zamanlar Hristiyanlarn zulmler ve din
savalar yapmasna yol aan ayn tarihsel olaylarn ar bytlmesi sonunda hereye
ramen ksmen hl sonsuzlukla megul bir dine kar genel bir kaytszla neden oldu.
Fakat miza boluktan nefret eder, bu ucu buca olmayan kaytszlk boluuna siyas
putperestliin aknts dolar. Bu tr bir putperestliin fiil sonular, imdi de grdmz
gibi, dnya savalar, devrim ve istibdattr.
Bu arada, bilanonun alacak tarafnda unlar grrz: Teknik ve idari etkinlikte,
bilimsel bilgide muazzam bir art. Bunlarn her biri Batl adamn dikkatinin ilk olarak
Hristiyanlk evresinde ve sonra da kanlmaz olarak onun dnda sonsuz dzenden geici
olana genel bir geiin sonucudur.
20
Tantum Religio Potuit Suadere Malorum
Tanrsal hayatla ilgili bilgiye, irada ve bu hayata giri kaplarna sahip olduklarn,
zellikle de Tanrdan gelen olaanst arlarla mucize gsterdiklerini iddia ederek
sahte ate ve kla kendilerini ve bakalarn kandran bu kadar ok sahtekar kiinin
nereden ktn biliyor musun? Onlar kendilerini unutmadan Tanrya ynelmiler, kendi
benliklerini ldrmeden Tanrda hayat bulmaya almlardr. imdi benliin veya bozuk
tabiatn ellerindeki din kendine braklm ftrattakinden ok daha kt trden ktlkleri
bulmaktan baka ie yaramaz. Dindar insanlarn dnyev meselelerle ilgili ihtiraslarndan
daha kt bir alev iinde yanan uygunsuz tutkular da yle; din hamiyet kisvesi altndaki
kibir, kendini beenmilik, nefret ve zulm kendi kendine braklm ftratn kendine
yaktramayaca eylemleri kutsayacaktr.
William Law
Kendilerini unutmadan Tanrya ynelmek. Forml tuhaf biimde basittir; basit olduu
kadar da din adna ilenen budallklarn ve gnahlarn hepsini aklar. Benliklerini
unutmadan Tanrya ynelenler birok karakteristik ve kolaylkla tannabilir ekillerde
ktle kaplrlar. Hereyden nce Tanry isteklerini yerine getirmeye ve genel olarak
kiisel ve mterek hedeflerine ulamakta yardm etmeye zorlayacaklarn mit ettikleri
by trenleri dzenlerler. Kurban, by ve sann deyimiyle bo tekrarlar gibi btn
kirli iler. Tanry benlii tamamen ldrme yoluyla ulalacak bir hedef deil, kendini
snrsz yceltmenin bir arac olarak kullanma isteinin bir rndr. Nitekim fiillerinin ilh
meruiyeti olduuna inandklarndan gnl rahatlyla kendi hline braklm ftratn
kendine yaktramayaca ktlkleri ilemeyi srdrrler. Kaytl tarih boyunca kendi
demagojileri ve iktidar hrslaryla kendilerini vatandalarnn iyilii iin altklarna
inandran tutkulu idealistlerce inanlmaz oklukta ktlkler ilenmitir. Gemite byle bir
ktln mazereti Tanr veya Kilise yahut Gerek Dindi; bugn ise idealistler
Devrim Yeni Dzen, Halkn Dnyas veya sadece Gelecek adna ldrp ikence
ediyor ve smryorlar. Son olarak sahte dindarlarn din ve bysel icraatlarnn rn
olan gleri ele geirmeye baladnda ortaya kan gnaha davetler vardr. Zira, kurban,
by ve bo tekrarlar zellikle bedensel ilelerle bir arada icra edildiinde gerekten
netice verirler. benliklerini unutmadan Tanrya ynelenler elbette Ona ulaamazlar; fakat
kendilerini enerjik biimde sahte dinlerine adarlarsa netice alacaklardr.
Bu neticelerden bazs hi phesiz kendi kendine telkinin rndr. (Cou bo tekrar
yoluyla hastalarnn iyilemesini salamt.) Dierleri ise aka, zihinde zorunlu olarak
dorulua deil gce, iktidara doru ilerleyen kendimiz olmayan bireye baldr. Bu
eyin birey, adalar veya atalar tarafndan zihne yanstlan ikinci el bir nesnellik
paras; zihinsel dzeyde cisman lemin bilgisine karlk gelen birinci el nesnellik mi
yahut bu her iki eyin birleimi mi olduunu belirlemek imkanszdr. Bu noktada btn
sylenmesi gereken benliklerini unutmadan Tanrya ynelenlerin ou zaman isteklerini
cevaplandrma hnerini kazanm ve kimi zaman da gizil gle ifa verme ve duyum tesi
alg gibi olaanst gler gelitirmi gibi gzkmeleridir. Fakat u da sorulabilir: Kiinin
isteklerini olmasn istedii ekilde cevaplandrabilmesi iyi bir ey midir? Ayrca bu
mucizev glere sahip olmak manev adan ne kadar faydaldr? Bu sorular zerinde
Dua blmnde durulmutu; Keramet sahipleri ile ilgili blmde ayrca mtalaa
edilecektir.
Byk Augur ayin elbiseleri ierisinde mezbahaya yaklat ve domuzlara yle seslendi.
lme nasl kar karsnz? Sizi ay besleyip imanlatacam. Kendimi on gn
disipline alacak gn oru tutacam. Kurban tepsisine gzel otlar serpecek ve sizin
bedenlerinizi onun iine koyacam. Bundan memnun olmaz msnz?
Sonra, domuzlarn gr asndan konuarak, devam etti: Belki de kepekle beslenip
mezbahadan kamak hepsinden iyidir.
Fakat diye ekledi kendi gr asndan konuarak, kii hayattayken erefini korumak
iin sava zrhnn veya cellatn sepetinin iinde kolaylkla can verecektir
Sonra domuzlarn gr asn reddetti ve kendininkini benimsedi. O hlde,
domuzlardan hangi adan farklyd?
Chuang Tzu
ahsiyetinden ve kendi karlarndan bakasn feda eden kimse Chuang Tzunun
domuzlaryla tamamen ayn seviyededir. Domuzlar hayat ve kepei erefe ve mezbahaya
tercih ettikleri kadaryla kendi karlarn gzetirler; kurban ediciler de domuzlarn sihirli,
Tanry zorlayc lmn kendi tutkularnn ve ben merkezciliklerinin yokolmasna tercih
ettiklerinden kendi karlarn gzetiyorlar. Kurban iin geerli olan, (ou zaman gelimi
dinlerde dahi olduu gibi) bir tr zorlayc by olarak kullanldklarnda sihirler, ayinler ve
bo tekrarlar iin de geerlidir. Ayinler ve bo tekrarlarn kiinin kendine gelmesine
yardmc olmak ve dnyev megalelerin kargaasnda zaman zaman unutulan hakikat
hatrlatmak asndan dinde birer yeri vardr. Bir tr by olarak sylendiinde veya icra
edildiinde kullanmlar ya tamamen bounadr; ya da (ve daha da kts) herhangi bir
ekilde de olsa insanolunun niha hedefine ulamas iin hibir katkda bulunmayan
benlii yceltici sonular dourabilir.
sisin elbiseleri kozmosu temsilen rengarenktir, Osirisinkiler ise kozmosun tesindeki
Alglanabilir In sembol olarak beyazdr.
Plutarch
Sembol, tapcnn zihninde sembolize edilene sk skya bal ve ona yardmc olduu
srece beyaz ve rengrenk elbiseler gibi eylerin kullanm pek zararl deildir. Fakat
sembol, deyim yerindeyse, babo kalr ve balbana bir hedef hline gelirse o zaman
en hafif deyimiyle bo bir estetikilik ve ililik, en kt deyimiyle ise psikolojik adan
etkili bir by trne sahip oluruz.
Btn d grnler sevgiyi mahsul vermelidir; zira onlar sevgi iindir, sevgi onlar iin
deil.
Hans Denk
Ayinler haddizatnda gnah deildir; fakat her kim kendisinin vaftizle veya Aai Rabban
ayiniyle hayata kavuacan varsayarsa o hla salt batl inanla doludur.
Hans Denk
Eer her zaman Kitab Mukaddesin sadece dar anlamn eline alyor, onu yalyor ve
iniyorsan alktan bir deri bir kemik kalmana samamalsn!
John Everard
Doru Yasa hl yrrlkteyken Budann retisinden sadece yarm kta ve hatta tek bir
tabir iiterek Dharmann derinliklerine nfuz eden saysz mhted vard. Fakat tebih
ana ve Budizmin u son gnlerine ulatka Bilgeden ok daha fazla uzaklayoruz.
nsanlar kendilerini harfler denizinde boulmakta buluyorlar; tek bana hakikat olan bir
ze nasl varacaklarn bilmiyorlar. Bu dorudan insan zihnine iaret ederek bize hereyin
mutlak kaynan orada grmemizi ve bylece Budala ulamamz syleyen Zen
Budizminin Babalarnn grnne sebep olan eydi. Bu manev retinin dnda zel
bir intikal olarak bilinir. Eer kiiye stn yetenekler veya zel bir keskin zeka verilmise
hakikatle ilgili dolaysz bir bilgiye ulamas iin bir tek hareket veya sz yeterli olacaktr.
zel intikal in savunucular olduklarndan Ummon (tarihsel) Budaya kar saygsz bir
tavr taknm, Yakusan ise takipilerine sutralar okumay bile yasak etmiti.
Zen, Budizmin kendisini Budadan uzak tutan bu koluna verilen isimdir. Ayn zamanda
mistik kol olarak ta adlandrlr, zira sutralarn lafz anlamna itibar etmez. Budann
admlarn kr krne takip edenlerin Zenle alay etmekten emin olmalar, lafz anlama
itibar etmeyenlerin de doal olarak mistik yaklama eilim gstermesinin nedeni budur.
Her iki okulun takipileri birbirlerine nasl ba sallanacan bilirler ama hereyden te
birbirlerinin tamamlaycs olduklarnn farkna varmazlar. Zen mkemmeliin alt
erdeminden biri deil midir? Eer yleyse, Budann retisiyle nasl atabilir? Bana gre
Zen Budann retisinin bir sonucudur, mistik olan da harflerden, lafzdan kar. Kimsenin
Budann retisi nedeniyle Zenden kanmas, Zenin mistik retileri nedeniyle de
lafzlar nemsememesi iin hibir sebep yoktur.....Kitab Budizmin rencileri gerek
anlamn kavrayamadklar kutsal metinler hakknda ar titiz olma riski tarlar. Mutlak
ve niha gereklik bu gibi insanlarca elde edilemez; ayrca onlar iin Zen kurtulu
anlamna gelir. te yandan Zeni etd edenlerin bo konumalar ve demagoji yapma
alkanlna kaplmalar ok muhtemeldir. Lafzn nemini kavrayamazlar. Onlar
kurtarmak iin Budist metinlerinin etd tavsiye edilir. Ancak bu tek tarafl grler
karlkl olarak dzeltiinde Budann retisi tam olarak takdir edilecektir.
Chiang Chihchi
Manev ve ruh adan gereki bir zihnin er ya da ge ulaaca sonularla ilgili olarak,
onbirinci yzylda Zen Budizmin stadlarndan birince yazlan yukardaki paragraflardan
baka bir yerde daha iyi bir zet bulmak olduka zordur.
Aadaki alnt ise benliklerini unutmadan Tanrya ynelen ve dolaysyla ruhen
tapnlmas gereken Ruhtan, benlii unutma hlindeki bilgisinde insann sonsuz hayat
bulunan ezel Gereklikten ok daha fazla olarak tarihsel Hristiyanln kilise tekilat,
mantkdorama, Kutsal kitabn lafz gibi dnyev ynleriyle ilgilenen onaltnc yzyl
Reformcularnca din adna srdrlen cinayetlere ve budalalklara kar etkili bir
protestodur. Yazar bir zamanlar Calvinin en gzde talebelerinden biri olan, fakat
sonralar stadnn kendi sapknlna kar sapknlk gsterdii iin Servetusu yakmas
zerine onunla beraberlii kesen Sebastian Castelloydu. Bereket versin ki Castello Tanr
(ve insan) sevgisi ve muaeret adabna riayet istediinde Baselde yayordu; eer bu
Cenovada kaleme alnsayd ona ikence ve lm oklar isabet edecekti.
Eer siz, nl Prens (bu szler Wrtemberg Dkne yneltilmiti), tebaanza onlar
belirsiz bir zamanda ziyarete geleceinizi sylemi ve sizi beyaz elbiseler iinde
karlamaya gelmelerini istemi olsaydnz ve geliinizde onlar beyaz elbiseler iinde sizi
bekliyor olmak yerine kiminin Fransada kiminin ise spanyada olduunuzu; kiminin atla
kiminin ise arabayla, kiminin byk bir trenle kiminin ise sade bir ekilde geleceinizi
ne srdkleri ateli bir tartma hlinde bulsanz ne yapardnz? zellikle de sadece
szlerle tartmakla kalmayp, birbirine yumruk ve kl salladklarn, bazlarnn da
kendilerinden farkl dnenleri ldrmeyi baardklarn grseniz ne sylerdiniz? At
stnde gelecek. Hayr, arabayla. Yalan sylyorsun. Sylemiyorum, yalanc sensin
Al bakalm bir yumruk. Sen de unu al vcudu delip geen bir kl hamlesi. Prens, bu
vatandalar hakknda ne dnrdnz? Mesih bizden saf ve kutsal bir hayatn beyaz
elbiselerini giymemizi istedi; fakat zihnimizi hangi dnceler igal ediyor? Bizler sadece
Mesihin yolu hakknda deil; Baba Tanryla olan ilikisi, Teslis, kader, hr irade, Tanrnn
mahiyeti, melekler, ruhun lmden sonraki durumu ksaca kurtulu iin gerekli olmayan
ve dahas ruhen kavranmas gereken eyler olduu iin kalplerimiz saflaana kadar
bilinemeyen meseleler hakknda tartyoruz.
Sebastian Castellio
nsanlar her zaman istediklerini elde ederler; tek sorun elde edene kadar gerekten ne
istediklerini hibir zaman bilmemeleridir. Bu nedenle Protestanlar istemi olsalard
Castellio ve Denkin izini takip edebilirlerdi; ama onlar inanla arnma ve kader
doktrinleri Ezel Hikmetinkilerden daha heyecan verici olduundan Calvin ve Lutheri
tercih ettiler. Sadece daha heyecan verici deil ayrca daha az zahmetliydi; zira eer hakl
olsalard kii ezel Gerekliin bilgisine geiin n koulu olan benlii yoketme tatsz
srecinden gemeden kurtulua eriebilirdi. Daha az zahmetli olmakla kalmayp, aydnn
kesin formllere ve soyut hakikatlarn mantk kyasla ispatna olan isteini daha tatmin
edicidir. Tanrya hizmet etmek can skc bireydir; oysa tartmak, kartlar susturmak,
kiinin kendini kaybetmesi ve onu yerinde hiddet olarak adlandrmas ve sonunda
tartmadan kavgaya, szlerden aziz Augustinein ho bir biimde eziyet ve cezann mfik
sertlii eklinde tanmlad eye gemek ne elencelidir.
Protestan Avrupa adalar olan ruhan reformcular yerine Luther ve Calvini seerek
istedii trden bir dinbilime sahip oldu. Fakat ayn zamanda dier beklenmedik yan
rnleriyle birlikte Otuz Yl Savalarn, kapitalizmi ve modern Almanyann ilk esaslarn
kazand. Dean Inge yaknlarda yle yazmtr: Almanyann dnyay iine att
sefaletleri srtna ykleyebileceimiz bir gnah keisi bulmak istersek.... una kesinlikle
inanyorum ki bu lkenin en eytani dehas Hitler veya Bismarck yahut Byk Frederick
deil Martin Lutherdir. Luthercilik ne adil ne de merhametli olmayan bir Tanrya tapnr.
Adil olmayan otoriteye kar istinaf mahkemesi olmas gereken Tabiat Kanunu (Luther
tarafndan) mutlak itaata layk olan toplumun mevcut dzeniyle zdeletirilir. Vesaire.
Doru nan kurtulua ulatran Sekiz katl Yolun ilk koludur; esaretin kk ve temel
sebebi yanl inan veya tamamen kar konulmaz deil, son tahlilde bir irade meselesi
olan bilgisizliktir. Eer bilmiyorsak bilmemeyi daha uygun bulduumuzdandr. Asl
bilgisizlik asl gnahla ayn eydir.
21
Putperestlik
OKUMU NSANLAR N putperestliin daha ilkel biimleri cazibesini yitirmitir. Onlar artk
zgl doal nesnelerin tanr, belli sembol ve imgelerin ilh varlklarn gerek biimleri
olduu ve onlara bu ekilde tapnlmas ve fkelerinin yattrlmas gerektii inancna
kolaylkla kar kabilmektedirler. Doru, bugn de ou fetiist batl inanlar
srmektedir. Fakat buna ramen artk pek saygn grlmemektedirler. ki kullanm ve
fahielik gibi ilkel putperestlik biimlerine gz yumulmakta, fakat asla tasvip
edilmemektedir. Bunlarn herkese kabul edilmi deerler merdivenindeki yeri en alt
basamaktr.
Oysa gelimi ve daha modern putperestlik biimleri iin durum ne kadar da farkldr!
Bunlar sadece hayatiyetlerini srdrmekle kalmamlar ayn zamanda en yksek saygnlk
derecesine de ulamlardr. Bilim adamlar tarafndan gerek dinin yerine geecek
modern bir ey olarak tavsiye edilmekte ve ou profesyonel mritler tarafndan Tanrya
tapnmayla eit grlmektedir.
Btn bunlar ok kt olabilir, ancak hi de artc deildir. Eitim sistemimiz
putperestliin daha ilkel biimlerini ktlemektedir; fakat ayn zamanda Ezel Hikmeti ve
maneviyatn icrasn da ktlemekte veya en hafif deyimiyle nemsememektedir. lkel
olarak tapnlan mabutlarn ve zirvedeki ikin ve akn Uluhiyetin yerine takdir edilecek,
inanlacak ve tapnlacak ey olarak kat bir ekilde insan fikir ve idealler panteonunu
kurmutur. Akademik evrelerde ve yksek renim grm kimseler arasnda ok az
fetiist ve derin dnceli ok az kimse vardr. Fakat bir tr siyasal ve sosyal
putperestliin cokulu ballar brtlenler kadar yaygndr. niversite ktphanelerini
kullanrken ruhan dinle ilgili kitaplarn halk ktphanelerinde olduundan daha az alnp
okunduunu, uzun sren akademik eitimin avantajlarndan yararlanmam veya yk
altnda ezilmemi kimselerce takip edildiini gzlemledim.
Gelimi putperestlik trleri ana balk altnda toplanabilir: Teknolojik, siyas ve
ahlak putperestlik. Teknolojik putperestlik bu l arasndaki en basit ve ilkel olandr;
zira ballar aynen ilkel putperestliinkiler gibi kurtulularnn ancak maddi eylere bu
rnekte makinalar bal olduuna inanrlar. Teknolojik putperestlik doktrinleri alenen
veya zimnen kapitalist lkelerdeki milyonlarca insann hayat felsefesini aldklar kaynak
olan gazete ve magazinlerin reklam sayfalarnda yaymlanan bir dindir. Sovyet Rusyada
da teknolojik putperestlik sk bir ekilde vazedilmi bu lkenin sanayileme sreci
srasnda bir tr devlet dini hlini almtr. Teknolojik putlara iman o kadar itendir ki
(mekanize savalardan alnmas gereken btn derslere ramen) gnmzde halk
dnnde hubris ve kanlmaz nemesisle ilgili eski ve muazzam derecede gereki
doktrinlerinin izine rastlamak imknszdr. Makinalarla ilgili olduu kadaryla hibireye
bireyler alabileceimiz inceden inceye ilenmi, (st taraf ok ykl olduundan)
dengesiz ve devaml gelien teknolojinin faydalarndan herhangi bir bedel demeksizin
faydalanabileceimiz eklinde genel bir inan vardr.
Siyas putperestler sadece biraz daha az basittirler. Bunlar kurtarc makinalara tapnma
yerine kurtarc sosyal ve ekonomik rgtlere tapnmay semilerdir. nsanlara doru
trden rgtleri dayatn, bakn o zaman gnah ve mutsuzluktan milliyetilik ve savaa
kadar btn problemler kendiliinden ortadan kalkacaktr. ou siyasi putperest ayn
zamanda teknolojik putperesttir de. Bu her iki szde dinin (mevcut oranyla teknolojik
gelime ne denli dahiyane hazrlanm olursa olsun gelecee dnk siyasi bir program
kuaklar deil yllar ve hatta aylar zarfnda anlamszlatrabilecei iin) uyumaz olmasna
ramen byledir. Dahas, maalesef insanolu kendisine hr irade verilmi bir yaratktr;
bireyler herhangi bir nedenle iletmezlerse en iyi rgt bile istenen sonular
vermeyecektir.
Ahlak putperestler makina ve rgtlerin erdeme ulamak ve mutluluu artrmak iin
yeterli olmadn ve toplumlar oluturan ve makinalar kullanan bireylerin kiisel
ilikilerde nezaket, toplumda dzen veya kargaa olup olmayaca hakknda son karar
verecek hakemler olduunu grmeleri asndan gerekidirler. Madd ve rgtsel
aralardan vazgeilemez, ayrca iyi bir alet kt olana tercih edilir. Ne var ki kaytsz veya
kt niyetli ellerde en gzel alet bile ya faydaszdr ya da bir ktlk aracdr.
Ahlakiyatlar Tanrya deil kendi ahlak ideallerine tapmalar, erdemi yokluklarnda
bu erdemin mkemmelletirilemeyecei ve hatta sosyal olarak etkili klnamayaca bir
Tanr bilgisi ve sevgisinin nkoulu deil haddizatnda bir hedef olarak grmeleri
dolaysyla gerekilii brakrlar ve putperestlii icra ederler.
Aada Thomas Arnoldun eski talebesi ve biyografyasnn mstakbel yazar A. P.
Stanleye 1836da yazd dikkat ekici bir mektuptan bir alnt vardr.
Banazlk bir putperestliktir, iinde putperestliin ahlak ktl vardr; bu u
demektir, bir banaz kendi tutkusunun rn olan bireye tapar, dolaysyla onu destek
amacyla kendini fedas sadece zahir bir nitelik tar; zira gerekte bu kendini ftratnn
veya zihninin en az deer verdii ksmlarn en ok deer verdiklerine feda etmeye iter.
Ahlak kusur bana gre bir putperestliktir. Zira zihinlerimizin en aina olduu kimi fikirleri
ycelterek, bunlar btn mkemmellik fikirlerini birletirdii ve onlar ahenk ve
birliktelikleri iinde tehir ettii iin tek bana put klnamayan ve putperestlii
esinlemeyen Mesihin yerine koymaz. imdi ftr eilimleriyle zihnimde tasarladm ve
takip etmem gereken putlar hakikat ve adalettir; put olacaklardr nk akln istedii her
yiyecei salamayacaklardr, onlara taparken de sayg ve tevazu ve yumuaklk byk
ihtimalle unutulabilir. Fakat Mesih hakikat, adalet ve btn dier nitelikleri bizzat ierir....
Darkafallk ktle eilimlidir, zira ahlak yapmzn her kesini gzetlemez, ihmal de
sonuta ihmal edilen ksmlarda ktle neden olur.
Bu psikolojik bir zmleme olma asndan olduka takdire ayandr. Tek eksiklii
bireyin gzden karlmasdr, inayet veya ilham olarak adlandrlan, ezel dzenden
geici, dnyev dzene aklar gz nne almaz. nayet ve ilham insanolu kendisini
srekli toplama ve kaytszlk vastasyla kendi iradesini ve benliini ilh iradeye terkettii
zaman gnderilir. Kayna Eyann ilh Tabiat olan hayvan ve ilh inayetler kadar bir
tr siyas ve ahlak putperestlie sk ballk sonucu g ve erdem elde etmesi gibi
insan szdeinayetler de vardr. Gerek inayeti sahtesinden ayrmak olduka gtr;
fakat zaman ve artlar bunlarn ruh zerindeki neticelerini tam anlamyla ortaya
koyduunda zel bir nfuz melekesi olmayan gzlemciler iin bile ayrm mmkn hle
gelir. nayet gerekten doa st olduunda kiiliin bir ynndeki iyileme bir baka
yerdeki krelme veya bozulmayla denmez. Tanr sevgisi ve bilgisiyle birlikte bulunan ve
mkemmelletirilen erdem fakih ve ferislerin Mesih iin ahlak ktlklerin en iddetlisi
olan doruluklarndan olduka farkl bireydir. Katlk, banazlk, sevgisizlik ve ruhan
gurur ite bunlar kiisel aba vastasyla sabrl bir z gelime seyrinin olaan rnleridir.
Bu kiisel aba yardmsz olabilir, yardml olduunda ise ancak birey kendisini gerek
hedefi olmayan bir hedefe ulamaya hasrettii, hedefi Tanr deil sadece kendi gzde
fikirlerinin ve ahlak erdemlerinin yceltilmi bir yanstlmas olduu zaman gnderilen
szde inayetleri yardm olarak alr. Ahlak deerlere haddiztnda ve kendileri iin
putperestane tapmak Arnoldun da zerinde srarla durduu gibi sadece btnsel bir
gelimenin yokluundan deil ayn zamanda ve hereyden nce ahlak putperestliin en
gelimi biimlerinin bile Tanry gizlemesi ve dolaysyla putperesti Gerekliin aydnlatc
ve kurtarc bilgisine kar gven altna ald iin kendi hedefini yok eder.
22
Ar Duygululuk
Btn hayatn sadece bakalar iin altn, kendini hi dnmediin inancyla
geirdin. Hibir ey kibri, kiinin kendini dnmekten uzak olduu ve kendini sadece
komularna vakfettii eklindeki bir tr i tanklktan daha iyi besleyemez. Ne var ki
bakalar iinmi gibi grnen bu fedakarlk aslnda kendin iindir. Kendine olan sevgin
kendini ondan bamsz olduun eklinde tebrik noktasna ular; btn duyarlln
kendinden tam anlamyla tatmin olamadndandr. Seni bu kadar hassas ve duygulu
yapan ben dir. nsanlar kadar Tanrnn da senden honut olmasn ve Tanryla olan
btn ilikilerinde de kendinden honut olman istiyorsun.
Bunun yannda, basit bir iyi niyetle yetinmeye alk deilsin. Kendine olan sevgin canl
bir his, tatmin edici bir haz, bir tr cazibe ve heyecan ister. almalarnn farknda
olmadka muhayyile tarafndan gdlmeye ve akl ve iradenin eylemsiz olduunu
varsaymaya ok alksn. Bu nedenle ihtiraslarn uyandrdna veya tiyatro oyunlarna
benzer trden bir heyecana balsn. ncelik vastasyla kar uca gerek bir muhayyile
kabalna dersin. nan hayatna olduu kadar gerek irfana da hibirey bu kadar
kar olamaz. nsanlarn sayesinde yanlsamadan kamaya alt tasavvurlardan daha
tehlikeli bir yanlsama daha yoktur. Bizi yoldan karan muhayyiledir; muhayyile, duygu
ve haz yoluyla aradmz kesinlik, banazln kt en tehlikeli kaynaklardan biridir. Bu
Tanrnn kalbinizde bulmanz salayaca boluk ve rme uurumudur; ona gerek
tevazuya ait skunet ve sadelikle bakmalsnz. Kiinin kendi kusurlarn grmekten
honut olmamas salt kendini sevmekten baka birey deildir; onlar ne hogrerek ne
de pohpohlayarak, hrnlamadan kendini dzeltmeye alarak onlarla yzyze gelmek
ise kendi iin ve Tanrnn honutluunu kazanmak amacyla iyilii istemektir.
Fnelon
CAMBRAI BAPSKOPOSUNDAN BR MEKTUP: Ne olay, ne parlak bir eref! Yine de birinin hanedan
armalaryla ssl mhr krd korkusuyla birlikte olmu olmal. Bir azizin kiiliini bir
Marcel Proustun yetenekleriyle birletiren bir insandan t istemek ve kendi hakknda
samimi grn sormak kiinin z saygsna ynelik en iddetli darbeyi talep etmektir.
Beklendii gibi, enfes biimde kolay anlalr ve ak nesirde darbe ve darbeyle birlikte
dayanlmaz derecede ac verici sonularna manev panzehir uygulanr. Fnelon yazma
arkadann kendini beenmiliini krmakta asla tereddt etmezdi; fakat bu daha yksek,
bencil olmayan bir dzeyde yeniden toplama sreciyle birlikte yaplrd.
Bu mektup sadece karakter zmlemesinin takdire deer bir paras olmakla kalmaz;
ayn zamanda manev hayatla ilikisi ierisinde duygusal heyecan konusunda da ok ilgin
yorumlar ierir.
Tecrbe dini tabirinin iki ayr ve karlkl olarak uyumaz anlam vardr. Ezel Hikmetin
ele ald tecrbe ilh Kaynan sadece kalben saf olanlar iin mmkn bir sezgi
srecinde dolaysz kavran- ve ayltc vaazlar, etkileyici ayinler ve kiinin kendi
muhayyilesinin irad abalaryla desteklenen din vardr. Bu tecrbe hafif ve srekli
veya ksa ve arasra nkseder tarzda iddetli olabilen, kimi zaman neeli kimi zaman da
ac verici, kendini kimi zaman ark ve dansta kimi zaman da kontrol edilemez bir
alayta da vuran duygusal bir heyecan hlidir. Sebebi ve mahiyeti ne olursa olsun bu
duygusal heyecan ilh Gereklikle birlikte yaamak iin can atan kii tarafndan
yokedilmesi gereken bireysellemi benliin heyecandr.
Tanryla ilgili his sfatyla tecrbe (ki bu, bu tr heyecann en yce biimidir) Tanrnn
en yce hislerini bile krletiren saf bir kalp tarafndan dolaysz olarak sezilmesi sfatyla
tecrbeyle uyumazdr. Fnelonun yukardaki alntda skunet ve sadelik in gereini
vurgulamas, Aziz Franois de Salesin kendisinin srarl bir biimde yaad huzuru
vazetmekten asla ylmamas, btn Budist metinlerinin kurtulu art olarak zihin
dinginlii zerinde durmasnn nedeni budur. draki aan bar ve huzur ruhun
meyvelerinden biridir. Fakat idraki amayan bir huzur, duygusal z kontrol ve feragatn
daha mtevazi huzuru da vardr; bu ruhun meyvelerinden biri deil onun vazgeilmez
kklerinden biridir.
Kusurlular gerek sadakat yok eder, zira onlar duada hiss bir tatllk ararlar.
Aziz John
Bala batan sinek kanatlarn kullanamaz; manev hazlara iptila olan kii de zgrln
yokeder ve tefekkr engeller.
Aziz John
Tatl hisler iin geerli olan ac olanlar iin de geerlidir. Zira kimi insanlar kt salktan
holand gibi bakalar da kt vicdandan holanr. Tvbe bir metanoia veya bilin
deiikliidir; onsuz manev hayata balang bile yaplamaz, zira manev hayat amelleri,
dnceleri, asl varl tvbe edilmesi gereken ayak ba ktlkler olan yal adamn
hayatyla uyumaz. Bu zorunlu fikir deiiklii beraberinde normal olarak ac ve kendinden
nefreti tar. Fakat bu hisler srdrlmemeli ve bunlarn devaml bir pimanlk alkanl
hlini almasna izin verilmemelidir. Pimanlk (1500 ylndan nceki) ngilizcede modern
okuyuculara olduka artc ve uyarc gelen bir lafzlikle tekrar srmak olarak
yorumlanr. Bu yamyamvari karlkta kim kimi srr? Gzlem ve z zmleme cevab
verir: Benliin saygn ynleri yz kzartc olanlar srr ve kendileri de onulmaz bir utan
ve acyla birlikte irin toplayan yaralar olarak srlr. Fakat Fenelonun deyiiyle kiinin
kendi kusurlarn grmekten honut olmamas srf kendini sevmektir. Ayplarn ve
kusurlarn kendi yzne vurma ac vericidir, fakat esas ac benliin hla dokunulmaz
olduu eklindeki gven verici kanttr; dikkat kusurlu benlik zerinde toplandka Tanrda
younlatrlamaz ve (bu ekilde yaamaya devam eden ve bu gda kesildiinde yokolan)
benlik ilh Ikta datlamaz.
Kendin ve gnahlarna dikkatten sanki bir cehennem ukuruymu gibi kan. Hi kimse
bu eyleri kendini alaltmak ve Rabbimizi sevmekten baka bir amala dnmemelidir.
Kendinizi, cennette bile byle bir ok aziz bulunduu vehile, genel olarak bir gnahkar
grmeniz yeterlidir.
Charles de Condren
Hatalar, kusurlar kendimizi dzeltme abas ierisinde gevemeden kendimizi alaltma
amacyla kullanmamz artyla iyilie dnecektir. Cesaretin krlmas hibir mmkn
amaca hizmet etmez, o sadece yaral kendini beenmenin acsdr. Kiinin kendi
kusurlarn alaltmayla kr salamasnn gerek yolu Tanrdan mit kesmeden kendinden
de birey beklemeyerek onlarla gerek irkinlikleri iinde yz yze gelmektir.
Fnelon
O (Mecdelli Meryem) Tanrya olan tutkusunun zirvesinden gnahkar hayatnn derinlerine
inip benliinin pis kokan batakln ve gbre ynn m tecesss etti? Hayr kesinlikle
byle yapmad. Niin? nk Tanr ona inayetiyle asla byle yapmamas gerektiini
bildirdi. Zira bu ekilde davransayd ksa srede kendinde gnahlarn balanmasndan
ziyade sk gnah ileme yeteneini olutururdu.
The Claud of Unknowing
Yukarda sylenenlerin nda baskn ekilde hiss her din trn tehdit eden manev
tehlikeleri anlayabiliriz. Pimanl uyandrmak ve ani dnm krizini ortaya karmak iin
ihyacln tiyatro tekniklerini kullanan bir cehennem azab inanc; Aziz Bernardn deyiiyle
amor carnalis veya Avatarn ve kiisel Tanrnn cisman sevgisini canlandran bir kurtarc
inanc; trenleri ve din ayinleri, mzii ve ttss, kat kat karanlklar ve kutsal klar
vastasyla huu ve tazim ve estetik zht gibi yce duygular hasl eden trensel gizem
dini bunlarn her biri kendince Tanrnn benliin Tanrya ynelik hiss tutumuyla
zdeletirildii bir tr psikolojik putperestlik hline gelme riski tar sonunda duygu,
uyuturucu mptelalarnn hayatlarn kendi yapay cennetlerini aramakla geirmesi gibi
peinden koulan ve taplan bir hedef hline gelir. Btn bunlar yeterince aktr. En az
bunun kadar ak olan bir baka ey de hislere hitap etmeyen dinlerin ok az takipisi
olmasdr. Dahas, gl bir hiss cazibe sahibi szde dinler ortaya ktnda gerek
dinlerin kendileri iin hibir anlam ifade etmedii veya bir huzur kayna olmad halk
ktleleri arasnda milyonlarca cokun takipi bulacaktr. Fakat (milliyetilik ve
devrimcilikten mteekkil imdiki siyasal putperestliklerimiz gibi) sahte bir dinin hibir
takipisi gerek maneviyat yoluna giremezken, bu yol gerek dinin en hissletirilmi
eitlerinin bile takipilerine ak kalacaktr. lh Kaynan birletirici bilgisine ulatrc bu
yolu gerekten takip eden insanlar ok kk bir aznlk oluturur. ou kimseye arda
bulunulur; ancak ok az kii seilmeyi tercih ettii iin ok az kii seilmitir. Geri kalanlar,
mesela Ezel Hikmetin Doulu yorumcular, deerlerine gre az ya da ok uygun artlarda
kozmik zeka testine girmek iin kendilerine bir ans daha verirler. Eer kurtulua ererlerse
onlarn bu noksan ve kesin olmayan kurtulular (dolaysz olarak veya daha ileri
tecessdler yoluyla) niha kurtulu olan sonsuzlua geebildikleri cennetvar, daha hr bir
kiisel varlk hline geitir. Eer kaybolurlarsa azaplar daha koyu bir karanln
zamansal ve geici hli, btn ktlklerin kk ve ilkesi olan bencilciliin daha baskc
kayddr.
Bu durumda duygusal din yolu, eer izlenmeye devam edilirse en byk olmasa da
byk iyilii dourabilir. Fakat duygusal din birletirici bilgi yoluna alr ve bu dier yolda
devam etme gayretinde olanlar kendilerini yolda kuatan ivalara kaplmadan duygusal
yaklam kullanm olsalar grevlerine daha hazrlkl olurlar. u veya bu ekilde gerek
veya muhtemel ktlkler iin bedel denmesi zorunluluu olmayan iyilii ancak benliini
tam anlamyla unutan ve aydnlanm kiiler yapabilir. Dnyadaki din sistemler genelde
benliklerini tam anlamyla unutmam veya aydnlanmam kadn ve erkeklerce
kurulmutur. Bu nedenle btn dinler, yaptklar iyilikler nadiren karlksz olmakla birlikte
karlklar ou durumda peinen veya zamanla denmesi gerekirken, karanlk ve hatta
korkun ynlere sahiptir. Dnyann btn rgtl dinlerinde ok nemli rol oynayan hisleri
uyarc doktrin ve uygulamalar bu kurala bir istisna tekil etmez. yilik yaparlar, ama
karlksz deil. denen bedel tek tek tapclarn mahiyetine gre deiir. Bunlarn bazlar
duygululukta yzmeyi tercih eder ve duyguperest hle gelerek dinlerinin iyiliini bu iyilii
glgede brakacak manev/ruh bir ktlkle derler. Dierleri kendini yceltme ivasna
direnir ve duygusal yan da kapsayacak biimde nefsi krletmeye, Tanr hakkndaki kendi
duygu ve dnceleri yerine Tanrya tapmaya doru ilerlerler. Bu dorultuda ilerledike
duygululuun ortaya kard ve ounun belki de hi sahip olmad iyilik iin daha az
bedel demek zorunda kalrlar.
23
Keramet Sahipleri
lhamlar inan sapmalardr; Tanryla ilikili olarak sadelii bozan, ruhu rahatsz eden ve
onu Tanryla olan ilikisi asndan istikametini artan bir elencedir. Onlar ruhu igal
eder ve onun Tanrdan baka eylerle dolmasna neden olur. zel aydnlanmalar,
iitiler, ilhamlar ve benzeri eyler ivann veya gelecek ve Tanrnn gelecek hakkndaki
yargsyla ilgili olarak duyulan endienin iaretleridir. lhamlar, kerametler ayn zamanda
Tanrnn msamahakar olduu ve kendisine bir babann arsz ocuuna davrand gibi
itihasn tatmin iin birka ekerleme verdii bir insandaki yaratklara zg merakn
iaretleridir.
J. J. Olier
Kutsayc inayetin en kk derecesi bile ikin gereklii deil sadece sebebi ve ortaya
kartl ekliyle olaanst olan kerametten daha stndr; bedene konulmu hayat
sadece tabi hayattr, inayet hayatndan da tabi ki aa derecededir.
R.GarrigouLagrance
Su zerinde yryebilir misin? Bunu bir saman pnden daha iyi hi yapmamsndr.
Havada uabilirmisin? Mavi bo bir gkteki sinekten daha iyi yapmamsndr. Kalbini
fethet, belki o zaman birisi olabilirsin.
Heratl Ensari
KENDSYLE LH KAYNAIN DOLAYSIZ OLARAK KAVRANIININ BULUNDUU anormal bedensel durumlar
tabi ki bu tecrbenin temel unsurlar deildir. ou mistik bu gibi eyleri ilh inayetin
deil vcudun zayflnn iaretleri olarak reddetmilerdir. Havada durmak, trans hline
gemek, kiinin duyumlarnn kullanmn yitirmesi... De Condrenin deyiiyle bunlar
Tanrnn ve kutsal mesajlarnn grntlerini hayvan ve cisman ekilde almaktr.
Aziz Franois de Sales yle derdi: kutsayc inayetin bir onsu, ilahiyatlarn deyiiyle,
aralarnda keramet vergisinin de bulunduu, karlksz inayetlerin yz libresinden daha
deerlidir. Bu gibi (Tanr) vergileri (ni) alp byk gnah iinde olmak ta mmkndr;
ayrca bunlar kurtulu iin de gerekli deildir.
Jean Pierre Camus
Sfler kerametleri ruh ile Tanr arasnda ekilen rt ler olarak grrler. Hindu
maneviyatnn statlar rencilerini tek hedefli tefekkrnn bir rn olarak kendilerine
istenmeden gelebilen siddhilere veya gizil glere nem vermemeye tevik ederler. Bu
glerin ruhu Gereklikten uzaklatrd ve aydnlanma ve kurtulu yolunda almaz
engeller oluturduu uyarsnda bulunurlar. Budist mritler de benzer bir yaklam
benimserler, nitekim Pali metinlerinden birisinde Budann, rencilerinden birinin havaya
ykselme gsterisi zerine yapt sert yorumu nakleden bir fkra vardr: Bu diyordu
Buda kurtulua ermemi kiiyi kurtulua erdirmez, gnah ve ahlakszl terkedip salaha
kavuan kimsenin yararna da deildir. Sonra tekrar kurtulu hakknda konumaya
dnd.
Rasyonalistler maneviyat hakknda hibir ey bilmedikleri ve madd dnya ve onun
hakkndaki nazariyelerini son derece nemli saydklar iin kendilerini ve bakalarn
kerametlerin vuku bulmadna ve bulamayacana ikna hususunda olduka isteklidir.
Ezel Hikmetin yorumculari ise manev hayat ve rnlerinin tecrbe ettiklerinden
kerametlerin vuku bulduuna kanidirler, fakat bunlar cz nemi olan ve genelde menf
ve maneviyata zararl eyler olarak grrler.
imdilerde byk rabet gren ve srekli arzu edilen keramet tr, gizil gle ifa
vermedir. Bunun hangi artlarda ve ne dereceye kadar kullanlmas gerektii ncilde
aka belirtilmitir:
Hangisi daha kolay: felliye, Gnahlarn baland demek mi, yoksa, Kalk deini
topla ve yr demek mi?
Eer birisi gnahlar balayabilirse ayn zamanda ifa verme gcn de rahatlkla
kullanabilir. Fakat gnahlar balamak doluluu ierisinde ancak ilh Ruhun benliini
yoketmi kanallar olmak hasebiyle otoriteyle konuanlar iin mmkndr. Basit, nefsini
slah etmemi insanoullar bu Tanr merkezci velilere sevgiyle kark korkuyla tepki
verirler, hem onlara yakn olmay arzularlar hem de onlardan benden uzak durun, ben
gnahkar bir insanm demeleri nedeniyle geri dururlar. Byle bir kutsallk kendisine
yaklaanlarn gnahlarnn balanmas ve onlarn yeni bir balang yapmalarn,
ktl dengelemeleri veya onu msbet iyilie dndrmelerini mmkn klan yeni bir
ruhla gemi gnahlarnn sonularyla (tabi ki sonular kalmak suretiyle) yz yze
gelmelerini salayacak derecede kutsallatrr. Balanmann daha az mkemmel bir tr
de kendileri temelde kutsal olmamakla beraber gnahkarn bir ekilde doa st inayetin
bir kanal olduuna inand bir kurumun kendisine havale edilmi otoritesine sahip
kimseler tarafndan gsterilir. Bu durumda nefsi slah olmam kiiyle ilh Ruh arasnda
iliki dorudan deildir, daha ziyade gnahkarn muhayyilesiyle araldr.
lh Ruhun benliini yoketmi kanallar olmak hasebiyle kutsanmlar gizil gl ifa
verme ameliyesini tam bir gvenlikle icra edebilirler; zira onlar hangi hastann bedensel
tedaviyle birlikte balanmaya da hazr olduunu bileceklerdir. Kutsal olmayan fakat
inayetin kanal olduuna inanlan bir kuruma ait olmak hasebiyle gnahlar
balayabilenler de faydadan ok zarar vermeyecekleri gveniyle ifa verebilirler. Ne
yazk ki, gizil gle ifa verme melekesi kimi insanlarda doutan gelme gibi gzkrken
kimileri de bu melekeyi en kk bir kutsalla sahip olmadan kazanabiliyorlar. (Bu
inayetleri grmek ve gene de byk gnahlar iinde olmak mmkndr.) Bu gibi insanlar
bu melekelerini hi ayrm gzetmeksizin ya gsteri ya da fayda temini iin
kullanacaklardr. Bunlar ou zaman gsterili tedaviler yaparlar. Ne var ki gnahlar
balama ve hatta ok mucizev bir biimde giderdikleri hastalklarn psikolojik
bantlarn, artlarn ve sebeplerini anlama gcnden yoksun olarak ruhu ilkinden ok
daha kt baka yedi eytana kar bo, sprlm ve sslenmi olarak brakrlar.
24
Tren, Sembol, Ayin
ASWALA: Yajnavalkya, kurbanla ilikili herey lmce istila edildii ve lme maruz olduu
iin, kurban edici hangi yolla lm aabilir?
YAJNAVALKYA: Kurban edici ile ate ve tren szc arasndaki zdelikle. Zira tren
szc gerekte kurban edici, ayn zamanda ate ve Brahmanla bir olan ate de kurban
edicidir. Bu bilgi kurtulua ulatrr. Bu bilgi kiiyi lmn tesine ulatrr.
Brihad Aranyaka Upanishad
BAKA BR DEYLE, trenler, ayinler ve tren usl ve adetleri bunlara itirak eden kimselere
Eyann gerek Tabiatn, dnya ve onun ilh Kaynayla ilikilerinin ne olmas gerektiini
ve (sadece ikin ve akn Ruha boyun emeleri durumunda) gerekten ne olabileceini
hatrlatt lde deerlidir. Teorik olarak herhangi bir tren veya ayin bir baka tren
veya ayin kadar iyidir; tabi ki sembolize gerek arasndaki ilikinin aka belirtilmi ve
sabit olmas artyla. Ayn ekilde bir dil teorik olarak bir bakas kadar iyidir. nsan
tecrbeleri hakknda ngilizce veya Franszca olduu kadar ince de etkili biimde
dnebilir. Fakat ince inde, ngilizce ngilterede, Franszca Fransada yetimi
insanlar iin iyi dildir. Tabi ki bir trenin dzenini renmek ve inan asndan nemini
kavramak bir yabanc dilin inceliklerini tam olarak renmekten ok daha kolaydr.
Bununla beraber dil iin sylenenler genelde din trenler iin de geerlidir. Tanry belli
bir semboller btn yoluyla dnecek ekilde yetitirilmi kimseler iin Onu bir baka
ve gzlerinde kutsal olmayan szckler, trensel hareketler ve imgeler asndan
dnmek ok zordur.
Efendi Buda sonra Subhutiyi uyard: Subhuti, Tathagatann her zaman kendi zihninde
dndn zannetme: Dharmann aydnlatlmas iin bir reti sistemi kurmayalm.
Asla byle bir dnce de olmamalsn. Niin mi? nk, eer herhangi bir renci byle
bir dnceyi kafasnda barndrrsa sadece Tathagatann retisini yanl anlamakla
kalmaz ayn zamanda ona da iftirada bulunmu olur. Bunun da tesinde, bir reti
sistemi ifadesinin hibir anlam yoktur; zira Hakikat paralara blnemez ve bir sistem
hline sokulamaz. Kelimeler ancak mecaz olarak kullanlabilir.
Diamond Sutra
Szckler, btn yetersizliklerine ve iaret ettikleri gerekliklerle olan kkl
benzemezliklerine ramen sembollerimizin en gvenilir ve dorusu olmay srdrrler.
Olgular ve fikirleri anlatmak istediimizde szcklere bavurmak zorunda kalrz. Bir tren,
oyularak ilenmi veya resim hlindeki bir imge daha kk bir hacimde ve daha byk
bir canllkla szl bir ifadededen daha ok ak ve gizli anlam ifade edebilir; fakat onlar
daha kapal ve belirsiz bir biimde ifade etmeye maruzdur. Modern edebiyatta ou
zaman orta a kiliselerinin teolojik bir summann mimar, tasvir ve heykeltrala ait
karlklar olduu ve evrelerindeki sanat eserlerini takdir eden ortaa inanllarnn bu
mnasebetle doktrinin konusuyla ilgili olarak aydnland anlayna rastlanr. Bu gr
hi phesiz Orta alarn daha ciddi din adamlar tarafndan benimsenmemiti. Coulton,
cemaatlerin vaazlar dinlemek yerine kiliselerdeki tablolara bakarak Katoliklikle ilgili
tamamyla yanl fikirler edindiinden ikayeti olan vaizlerin szlerini zikreder. (Aynen bu
ekilde gnmzde de Orta Amerika Katolik Yerlileri, spanyol Fatihlerinin kiliselerini
doldurduklar yontma veya resmedilmi semboller zerinde dnerek geni apl
sapknlklar gelitirmilerdir. Aziz Bernardn Cluniac mimarinin, heykeltraln ve
trenlerin zenginliine kar ynelttii itirazn temelinde fikr ve ahlak mlahazalar
yatmaktadr. Gze ilien farkl suretler o kadar ok ve harikadr ki kii kitaplar yerine
mermerleri okumaya, Tanry tefekkr etmek yerine btn gn oymalara bakmaya
kaplr. Ruh Gerekliin birletirici bilgisine ancak suretsiz, imgesiz tefekkrde ular;
sonu olarak, Aziz Bernard ve onun tarikatna mensup olanlar gibi, insann niha hedefine
ulamay ama edinen kimselerce zihni datan semboller ne kadar az olursa o kadar iyi
olur.
ou insan tanrlara tapar, nk dnyev ilerinde baarl olmak isterler. Bu tr
dnyev, madd baar burada yeryznde (bu tr bir tapnmayla) ok hzl biimde
kazanlabilir.
BhagavadGita
Gzel amelleriyle arnm olanlar arasnda Bana tapan drt tr insan vardr: Dnyadan
bezmiler, bilgi arayclar, mutluluk arayclar ve manev/ruh ayrma ulam kimseler. Bu
sonuncular en yksek dereceye sahiptirler. Onlar Benimle birlik hlindedirler. Kendilerini
sadece ve sadece Bana vakfederler. Zira ben onlara, onlar da Bana ok deerli gelirler.
Hi phesiz, btn bunlar asildir;
Fakat manev/ruh ayrma ulam olanlar
Kendi Ztm gibi grrm.
Zira sadece o Beni Ben,
Sadk kalbinin niha ve tek hedefi olduum iin sever.
Uzun bir hayat boyunca
Ayrm yetenekleri artar;
Beni snak yeri yapar,
Brahmann herey olduunu bilir.
Byle yce kiiler ne kadar azdr!
Ayrm yetenekleri dnyev arzularla krlenmi olanlar, ftratlarndan gelen bir itmeyle u
ya da bu biimsel kalb veya treni tesis ederler ve eitli ilahlara bavururlar. Fakat
eer inanc varsa bir zahidin hangi tanrya ibadet etmeyi tercih etmesi nemli deildir,
onun inancn sarslmaz klarm. Ona verdiim inanla donanm olarak o tanrya ibadet
eder ve ondan her istediini alr. Gerekte ise verici sadece Benim. Fakat anlay kt bu
insanlar sadece geici ve yok olan iin dua ederler. Devalarn tapclar devalara
gidecektir. Bana tapanlar ise Bana geleceklerdir.
BhagavadGita
Din ayin niteliindeki trenler bir inan ve ballk ruhuyla srekli tekrarlanrsa bireysel
zihinlerin yzd ve zdelemi olduklar bedenlerin yle ya da byle tam gelimelere
gre az ya da ok gelimi kiilikler hlinde belirginletii zihinsel alana az ya da ok
srekli bir etkide bulunacaktr. (Dr. C. D. Broad Proceedings of the Society for Psychical
Researche gnderilen telepati hakkndaki makalesinde bununla ilgili olarak yle yazar:
Bu nedenle kiinin tecrbelerinin ne zihn ne de beyn olan bireyde az ya da ok srekli
yap veya sre deiiklikleri ortaya karabilecei ihtimalini ciddi biimde dnmeliyiz.
Bu alt katmann benimki, seninki veya onunki gibi iyelik sfatlarnn zihinlere ve canl
cisimler iin olduu gibi uygun biimde kullanlabilecei birey olabileceini dnmek iin
hibir sebep yoktur... Mnin belli gemi tecrbelerince alt katmanda ortaya karlan
deiiklikler Nnin mevcut tecrbeleri veya ilgilerince harekete geirilir ve bunlar Nnin
sonraki tecrbelerini oluturmada veya deitirmede nedensel faktrler hline gelirler) Bu
zihinsel alanda veya bireysel zihinlerin kiisel olmayan alt katmannda mecaz olarak
bamsz bir varlk srdren, kendi tremi ve ikincil nesnelliine sahip bir merkez olarak
dnebileceimiz birey vardr. yle ki trenler icra edildiinde inanc ve ball
yeterince youn olanlar orada kendi muhayyilelerindeki sbjektif eyden farkl birey
bulacaklardr. Bu muhayyel zihinsel varlk btn tapclarnn inanc ve sevgisiyle
beslendike sadece nesnellik deil, insanlarn dualarna cevap verme gcn de elde
edecektir. Sonunda tabi ki sadece madd deil zihinsel ve ruh ynlerden de evreni
yneten ilh kanunlarla uygunluk iinde olmas asndan verici sadece benim ifadesine
ular.
Bununla birlikte (insanlarn gnll bilgisizlikleri dolaysyla glgesinde ilh Kaynaa
tapndklar eksik formlar olan) devalar nisbeten bamsz gler olarak dnlebilir.
Tanrlarn kendilerine sunulan kurbanlarla beslendikleri eklindeki ilkel anlay sadece
muazzam bir hakikatn kaba bir ifadesidir. badetleri kesildiinde, inan ve ballk
younluklarn yitirdiinde devalar hastalanrlar ve sonunda lrler. Avrupa azizleri, Bakire
Meryemleri ve kutsal emanetleri bir zamanlar sahip olduklar gc ve ikinci el zihinsel
nesnellii kaybetmi trbelerle doludur. Chaucer yaar ve yazarken Thomas Becket isimli
deva yeterli inanc olan herhangi bir Canterbury hacsna istedii btn nimetleri
veriyordu. Bu bir zamanlar gl tanr imdi ta gibi ldr; fakat en dinsiz ve
maneviyatsz bir turistin bile kutsal ve esrarl bir varl hissedebildii, Batda belli
kiliseler ve Douda belli tapnaklar ve camiler vardr. Tabi ki bu varln Ruh olan ve
ruhen tapnlmas gereken Tanrnn varl olduunu tasavvur etmek hatal olacaktr; bu
daha ziyade insanlarn ilerinden gelen bir itmeyle bavurduklar, Tanrnn zgl ve snrl
biimi hakkndaki dnce ve duygularnn nesnellie yanstlm ve kutsal mekandan,
baka trden dnce ve duygularn eit iddette gemi ac veya su sahnelerinin sk sk
hatrlanmas gibi hi kmayan dnce ve duygular varldr. Bu mukaddes yaplardaki
geleneksel trenlerin icrasnca arlan, ayinsel bir nesnede, isim veya ifadede sakl varlk
Tanrnn veya Avatarn gerek varlklar deil ilh Gerekliini yanstabilmekle beraber
ondan bir derece aa ve baka bir eyin mevcudiyetidir.
Dulcis Jesu memoria
dans vera cordi gaudia:
sed super mel et emnia
ejus dulcispraesentia.
Mesihin hatras ok ho ve tatldr, kalbe gerek hazlar verir; fakat onun varl, huzuru
baldan ve btn hereyden daha tatldr. Bu nl onikinci yzyl ilahisinin balang
drtl onbe kelimesiyle tren ve gerek huzur ve abidin her birine verdii tepkinin
karakteri arasnda mevcut ilikileri zetler. Sistemli biimde elde edilmi memoria (ki bu
haddi zatnda tatllk dolu bireydir) ilk olarak arya katkda bulunan sonra da belli
ruhlar iin praesentiann tamamen farkl ve yksek trden hazlar veren dolaysz
kavranyla sonulanr. ( Nesnellii kimi zaman sadece kendini tamamen ibadete vermi
kii tarafndan deil az ya da ok kaytsz ibadet dndaki kiilerce de alglanacak
derecede tam olan) bu huzur daha nceden hatrlanan bir ilh varln, burada Mesihin
orada Krina veya Amitabha Budann huzurudur.
Bu uygulamann (Amitabha Budann isminin tekrarlanmasnn) deeri udur: Bir kii
kendi (maneviyat) metodunu, bakas da farkl bir metod uyguladka birbirlerini karlkl
olarak dengelerler ve karlamalar karlamamalaryla ayndr. te yandan iki kii ayn
metodu uygulasa dncelilikleri daha derin hle gelir ve birbirlerini hatrlama ve sonsuza
kadar birbiriyle iliki kurma eiliminde bulunurlar. Dahas, kim Amitabha Budann ismini
hli hazrda veya gelecekte zikrederse hi phesiz ondan hi ayrlmayacaktr. Bu
birliktelik mantyla, bir parfm yapcsnn zerine yapt parfmn kokusu sindii gibi
Amitabhann merhametiyle kokulanacak ve baka hibir vastaya bavurmakszn
aydnlanacaktr.
Surangama Sutra
Bu durumda birok kii tarafndan ayn ibadet veya ruh egzersiz biimlerinde sebatla
birletirilen youn inan ve balln muhtevalar olan fikir veya hatray nesnelletirme
ve bylece ibadet edenlerin en az kendi ilerinde olduu kadar dta da bulduklar hu
telkin edici bir tr gerek huzuru yaratma eiliminde olduunu grrz. Durum bu olduu
kadaryla; trenle tapan kii kutsal amellerine ve szlerine bir baka balamda sihirli
saylabilecek bir gc atfetmekte tamamyla hakldr. Mantram iler, kurban gerekten
bireyler yapar, ayin ex opere operato inayetin gelmesini salar. Fakat ex opere operato
gnderilen inayet her zaman ilh inayet deildir ve kutsal ameller ve szler zorunlu
olarak Tanrdan olmayan bir gce sahiptir. badet edenler ou zaman birbirlerinden ve
seleflerinin srekli biimde belli yerler, szler ve amellerle zdelemi bamsz ruh
varlklara yanstlm inan ve ballklarndan inayet grebilirler ve grrler de. Ayinden
ibaret din maneviyat deil bir occultism*, zararsz bynn ince ve iyi niyetli bir trdr.
Mesela sanat ve bilimde, yaplan faaliyetlerin haddizatnda hedefler deil btn hayatn
niha hedefine ulatran vastalar olarak grlmesi artyla zarar olmad bilakis yarar
olduu gibi, gerek din deil gerek dine ulatran belli trden psikofiziksel yapya
sahip insanlar bilgisinde sonsuz hayatn sakl olduu bir Tanrnn var olduunu
hatrlatmann etkili bir ekli olan yollardan biri olarak grlmesi artyla occultismde de
bir zarar yoktur, aksine fayda vardr. Eer trensel zararsz by kendi bana gerek din
saylrsa; ard gerek ruhlar Tanr ve hatta Tanrdan bir derece aa birey
hakkndaki insan dnceleri ve duygularnn yansmalar olarak deil de Ztnda Tanr
olarak grlrse; ayinler tecrbe edilen manev/ruh tatllk ve gnderilen gler ve
faydalar iin yaplrsa o zaman bir putperestlik sz konusudur. Bu putperestlik en hafif
deyimiyle ok yksek ve birok adan faydal bir din trdr. Fakat Tanrya Ruh sfatndan
baka bir sfatla ve ruhen ve hakikaten olmaktan baka bir yolla tapmann sonular
sadece ksm bir kurtulua iletmeleri ve ruhun ezel Kaynakla yeniden birlemesini
geciktirmeleri asndan asla arzu edilmeyen eylerdir.
ok sayda kadn ve erkein tren ve ayinlere kar sklemez bir eilimi olduu dinler
tarihi tarafndan aka gsterilmitir. srailoullarna gnderilen btn peygamberler
trencilie karydlar. Sanz banz yolup elbiselerinizi paralamayn, kalplerinizi
yarn. Ben kurban deil merhamet istiyorum Bayramlarnzdan nefret ediyor,
tiksiniyorum; ayin iin toplanmanzdan hi zevk almyorum Peygamberlerin yazdklar
ilh ilham olarak grlmekle beraber Kudsdeki Tapnak onlardan sonra yzyllarca bir
trenler, ayinler ve kanl kurbanlar dininin merkezi olmay srdrd. (Kiinin kendi kann,
hayvanlarn veya baka insanlarn kann dkmesi isteklere cevap verilmesini ve
olaanst gler gnderilmesini salamak iin gayp veya ruhlar dnyasn zorlamann
ok etkili bir yoludur. Bu gerekse, ki antropolojik ve antik kantlardan yle olduu
grlr, bu hayvanlar kurban etmekten, kat bedensel eziyetlerden ve hatta, dnce de
bir eylem tr olduundan, Hristiyan evrelerinde ok yaygn olan dklm kan eytan
bir hazla muhayyel bir seyirden kanmak iin bir baka ikna edici sebep tekil eder.)
Yahudilerin peygamberlerine ramen yaptklarn Hristiyanlar da Hz. saya ramen
yapmlardr. ncillerin Mesihi ayinlerin datcs ve trenlerin icracs deil bir vaiz,
teblicidir; bo tekrarlar aleyhinde konuur; ahs ibadetin, tapnmann nemi zerinde
durur; kurbanlardan hi, Tapnaktan da fazla holanmaz. Fakat bu tarihsel Hristiyanln
neredeyse tamamen beer yolunda gitmesine engel olmad. Benzer bir gelime de
Budizmde oldu. Pali metinlerindeki Budaya gre tren ruhu aydnlanmadan ve
kurtulutan uzak tutan ayak balarndan biriydi. Ancak kurduu din merasimleri, bo
tekrarlar ve kutsal ayinleri tam anlamyla kulland.
Tarihsel dinlerde gzlemlenen gelimelerin iki temel sebebi olduu gzkmektedir.
Birincisi, ou insan maneviyat veya kurtuluu deil kendilerine hiss doyumlar, dualarna
cevaplar, olaanst gler ve lm sonras cennet trnden ksm bir kurtulu veren bir
din istemektedir. kincisi, maneviyat ve kurtuluu arzulayan aznlk iindeki bazlar
kendilerince bu hedeflere ulatran en etkili yollarn trenler, bo tekrarlar ve ayinler
olduuna inanmaktadr. Btn varlklarn ezel ve ebed Kaynan en gl olarak bu
fiillere katlarak ve bu szleri syleyerek hatrlamaktadrlar; sembollere dalarak sembolize
edilene en kolay biimde ularlar. Her ey, olay veya dnce yaratk ve Yaratc,
Tanrnn az ya da ok uzak tecellisi ve szgelimi zahir olmayan Uluhiyetin bir
arasnda bir keiim noktasdr; bu nedenle herey, olay veya dnce ruhun zamandan
sonsuzlua geebilecei bir kap yeri yaplabilir. Trensel veya ayinsel dinin kurtulua
sevkedebilmesi bu yzdendir. Fakat insanolu gc ve kendini yceltmeyi de sever; her
kutsal merasim, sz kalplar ve din ayinler gcn byleyici ruhlar leminden cisman
benlikler lemine akabilecei birer kanaldr. Trensel veya ayinsel dinin kurtulutan
uzaklatrabilmesi de bu yzdendir.
Herhangi bir rgtl ayincilik sisteminde sakl bir baka zarar da bu sistemin bir ruhban
snfna ktye kullanmalar ok tabi olan bir g vermesidir. Kurtuluun temelde ve
yalnzca belli ayinler yoluyla elde edilebilecei ve bu ayinlerin de etkili olarak sadece
profesyonel bir ruhban snfnca ynetilebilecei ilenmi bir toplumda bu profesyonel
ruhban snf muazzam bir buyurucu gce sahip olacaktr.
Byle bir gce sahiplik onu bireysel tatmin ve kurumsal yceltme iin kullanma ynnde
bir arzuyu dourur. Eer yeterince sk tekrarlanrsa byle bir ivaya aziz olmayan her
insann kaplmas neredeyse kanlmazdr. Hz. sann havarilerine ivaya
srklenmemeleri iin dua etmelerini retmesi de bundandr. Bu insanlar arasndaki
ekonomik, siyas ve sosyal ilikileri belli bir birey veya grup iin agzllk, kibir, zalimlik
ve iktidar hrsna ynelik ivalar en aza indirgeyecek ekilde dzenleyecek bir toplumsal
reform ilkesidir. nsanlar olduklar gibi kabul edersek toplumlarn ktlkten kurtulmas
ancak bu tr ivalarn saysn ve younluunu azaltmakla mmkn olur. Ayinlerin byk
lde baskn olduu bir dini kabul eden bir toplumda ruhban snfnn maruz olduu
trden ivalar o derece dayanlmazdr ki bunlara ancak azizlerin kar koymas
beklenebilir. Papazlarn bu tr ivalara kapld zaman neler olduunu Roma Katolik
Kilisesesinin tarihi iyi gstermektedir. Katolik Hristiyanlk Ezel Hikmetin bir yorumunu
ders verdii iin byk velilerin birbirini izlemesini salamt. Fakat Ezel Hikmet ar
ayincilik ve geici eylerle putperestane meguliyetle ihmal edildiinden hiyerarisindeki
daha az kutsal yeler muazzam ve olduka gereksiz ivalara maruz kaldlar ve bunlara
gerektii ekilde kaplarak zulme, kilise memuriyetlerini satmaya, g politikasna, gizli
diplomasiye, yksek miktarlarda parasal kaynak salamaya ve despotlarla ibirliine
giritiler.
Rab inayetiyle beni sevgili Olunun inancna soktuundan, hayatn normal aknda bile
sevgili Rabbimin ve Kurtarcmn paralanm vcudu ve akan kann hatrlamadan ve
bununla ilgili iten bir duyguya kaplmadan ekmek krp arap iip imediim hakknda
ok pheliyim.
Stephen Grellet
Trencilik ve ayinciliin rgtl din tapnmann merkezi hline getirildiklerinde, hibir
surette mahzurlar yok saylmaz. Bir insann gnlk hayatnn kendisi tarafndan bir tr
devaml merasim hline dndrlmesi, evresindeki dnyada mevcut her nesnenin
dnyann ezel Kaynann bir sembol olarak grlmesi ve btn ilerinin ayin kabilinden
yaplmas tamamyla arzu edilen eylerdir. Manev hayatn Upaniadlardan Sokratlara,
Budadan Aziz Bernarda kadar btn mritleri kendini bilme olmadan Tanry bilmenin
mmkn olmad, zihnin devaml bir surette insann kendi zerinde younlamas
olmadan tam bir kurtuluun szkonusu olamayaca zerinde muvafktrlar. Nesneleri
semboller, insanlar Kutsal Ruhun mabetleri, fiileri de ayinler olarak grmeyi renmi
kimse kendine devaml kim olduunu, evrenle ve onun ilh Kaynayla ilikili olarak
nerede bulunduunu, hemcinslerine kar nasl davranmas ve niha hedefine ulamak iin
ne yapmas gerektiini renmi bir kimsedir.
Mr. Kenneth Saunders Drdnc ncil, Gita ve Lotus Sutrayla ilgili deerli eserinde
Logosun bu ikameti dolaysyla der hereyin bir gereklii vardr. Onlar Vedantann
hayret verici sz gibi grntler deil ayinlerdir. Logosun nesnelerde, canlarda ve
bilinli zihinlerde, onlarn da Logosta bulunduu Drdnc ncilin yazarndan ok
Vedantistler tarafndan ok daha cokun biimde retiliyordu; ayn gr pek tabi ki
Taoizmin ilahiyatnda da temel tekil eder. Fakat btn herey gerekte ilh bir tecell ve
grnmeyen Uluhiyetin arasndaki kesime noktasnda mevcutsa da, bu herkesin her
zaman bunun byle olduunu bildii anlamna gelmez.
Buna mukabil, insanoullarnn byk ounluu kendi benliklerinin ve evrelerindeki
nesnelerin Logostan bamsz olarak kendi balarna varlklar olduuna inanrlar. Bu
inan onlar kendilerini duygular, arzular ve ahs kanaatleriyle zdeletirmeye
sevkeder, buna karlk kendilerini bu gerek olmayanla zdeletirme de onlar ilh
nfuzdan ve kurtulu imknndan uzaklatrr. oumuz iin nesneler ou zaman sembol,
eylemler de ayinsel deillerdir. Kendimize onlarn byle olduunu bilinli ve irad olarak
retmeliyiz.
Dnya, eylemlerin Tanrya ibadet sfatyla yapld zaman hari, kendi faaliyeti iine
hapsolmutur. Bu nedenle her fiilinizi (sanki yajnaym, ilh Logos znde sunulduu
uluhiyetle zde kurbanm gibi) ayinsel olarak yapmal ve sonulara balanmaktan uzak
olmalsnz.
BhagavadGita
Bunlara ok benzer retileri insanlarn ve hatta nesnelerin Kutsal Ruhun mabetleri
olarak grlmesi ve yaplan ve baa gelen hereyin srekli biimde Tanrya sunulmas
gerektiini vazeden Hristiyan yazarlarda da grmek mmkndr.
Bu bilinli ayinselletirme srecinin sadece asl yapsnn kt olmayan fillere
uygulanabileceini ilave etmek neredeyse gereksizdir. Ne yazk ki Gita bamsz bir orjinal
eser olarak deil epik bir iir hlinde teolojik bir ara sz olarak basld; ou destanlar gibi
Mahabharata da byk oranda savalarn smrleriyle ilgilendii iin Gita dnyev
hibir eye balanmadan ve sadece Tanrnn rzas iin hareket etme tavsiyesini temelde
savala ilikili olarak verir. imdilerde sava dier eylerin yannda fke ve nefretin,
gururun, vahet ve korkunun geni apl yaylmyla birlikte bulunur ve bunlar tarafndan
izlenir. Fakat u da sorulabilir: (Eyann Tabiat olduu gibi kalmak artyla) psikolojik
mahsulleri bu tutkular gibi Tanry gizleyen fiilleri ayinselletirmek mmkn mdr? Pali
metinlerindeki Buda bu soruya hi phesiz olumsuz cevap verecektir. Tao Teh Kingdeki
Lao Tzu da. Sinoptik ncillerdeki Mesihten de evet cevab almanz mmkndr. (Edeb bir
tesadf sonucu Mahabharatann da Krinas olan) Gitann Krinas ise olumlu cevap
verecektir. Fakat bu olumlu cevabn snrlandrc koullarla kuatld hatrlanmaldr.
Kaytsz kym sadece savan kendileri iin bir grev ve meslek olduu, kast itibaryle
sava olan kimselere salk verilir. Fakat Kshatriyann grevi veya dharmas olan
Brahman iin adharmadr ve yasaktr, tccar ve ii snflarnn kast grevinin ve normal
mesleinin herhangi bir paras da deildir. Kastlarn herhangi bir ekilde kartrlmas,
birisinin baka birisinin mesleini ve sorumluluklarn almas Hindulara gre her zaman
ahlak bir ktlk ve toplumsal istikrar iin bir tehdittir. Dolaysyla, vatandalarna
evrenin mahiyetini, insann niha hedefini ve kurtulu yolunu gsterebilmek iin kendilerini
gaypten haber verme yeteneiyle donatmalar Brahmanlarn iidir. Askerler veya
yneticiler, tefeciler veya reticiler ve iiler Brahmanlarn ilevlerini gaspettii ve evrenle
alakal ok eitli bozuk anlaylarna gre bir hayat felsefesi biimlendirdikleri zaman
toplum kargaaya atlr. Ayn ekilde, buyurucu olmayan bir ruhan otoriteye sahip
Brahman da Kshatriyann zorlayc gcn ele geirdii veya Kshatriyann ynetim ii
bankaclar veya simsarlar tarafndan gaspedildii yahut son olarak sava kastn savama
dharmas zorla askere alma yoluyla Brahman, Vaisya ve Sudra ve benzerlerine dayatld
zaman da kargaa hakim olur. Avrupann ge Orta a ve Rnesans tarihi byk oranda,
mrit olmalar gerekenlerin ruhan otoritelerini para ve siyas iktidar iin terkettikleri
zaman ortaya kan toplumsal kargaalar tarihidir. ada tarihte siyas patronlar, i
adamlar veya snf bilincine ulam iilerin Brahmanlarn bir hayat felsefesi
biimlendirme ilevini ele ald; tefeciler politika vazettii ve sava ve bar kararlarn
tartt; sava kastn grevi pisikofiziksel yap ve meslek gzetilmeksizin herkese
dayatld zaman meydana gelenlerin korkun kayddr.
25
Ruh Egzersizler
AYNLERN HEPS TOPLU BADETE ATTR. Bunlar bir cemaatn yelerine Eyann gerek Tabiatn,
birbirleriyle, evren ve Tanryla olan ilikilerini hatrlatan aralardr. Ayinler toplu ibadete
zg olduu gibi, ruh egzersizler de ahs, zel ibadete aittir. Bunlar mnzev kii
tarafndan zel odasna girdii, kaplar kapayp gizlice Babasna dua ettii zaman
kullanlan aralardr. lahi sylemekten, sve usul egzersizlere, mantktan i yakml
makinelere kadar btn aralar gibi ruh egzersizler de ya iyi ya da kt biimde
kullanlabilir.
Ruh egzersizleri yapanlardan bazlar manev/ruh hayatta ilerleme kaydederlerken, ayn
egzersizleri yapan bakalar hibir ilerleme kaydedemezler. Bunlarn kullanmnn
aydnlanmay ya salad ya da onu gvence altna aldna inanmak srf putperestlik ve
hurafedir. Bunlar tamamen ihmal etmek, niha hedefimize ulama asndan yardmc
olup olamayacaklarn veya ne ekilde yardmc olacaklarn tespiti reddetmek ise
inatlktan ve dikbal bir cehalet taraftarlndan baka birey deildir.
St. Franois de Sales yle sylerdi: Konuulanlardan anlaldna gre her tarafta bir
tekaml var ama bunu gerekten baaranlar ok azdr. Herkesin tekamlle ilgili bir
anlay var. Kimisi bunun elbiselerini paralamasnda, kimisi oruta, bir ncs sadaka
vermekte, veya vaftiz ve aai rabban ayinlerine katlmakta, murakabede, zel bir Tanr
vergisi olan tefekkrde veya olaanst melekelerde veya inayetlerde yattn dnr.
Fakat bana gre bu dncelerin hepsi hataldr; zira bu dnce sahipleri ara veya
sonular hedef ve sebeplerle kartrmaktadrlar.
Bence tek keml kiinin Tanry can gnlden, komusunu da kendi gibi sevmesidir.
Tanr (ve insan) sevgisi bizi Tanryla ve insanlarla birletiren tek erdemdir. Byle bir
birleme niha hedefimiz ve amacmzdr, gerisi hayaldan baka bir ey deildir.
Jean Pierre Camus
Aziz Franois de Salesin kendisi Tanr sevgisi ve kiinin komularn sevmesinin bir
vastas olarak ruh egzersizlerin kullanlmasn salk vermi ve bu gibi egzersizlerin aziz
tutulmaya layk olduunu belirtmitir. Fakat bu zihinsel ibadet biimlerinin ve saatlerinin
ar hl almasna asla izin verilmemesi gerektii eklindeki uyary da yapmtr. Kiinin
ruh egzersizleri yapmak uruna Tanr (ve insan) sevgisine ve itaata yaplan ary
nemsememesi dolaysz olmayan ve niha hedeften derecelerce uzak vastalar iin hedefi
ve dolaysz aralar nemsememek olacaktr.
Ruh egzersizlerin temel amac akl ve duygular ruhun, ilh Gereklikle olan ilikisi
ierisinde pasif olduu gelimi ibadet biimlerine ve ikinci olarak da kendini Ia ama
ve kendini bilme ve bunun neticesi olarak ortaya kan kendinden nefret vastasyla
karakteri deitirme olan zht uygulamalarnn zel bir snfn oluturur.
Zihinsel duann sistemletirilmesi Douda tam olarak bilinmeyen olduka erken bir
tarihte gerekletirildi. (Az ya da ok gelimi beden egzersizler, zellikle nefes alp
verme egzersizleriyle birlikte veya bundan sonra yaplan) ruh egzersizlerin hem
Hindistanda hem de inde sann doumundan birka yzyl nce de kullanld
bilinmektedir. Batda ise Thebaid keileri gnn byk bir ksmn tefekkre veya
Tanrnn birletirici bilgisine ulatran bir ara olarak murakabeye ayryorlard; Hristiyanlk
tarihinin hemen her dneminde az ya da ok metodlu zihinsel dua toplu veya zel
ibadetin sesli duasna ilave olarak kullanlmtr. Bununla birlikte zihinsel duann gelimi
ruh egzersizler hlinde sistematikletirilmesi Kilise ierisindeki reformcularn bu yeni
maneviyat biimini gittike yozlaan manastr hayatn canlandrma ve ruhan snfa
mensup olmayan ve Byk Ayrlk tarafndan sersemletilmi ve ruhban snfnn
yozlamasyla muazzam derecede arm halkn din hayatn pekitirme abas
ierisinde poplerletirdii orta an sonlarna kadar gerekletirilmedi.
Sistematikletirme almas ierisindeki bu ilkler arasnda en etkilileri ve nfuzlular
Mterek Hayat (tarikat) yeleriyle yakn iliki ierisinde bulunan Windesheim azizleriydi.
Onaltnc yzyln sonlar ve onyedinci yzyln balarnda ruh egzersizlerin neredeyse
moda olduu sylenebilir. lk Cizvitler Aziz gnatius Loyolann akl ve muhayyile
egzersizlerine dayanarak sistematik olarak eitilen insanlarn ne gibi olaanst karakter
deiiklikleri ve irade ve Tanrya ballk younluu yaayabildiklerini gstermilerdi;
nitekim Cizvitlerin itibar ykseldike ruh egzersizlerinki de ykseliyordu. Kar
Reformasyonun ilk yzyl boyunca (ou Ignatius egzersizlerinin aksine mistik olan)
birok zihinsel dua sistemi oluturuldu, yayld ve merakl bir alc kitlesi buldu.
Kuvaytistlerin ihtilafndan sonra mistisizm itibardan dt ve mistisizmle birlikte ruhun
tefekkr yolunda ilerlemesi iin tasarlanm olan bir zamanlar popler sistemler de
gzden dt. Bu ilgin ve nemli konuyla ilgili daha fazla bilgi almak iin okuyucunun
Pourratun Christian Spirituality, Bede Frostun The Art of Mental Prayer Edward Leenin
Progress Through Mental Prayer ve Aelfrida Tillyardn Spiritual Exercises adl eserlerine
mracat etmesi gereklidir. Burada sadece eitli din geleneklerden birka karakteristik
rnek verilecektir.
Kendini kaybetmeyi rendiin zaman Mauuna ulaacan bil. Bundan baka
renilecek sr yoktur, ben de bundan bakasn bilmiyorum.
Heratl Ensar
Daha nce grdmz gibi altyz sene sonra Aziz Franois Sales de gen Camusa ve
Tanrnn birletirici bilgisine ulaabilmek iin kolay ve yanlmaz bir yol syler umuduyla
kendisine gelen bakalarna hemen ayn eyi sylyordu. Maukta kendini kaybetmek ve
bundan baka bir sr da yok. Bununla birlikte Sfler de Hristiyan taydalar gibi ruh
egzersizleri yeterince kullandlar; tabi ki bunu yaparken onlar balbana hedef ve hatta
Tanryla birliin dolaysz aralar olarak deil Tanryla birliin dolaysz aralarna, yani
benliin unutulduu ve sevgi dolu bir tefekkre, ara olarak grmlerdir.
Oniki sene boyunca benliimin demirciliini yaptm. Onu ile ocana attm ve mcahede
ateinde yaktm; onu ayplama rsnn zerine koydum ve onu bir ayna hline
getirinceye kadar tekdir ekiciyle dvdm. Sonra bir sene tefekkre daldm. Belimde bir
gurur, kibir, kendini beenmilik ve amellerime gven ve onlar beenme kua grdm.
Bu kuak kopana kadar be sene daha mcadele ettim ve tekrar slm ikrar ettim.
Baktm ve grdm ki btn mahlukat l. Onlarn zerine drt tekbir getirdim ve cenaze
merasimlerinden dndm, mahlukatn tecavz olmadan, sadece Tanrnn yardmyla
Tanrya ulatm.
Beyazd Bistam
Ruh egzersizlerin en basiti ve en ok kullanlan ilh isimlerin veya Tanrnn varln ve
nefsin Ona balln gsteren bir ifadenin tekrardr.
Dolaysyla, bu ameli (tefekkr) irade ettiin ve inayetle Tanr tarafndan arldn
hissettiin zaman alak gnll bir ak heyecanyla kalbini Tanrya ver. Seni yapan, satn
alan ve ltufkarne bir biimde katna aran Tanry irade et ve zihninde Ondan baka
dnce barndrma. Ancak istemediin srece bunlar olmaz; zira Kendinden baka hibir
sebebi olmayan Tanrya ynelme niyeti bile tamamyla yeterlidir...
Eer bu niyeti zerinde daha iyi hakimiyetin olsun diye tek bir kelimede sarlm istersen
kendine tek heceli bir kelime se; zira bu iki heceliden daha iyidir; kelime ne kadar
ksaysa nefsin ameliyle o kadar uyumludur. Byle bir kelime de God (Tanr) veya Love
(ak, sevgi) olabilir. stediini se; hangisini beenirsen been. Sonra bu kelimeyi kalbine
raptet, t ki oradan ne olursa olsun ayrlmasn.
Bu kelime savata ve barta senin kalkann ve mzran olacaktr. Bu kelimeyle bann
zerindeki bu bulutu ve karanl datacaksn. Bu kelimeyle unutma bulutu altndaki
btn dnce eitlerini yokedeceksin. O kadar ki eer zihnine sahip olacan bireyi
isteme ynnde bir dnce hcum ederse bu tek kelimeden (Tanr veya ak, sevgi)
baka szlerle cevap verme. Eer sana bu kelimeyi tam anlamyla yorumlamay teklif
ederse ona o kelimeye tam ve eksiksiz olarak sahip olacan syle. Eer bu hedefe sk
skya yaprsan bu dncenin frsat kollamayacandan emin ol.
The Cloud of Unknowing
Cloudun yazar bir baka blmde niha hedefimizi sembolize eden kelimenin arasra bu
hedefle ilikili mevcut durumumuza iaret eden bir kelimeyle deitirilmesi gerektiini ne
srer. Bu egzersizde tekrar edilecek kelimeler Sn (gnah) ve God (Tanr) dr.
Bu kelimeleri brakmak veya merakla yorumlamak, bunlarn niteliklerini dnmek
balln, zhtn arttrmaz. Bunun byle olmamas gerektiine inanyorum. Bu
kelimelere btnyle yapn; gnahla kendinizden baka bir ey olmadn bildiiniz bir
yumruyu kastedin... Bu khne hayatta daima yaadnz anlar nedeniyle kendinizi sanki
varlnzn cevheriyle birlemi ve yapm bu pis kokulu yumru ierisinde
hissetmelisiniz, bylece dnml olarak bu iki kelimeyi Gnah ve Tanr
kastedersiniz. u genel anlay da unutmayn; eer Tanrya sahipseniz gnahtan
mahrum olmalsnz; gnahtan uzaksanz Tanrya sahip olmalsnz.
The Cloud of Unknowing
eyh elimi tuttu ve beni zaviyeye gtrd. Revan altnda oturdum; eyh bir kitap ald
ve okumaya balad. Ben de renciler gibi meraklanmaktan kendimi alamadm; okuduu
kitap neydi?
eyh dncemi sezmi olmal ki yle dedi: Ebu Said, yzyirmidrt bin peygamberin
hepsi tek bir kelimeyi retmek, vazetmek iin gnderildi. nsanlara Allah demeyi ve
Ona balanmay emrettiler. Bu kelime sadece kulaklaryla iitenlerin dier kulandan
kt gitti; onu ruhlaryla iitenler onu ruhlarna nakettiler ve kalplerine ve ruhlarna
ileyinceye kadar tekrar ettiler; neticede btn varlklar bu kelime hline geldi.
Kelimenin telaffuzundan bamsz klndlar; harflerin sesinden kurtarldlar. Bu kelimenin
manev/ruh mnsn anladktan sonra kendi yokluklarnn bilincinde olmayacak derecede
ona daldlar.
Ebu Said
Mezmurdan ksa bir beyit al, sana btn dmanlarna kar kalkan ve siper olacaktr.
Cassian, Abbot Isaactan alnt
Hindistanda ilh ismin veya (ksa bir ballk veya inan ifadesi olan) mantramn
tekrarna japam ad verilir; bu Hinduizm ve Budizmin btn mezhepleri arasnda gzde
bir ruh egzersizdir. En ksa mantram kendinde Vedanta felsefesinin btnn toplayan
szl bir sembol olan OMdur. Hindular buna ve benzeri dier mantramlara bysel bir
g atfederler. Bunlarn tekrar ayinsel bir fiildir ve inayetin ex opere operato gelmesini
salar. Budistler, Mslmanlar, Yahudiler ve Hristiyanlar da kutsal kelimelere ve ifadelere
benzer bir tesir atfederler. Ve tabi ki, geleneksel din merasimlerin birbirini takip eden
kuaklarn inanc ve ballyla zihinsel nesnellie yanstlm varlklarn gerek huzurunu
salama gcne sahipmi gibi grnmesine benzer ekilde, kutsal kelime ve tabirler de, o
anda onlar telaffuz eden bireye ait olanlardan baka ve daha byk, etkili gleri nakil
kanallar olabilir. Bu arada, bu Tanr veya Ak kelimesinin srekli tekrar uygun artlarda
irade, dnce ve duygunun kendini unutmu tek hedefliliine ki bu olmadan Tanrnn
birletirici bilgisine ulamak imknszdr sebep olarak bilinaltna muazzam bir etkide
bulunabilir. Dahas, eer kelime nazar analizle sadece devaml, ara verilmeden ve
vazgeilmeden tekrar edilirse, kelimenin iaret ettii Gereklik kendini btnsel bir sezgi
hlinde gstermekle neticelenecektir. Bu gerekletii zaman (Sflerin deyimiyle) bu
kelimenin harflerinin kaplar alr ve ruh Gereklie ular. Tabi ki bu olabilir de
olmayabilir de. Zira patentli bir manev/ruh ila, bamszlk ve Tanrdan yoksunluktan ac
eken ruhlar iin ho ve yanlmaz bir devay kll yoktur. Hayr, garantili hibir tedav ekli
yoktur; eer yanl kullanlrsa ruh egzersizler yeni bir hastala sebep olabilir veya
eskisini azdrabilir. Mesela, ilh ismin sadece azla tekrar, analitik dncenin altnda
olan bir uyuukluk tryle neticelenir. Sezgisel gr ise zerindedir. Kutsal kelime,
tekrarnn netice verdii bir tr tecrb n yarg dourduundan bu uyuukluk veya bir
baka anormal durum Gerekliin dolaysz idraki sanlr ve iradenin benlikten yz
evirmeden szde Tanrya dnyle beraber, putperestne bir ekilde gelitirilir ve
peinden koulur.
Nefsini yetersiz biimde krleten ve yetersiz derecede kendini bilen japam uygulaycsn
kuatan tehlikeler daha gelimi ruh egzersizler yapan kimseleri de ayn veya deiik
biimlerde tehdit edebilir. Bir imge veya fikir zerinde ar younlama hem Dou hem
de Batdaki birok mrite salk verildii gibi, belli kiiler iin belli durumlarda ok faydal,
belli durumlarda ise ok zararl olabilir. Bu younlama ruhta ilh Kelimenin telaffuz
edebilecei derecede bir zihin dinginlii; akln, iradenin ve duygunun suskunluuyla
neticelendii zaman yararldr. zerinde younlalan imge nesnel Gereklik zannedilip,
buna putperestne taplacak derecede vehm bir gerek hlini aldnda ise zararldr; bu
zihn younlama olay kendilerini tecrbe eden kiinin zel inayetler ve ilh ilhamlar
alma sfatyla gurura kapld allmadk ruhbeden sonular dourduunda da
zararldr. Bu allmadk ruhbeden olaylar arasnda en yaygn olanlar gelecei grme,
bilme, telepati ve dier gizil glerle garip bir olgu olan vcut scaklnn ar artmas
bulunur. Zihinsel younlama egzersizi yapan ou kii bu scakl arasra hisseder. En iyi
bilenenleri Aziz Philip Neri ve Azize Sienal Catherine olan birok Hristiyan azizi bunu
srekli biimde hissediyordu. Douda ise bu youn zihinsel younlamann neticesi olarak
ortaya kan scakl dzenlemek, kontrol etmek ve souk havalarda zahidin scakln
korumak gibi yararl ilere kanalize etmek iin eitli teknikler gelitirildi. Hadisenin iyi
anlalmad Batda ise ou szde zahitler bu scakl hissetmiler ve onu ilh bir
tevecch ve hatta birlik tecrbesi saymlar, nefislerini iyice krletememeleri ve yeterince
alak gnll olamamalar nedeniyle de putperestlie ve Tanry gizleyen manev/ruh bir
kibre, gurura dmlerdir.
Byk Mahayana metinlerinden alnan aadaki para Hinayanac mritlerin tledii
sembolik nesneler zerinde zihinsel younlama, (nefsi dnyev eylere balanmaktan
menetmek amacyla) fanlii ve rmeyi, gelitirilmesi gereken farkl erdemleri ve
Budizmin temel doktrinlerini dnme gibi ruh egzersizlerin kapsaml bir eletirisini
ierir. (Bu egzersizlerin ou, tamam tercme edilmi ve Pali Text Society tarafndan
yaynlanm olan The Path of Purity adl kitapta ayrntl olarak tanmlanr.
Mahayanaclarn egzersizleri ise Dwight Goddordn tercme ettii Surangama Sutrada ve
Dr. Evans Wentzin yayna hazrlad Tibetan Yoga ile ilgili ciltte tanmlanr.)
Yogin egzersizinde (hayal olarak) gnein veya ayn suretini yahut lotusa benzeyen
bireyi, veyahut te dnyay veyahut ta gkyz, ate ve benzeri gibi eitli ekiller
grr. Btn bu grntler onu filozoflarn yoluna sevkeder; onlar onu sravakalk hline,
Pratyekabudalar alanna atar. Bunlarn hepsi bir kenara konulduunda ve bir imgesizlik
hli szkonusu olduunda Ztla ahenk iinde bir durum ortaya kacak ve btn Budalar
beraberce lkelerinden gelecekler ve ldayan elleriyle bu hayr sahibinin bana
dokunacaklardr.
Lankavatara Sutra
Baka bir deyile (isterse lotus gibi kutsal bir sembol olsun) herhangi bir imge zerinde
veya cehennem tasavvurundan arzu edilir bir erdemin veya bunun ilh sfatlardan birinin
derecesine ykseltilmesi tasavvuruna kadar sralanan herhangi bir fikirde ar
younlama her zaman, kiinin kendi zihninin rettii birey zerinde younlamasdr.
Kimi zaman nefsini krletmi ve kendini bilen kiilerde zihinsel younlama sanatnn
gerek tefekkrn mmkn hle geldii bir aklk ve uyank pasiflik hline getii grlr.
Fakat bazen younlamann kiinin kendi zihninin rn zerinde olduu gerei bir tr
hatal veya noksan tefekkrle neticelenir. Zt veya btn varlklarn ilh Kayna kendini,
kendilerinde ne iradenin, muhayyilenin, duygunun ne de akln ben merkezcilii (ve hatta
ikinci ahsiyete ait bir bencilik) olmad kiilere gsterir.
O zaman, da bakn kesinlikle kabul edilmemesi gerektii iin ie bakn da
reddedilmesi gerektiini sylerim; fakat kii her zaman ilh zn boluunda ve
nesnelerin hiliinde yaamaldr; kendini onlardan (ilh zden ve mahlukatn
hiliinden) kopmu bulan kii ie bakla deil fen vastasyla onlara dnmelidir.
Canfieldli Benet
e bak Lankavatara Sutrada Yoginin en kt ihtimalle putperestlie, en iyi ihtimalle ise
iteki zirvelerde Tanrnn ksm bilgisine ulatran fakat hem dta hem de iteki dolulukla
tam bir bilgiye gtrmeyen yolu olarak knanan sretir. Rahip Benetin pasif ve aktif
olmak zere iki trn belirttii Fen ise Mahayanaclara gre tefekkrdeki imgesizlik
hli, aktif hayatta ise zaman ierisinde sonsuzluun algland, samsarann nirvanayla
bir olduunun bilindii kll kaytszlk hlidir.
te bylece ayakta kalmay ve dmemeyi, maksadna doru ilerlemeyi arzu ediyorsan
seninle Tanr arasndaki cehalet bulutunu tutkulu bir ak hamlesiyle sonsuza dek dat.
Tanrdan baka bireyi dnmekten yz evir. Ondan baka hibireye ynelme. Zira
gnahn kaynan sadece bu kurutur... Ya dahas? Eer gnahlarndan ve sann
strabndan dolay hi alamadnsa, cennet lezzetlerini bu kadar dnmedinse bunun
sana ne faydas olur? phesiz sana ok fayda, iyilik , yardm ve inayet kazandracaktr.
Fakat bu kr ak ateiyle karlatrldnda bunsuz yapt veya yapabilecei ok azdr.
Bu kendi bana dierleri olmakszn Meryemin en iyi ksmdr. Bunlarn onsuz ok az veya
hi faydas yoktur. O sadece gnahn kaynan ve kkn kurutmakla kalmaz birok
erdemi de beraberinde getirir. Zira o gerekten kavranrsa btn erdemler onun iin
incelikle ve tam olarak kavranacak, senin niyetinin mdahalesi olmakszn hissedilecek ve
alglanacaktr. Bir insann onsuz birok erdemi varsa bunlar arpk niyetlerle karacaktr,
zira bunlar niha maksat iin yetersizdir. Erdem dorudan doruya Tanrnn kendisine
yneltilmi muntazam ve ll bir sevgidir.
The Cloud of Unknowing
Eer zihinsel younlama egzersizleri, ilh ismin tekrarlar veya Tanrnn sfatlarn
dnme veyahut bir azizin veya Avatarn hayatndaki muhayyel sahneler zerinde
younlama, bunlar benliklerini unutmak, aklk ve (Augustine Bakerin deyimiyle) ruhun
Uluhiyetle birliini salayan saf uluhiyet sevgisine ulamak amacyla kullananlara
yardmc olursa o zaman bu egzersizler tamamyla iyidir ve arzu edilir. Eer baka
neticeler dourursa o zaman, aa meyveleriyle bilinir.
The Rule of Perfectionn yazar ve Mme Acarie ve Kardinal Brulle nin manev mridi
ngiliz Fransisken Rahibi Canfieldli Benet bir risalesinde imge zerindeki zihinsel
younlamann, sayesinde imgesiz tefekkre, gz kapal grmeye ve saf uluhiyet
sevgisine iletilebilecei bir metoda iaret eder. Zihinsel dua oturumu (sann strap
sahnesi zerinde) younlamayla balamaldr; sonra zihin sanki bu kutsal beeriyet
tasavvurunu brakp ondan beeriyetin tecessm ettii suretsiz ve sfatsz Uluhiyete
gemelidir. Buna arpc bir biimde benzeyen bir egzersiz de (olaanst derinlik ve
gzellikte bir eser olan ve gnmzde Dr. Evans Wentzin deerli takdimiyle tercmesi
elimizde bulunan) Bardo Thdol veya Tibetan Book of the Deadde tanmlanr.
Himayeci hangi ilah olursa olsun ou zaman bir sihirbazn rettii ekil gibi gerekte
varolmamakla birlikte varm gibi ekil zerinde dn....... Sonra hmin olan ilahn
tasavvurunu ondan grnrde hibir ey kalmayncaya kadar u noktalardan uzaklatr;
kendini Aklk ve Boluk hline sok ve bu hlde biraz kal. Sonra tekrar himayeci ilah
dn; sonra da Berrak I; bunu nbetlee yap. Sonra u noktalardan balayarak kendi
aklnn kaybolmasn sala.
Tibetan Book of the Dead
Meselenin zeti mahiyetiyle Eckhartn bir cmlesini zikredebiliriz. Tanry sabit bir form
altnda arayan kii onun iinde sakl Tanry grmeyerek sadece forma yapr kalr.
Burada anahtar szck sabittir. Tanry geici olarak, bandan beri Gerekliin sadece
bir sembol olarak kabul edilen bir formun ve er ya da ge iaret ettii ey iin vazgeilen
bir semboln altnda aramaya izin verilebilir. Onu Gerekliin esas ekli olarak
grld iin muayyen bir form altnda aramak kiinin kendisini hayale ve bir tr
putperestlie kaptrmas demektir.
Zihinsel duann bir ekline sarlma yolundaki temel engeller Eyann Tabiat hakknda
(hibir zaman bu cretsiz zorunlu eitim anda olduundan daha kt olmam bir)
bilgisizlik ve bencillie, tutkularla ve teknik olarak ho vakit olarak bilinen eyle ilikili
olumlu ve olumsuz duygulara saplanp kalmadr. Uygulamaya sarlnd zaman ise
zihinsel duann hedefine doru ilerleme yolundaki temel engeller zihinsel meguliyetlerdir.
Muhtemelen en dindar olanlar da dahil btn insanlar bir dereceye kadar zihn
meguliyetlerle muhataptr. Fakat zihinsel dua aralarnda dank, kendini bilmez ve bencil
bir hayat sren kiinin tek bir amaca ynelik bir hayat yaayan, kim olduunu ve evrenle
ve onun ilh Kaynayla olan ilikisini bilen birinden daha ok ve kt zihn danklklar
olaca aktr. En faydal ruh egzersizlerin baz eitli zihinsel danklklardan benlii
terketme, zihn dinginlik ve Tanryla ilikili olarak pasiflik yolundaki engelleri ilerleme
vastalarna dntrme derecesinde yararlanr.
Fakat bu egzersizlere bir giri eklinde ilk olarak zihinsel dua sanat statlarnn
hepsinin, rencilerine kendini bilme dnemlerinde zihinde ortaya kan meguliyetlere
kar yzeysel iradenin tahripkar glerini kullanmamalarn tlemekte hem fikir
olduklar belirtilmelidir. Bunun Sebebi Canfieldli Benet tarafndan The Rule of Perfection
adl eserde aka belirtilmitir. nsan ne kadar ok faaliyette bulunursa benlii o kadar
ok geliir. Bu durumda ise Tanr onun iinde daha az yer bulur. Benliin gelimesi kiinin
ilh Gereklii kavramasn zayflatr. Yzeysel iradenin zihinsel meguliyetlere ar
tepkisi otomatik olarak bamsz, kiisel benlii gelitirir ve dolaysyla bireyin Tanr
bilgisine ve sevgisine ulama anslarn azaltr. Tanry gizleyen gndz ryalarmz zorla
yoketmeye alma srecinde sadece ftr bilgisizliimizin karanln koyulatrrz. Bu
nedenle, zihn danklklarla boumaktan vazgeerek ya onlarn etkisini ortadan
kaldrma ya da bir ekilde onlardan faydalanma yollar bulmayz. Mesela Gereklikle iliki
ierisinde belli bir uyank pasiflik derecesine ulamsak ve tam bu noktada zihni baka
tarafa eken eyler devreye giriyorsa bizimle merak konumuz arasnda duran bu kt
niyetli ve tutkulu budalaya nem vermemeliyiz. Bu zihn meguliyetler imdi bilincin n
plannda grnrler; onlarn varlna dikkat eder ve sonra hafife ve yumuaka iradeyi
skmadan dikkatimizi geri planda bir an iin grdmz veya sezdiimiz veyahut da
(gemi tecrbeyle veya bir inan gerei) bildiimiz Gereklik zerinde odaklandrrz.
Dikkatin odak noktasnn bu gayretsiz deiimi ou zaman zihn meguliyetlerin bu
saplant hlindeki varlklarn kaybetmelerine ve en azndan bir sre yokolmasna sebep
olur.
Eer kalp baka taraflara yneliyorsa ve armsa onu Efendisinin huzuruna yumuaka
ek getir. Btn gn hibir ey yapmasan bile kalbini Rabbimizin huzuruna geri
getirmekle, her zaman tekrar uzaklasa bile, zamann ok iyi deerlenmi olur.
Aziz Franois de Sales
Bu rnekte zihn danklklarn etkisini ortadan kaldrma sabr ve sebat konusunda deerli
bir ders oluturur. Kalbinizdeki maymundan faydalanmann bir baka ve daha dolaysz
metodu The Cloud of Unknowingde tanmlanr.
Bu zihn danklklar hibir ekilde ortadan kaldramayacan dnyorsan, o zaman
savata yenilmi bir korkak gibi onlarn altna sin ve onlarla arpmann aptallktan baka
birey olmadn dn, bylece kendini dmanlarnn elleriyle Tanrya teslim
edersin..... Bana gre bu yol gerekten kavranrsa ortaya kendini olduun gibi, acnacak
ve pis, hilikten ok daha kt bir ey olarak bilmen ve hissetmen kar; bili ve hissedi
alak gnlllktr. Bu alak gnlllkle Tanr senin dmanlarndan cn almak iin
btn kudretiyle tenezzl eder ve seni kucaklayarak cansz gzlerinin yan siler. Bu
aynen bir babann, vahi domuzun ve lgna dnm aylarn hcumu altndaki ocuunu
lm tehlikesinden kurtarmasna benzer.
The Cloud of Unknowing
Son olarak, Hindistanda ok kullanlan ve zihn danklklar ortaya kar kmaz
tarafszca denetlemek ve onlar belli dnceler, duygular ve eylemlerin hatrasyla miza
ve karakterde, ftr ve sonradan kazanlm alkanlklardaki kkenlerine indirgemekten
ibaret bir egzersiz vardr. Bu usl kiinin varlnn ilh Kaynandan kopu sebeplerini
ortaya koyar. Manev cehaletinin sebebinin benliin eylemsiz inatl, itaatsizlii ve ak
isyan olduunun farkna varr ve zellikle bu rtc benliin en kat ve youn phtlar
hlinde katlat noktalar kefeder. Sonra kendini Ik yolundaki bu engellerden
kurtarmak iin gerekli karar vererek onlar dnmeyi sessizce bir kenara brakr ve
kendini bo, arnm ve sessiz bir halde pasif olarak tede ve ieride yatan eye maruz
brakr.
Assisili Aziz Francis noverim me, noverim me szn tekrarlayp dururdu. Kendinden
nefrete ve alakgnlle sevkeden kendini bilme Tanr sevgisinin ve bilgisinin artdr.
Zihn dalgnlklardan faydalanan ruh egzersizler kendini bilme olgusunu glendirme
meziyetine sahiptirler. Tanrya yaklaan her nefis kim ve ne olduunu bilmelidir. Kiinin
szgelimi ahlak durumunun zerinde olan zihn veya sesli bir dua eklini uygulamak yalan
sylemeden tavryla aldatmaktr. Byle bir aldatc tavrn sonular ise Tanr hakknda
yanl anlaylar, kiisel ve gereki olmayan fantazilere putperestane tapnma ve
(kendini bilmenin alak gnlll olmad iin) manev gururdur.
Dierleri gibi bu metodun da faydalar kadar tehlikeleri de olduunu ilave etmek
neredeyse gereksizdir. Bunu kullanan kiiler iin hedefi pespaye kiisel aralarda unutma
kzgn maymunun, nnde imdi byk lezzet olarak hatrlad btn fantastik
oyunlar oynad saf Uluhiyeti hari tutarak otobiyografyadaki temize karc veya
pimanlk dolu bir denemeye dalma gibi sabit bir ayartlma tehlikesi mevcuttur.
imdi gnlk hayattaki ruh egzersizler olarak adlandrlabilecek eye geliyoruz.
Buradaki problem olduka basittir: Kiinin kendisini alma ve strahat saatlarnda,
evrende ie veya zevke dalm birinin grdklerinden ok daha fazla ey olduu hakknda
nasl uyank tutaca. Bu problemin tek bir zm yoktur. Kimi i ve elence trleri kutsal
ismin veya tabirin devaml tekrarna, ilh Gereklik hakknda aralksz dnmeye ve
daha da gzeli kesintisiz bir zihin dinginliine ve uyank pasifliine izin verecek kadar
basit ve zahmetsizdir. (Tanrnn huzuru uygulamas zihinsel dua veya ruh egzersizlerle
tamamen ilgisiz olan evrelerde bir tr n kazanan) Karde Lawrencen gnlk ii gibi
uralarn hemen hepsi bu basit ve zahmetsiz trdendir. Fakat bu devaml kendini bilme
hline izin vermeyecek kadar zor iler de vardr. Bu nedenle, Eckhartn tabiriyle, cemaat
hlinde ayin yaparken kendini, hatrlamak iin ar zorlayan bir papaz hata yapmaya
maruzdur. En iyi yol zihni tamamen younlatrmak fakat onu sylerken de olduka ak
biimde sylemektir. Bu t btnsel bir dikkat gerektiren btn iler iin gereklidir.
Fakat byle tam bir dikkat nadiren gerekli olur ve ara vermeden uzun sre zor devam
ettirebilir. Her zaman dinlenme molalar verilir. Bu molalarn gndz ryalaryla m yoksa
daha iyi bireyle mi doldurulaca hususunda herkes serbesttir.
Zihninde sadece ve sadece Tanr olan, hereyde Onu gren kii btn ilerine ve her
yere Tanry gtrr ve onun ilerini sadece Tanr yapar. Bu kii Tanrdan baka
hikimseyi istemez; Tanrdan baka hibir ey ona gzel gelmez. okluk Tanry
datamad gibi hibirey bu adam datamaz veya onu oklua atamaz.
Eckhart
Kendimizi irad olarak datc etkiler yoluna sokmalyz demek istemiyorum. Tanr
korusun! Bu Tanry ayartmak ve tehlikeyi aramak olur. Fakat herhangi bir ekilde geici
olarak gelen zihn danklklara gerekli tedbirler ve dikkatli bir biimde gzetilen dua ve
okuma saatleriyle karlk verilirse bunlar iyilie dnecektir. Size yalnzl zleten eyler
ou zaman alak gnllnz ve mahviyetiniz iin en niha inzivadan daha fazladr...
Kimi zaman uyarc bir dua kitab, cokun bir murakabe, arpc bir konuma beenilerinizi
okayabilir ve kendinizi mkemmellie doru ok ilerlemi olarak tasavvur ederek
kendinden memnun ve kendini beenmi klabilir; sizi gerek olmayan anlaylarla
doldurarak kibrinizi arttrr ve din ibadetlerinizden iradenizin aksine olanlar daha az
hogrl olmanza sebep olur. Size u basit kurala yapmanz neririm: Datc hibir
ey istemeyin fakat sizin istediiniz olmadan Tanrdan gelene de sessizce boyun ein, bu
ister datma isterse kesinti olsun farketmez. Komularmzn ve kendimizin ok eitli
kusurlar neticesi ortaya kan eylere alakgnll ve cesur bir biimde katlandmz
srece Tanrnn gnlk skntlarmzda yanmzda olduunu unutarak Onu belki de
olduka ulalmaz cisimlerde aramak byk bir aldatmacadr.
Fnelon
Hayatnn srekli bir yokolma hlinde olduunu dn; her saat ba aldnda Tanrm
senin ezel ve ebed varlna tapyorum; varlmn her an yokolmas gerektiinden
memnunum, zira bu sayede her an senin sonsuzluuna snmam mmkn oluyor
diyerek zihnini Tanrya ynelt.
J. J. Olier
Tek bana veya baka bir yerde yryorken Tanrnn genel iradesine bir bak; bununla O
gkte, yerde ve yer altnda merhamet ve adaletinin eserlerini irade eder; bu egemen,
ok kutsal, adil ve gzel iradeyi onayla, v ve sonra da sev. Sonra Tanrnn zel iradesine
bak; bununla O kendininkini sever ve onlarda teselli ve sknt yoluyla eitli ekillerde
iler. Sonra tesellilerin fakat zellikle de iyilerin ektii skntlarn eitlerini dnerek
bir sre durakla; sonra byk bir tevazuyla bu iradeyi de onayla, v ve sev. Kendindeki,
gnah dnda bana gelen ve gelebilecek olan iyilik ve ktlkteki iradeyi dn; sonra
bu hakim iradeyi aziz tutacan, buna sayg duyup tapacan beyan edip Tanrnn
arzusuna boyun eerek Ona ilerinde benim de bulunduum sana ait olan eyleri vererek
btn bunlar onayla, v ve sev. Bu iradenin bizim ve mutluluumuz iin hereyi
yapacana gven duy. Bu egzersizi bu ekilde iki veya kere yaptnda onu
ksaltabilir, deitirebilir ve en iyi biimde dzenleyebilirsin, zira bu kalbine ou zaman
bir zlem olarak sokulur.
Aziz Franois de Sales
Iktayken tkezleme tehlikesi yoktur, zira herey kta kefedilir. Darda yrrken o da
seninle birlikte kucandadr, bak urada bak burada demene gerek yoktur; yatanda
yatarken sana retmenlik yapmak, darda gezen avare zihnini, yce dnce ve
tasavvurlarn yarglamak iin vardr ve onlar emir altna alr. Zira dncelerini izlerken
abucak kaybolursun. Bu kta bulunurken sana gnahlarnn heyetini, rmelerin ve
bulunduun kt durumu gsterecektir. Sana hereyi gsteren bu kta kal, ne saa ne
de sola git.
George Fox
Aadaki alnt ise Ashvaghoshann esasen Sanskrite yazlm olmakla beraber orjinali
kaybolmu bir eser olan The Awakening of Faithin ince metninin Waitao ve Goddard
tarafndan yaplan evirisindendir. Ashvaghosha risalesinin bir ksmn Budist
terminolojisinde ifade ediliiyle Ztn birletirici bilgisine ulatrc uygun vastalara
ayrr. Bu vastalar listesi btn uur sahibi varlklara kar sevgi ve merhameti, kendini
hilemeyi veya nefsi krletmeyi, Mutlak Budadoasnn tecessmlerine kiisel ballk ve
zihni mstakillik ve bamsz benlie duyduu lgn arzudan kurtarma ve bylece onun
kendi znn evrensel Akl zyle zdeliini kavramasn salamak iin tasarlanm ruh
egzersizleri kapsar. Bu eitli uygun vastalardan sadece son ikisini Dinginlik ve rfan
Yolunu zikredeceim.
Dinginlik Yolu. Bu disiplinin iki amac vardr: Endie verici btn dnceleri (ki ayrt edici
btn dnceler rahatszlk verir) durdurmak, zihni tefekkr ve idrak amacna yneltmek
amacyla vakti igal edici btn ruh hletlerini ve duygular susturmak. kincisi, zihin
ayrtedici, zmleyici deil daha akl bir biimde (akl ve mantk arasndaki skolastik
ayrm karlatrn) teemml veya tefekkrde bulunmak iin btn nazar dnmeyi
durdurarak, kiinin dnceleri ve tecrbelerinin anlamn ve nemini kavrayarak
dinginlie ulatrmak. Bu ikili durdurma ve kavrama uygulamasyla zaten uyandrlm
olan inan gelitirilecek ve bu uygulamann iki yn zamanla birbiriyle karacaktr: Zihin
tamamen dingin fakat kavramada ok aktif olacaktr. Gemite kiinin ayrt etme
melekesine (zmsel dnme) tabi olarak gveni vard, fakat bu artk kknden
sklp atlacak ve sona erdirilecektir.
zmsel dnmeyi brakma uygulamas yapacaklar sessiz bir yere ekilmeli ve orada
dimdik oturarak zihni dinginletirmeye ve younlatrmaya almaldrlar. Kii bata
nefes alp veriini dnebilirken bu uygulamaya ok uzun sre devam etmek akllca
deildir. Zihnin muayyen suretlere, manzaralara veya (Hinayanaclarn ruh terbiyelerinin
bir evresinde zerinde younlat nesneler olan) toprak, su, ate ve esir gibi temel
unsurlar hakknda duyulardan kaynaklanan anlaylara veya zihnin alglarna, tespitlerine,
ayrmlarna, ruh hleti veya duygulara dayanmasna izin vermemek gerekir. Btn
tasavvur eitleri ortaya kar kmaz yok edilmelidir; kontrol ve yok etmeyle ilgili
kavramlar bile atlmaldr. Kiinin zihni nesneleri yanstan fakat onlar yarglamayan veya
alkoymayan bir ayna gibi olmaldr. Dncelerin kendi balarna nemi yoktur brakn
aka grnsnler. Duyulardan ve alt zihinden kaynaklanan dnceler dikkat ekmedii
srece kendi biimlerini almayacaklardr; eer nemsenmezlerse ne grnrler ne de
kaybolurlar. Ayn ey zihin dndaki artlar iin de geerlidir; bunlarn kiinin dikkatini
ekmesine ve dolaysyla egzersizine man olmasna izin verilmemelidir. Zihin tamamen
bo olamaz, duyulardan ve alt zihinden kaynaklanan dnceler atld ve
nemsenmedii zaman yerleri doru dnle doldurulmaldr. O zaman u soru akla
gelir: Doru dn nedir? Cevap ise udur: Doru dn zihnin kendisini, kendi saf
ayrmlamam zn kavramasdr. Zihin kendi saf znde younlat zaman benlikle,
kavrama fiilindeki benlikle ve ne de bir olgu olarak kavramayla ilgili uzun sreli anlaylar
olmamaldr...
rfan Yolu. Bu disiplinin amac kiiye nceki disiplinlerin sonucu olarak elde ettii gr
kuvvetini uygulama alkanl kazandrmaktr. Kii ayaa kalkarken, ayakta dururken,
yrrken, bir ey yaparken, dururken zihnini devaml o ite ve onu yapmakta
younlatrmas ile olan ilikisini, iin nitelii veya deerini dnmemesi gereklidir. u
ekilde dnmelidir: Yryorum, unu yapyorum, bu ikisi bir eydir, bu tartlabilir,
meziyet kazanyorum, bunun ne kadar harika olduunu kavrayan benim deil yrme,
durma, kavrama vardr. Oradan babo dnceler, cokunluk veya baarszlk yahut
mutsuzluk hisleri doar. Btn bunlarn yerine zihni iin kendisi zerinde younlatrmal
ve bunun zihin dinginliine, kavramaya, gr kuvvetine ve irfana ulatran uygun bir
ara olduunu grmelidir; kii bu uygulamay inanla, gnl rzasyla ve honutlukla takip
etmelidir. Uzun bir uygulamadan sonra eski alkanlklarn kaytlar zayflayp zlecek ve
yerine gven, tatmin hissi, uyanklk ve dinginlik geecektir.
Bu rfan Yolu neye ulamak iin tasarlanmtr? Kiinin Aydnlanma yolunda ilerlemesini
engelleyen hl vardr. Birincisi; duyulardan, d artlardan ve ayrt edici zihinden
kaynaklanan cezbedici eyler; ikincisi, zihnin i artlar, dnceleri, arzular ve ruh hleti
vardr. nceki (ahlak ve nefsi krletici) egzersizler bunlar yok etmek iin tasarlanmtr.
nc tr engeller arasnda ise kiinin insiyak ve temel (dolaysyla da gizli ve srekli)
gdleri acya, ehvete, korkuya ve fkeye, lgnca ak olmaya, gurur ve bencillie
neden olan yaama ve zevk alma, kiilii koruma ve aziz tutma, oalma arzusu bulunur.
rfan Yolundaki egzersizler ve temel ve igdsel engelleri yok etmek iin tasarlanmtr.
Bu sayede zihin gittikce berraklar, aydnlanr ve dinginleir. Gr kuvveti glenir,
inan derinleir, geniler ve nihayet Akln Saf znn Samadhisine katlrlar. Kii rfan
Yolunda yrdke rahat ve perianlk dncelerine daha az kaplr; inan daha kesin,
daha nfuz edici, faydal ve zevkli hle gelir; yok olma korkusu da kaybolur. Fakat
kemalin kolayca ve abucak elde edilebileceini zannetmeyin; birok kere yeniden
domak gerekebilir; birok evren yl gemek zorunda olabilir. pheler, inanszlk,
iftiralar, kt davranlar, karma engelleri, inan zayfl, kibir, tembellik ve zihn endie
ve hatta bunlarn glgeleri durduka Budalarn Samadhisinin na veya birlik Bilgisine
ulaan kii btn Budalarla birlikte, uur sahibi btn varlklarn Budaln
Dharmakayasyla mutlak birliini kavrayacaktr. Saf Dharmakayada ne ikilik ne de
ayrmlama glgesi vardr. uur sahibi btn varlklar eer kavrayabiliyorlarsa zaten
Nirvanadadrlar. Akln saf z en Yce Samadhi, Anuttarasamyaksambodhi, Prajna
Paramita, En Kusursuz rfandr.
Ashvaghosha
26
Sebat ve devamllk
Ruh egzersiz ve dua seyrine ara veren bir kuun elinden kamasna izin veren adama
benzer; onu yeniden yakalamas neredeyse imknszdr.
Aziz John
Si volumus non redire, currendum est (Geriye doru gitmek istemiyorsak komalyz.)
Pelagius
Eer bu kadar yeter, kemle erdim derseniz hereyi yitirmi olursunuz. Zira kemlin
ilevi kiinin kusurunu bilmesini salamasdr.
Aziz Augustine
BUDSTLERN DE BU MELDE SZLER VARDIR. Onlara gre bir arhat arhat olduunu dnyorsa
bu onun arhat olmadnn kantdr.
Size kimsenin byk bir aba olmakszn (Tanrnn ruhta kavranan) bu douunu tecrbe
edemeyeceini sylyorum. Hi kimse zihnini nesnelerden tamamen soyutlamadan bu
doua ulaamaz.
Eckhart
Eer bana sert bir ceza verilmi olsayd, buna gnl rzasyla katlanmaktansa kendimi
toplamakla duaya hazrlanmaktan baka hibir ey tanmyorum. Hi phesiz eytann
bana ynelttii iddetli saldr o kadar dayanlmaz, kt alkanlklarm o kadar glyd
ki kendimi duaya veremedim; kiliseye girdiimde hissettiim hzn o kadar bykt ki
kendimi ieriye atmak iin btn cesaretimi toplamam gerekti. Bana cesaretimin az
olmadn sylerler ve Tanrnn bana bir kadnnkinden daha ok cesaret verdii bilinir;
fakat onu kt kullandm. Sonunda Rabbimiz imdadma yetiti ve kendimi zorladm
zaman bazen dua etme arzum olduundakinden daha byk bir huzur ve tat buldum.
Azize Teresa
Sevgili babamz (Aziz Franois de Sales) manev oullarndan birine yle dedi: Herkese
kar sabrl ol, ama nce kendine kar unu demek istiyorum; kusurlarn cesaretini asla
krmasn, aksine sana cesaret alasn. Hergn yeni bir balang yapmandan
memnunum; manev hayata ulamann tek yolu srekli bir biimde tekrar balamak ve
hibir zaman yeterince yaptn dnmemektir. Kendi kusurlarmza katlanamyorsak
komularmznkini nasl ekebiliriz? Hatalarnca kemirilen insan onlar dzeltemez;
verimli bir slah sakin, huzurlu bir zihinden kar.
Jean Pierre Camus
Kendilerini i duaya veren fakat kimi zaman zihinde byk kapallklara ve sevgi
asndan byk duyarszlklara sahip olarak kendilerini ona kar byk bir isteksizlik
iinde bulan insan nadirdir; o kadar ki eer kusurlu insanlar iyi eitilmez ve
hazrlanmazlarsa ikinci dereceden bu elikilerin uzun sre devam etmesi durumunda
tehlikeye, mitsizlie decekler ve belki de dzenli duay brakacaklardr; zira onlar ne
dnrlerse dnsnler veya ne yaparlarsa yapsnlar bunun bir zaman kayb olduunu
ve hibir deerinin olmadn dndklerinden kendilerini toplamalarnn bouna
olduunu bu ekilde de zamanlarn bir baka ekilde doldurmalarnn daha yararl
olacan dnme eilimindedirler.
Evet, Yce Tanr tarafndan kuraklk duasndan baka bir yola sevkedilmeyen kimi
insanlar vardr. Bunlar kendine gelmeden honut olmazlar; buna karlk srekli ac ve
elikiden razdrlar. zel bir inayet ve ruha derinden ilemi cesaretle hereye ramen
vazgemeyerek btn zorluklar ap ruh ilerlemelerini salayacak i egzersizlerini
srdrrler.
Augustine Baker
27
Tefekkr, Eylem ve Toplumsal Fayda
EZEL HKMETN BTN TARHSEL FORMULASYONLARINA BAKTIIMIZDA insan hayatnn hedefinin
tefekkr veya Tanrnn dolaysz ve sezgisel kavran olduuna, bir toplumun yelerini
tefekkr hline sokmas derecesinde iyi olduuna ve bir toplumun refah iin en azndan
kk bir mtefekkir aznln varlnn gerekli olduuna iaret edildiini grrz.
Zamanmzn popler felsefesinde ise insan hayatnn amacnn eylem olduunu ve (nazar
dncenin daha ilkel biimlerindeki) tefekkrn bu hedefe ulatracak ara olduu, bir
toplumun yelerinin eylemlerinin (ahlak ve kltrel ilerlemeyle nedensel bir ba olduu
varsaylan) teknoloji ve organizasyondaki ilerlemeye katkda bulunduu derecede iyi
olduu ve ii tefekkr olanlarn varlnn tamamen faydasz ve hatta bunlar hogren bir
toplum iin zararl olduu sylenir. Modern Weltanschauung hakknda daha fazla
konumak gereksizdir; gazete ve dergilerin reklam sayfalarnda aka veya zmnen zaten
ileri srlmektedir. Aadaki alntlar Ezel Hikmetin daha eski, daha gerek, daha az
bilinen tezlerini gstermek iin seilmitir.
Amel zihnin artlmas iindir. Gerekliin kavranmas iin deil. Hakikatn kavranmas en
azndan on milyon amelle deil sezgiyle gerekletirilir.
Shankara
imdi, hereyin niha hedefi bu eyin yaratcs veya ilk muharrikinin irade ettii
ekildedir; yaratc ve hareket ettirici de bir akldr. Sonu olarak, evrenin niha hedefi
akln sal olmaldr; bu hakikattr. Bu nedenle hakikat btn evrenin niha hedefi,
bunun mlahazas da akln temel ura olmaldr. te bunun iin ete brnm ilh Akl
dnyaya bu hakikat bildirmek iin geldiini aklar........ Aristo Ezel Hikmeti herhangi bir
hakikatn deil hereyin varlnn ilk ilkesine gnderme yapan hakikatn kayna olarak
tanmlar; eyann tabiat varlkta olduu gibi hakikatte de ayn olduu iin onun hakikat
btn hakikatlerin ilkesidir.
Aziz Thomas Aquinas
Birey tefekkr hayatna iki ekilde ait olabilir, zde ve bir istidat olarak.... Ahlak
faziletler bir istidat olarak tefekkr hayatna aittirler. Zira tefekkr hayatnn temelde
ibaret olduu tefekkr fiili hem tutkularn iddeti hem de d etkenlerce engellenir. Ahlak
erdemler tutkulara gem vurur ve d igallerin rahatszln yattrr. Bu nedenle ahlak
erdemler bir istidat olarak tefekkr hayatna aittir.
Aziz Thomas Aquinas
Bu (rahmet) eserleri aktif olmamakla beraber ok yardmc olurlar ve iin daha banda
olan bir insan sonradan tefekkre ulamaya sevkederler.
Walter Hilton
Vedantada ve en yenileri hari Hristiyanln btn formlarnda olduu gibi Budizmde de
doru eylem zihni tefekkre hazrlayan bir aratr. Sekiz katl Yolun ilk yedi kolu Ztn
birletirici bilgisine aktif, ahlak bir hazrlktr. Sadece btn dier erdemlerin de iinde
bulunduu Drt Erdemli ameli nefrete sevgiyle mukabele, feragat, kutsal kaytszlk
veya tutkusuzluk, dharmaya veya eyann Tabiatna boyun eme devaml ileyenler
samsara ve nirvanann bir olduunu, ruhun ve dier btn varlklarn hayat verici ilkesinin
drak Edilebilir Ik veya Buda dl yata olduunu kavramay mit edebilirler.
Bu noktada akla olduka doal bir soru gelir: Tefekkr denilen bu en yksek dua
biimine kimler arlr? Tabi ki herkes, zira herkes bileni bilinenle yani ezel Kaynak veya
Uluhiyetle birletiren bilgiden baka birey olmayan kurtulua ulamaya arlr. Ezel
Hikmetin Doulu yorumcular muhtemelen bu dnyadaki herkesin buna arlacan
reddederler; onlara gre esas itibaryle belli bir bireyin btnsel bir kurtulua yahut
manev hayatn btn mritlerinin mutabk olduu gibi aydnlanmay netice veren kozmik
zeka testine girmek iin ok uygun madd artlara dnn olabilecei bir tr cennette
bireysel bek gibi ksm bir kurtulutan bakasna ulamas mmkn deildir. Ortodoks
Hristiyanlkta bireyin ruhunun birden fazla bedene girmesi veya lm sonrasndaki varl
itibaryle herhangi bir ilerlemede bulunmas gr reddedilir. Eer cehenneme giderse
orada kalacaktr. rafa giderse saadet manzarasn grebilmesi iin gemiteki
gnahlarnn cezasn eker.
Cennete gittiinde ise yeryzndeki ksa hayatnn kendisini layk kld saadet
manzarasn grr. Bu postulalar kabul edildiinde u sonuca ulalr. Eer herkes
tefekkre arlyorsa buna ftratn, yetitirilme tarznn, hr iradenin ve inayetin
kendilerine tahsis ettii varlk hiyerarisindeki zgl yerlerinden arlrlar. Sekin bir
ada ilahiyat olan Rahip Garrigo Lagrangen deyiiyle Btn nefisler eer sadece
byk gnahlardan deil kklerinden de kanmakta dikkatliyseler ve her biri Kutsal
Ruha kar yumuak ball derecesinde mistik hayata arlrlar; eer yeterince uzun
yaarlarsa arldklar kemle ve mistik hayata yakn ve etkili bir istidat kazanacaklar bir
gn gelecektir. Mistik tefekkrnn kendini bilme ve Tanrya ballk eklindeki batn
hayatn dzenli ve normal geliimi olduu gr u mlahazalarla hakl gsterilir.
Birincisi, her iki hayatn ilkesi ayndr. Batn hayat kemlini sadece mistik tefekkr
hayatnda bulur. ncs, sonsuz hayat olan hedefleri ayndr; dahas sadece mistik
tefekkr hayat bu hedefe sratle ve btnyle ulatrr.
Tefekkr hlinde ok az kimse vardr, nk sadece ok az insan tam anlamyla alak
gnlldr.
Mesihin Taklidi
Tanr (mistik tefekkr gibi) byle yce bir meslei sadece belli kimselere zg klmaz;
aksine herkesin onu kucaklamasn ister. Fakat ok az kimsenin buna layk olduunu
grr. Kendilerini (eitli belalarla) imtihan ettiinde tam bir sabr ierisinde boyun
emek yerine mcadeleden kaan ve nefsi krletmeye tahamml reddeden birok insan
vardr.
Aziz John
Herkesin tefekkre arld eklindeki bu ifade mizacn yaratltan gelen eitleri
hakknda bildiklerimizle ve amel, zht ve bilgi yolu eklinde en az kurtulu yolu
olduu doktriniyle atr gzkmektedir. Fakat bu atma gerek olmaktan ok zahir bir
elikidir. Eer zht ve amel yollar kurtulua iletiyorsa bunun nedeni bilgi yoluna
ulatrmalardr. Zira mutlak kurtulua ancak bilgi yoluyla ulalr. Zht ve amel yollarndan
geerek bilgi yoluna ulamayan bir ruh tam anlamyla kurtulua ulam saylmaz, olsa
olsa ksm bir cennet kurtuluuna eriir. Miza meselesine geldiimizde belli bireylerin
temel akidev ve amel vurguyu bir noktaya, dierlerinin de baka bir yere yapma
eiliminde olduunu grrz. Doutan zahit, doutan abid, doutan mtefekkirler
olabilmekle beraber miza asndan en u noktada bulunanlarn bile ftr olarak
meylettiklerinden baka yollar da kullanabildikleri dorudur. In rehberliine gerekli
ekilde boyun een doutan mtefekkir kalbini amelle artmay, zihnini de tek hedefe
ynelik bir sevgiyle ynlendirmeyi renebilir; doutan zahit ve abid ise sakin ol ve bil
ki ben Tanrym renebilir. Hi kimsenin kiisel meziyetlerinin kurban olmasna gerek
yoktur. u veya bu trden meziyetler bize tek bir byk hedefe ulaabilmede kullanlmak
zere verilmitir. Onlar iyi veya kt ekilde daha kolay ve daha kt yolda veya daha
zor ve daha iyi yolda kullanmay tercih gc elimizdedir.
Aktif hayata daha alk olanlar kendilerini bu hayat yaarken tefekkre hazrlayabilirler,
tefekkr hayatna alk olanlar ise tefekkre daha istidatl olabilmek iin aktif hayatn
eylemlerine sarlabilirler.
Aziz Thomas Aquinas
nanc salam anlay kt olan biri genelde ie yaramaz insanlara gvenecek ve yanl
eylere inanacaktr. Anlay gl inanc zayf olan ise aldatcla meyleder ve byle bir
insan iyiletirmek ilacn sebep olduu hastal tedavi kadar gtr. Kendisinde hem
inan hem anlay eit ekilde bulunan kimse ise doru eye inanr.
Zihni toplamakta gl, enerjisi zayf kimse tembellie atlr, zira younlama bir
dereceye kadar tembellik nitelii ierir. Enerjisi yksek, zihn younlamas zayf olan
kimseyi ise zihni datc eyler igal edilir; zira enerji bir dereceye kadar zihnin dalmas
nitelii tar. Bu nedenle her ikisi de (enerji ve zihn younlama) eit olmaldr. nk bu
eitlikten tefekkr ve istirak hli doar......
Dncelilik her yerde gl olmaldr; zira bu zihni, inan, enerji ve anlayn bir
dereceye kadar dikkati datan ey nitelii tamas dolaysyla debilecei danklktan,
dikkati toplamann da tembellik nitelii tamas nedeniyle debilecei tembellikten
uzak tutar.
Budhaghasha
Bu noktada Tanrnn hibir surette tek tefekkr konusu olmadn istidraren belirtmekte
fayda var. Felsefe, estetik ve bilim alannda derin dncelere dalm birok kimse
olmutur ve hla da vardr. Zihni en yce olmayan zerinde younlatrma bir tr
putperestik olabilir. Darwin Hookera yazd bir mektupta herhangi bir kiinin benim gibi
belli bir konuya ar biimde dalmas lanetli bir hastalktr diyordu. Bu bir beladr zira
byle bir zihn meguliyet u ya da bu ekilde zihnin bir tarafndan baka her yeri
kreltmektir. Darwinin kendisi hayatnn sonlarna doru iir, sanat veya dine kar en
kk bir ilgi duyamadn kaydeder. Bir insan meslek adan, semi olduu uzmanlk
alanyla ilgili olarak tam anlamyla olgunlam olabilir. Manev ve hatta bazan ahlak
adan, Tanr ve komularyla olan ilikisi asndan ise sadece bir dlt hlinde
bulunabilir.
Tefekkr konusunun Tanr olduu durumlarda zihnin kullanlmayan istidatlarnn
krelmesi tehlikesi de vardr. Tibet mnzevleri ve Thebaidler hi phesiz tek bir hedefe
ynelmilerdi; ama bu dier hereyi dta brakma ve krletme eklinde bir tek
hedeflilikti. Eer Kutsal Ruha kar daha gerek mnda yumuak bal olsalard dlama
eklindeki tek hedefliliin Tanrnn bireysel ruhun iteki zirvelerinde olduu kadar
kozmik varln doluluunda da idraki eklindeki ierme tek hedefliliine bir hazrlk
olduunu anlayacaklard. Taocu bilge gibi sonunda uysallatrlm ve slah edilmi
bireyselliklerinin srtna binerek dnyaya geri dnecekler; arap ayyalar ve kasaplarla
yeyip iecekler ve dp kalkacaklard. Tam olarak aydnlanm, kurtulua ermi kimse
iin samsara ve nirvana, zaman ve sonsuzluk, hayal ve Gerek temelde birdir. Btn
hayat Tanrnn nesnelerde, nefislerde, zihinlerde ve olu dnyasnn olaylarnda uyank ve
tek hedefli olarak Uluhiyeti tefekkrden ibarettir. Burada ruhun ktrm braklmas, g
ve istidatlarndan herhangi birinin krletilmesi sz konusu deildir. Aksine, bilincin
younlatrlmas ve ayn zamanda bir yaylm ve ekil deitirme vardr. Hibir aziz
Tanry tefekkre dalmann lanetli bir hastalk olduu eklinde bir ikayette
bulunmamtr.
Kelime balangta vard; Meryemin dinledii Onu seyredin. Kelime et ve kana brnd,
Marthann hizmet ettii Onu seyredin.
Aziz Augustine
Tanr bizi tefekkr hlinde Kendine eker ve sonra tamamen Onun olmalyz; fakat sonra
Tanrsal Ruh bize sevginin icras ve iyi iler iin nefes verir.
Ruysbroeck
Aquinas eylemin zht hayatna eklenmesi gereken birey olduunu ve ondan ayrlmamas
gerektiini syler. Bu tavsiyenin sebeplerinden birisi olduka faydacdr, zht hayatndan
ayrlan eylem Gereklikle iliki sayesinde aydnlanmam, onun tarafndan esinlenmemi
ve ynlendirilmemi bir eylemdir, sonu olarak faydasz ve hatta zararl olmak
durumundadr. Eski bilgeler der Chuang Tzu Taoyu ilk nce kendileri iin sonra da
bakalar iin elde ederlerdi. Kendi gzmzdeki sopa ilh Gnei grmemizi ve onun
yla amel etmemizi engelledii srece bakalarnn gzndeki saman pn
karmaya uramamalyz. Aziz John dorudan eylemi tefekkr vastasyla iyi davranma
istidadn kazanmaya tercih edenlerden szederken Bunlar neyi baarabilirler? diye sorar
ve cevap verir Poco mas que nada, y a veces nada, y aun a vece dano (hiten biraz daha
fazlasn, bazan hibir ey, kimi zaman da zarardan bakasn deil.) Gelir gider denk
olmaldr. Bu sadece ekonomik dzeyde deil fizyolojik, fikr, ahlak ve ruh dzeyde de
byle olmak zorundadr. Vcudumuzu yiyecek biimindeki yaktla doldurmadan fiziksel
enerji retemeyiz. imizdeki deerli ve byk insanlarn szlerini okuyup onlar iimize
sindirmeden sylenmeye deer herhangi birey sylemeyi mit edemeyiz. Kendimizi
Eyann ilh Tabiatna amadan dosdoru ve faydal ekilde davranamayz. Zamanla
kaytl olan eylerden kurtulmak iin sonsuzlukla ilgili eyler iine dalmalyz. Fakat
sonsuzlukla ilgili eyler zamanmzn en az bir ksmn onlar sessizce beklemeye
ayrmadan elde edilemez. Bu ahlak giderin ruh gelirle dengelendii bir hayatn eylemin
eylemsizlikle, konumann da uyank bir pasif sessizlikle izlendii bir hayat olmas
gerektii anlamna gelir. Otium sanctum quaerit caritas veritatis; negotium justum
suscipit necessitas caritatis: Hakikat ak kutsal eylemsizlii arar; akn gerei doru
ameldir. nsanlarn ve hayvanlarn vcutlar gerginliin her zaman rahatlamayla izlendii
mtekabil hareket iindeki motorlardr. Uyank canl bir kalp bile iki at arasnda dinlenir.
Tabiatta insann en byk teknolojik buluu olan srekli dnen tekerlee benzer hibirey
yoktur. (Modern fabrikalarda bedensel ve zihinsel hareketlerini mekanik adan yeknesak
hza uydurmaya zorlanan kimselerin sknt, bezginlik ve hissizliklerinin nedeni de hi
phesiz bu gerektir) Eckhart kalbini sevgiden mahrum klan birisi tefekkrle nereye
varabilir der. Btn kalbi, ruhu ve zihniyle Tanry ne kadar iyi sevebileceini dnmeye
bile vakit ayrmadan byk emirlerin ikincisine itaat edebileceini dnen iyi niyetli
humanistler ve sadece gl Hristiyanlar bir daha doldurulmayacak bir kab devaml
boaltma eklindeki imknsz bir ie girimi insanlardr.
Sevgi Kzlar ibadeti, duay bedenin ruhu sevdii gibi sevmelidir. Beden ruhsuz
yaayamayaca gibi ruh da ibadetsiz yaayamaz. Bir kz ibadet etmesi gerektii gibi
ibadet ettii kadaryla iyi bir ekilde davranacaktr. Rabbin yollarnda yrmeyecek
koacak ve Tanr sevgisi derecesine ykselecektir.
Aziz Vincent de Paul
Tek bir birey bile kendini Tanrya ve Onun gzelliine verdiinde aileler, ehirler, lkeler
ve uluslar byk bir mutluluk tadarlar... Byle kiiler sadece kendilerini kurtarmak,
zgrletirmekle kalmaz karlatklarn da hr dnceyle doldururlar.
Philo
Mistikleri sadece ruhla ve onun istidatlar ve noksanlaryla ilgili bilgimizin mutlak kayna
deil insan toplumlarn rmekten kurtaran tuz olarak ta gren elGazal de benzer
grleri ifade eder.
Btn dier dnemlerde olduu gibi diye yazar filozoflar zamannda da bu ateli
mistiklerin kimisi bulunuyordu. Tanr bu dnyay onlardan yoksun brakmaz zira onlar bu
dnyann direkleridir.
Benliklerini ldrerek srekli ilhama istidat kesbeden ve bylece slah olunmam
mizalar Ruhun hassas dokunularna kar duyarsz olanlara ilh inayetin ulatrld
kanallar hline gelenler bunlardr.
*Scylla (mitoloji) talyan sahilinde ve Charybolis girdab karsnda tehlikeli bir kaya.
*Charybdis: Sicilya sahiline yakn tehlikeli bir girdap.
*Bir eyin mantkszln ispat.
*Ammoniler ve Fenikelilerin insan kurban ettikleri mabud.
*Dnya gr
*Artist veya air mizacn sevmeyen kimse
*Suaygrna benzer bir hayvan
**Tevratta bahsi geen byk su canavar.
*En yksek notlar alarak.
*bkz. mesel, Prof. J. B. S. Haldanein The Marxist Philosophy and the Sciences.
*Occultism: Gizli eyler bilgisi.
Bibliyografya
Gazal. Confessions, ev.: Claud Field, London, 1909.
Heratli Ensar. The Invocations of Sheikh Abdullah Ensari of Herat, ev.: Sardar Sir Jogendra Singh, London, 1939.
Attar, Selections, ev.: Margaret Smith, London, 1932.
Augustine, st. Confessions, (mteaddit basklar).
Aurobindo, Sri. The Life Divine, 3. vols, Calcutta, 1939.
Baker,Augustune. Holy Wisdom, London, 1876.
Beausobre, Julia de. The Woman Who Could Not Die, London ve New York, 1938.
Bernard of Clairvaux, st. The Steps of Humility, Cambridge, Mass., 1940.
On the Love of God, New York, 1937.
Selected Letters, London, 1904. St. Bernardn dncesinin fevkalde bir tasviri Prof. Etienne Gilsonun The Mystical
Doctrine of Saint Bernardnda (London ve New York, 1940) bulunabilir.
Bertocci, Peter A. The Emprical Argument for God in Late British Philosophy, Cambridge, Mass., 1938.
BhagavadGita. Bu Hindu kutsal kitabnn birok evirileri arasnda, edeb adan en iyi olan Swami Prabhavananda ve
Christopher Isherwoodunkidir (Los Angeles, 1944). Shankarann yorumlar hakknda deerli notlar bulunabilir, ayrca
Prof. Franklin Edgertonun evirisi (Cambridge, Mass., 1944) uzun ve eitici bir giri iermektedir.
Binyon, L. The Flight of the Dragon, London, 1911.
Boehme, Jakob. Bu nemli fakat olduka mistik eser iin birka faydal giri gereklidir. Teolojik ve ibadetle ilikili ynlerden
Danimarkal Rahip H. L. Martensesin Jacob Bohme isimli eseri (ev., London, 1885) tavsiye edilir; daha felsef bir
adan ise A. Koyrenin mkemmel almas La Philosophie de Jacob Bohme (Paris 1929, henz evrilmemitir) veya
H. H. Brintonun The Mystic Will (New York, 1930) adl eserine baklmaldr.
Brahmananda, Swami, Biyografisi ve retisi hakkndaki notlar Swami Prabhavanandann The Eternal Companionunda (Los
Angeles, 1944) bulunabilir.
Camus, Jean Pierre. The Spirit of St. Franois de Sales, London, n.d.
Caussade, J. P. de. Abondanment, New York, 1887.
Spritual Letters, 3. vols, London, 1937.
Chantal, st. Jeanne Franois. Selected Letters, London ve New York, 1918.
Chapman, Abbot John. Spirual Letters, London, 1935.
Chuang Tzu. Chuang Tzu, Mystic, Moralist and Social Reformer, ev. Herbert Giles, Shanghai, 1936.
Musing of a Chinese Mystic, London, 1920.
Chinese Philosophy in Classical Times, ev. E. R. Hughes, London, 1943.
The Cloud of Unknowing, Augustine Bakerin erhi ve Justice McCannn takdimiyle, London, 1924.
Coomaraswamy, Ananda K. Buddha and the Gospel of Buddhism, New York, 1916.
The Transfoormation of Nature in Art, Cambridge, Mass., 1935.
Hinduism and Buddhism, New York, n.d.
Curtis, A. M. The Way of Silence, Burton Bradstock, Dorset, 1937.
Dionysius the Areopagite. On the Divine Names and the Mystical Theology, ev. R.B. Blakney, New York, 1941.
Eckhart, Meiser. Works, ev. C. B. Evans, London, 1924.
Meister Eckhart,A Modern Translation, ev. R. B. Blakney, New York, 1941.
EvansWentz, W. Y. The Tibetian Book of the Dead, New York, 1927.
Tibets Great Yogi, Milarepa, New York, 1928.
Tibetian Yoga and Secret Doctrines, New York, 1935.
The Following of Christ. Yazar bilinmiyor, fakat ilk ngilizce basksnda yanllkla Taulere maledilmitir. London, 1886.
Fox, George. Journal, London, 1911
Frost, Bede. The Art of Mental Prayer, London, 1940.
Saint John of the Cross, London, 1937.
GarrigouLagrange, R. Christian Perfection andContemplation, London ve St. Louis, 1937.
Goddard, Dwight. A Buddhist Bible, (editr tarafndan, Thetford, Maine, 1938). Bu blm bulunamayan veya baka bir
yerde ok zor bulunabilen baz Mahayana metinlerinden mteekkildir. The Diamond Sutra, The Surangama
Sufra, The Awakening of Faith ve The Sutra of the Sixth Patriarch gibi.
Gunon, Ren. Man and his Becoming according to the Vedanta, London, n.d.
East and West, London, 1941.
The Crisis of the Modern World, London, 1942.
Heard, Gerald. The Creed of Christ, New York, 1940.
The Code of Christ, New York, 1941.
Preface to Prayer, New York, 1944.
Hilton, Walter. The Scale of Perfection, London, 1927.
Huegel, Friedrich von. The Mystical Element in Religion as Studied in Saint Catherine of Genon and Her Friends, London,
1923.
bn Tufeyl. The Awakening of the Soul, ev.: Paul Bronnle, London, 1910.
The mitation of Christ, ev.: Whitford, ed. E. J. Klein, New York, 1941.
Inge, W. R. Christian Mysticism, London, 1899.
John of the Cross, St. Works, 3. vols, London, 19341935.
Jhones, Rufus. Studies in Mystical Religion
The Spritual Reformers in the 16th and 17th Centuries, New York, 1914.
The Flowering of Mysticism, New York, 1939.
Jorgensen, Johannes. Saint Catherine of Siena, London, 1938.
Juliana of Norwich. Revelations of Divine Love, London, 1917.
Lao Tzu. Tao Teh Kingin birok evirileri mevcuttur.bkz. ve kr. The Way and Its Power (London, 1933); Arthur Waleyin
Chinese Philosophy in Classical Times (Everymans Library); F. R. Hughesin ve The Bible of The Worldda Chu Ta
Kaonun (London, 1927) evirileri
William Law. Onun Serious Callnn baz modern basklar faydaldrlar. Fakat, Lawn The Spirit of Prayer ve The Spirit of Love
gibi daha mkemmel ve vazh eserlerinin hibirisi yakn zamanlarda yeniden yaymlanmamtr. Bununla birlikte, onlarn
uzun zetleri, Stephen Hobhousenin Selected Mystical Writings of William Law (London, 1939) adl eserinde (William
Law ve Jacobe Boehmenin mistik teolojisi hakknda baz faydal inceleme ve notlar da amil olan bir eser) ve yine
ayn yazarn William Law and Eighteenth Century Quakerism (London, 1927) adl eserinde bulunabilir. Alexander
Whyte de mkemmel bir antoloji derlemitir: Characters and Characteristic of William Law (4. bs., London, 1907).
renciler iin Christopher Waltonun fevkalde ansiklopedik kolleksiyonu mevcuttur: Notes and Materials for an
adequate biography of William Law (London, 11856)
Leen, Edward. Progress through Mental Prayer, London, 1940.
McKeon, Richard. Selections from Medieval Philosophers, 2. vols, New York, 1929.
The Mirror of Simple Sonls, yazar bilinmiyor, London, 1927.
Nicholas of Cusa. The Idiot, San Fransisco, 1940.
Nicholson, R. The Mystics of Islam, London, 1914
Oman, John. The Natural and the Supernatural, London, 1938.
Otto, Rudolf. Indias Religion of Grace, London, 1930.
Mysticism East and West, London, 1932.
Patanjali. Yoga Aphorisms, eviri ve erhi Swami Vivekananda, New York, 1899. (Bu kitap ArtanYaynlar tarafndan sel
zgrlk balyla Trkeye evrilmitir.)
Plotinus. The Essence of Plotinus, (G. H. Turnbull, New York, 1934). ok nemli ve hacimli bir antoloji.
Ponnelle, L. ve L. Bordet. St. Philip Neri and the Roman Society of His Time, London, 1932.
Poulain, A. The Graces of Interior Prayer, London, 1910.
Pourrat, P. Christian Spritiuality, 3. vols, London, 1922.
Pratt, J. B. The Pilgrimage of Buddhism, New York, 1928.
Quakers. The Beginnings of Quakerism, W. P. Braith Waite, London, 1912. bkz. ayrca George Fox, s. 348.
Radhakrishnan, S. The Hindu View of Life, London ve New York, 1927.
Indian Philosophy, London ve New York, 19231927.
Eastern Religions and Western Thought, New York, 1939.
Ramakrisna, Sri. The Gospel of Sri Ramakrisna, New York, 1942.
Rumi, Celaleddin. Mesnev, ev. E. H. Whinfield, London, 1898.
Ruysbroeck, Jack van. The Adornment of the Spiritual Marriage, London, 1916. bkz. ayrca Evelyn Underhill (London,
1915) ve Wantier dAygalliersin (London, 1925) incelemeleri.
Sales, St. Franois de. Introduction to the Devout Life.
Treatise on the Love of God, yeni bask, Westminster, 1942.
Spiritual Conferences, London, 1868.
Ayrca bkz. J. P. Camus.
The Secret of the Golden Flower, inceden ev. Richard Wilhelm, erh Dr. C. G. Jung (London ve New York, 1931).
Spurgoen, Caroline. Mysticism in English Literature, Lambridge, 1913.
Stocks, J. L. Time, Cause and Eternity, London, 1931.
Suzuki, B. L. Mahayana Buddhism, London, 1938.
Suzuki, D. T. Studies in Zen Buddhism, London, 1927.
Studies in the Lankavatara Sutra, Kyoto ve London, 1935.
Manual of Zen Buddhism, Kyoto, 1935.
Tagore, Rabindranath. One Hundred Poems of Kabir, London, 1915.
Tauler, Johann. Life and Sermons, London, 1907.
The Inner Way, London, 1909.
Ayrca bkz. Ingenin Christian Mysticism ve Rufus Jonesin Studies in Mystical Religion ve Pourratnn Christian Sprituality.
Tennant, F. R. Philosophical Theology, Cambridge, 1923.
Thelogia Germanica, ev. Winkworths, London, 1937.
Tillyard, Aelfrida. Spiritual Exercices, London, 1927.
Traherne, Thomas. Centuries of Meditation, London, 1908.
bkz. Glayds I. Wadenin Thomas Traherne A Critical Biography, Princeton, 1944.
Underhill,Evelyn. Mysticism, London, 1924.
The Mystics of the Church, London, 1925.
Upanishads, The Thirteen Principal Upanishads, ev.: R. E. Hume, New York, 1931.
The Ten Principal Upanishads, ev.: Shree Purohit ve W. B. Yeats,London, 1937.
The Himalayas of the Soul, ev.: J. Mascaro, London, 1938.
Watts, Alan W. The Spirit of the Zen, London, 1936.
Whitney, Janet. John Woolman, AmericanQuakr, Boston, 1942.
Elizabeth Fry, Quaker Heroine, Boston, 1936.
NDEKS
Abbot John Chapman 60, 108, 135
Ahdi Atik 36
Albertus Magnus 115
Almanya 99, 254
Ar Irk 50
Ashvaghosha 294, 297
Atman 12, 15, 16, 18, 61, 78, 90, 110, 134, 193, 206, 216
Augustine Baker 105, 227, 229, 289, 300, 310
Aziz Anselm 228
Aziz Bernard 20, 31, 59, 64, 74, 88, 94, 135, 146, 165, 175, 215, 262, 270, 277
Aziz Franois de Sales 49, 50, 108, 110, 125, 157, 171, 174, 220, 225, 229, 230, 260, 266, 282, 291, 294, 300
Aziz John 32, 38, 60, 89, 91, 95, 105, 107, 108, 109, 110, 133, 136, 157, 170, 190, 219, 221, 261, 299, 303, 306
Aziz Philip Neri 126, 228, 234, 286
Azize Teresa 103, 300
Badat 130
Baptist John 76
Bapiskopos Temple 246
batn 24, 26, 27, 46, 229, 303
Benjamin Whichcote 215
Beyazd Bistam 20, 283
Bhagavad Gita 52
bilim 7, 10, 59, 75, 112, 113, 197, 240, 245, 255, 305
Bodhisattva 7, 10, 59, 75, 191, 235
Boethius 163, 187, 188, 189
Brahman 12, 15, 16, 18, 29, 37, 39, 51, 52, 56, 70, 77, 78, 111, 134, 189, 193, 210, 271, 278
Brihad Ardanyaka 39
Budha 30, 52
Byron 73
Calvin 60, 157, 178, 253, 254
Camus 50, 94, 104, 125, 266, 282, 283, 300, 310, 312
cehennem 47, 67, 73, 77, 106, 134, 175, 181, 182, 216, 232, 234, 235, 261, 262, 287
Celaleddin Rm 123,141, 142, 143, 146, 179, 190, 214, 225, 243
Cennet 46, 52, 73, 80, 106, 113, 134, 145, 175, 204, 215, 234, 242, 275, 288, 304
Cenoval Azize Catherine 20, 89, 108
Charles de Condren 181, 227, 261
Chuang Tzu 16, 81, 106, 107, 110, 119, 120, 121, 142, 164, 171, 172, 220, 251306, 310
Cizvitler 142,282
in 35, 68, 99, 130, 159, 269, 282
Darwin 27, 305
Descartes 35, 112
Dhammapada 97, 180
Dharma 17, 106, 138, 155, 157, 232, 241, 252, 270, 302
Dharmakaya 30, 56, 297
Diamond Sutra 78, 131, 214, 270, 310
Dionysius 39, 40, 310
D 183, 232
Ebu Said 285
Eckhardt 12
Erigena 39, 41
Etienne Gilson 59, 165, 309
Fnelon 71, 93, 118, 166, 220, 225, 260, 262, 293
Gazal 78, 130, 226, 307
gizil gler 104
Hakuin 71
Hans Denk 21, 96, 251
Heratl Ensari 88, 265
Hindu 29, 38, 150, 151, 156, 168, 173, 183, 205, 215, 216, 245, 266, 309, 312
Hinduizm 18, 45, 55, 56, 101, 155, 196, 197, 285
Holy Wisdom , 105, 309
HuangPo , 63, 65
Hui Neng 61, 70, 130, 141
ibadet 31, 57, 65, 87, 102, 106, 241, 271, 273, 274, 277, 282, 307
lh Ruh 267
lerleme 81, 83, 84, 95
lham 9
ncil 9, 23, 55, 57, 66, 113, 150, 180, 194, 211, 266, 277
nciller 22, 55, 60, 76, 158
ngiltere 99, 178, 198, 269
irade 12, 33, 36, 43, 79, 90, 93, 111, 113, 124, 156, 167, 168, 170, 174, 175, 176, 190, 227, 230, 254, 256, 283, 284,
286, 293, 301
sa 21, 22, 30, 37, 38, 54, 55, 66, 76, 107, 122, 157, 158, 180, 194, 209, 227, 245, 249, 275, 276, 282, 288, 289
spanyol Engizisyonu 40
tivuttaka 208
J. J. Olier 38, 265, 293
Jean Pierre 50, 94, 104, 125, 266, 282, 300, 310
Jean Pierre Camus 50, 94, 104, 125, 266, 282, 300
John Everard 96, 252
John Smith 11, 133, 213
John Woolman 197, 236, 313
J. P. de Caussade 49
Jung 151, 153, 312
Kabir 19, 53, 109, 200, 225, 312
Katolik 11, 21, 38, 40, 59, 60, 71, 73, 82, 125, 126, 150, 151, 160, 176, 198, 199, 214, 270, 276
kibir 20, 102, 103, 122, 144, 146, 180, 181, 249, 276, 283, 297
Kierkegaard 173
kilise 37, 40, 54, 98, 159, 196, 198, 247, 250, 253, 276, 282
kilise tekilat 40, 253
Kutsal Kitaplar 46
Kutsal Ruh 38, 44, 87, 135, 198, 277
Lankavatara Sutra 17, 65, 70, 136, 191, 209, 287, 288312
Lao Tzu 32, 97, 108, 118, 122, 130, 147,167, 170, 219, 278, 311
Latince 19, 43, 168
Leo Tolstoy 171
Logos 21, 30, 35, 54, 55, 57, 95, 97, 118, 157, 168, 170, 178, 277
Los Angeles 84, 309, 310
Luther 22, 60, 176, 240, 241, 254
Maitrayona Upaniad 210
Meksika 99
melek 46, 182, 214
Meryem 38, 58, 150, 151, 227, 239, 262, 288, 305
mistik 22, 23, 28, 29, 38, 39, 57, 60, 133, 135, 140, 156, 194, 197, 252, 265, 283, 303, 309, 311
Mistik lahiyat 39
mistisizm 60, 283
Modern insan 83
Nefs 12, 74
Mkemmel Yol 78, 80
Napolyon 86, 142
New York 83, 309, 310, 311312, 313
Orion 10
Orta Amerika 98, 270
oru 76, 104, 105, 224, 250
Panchadasi 230
peygamber 9, 30, 55 , 126
Philo 23, 38, 75 , 102, 307
putperestlik 140, 203, 210, 255, 256, 262, 274, 281
Prunabuddhasutra 67
Rabia 106
riyazet 67, 77, 101, 103, 105, 113, 121, 147, 172, 191
ruh haz 90
Rusya 113
Ruysbroeck 20, 37, 38, 57, 63, 164, 175,306, 312
sanat 51, 68, 97, 113, 134, 139, 140, 172, 240, 270, 274, 305
Sen Tsen 23
Shakespeare 43, 85
Shihtou 131, 230
Shruti 9
Sienal Azize Catherine 147, 164, 166, 234
Spinoza 245
Srimad Bhagavatam 200, 215
sonsuz 12, 18, 25, 30, 32, 36, 50, 61, 65, 68, 73, 76, 80, 91
Spinoza 47
Sri Aurobindo 67
Sfler 20, 30, 266, 283
Surangama Sutra 92, 273, 287
Sutralamkara 130, 208
Tabiat 36, 49, 68, 74, 75, 76, 81, 86, 98, 113, 140, 144,167,192, 194, 197, 239, 254
Tanr ak 109
Tanr sevgisi 23, 86, 87, 92, 165, 199, 234, 258, 282, 307
Tantra Tattva 70
Tao 35,81,95, 97, 118, 119, 120, 147, 168, 170, 171, 172, 230, 233, 278, 306, 311
Taoizm 17, 68, 75, 131, 159, 277
tektanrc 24, 26, 150, 158, 161
Teslis 37, 44, 45, 113, 135, 254
Tevigga Sutta -56
Theologia Germanica 22, 60, 115, 179, 208, 211
The Tibetan Book of the Dead 39
Thomas Treherne 72
ulhiyet 47 -61
Upaniadlar 16
Uzak Dou 68, 77, 81
vicdan 126, 190
Victor Hugo 83
William Law 11, 12, 46, 52, 57, 85, 88, 89
Visvanatha 141
Walter Hilton 111, 302
William Penn 22
Wordsworth 27, 73, 74
Wu Chngn 131, 144
Yirminci yzyl 24, 118, 179, 221
Yoka Daishi 131
Yunanca 19, 168
Zen Budizm 75