ALEKSANDRI i Maqedonis, Greq.: ????a?d??? ? ???a? ose ???a? ????a?d???

(356-323 p
.e.r), strateg ushtarak dh burr shteti i shquar i lashtsis, mbret i Maqedonis. Aleksa
ndri konsiderohet nga brezat pasardhs si pushtuesi legjendar i Perandoris s Vjetr Pe
rse (q prfshinte n at koh edhe Egjiptin), i cili prparoi, i shtyr nga vrulli i tij i
rishm, deri n brigjete Indis. Ai donte t shkonte deri n kufijt e Toks, e cila imagjin
ej e shesht dhe e rrethuar nga lumi Oqean. Megjithse vdiq shum i ri, vetm 33 vje, ai
krijoi perandorin m t madhe q ka njohur bota ndonjher.
N vitin 334 para ers son, Aleksandri kaloi Helespontin (emri i vjetr i Dardaneleve)
e Europs, shkoi drejt Azis dhe bota ndryshoi prgjithmon. Polisin (qytetin) grek e pa
soi kozmopolisi: qytete sipas modelit grek u krijuan n t gjith Orientin, madje, edh
e vet Greqia u b kozmopolite. Nj art i ri "helenist" (m humanist) zvendsoi stilin klas
ik (m idealist).
Shum legjenda jan thurur rreth ktij pushtuesi t ri dhe trheqs. Thuhej se nna e tij, O
mpia, kishte gjetur n djepin e foshnjs nj gjarpr, shenj e qart e madhshtis s tij t
e. T dy, nn e bir, jan przier n vrasjen e babait t Aleksandrit, Filipit II, n prag t
rtese q krcnonte pozitn dhe pushtetin e tyre. Bysefali, kali i Aleksandrit, thot Hero
doti, iu dhurua kur ai ishte adoleshent, sepse hazdisur. Martesae Aleksandrit me
Roksann na sht paraqitur si pasion dashurie, por ka shum t ngjar q ajo t ishte nj
politike. Pretendohet se ai e kishte formuar karakterin e tij sipas modelit t Aki
lit.
Jo vetm n legjend, por edhe realisht Aleksandri mbetet nj nga udhheqsit ushtarak m t
j t historis. Ai mposhti armikun m t vjetr t grekve, Perandorin Perse, dhe mbeti i p
dur n 10 vjet luftime, edhe pse ushtria e tij ishte gjithmon m e vogl n numr se ajo e
mbretit pers, Darit III. Strategjia e guximshme q vuri n jet Aleksandri qndronte n mb
ajtjen e ushtris me ushqimet q ajo mund t siguronte gjat rrugs dhe jo duke u furnizua
r nga prapavija; kjo i lejoi Aleksandrit t prparonte shum shpejt. Mbreti i Madh i p
ersve nuk pati asnjher mundsi t mblidhte t gjitha forcat q dispononte dhe humbja e ti
n betejn e Isysit i dha mundsi Aleksandrit t prfshinte edhe Persin n perandorin e ve
Sipas persve, Aleksandri sht fajtor pr djegien e Pallatit t Persepolit. Diodori i Sic
ilis l t kuptohet se ky veprim qe rezultati i nj nate dehjeje dhe se nuk bhej fjal pr
j akt t paramenduar. Ndrsa Arrieni sht i mendimit se djegia e Persepolit ishte nj vepr
im i menduar mir, si hakmarrje pr shkatrrimin e Athins nga perst n shekullin e 5-t.
Gjetjet arkeologjike tregojn se djegia e Persepolit ishte nj akt i paramenduar, se
pse t gjitha sendet e lara n ar i patn hequr nga qyteti pak koh prpara se ti vihej fl
aka qytetit. Shkatrrimi i ktij qyteti, q simbolizonte unitetin e mbretris perse, bnte
pjes n strategjin e pushtimit t grekve. Prsa koh q qyteti ekzistoi, ai shrbeu si qe
mblidheshin kundrshtar t regjimit t ri.
Aristoteli, msuesi i shquar i Aleksandrit, i kishte msuar atij se grekt qndrojn m lart
se t gjith popujt e tjer, t cilt ai i quante "barbaroi" (barbar). Ndrsa pushtuesi i
krkoi t impononte vizionin e tij t nj bote t bashkuar. N vend q ti trajtonte grekt
iq dhe jo-grekt si armiq, ai i zgjidhte njerzit sipas merits dhe kishte arritur der
i aty sa t linte n postet e tyre edhe administrator pers t Perandoris Perse, tashm t
htuar prej tij. Mund t shtrohet pyetja nse kjo politik sht nj prov q tregon humanizm
he kulturn e Aleksandrit apo mungesn e interesit pr administrimin praktik. N fakt, m
aqedonasit nuk i vlersonin prpjekjet pr t krijuar nj ushtri t prbr nga batalione ko
ite dhe, pr m tepr, kur Aleksandri u prpoq ti detyronte ushtart e tij t martoheshin me
gra t vendeve t tjera, ai ndeshi n ngurrimin e tyre.
Vizioni kozmopolit i Aleksandrit dhe adoptimi prej tij i veshjeve dhe i zakoneve
orientale bn q disa grek ta akuzonin se ai po mendej dhe se e konsideronte veten pern
di. Mbretrit e hyjnizuar nuk ishin t rrall n kulturat e tjera, por kjo ide ishte mja
ft lnduese dhe tronditse pr grekt. Ndonse ishte prijs, Aleksandri hidhej i pari n bet
duke e vn veten n rrezik shum t madh, por asgj nuk na lejon t dalin n prfundimin s
shte i mendur. Aleksandri prpiqej t krijonte rreth personit t tij nj legjend. Ai kisht
e si model heronjt e Homerit. Kur krkoi t dnonte guvernatorin e Gazs, e trhoqi at pas
arrocs s tij, si kishte br Akili me Hektorin, pas fitores. Ndonjher i ndodhte t vepr
pa u menduar, nn pushtetin e pasionit. N nj ast zemrimi t shkaktuar nga pija, ai vrau
mikun e tij Kleitos, por m von u pendua pr kt akt me po t njjtin zemrim ndaj vetes.
Vdekja e parakohshme e Aleksandrit e bn t vshtir vlersimin e rolit t tij si burr shte
. Ai ishte ende duke zgjeruar perandorin e tij, kur vdiq nga malarja. Asgj nuk pro
von se ai kishte nj plan t qart pr t qeverisur territoret e gjera q kishte pushtuar. P
as vdekjes s tij, perandoria u nda n tri provinca t mdha, q administroheshin n mnyr
t. Kjo nuk do t thot q ndikimi i Aleksandrit qe jetshkurtr. Nga przierja e kulturave
eke dhe orientale lindi qytetrimi helenistik. Arkitektura u b m e prpunuar dhe arti
m humanist, duke paraqitur njerz m pak t prkryer dhe duke shprehur shpesh dhimbjen. N
disa biblioteka, si, prshembull, n at t Aleksandris, u mblodh dhe u klasifikua letrsia
,q m von do t ndikonte te romakt.
JETSHKRIMET KURESHTI NGA JETA E ALAKSANDRIT T MADH
* Aleksandri ishte ende fmij kur i than se babai i tij, Filipi i Maqedonis, kishte f
ituar nj betej. Fmija plot ambicie thirri:
- Po qe se baba i fiton t gjitha betejat, far do t m mbetet mua pr t br?
* Babai i Aleksandrit, Filipi i Maqedonis, po ankohej pr nj plag q kishte marr n luft
gaq kishte dhimbje t madhe, ecte duke aluar. Aleksandri ather i tha:
- Baba, nuk duhet t dshprohesh nga kjo plag q n do hap t kujton lavdin dhe trimrin
* Prpara se t nisej pr n Azi, Aristoteli i tha Aleksandrit t Madh q t priste pr kt
t sa t arrinte nj mosh t rritur. Ashtu ai do t luftonte m me pjekuri.
- Kjo sht e vrtet, - iu prgjigj Aleksandri, - por nuk duhet harruar se n t njjtn ko
umbisja vrullin rinor.
* Aleksandri n nj takim me t drguarit e Persis, deshi t msonte jo pr pasurin dhe je
oze q bnte mbreti i tyre, por pr qndrimin q mbante dhe forcat e tij ushtarake. T drgu
it e Darit i than mbretit t tyre kur u kthyen:
- Ju jeni i pasur, por Aleksandri do t bhet i madh.
* Kur i than Aleksandrit t Madh se mbreti i Persis, Dari, ishte duke prgatitur nj ush
tri shum t madhe, ai u prgjigj:
- Ujku nuk e vret mendjen fare pr t ditur nse sht apo nuk sht e madhe kopeja q do t
j.
* Kur nisi fushatn e Azis, Aleksandri ua shprndau gjith pasurin kapitenve t ushtris
.
- Po pr vete far mbajte? - e pyeti njri prej tyre. -Shpresn, - u prgjigj Aleksandri.
* Prpara betejs s Arbels(beteja e Arbels 331 p.e.s. qytet i Asiris s lasht,ku Aleksa
mundi Darin e III t Persis), Dari i bri t ditur Aleksandrit se, po t pranonte miqsin
e t, do t'i dhuronte gjysmn e mbretris s tij. Aleksandri e pyeti tregtarin Parmenion,
q e mori vesh ofertn, se far mendonte:
- N qoft se un do t isha Aleksandr, do t pranoja - tha Parmenioni. - Edhe un, - tha A
ksandri, - do t pranoja, n qoft se do t isha Parmenion. Po un jam mbret, nuk jam treg
tar.
* Dari kishte mbledhur gjith ushtrin e tij pran gytetit Arbela. Natn para betejs, Ale
ksandri bri gjum t thell dhe n mngjes gjeneralt mezi e zgjuan. Ndrkoh trupat persia
afroheshin n kampin maqedonas.
-Po si sht e mundur, - i than, - q t'i t flesh kaq i shkujdesur?
-Sepse m qetsoi shum mbreti Dar, duke mbledhur t gjith trupat e tij vetm n nj pik.
etm me nj betej mund t'i shkatrroj krejt.
* Gjenerali Polisperkonte e kshilloi Aleksandrin ta sulmonte Darin gjat nats, sepse
kshtu do ta gjente n befasi dhe do ta shkatrronte leht.
- Nuk e kam zakon q t'i vjedh fitoret natn si hajdutt, - tha Aleksandri.
* Kur Aleksandri donte t kalonte lumin Idapse , iu mblodhn t gjitha rreziqet: nj fur
tun e tmerrshme me bubullima e rrufe, lumi tej pr tej mbushur me uj, ushtria e armi
kut e vendosur n pozicione dhe e pajisur me elefant e mjete t tjera. Aleksandri i q
et dhe i kthjellt tha:
- Ja m n fund nj betej e denj pr mua.
* Aleksandri i Madh mori vesh se nj prej ushtarve kishte marr emrin e tij. E thirri
dhe i tha:
- Ti do t mbash emrin tim? Mbaje meq t plqen, por mos harro se edhe n beteja e ke emr
in Aleksandr.
* Nj dit oborrtart ishin duke e nxitur kundr nj njeriu q kishte folur pr t. Aleksand
uk donte n asnj mnyr t ndshkonte at njeri ndaj u tha:
- T prgojohen mbretrit, kjo sht nj gj e zakonshme. Edhe kur ata bjn mir jan t de
n fjal t kqija.
* Nj dit Aleksandri i Madh pr t shprblyer filozofin, Ksenokrat, q e admironte, deshi t
'i dhuronte njqindmij lira. Por filozofi i fyer n sedr nuk pranoi. Aleksandri i Madh
e kuptoi se shkaku i mospranimit ishte kryelartsia e krenaria dhe duke u treguar
kt radh m shum filozof se filozofi i tha:
- Po si nuk ke ndonj mik q t ket nevoj pr kt shum. Mua nuk m mjaftojn thesaret p
miqt e mi, kurse ti nuk di si t shprndash midis miqve t tu vetm njqindmij lira?
* E pyetn njher Aleksandrin se prse nderonte m shum Aristotelin, msuesin e tij, sesa
ban e vet?
- Sepse, - u prgjigj Aleksandri - mbreti Filip duke m dhn jetn m zbriti nga qielli n
k, ndrsa Aristoteli me msimet e tij, m bri t ngjitem nga toka n qiell.
* Nj i ri maqedonas kishte sjell n ballo nj vajz shum t bukur. Aleksandri q ishte i
ishm e vshtroi dhe deshi ta bnte t vetn. Kur mori vesh se djaloshi q i rrinte pran e
shuronte shum dhe do t martohej me t, e mori m nj an dhe i tha:
Meqense e do kaq shum kt vajz, merre dhe ik shpejt bashk me t pr t'i shptuar do rr
* Kur Aleksandri i madh po qortonte nj pirat pr grabitjet q kishte br, ai iu prgjigj:
- Jam pirat sepse kam vetm nj anije. Po t kisha shum, do t isha mbret.
* Kur kishte marr nj plag n betej, Aleksandri, iu drejtua oborrtarve t tij duke u th
- Vshtroni mir tani se far duhet t mendojn ata q pr t m br lajka t neveritshme,
on se un jam vese nj njeri i zakonshm i ksaj bote si edhe ju.
* Aleksandri u ndodh nj her n Athin, ku donte t takonte Diogjenin. Shkoi pr t vizitua
filozofin e futur n fuin e tij, duke qn i rrethuar nga e gjith shpura e tij. Kur po q
ronte prball, i tha se 'mund t bnte pr t.
- T mos m zsh diellin, - i tha i indinjuar nga kjo prgjigje e pasjellshme, por Aleks
andri gjith admirim i tha:
- N qoft se un nuk do t isha Aleksandr, do t doja t isha Diogjen.
* Prpara se t vdiste Aleksandri tha:- Po i l perandoris sime m t merituarit, por paras
hikoj q miqt e mi do t bjn nderimet e fundit me arm n dor kundr njri-tjetrit.
* Kur Aleksandri ishte duke vdekur, njerzit e familjes e pyetn se ku i kishte fshe
hur thesaret e tij. Aleksandri u prgjigj:
- Do t'i gjeni n kuletat e miqve t mi.
Drguar nga Valentin Batalaku