HYRJE

Pr krijimin e lidhjeve me radioval pik-pik nevo-

jiten antena me nj direktivitet t lart; nga kjo lind
edhe nevoja q teknikat e projektimit t antenave apo
sistemeve t antenave t prmirsojn kt parametr.
Si duhet t jet tashm e njohur pr studentt dhe
inxhiniert me formim telekomunikacioni, karakteristi-
kat e rrezatimit t nj antene llogariten nprmjet inte-
graleve t rrrezatimit t rrymave elektrike/magnetike
(zike apo ekuivalente) q induktohen n anten. Kto
rryma zike apo ekuivalente mund t mendohen edhe
si t shprndara n nj siprfaqe imagjinare ekuiva-
lente q prfshin t gjith elementin rrezatues t llo-
garitura me an t teorems s ekuivalencs. Gjithsesi,
problemi shtrohet n vlersimin e nj integrali rreza-
timi pr nj shprndarje t vazhduar monodimensio-
nale, bidimensionale apo tredimensionale t rrymave.
Esht gjithashtu e ditur q me rritjen e prmasave t
zons ku kemi shprndarjen e rrymave, duke mbajtur
nj proporcionalitet edhe t modulit dhe fazs, kemi
nj rritje t direktivitetit t antens.
Ndrtimi praktik i nj antene q t ket nj shpr-
ndarje rrymash t deshiruar nga ana e rrezatimit
elektromagnetik sht teknikisht shum e vshtir, n
mos e pamundur si pasoj e vshtirsive elektrike dhe
mekanike.
Mund t mendojm q pr t marr karakteristikat
rrezatuese t dshiruara t mos krijojm nj shprnda-
rje t vazhduar t rrymave elektrike, por nj shprnda-
rje diskrete t tyre duke br nj lloj kampionimi t
tyre. Shum antena t vogla, t shprndara n njfar
mnyre, mundet t ndrtojn kampionimin e dshiruar
dhe t japin karakteristikat e rrezatimit t dshiru-
ara t krahasueshme me ato t nj antene t vetme t
madhe. Kjo trsi antenash t vogla quhet grup an-
tenash, ose n termin anglisht array. Tashm termi
anglisht sht gjersisht i prdorur nga i gjith komu-
niteti shkencor edhe teknik n t gjith botn panvar-
sisht gjuhs lokale, prandaj edhe n kt material do
t prdorim kt term.
Antena me prmasa t vogla jan m t lehta dhe
ekonomike n ndrtim. Kto avantazhe balancohen
nga ana tjetr me rritjen e kompleksitetit n projek-
timin dhe ndrtimin e nj rrjeti ushqimi pr seciln
nga antenat e vogla. Fal edhe progresit teknologjik
t viteve t fundit, sidomos n fushn e komponen-
tve t integruar, ndrtimi i rrjetit t ushqimit sot
arrihet me nj kosto relativisht t ult, por edhe n
gjndje t paraqesi nj kontroll elektronik t amplitu-
dave dhe sfazimit relativ t rrymave pr secilin element
t array n veanti. N kt mnyr sht e mundur
q t ndryshohen n mnyr dinamike vlerat e kam-
pionimit dhe si do ta shohim edhe m von, sht e
mundur t ndryshohet diagrama e rrezatimit t an-
tens, dhe n veanti drejtimi i rrezatimit maksimal,
pa ndrhyr mekanikisht tek ajo. Kto lloj antenash
quhen Array t fazuar (Phased Array) dhe kan nj
gam shum t gjer zbatimesh, sidomos n fushn e
sistemeve radar.
Mund t dallojm katr tipe kryesore pr antenat n
grup (array):
Array linear: antenat e veanta q formojn
grupin jan t vendosura t gjitha prgjat nj
drejtze n hapsir dhe me t njjtin orientim;
Array planar: antenat e veanta q prbjn
grupin jan t vendosura t gjithan nj plan dhe
n t njjtin orientim midis tyre;
Array volumetrik: antenat e veanta q krijojn
grupin jan t pozicionuara sipas nj rregulli n
hapsirn tre-dimensionale;
Array konform: t gjitha antenat e veanta jan
t vendosura sipas nj kurbe apo siprfaqe t
lakuar q n prgjithsi prafron format e obiektit
ku antenat montohen.
N vazhdimsi do t analizojm vetm array linear dhe
planar. N gurn 1 jan paraqitur disa shembuj prak-
tik t array antenash. Figura e par (Fig. 1 a) paraqet
nj sistem val prcjellsish metalik me carje (slot):
secila nga slot-et, n nj prafrim t par, sillet sikur
t ishte nj dipol magnetik; val prcjellsi me slote,
n trsin e tij sillet si nj array planar dipolesh
magnetik. sht gjithashtu lehtsisht e kuptueshme q
kjo shprndarje planare e dipolave magnetik mund t
interpretohet si nj kampionim hapsinor i nj antene
me hapje t prgjithshme sa prmasat komplesive t
array-it.
1
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
(a) (b)
(c) (d)
Fig. 1: Shembuj t ndryshem pr array antenash: (a)
array 2D val prcjells me slot, (b) array pla-
nar antenash spirale, (c) Array linear antenash
Vivaldi (d) array planar antenash parabolike t
observatorit astronomik ALMA (Atacama Large
Millimetre/Submillimetre Array) n Kili (Amerika
e jugut).
Figura 1b paraqet nj array antenash spirale pr komu-
nikime satelitore. Figura 1c paraqet nj array antenash
n mikrostrip me brez t gjer Ky lloj kongurimi pr-
doret gjrsisht n sistemet radar pr krkimin e obie-
kteve t groposur (GPR - Ground Penetrating Radar)
si minat anti-njerz apo pr zbulimin e obiekteve
metalike t fshehura n muratur. Figura 1d paraqet
nj zbatim t veant t array pr studimet radioas-
tronomike. Per studimet radioastronomike krkohen
antena parabolike me disa qindra metra dimametr
pr t arritur prforcimin e dshiruar. N kt rast
sht e mjaftueshme ndrtimi i antenave parabolike
me diametr modest (disa dhjetra metra) n kongu-
rim array. Figura 1d paraqet rastin konkret t observa-
torit astronomik ALMA (Atacama Large Millimetre/-
Submillimetre Array) q ndodhet n Kili, Amerika e
Jugut.
Shembull i ngjashm me t part sht edhe ai i paraqi-
tur n gurn 2 ku paraqitet nj array bidimensional
projektuar n universitetin Alberta, Kanada nga P.
Mousavi, M. Fakharzadeh, dhe S. Safavi- Naeini [11].
Ky shembull paraqet nj array t fazuar me dimen-
sione relativisht t vogla krahasuar me antenat tipike
pr komunikimet satelitore. Kjo anten mund t pr-
doret pr t marr sinjal satelitor nga automejtet n
lvizje. Nj rast konkret i zbatimit t ktij sistemi jepet
n gurn 3 nga ku kuptohet rndsia e patjes s nj
sistemi rrezatuaes kompleks n gjndje q t prshtasi
formn e rrezatimit n mnyr dinamike sipas pozi-
cionit reciprok transmetues-marrs.
(a) (b)
(c) (d)
Fig. 2: Prototip pr Array t fazuar n komunikimet
satelitore n lvizje [11]: Fig. (a) dhe (b) paraqet
antenn e montuar mbi automjet ndrsa g. (c)
dhe (d) paraqet detaje t antens t montuar.
Fig. 3: Ambient tipik i prhapjes s valve n komuniki-
met satelitore.
N literaturn shkencore dhe profesionale ndrkomb-
tare gjenden shum shembuj prdorimi dhe projektimi
t antenave n grup.
Edhe pse n pamje t par kto shembuj mund t
duken shum t ndryshm midis tyre, n t vrtet,
q t gjith mund t studjohen dhe analizohen me an
t teoris s array-ve. Kjo teori bazohet n hipotezn
kryesore t mos bashkveprimit apo interferencs s
antenave midis tyre. Kjo hipotez sht pjesrisht
e vrtet n array real. Nga ana tjetr, analiza e
bashkveprimit t antenave midis tyre do t krkonte
zgjidhjen e ekuacioneve integrale me kushtet e fushs
elektromagnetike n konturet e do elementi. Kto
ekuacione integrale zgjidhen normalisht me an t
metodave numerike si Metoda e Momenteve (MoM
-Method of Moments) [7]. Trajtimi numerik n kt
mnyr sht jasht qllimeve t ktij materiali.
2
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1
ARRAY LINEAR: ANALIZA
Fig. 1.1: Array linear. Elementt rrezatues t njjt midis
tyre kan ushqim t ndryshm n amplitud dhe
n faz fal ifteve shuars-shfazues t vendosur
midis transmetuesit dhe do elementi.
Nj array linear sht nj grup prej N elementsh
rrezatues, q pr thjeshtsi do ti marrim t njjt
njri me tjetrin dhe t vendosur prgjat nj seg-
menti drejtze. T gjith elementt e grupit ushqe-
hen nga nj transmetues i vetm, dhe n menyr
duale n marrje paraqet vetm nj marrs. Ky ele-
ment marrs/transmetues mund t shihet si i lidhur
drejtprsdrejti me do element rrezatues me an t
nj ifti shfazues-shuars q bn t mundur ndryshimin
e ushqimit n modul dhe n faz pr secilin element n
veanti. (Fig. 1.1). Normalisht vetm shfazuesi do t
jet prezent n nj array real si element qarku, ndrsa
shuarsi zvendsohet me nj projektim t posam t
linjave t transmetimit pr ndrtimin e prpjestuesve
t fuqis q lidhin transmetuesin/marrsin me do ele-
ment. Prania e nj shuarsi do t ulte jasht mase
rendimentin e t gjith sistemit.
Duke ju referuar gurs 1.2, mund t dallojm si
shkall lirshmrie pr nj array linear prej N elemen-
Fig. 1.2: Array linear, parametrat gjeometrik dhe sistemi
i referencs.
tsh:
N 1 distancat relative d
n
(n = 1, . . . , N 1)
midis elementit n 1 dhe atij pasardhs n; pra,
N 1 kordinata z
n
(n = 1, . . . , N 1) t elemen-
tve, Elementi n = 0 i vendosur n origjinn e
sistemit t kordinatave;
N rrymat e ushqimit I
n
t ndryshueshme n
modul dhe n faz pr do element.
Ndrsa jan zakonisht konstante n nj array:
Lloji i antens elementare t prdorur;
Frekuenca f e operimit t elementve.
sht e qart q antenat q ndodhen n operim pran
njra-tjetrs ndikohen nga fenomene t iftimit midis
tyre, q varet si nga distanca, orientimi reciprok, lloji
i elementve ashtu edhe nga ambienti i operimit ku
ndodhen.
Nj analiz e plot e grupit do t krkonte mbaj-
tjen parasysh dhe analizn e t gjith ktyre fenome-
neve, gj q do t ishte praktikisht e pamundur pr
3
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
Fig. 1.3: Ndryshime n iftimin e elementve n nj grup
linear n varsi t orientimit relativ midis tyre:
a) dipol me t njjtin aks, b) dipol me akse pa-
ralele.
shkak t kompleksitetit t fenomenit elektromagnetik
edhe pr grupin m t thjesht. N vazhdimsi, pr t
thjeshtuar kt model, do t bejm hipotezn e mos
ndikimit t elementve midis tyre. Kjo hipotez sht
e pranueshme, si tregohet edhe n gurn 1.3a, n.q.s.
nulet e rrezatimit t do elementi jan n drejtimin
e aksit t grupit, fenomeni i iftimit reciprok sht
teorikisht zero. Praktikisht, pr t quajtur t vlefshme
kt hipoteze, sht e mjaftueshme q do element t
rrezatoj pak n drejtim t elementve t tjer. Nga
ana tjetr n.q.s. elementt jan t vendosur n mnyr
t till q t ken maksimumin e rrezatimit n drejtim
t njri-tjetrit, sht e qart q n kt rast iftimi do
t jet maksimal dhe se teoria e paraqitur n kt tekst
mund t japi rezultate jo shum t sakt. (Fig. 1.3b).
N.q.s. duam t marrim n konsiderat edhe fenomenin
e iftimit, analiza teorike/analitike nuk sht m e
mjaftueshme por duhen prdorur metodat numerike
si ajo e momenteve (MoM -Method of Moments) [7].
1.1 FAKTORI I ELEMENTIT
DHE FAKTORI I GRUPIT
Marrim n analiz nj grup linear t paraqitur n -
gurn 1.2. Marrim edhe nj pik vrojtimi P(r, , ) t
vendosur n nj distanc t till q t mund t konside-
rojm kushtet e fushs elektromagnetike n largsi pr
do element q prbn grupin e antenave. Praktikisht
r dhe r 2D
2
/, ku sht gjatsia e vals
elektromagnetike n ambientin ku ajo prhapet si dhe
D sht prmasa maksimale e elementit rezatues.
Fusha elektrike e rezatuar n distanca t largta pr
do element n = 0, . . . , N 1 t array jepet n ekua-
cionin (1.1) duke ju referuar edhe gurs 1.4).
z
x
rn
R
n

n
=
n
P(r, ) ,
r
y
Fig. 1.4: Llogaritja e fushs s rrezatuar nga nj element
i vetm.
E
n
(r, , ) = I
n
e
jk|R
n
|
4|R
n
|
P(
n
,
n
) (1.1)
ku:
I
n
sht rryma q ushqen elementin n;
R
n
= r r
n
sht vektori pozicion i piks se vro-
jtimit P kundrejt elementit n; ku r
n
= z
n

z
e
r = r
r
;
e
jk|R
n
|
/(4|R
n
|) sht faktor faze dhe ampli-
tud pr valn sferike n largsi q karakterizon
fushn e do elementi:
P(
n
,
n
) sht karakteristika (diagrama) e rreza-
timit e elementit, e njjta pr t gjith, q merr
n konsiderat, prvese amplituds, polarizimit
dhe t varsis nga faza sipas (
n
,
n
) n distanca
t mdha.
N.q.s. jemi n kushtet e fushs n largsi, jo vetm pr
do element t vetm, por edhe pr t gjith grupin
n trsi (i.e. |R
n
| dhe |R
n
| 2|r
N1
|
2
/ n =
0, . . . , N 1), sht e mundur t bjm hipotezn e
rrezeve paralele, e thn ndryshe, vektort R
n
jan
t gjith paralel midis tyre dhe paralel me r. N kt
hipotez, kndet (
n
,
n
) jan t gjith t barabart
midis tyre dhe t barabart me (, ) dhe ekuacioni
(1.1) shndrrohet (Fig. 1.5):
E
n
(r, , ) = I
n
e
jk|R
n
|
4|R
n
|
P(, ) (1.2)
N rastin konkret t rrezeve paralele, madhsia |R
n
| =
|r r
n
| mund t merret e barabart me |r| n emrues
prderisa n distanca t mdha |r| |r
n
|. Nj
prafrim i till nuk sht i vlefshm n shprehjen ek-
sponenciale komplekse, e cila paraqet termin e fazs
t ndryshueshm n raport me gjatsin e vals dhe jo
t distancs absolute. N rastin konkret, gjithmon n
4
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.2 Funksioni Universal i Grupit
z
x
rn
R
n

P(r, ) ,
r
y
Fig. 1.5: Llogaritja e fushs t rrezatuar nga secili prej
elementeve n hipotezn e rrezeve paralele.
hipotezn e rrezeve paralele, kemi k|R
n
| = k |r r
n
|
k|r| k|r
n
| cos prandaj:
E
n
(r, , ) = I
n
e
jk|r|
4 |r|
P(, )e
jk|r
n
| cos
(1.3)
Pr thjeshtsi n vazhdim do t tregojm se r = |r|
dhe z
n
= |r
n
|. Pr trsin e grupit kemi:
E(r, , ) =
N1

n=0
E
n
(r, , )
=
e
jkr
4r
P(, )
. .
Faktor Elementi
N1

n=0
I
n
e
jkz
n
cos
. .
Faktor Grupi
(1.4)
N ekuacionin e msiprm t fushs totale kemi vn n
dukje pranin e nj termi q lidhet me karakteristikat
e elementit t veant, t quajtur Faktor Elementi
(EF - Element Factor) dhe t nj termi tjetr q lidhet
me pozicionin e do elementi dhe t ushqimit t tyre
brenda grupit, t quajtur Faktor Grupi (AF - Array
Factor).
Kujdes: t mos ngatrrohet fakti q prania e I
n
n
faktorin e grupit. Edhe pse n pamje t par mund
t duket sikur I
n
sht karakteristik e elementit, n
t vrtet sht pjes natyrale e faktorit t grupit
prderisa ndikon n formn e diagrams s rrezatimit
totale dhe nuk ndikon n diagramn e rrezatimit t
elementit. Pra diagrama e rrezatimit totale varet edhe
nga mnyra se si rrezaton do element, pra n term
relativ t modulit dhe fazs midis tyre.
Dallimi midis faktorit t elementit dhe faktorit t
grupit sht thelbsor pasi na lejon studimin e efektit
t pozicionimit t elementve dhe t ushqimit t tyre
pavarsisht llojit t elementve t prdorur. Teoria e
paraqitur n kt tekst nuk do t analizoj m prbr-
jen e elementve, por karakteristikat e prdorimit t
tyre n grup, pra do t analizojm faktorin e grupit.
1.2 FUNKSIONI UNIVERSAL I
GRUPIT
Nj array thuhet t jet me element t barazlarguar
kur distanca midis elementve sht e barabart me d
dhe z
n
= nd. Duke ndar edhe ushqimin e elementve
n modul dhe faz: I
n
= a
n
e
j
n
; prcaktojm grupe
me faz lineare rastin kur kemi
n
= n.
Pr grupe me element t baraz-larguar dhe me faz li-
neare faktori i grupit AF(, ) merr formn e shprehur
n ekuacionin (1.5).
AF(, ) =
N1

n=0
I
n
e
jkz
n
cos
=
N1

n=0
a
n
e
jn(kd cos +)
=
N1

n=0
a
n
e
jn
(1.5)
ku = kd cos +. N.q.s. grupi sht edhe me ushqim
t njjt pr t gjith elementt, pra a
n
= a
0
n =
1, . . . , N 1, faktori i grupit mund t shkruhet n nj
form m kompakte si n ekuacionin (1.6).
AF(, ) = a
0
N1

n=0
e
jn
= a
0
1 e
jN
1 e
j
= a
0
e
j
N
2
e
j

2
e
j
N
2
e
j
N
2
e
j

2
e
j

2
= a
0
e
j
N
2
e
j

2
sin
_
N

2
_
sin
_

2
_
(1.6)
ku sht prdorur shprehja e njohur 2j sin(x) = e
jx

e
jx
.
sht e qart q termi a
0
sht konstant n (, )
ndrsa e
j
N
2
/e
j

2
sht nj term faze q varet nga .
Duke qen se n vlersimin e diagrams s direktivi-
tetit, faktort shumzues me amplitud konstante dhe
faz t ndryshueshme nuk ndikojn, athere nuk do
ti marrim n shqyrtim. Si prfundim, analiza e fak-
torit t fazs mund t anashkalohet duke spostuar
origjinn e sistemit kordinativ n qendr t array-it.
Kt veprim do ta bjm n paragraft e ardhshm
kur t analizojm projektimin, ndrsa n rastin e
studimit kjo do t sillte komplikime matematikore t
panevojshme n simbologji. Duke prmbledhur, faktori
i grupit shkruhet plotsisht n ekuacionin (1.7).
5
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
(radianti)
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
-6 -4 -2 0 2 4 6
f
(
)

N=2
N=3
N=4
N=5
N=10
N=20
Fig. 1.6: Funksioni Universal i Grupit f() n varsi t
numrit t elementve N.
f() =

sin
_
N

2
_
N sin
_

2
_

(1.7)
Funksioni f(), i njohur si Funksioni Universal i
Grupit, sht i normalizuar me termin 1/N. N kt
mnyr kemi vlern maksimale t barabart me 1. Ky
funksion ka paraqet nj kurb si n gurn 1.6.
sht e rndsishme t vm re q:
funksioni f() sht periodik me period 2;
ekziston nj Lob Kryesor (Main Lobe) me ampli-
tud kndore 4/N pr vlera = 2n pr n Z;
midis dy lobeve kryesore kemi N2 Lobe Dyt-
sore (Secondary Lobe) me amplitud kndore
2/N secili;
kemi N 1 nule n period, pr = 2n/N me
n = 1, . . . , N 1;
Lobi i par m i madh prej lobeve dytsore tenton
me rritjen e N n nj nivel prej 0.2122, ose e thn
ndryshe, 13.46dB kundrejt lobit kryesor(SLL -
Side Lobe Level). T shikohet tabela 1.1 pr vlerat
n funksion t N.
Shohim se edhe pse sht i thjesht studimi analitik i
zerove, gjetja e maksimumeve relative krkon studimin
e nuleve t derivats s par t ekuacionit (1.7) gj q
sht disi m e komplikuar matematikisht.
Pr t kaluar nga funksioni universal i grupit n fak-
torin e grupit nevojitet t paraqitet si llim funksioni
n varsi t kndeve e kundrejt . Duke qen se
Tab. 1.1: Vlerat e SLL pr funksionin universal t grupit
n varsi t numrit t elementve N.
SLL
N lineare dB
2 0
3 0.3333 9.54dB
4 0.2722 11.30dB
5 0.2500 12.04dB
10 0.2247 12.97dB
20 0.2191 13.19dB
= kd cos + mund edhe t kalojm nga funksioni
universal i grupit n faktorin e tij n mnyr grake.
Praktikisht, po t mendojm kndin si kndi q pr-
shkruan pozicionin e nj pike n nj rreth t shtrir
n nj plan (u, v) me rreze kd dhe qendr , nuk
sht gj tjetr prvecse projektimi n diametr i ksaj
rrezeje, pra kordinata u e piks s msiprme si n -
gurn 1.7.
Krijimi i grakut vazhdon si m posht (Fig. 1.8):
Ndrtohet funksioni universal i grupit f();
Ndrtohet posht tij rrethi me qendr dhe rreze
kd;
Ngrihen vertikale nga zerot dhe nga maksimumet
e grakut t f() derisa t takohet me rrethin;
Ndrtohen rrezet q bashkojn kto pika me qen-
drn e rrethit;
Kndet e ktyre rrezeve tregojn prkatsisht
drejtimet e nuleve dhe t maksimumeve t fak-
torit t grupit. Pr t vizatuar diagramn e di-
rektivitetit i mbivendoset ktyre rrezeve vlera e
f().
1.3 ARRAY BROAD SIDE DHE
END FIRE STANDART
N rastin kur kd = , pra d = /2 mund t anali-
zojm dy kongurime interesante: Kongurimi i par,
pr t ciln elementt jan t gjith t ushqyer n faz
( = 0), gj q jep nj grup q rrezaton me maksi-
mumin e tij n nj plan ortogonal kundrejt aksit t
tij. Kongurimi i dyt pr t cilin kemi nj shfazim
midis elementve me nj gjysm periode ( = ) gj
q jep nj grup q rrezaton maksimumin e tij paralel
me boshtin e vet grupit.
6
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.3 Array Broad Side dhe End Fire Standart

kd cos
kd

kd cos +
v
u
Fig. 1.7: Paraqitja grake t trasformimit t variabls
= kd cos +.
Tab. 1.2: Shembuj array antenash dipol.
Array Broad Side Array End Fire
Dipol sipas z BsCl (Colineare) EfCl (Colineare)
Dipol sipas x BsTr (Trasvers) EfTr (Trasvers)
N rastin e par (d = /2, = 0) asim pr nj grup
Broad Side, n rastin e dyt (d = /2, = ) asim
pr End Fire (Fig. 1.8). Paraqitja grake tre dimen-
sionale (3D) t faktorit t grupit merret duke rrotul-
luar kto grak kundrejt aksit t tyre si n gurn 1.9.
Gjithsesi, modeli i rrezatimit real sht kombinim i
faktorit t grupit dhe atij t elementit. Po t ma-
rrim n konsiderat nj grup antenash dipol si n
tabeln 1.2. Efekti i faktorit t elementit prqndro-
het i gjithi n diagramn e tij P(
d
,
d
), duke qn se
faktori i vals sferike nuk ndikon n kt rast.
Duke shkruajtur P(
d
,
d
) kemi theksuar faktin se kn-
det e sistemit t referimit n kordinata polare n t
cilin sht paraqitur diagrama e elementit, n kt rast
nj anten dipol, jo domosdoshmrisht jan t njjtat
knde dhe t sistemit t referimit n t cilin sht
shprehur faktori i grupit AF(, ). N veanti pr an-
tenn dipol kemi:
P(
d
,
d
) = sin
d

d
(1.8)
ku e vetmja varsi sht n
d
kundrejt aksit z
d
q
sht aksi i antens dipol.
Rastet BsCl dhe EfCl duke ju referuar gurs 1.3a
jan t thjesht n studim, pasi sistemi i kordinatave
polare sht i njjt si pr diagramn e elementit ashtu
edhe pr faktorin e grupit, pra
d
= e
d
= . N
rast kemi:
N=5
d=/2
=0
Broad side
d=/2
=90
End fire
Fig. 1.8: Ndrtimi grak i faktorit t array duke u nisur
nga funksioni universal i array (N = 5).
P
A
(, ) = sin

. .
Fatktor elementi

sin
_
N
kd cos +
2
_
N sin
_
kd cos +
2
_

. .
Faktor Array
(1.9)
Rastet BsCl (d = /2, = 0) dhe EfCl (d = /2,
= ) jan t paraqitur n gurn 1.10. Ktu duket
qartsisht efekti i faktorit t elementit n diagramn
reale. Duke qen se faktori i elementit ka formn e nj
toroide bashk-linear me faktorin e grupit, diagrama
totale e array Broad Side prforcohet pasi si faktori i
elementit ashtu edhe ai i grupit kan maksimumin pr
= /2. Prve ksaj, nuli i faktorit t elementit pr-
gjat boshtit t grupit jep kontribut n uljen e nivelit
t lobeve dytsore.
N t kundrt pr array End Fire efektet e faktorit
t elementit me at t grupit anullojn njri-tjetrin.
Faktori i elementit ka nj nul n drejtimin ku faktori i
grupit ka maksimumin dhe maksimumin aty ku faktori
i grupit ka nj nul apo gjithsesi ka lobin dytsor m
t vogl.
Rasti i antenave dipol t vendosur trasvers me aksin e
grupit sht m i komplikuar pasi, n kt rast, kndet
7
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
x
y
z
x
y
z
End Fire Broad Side
Fig. 1.9: Diagrama polare n dB t faktorit t grupit pr
nj array Broad Side dhe nj array End Fire, t
dy pr nj numr elementsh N = 5.
x
y
z
x
y
z
End Fire Broad Side
Fig. 1.10: Diagram 3D pr grup bashk-linear antenash
dipol, rasti Broad Side dhe End Fire.
q prcaktojn faktorin e elementit nuk jan t njjt
me at t elementit si n gurn 1.11.
Pr t paraqitur diagramn komplesive, nevojitet t
shprehet faktori i elementit n sistemin e kordinatave
t faktorit t grupit ose anasjelltas. Rruga e par sht
m e thjesht, e cila zbatohet me nj trasmofrmim
kordinatash sferike. Prcaktojm trekndshin sferik,
pjesn e sfers midis tre harqeve rrethi t formuar nga
prerja e sfers me tre plane q kalojn nga qendra e
tij si n gurn 1.12. Nj trekndsh sferik karakteri-
zohet nga gjatsia e tre anve t tij (a, b, c) si dhe nga
kndet q formohen midis tyre (A, B, C). N.q.s. sfera
ka rreze njsi, athere gjatsia e ktyre anve paraqet
edhe vlern e kndit n radiant nga qndra e sfers q
prshkruan at an.
Pr trekndshat sferik nuk sht e vrtet q shuma
e kndeve t brendshm t jet prkundrazi, kemi
A+B+C > . N kt rast kemi t vlefshme shprehjet
e mposhtme:
sin a
sin A
=
sin b
sin B
=
sin c
sin C
(1.10)
z
x
y
P(r, ) ,

/2
Fig. 1.11: Sistemi i kordinatave pr grupin dhe pr faktor
elementi pr nj grup antenash dipol t drej-
tuar si boshti i x-eve.
a
b c
A
B
C
Fig. 1.12: Trekndshi sferik.
cos a = cos b cos c + sin b sin c cos A
cos b = cos c cos a + sin c sin a cos B
cos c = cos a cos b + sin a sin b cos C
(1.11)
N rastin konkret sht e leht t shohim se zbatimi i
ekuacionit t par t (1.11), duke marr A = , a =
d
,
b = dhe c = /2 si n gurn 1.11) sjell:
cos
d
= cos cos

2
+ sin sin

2
cos (1.12)
nga e cila:
cos
d
= sin cos (1.13)
por ajo q duhet pr t shprehur faktorin e elementit
sht sin
d
, prandaj:
sin
d
=
_
1 sin
2
cos
2
(1.14)
Nga e cila marrim formuln prfundimtare t dia-
grams totale t grupit si:
8
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.4 Array: Parametrat kryesor
x
y
z
x
y
z
End Fire Broad Side
Fig. 1.13: Diagram 3D pr grup trasvers antenash dipol,
rasti Broad Side dhe End Fire.
P
A
(, ) =
_
1 sin
2
cos
2

d
. .
Faktor Elementi

sin
_
N
kd cos +
2
_
N sin
_
kd cos +
2
_

. .
Faktor Array
(1.15)
Pr t plotsuar analizn kemi n ekuacionin (1.15)
pr t shprehur

d
n funksion t

dhe

. Ky veprim
nuk sht i domosdoshm pr t vizatuar diagramn e
rrezatimit q paraqet modulin e ksaj shprehje, e cila
i lihet si detyr lexuesit t ktij materiali. Grakt e
rastit Broad Side dhe atij End Fire jan paraqitur n
gurn 1.13. Ksaj here t dy kongurimet kan nj
prmirsim t diagrams komplesive dhe nj shtim t
direktivitetit.
Kto grak jan ndrtuar duke prdorur MatLab.
Kodet burim prkats jan paraqitur n fund t ktij
kapitulli ku kemi kodin q ndrton funksionin univer-
sal t array (Kodi 1.1); ai q vizaton faktorin e grupit
(Kodi 1.2). Duke i dhn n hyrje ktij t fundit fak-
torin e elementit arrijm t marrim edhe diagramn
totale.
1.4 ARRAY: PARAMETRAT
KRYESOR
Midis madhsive kryesore q karakterizojn antenat
kemi Direktivitetin (D - Directivity).
Direktiviteti sht nj mnyr matje e kapacitetit t
nj antene pr t prqndruar fuqin e rrezatuar prej
saj n nj drejtim t caktuar kundrejt drejtimeve t
tjera. Direktiviteti prkuzohet si raporti midis inte-
sitetit t fuqis t rrezatuar nga antena n nj drejtim
kundrejt intesitetit t fuqis q do t rrezatonte n
t njjtin drejtim antena izotropike, q n total rreza-
ton t njjtn fuqi me antenn n analiz. N mnyr
t njvlershme jepet si raporti midis Intesitetit t
fuqis n kndin e ngurt (Radiation Intensity) t
antens n studim U(, ), dhe Intesitetit t fuqis
mesatare pr njsi t kndit t ngurt (Average
Radiation Intensity) U
m
.
D(, ) =
U(, )
U
m
=
U(, )
1
4

U(, )d
(1.16)
Intesiteti i fuqis pr njsi t kndit t ngurt jepet si
n ekuacionin (1.17).
U(, ) = lim
r
1
2
(EH

)
r
|r|
2
(1.17)
ndrsa intesiteti mesatar pr njsi t kendit t ngurt
sht e prcaktuar si fuqia totale e rrezatuar (P
r
=

U(, )d) pjestuar pr kndin e ngurt q pr-

cakton t gith hapsirn ( = 4), pra U
m
= P
r
/(4).
Prcaktojm edhe U
M
Intesiteti i Fuqis Maksi-
male pr Njsi t Kndit t ngurt (Maximum
Radiation Intensity) si vlera maksimale e U(, ).
Ka nj lidhje shum t ngusht midis direktivitetit dhe
fushs elektrike t rrezatuar nga antena n largsi ku
fusha merr trajtat e nj vale sferike dhe fusha elek-
trike me at magentike jan ortogonale midis tyre dhe
me drejtimin e prhapjes s vals. Raporti midis tyre
sht sa impedanca karakteristike e ambientit ku vala
prhapet. Kshtu direktiviteti sht n prpjestim t
drejt me katrorin e fushs elektrike duke qen kon-
stantja e proporcionalitetit e pavarur nga dhe .
N.q.s. pastaj e shprehim direktivitetin n dB kemi;
pr shprehjen e par 20 log |P|, ndrsa pr t dytn
10 log D, kshtu grakt e shprehur n dB, pr t dyja
madhsit jan njsoj prvecse nj konstanteje shtes
t barabart me vlern maksimale t direktivitetit D
M
n dB.
Prkuzojm Kndi midisi dy nuleve t par
FN
(FN - First Nul ls) kndin e prfshir, n nj plan t
caktuar, midis dy nuleve t par rreth lobit kryesor t
rrezatimit t antens. Prkuzojm gjithashtu Kndi
me gjysm fuqi
HP
(HP - Half Power) kndi midis
dy drejtimeve, n t majt dhe n t djatht t lobit
kryesor ku antena rezaton gjysmn e fuqis totale t
saj. Kshtu drejtimi ku direktiviteti sht sa gjysma e
vlers maksimale (n shkall lineare) ose fusha sht sa
1/

2 e vlers maksimale. N do rast, 3dB kundrejt

maksimumit si n gurn 1.14.
Analizojm nj grup linear me antena izotropike. Pr
rastin Broad Side standart (d = /2, = 0) kemi q
gjysm kndi midis dy nuleve t par, praktikisht kndi
midis nulit t par dhe maksimumit sht ai knd pr
9
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
Fig. 1.14: Diagrama e direktivitetit dhe prkuzimi i kn-
dit me gjysm fuqi (
HP
) dhe kndi midis dy
nuleve t par (
FN
).
t cilin kemi
FN
2
= 2/N, (Fig. 1.15), pra duke qen
= kd cos :

FN
= arccos
_

2
Nkd
_
arccos
_
2
Nkd
_
= arccos
_

Nd
_
arccos
_

Nd
_

2
+

Nd

_

2


Nd
_
=
2
Nd
=
4
N
(1.18)
ku sht prdorur zhvilimi n serin e Taylor t arccos-
inusit. Ndalja e zhvillimit tek termi i par sht i lejuar
n.q.s. argumenti sht afrsisht /2, ose n.q.s. N 1.
Kndi me gjysm fuqi mund t gjendet nga vlera e ,
pr t ciln funksioni universal i grupit vlen 1/

2, pra:
sin(N

HP
2
2
)
N sin(

HP
2
2
)
=
1

2
(1.19)
Ky ekuacion nuk sht lehtsisht i zgjidhshm, por
n.q.s. supozojm akoma edhe njher N 1 kemi q
funksioni universal merr formn e nj funksioni sinc.
Ky funksion sht i prcaktuar si sinc(x) = sin(x)/x
dhe merr vlern 1/

2 pr x = 1.39, kshtu duhet t

jet N
HP
2
/2 = 1.39, pra:
N=5
d=/2
=0
Broad side

FN
HP

2 /N
2.78/N

d=/2
=90
End fire

FN
HP

Fig. 1.15: Kndet pr nj array broad-side dhe end-re

me pes element (N = 5).
Nkd
2
cos(
HP
2
) = 1.39 (1.20)
nga ku kemi:

HP
= arccos
_

1.39
Nd
_
arccos
_
1.39
Nd
_

2
+
0.443
Nd

_

2

0.443
Nd
_
= 0.886

Nd
=
1.772
N
(1.21)
Pr direktivitetin do t prdorim nj qasje m t
prgjithshme ku kemi:
U(, ) =
1
2
(EH

i
r
|r|
2
= U
M
|AF(, )|
2
(1.22)
Pra, duke shprehur t gjithn n funksion t faktorit
t grupit:
10
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.4 Array: Parametrat kryesor
D(, ) =
U
M
|AF(, )|
2
U
M
4

|AF()|
2
d
=
4|AF()|
2

|AF()|
2
d
(1.23)
Direktiviteti maksimal D
M
e kemi pr at knd pr
t cilin AF(, ) sht maksimum. Por AF(, ) sht
i normalizuar, kshtu vlera e tij maksimale sht 1.
Kemi kshtu D
M
= 4/

|AF()|
2
d. Madhsia me
interes sht integrali n t gjith kndin e ngurt t
faktorit t grupit.

|AF(, )|
2
d =
_
2
0
_

0
|AF(, )|
2
sin dd
= 2
_
kd+
kd+
|AF()|
2
_

1
kd
_
d
(1.24)
ku kalimi i fundit sht i mundur pasi argumenti i inte-
gralit nuk varet nga dhe duke pas prdorur shpreh-
jen
0
= kd cos(0) + ,

= kd cos() + , d =
kd sin d

|AF()|
2
d =
2
kd
_
kd+
kd+
|AF()|
2
d
=
2
kd
_
kd+
kd+

sin(N

2
)
N sin(

2
)

2
d
(1.25)
Ekziston nj zhvillim n seri kosinusesh t ktij fun-
ksioni n integral:

sin(N

2
)
N sin(

2
)

2
=
1
N
+
2
N
2
N1

m=1
(Nm) cos(m) (1.26)
Po t prdorim zhvillimin n seri sipas formuls (1.26)
n formuln e direktivitetit (1.25) marrim shprehjne e
detajuar (1.27).
N zhvillimin e ekuacionit (1.27) kemi prdorur for-
muln trigonometrike
1
2
[sin( +) sin( )] =
cos() sin() duke marr kshtu formuln pr direk-
tivitetin:
D(, ) =
4|AF()|
2
4
N
+
4
N
2

N1
m=1
(Nm)
mkd
2 cos(m) sin(mkd)
(1.28)
Kjo formul nuk ka asnj hipotez mbi vlerat e d dhe
, kshtuq sht nj formul shum e prgjithshme
e vlefshme pr do grup linear me element t baraz-
larguar, baraz-ushqyer dhe me faz lineare.
N veanti, pr rastin Broad Side klasik = 0, kd =
dhe kemi:
D(, ) =
4|AF()|
2
4
N
+
4
N
2

N1
m=1
(Nm)
m
2 sin(m)
=
4|AF()|
2
4
N
= N|AF()|
2
(1.29)
dhe si sht e dukshme, maksimumin e kemi pr
AF() = 1, domethn D
M
= N
N t njjtin rezultat mund t arrihet n mnyr m t
prafruar duke marr n konsiderat edhe njher fak-
tin se si funksioni universal i grupit tenton, pr N 1,
n nj funksion sinc. Integrali mund ather t pra-
frohet si:
2
kd
_
kd+
kd+

sin(N

2
)
N sin(

2
)

2
d
4
kdN
_

|sinc(z)|
2
dz
(1.30)
ku z = N/2 dhe kshtu d = 2dz/N. Vm re se ky
prafrim sht i lejuar vetm n.q.s. N 1 dhe n.q.s.
= 0, vetm kshtu mund t prafrojm integralin e
par me integralin e njohur t funksionit sinc
2
n t
gjith boshtin real (Fig. 1.16). N.q.s. = 0 sht e
mundur q pjesa e dukshme e funksionit universal t
array t prfshij lobe amplituda e t cilve t lloj
t rritet (kjo sht veanrisht e vrtet pr array End
Fire). N kt rast, prafrimi i funksionit universal me
an t funksionit sinc krijon nj gabim shum t lart.
N rastet kur ky prafrim sht i lejuar mund t pr-
dorim formuln q jep integralin e funksionit sinc n
form analitike
_

|sinc(z)|
2
dz = dhe n ekua-
cionin (1.30) kemi:

|AF()|d
4
2
kdN
(1.31)
nga ku:
D(, ) =
4|AF()|
2
4
2
kdN
=
kdN

|AF()|
2
(1.32)
11
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza

|AF()|
2
d =
2
kd
_
kd+
kd+
_
1
N
+
2
N
2
N1

m=1
(N m) cos(m)
_
d
=
2
kd
_
_

N
_
kd+
kd+
+
2
N
2
N1

m=1
(N m)
_
sin(m)
m
_
kd+
kd+
_
=
2
kd
_
_
2kd
N
_
+
2
N
2
N1

m=1
(N m)
m
[sin (m(kd +)) sin (m(kd +))]
_
=
4
N
+
4
N
2
N1

m=1
(N m)
mkd
2 cos(m) sin(mkd)
(1.27)
Fig. 1.16: Integral i funksionit universal t grupit f() n
nj period dhe integrali i nj funksioni sinc(x)
n t gjith hapsirn.
dhe kshtu D
M
kdN/ = 2dN/, pr array Broad
Side klasik d = /2 e D
M
= N, si edhe donim t
vrtetonim.
Pr array End Fire llogaritjet jan analoge. Pr kndin
midis dy nuleve t par duhet krkuar kndi pr t
cilin kemi
FN
= 2/N, ose
FN
= 2 arccos(
2
Nkd

kd
)
si n gurn 1.15. Pr array End Fire standart = kd
dhe kshtu:

FN
= 2 arccos(

Nd
1) (1.33)
Ky knd, duke mos qen i shprehur rreth 0, nuk lejon
nj zhvillim t menjhershm n seri Taylor. Duke pr-
dorur teoremn e Pitagors pr nj trekndsh t bre-
ndashkruar nj rrethi me rreze njsi, duke shnuar me
1 hipotenuzn dhe me 1x katetin horizontal q sht
kosinusi i kndit n qendr, kemi q kateti tjetr ka
gjatsi

2x x
2
dhe q kjo gjatsi sht sinusi i t
njjtit knd. Nga ku: arccos(1x) = arcsin(

2x x
2
)
dhe

FN
= 2 arcsin
__
2
Nd


2
N
2
d
2
_
(1.34)
N nj prafrim t par, n.q.s., N 1 mund ta
anashkalojm termin n katror brenda rrnjs katrore:

FN
2 arcsin
_
_
2
Nd
_
2
_
2
Nd
(1.35)
ku edhe funksioni arcsin sht prafruar me zhvillimin
n seri t Taylor t rendit par.
Me t njjtn proedur analize arrijm t prcaktojm
kndin me gjysm fuqi me an t formuls:

HP
2
_
0.886

Nd
(1.36)
edhe kjo e vlefshme pr N 1. Pr nj array End
Fire standart sht gjithashtu d = /2, prandaj
FN
=
4
_
1
N
dhe
HP
= 2
_
1.772
N
. Pr direktivitetin vazhdon
t jet i vlefshm ekuacioni (1.28) dhe kshtu pr nj
array End Fire standart kd = , = kemi:
D(, ) =
4|AF()|
2
4
N
= N|AF()|
2
(1.37)
Edhe n kt rast, direktiviteti maksimal sht i
barabart me numrin e elementve.
Mund t duket e uditshme q pr t njjtin numr N
elementsh dhe kshtu edhe prmasash dy grupe, njri
End Fire dhe tjetri Broad Side, t dy standart, kan
12
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.5 Array Broad Side dhe End Fire t Prmirsuar
Fig. 1.17: Kndet me gjysm fuqi rrezatimi pr Array
Broad Side dhe End Fire
t njjtin direktivitet por knde t ndryshm, dhe n
veanti m t gjer n rastin End-Fire.
Justikimi i ktij rezultati sht n faktin se arsyetimi
i br deri tani sht i vlefshmm pr nj plan dhe jo
pr gjith hapsirn 3D.
Direktiviteti sht n prpjestim t drejt me pr-
masat elektrike t strukturs rrezatuese dhe tregon ka-
pacitetin e saj pr t prqndruar fuqin n nj knd
t ngurt rreth nj drejtimi t caktuar. Pr ta kuptuar
m mir relacionin q ekziston midis direktivitetit dhe
kndeve duhet ti referohemi grakve ne tre dimen-
sione. Ky arrihet duke i rrotulluar rreth boshtit z, dhe
duke qen se diagrama ka nj simetri rrotulluese me
kt bosht.
N kt analiz sht e thjesht t vrtetohet se kndet
e array Broad Side jan po m t ngusht, por duke
e rrotulluar sipas boshtit z ato formojn nj knd t
ngurt q sht nj brez ekuatorial i sfers. Kndet
e array End Fire, prkundrazi, duke i rrotulluar for-
mojn kapak polar n sfer.
Pr t njjtin numr N, dhe kshtu edhe t direktivi-
tetit, jan kto knde t ngurt q jan t barabart
midis dy llojeve t array si n gurn 1.17.
Po t bjm limitin pr N kemi q kndi i
ngurt midis dy nuleve t par pr nj array Broad Side
sht siprfaqia ansore e nj cilindri me rreze njsi
dhe lartsi 4/N, pr nj knd t ngurt t barabart
me 2
4
N
=
8
N
. Pr nj array End Fire duhet marr
n analiz siprfaqia e dy unazave me rreze 2
_
1
N
, t
barabart me 2((2
_
1
N
)
2
) =
8
N
. Kto siprfaqe jan
t barabarta.
Nj arsyetim analog vlen edhe pr kndet me gjysm
fuqi.
Prcaktojm edhe Kndin e ngurt t beam-it
(Beam Solid Angle)
A
si kndin e ngurt n t cilin
kemi uksin e fuqis t antens n.q.s. ajo do t kishte
kd=
kd=2(1)/
kd=2
0 -20 -40
Fig. 1.18: Faktor Array Broad Side, n dB, n varsi t
kd pr grup me 5 element (N = 5).
intensitet U(, ) = U
M
konstant n t gjitha drejti-
met e brendshme t kndit t ngurt
A
dhe zero n
t gjitha drejtimet e tjera.
Me pak fjal, imagjinohet nj anten q rrezaton U
M
brenda kndit
A
dhe 0 jasht tij, dhe e till q fuqia
totale e rrezatuar U
M

A
sht e njjta e antens nn
analiz (kjo e fundit sht e barabart me 4U
m
).
kemi kshtu:

A
=
1
U
M

4
U(, )d (1.38)
nga e cila sht lehtsisht e mundur t marrim:

A
=
_
2
0
_

0
|AF(, )|
2
sin()d (1.39)
dhe
D
M
=
4

A
(1.40)
1.5 ARRAY BROAD SIDE DHE
END FIRE T
PRMIRSUAR
Lind natyrshmm pyetja: a sht e mundur q t me-
rren array m t mir, pra m direktiv, gjithmon n
hipotezn e rastit me ushqim konstant dhe faz line-
are? Prgjigja n kt rast sht pohuese.
Pr array Broad Side mund t mendohet t rritet dis-
tanca midis elementve. Ky veprim sht i njvlershm
13
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
me ritjen e rrezes t rrethit me t ciln bhet kalimi
nga funksioni universal i grupit n faktorin e grupit.
Ky zgjerim, n teori mund t vazhdohet deri n in-
nit duke ulur n kt mnyr kndin midis dy nuleve
t par dhe kndin me gjysm fuqi, duke rritur kshtu
direktivitetin. Praktikisht kjo rreze nuk mund t rritet
prtej nj limiti, se ndryshe rrezikojm t prfshijm
n transformim m shum se nj lob kryesor t fun-
ksionit universal t array q sht periodik me period
2. Kto lobe t padshiruar kan t njjtn amplitud
si lobi kryesor dhe quhen Grating Lobes.
Me array standart kd = rrethi mbulon ekzaktsisht
nj period, t qendrzuar lobin kryesor. Nga ku mund
t vrtetohet lehtsisht q: kd = 2(N 1)/N sht
vlera pr t ciln rrethi merr t gjith lobet dytsore
prreth lobit primar dhe ndalon tek nuli i fundit pr-
para lobit tjetr primar. Mund t mendohet t merret
edhe nj pjes e vogl e lobit tjetr primar, por kjo nuk
do t sillte prmirsime t dukshme.
N gurn 1.18 jepet krahasimi i faktorit t grupit pr
rastin Broad Side standart, Broad Side t prmirsuar
dhe rastin Broad Side pr kd = 2. Pr kt fundtit,
lindja e nj ifti t dyt t lobit primar sht e duk-
shme.
N gurn 1.19 jepet relacioni i direktivitetit maksi-
mal t llogaritur me an t ekuacionit (1.28) pr vlera
t ndryshme t N. Linjat horizontale me ndrprerje
tregojn direktivitetin maksimal pr Broad Side stan-
dard; vlera e t cilit sht dukshm N. Linjat e vazhdu-
ara horizontale dhe vertikale japin d relative t array
Broad Side t prmirsuar dhe direktivitetin relativ.
Kto direktivitete jan t gjitha m t larta se n kon-
gurimin standart prvese n rastin N = 2, ku distan-
cat prputhen pr t dy kongurimet. Nga formulimi
i msiprm shohim se mund t rrisim akoma direkti-
vitetin me rritjen e mtejshme t distancs d. Nga ku
vihet re nj ulje e menjhershme e direktivitetit pr
d = , kjo pasi llojn t shfaqen lobe t tjera me am-
plitud t barabart me at t lobeve primar. N kt
rast kto lobe nuk kan asnj dallim nga ato primar
dhe madje quhen edha ato primar.
Pr rastin End Fire prmirsimi i par q mund t
marrim sht ai i anullimit t nj prej lobeve primar.
Kjo sht shum e dshiruar sidomos n lidhjet pik-
pik ku njri prej lobeve, me amplitud t barabart
me at t lobit primar, sht n drejtim t kundrt
krahasuar me drejtimin e lidhjes.
Array End Fire me nj lob mund t merret duke
zvogluar rrezen e rrethit n kd =
1
2
_
2
2
N
_
q do
t thot d =

2
N1
N
duke mbajtur = kd. N kt
rast, rrethi i transformimit kalon akoma nga origjina,
por mbaron n pikn e nulit t fundit prpara lobit t
dyt primar.
Fig. 1.19: Direktiviteti maksimal pr array Broad Side n
funksion t distancs midis elementve d dhe t
numrit t elementve N.
Duke zvogluar diametrin e rrethit t transformimit,
kndet me gjysm fuqi dhe ato midis dy nuleve t par
zgjerohen, por ndryshe nga sa mund t pritej direk-
tiviteti rritet pasi kemi vetm nj lob primar kundrejt
dy. N.q.s. bjm limitin pr N , direktiviteti
shkon n vlern D
M
=
4dN

, i cili n rastin konkret

pr d <

2
sht disi m e vogl se dyshi i array End
Fire standart.
Mund t mendojm q pr t rritur direktivitetin t
zvoglojm kndet me 3dB dhe at midis dy nuleve
t par. Kjo mund t bhet duke i dhn nj o-
set t vogl rrethit t transformimit. N.q.s. zgjedhim
d =

2
N2
N
dhe = kd + /N kemi q rrethi i trans-
formimit nuk llon m n origjinn e sistemit, por n
/N dhe mbaron akoma tek nuli i fundit prpara lobit
tjetr primar. N kt mnyr eleminohet nj pjes e
lobit primar, por sht nj pjes ku funksioni univer-
sal ndryshon pak. Kshtu, duke ngritur pakz nivelin
e lobeve dytsore, marrim si avantazh nj zvoglim
t kndeve dhe si pasoj nj rritje t direktivitetit
total. Ky lloj array quhet array superdirektiv ose i
Hansen-Woodyard, pr t cilin D
M
7.28
Nd

. N
gurn 1.20 jepet faktori i array pr kto raste.
Vem re se zgjedhja e br pr array superdirek-
tiv nuk sht e vetme. N prgjithsi do array me
d =

2
N1
N
dhe = kd + 2k sht superdirektiv
n.q.s. > 0 nuk sht shum i madh sa pr t spostuar
rrethin e transformimit n t djatht sa t prfshij t
gjith lobin primar.
N gurn 1.21 jepet graku i direktivitetit maksimal
pr nj array End Fire n varsi t distancs midis
elementve dhe t numrit t elementve. Faza sht
e dhn si = kd, kshtu n grak mund dallohen
edhe karakteristikat e End Fire standart, t vna n
14
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.6 Ushqim jo uniform
kd =
= kd

kd = (N-1)/N
= kd

kd = (N-2)/N
= kd+ /N

0 -20 -40
Fig. 1.20: Faktori i Array End Fire n varsi t distancs
midis elementve d pr nj array me 5 element
(N = 5).
Fig. 1.21: Direktiviteti maksimal pr nj array End Fire
n funksion t distancs midis elementve d dhe
numrit t elementve N.
dukje nga linjat me ndrprerje horizontale dhe ver-
tikale, dhe gjithashtu edhe End Fire me nj lob primar,
t dallueshm nga linjat e vazhduara. Array Hansen-
Woodyard nuk jan paraqitur n kt grak.
1.6 USHQIM JO UNIFORM
Pervese direktivitetit sht shum e rendsishme edhe
niveli i lobeve dytsor (SLL) t modelit t rrezatimit
t nj antene. Me ushqimin uniform t elementve u vu
re n paragraft e mparshm se nuk sht e mundur
q t kemi vlera m t ulta se 13.46dB krahasuar me
lobin kryesor.
Rezultate m t mira arrihen, n kurriz t direktivite-
tit, duke prdorur ushqim jo uniform pr elementt e
array, q do t thot se amplituda e rrymave q ushqen
do element nuk sht e barabart midis tyre.
N kt rast faktori i array sht:
AF() =
N1

n=0
a
n
e
jknd cos +n
=
N1

n=0
a
n
e
jn
=
N1

n=0
a
n
z
n
(1.41)
Praktikisht faktori i array shprehet si nj polinom i
ndryshorit z = e
j
N.q.s. N = 2 dhe a
0
= a
1
athere AF = 1+z = 1+e
j
.
Gjithashtu edhe n.q.s. = 0 dhe kd = athere
[, ] dhe AF() ka vetm nj ift maksimumi dhe
nuli pr t gjitha vlerat e mundshme .
Me fjal t tjera, pr AF = 1 + z nuk kemi lobe
dytsore por vetm dy lobe primar. Edhe paraqitja
e modelit t rrezatimit n fuqi, si ngritje n katror e
grakut t mparshm, nuk ndryshon, pra kemi akoma
vetm dy lobe primar dhe asnj dytsor. Faktori i array
AF(z) = (1 +z)
N1
ka vetm dy lobe kryesor.
AF(z) = (1 +z)
N1
=
N1

n=0
_
N 1
n
_
z
n
=
N1

n=0
(N 1)!
n!(N 1 n)!
z
n
(1.42)
Kshtu sht e mundur q t kemi nj array me
N element plotsisht pa lobe dytsore n.q.s. amlitu-
dat e ushqimit t elementve jan t gjitha n faz
dhe amplituda t barabarta me koeentt e binomit
t Newton-it. Pr kt karakteristik kto lloj array
quhen Array Binomial. N tabeln 1.3 jepen vlerat
e amplitudave deri pr N = 10. Faktori i array rela-
tiv jepen n gurn 1.22. Mungesa e lobeve dytsore
shoqrohet me nj rritje t gjersis s rrezatimit t
lobit kryesor.
Nga ana praktike shohim se amplituda e elementve
qndror sht m e lart se ajo e elementve n per-
iferi. Kjo shprndarje jo uniforme e amplitudave sjell
vshtirsi n ndrtimin e rrjetit t ushqimit prkats.
Pr t reduktuar pjesrisht kt problem kalohet n
disa forma m t thjeshtuara t ushqimit t elemen-
tve, si p.sh. me prol trekndor, (Array Trekn-
dor). Pr kt form ushqimi, amplitudat kan vlerat
15
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
Tab. 1.3: Amlpitudat e ushqimit pr nj array binomial.
N a
0
a
1
a
2
a
3
a
4
a
5
a
6
a
7
a
8
a
9
2 1 1
3 1 2 1
4 1 3 3 1
5 1 4 6 4 1
6 1 5 10 10 5 1
7 1 6 15 20 15 6 1
8 1 7 21 35 35 21 7 1
9 1 8 28 56 70 56 28 8 1
10 1 9 36 84 126 126 84 36 9 1
N=2
N=4
N=6
N=8
N=10
0 -20 -40
Fig. 1.22: Faktori i Array pr array binomial n varsi t
numrit t elementve N.
Tab. 1.4: Amplituda t ushqimit pr nj array trekndor.
N a
0
a
1
a
2
a
3
a
4
a
5
a
6
a
7
a
8
a
9
2 1 1
3 1 2 1
4 1 2 2 1
5 1 2 3 2 1
6 1 2 3 3 2 1
7 1 2 3 4 3 2 1
8 1 2 3 4 4 3 2 1
9 1 2 3 4 5 4 3 2 1
10 1 2 3 4 5 5 4 3 2 1
e paraqitura n tabeln 1.4. Nga ku mund t shohim
se amplitudat ndryshojn shum pak. N gurn 1.23
jepet forma e faktorit t array pr vlera t ndryshme
t elementit N.
Normalisht mund t marrim edhe forma t tjera
ushqimi, t cilat ulin amplitudat e lobeve dytsore.
Si parim, kjo arrihet duke svogluar amplitudat e
ushqimit t elementve m n periferi krahasuar me
ato t elementve qndror.
N gurn 1.24 jepen disa alternativa t mundshme t
ktyre mnyrave t ushqimit.
N=2
N=4
N=6
N=8
N=10
0 -20 -40
Fig. 1.23: Faktori i Array pr array trekndor pr vlera
t ndryshme elementsh N.
Fig. 1.24: Alternativa t mundshme pr amplitudat e
ushqimit t elementve n nj array linear dhe
vlera prkatse e lobeve dytsore.
16
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.8 Array t fazuar
1.7 DIREKTIVITETI N
PRGJITHSI
N kt pik sht e nevojshme t analizohet dhe
studjohet ndryshimi i direktivitetit pr nj array me
distanca dhe ushqim jo uniform. N kt rast kemi:
AF() =
N1

n=0
a
n
e
j
n
e
jkz
n
cos
(1.43)
Nn hipotezn q ekziston nj drejtim , pr t cilin
t gjith kontributet (nga do element) mblidhen n
faz, faktori i array, i normalizuar me vlern maksimale
bhet:
AF() =

N1
n=0
a
n
e
j
n
e
jkz
n
cos

N1
n=0
a
n
(1.44)
dhe direktiviteti maksimal jepet nga raporti i inte-
sitetit t fuqis maksimale kundrejt asaj mesatare.
D
M
=
U
M
U
m
=
U
M
U
M
4
_ _

|AF()|
2
d
=
4
_ _

|AF()|
2
d
(1.45)
Termi q na intereson edhe ksaj here jepet nga shpre-
hja n ekuacionin (1.46).
Ksaj here a
i
jan t gjitha reale dhe prandaj:
D
M
=
|

N1
n=0
a
n
|
2

N1
n=0

M1
m=0
a
n
a
m
e
j(
n

m
)
sinc(k(z
n
z
m
))
(1.47)
N.q.s. array sht i barazlarguar, ku d = /2, athere
z
n
= n/2 dhe kemi:
sinc(k(z
n
z
m
)) = sinc(k(n m)

2
)
= sinc((n m))
=
n
m
(1.48)
me
n
m
e thn delta e Kronecker (
n
m
= 1 n.q.s. m = n,
zero ndryshe). Direktiviteti maksimal merr nj form
t thjesht:
D
M
=
|

N1
n=0
a
n
|
2

N1
n=0
a
2
n
(1.49)
Gjithashtu, n.q.s. ushqimi sht uniform (a
n
= a
0
, n =
1, . . . , N 1)
D
M
=
(Na
0
)
2
Na
2
0
= N (1.50)
Dhe rimarrim rezultatin e Broad Side dhe End Fire
klasik. Vem re se n kt llogaritje nuk sht br
asnj hipotez mbi fazat e ushqimit prvese faktit q
ekziston nj drejtim n t cilin t gjith kontributet
mblidhen n faz, prandaj edhe direktiviteti nuk varet
nga faza lineare e ushqimit. Ky rezultat do t jet m
i qart mbas leximit t paragrat t mposhtm.
1.8 ARRAY T FAZUAR
Deri m tani kemi analizuar array Broad Side dhe End
Fire, t part t karakterizuar nga = 0, t dytt nga
= kd. Array Broad Side paraqesin maksimumin e
rrezatimit pr = /2, array End Fire pr = 0.
Nga ku llogjikisht mund t mendohet se pr vlera t
ndrmjetme t shfazimit , edhe Faktori i Array do t
ket maksimumin e tij pr vlera t ndrmjetme.
Analiz interesante sht prcaktimi apo zgjedhja e
vlers s shfazimit t elementve pr t patur nj
maksimum direktiviteti n nj drejtim t caktuar. Pr
array t prgjithshm, faktori i array sht:
AF() = c

n
a
n
e
j(kz
n
cos +
n
)
(1.51)
Ku c sht nj vler normalizimi.
Ky faktor sht maksimum kur t gjith eksponen-
cialt n shumatoren mblidhen n faz midis tyre. Kjo
ndodh pr
0
, pr t ciln kemi kz
n
cos
0
+
n
=
0, n = 0, . . . , N 1.. N.q.s. duam q n drejtimin
0
si drejtimin e rrezatimit maksimal duhet t zgjedhim
fazat e ushqimit sipas ligjit t shprehur n ekuacionin
(1.52).

n
= kz
n
cos
0
(1.52)
q na sjell:
AF() = c

n
a
n
e
jkz
n
(cos cos
0
)
(1.53)
17
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
_ _

|AF()|
2
d =
_
2
0
_

0

N1
n=0

N1
m=0
a
n
a
m
e
j(
n

m
)
e
jk(z
n
z
m
) cos
_

N1
n=0
a
n
__

N1
m=0
a
m
_ sin dd
=
2
|

N1
n=0
a
n
|
2
N1

n=0
N1

m=0
a
n
a
m
e
j(
n

m
)
_

0
e
jk(z
n
z
m
) cos
sin d
=
2
|

N1
n=0
a
n
|
2
N1

n=0
N1

m=0
a
n
a
m
e
j(
n

m
)
_
e
jk(z
n
z
m
) cos
jk(z
n
z
m
)
_
0
=
2
|

N1
n=0
a
n
|
2
N1

n=0
N1

m=0
a
n
a
m
e
j(
n

m
)
_
e
jkz
n
z
m
)
jk(z
n
z
m
)

e
jk(z
n
z
m
)
jk(z
n
z
m
)
_
=
2
|

N1
n=0
a
n
|
2
N1

n=0
N1

m=0
a
n
a
m
e
j(
n

m
)
_
2 sin(k(z
n
z
m
))
k(z
n
z
m
)
_
(1.46)
Pr array t barazlarguar (z
n
= nd) dhe me faz line-
are (
n
= n) ekuacioni (1.52) thjeshtohet n:
= kd cos
0
(1.54)
Si e prmendm edhe m par, pr array Broad Side
dhe End Fire gjersia e modelit t rrezatimit t array
End Fire sht shum m e madhe se ajo e array Broad
Side. Mund t imagjinojm se duke larguar
0
nga
vlera /2 q karakterizon array Broad Side, kndi me
3dB rritet, deri sa arrin vlern tipile t array End Fire
pr
0
= 0.
Kemi akoma ekuacionin N/2 = 1.39 vese n kt
rast, prmban edhe elementin e sfazimit
0
. Duhet
t zgjidhim:
N
2
(kd(cos(
0

HP
2
) cos(
0
))) = 1.39 (1.55)
Duke qen se
HP
2
gjysm kndi i gjersis s lobit
(gjysma e kndit me 3dB) mund t marrim:
cos(
0

HP
2
) =
1.39
Nd
+ cos(
0
) (1.56)

HP
2
=
0
arccos
_
1.39
Nd
+ cos(
0
)
_
(1.57)
N.q.s. array sht i prbr nga nj numr shum i
madh elementsh (N 1) mund t bjm disa thjesh-
time, pra duke prdorur zhvillimin n seri t Taylor n
x t funksionit arccos(cos() + x) mund ta llogarisim
dhe del si m posht:
arccos(cos() +x) =
1
sin
x +O(x
2
) (1.58)
n hipotezn e array te madh mund ta ndalojm zhvil-
limin n seri n termin e rendit t par dhe t marrim:

HP
2

1
sin(
0
)
_
1.39
Nd
_
(1.59)
pr
0
= /2 sinusi n emrues vlen nj dhe rimarrim
formuln pr Broad Side (ek. (1.21)). Duke marr vlera
t
0
larg /2 sinusi zvoglohet dhe kndi me 3dB
rritet. Ekuacioni (1.59) sht i sakt jo vetm pr N
1, por edhe pr |
0
/2| 1, pra pr drejtime jo
shum larg drejtimit broad side.
N.q.s. faza e ushqimit t elementve nuk sht m kon-
stante e vendosur gjat proedurs s projektimit, por
mund t ndryshohet n mnyr dinamike gjat pr-
dorimit t antens, athere kemi nj array t fazuar
Phased Array.
Gjithashtu n.q.s. prdorim shfazues t kontrollueshm
elektronikisht kundrejt atyre m klasikve me kon-
troll mekanik, kemi q array mund t ndryshoj drej-
timin e rrezatimit maksimal n koh reale duke marr
kshtu nj Array me skanim elektronik. Kjo sjell
si nj vantazh t par eliminimin e pjesve mekanike
t lvizshme, si pasoj nj prmirsim t karakteris-
tikave si pesh, rezistenc m e lart kundrejt kushteve
atmosferike, munges t vibrimeve dhe n trsi nj
sistem m t besueshm.
Pastaj, n.q.s. rrjeti i ushqimit projektohet posarisht,
mund t marrim me nj array t vetm disa drejtime
18
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.9 Shembull pr array t fazuar me 6 element
=60
0
=30
1
Fig. 1.25: Faktori i array pr knde t ndryshme t rreza-
timit (Numri i elementve N = 20).
t rrezatimit maksimal, pra mundsin e rrezatimit
njkohsisht n m shum se nj drejtim.
Kemi
(0)
n
= kz
n
cos
0
e
(1)
n
= kz
n
cos
1
fazat q
i duhen dhn elementve n transmetim apo n mar-
rje pr t patur maksimumin e direktivitetit t faktorit
t array n drejtimin
0
dhe
1
, prkatsisht si n -
gurn 1.25.
Pr t marr n mnyr alternative nga t dy drejti-
met
0
dhe
1
, sht e nevojshme t vendoset shfazue-
sit n marrje n mnyr alternative n dy familjet e
shfazimit t gjetura m lart dhe paraqitur n gu-
rn 1.26. N kt mnyr sinjalet mblidhen prara se
t kalojn nga marrsi duke formuar kshtu diagramn
e rrezatimit t dshiruar. N veanti, duke prdorur
fazat
(0)
n
marrim sinjal nga drejtimi
0
me maksimu-
min e diagrams s rrezatimit, kurse nga drejtimi
1
marrim sinjal m nj nga lobet dytsore (Fig. 1.10).
N t kundrt, me shfazimet
(1)
n
sht sinjali n drej-
timin
1
q mblidhet n faz n marrs (diagrama e
direktivitetit ka maksimumin), ndrsa sinjali q vjen
nga kndi
0
mblidhet jo n faz, q do t thot nj
sinjal i marr n drejtim t nj prej lobeve dytsore t
diagrams s rrezatimit.
Megjithat sht e mundur q sinjali t merret njko-
hsisht nga t dy drejtimet n.q.s rrjeti i ushqimit ndr-
tohet posarisht. N kt rast krkohen prpjestues
fuqie dhe nj seri shfazuesish si n gurn 1.27. N
kt rast, prpjestuesit e fuqis ndajn sinjalin n dy
rrjeta t veanta marrse. Njeri prej rrjetave punon me
shfazim t ksuar pr t marr sinjalin nga drejtimi
0
,
rrjeti tjetr punon po gjithmon me shfazim t para-
caktuar, por q jep maksimumin e rrezatimit n drej-
timin
1
. Praktikisht me nj array t vetm marrim
njkohsisht nga dy drejtime. Disavantazhi kryesor i
ksaj teknike sht se duke ndar sinjalin (fuqin e tij)
Fig. 1.26: Skica e rrjetit n marrje pr nj Phased Array
(LNA=Low Noise Amplier).
Fig. 1.27: Rrjeti n marrje pr nj array Multi beam.
t paktn n dy rrjeta t ndryshm, kemi nevoj pr
antena (array) t prmasave m t mdha ose marrsa
t aft t punojn me nj raport sinjal zhurm m t
vogl pr t njjtn fuqi totale t krkuar n marrje.
1.9 SHEMBULL PR ARRAY T
FAZUAR ME 6 ELEMENT
Nj shembull praktik i ndrtuar n kushte shtpie, pr
nj array t fazuar me 6 element jepet n [12] dhe i
paraqitur n gurn 1.28. Autori ndrton nj array me
antena patch drejtkndore t ushqyera me an t nj
prpjestuesi fuqie t tipit Wilkinson asimetrik me 6
dalje pr t marr nj shprndarje amplitudash pr el-
ementt t llojit Taylor (eliminim t lobeve dytsore).
N gurn 1.28a dhe n gurn 1.28b jepen prkat-
sisht pamje e elementit t veant rrezatues (antena
patch) si dhe pamje e prgjithshme e grupit t ante-
nave sbashku. N gurn 1.28c jepet pamja e prp-
jestuesit t llojit Wilkinson, ku hyrja sht n qendr
(kablli koaksial qndror) dhe gjasht dalje pr gjasht
19
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
(a) (b)
(c) (d)
Fig. 1.28: Antena array t fazuar me 6 element n
2.45GHz [12]: (a) elementi rrezatues i veant,
(b) Pamje ballore e grupit, (c) Pamje nga sipr
ku duket prpjestuesi i fuqis Wilkinson, (d)
Pamje e shfazuesve elektro-mekanik
Tab. 1.5: Detaje t elementit rrezatues.
Karakteristika Zgjidhja
Feed Single probe
Probe Compensation Series Capacitance
Patch Height 6mm (low density foam)
Substrate Rogers RO4350 0.76mm Er=3.48
elementt rrezatues. Kabllot koaksial kan t gjith
t njjtn gjatsi (1m), q do t thot e njjta faz e
sinjalit n dalje t tyre. Dalja e prpjestuesit Wilkin-
son lidhet me an t ktyre kabllove tek shfazuesit t
cilt duken m qartsisht n gurn 1.28d, dalja e t
cilve ushqen direkte elementt rrezatues. Kjo skem
reale ndrton at t paraqitur teorikisht n paragraft
e msiprm dhe n veanti n gurn 1.26.
Autori bn nj zgjedhje n pozicionimin e elemen-
tve rrezatues, t till q t jen t vendosur pr t
zvogluar iftimin midis tyre. Pra praktikisht, elemen-
tt jan t orientuar midis tyre sipas planit H, plan n
t cilin iftimi sht m i vogl se n planin E.
N tabelat 1.5 dhe 1.6 jepen disa nga detajet e ele-
mentit rrezatues si dhe grupit (array).
Gjithashtu n gurn 1.29 jepet diagrama e direktivi-
tetit pr knde t ndryshme t skanimit, q do t thot
zgjedhje t fazave t ndryshme tek shfazuesit elektro-
mekanik t paraqitur n gurn 1.28d. Kto diagrama
jepen t normalizuar kundrejt vlers maksimale t se-
cils prej tyre vemas, kjo pr efekt krahasimi midis
tyre. Por gjithsesi rikujtoj faktin q me rritjen e kn-
dit t skanimit kundrejt kndit broad side, amplituda e
Tab. 1.6: Detaje t grupit rrezatues.
Karakteristika Zgjidhja
Frequency 2.45 GHz
Number of elements 6
Element Separation 0.55 lambda
Element Rectangular Patch
Polarisation Linear
Scanning Plane H-plane
Scan Range Approx -45 to +45 deg
(Grating lobe started to appear)
Ground Plane 110mm x 450mm
Amplitude Taper Fixed
(Modied Taylor for -20dB 1st sidelobe)
Directivity 15.1 dBi (0deg Scan Angle)
rrezatimit total zvoglohet si pasoj e ndikimit t fak-
torit t elementit kundrejt asaj t faktorit t grupit.
Fig. 1.29: Diagrama e rrezatimit pr array t fazuar me
6 element n 2.45GHz [12]
20
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1.10 Kode n MatLab
1.10 KODE N MATLAB
Kodi 1.1: Funksioni universal i array
1 function [f]=fua(theta ,phi ,N,d,alpha)
2
3 % Funksioni Universal i Array: FUA
4 %
5 % N: Numri i elementve
6 % d: distanca n terma gjatsi vale
7 % alpha: faze e elementve
8 %
9
10 psi = 2*pi * d * cos(theta) + alpha;
11
12 if (abs(psi) >0.0001)
13 f = abs(sin(N.*psi ./2.) ./(N.*sin(psi ./2.)));
14 else
15 f=1.;
16 end;
Kodi 1.2: Faktori i array
1 function fa(N,d,alpha ,Nt)
2
3 % Bn grafikun n kordinata polare t faktorit
4 % t grupit pr nj array me N element dhe me
5 % distanca d gjatsi vale dhe me faz alpha
6 % Grafiku llogaritet pr Nt pika nga 0 n pi
7
8 for i=1:Nt
9
10 theta = pi*(i-1.)/(Nt -1.);
11
12 f(i)=20* log10(fua(theta ,0.0,N,d,alpha))+50;
13 if (f(i) <0)
14 f(i)=0;
15 end;
16 th(i)=theta;
17
18 end;
19
20 %polar(th,f)
21 plot(th,f);
Kodi 1.3: Direktiviteti maksimal
1 function dm=dm(N,d,alpha)
2
3 % Llogarit direktivitetin maksimal pr nj array
4 % me N element dhe me distanca d dhe faze alpha
5
6 Sum=0;
7 for m=1:N-1
8 Sum = Sum+(N-m)/(m*2*pi*d) * 2 *
cos(m*alpha) * sin (m*2*pi*d);
9 end;
10
11 Den=4*pi/N + (4*pi/N^2)*Sum;
12
13 dm = 4*pi/Den;
Kodi 1.4: Faktori i elementit, grupit dhe diagrama totale
pr nj array me dy antena dipol t shkurtr
1 % Paraqitje e modelit t rezatimit t nj ifti
2 % antenash dipol t shkurtr.
3 % modeli rezatimit jepet si pr elementin e
4 % veant ashtu edhe pr grupin si dhe
5 % diagrama totale.
6
7 % Prcaktimi i disa prej konstanteve , vlerat e
8 % tyre nuk jan t nevojshme pr t prcaktuar
9 % mnyrn e rrezatimit , por vendosen pr
10 % thjeshtsi t lexuesit q t prshtasi kodin
11 % MatLab me formulat n tekst.
12
13 theta = 0:pi /100:pi;
14 lambda = 1;
15 k = 2*pi/lambda;
16 zita = 377;
17 Dz = 0.1;
18 r = 10000;
19 alpha = 0;
20 I = 1;
21
22 % Faktori i elementit dipol i shkurtr
23 FE = abs( (i*zita*k*Dz)/(4*pi*r) ...
24 * sin(theta) * exp(-i*k*r));
25
26 % Konvertimi i FE n shkall logaritmike , dhe pr
27 % t mos patur probleme me paraqitjen e tyre n
28 % grafikun polar i cili paraqet vetm numra
29 % pozitiv , athere shtojm 20dB diagrams
30 % reale t normalizuar kundrejt vlers maksimale
31 FEdB = 20* log10(FE/max(FE)) + 20;
32
33 % vlerat m t vogla se 0dB barazohen me zero dB
34 % pr efekt paraqitje grafike
35 FEdB(FEdB <0) = 0;
36
37 % Paraqitja grafike
38 figure
39 subplot (2,1,1)
40 polar(theta , FEdB , --r)
41 view (90,-90)
42 axis off
43
44 % distanca t ndryshme midis elementve
45 d = [0, 0.125 , 0.25, 0.375 , 0.5, 0.625 , 0.75, ...
46 0.875 , 1, 1.33, 1.66, 2, 3, 4, 5, 6];
47
48 % Paraqitje e faktorit t elementit dhe faktorit
49 % t grupit pr vlera t ndryshme t distancave
50 % midis dy elementve
51 for n = 1 : length(d)
52 FA(n,:) = abs( I*exp(i*k*d(n) *
0.5* cos(theta)) + I*exp(i*alpha) *
exp(-i*k*d(n) * 0.5* cos(theta)));
53
54 FAdB(n,:) = 20* log10(FA(n,:) /
max(FA(n,:))) + 20;
55
56 FAdB(n,FAdB(n,:) <0) = 0;
57
58 subplot (2,2,3)
59 polar(theta , FAdB(n,:))
60 view (90,-90)
61
62 % =====================================
63 Rad(n,:) = FA(n,:) .* FE;
64 RaddB(n,:) =
20* log10(Rad(n,:)/max(Rad(n,:)))+20;
65 RaddB(n,RaddB(n,:) <0) = 0;
66 subplot (2,2,4)
67 polar(theta , RaddB(n,:))
68 hold on
69 polar(theta , FEdB , --r)
70 hold off
71 view (90,-90)
72 pause
73 end
21
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
1. Array Linear: Analiza
22
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2
ARRAY LINEAR: PROJEKTIM
N kapitullin e mparshm analizuam array linear.
Analiza ishte e thelluar mjaftueshm pr t lejuar kup-
timin e parametrave kye q karakterizojn antenat n
grup. Nj fokus i veant ju dha studimit t distancs
midis elementve, modulit t ushqimit dhe fazs rela-
tive dhe ndikimit q kishin n karakteristikat rrezat-
uese t sistemit n prgjithsi.
N veanti pam se duke ndryshuar fazn, edhe pse
duke e mbajtur akoma lineare, mund t ndryshonim
drejtimin e rrezatimit, dhe nga kjo arritm n nj for-
mul t thjesht projektimi me an t s cils mund t
marrim fazn e krkuar pr do element duke u nisur
nga drejtimi i rrezatimit t dshiruar.
Gjithashtu, duke u nisur edhe nga invertimi i disa for-
mulave t thjeshta, t paraqitura n kapitullin e m-
parshm, sht e mundur q t projektohet nj array
Broad Side ose End Fire me direktivitet dhe gjersi
rrezatimi t dshiruar. Duke u nisur nga kto t dhna
dhe duke ksuar llojin e grupit, gjendet numri i ele-
mentve dhe distanca midis tyre.
sht e dukshme se karakteristika t tjera, gjithashtu
shum t rndsishme si nj nivel i caktuar i lobeve
dytsore apo ndrtimi i nj faktor grupi t dshiruar
specik, nuk mund t arrihen me thjeshtsi vetm me
formulat e paraqitura n kapitullin e mparshm. Ky
kapitull prqndrohet pikrisht n kt pjes m kom-
plekse dhe m interesante t projektimit t antenave
n grup.
2.1 ARRAY
DOLPH-CHEBYSHEV
N paragran 1.5 u vrtetua se si sht e mundur
q t rritet drejtueshmria e array-it duke ngushtuar
gjersin e lobit kryesor. N paragran 1.6 u tregua se
si mund t zvoglohen lobet dytsore (SLL) me pr-
dorimn e ushqimit jo uniform t elementve Vum re
se zvoglimi i lobeve dytsore, pr nj numr elemen-
tsh konstant t ksuar si dhe distanca kse, sillte nj
zgjerim t gjersis s lobit kryesor. Kjo pasi pr t
njjtn energji t rrezatuar me ngushtimin e lobit krye-
sor energjia q nuk rrezatohet m n drejtimet afr lo-
bit kryesor, shprndahet n lobet ansore t cilt rriten
si amplitud. N t kundrt, pr t ulur nivelin e lobeve
dytsore energjia q nuk rrezatohet m prej tyre rish-
prndahet tek lobi kryesor duke sjell nj zgjerim t
tij.
Rastet limit t analizs s msiprme jan array Bi-
nominal, plotsisht pa lobe dytsore dhe array uniform
ku lobet dytsore kan t gjith t njjtn amplitud
maksimal. Nj prmledhje e tyre sht paraqitur n
gurn 2.1. N t vrtete, array jo uniform me am-
plituda ushqimi m t larta n periferi dhe m t ulta
tek elementt qndror kan nj nivel t lobeve dytsore
akoma m t keq, deri sa n limit, t gjith elementt
kan ushqim me amplitud zero prvese elementit t
par dhe atij t fundit. N kt rast, edhe n.q.s. faza
sht e njjt, t gjith lobet jan njsoj n amplitud
dhe prkatsisht SLL = 0.
T gjith array t analizuara deri m tani i kan patur
lobet dytsore me amplituda jo t barabarta midis
tyre. M i larti prej tyre prcaktonte edhe vlern SLL.
N.q.s. sht e mundur t ulet amlituda e ktij lobi dyt-
sor dhe energjia e tij t rishprndahet jo tek lobi pri-
mar por tek lobet e tjera dytsore, do t marrim nj
vler m t mir pr SLL pa prkeqsuar drejtuesh-
mrin e grupit.
Kjo sht e mundur duke zgjedhur n mnyr t pr-
shtatshme ushqimin e do elementi. Pr t arritur tek
ky rezultat duhet t spostojm origjinn e sistemit t
referimit krahasuar me kapitullin e mparshm pasi
n kt mnyr thjeshtojm veprimet matematikore
prkatse.
23
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
Fig. 2.1: Krahasim midis faktorit t grupit pr ushqime
t ndryshme t elementve pr t njjtin numr
elementsh N.
z
x
R
-2

P(r, ) ,
y
R
2
2a
0
a
-1
a
-2
a
-3 -4
a
1
a
2
a
3
a
4
a
N=2M+1
z
x
R
-2

P(r, ) ,
y
R
2
a
-1
a
-2
a
-3 -4
a
1
a
2
a
3
a
4
a
N=2M
Fig. 2.2: Gjeometria e nj array me numr tek elementesh
dhe ajo me numr ift.
Po t analizojm grupin n gurn 2.2, i cili paraqet
apo jo nj element me indeks 0 n varsi se kemi nj
numr ift apo tek elementsh. N rastin me numr
tek elementsh mund ta sjellim si rasti me numr
ift po qe se elementin qndror, ai me indeks 0 e
quajm si mbivendosje t dy elementve me t nje-
jtn amplitud ushqimi I
0
. Supozojm gjithashtu se
t gjith distancat midis elementve jan t barabarta
me d dhe ushqimi i elementve sht I
n
= I
n
, pra
a
n
= a
n
,
n
= 0. Ushqimi i elementve sht n
faz dhe simetrike kundrejt origjins s sistemit t
referimit.
Faktori i array i paraqitur n kapitullin 1 dhe m sak-
tsisht n ekuacionin (1.5) bhet:
AF
2M
() =
M

n=1
_
a
n
e
j(2n1)(k
d
2
cos )
+
a
n
e
j(2n1)(k
d
2
cos )
_
=
M

n=1
2a
n
cos
_
(2n 1)k
d
2
cos()
_
(2.1)
AF
2M+1
() =
M

n=0
_
a
n
e
j2n(k
d
2
cos )
+
a
n
e
j2n(k
d
2
cos )
_
=
M

n=0
2a
n
cos
_
2nk
d
2
cos()
_
(2.2)
N vazhdimsi, madhsia k(d/2) cos(), e barabart
me /2, do ta shnojm me u. Me kt zvendsim
ndryshori marrim:
AF
2M
() =
M

n=1
2a
n
cos [(2n 1)u] (2.3)
AF
2M+1
() =
M

n=0
2a
n
cos [2nu] (2.4)
Faktori i grupit mund t shprehet si nj shumatore
funksionesh cos() me argument (mu) me m ift ose
tek.
sht e rdsishme t analizojme faktin se cos(mu)
mund t shprehet n form fuqish t cos u sipas for-
mulave:
cos(0) =1
cos(u) =cos(u)
cos(2u) =2 cos
2
u 1
cos(3u) =4 cos
3
u 3 cos u
cos(4u) =8 cos
4
u 8 cos
2
u + 1
cos(5u) =16 cos
5
u 20 cos
3
u + 5 cos u
cos(6u) =32 cos
6
u 48 cos
4
u + 18 cos
2
u 1
cos(7u) =64 cos
7
u 112 cos
5
u + 56 cos
3
u
7 cos u
cos(8u) =128 cos
8
u 256 cos
6
u + 160 cos
4
u
32 cos
2
u + 1
cos(9u) =256 cos
9
u 576 cos
7
u + 432 cos
5
u
120 cos
3
u + 9 cos u
(2.5)
24
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.1 Array Dolph-Chebyshev
Po t bjm edhe nj zvendsim tjetr ndryshori z =
cos u marrim:
T
0
(z) =cos(0) =1
T
1
(z) =cos(u) =z
T
2
(z) =cos(2u) =2z
2
1
T
3
(z) =cos(3u) =4z
3
3z
T
4
(z) =cos(4u) =8z
4
8z
2
+ 1
T
5
(z) =cos(5u) =16z
5
20z
3
+ 5z
T
6
(z) =cos(6u) =32z
6
48z
4
+ 18z
2
1
T
7
(z) =cos(7u) =64z
7
112z
5
+ 56z
3
7z
T
8
(z) =cos(8u) =128z
8
256z
6
+ 160z
4

32z
2
+ 1
T
9
(z) =cos(9u) =256z
9
576z
7
+ 432z
5

120z
3
+ 9z
(2.6)
ku T
n
(z) sht polinom i Chebyshev
1
i rendit n. Fak-
tori i grupit mund t shprehet si nj shume e poli-
nomeve t Chebyshev. Prpara se t vazhdojm m
tej sht e nevojshme t ndalojm disa aste n vetit
e ktyre polinomeve.
Polinomet e Chebyshev ndrtohen me an t formuls
iterative (2.7).
T
0
(z) = 1
T
1
(z) = z
T
n
(z) = 2zT
n1
(z) T
n2
(z)
(2.7)
Gjithashtu kemi q:
T
n
(z) = cos [marccos (z)] 1 z 1 (2.8)
T
n
(z) = cosh [msettcosh (z)] z < 1, z > 1 (2.9)
Dhe duke qen se cosh(x), kosinusi hiperbolik i x dhe
settcosh(x), sektor kosinusi hiperbolik i x, ose e thn
ndryshe, funksioni invers i kosinusit hiperbolik. N -
gurn 2.3 jepet graku i 8 polinomeve t par nga ku
mund t vem n dukje disa veti:
1
Mbiemri i vrtet i ktij matematikani sht Qebyxev q
shpesh prshtatjet n gjuh t ndryshme, kryesisht anglisht apo
italisht, e japin si Chebyshev, her si Chebychev dhe her si
Tschebysche. Prshtatja e par sht ajo m e sakta nga ana
fonetike. Megjithat prshtatja e fundit sht prdorur nga V.E.
Grikurov, Departamenti i Matematiks, Universiteti Shn Pe-
tersburg, pr ti dhn emrin polinomeve T
n
(z)
Fig. 2.3: Graku i 8-t polinomeve t par t Chebyshev.
T gjith polinomet, t fardo rendi, kalojn nga
pika (1, 1);
T gjith polinomet, pr z [1, 1] marrin vlera
n intervalin [1, 1];
T gjitha rrnjt jan t prqndruara n inter-
valin [1, 1] dhe jan n numr t barabart me
n;
T gjitha maksimumet dhe minimumet, n numr
total jan n1, jan t prqndruara n intervalin
[1, 1] dhe vlejn ekzaktsisht 1;
Nga analiza e polinomeve t Chebyshev vm re se fak-
tori i grupit prmban terma cos(mu) me m t gjitha
ift ose t gjitha tek dhe se shprehja n polinome n
z prmban t gjitha fuqit ifte ose t gjitha fuqit
teke. N.q.s. arrijm t bjm t mundur q faktori i
grupit (Array Factor) t jet ekzaktsisht nj polinom
i Chebyshev athere do t kemi nj array optimal ku
t gjith lobet dytsore do t jen me t njejtn am-
plitud.
Pr t br t mundur kt teknik duhet t pr-
dorim nj faktor shkalle n ndryshorin z. Pasi sipas
veprimeve t msiprme kemi z = cos u dhe kshtu
z [1, 1]. Si pasoj po t ndrtojm faktorin e
grupit si nj polinom t Chebyshev do t kemi nj di-
agram rrezatimi me shum lobe dytsore t gjith t
barabart midis tyre. Prdorimi i nj faktori shkalle
i till q z = z
0
cos u merr, pr vlera t ndryshme t
ndryshorit u, nj pjes t polinomit t Chebyshev nga
z
0
n z
0
, kshtu lind edhe nj lob kryesor me vler
R
0
= T
n
(z
0
). Duke qen njsi niveli i lobeve dytsore,
R
0
sht pikrisht vlera n lineare e SLL-s.
N.q.s. dshirojm t kemi nj vler t caktuar SLL t
barabart me R
0
sht e mjaftueshme t zgjedhimz
0
=
25
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
T
1
n
(R
0
) dhe ta de-normalizojm faktorin e grupit me
kt vler t z
0
. Kjo mnyr projektimi i dedikohet C.
L. Dolph (1946), nga ku edhe emri Dolph-Chebyshev
pr kto lloj array [8].
Pr t qartsuar proedurn po shpjegojm nj shem-
bull praktik pr nj array me 10 element me distanca
d pr t cilin krkohet t projektohet nj SLL prej
26dB.
Nga ekuacioni (2.3) marrim pr faktorin e grupit,
shprehjen e mposhtme:
AF() =a
1
cos(u) +a
2
cos(3u)+
a
3
cos(5u) +a
4
cos(7u) +a
5
cos(9u)
(2.10)
dhe duke prdorur shprehjen (2.5)
AF() = (a
1
3a
2
+ 5a
3
7a
4
+ 9a
5
) cos(u)+
+(4a
2
20a
3
+ 56a
4
120a
5
) cos
3
(u)+
+(16a
3
112a
4
+ 432a
5
) cos
5
(u)+
+(64a
4
576a
5
) cos
7
(u) + 256a
5
cos
9
(u)
(2.11)
Duke qen rendi maksimal i fuqis s kosinusit i
barabart me 9, i till shte edhe rendi i polinomit
t Chebyshev q duhet marr n analiz. Pr t marr
nj SLL prej 26dB duhet q raporti midis lobit krye-
sor dhe atyre dytsor t jet n shkall lineare R
0
=
10
26/20
= 20 kshtu, duke prdorur shprehjen (2.9)
marrim:
z
0
= cosh
_
1
9
settcosh(20)
_
= 1.0851 (2.12)
sht kshtu e mjaftueshme t spostohemi rreth 8.5%
pr t marr nj SLL prej 26dB. N gurn 2.4 jepet
graku i |T
9
(z)|.
Duke zvendsuar cos(u) = z/z
0
n ekuacionin (2.11)
kemi:
AF() = (a
1
3a
2
+ 5a
3
7a
4
+ 9a
5
)
_
z
z
0
_
+
+ (4a
2
20a
3
+ 56a
4
120a
5
)
_
z
z
0
_
3
+
+ (16a
3
112a
4
+ 432a
5
)
_
z
z
0
_
5
+
+ (64a
4
576a
5
)
_
z
z
0
_
7
+ 256a
5
_
z
z
0
_
9
(2.13)
Fig. 2.4: Vlera absolute e T
9
(z) midis z
0
dhe z
0
.
q ky polinom t jet i forms s polinomit t Cheby-
shev duhet t kemi:
a
1
3a
2
+ 5a
3
7a
4
+ 9a
5
z
0
= 9
4a
2
20a
3
+ 56a
4
120a
5
z
3
0
= 120
16a
3
112a
4
+ 432a
5
z
5
0
= 432
64a
4
576a
5
z
7
0
= 576
256a
5
z
9
0
= 256
(2.14)
Zgjidhja e ktij sistemi sht:
a
1
= 5.8377
a
2
= 5.2073
a
3
= 4.1184
a
4
= 2.8308
a
5
= 2.0860
(2.15)
Koeientt kan m shum kuptim n.q.s. i normal-
izojm me vlern maksimale, duke ju referuar edhe
tabels 2.1).
Figura 2.5 paraqet grakisht t gjitha zvendsimet e
ndryshorve n form grake duke u nisur nga forma
grake e polinomit t Chebyshev dhe deri tek faktori
i grupit duke marr kshtu diagramn e rrezatimit t
projektuar.
Kjo mnyr projektimi, edhe pse komplekse, mund t
automatizohet e gjitha. Programi n MatLab q llog-
arit vlerat e rendit n t polinomit t Chebyshev n z
26
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.1 Array Dolph-Chebyshev
-
1
0
1
z
0
-
z
0
0
1
0
2
0
T
(
z
)
9

0
AF(u)
1
0
Fig. 2.5: Mnyr grake pr ndrtimin e array Dolph-
Chebyshev.
0 -20 -40
Fig. 2.6: Faktori i grupit pr nj array Dolph-Chebyshev
prej 10 elementsh.
jepet n kodin 2.1. Funksioni MatLab i shkruajtur n
kodi 2.2 jep si rezultat n nj vektor koeientt e poli-
nomit t Chebyshev. Ky funksion thrritet nga fun-
ksioni i paraqitur n kodin 2.3 q llogarit amplitudat
e normalizuara pr nj array Dolph-Chebyshev mbasi
sht prcaktuar numri i elementve dhe niveli i lobeve
dytsore t dshiruar. Se fundmi, funksioni i paraqi-
tur n kodin 2.4 paraqet grakisht faktorin e grupit t
projektuar sipas Dolph-Chebyshev. Ky funksion thr-
ret funksionin e paraqitur n kodin 2.5 pr ta paraqi-
tur n hapsir modelin e rrezatimit. N gurn 2.6
jepet faktori i grupit pr rastin e msiprm (N = 10,
SLL = 26dB). Kujdes, vem re se pr t ndrtuar
grakun polar n dB sht e nevojshme ti shtojm nj
vler arbitrare konstante (n kod: 50dB) n mnyr
pr t marr vetm vlera pozitive pr grakun pr
shkak t sistemit t referimit polar, i cili mund t
paraqesi vetm vlera pozitive (sht rreze r). Grakt
jan kshtu t paraqitur nga 0dB n 50dB, por graku
real sht nga 50dB n 0dB. N tekst ndryshimi i
shkalls sht br m von.
Tab. 2.1: Koeientt e ushqimit pr nj array Dolph-
Chebyshev me 10 element.
Elementi Amplituda
a
1
1
a
2
0.890
a
3
0.706
a
4
0.485
a
5
0.357
27
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
2.2 PROJEKTIMI I
RREZATIMIT
Teknika Dolph-Chebyshev e paraqitur n paragran
e msiprm paraqet rezultatin m t mir t mund-
shm pr sa i prket nivelit t lobeve dytsore kur
jepet numri i elementve dhe distancat relative. Ekzis-
tojn gjithsesi raste kur n krkesat e projektit t mos
jet niveli i lobeve dytsore, por forma e lobit kryesor.
Pr shembull mund t lindi nevoja q t kemi nj rreza-
tim t prqndruar n nj zon t caktuar n hapsir
(e par nn nj knd t ngurt) si dhe t minimizo-
het rrezatimi jasht ksaj zone. Praktikisht krkohet
t merret nj lob kryesor i faktorit t grupit i cili ti
prafrohet nj maske t caktuar, pr shembull ajo e vi-
zatuar me linj t vazhduar n gurn 2.7, e barabart
me 1 pr |/2| < /6 dhe zero jasht ktij intervali.
Dy element t vetm, t vendosur n nj distanc
/2 japin si faktor grupi linjn me ndrprerje n gu-
rn 2.7. Linja horizontale prej 1/

2 prcakton rnien
me 3dB si pasoj edhe kndin HPBW. N kt
mnyre morrm nj faktor grupi ku gjersia e lobit
(3dB) sht sa gjersia kndore e masks (/3).
sht shum e qart se nj array me vetm dy element
e prafron maskn n nj mnyr shum t paprsh-
tatshme. Nga ana tjetr, t gjitha teknikat e para deri
tani pr ndrtimin e grupeve i prgjigjeshin ekuacionit:
m shum element = m i ngusht sht lobi
Me rritjen e numrit t elementve duke mbajtur uni-
form ushqimi ose gjithsesi, t gjitha n faz dhe me am-
plituda t ndryshueshme sipas tekniks Dolph- Cheby-
shev do t marrim nj prafrim m t mir t masks
aty ku ajo sht zero, por nj prafrim m t keq aty
ku ajo sht e barabart me nj.
Pr t ndrtuar nj faktor grupi q t prafroj maskn
zbatohet nj teknik tjetr, e njohur si teknika e
Woodward-Lawson. Kjo teknik, si do ta shohim
edhe mposht, sht e prshtatshme pr ndrtimin e
faktorit t grupit me form fardo pra q prafrojn
maska t formave nga m t ndryshmet dhe jo vetm
ato me form drejtkndore.
Teknika e Woodward-Lawson bazohet n dy hipoteza
thelbsore:
Formula q jep faktorin e grupit duke u nisur nga
ushqimi i elementve sht nj funksion linear;
Duke vepruar vetm n fazn e nj trsie elemen-
tsh me ushqim uniform sht e mundur, si u pa
edhe m lart t ndryshohet drejtimi i rrezatimit
maksimal i faktorit t grupit;
Fig. 2.7: Maska e dshiruar pr faktorin e grupit (kurba
e vazhduar) dhe prafrimi me nj array me dy
element izotropik n distanc relative /2 (kurba
me ndrprerje).
Nga kto analiza, sht e lejuar q nj array real
t shihet si nj mbivendsje e disa array virtual, t
pavarur dhe t mbivendosur (parimi i mbivendosjes
s evekteve). Po t analizojm gurn 2.8, array re-
ali (n fund t gurs), me ushqime I
n
= a
n
e
j
n
mund t shihet si nj mbivendosje e tre array virtual,
gjeometrikisht identik dhe n hapsir t mbivendosur
t karakterizuar nga ushqimet I
(j)
n
, j = 1, 2, 3, e till
q I
n
= I
(1)
n
+I
(2)
n
+I
(3)
n
, n = 0, . . . , N 1.
Nga analiza e msiprme mund t mendojm q t zg-
jedhim nj set array virtual q t ket maksimumet e
rrezatimit secili n drejtime t ndryshme. N.q.s. kt
set e zgjedhim n mnyr inteligjente, mund t bjm
t mundur q jo vetm maksimumet e rrezatimit t
jen n drejtime t ndryshme, por edhe q nulet e
rrezatimit t secilit array t jen n t njjtat drejtime
ku array-t e tjer kan maksimumet e tyre.
N kt mnyr faktori i grupit total n nj drejtim t
caktuar varet vetm nga array virtual q n at drej-
tim ka maksimumin e tij. Duke zgjedhur pastaj edhe
ushqimet e array virtual n mnyr inteligjente, mund
t marrim n at drejtim nj amplitud rrezatimi si ajo
e krkuar nga maska e rrezatimit. Duke i mbivendosur
t gjith array-t virtual arrijm t formojm faktorin
e grupit t dshiruar i cili shihet si nj interpolim i
faktorit t grupit virtual.
E gjith procedura e msiprme mund t shihet si
paraqitja e faktorit t grupit n nj baz array vir-
tual (ortogonal midis tyre) dhe projektimi i faktorit t
grupit n kt baz.
Faktorin e array virtual mund ta shkruajme si n ekua-
cionin (2.16) ku sht analizuar fakti q ushqim sht
28
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.2 Projektimi i rrezatimit
I
0
(1)
I
1
(1)
I
2
(1)
I
N-1
(1)
I
0
(2)
I
1
(2)
I
2
(2)
I
N-1
(2)
I
0
(3)
I
1
(3)
I
2
(3)
I
N-1
(3)
I
0
I
1
I
2
I
N-1
=
Fig. 2.8: Ushqimi i nj array real I
i
i par si nj mbiven-
dosje e tre array virtual identik por me ushqim
I
(j)
i
.
uniform dhe me faz lineare dhe gjithashtu qendra
e sistemit t kordinatave sht marr n qendr t
grupit.
AF
m
() =
sin
_
(N 1)
kd
2
(cos cos
m
)
_
(N 1) sin
_
kd
2
(cos cos
m
)
_ (2.16)
N ekuacionin (2.16) N sht numri i elementve dhe

m
jan drejtimet e rrezatimit maksimal, me m =
M, . . . , M. N.q.s. N sht ift athere M = N/2 n
t kundrt M = (N 1)/2.
Si u theksua edhe m par, drejtimet e rrezatimit
maksimal nuk mund t zgjidhen n mnyr arbitrare,
por duhen zgjedhur t tilla q AF
m
(
m
) = 1 dhe
AF
n=m
(
m
) = 0. Q kjo t jet e vrtet duhet t
zgjedhim:
cos(
m
) =
m
N 1
2
kd
(2.17)
Ekuacioni (2.17) mund t mos ket zgjidhje reale n
varsi t d. Pr tu siguruar q t kemi zgjidhje reale
do t marrim N nj numr tek dhe d = /2. Me kt
zgjedhje marrim:

m
= arccos
_
m
2
N 1
_
(2.18)
Duke qen m = M, . . . , M kemi q argumenti i
arcos-inusit ndryshon brenda intervalit 1 dhe 1, duke
prfshir dhe ekstremet. N gurn 2.9 jepet faktori i
grupit pr array virtual me N = 11. Nga ky grak vi-
het re se maksimumi i nj array prputhet me zerot e
array-ve t tjer. Kodi MatLab 2.6 i paraqitur n fund
t kapitullit lejon t ndrtohet ky grak.
N.q.s. ushqimi i elementve, uniform ne amplitud, pr
do array virtual jepen si I
(m)
n
= a
(m)
e
jnkdcos(
m
)
Fig. 2.9: Faktori i grupit pr N = 11 array virtual. N
dukje, me vij m t theksuar, faktori i array
virtual me indeks m = 2.
athere kemi q faktori i grupit real sht mbivendosja
e atyre virtual duke na dhn:
AF() =
M

m=M
a
(m)
sin
_
(N 1)
kd
2
(cos cos
m
)
_
(N 1) sin
_
kd
2
(cos cos
m
)
_
(2.19)
dhe gjithashtu kemi:
AF(
m
) = a
(m)
(2.20)
Nga ku faktori i array virtual m sht i vetmi q sht
i ndryshm nga zero n
m
.
Po t kampionojm maskn e dshiruar n
m
marrim
ushqimin e array-ve virtual a
(m)
. Pr maskn e paraqi-
tur n gurn 2.9 pr N = 11, duke prdorur funk-
sionin MatLab t paraqitur n kodin 2.7 marrim vlerat
e
m
t ashuara n rreshtin e par t tabels 2.2, dhe
duke prdorur kodin 2.8 marrim vlerat e kampionve
t masks t paraqitur n rreshtin e dyt t tabels.
N gurn 2.10 jepet grakisht cilt array virtual pr-
doren efektivisht (a
(m)
= 1, linja e vazhduar) dhe cilt
jo. sht e rndsishme t vm re se si array virtual
i par (m = M) dhe ai i fundit (m = M) prputhen
duke qen t dy End-Fire.
Ushqimi i arrayt real merret duke prpunuar analiti-
kisht ekuacionin (2.19)
29
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
Tab. 2.2: Pikat e kampionimit dhe vlerat e kampionve.
m -5 -4 -3 -2 -1

m
3.141 2.498 2.214 1.982 1.772
a
(m)
0 0 0 1 1
m 0

m
1.570
a
(m)
1
m 1 2 3 4 5

m
1.369 1.159 0.927 0.643 0
a
(m)
1 1 0 0 0
AF() =
M

m=M
a
(m)
sin
_
(N 1)
kd
2
(cos cos
m
)
_
(N 1) sin
_
kd
2
(cos cos
m
)
_
=
M

m=M
a
(m)
M

n=M
e
jnkd(cos cos
m
)
=
M

n=M
M

m=M
a
(m)
e
jnkd cos
e
jnkd cos
m
=
M

n=M
I
n
e
jnkd cos
(2.21)
Ku kemi vn si ushqim t array-t t projektuar
formuln (2.22) pr n
_

N
2
,
N
2

pr n ift ose
n
_

N1
2
,
N1
2

pr n tek. Pra: n = M, M +
1, , 0 , M1, M. E gjith kjo pasi origjina e sis-
temit t referimit sht n qendr t grupit dhe ele-
mentt numrohen si n gurn 2.2.
I
n
=
M

m=M
a
(m)
e
jnkd cos
m
=
M

m=M
a
(m)
e
j
2nm
N1
(2.22)
N tabeln 2.3 jepen amplitudat I
n
t ushqimit t
elementve t projektuar pr shembullin e msiprm.
Kto vlera jan llogaritur duke prdorur funksionin
e paraqitur n kodin 2.10 dhe jan t gjitha reale
pr shkak t simetris t masks s krkuar. Rezul-
tati i projektimit, pra faktori i grupit i ndrtuar me
kt mnyr ushqimi jepet n fugurn 2.11. Vm re
se si ky faktor grupi interpolon maskn, por nuk ka
nj vler maksimale t normalizuar njsi. Pr t ndr-
tuar grakun e rrezatimit si n shkall lineare apo
logaritmike mund t prdoret funksioni i paraqitur n
kodin 2.11.
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Angolo
Fig. 2.10: Array virtual t marr n analiz (a
m
= 1, linja
e vazhduar) dhe q nuk duhen marr n anal-
iz (a
m
= 0, linja me ndrprerje) gjat projek-
timit.
Tab. 2.3: Pika t kampionimit dhe vlerat e kampionve.
n -5 -4 -3 -2 -1
I
n
0.091 0.000 -0.112 0.000 0.294
n 0
I
n
0.454
n 1 2 3 4 5
I
n
0.294 0.000 -0.112 0.000 0.091
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Angolo
1.2
Fig. 2.11: Faktori i grupit i projektuar n shkall lineare.
30
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.2 Projektimi i rrezatimit
10
20
30
40
50
30
210
60
240
90 270
120
300
150
330
180
0
Fig. 2.12: Faktori i grupit t projektuar n kordinata po-
lare.
N gurn 2.14 jepet forma e faktorit t grupit t pro-
jektuar me kt teknik me rritjen e numrit N. Nga
kjo gur vihet re se me rritjen e numrit N i afrohemi
gjithnj e m shum modelit t rrezatimit t dshiruar.
N fakt, si parim, sht shum afr konceptit t seris
Fourier. N.q.s. shkruajm serin Fourier pr nj funk-
sion periodik, ku perioda e funksionit sht maska e
dshiruar pr grupin dhe e ndalojm zhvillimin n N
termat e par, athere shuma e serirs Fourier prpu-
thet me faktorin e grupit t projektuar me teknikn
Woodward-Lawson.
Faktori i grupit i projektuar sipas ksaj teknike i
par n kordinata polare dhe n tre dimensione jepet
prkatsisht n gurn 2.12 dhe n gurn 2.13.
Si shembull marrim situatn e paraqitur n gu-
rn 2.15. Bhet fjal pr nj lidhje tok-ajr midis nj
stacioni n kuotn zero (n toke) dhe nj avion q mak-
simalisht arrin kuotn z
0
. N.q.s. paraqesim distancn
e avionit l n kuotn maksimale n funksion t kndit
kemi:
l cos = z
0
(2.23)
pra
l = z
0
sec (2.24)
Pr t garantuar lidhjen radio sht e nevojshme q
densiteti i fuqis t rrezatuar nga antena n tok t
jet mbi nj vler t caktuar S
min
t mjaftueshme nga
marrsi n avion pr t interpretuar sinjalin e trans-
metuar, pra:
Fig. 2.13: Faktori i grupit t projektuar n kordinata po-
lare dhe paraqitje 3D.
S
min
< S =D()
P
r
4l
2
=D
M
|AF()|
2
|EF(, )|
2
1
4l
2
(2.25)
N.q.s. marrim element rrezatues antenat izotropike
kemi:
S
min
<
D
M
4
_
|AF()|
l
_
2
(2.26)
N kt rast sht e kuptueshme q pr t patur nj lid-
hje radio pa shprdorime fuqie duhet q |AF()|/l t
jet konstante. Kjo krkon q fakori i grupit t mbaj
nj form si ajo e paraqitur n gurn 2.16 pra t nd-
jeki formn e nj funksioni sekant pr [0, /2] dhe
zero pr [/2, ], pr t evituar rrezatimin kun-
drejt terrenit.
Graku i paraqitur n gurn 2.16 sht n t vrtet
0.1 sec . Faktori i shkalls sht i lidhur me faktin q
maksimumi i faktorit t grupit sht 1 dhe q funksioni
sekant sht gjithmon m i madh se 1 n intervalin
[0, /2]. Duke prdorur nj faktor shkalle 1/10 arrihet
t merret nj pjes e rndsishme e funksionit sekant
dhe aty ku ky funksion sht m i madh se 1 e marrim
t barabart me 1. Mbetet pr tu qartsuar fakti se
funksioni sekant nuk sht i prcaktuar pr = /2.
Duke zbatuar mnyrn e projektimit sipas Woodward-
Lawson sht e nevojshme ti prcaktojm nj vler
kampionit a
0
n
0
= /2. Mund t prcaktojm pr
a
0
vlern 0, n t djatht t thyerjes dhe vlern 1 n
t majt t saj apo nj vler tjetr t ndrmjetme.
31
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Angolo
1.2
N=11
N=21
N=31
Fig. 2.14: Faktori i grupit t projektuar pr vlera n rritje
t N, n shkall lineare.
z
0
z
r
l

Fig. 2.15: Skema e lidhjes radio tok-ajr.

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Angolo
1.2
a
a
a
=0
=0.45
=1
0
0
0
Fig. 2.16: Modeli i rrezatimit sipas funksionit sekant
(linja e vazhduar e holl) dhe alternativa t
ndrtimit t forms se rrezatimit pr vlera t
ndryshme t a
0
.
N gurn 2.16 jepet rezultati i projektimi pr N =
21 dhe pr tre zgjedhje t ndryshme t a
0
dhe n
tabeln 2.4 jepen vlerat e ushqimeve prkatse.
Modeli i rrezatimit sipas nj funksioni sekant sht
shum interesant pr tu analizuar sidomos prsa i pr-
ket lidhjeve radio t lvizshme ku kemi nj anten kse
n nj kuot (lartsi) z dhe nj numr prdoruesish q
ndodhen n terren me telefonat e tyre celular.
2.3 PROJEKTIMI I NULEVE T
RREZATIMIT
Si nj problem real n projektimin e antenave n grup
sht edhe mundsia e ndrtimit t diagrams s rreza-
timit, e cila paraqet nule n drejtime t paraprcak-
tuara. N kt paragraf do t analizojm projektimin
e modelit t rrezatimit pr array me element t bara-
zlarguar dhe nj nul rrezatimi n nj drejtim t caktuar

0
.
Ky problem sht shum real pasi mund t jet e nevo-
jshme t instalohet nj array n nj zon ku t kemi
sinjale nga burime t tjera n t njjtn frekuenc pune
me sistemin ton, i cili nuk sht i dshiruar t merret.
N kt rast n.q.s. e prcaktojm kt sinjal shqet-
sues, t padshiruar, q vjen nga drejtimi
0
, edhe
n.q.s. ky drejtim nuk sht ai i maksimumit t rreza-
timit por drejtimi i nj prej lobeve dytsore, po qe
se sinjali interferenc ka fuqi t lart edhe pse merret
nga nj prej lobeve dytsore mund t rezultoj me am-
plitud t krahasueshme me at t sinjalit ton duke
zvoglluar kshtu raportin sinjal/zhurm t sistemit.
32
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.3 Projektimi i Nuleve t rrezatimit
Tab. 2.4: Pika t kampionimit dhe vlerat e kampionve pr ndrtimin e modelit t rrezatimit si nj funksion sekant.
I
m
m
m
a
m
a
0
= 0 a
0
= 0.45 a
0
= 1
10 3.1416 0 0.0307 0.0093 0.0169
9 2.6906 0 0.03470.0079j 0.01320.0079j 0.0129 0.0079j
8 2.4981 0 0.02840.0142j 0.00690.0142j 0.0193 0.0142j
7 2.3462 0 0.02970.0236j 0.00830.0236j 0.0179 0.0236j
6 2.2143 0 0.02070.0282j 0.00070.0282j 0.0269 0.0282j
5 2.0944 0 0.01870.0398j 0.00280.0398j 0.0290 0.0398j
4 1.9823 0 0.00570.0416j 0.01580.0416j 0.0420 0.0416j
3 1.8755 0 0.00280.0569j 0.02420.0569j 0.0504 0.0569j
2 1.7722 0 0.02420.0528j 0.04560.0528j 0.0718 0.0528j
1 1.6710 0 0.05650.0806j 0.07790.0806j 0.1041 0.0806j
0 1.5708 a
0
0.1395 0.1609 0.1871
1 1.4706 1 0.0565+0.0806j 0.0779+0.0806j 0.1041 + 0.0806j
2 1.3694 0.5 0.0242+0.0528j 0.0456+0.0528j 0.0718 + 0.0528j
3 1.2661 0.3333 0.0028+0.0569j 0.0242+0.0569j 0.0504 + 0.0569j
4 1.1593 0.25 0.0057+0.0416j 0.0158+0.0416j 0.0420 + 0.0416j
5 1.0472 0.2 0.0187+0.0398j 0.0028+0.0398j 0.0290 + 0.0398j
6 0.9273 0.1667 0.0207+0.0282j 0.0007+0.0282j 0.0269 + 0.0282j
7 0.7954 0.1429 0.0297+0.0236j 0.0083+0.0236j 0.0179 + 0.0236j
8 0.6435 0.125 0.0284+0.0142j 0.0069+0.0142j 0.0193 + 0.0142j
9 0.4510 0.1111 0.0347+0.0079j 0.0132+0.0079j 0.0129 + 0.0079j
10 0.0000 0.1 0.0307 0.0093 0.0169
Po qe se ky sinjal interferenc sht i qllimshm,
athere itet pr jamming. N kt rast mund t men-
dohet q sistemi i array t jet me kontroll elektronik i
modelit t rrezatimit pr t br t mundur formimin e
diagrams s rrezatimit n mnyr automatike me nj
nul n drejtimin e interferencs. Si parim sht i njjti
me at t shfazuesve elektronik q lejojn kontrollin e
drejtimit t rrezatimit maksimal n mnyr elektron-
ike pa patur novoj pr lvisje mekanike t antens.
N kapitullin 1 u studiuan array binomial pr t cilt
faktori i grupit, pr grup me element t barazlarguar,
me ushqim uniform dhe faz lineare, sht nj poli-
nom n z = e
j
(shih ekuacionin (1.41)). sht e
mjaftueshme t detyrojm q ky polinom t ket nj
zero n drejtimin e dshiruar =
0
, q sjell nj nul
n ndryshorin pr =
0
= kd cos
0
+ , pra, n
z, pr:
z = z
0
= e
j
0
= e
j(kd cos
0
+)
(2.27)
Kjo arrihet duke vendosur:
AF(z) = c
N1

n=0
(z z
n
) (2.28)
ku zgjidhja e par z
0
jepet nga ekuacioni (2.27) ndrsa
t tjerat N 1 zgjidhje jepen nga ato t nj fak-
tori grupi me N 1 element me karkateristikat e
rrezatimit maksimal t dshiruar. Praktikisht kjo de-
tyron q z
n
jan t gjitha numra kompleks me modul
njsi. N fund c sht nj faktor normalizimi i cili lejon
formimin e faktorit t grupit t ket vlern njsi.
Nga ana praktike preferohet t krijohet nj nul rreza-
timi n drejtimin
0
jo m i rendit t par por i nj
rendi m t lart e cila sjell z
n
= z
0
pr i = 1, . . . , M1
ku M 1 < N 1 sht rendi i zgjidhjes. Si pasoj
faktori i grupit bhet:
AF(z) = c(z z
0
)
M1
NM1

m=0
(z z
m
) (2.29)
ku

NM1
m=0
(z z
m
) sht nj polinom n z i rendit
MN 1. Pr shembull mund t analizojm faktorin
e grupit t nj array uniform dhe me faz lineare me
N M element, pra:
N-M-1

m=0
(z z
m
) =
1
N M
_
1 +z +z
2
+. . . +z
N-M-1
_
=
1
N M
N-M-1

m=0
z
m
(2.30)
Duk shtjelluar ekuacionin (2.29) dhe duke prdorur
formulat e binomit t Newton t prdorur n ekua-
cionin (1.32) marrim:
33
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Angolo
N=2
N=4
N=6
N=8
Fig. 2.17: Faktori i grupit pr nj array me element t
barazlarguar d = /2 me nj zero t rrezatimit
n
0
= /4 t rendit N t barabart me num-
rin e elementve t grupit N.
AF(z) =
c
N M
_
M1

n=0
(z
0
)
Mn1

(M 1)!
n!(M n 1)!
z
n
_

_
NM1

m=0
z
m
_
(2.31)
shtjellimi i ktij prodhimi na nxjerr n nj polinom
AF(z) =
N1

n=0
I
n
z
n
(2.32)
ku koeientt I
n
jan amplitudat e dshiruara pr
ushqimin e elementve. N kt rast kemi:
I
n
= c
M1

j=0
_

_
(M1)!
(n-j)!(M-n+j-1)!
z
M-n-1
pr n-j 0
dhe n-j M-1
0 rastet e tjera
(2.33)
ku c sht si m sipr nj konstante normalizimi. Fun-
ksioni n kodin 2.11 ndrton kt formul.
Vm re se sa m shum numri M rritet aq m shum
thellohet nuli n drejtimin
0
, por njkohsisht prke-
qsohet prgjigja n drejtimin e maksimumit t rreza-
timit
m
; pikrisht se shkallt e lirshmris q mbeten
n kt rast jan N M q mund t prdoren pr
ndrtimin e maksimumit t rrezatimit. Pra me rrit-
jen e numrit t elementve q prdoren pr t pro-
jektuar nulin, mbeten m pak elelment pr ndrtimin
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Angolo
Broad Side classico
M=2 (zero di molteplicit 1)
M=4 (zero di molteplicit 3)
M=6 (Zero di Molteplicit 5)
Fig. 2.18: Faktori i grupit pr array me N = 10 element
n kongurmin Broad Side standart dhe nj
zero t rendit M 1 t vendosur n drejtimin

0
= /4.
e maksimumit duke sjell kshtu nj maksimum m
pak direktiv, jo vetm kaq, por edhe amplituda e fak-
torit t grupit prej NM elementsh n drejtimin
m
peshohet nga ajo e faktorit t grupit q formon nulin
e rrezatimit

M1
n=0
(z z
0
), vler q vshtir se do t
jet njsi.
N gurn 2.17 jepet faktori i grupit n shkall line-
are pr d = /2, = 0,
0
= /4 dhe pr vlera t
ndryshme t M = N. sht qartsisht e dukshme se
maksimumi i ktij faktor grupi nuk sht n drejtimin
= /2, si mund t pritej pr = 0. Me rritjen e
numrit N sht e kuptueshme q amplituda e faktorit
t grupit n drejtimin = /2 zvoglohet. Maksimumi
efektiv i faktorit t grupit do t jet pr nj drejtim
tjetr =

q mund t prcaktohet analitikisht.
Pra, n.q.s. nulin e rrezatimit e kemi pr z = z
0
, mak-
simumin, duke qen |z| = 1, do ta kemi pr z = z
0
,
n.q.s. kjo sht e mundur. Ky kusht pasqyrohet n:
kd cos(

) + = kd cos(
0
) + + (2n + 1) (2.34)
dhe duke br disa thjeshtime dhe veprime matematike
kemi:
cos(

) = cos(
0
) + (2n + 1)

kd
(2.35)

= arccos
_
cos(
0
) + (2n + 1)

kd
_
(2.36)
pr rastin konkret kemi:
34
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.4 Ushqimi i elementve t grupit

= arccos
_
2
2
+ (2n + 1)
_
(2.37)
Ku e vetmja zgjidhje e mundshme sht pr n = 1,
dhe vlera sht

= 107

.
N gurn 2.18 paraqitet ndryshimi i faktorit t grupit
pr nj array me N = 10 element me ndryshimin e
rendit M1 t nj nuli n drejtimin
0
= /4, ku sht
prdorur ekuacioni (2.33) pr projektimin e ushqimit
t elementve.
Vihet re thellimi i nulit t rrezatimit n = /4 me
rritjen e vlers M dhe njkohsisht lindja e efekteve t
padshiruar:
Ndryshimi i drejtimit t rrezatimit maksimal, kjo
pasi maksimumi tenton t zhvendoset n drej-
timin Broad-Side pr tu larguar nga nuli i ven-
dosur;
Prkeqsim i drejtueshmris dhe zgjerim i lobit
kryesor.
Funksionet e paraqitur n kodin 2.12 ndrtojn formu-
lat e projektimit t analizuar n kt paragraf.
2.4 USHQIMI I ELEMENTVE
T GRUPIT
Nj kapitull mbi projektimin e antenave n grup nuk
do t ishte i plot pa prmendur edhe pse shkurtimisht
teknikat e prdorura pr ushqimin e elementve.
sht e rndsishme q n secilin element t grupit
t jepet nj sinjal me fuqin e caktuar dhe me fazn e
caktuar, t dyja krahasur me ato t elementve t tjer
t grupit. Jo vetm kaq, por rrjeti i ushqimit duhet
t jet i prshtatur n impedanc me gjeneratorin e
sinjalit n hyrje dhe me antenat n dalje dhe duhet t
prshtatet rast pas rasti me tipologjin e antens s
krkuar.
Rrjetat e ushqimit mund ti ndajm n tre kategori apo
klasa:
Ushqim n seri;
Ushqim n paralel;
Ushqim n hapsire;
+
-
+
-
Fig. 2.19: Array me ushqim n seri (majtas) dhe ushqim
n seri me rekuperim faze (djathtas).
N rastin e ushqimit n seri si n gurn 2.19 linja
e transmetimit duhet t mbyllet n nj ngarkes t
prshtatur pr t zvogluar reektimet e sinjalit. Pr
t maksimizuar rendimentin duhet q e gjith fuqia
e ofruar nga gjeneratori t rrezatohet, dhe llogjikisht
rrjeti i ushqimit duhet t projektohet n mnyr t
atill q e gjith kjo fuqi t shkoj n prpjestimet e
caktuar tek elementt rrezatues dhe zero tek elementi
i prshtatjes n fund t linjs. Pjesa e fuqis q shkon
tek impedanca prshtatse n fund t linjs s trans-
metimit sht e gjitha fuqi e humbur q zvoglon rendi-
mentin. Secili prej elementve rrezatues mund t lidhet
direkte tek linja e transmetimit ose t prdoren iftues
linjash.
Kontrolli i amplitudave bhet me an t iftuesve,
ndrsa kontrolli i fazs bhet duke kontrolluar gjatsit
e linjave t ushqimit pr do element. N kt mnyr
kemi nj faz kse t vendosur gjat projektimit, n.q.s.
duam faz t ndryshueshme n mnyr dinamike, si
u theksua edhe n paragraft e msiprm, duhet t
prdorim shfazues t kontrolluar elektronikisht.
Gjithashtu, n.q.s. sistemi sht me brez t gjer pr sa
i prket sinjalit q duhet t transmetohet/merret me
kt anten, gjatsit kse t projektuara pr fazn
ndryshojn kur i krahasojm me gjatsit e vals pr
frekuencat brenda brezit. N kt rast do t kishim nj
ndryshim linear t fazs n frekuenc. Ky ndryshim
faze sjell nj ndryshim n drejtimin e rrezatimit. Pra
ushqimi i elementve t grupit n seri sht shum
e ndjeshme kundrejt ndryshimeve t rekuencs dhe
prandaj prdoret pak n praktik dhe kryesisht n
rastet e sistemeve me brez t ngusht. Por nga ana
tjetr sht e leht dhe me kosto t ult n projektim
dhe ndrtim zik.
Megjithat, ky lloj ushqimi mund t prmirsohet
duke prdorur linjat e rekuperimit t fazs. Pra pra-
ktikisht bhet e mundur q gjatsia zike (dhe ajo
elektrike) t jen t barabarta pr t gjith elementt
nga gjeneratori tek elementi. Kjo arrihet pikrisht duke
prdorur linja gjarprushe mbas iftuesit n mnyr t
atill q t mbahet konstante dhe e barabart pr t
gjith elementt shuma e distancave gjenerator-iftues
dhe iftues-anten si n gurn 2.19.
N rastin e ushqimit paralel vendosen midis gjener-
atorit dhe antenave disa prpjestues fuqie si n -
gurn 2.20. Distanca elektrike midis burimit t sin-
35
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
+
-
Fig. 2.20: Ushqimi i elementve n paralel.
jalit dhe elementve rrezatues sht lehtsisht e kon-
trollueshme dhe mund t bhet e barabart pr t
gjith elementt ose e ndryshme duke ndryshuar vetm
gjatsin e linjs s transmetimit q vete nga prp-
jestuesi i fundit deri tek elementi rrezatues. N kt
mnyr mund t ndrtohen diferenca fazsh fardo
pr elementt. Pra amplituda dhe faza e secilit element
rrezatues kontrollohet duke projektuar n mnyrn e
duhur prpjestuesit e fuqis.
Edhe n kt rast, n.q.s. do t duam nj faz t
ndryshueshme n mnyr dinamike mjafton q zgja-
timet e linjave t transmetimit t zvendsohen me
shfazues t kontrolluar elektronikisht, si ishte rasti i
shembullit t paraqitur n paragran 1.9.
N rastin e ushqimit n hapsir, kemi nj element
rrezatues t lidhur drejtprsdrejti me gjeneratorin e
sinjalit i cili ushqen, me sinjalin e rrezatuar prej tij, nj
sr antenash t tjera t vendosura n hapsirn rreth
tij. Kto antena jan t lidhura me an t linjave t
transmetimit me elementt e grupit si n gurn 2.21.
N kt lloj ushqimi kontrolli i amplitudave t
ushqimit bhet me an t diagrams s direktivitetit
t antens kryesore (ajo e lidhur direkte me burimin e
sinjalit), e cila normalisht rrezaton m shum elemen-
tt qndror dhe m pak ata ansor. Ndrsa kontrolli i
fazs bhet edhe n kt rast duke projektuar posar-
isht gjatsit e linjave t transmetimit q lidh antenat
marrse me ato transmetuese t grupit.
Duke e ndrtuar n kt mnyr, prvese marrim nj
izolimi elektrik midis burimit t sinjalit dhe antenave,
q gjithsesi sht pozitive, kemi edhe nj zvoglim t
numrit dhe gjatsive t linjave t transmetimit. Kjo
pjes sht shum e rndsishme nga ana e humbjeve
t sinjalit, kjo pasi sidomos n frekuencat e larta hum-
bjet e sinjalit n linjat e transmetimit, qofshin ato
mikrostrip apo t ngjashme, rriten eksponencialisht
duke arritur edhe disa dhjetra dB pr metr n rastin
+
-
Fig. 2.21: Ushqimi n hapsire.
(a) (b)
(c) (d)
Fig. 2.22: Antena array multi-beam me ushqim n hap-
sir pr komunikimet satelitore [13]: (a) pamje
e grupit t elementve t brenshm (b) array
rrezatues dhe detaje t elementve, (c) mnyra
e rrezatimit multi-beam, (d) foto reale e sis-
temit t ndrtuar.
e valve milimetrike. Kto humbje zvoglojn rendi-
mentin e antens e par si sistem n trsi. Kto hum-
bje zvoglohen n rastin e ushqimit n hapsir.
Nj shembull konkret i ndrtimit t ksaj mnyre
ushqimi jepet n gurn 2.22 ku paraqitet nj sistem
rrezatimi multi-beam i projektuar nga "Space Engi-
neering", Rome, Itali [13]. Ky shembull paraqet nj
dopio array n form lente, ku ushqimi i elementve
rrezatues bhet n hapsir me an t elementve t
36
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.4 Ushqimi i elementve t grupit
(a) (b)
Fig. 2.23: Antena reectarray me ushqim n hapsir.
vendosur n krahun mbajts. Fusha elektromagnetike
e rrezatuar nga kta element arrin grupin e par q
ndodhet prball elementeve rrezatues (feeder), fuqia
e marr prej ktyre elementve prcillet tek grupi
rrezatues nprmjet linjave t transmetimit sic trego-
het n mnyr skematike n gurn 2.22c dhe rrezato-
het prej tyre. Ky sistem, ndryshe nga paraqitja teorike
e ushqimit n hapsir t paraqitur n gurn 2.21, ka
disa element t lidhur me burimin e sinjalit dhe t
zhvendosur nga fokusi i grupit marrs. N kt mnyr
arrihet t krijohen disa diagrama rrezatimi njkoh-
sisht.
Nj tjetr mundsi shum interesante e ushqimit n
hapsir sht edhe ajo e reectarray. Kto antena
jan t ndrtuara nga nj plan metalik i mbuluar me
nj substrat dielektrik mbi t cilin vendosen atena
patch apo t ngjashme. N gurn 2.23 jepen dy shem-
buj pr antena reectarray.
Duke i "ndricuar"antenat patch me nj anten si der
kemi q n seciln prej antenave induktohet nj rrym
elektrike, moduli i s cils sht n prpjestim t drejt
me distancn e derit nga elementt si dhe nga mnyra
e diagrams s direktivitetit t derit. Ndrsa faza e
induktuar varet nga distanca e elementve nga deri,
por m shum varet nga prmasat e elementve, t
cilt n prgjithsi nuk jan t njjt edhe nga iftimi
i elementve me njri-tjetrin. T gjith kto element
ri-rrezatojn pastaj sipas faktorit t elementit karak-
teristik t tyre. Rrezatimi total varet nga grupi q for-
mohet n kt mnyr. N.q.s. t gjith elementt jan
identik me njri-tjetrin, rrymat q induktohen jan t
barabarta midis tyre dhe forma e ri-rrezatimit sht
e krahasueshme me at t nj pasqyre planare. N.q.s.
antenat patch projektohen posarisht mund t bjm
t mundur q kontributet e t gjith elementve t
mblidhen n faz n nj drejtim t caktuar duke for-
muar rrezatimin maksimal n at drejtim.
37
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
2.5 KODE N MATLAB
Kodi 2.1: Polinom i Chebyshev
1 function y = T(n,z)
2 %
3 % Polinom i Chebyshev i rendit n ne z
4 %
5
6 if (n==0)
7 y=1;
8 elseif (n==1)
9 y=z;
10 else
11 y=2.*z.*T(n-1,z)-T(n-2,z);
12 end
Kodi 2.2: Koeientt e polinomit t Chebyshev
1 function [A]= Tcoeff(N)
2 %
3 % Koefiientet e polinomit t Chebyshev
4 % t rendit N
5 %
6
7 if (N == 0)
8 A = [1];
9 elseif (N == 1)
10 A=[0 1];
11 else
12 A1 = Tcoeff(N-1);
13 A1(N+1) = 0;
14 A2 = Tcoeff(N-2);
15 A2(N) = 0;
16 A2(N+1) = 0;
17 A(1) = -A2(1);
18
19 for i = 2 : N+1
20 A(i) = 2 * A1(i-1) - A2(i);
21 end;
22 end;
Kodi 2.3: Ndertim i nj array Dolph-Chebyshev
1 function [A]= DTdesign(N,SLL);
2 %
3 % Projektimi i nj array Dolph -Chebyshev
4 % me N element dhe me nj nivel t lobeve dytsore
5 % t dshiruar si SLL (n dB)
6 %
7
8 % llogarit z_0
9 SLL = 10^( SLL /20);
10
11 % Krijon matricn
12 if (N/2. == fix(N/2.))
13 M=N/2;
14 for i=1:M
15 Aa=TCoeff (2*i-1);
16 for j=1:i
17 S(j,i)=Aa(2*j);
18 end;
19 end;
20 % Nxjerr termin q do t bhet i ditur
21 b = S(:,M);
22
23 % z_0
24 z0 = cosh(acosh(SLL)/(2*M-1));
25
26 % Peshon matricn
27 for i=1:M
28 S(i,:)=S(i,:)/z0^(i*2-1);
29 end;
30 A=inv(S)*b;
31 A=A/max(A);
32
33 else
34 M=(N-1)/2;
35 for i=0:M
36 Aa=TCoeff (2*i);
37 for j=1:i+1
38 S(j,i+1)=Aa(2*j-1);
39 end;
40 end;
41 % Nxjerr termin q do t bhet i ditur
42 b = S(:,M+1);
43
44 % z_0
45 z0 = cosh(acosh(SLL)/(2*M));
46
47 % Peshon matricn
48 for i=0:M
49 S(i+1,:)=S(i+1,:)/z0^(i*2);
50 end;
51 A=inv(S)*b;
52 A(1)=2*A(1);
53 A=A/max(A);
54 end
Kodi 2.4: Faktori i grupit pr array Dolph-Chebyshev
1 function DTdraw(N,SLL ,Np);
2 %
3 % Bn grafikun e faktorit t grupit pr
4 % array Dolph -Chebyshev me N element
5 % dhe nivel SLL (dB) t fiksuar
6 %
7
8 A=DTdesign(N,SLL);
9
10 if (N/2. == fix(N/2.))
11 M = N/2;
12 for i = 1 : M
13 c(i) = 2*i-1;
14 end;
15 else
16 M = (N-1)/2;
17 for i = 0:M
18 c(i+1) = 2*i;
19 end;
20 A(1) = A(1) /2.;
21 end;
22
23 A,c
24 for i = 1 : Np
25 th(i) = 2*pi * ((i-1)/(Np -1) -.5);
26 u(i) = pi/2. * cos(th(i));
27 y(i) = 0;
28 for j = 1 : max(size(A));
29 y(i) = y(i) + A(j) * cos(c(j)*u(i));
30 end;
31 end;
32
33 % Normalizon the i kthen n dB
34 y = abs(y)/max(abs(y));
35 y = 20* log10(y)+50;
36 for i=1:Np
37 if(y(i) <0)
38 y(i)=0;
39 end;
40 end;
41
42 polar(th,y);
43 view (90 , -90)
44
45 % pr simetri rrotulluese sipas boshtit z
46 phi = 0 : pi/180 : pi;
47 E = ones(length(phi) ,1) * y;
48 % Vizatoj formen 3D t modelit t rrezatimit
49 pattern3D(th, phi , E, 0);
Kodi 2.5: Funksion pr paraqitjen 3D t modeleve t
rrezatimit
1 function pattern3D(theta , phi , D, Dmin)
2 %
3 % Paraqet ne 3D modelin e rrezatimit te antenave
4 % Per kete qellim ben transformimin nga kordinata
5 % sferike ne ato karteziane per te perdorur
6 % funksionet e integruara ne MatLab
7 %
8
9 if Dmin > max(max(D))
38
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2.5 Kode n MatLab
10 Dmin = min(min(D));
11 end
12
13 figure;
14 x = zeros(length(phi),length(theta));
15 y = zeros(length(phi),length(theta));
16 z = zeros(length(phi),length(theta));
17
18 % Transformim kordinatash nga sferike ne
karteziane
19 for m = 1 : length(phi)
20 for i = 1 : length(theta)
21 if D(m,i) > Dmin
22 x(m,i) = ( D(m,i) - Dmin) * sin(theta(i))
* cos(phi(m));
23 y(m,i) = ( D(m,i) - Dmin) * sin(theta(i))
* sin(phi(m));
24 z(m,i) = ( D(m,i) - Dmin) * cos(theta(i));
25 else
26 D(m,i) = Dmin;
27 end
28 end
29 end
30
31 % Bej grafikun 3D me te dhenat e mesiperme
32 contour3(x,y,z,D)
33 surf(x,y,z,D,FaceColor ,interp,
EdgeColor ,none ,...
34 FaceLighting ,phong)
35 axis equal;
36 axis off
37 hold on;
38
39 % Vizatoj tre boshtet kordinativ
40 x = [0 0 0 ];
41 y = [0 0 0 ];
42 z = [0 0 0 ];
43 u = [1 0 0 ] * 1.5 * max(max(D));
44 v = [0 1 0 ] * 1.5 * max(max(D));
45 w = [0 0 1 ] * 1.5 * max(max(D));
46 quiver3(x,y,z,u,v,w,-k,LineWidth , 2);
47 text(u(1),u(2),u(3),x, FontSize ,14);
48 text(v(1),v(2),v(3),y, FontSize ,14);
49 text(w(1),w(2),w(3),z, FontSize ,14);
50 % view (135 ,30)
51
52 hold off;
Kodi 2.6: FA pr array virtual
1 function [th] = bases(N,d)
2 %
3 % Krijon faktort e grupit pr array virtual
4 % me N element pr projektimin sipas Woodward
5 %
6
7 if (floor(N/2) == N/2)
8 M = N/2;
9 else
10 M = (N-1)/2;
11 end;
12
13 spf = [k. m- c g-. r-- b-];
14 plot(0,0);
15 hold on;
16
17 for m = -M : M
18 ctm = m/((N-1)*d);
19 if (abs(ctm) <= 1)
20 th(m+M+1) = acos(ctm);
21 for j = 1 : 361;
22 t(j) = (j-1) * pi /360;
23 AF(j) = sin((N-1) * pi * d *
(cos(t(j)) - ctm)) / ((N-1) *
sin(pi * d * (cos(t(j))-ctm)));
24 end;
25 plot (t*180/pi ,abs(AF),spf(mod(m,5)+1));
26 end
27 end
28 hold off;
Kodi 2.7: Kampionimi sipas Woodward
1 function [th]= spoints(N,d)
2 %
3 % Llogarit pikat e kampionimit pr nj array
4 % me N element pr projektimin sipas Woodward
5 %
6
7 if (floor(N/2) == N/2)
8 M = N/2;
9 else
10 M = (N-1)/2;
11 end;
12
13 for m = -M : M
14 ctm = m/((N-1)*d);
15 if (abs(ctm) <= 1)
16 th(m+M+1) = acos(ctm);
17 end
18 end
Kodi 2.8: Mask sipas Woodward
1 function [a]=mask(th,W)
2 %
3 % Shembull maske pr projektim
4 % sipas Woodward
5 % th = vektor pr kndet theta
6 % W = gjersia e masks n radiant
7
8 N=length(th);
9 a = zeros(1,N);
10 for m=1:N
11 if (abs(th(m)-pi/2)<W)
12 a(m)=1;
13 end
14 end;
Kodi 2.9: Mask shkall sipas Woodward
1 function [a]=mask2(th,W)
2 %
3 % Shembull maske pr projektim
4 % sipas Woodward
5 % th = vektor pr kndet theta
6 % W = gjersia e masks n radiant
7
8 N=length(th);
9 a = zeros(1,N);
10 for m=1:N
11 if (th(m) > pi/2 && th(m) <=(pi/2+W/4))
12 a(m)=1;
13 elseif(th(m) > (pi/2+W/4) && th(m)
<=(pi/2+W/2))
14 a(m)=0.75;
15 elseif(th(m) > (pi/2+W/2) && th(m)
<=(pi /2+3*W/4))
16 a(m)=0.5;
17 elseif(th(m) > (pi /2+3*W/4) && th(m)
<=(pi/2+W))
18 a(m)=0.25;
19 end
20 end;
Kodi 2.10: Ushqimi i elementeve sipas Woodward
1 function [I] = syntetize(a)
2 %
3 % Llogarit ushqimin e elementeve pr
4 % projektimin e nj array me N element
5 % sipas Woodward pr distanca d = 0.5l
6
7 N = length(a);
8
9 if (floor(N/2) == N/2)
10 M = N/2;
11 else
12 M = (N-1)/2;
13 end;
14
15 I = zeros(1,N);
16 for n = -M : M
17 I(n+M+1) = 0;
39
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
2. Array Linear: Projektim
18 for m = -M : M
19 I(n+M+1) = I(n+M+1) + a(m+M+1) * ...
20 exp(-sqrt(-1)*2*pi*n*m/(N-1));
21 end;
22 end;
23 I=I/N;
Kodi 2.11: Faktori i grupit i projektuar sipas Woodward
1 function AFWL(N, d, W)
2 %
3 % Ndrtoj faktorin e grupit t sintetizuar sipas
4 % tekniks Woodward -Lawson me maskn drejtkndore
5 % W nga pi/2-W ne pi/2+W
6 % pr array me N element (N tek)
7 % dhe distanca d (d > 0.5)
8 %
9
10 th = spoints(N,d);
11 a = mask(th,W);
12 I = syntetize(a);
13
14 if (floor(N/2) == N/2)
15 M = N/2;
16 else
17 M = (N-1)/2;
18 end;
19
20 th = 0 : pi/180 : pi;
21
22 AFth = zeros(1,length(th));
23 for i = 1 : length(th)
24 for n = -M : M
25 AFth(i) = AFth(i) + I(n+M+1) * ...
26 exp(sqrt(-1)*n*2*pi*d*cos(th(i)));
27 end;
28 end;
29
30 AFth = abs(AFth);
31 AFthdB = 20* log10(AFth);
32
33 subplot (2,2,1);
34 plot(th*180/pi ,AFth , LineWidth ,2);
35 axis ([0 180 0 1.2]);
36 xlabel(\theta (\circ))
37 ylabel(FA (lin))
38 title(FA n shkall lineare );
39
40 subplot (2,2,2);
41 plot(th*180/pi ,AFthdB , LineWidth ,2);
42 axis ([0 180 -35 5]);
43 xlabel(\theta (\circ))
44 ylabel(FA (dB))
45 title(FA n shkall logaritmike );
46
47 subplot (2,2,3);
48 axis ([ -1.2 1.2 -1.2 1.2]);
49 polar([-th, th],[AFth , AFth]);
50 view (90 , -90)
51 title(FA n diagram polare n shkall lineare );
52
53 subplot (2,2,4);
54 polar([-th, th],[AFthdB+40, AFthdB +40]);
55 view (90 , -90)
56 title(FA n diagram polare n shkall dB);
57
58 % per simetri rrotulluese sipas boshtit z
59 phi = 0 : pi/360 : 2*pi;
60 FA3D = ones(length(phi) ,1) * AFthdB;
61 % Vizatoj formen 3D te modelit te rrezatimit
62 pattern3D(th, phi , FA3D , -40);
Kodi 2.12: Ushqimi i elementeve pr projektimin e zerove
t rrezatimit
1 function [a]= syntzero(theta0 ,d,alpha ,M,N)
2 %
3 % Projekton ushqimin e elementve pr nj array
4 % me N element me distanca relative d dhe me faz
5 % lineare alpha dhe me nj zero n drejtimin
6 % theta0 me kompleksitet M-1 <= N-1
7 % Shprndan zerot e tjera n mnyr t
8 % njtrajtshme n rrethin me rreze njsi
9 %
10
11 if (M>N)
12 M duhet t jet m i vogl ose i barabart
me N
13 return
14 end
15
16 Psi0 = 2*pi*d*cos(theta0) + alpha;
17 z0 = exp(sqrt(-1)*Psi0);
18
19 if (M == N)
20 % kompleksitet maksimal
21 for n=0:(N-1)
22 a(n+1) = (-z0)^(N-1-n) * fact(N-1) /
(fact(n)*fact(N-1-n));
23 end
24 else
25 % kompleksitet M-1
26 for n=0:(M-1)
27 aa(n+1) = (-z0)^(M-1-n) * fact(M-1) /
(fact(n)*fact(M-1-n));
28 end
29 % e anullon
30 for n=0:(N-1)
31 a(n+1)=0;
32 end
33 % kompleksitet i nj FA standart
34 for j=0:M-1
35 for k=0:(N-M)
36 a(j+k+1) = a(j+k+1) + aa(j+1);
37 end
38 end
39 end
40
41 a = a/sum(abs(a));
40
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3
ARRAY PLANAR
N dy kapitujt e mparshm u analizua dhe interpre-
tua mnyra e rrezatimit e antenave n grup linear. Me
kt lloj grupi ishte e mundur projektimi i modelit t
rrezatimit fardo. Megjithat modeli i rrezatimit ka
nje simetri rrotulluese rreth aksit t antens (boshti z)
t diagrams s rrezatimit.
Si edhe doli nga analiza e array Broad-Side, kemi nj
nivel t ult t gjersis s rrezatimit n kndin , dhe
nj form omni-direktive n . Kjo mnyr rrezatimi
nuk lejon prdorimin e ktyre lloj array n lidhjet pik-
pik. Array End-Fire normalisht mund t modikohen
duke zgjedhur n mnyrn e duhur ushqimin e elemen-
tve pr t patur nj rrezatim t tipit pik-pik, por
gjithsesi, duke qen se elementt jan t gjith t ven-
dosur n t njjtin drejtim me at t rrezatimit maksi-
mal, shfaqen probleme jo t vogla t iftimit midis ele-
mentve. Gjithashtu, ky lloj array paraqet nj gjersi
t lobit kryesor q sht relativisht e madhe.
N kt kapitull do t zhvillojm teorin e antenave n
grup n pozicion planar. Kjo si nj evolucion i rastit t
array linear, dhe si mund t imagjinohet, kjo form
prish simetrin rrotulluese rreth boshtit z duke lejuar
formimin e modeleve t rrezatimit q varen nga t dy
kndet dhe .
3.1 ANALIZA
Analizojm nj array t prbr nga nj grup
drejtkndor N me M element dhe bjm hipotezn
q shprndarja e elementve sht n planin xOy dhe
z sht versori normal me kt plan.
Edhe n kt rast, njsoj si n array linear, elementt
do ti marrim t pavarur nga njri-tjetri dhe pika e
vrojtimit e par n largsi. Rrezet R
nm
q bashkojn
do element me pikn e vrojtimit jan paralele midis

r
nm
A
nm
r
R
nm
x
y
z
x
n
y
m
Fig. 3.1: Gjeometria e nj grupi planar.
tyre dhe paralele me rrezen r q llon nga origjina e
sistemit t referimit.
Diferenca e rrugve kundrejt |r| pr do element jepet
edhe n kt rast nga
r
r
nm
si n gurn 3.1 q ana-
litikisht jepet si:
_
sin cos
x
+ sin sin
y
+ cos
z

_
x
n

x
+y
m

= x
n
sin cos +y
m
sin sin
(3.1)
nga e cila faktori i grupit del:
AF(, ) =
N1

n=0
M1

m=0
a
nm
e
j
nm
e
jk(x
n
sin cos +y
m
sin sin )
(3.2)
me I
nm
= a
nm
e
j
nm
sht ushiqimi i nj elementi
fardo (n, m).
Pr grupe me element t barazlarguar (x
n
= nd
x
,
y
m
= md
y
), me faz lineare (
nm
= n
x
+m
y
) dhe
41
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3. Array planar
t baraz-ushqyer (a
nm
= a
0
) ekuacioni (3.2) transfor-
mohet n:
AF(, ) =
a
0
N1

n=0
M1

m=0
e
jn(kd
x
sin cos +
x
)
e
jm(kd
y
sin sin +
y
)
(3.3)
q pr veti matematikore bhet:
AF(, ) = a
0
_
N1

n=0
e
jn(kd
x
sin cos +
x
)
_

_
M1

m=0
e
jm(kd
y
sin sin +
y
)
_ (3.4)
Ku prcaktojm:

x
= kd
x
sin cos +
x

y
= kd
y
sin sin +
y
(3.5)
dhe marrim:
AF(, ) = a
0
_
N1

n=0
e
jn
x
__
M1

m=0
e
jm
y
_
= a
0
f(
x
)f(
y
)
(3.6)
Pra kemi q faktori i grupit sht i prbr si prodhim
i dy faktor grupi linear. N gurn 3.2 jepet i thjesh-
tuar ky koncept. Array planar mund t shihet si nj
pozicionim prgjat boshtit x t array linear t vendo-
sur paralel me boshtin y si n gurn 3.2 majtas, lart,
dhe njkohsisht mund t shihet si nj pozicionim pr-
gjat boshtit y t array linear t pozicionuar prgjat
boshtit x si n gurn 3.2 majtas posht. N t dy
rastet, secili prej grupeve lineare mund t zvendso-
het me nj element t vetm modeli i rrezatimit i t
cilit jepet nga faktori i grupit i array linear shumzuar
me faktorin e elementit si n gurn 3.2 n qendr.
Marrim kshtu nj array linear me element kompleks
q mund t thjeshtohet akoma m shum duke e par
me an t faktorit t grupit.
N gurn 3.3 jepet faktori i grupit pr nj array pla-
nar me faz lineare dhe me element t barazlarguar
(d
x
= d
y
= /2) i llojit Broad-Side (
x
=
y
= 0) me
5 5 element.
x
y
x
y
x
y
x
y
x
y
x
y
Fig. 3.2: Njvlershmria midis array planar dhe atyre lin-
ear.
Kodet Matlab nga 3.1 deri tek 3.3 japin funksionet q
vlersojn faktorin e grupit p array planar uniform.
Ndrtimi i array planar t fazuar sht shum m in-
teresant krahasuar me array linear t fazuar. Kta t
fundit paraqesin nj lob kryesor omnidireksional n
dhe me drejtim rrezatimi maksimal t ndryshueshm
n . Rezultati, si u pa edhe n kapitullin 1, sht
nj form rrezatimi konike ku hapja e konit sht e
ndryshueshme.
N rastin e array planar me rrjet ushqimi me faza t
barabarta kemi nj kongurim Broad-Side me nj lob
shum t ngusht dhe direktiv (i quajtur edhe lob si
laps: pencil beam) i drejtuar n drejtimin = 0. sht
e mundur q t ndryshohet drejtimi i rrezatimit t ktij
lobi dhe q t drejtohet n nj pik fardo n gjysm-
hapsirn e siprme t planit t grupit thjesht duke
ndryshuar fazn e ushqimit t elementve.
N.q.s. duam q grupi t rrezatoj maksimumin n nj
drejtim (
0
,
0
) t vendosur, sht e leht q me an
t ekuacionit (3.5) t ndiqet proedura e shfazuesve n
mnyr krejt analoge me far u b n kapitullin 1.

x
= kd
x
sin
0
cos
0

y
= kd
y
sin
0
sin
0
(3.7)
Kemi, edhe ksaj here, njsoj si n rastin e array lin-
ear, q gjersia e lobit kryesor rritet kur largohemi nga
kongurimi Broad Side.
3.2 PARAMETRAT KRYESOR
T ARRAY PLANAR
Pr array me ushqim me faz t njjt kemi maksi-
mumin e rrezatimit pr = 0 dhe q n dy planet
42
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3.2 Parametrat kryesor t array planar
piano =0 piano = /2 0 -25 0 -25
90
60
30
0
90
60
30
0
0
-10
-20
-30
x
y
z
Fig. 3.3: Graku i faktorit t grupit n dy plane prerse
kryesore (lart) dhe graku tre dimensional n
gjysm-hapsirn e siprme (posht) pr nj array
planar me ushqim uniform me 5 5 element.
kryesore, prkatsisht pr = 0 dhe pr = /2 fak-
tori i grupit sht praktikisht i njejt me at t nj
array linear. Mundsia e paraqitjes s diagrams s di-
rektivitetit si ajo e array linear na lejon t prafrojm
kndet me gjysm fuqi (3dB) dhe ato midis dy nuleve
t par me formulat e paraqitura n kapitullin 1 pr
array Broad Side. N.q.s. kemi
HP
x
kndin 3dB t
array linear t vendosur prgjat boshtit x dhe
HP
y
kndin 3dB pr array t vendosur prgjat boshtit
y, athere pr array planar kemi
HP
=0
=
HP
x
dhe

HP
=/2
=
HP
y
. Praktikisht, ndrprerja e lobit krye-
sor me sfern me rreze 3dB nn at me rreze njsi
formon nj elips me gjysm akset
HP
x
dhe
HP
y
.
N rastin kur fazat e ushqimit nuk jan zero kemi q
drejtimi i rrezatimit nuk sht m n drejtim t boshtit
z por n nj drejtim (
0
,
0
). N kt rast prcakto-
hen kndet
HP
prgjat drejtimit dhe
HP
prgjat
drejtimit si n gurn 3.4 dhe 3.5.
Analiza analitike e ktyre kndeve sht shum kom-
plekse, megjithat n.q.s. array sht shum i madh
(N 1, M 1) dhe drejtimi i rrezatimit sht afr
atij Broad Side (
0
1) mund t jepen disa formula t
prafrta pr llogaritjen e tyre. Pra, praktikisht mund
t mendojm se ndrprerja e lobit kryesor me sfern
3dB nn sfern njsi t jet akoma nj elips, por i
deformuar.
N veanti, kshtu si kndi me gjysm fuqi rritej
kur largoheshim nga drejtimi Broad Side n drejtimin
sin(
0
) (1.58), ashtu edhe pr array planar, elipsi do
t zgjerohet n drejtimin cos(
0
), ku kemi marr funk-
sionin kosinus n vend t atij sinus si pasoj e siste-
meve t ndryshme t referimit q prdoren pr kndin
. Pra pr array linear, drejtimi Broad Side ishte pr

0
= /2, ndrsa pr array planar sht pr
0
= 0.
Gjithashtu, dy prerjet q prcaktojn kndet me
gjysm fuqi rrezzatimi
HP
dhe
HP
jan t rrotu-
lluara kundrejt boshteve t elipsit me nj faktor
0
.
Kto koncepte paraqiten n gurn 3.5. Ekuacioni i
nj elipsi me dy gjysm akset a
x
dhe b
y
n kordinata
polare sht:
() =
1
_
cos
2
()
a
2
x
+
sin
2
()
a
2
y
(3.8)
Duke marr n konsiderat edhe rrotullimin e elipsit
kundrejt Broad-Side kemi ekuacionin:
() =
1

cos
2
()
_

HP
x
2
_
2
+
sin
2
()
_

HP
y
2
_
2
(3.9)
Vlera e
HP
pr
0
= 0 sht pikrisht 2(
0
), ndrsa
vlera e
HP
sht 2(
0
+/2), prandaj edhe marrim:

HP
|

0
=0
=
1
_
cos
2
()

2
HP
x
+
sin
2
()

2
HP
y
(3.10)

HP
|

0
=0
=
1
_
sin
2
()

2
HP
x
+
cos
2
()

2
HP
y
(3.11)
Pr vlera t
0
= 0 duhet t marrim n analiz edhe
zgjerimin e lobit. sht e rndsishme, pr t kuptuar
dinamikn e zgjerimit t lobit, t analizojm dy raste
t veanta.
Pr
0
= 0 kemi
HP
=
HP
x
dhe
HP
=
HP
y
dhe
gjithashtu kemi q fazat e llogaritura me an t for-
muls (3.7) jan:

x
= kd
x
sin
0

y
= 0
(3.12)
Me rritjen e kndit
0
kemi q
HP
x
dhe si pasoj
HP
rriten ndrsa
HP
y
pra
HP
mbetet i pa ndryshuar.
Nj situat analoge mund ta shohim edhe pr
0
=
/2, ku edhe ksaj here,
HP
rritet dhe
HP
jo. N
prgjithsi, pr array shum t mdhenj mund t ana-
lizojm dy drejtime (u, v) ortogonale dhe t rrotulluara
me
0
kundrejt boshteve. Prgjat drejtimit u, e marr
si rrotullim x, ndryshimi i fazs nga elementi n ele-
ment sht maksimal ndrsa n drejtimin v, i marr
43
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3. Array planar
x
y
z
3dB

HP

HP

0
Fig. 3.4: Kndet me gjysm fuqi rrezatimi pr nj array
planar me drejtim rrezatimi t fardoshm
(
0
,
0
). Jepet vetm lobi kryesor.

HP

HP

HP
y
x

HP

0
x
y

HP
=0
0
Fig. 3.5: Pamje nga sipr e prerjes s modelit t rrezatimit
me sfern -3dB. N qendr elipsi si prerje e lobit
kryesor n drejtimin Broad-Side si dhe elipsi i
prerjes s rrethit me nj drejtim rrezatimi fardo
(
0
,
0
).
si rrotullim i y, shfazimi midis elementve sht zero.
Nga kjo analiz marrim element q prgjat drejtimit
v, pra , formojn nj rrezatim Broad Side, ndrsa n
drejtimin tjetr, pra , formojn nj array t fazuar dhe
kshtu nj lob m t madh me nj faktor 1/ cos(
0
).
Formulat e prafrta pr gjersin e lobit jan:

HP
=
1
cos(
0
)
_
cos
2
()

2
HP
x
+
sin
2
()

2
HP
y
(3.13)

HP
=
1
_
sin
2
()

2
HP
x
+
cos
2
()

2
HP
y
(3.14)
Pr array planar katror (N = M) kto formula trans-
formohen n:

HP
=

HP
x
cos(
0
)
=

HP
y
cos(
0
)
(3.15)

HP
=
HP
x
=
HP
y
(3.16)
Llogaritja e direktivitetit pr nj array planar sht
shum komplekse nga ana matematikore, por pr array
me element t barazlarguar me d
x
= d
y
= /2 dhe
faze zero (
x
=
y
=0) mund t marrim nj shprehje
t thjeshtuar. N kt rast faktori i grupit i paraqitur
n ekuacionin (3.2) merr formn e dhn n ekuacionin
(3.17).
AF(, ) = c
N1

n=0
M1

m=0
a
nm
e
j(nsin cos +msin sin )
(3.17)
Konstantja e normalizimit c, duke qen array me faz
zero, gjendet lehtsisht si:
c =
_
N1

n=0
M1

n=0
a
nm
_
1
(3.18)
Llogaritja e direktivitetit krkon llogaritjen e integralit
n t gjith sfern t modulit n katror t faktorit t
grupit (1.23). Ky modul n katror sht:
44
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3.2 Parametrat kryesor t array planar

AF(, )

2
= AF(, ) AF

(, )
=c
N1

n=0
M1

m=0
a
nm
e
j(nsin cos +msin sin )

N1

p=0
M1

q=0
a

pq
e
j(p sin cos +q sin sin )
=c
2
N1

n=0
N1

p=0
M1

m=0
M1

q=0
_
a
nm
a
pq

e
j[np] sin cos
e
j[mq] sin sin
_
(3.19)
ku sht marr n konsiderat fakti se si c ashtu dhe
a
nm
jan numra real.
Integrali n t gjith sfern i ktij moduli sht:

|AF(, )|
2
=
=
_
2
0
_

0
c
2
N1

n=0
N1

p=0
M1

m=0
M1

q=0
_
a
nm
a
pq

e
j[np] sin cos
e
j[mq] sin sin
sin dd
_
=c
2
N1

n=0
N1

p=0
M1

m=0
M1

q=0
_
a
nm
a
pq

_
2
0
_

0
e
j[np] sin cos
e
j[mq] sin sin
sin dd
_
(3.20)
Pjesa kryesore e ktij integrali sht:
_
2
0
_

0
e
ji
1
sin cos
e
ji
2
sin sin
sin dd (3.21)
me i
1
= n p Z dhe i
2
= mq Z.
Mund t vrtetohet se integrali i paraqitur n formuln
(3.21) sht i ndryshm nga zero dhe i barabart me 4
vetm n.q.s. i
1
= i
2
= 0. Si pasoj katr shumatoret
n n, m, p e q reduktohen n nj dopio shumatore:

|AF(, )|
2
= c
2
N1

n=0
M1

m=0
4a
2
nm
(3.22)
Ky kalim i fundit sht i mundur vetm fal zgjedhjes
s br pr distancat midis elementve
Direktiviteti maksimal jepet si prfundim nga formula
(3.23).
D
M
=
4|AF(0, 0)|
2
c
2

N1
n=0
4

M1
m=0
a
2
nm
=
1
c
2

N1
n=0

M1
m=0
a
2
nm
(3.23)
Po t shtojm te kjo formul vlern e c t gjetur nga
formula (3.18) kemi:
D
M
=
1
_

N1
n=0

M1
n=0
a
nm
_
2

N1
n=0

M1
m=0
a
2
nm
=
_

N1
n=0

M1
n=0
a
nm
_
2

N1
n=0

M1
m=0
a
2
nm
(3.24)
Pastaj, n.q.s. array sht edhe me element t baraz-
ushqyer a
nm
= 1 n = 0, . . . , N1 dhe m = 0, . . . , M
1, athere kemi:
D
M
=
[N M]
2
N M
= N M (3.25)
N fund, n.q.s. array sht katror N = M dhe D
M
=
N
2
.
Dalim n prfundimin se direktiviteti pr kt kategori
array planar sht i barabart me prodhimin e direk-
tivitetit t array linear n t cilt virtualisht mund t
shprbhet. Ky koncept vlen n mnyr t prafrt pr
array planar Broad-Side fardo, pra me ushqim dhe
distanca t fardoshme. Formula n kt rast sht:
D
M
= 2D
x
M
D
y
M
(3.26)
Ku D
(x)
M
sht direktiviteti i array prgjat x, D
(y)
M
sht direktiviteti pr array prgjat y dhe faktori 2
vjen nga fakti se n.q.s. elementt jan t izoluar midis
tyre, nj array planar sikurse nj array End Fire ka
dy lobe identik, nj n drejtimin pozitiv dhe nj n
drejtimin negativ t boshtit z. N array planar, n
prgjithsi elementt jan t vendosur mbi nj plan
mase q anullon lobin n drejtimin negativ t boshtit
z duke mbetur kshtu vetm lobi kryesor, nga ku kemi
q gjersia e lobit prgjysmohet dhe direktiviteti dy-
shohet.
Pr sa i prket lobeve dytsore, gjithmon duke ana-
lizuar array katror me element t baraz-ushqyer dhe
n faz, duhet marr parasysh fakti q faktori i grupit
45
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3. Array planar
total jepet si prodhimi i dy faktorve t grupit linear.
N planin = 0 pozicionimi prgjat x jep nj faktor
grupi t llojit Borad Side standart, i cili peshohet nga
fakori i grupit tjetr, ai pr pozicionimin prgjat y q
pr = 0 sht izotropik. Efekti i ktij pozicionimi nuk
ndikon tek niveli i lobeve dytsore, t paktn n kt
plan, dhe kemi si prfundim nivelet e lobeve dytsore
t array Broad Side standart, pra maksimumi 13.46dB.
Me nj arsyetim t ngjashm marrim edhe nivelin e
lobeve dytsore n planin = /2 q sht maksi-
mumi 13.46dB.
N nj plan tjetr fardo kemi mbivendosjen e dy fak-
torve t grupeve, por q ksaj here jan t dy me am-
plituda m t vogla se nj. Pra niveli i lobeve dytsore
n nj plan fardo jan m shum se 13.46dB posht
lobit kryesor.
Natyrshme mund t thuhet se edhe n kt lloj kon-
gurimi mund t merren rezultate m t mira. Pr
sa i prket nivelit t lobeve dytsore duke ulur ampli-
tudn e ushqimit pr elementt n periferi me teknikat
e paraqitura n kapitullin 2 pr array linear. Teknika
Dolph-Chebyshev (shih paragran 2.1) pr array pla-
nar nuk sht m optimale pasi me kt teknik do t
marrim lobe dytsore me t njjtn amplitud vetm
n dy planet kryesore ndrsa n planet e tjera, p.sh.n
planin pr = /4, kombinimi i dy faktorve t grupit
Dolph-Chebyshev sjell lobe me amplituda m t vogla
se ato n planet kryesore. Pikrisht prania e lobeve
dytsore jo me t njjtn amplitud sjell nj kongu-
rim jo optimal si u shpjegua edhe n kapitullin 2.
3.3 ARRAY TSENG-CHENG
Duke qen se teknika Dolph-Chebyshev nuk sht m
optimale pr array planar sikurse ishte pr array lin-
ear, Tseng dhe Cheng propozuan nj zgjidhje shum
interesante pr problemin e lobeve dytsore n array
planar [9]. Kjo zgjidhje bazohet n nj transformim
matematikor t ushqimit t elementve sipas Dolph-
Chebyshev pr array linear (shih paragran 2.1) dhe
formon nj array planar ku lobet dytsore kan t
njjtn amplitud pr do plan .
Sikurse pr array Dolph-Chebyshev, analizojm nj
array me 2M 2M element katror pra d
x
= d
y
=
d i vendosur n qendr t sistemit t kordinatave.
Gjithashtu marrim edhe ushqimin e elementve t for-
ms simetrike: a
n,m
= a
n,m
= a
n,m
= a
n,m
dhe
n faz (
x
=
y
= 0) si n gurn 3.6.
Faktori i grupit behet:

r
nm
A
nm
r
R
nm
x
y
z
x
n
y
m
Fig. 3.6: Gjeometria e nj array Tseng-Cheng.
AF(, ) = 4
M

n=1
M

m=1
_
a
nm
cos
_
2n 1
2
kd sin cos
_
cos
_
2m1
2
kd sin sin
_
_
(3.27)
Dhe n.q.s. shkruajm pr thjeshtsi:
arccos
x
= k
d
2
sin cos
arccos
y
= k
d
2
sin sin
(3.28)
dhe anashkalojm faktorin e shkalls 4, faktori i grupit
merr formn:
AF(, ) =
M

n=1
M

m=1
_
a
nm
cos ((2n 1) arccos
x
)
cos ((2m1) arccos
y
)
_
=
M

n=1
M

m=1
a
nm
T
2n1
(
x
)T
2m1
(
y
)
(3.29)
Kjo pr mnyrn se si jan t prcaktuar polinomet e
Chebyshev (2.9). Faktori i grupit, duke qen nj pro-
dhim polinomesh, sht nj polinom i forms:
AF(, ) =
M

n=1
M

m=1
b
nm

2n1
x

2m1
y
(3.30)
N.q.s. arrijm t zgjedhim a
nm
t till q koeientt
e ekuacionit (3.30) t jen
n
m
b
nm
, pra b
nm
= 0 pr
n = m do t marrim:
46
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3.3 Array Tseng-Cheng
AF(, ) =
M

n=1
b
nn
(
x

y
)
2n1
(3.31)
N kt mnyr marrim nj polinom t rendit 2M 1
n ndryshorin
x

y
. Ky poloinom do t ket vetm fuqi
teke, keshtu sikurse u b edhe pr array linear, mund
ti barazojm me koeientt e polinomit t Chebyshev
n ndryshorin z
0

y
.
AF(, ) =
M

n=1
b
nn
(
x

y
)
2n1
= T
2M1
(z
0

y
)
(3.32)
ku T
2M1
(z
0
) = R
0
sht niveli i lobit kryesor mbi at
t lobeve dytsore ku kta t fundit kan t gjith t
njjtn amplitud. Pikrisht pr = 0 dhe fardo
kemi q
x

y
= cos(0) cos(0) = 1 n analogji perfekte
me at t rastit t array linear.
Si shembull projektimi marrim rastin e nj array me
4 4 element me distancat ndr-element d = /2.
N kt kongurim kemi q M = 2 dhe kemi katr
t panjohura. Polinomet e Chebyshev jan T
1
dhe T
3
.
Ketu ekuacioni (3.30) behet:
FA(, ) = (a
1,1
3a
1,2
3a
2,1
+ 9a
2,2
)
x

y
+
(4a
1,2
12a
2,2
)
x

3
y
+(4a
2,1
12a
2,2
)
3
x

y
+16a
2,2
(3.33)
Kushtet q duhen vendosur jan anullimi i koeien-
tve t fuqive jo t t njjtit rend pr t dy ndryshort
dhe barazimin e koeientve q mbeten me ato t
polinomit t Chebyshev t zhvendosur T
3
(z
0
x) =
4(z
0
x)
3
3z
0
x:
4a
1,2
12a
2,2
= 0
4a
2,1
12a
2,2
= 0
a
1,1
3a
1,2
3a
2,1
+ 9a
2,2
= 3z
0
16a
2,2
= 4z
3
0
(3.34)
Zgjidhja e ktij sistemi jep 4 ekuacione me 4 t panjo-
hura sht:
a
1,1
=
9
4
z
3
0
3z
0
a
1,2
=
3
4
z
3
0
a
2,1
=
3
4
z
3
0
a
2,2
=
1
4
z
3
0
(3.35)
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0

=60
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0
=0
=90
=30

0
-10
-20
-30
x
y
z
|
A
F
|
[
d
B
]
|
A
F
|
[
d
B
]
|
A
F
|
[
d
B
]
|
A
F
|
[
d
B
]
Fig. 3.7: Grak me phi konstante si dhe graku tre-
dimensional i faktorit t grupit pr nj array
Tseng-Cheng me 4 4 element dhe SLL =
20dB.
N.q.s. niveli i dshiruar i lobeve dytsore sht 20dB,
athere duhet t jet T
3
(z
0
) = R
0
= 10, pra z
0
=
cosh
_
1
3
settcosh(10)
_
= 1.5404, keshtu:
a
1,1
= 3.6031
a
1,2
= 2.7414
a
2,1
= 2.7414
a
2,2
= .9138
(3.36)
po t normalizojm:
a
1,1
= 1
a
1,2
= .7608
a
2,1
= .7608
a
2,2
= .2536
(3.37)
N gurn 3.7 jepen katr prerje t diagrams s rreza-
timit pikrisht pr = [0, /6, /3, /2] dhe
[0, /2]. Nga kto grak del qart fakti se lobet dyt-
sore kan t gjith t njjtn amplitud panvarsisht
kndit , pra kan t njjtin nivel n fardo drejtimi.
Pr kt lloj array sht e mundur t gjenden formula
analitike q jep vlerat e ushqimit t elementve:
47
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3. Array planar
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0

=60
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0
0 20 40 60 80
-60
-40
-20
0
=0
=90
=30

0
-10
-20
-30
x
y
z
|
A
F
|
[
d
B
]
|
A
F
|
[
d
B
]
|
A
F
|
[
d
B
]
|
A
F
|
[
d
B
]
Fig. 3.8: Grak me phi konstante si dhe graku tre-
dimensional i faktorit t grupit pr nj array
Tseng-Cheng me 10 10 element dhe SLL =
30dB.
Tab. 3.1: Ushqimi i elementve pr nj array Tseng-
Cheng me 1010 element me nivelin t lobeve
dytsore t barabart me SLL = 30dB.
m
a
nm
1 2 3 4 5
1 0.0910 0.0776 0.0678 0.0335 0.0392
2 0.0776 0.0785 0.0456 0.0436 0.0261
n 3 0.0678 0.0456 0.0453 0.0369 0.0112
4 0.0335 0.0436 0.0369 0.0161 0.0028
5 0.0392 0.0261 0.0112 0.0028 0.0003
a
nm
=
M

i=0
M

j=0
_
T
2M1
z
0
cos
_
(i 1/2)

2M
_

cos
_
(j 1/2)

2M
_

cos
_

M
(n 1/2)(i 1/2)
_

cos
_

M
(m1/2)(j 1/2)
_
_
(3.38)
Me an t ksaj formule marrim, duke prdorur nj
normalizim amplitudash, pr nj array 1010 element
dhe me nj SLL = 30dB nj vler t z
0
= 1.1080
dhe 25 vlerat e ushqimit t nj t katrts se grupit
t paraqitur n tabeln 3.1. Faktori i grupit prkats
sht paraqitur n gurn 3.8.
Kodet MatLab nga 3.4 deri n 3.6 japin funksionet
q llogarisin koeientt e ushqimit, japin prerjet n
knde t faktorit t grupit dhe funksionet q japin
paraqitjen tredimensonlae t faktorit t tij.
48
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3.4 Kode n MatLab
3.4 KODE N MATLAB
Kodi 3.1: Funksioni universal pr array sipas boshtit x
1 function [f]=fuax(theta ,phi ,N,d,alpha)
2
3 % Funksioni Universal pr array sipas
4 % boshtit x
5 %
6 % N = numri i elementve
7 % d = distanca midis elementve n gjatsi
8 % vale
9 % alpha = faza e elementve
10 %
11
12 psi = 2*pi * d * sin(theta)*cos(phi) + alpha;
13
14 if (abs(psi) >0.0001)
15 f = abs( sin(N*psi /2.) / (N*sin(psi /2.)) );
16 else
17 f=1.;
18 end;
Kodi 3.2: Funksioni universal pr array sipas boshtit y
1 function [f]=fuay(theta ,phi ,N,d,alpha)
2
3 % Funksioni Universal pr array sipas
4 % boshtit y
5 %
6 % N = numri i elementve
7 % d = distanca midis elementve n gjatsi
8 % vale
9 % alpha = faza e elementve
10 %
11
12 psi = 2*pi * d * sin(theta)*sin(phi) + alpha;
13
14 if (abs(psi) >0.0001)
15 f = abs( sin(N*psi /2.) / (N*sin(psi /2.)) );
16 else
17 f=1.;
18 end;
Kodi 3.3: Faktori i grupit pr array me N element
1 function faxy(Nx,Ny,dx,dy,alphax ,alphay)
2 %
3 % Vizaton n kordinata polare faktorin e grupit
4 % pr nj array planar me Nx element prgjat
5 % boshtit x dhe Ny element prgjat boshtit y
6 % Pra n total Nx x Ny element me disatanca
7 % relative prkatsisht dx dhe dy me ushiqm
8 % me t njjtn amplitud dhe faz pr
9 % orientimin sipas x, alphax dhe faz
10 % alphay pr orientimin sipas y
11 %
12 % y ^
13 % | O O O O O
14 % |
15 % |
16 % | (n,m)
17 % - | O O O O O
18 % | |
19 % dy |
20 % | |
21 % - | O O O O O
22 % +---------------------------------> x
23 % <-dx->
24
25 Nt = 46; % do dy grad n theta
26 Np = 181; % do dy grad n phi
27 f = zeros(Nt,Np);
28 th = zeros(Nt,Np);
29 ph = zeros(Nt,Np);
30 for i = 1 : Nt
31 for j = 1 : Np
32
33 theta = .5*pi*(i-1.) / (Nt -1.);
34 phi = 2 * pi * (j-1.) / (Np -1.);
35 f(i,j) = ...
36 20* log10( fuax(theta ,phi ,Nx,dx,alphax) * ...
37 fuay(theta ,phi ,Ny,dy,alphay) ) ...
38 + 50;
39 if (f(i,j) < 0)
40 f(i,j) = 0;
41 end;
42 th(i,j) = theta;
43 ph(i,j) = phi;
44 end;
45 end;
46
47 for i = 1 : 5
48 for j = 1 : Np
49
50 theta = pi/2;
51 phi = 2 * pi * (j-1.)/(Np -1.);
52
53 th1(i,j) = theta;
54 ph1(i,j) = phi;
55 r(i,j) = 10*i;
56 end;
57 end;
58
59 [X,Y,Z] = sph2cart(ph1 ,pi/2-th1 ,r);
60 line(X(1,:),Y(1,:),Z(1,:));
61 hold on;
62
63 for j = 2 : 5
64 line(X(j,:),Y(j,:),Z(j,:));
65 end;
66
67 [x,y,z] = sph2cart(ph,pi/2-th,f);
68 mesh(x,y,z,z.*1);
69
70 for i = 1 : Nt
71 for j = 1 : 5
72 theta = .5*pi*(i-1.) / (Nt -1.);
73 phi = 2 * pi * (j-1.) / (4);
74
75 th1(i,j) = theta;
76 ph1(i,j) = phi;
77 r(i,j) = 50;
78
79 end;
80 end;
81
82 [X,Y,Z] = sph2cart(ph1 ,pi/2-th1 ,r);
83 for j = 1 : 4
84 line(X(:,j),Y(:,j),Z(:,j));
85 end;
86
87 hold off;
88 view ([60 30]);
Kodi 3.4: Ushqimi i elementve t nj array Tseng-Cheng
me 2M 2M element
1 function [A]=TCa(M,z0)
2 %
3 % Ushqimi pr nj array Tseng -Cheng
4 % me 2M x 2M element dhe shkall z0
5 %
6
7 L = 2 * M;
8
9 for n = 1 : M
10 for m = 1 : M
11
12 A(n,m)=0;
13 for p = 1 : M
14 for q = 1 : M
15 A(n,m) = A(n,m) + ...
16 T(L-1,z0 * cos((p-.5)*pi/L) * ...
17 cos((q-.5)*pi/L) ) * ...
18 cos ((2*pi/L)*(n-.5)*(p-.5)) * ...
19 cos ((2*pi/L)*(m-.5)*(q-.5));
20 end;
21 end;
22 A(n,m) = A(n,m)*(4/L)^2;
23
24 end;
25 end;
49
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
3. Array planar
Kodi 3.5: Faktori i grupit n kordinata karteziane pr
array Tseng-Cheng me 2M 2M element
1 function TCxyphic(M,d,SLL ,Nt)
2 % Paraqiet n kordinata karteziane faktorin
3 % e grupit pr nj array Tseng -Cheng me
4 % 2*M x 2*M element me distanca ndr -element
5 % d gjatsi vale.
6 % Grafiku vlersohet pr Nt pika nga 0 n
7 % pi/2 pr theta dhe katr prerje n phi.
8 %
9
10 z0 = cosh(acosh (10^( SLL /20))/(2*M-1));
11 A = TCa(M,z0);
12 min( min(abs(A))) / max(max(abs(A)) );
13
14 mA = sum(sum(A));
15 A = A./mA;
16
17 for i = 1 : Nt
18 for j = 1 : 4
19
20 theta = .5*pi*(i-1.)/(Nt -1.);
21 phi = .5*pi*(j-1.) /(3);
22 f(i,j) = 0;
23
24 for p = 1 : M
25 for q = 1 : M
26 f(i,j) = f(i,j) + A(p,q) * ...
27 cos ((2*p-1)*pi*d*sin(theta)*cos(phi))*...
28 cos ((2*q-1)*pi*d*sin(theta)*sin(phi));
29 end;
30 end;
31
32 f(i,j) = 20* log10(abs(f(i,j)));
33 th(i) = theta;
34 end;
35 end;
36
37 for j = 1 : 4
38 for i = 1 : Nt
39 if (f(i,j) >-3) && (f(i+1,j) <=-3)
40 idx = i;
41 end
42 end
43 alpha = (f(idx ,1) -(-3))/(f(idx ,1)-f(idx+1,1));
44 th3db(j) = (th(idx+1)-th(idx))*alpha+th(idx);
45 end
46
47 subplot (2,2,1);
48 plot(th*180/pi ,f(:,1));
49 axis ([0 90 -60 0]);
50 title(phi=0

);
51 line([th3db (1) *180/pi ,th3db (1) *180/ pi],[-60,0]);
52 line ([0,20],[-3,-3]);
53 text(20,-10,[theta3dB =
,num2str(th3db (1) *180/ pi),

]);
54
55 subplot (2,2,2);
56 plot(th*180/pi ,f(:,2));
57 axis ([0 90 -60 0]);
58 title(phi=30

);
59 line([th3db (2) *180/pi ,th3db (2) *180/ pi],[-60,0]);
60 line ([0,20],[-3,-3]);
61 text(20,-10,[theta3dB =
,num2str(th3db (2) *180/ pi),

]);
62
63 subplot (2,2,3);
64 plot(th*180/pi ,f(:,3));
65 axis ([0 90 -60 0]);
66 title(phi=60

);
67 line([th3db (3) *180/pi ,th3db (3) *180/ pi],[-60,0]);
68 line ([0,20],[-3,-3]);
69 text(20,-10,[theta3dB =
,num2str(th3db (3) *180/ pi),

]);
70
71 subplot (2,2,4);
72 plot(th*180/pi ,f(:,4));
73 axis ([0 90 -60 0]);
74 title(phi=90

);
75 line([th3db (4) *180/pi ,th3db (4) *180/ pi],[-60,0]);
76 line ([0,20],[-3,-3]);
77 text(20,-10,[theta3dB =
,num2str(th3db (4) *180/ pi),

]);
Kodi 3.6: Faktori i grupit pr array Tseng-Cheng me
2M 2M element
1 function TCxy(M,d,SLL ,Nt,Np)
2
3 % Paraqet faktorin e grupit pr nj array
4 % Tseng -Cheng me 2*M x 2*M element me
5 % distanca ndr -element d gjatsi vale
6 % Grafiku vlersohet pr Nt pika nga 0
7 % n pi/2 pr theta dhe Np pika nga 0
8 % n 2pi n phi
9 %
10
11 z0 = cosh(acosh (10^( SLL /20))/(2*M-1));
12 A = TCa(M,z0);
13 mA = sum(sum(A));
14 A = A./mA;
15
16 for i = 1 : Nt
17 for j = 1 : Np
18
19 theta = .5*pi*(i-1.)/(Nt -1.);
20 phi = 2. * pi * (j-1.)/(Np -1.);
21 f(i,j) = 0;
22 for p = 1 : M
23 for q = 1 : M
24 f(i,j) = f(i,j) + A(p,q) * ...
25 cos ((2*p-1)*pi*d*sin(theta)*cos(phi))*...
26 cos( (2*q-1)*pi*d*sin(theta)*sin(phi));
27 end;
28 end;
29
30 f(i,j) = 20* log10(abs(f(i,j)))+50;
31 if(f(i,j) < 0)
32 f(i,j) = 0;
33 end;
34
35 th(i,j) = theta;
36 ph(i,j) = phi;
37 end;
38 end;
39
40 for i = 1 : 5
41 for j = 1 : Np
42 theta = pi/2;
43 phi = 2 * pi * (j-1.)/(Np -1.);
44 th1(i,j) = theta;
45 ph1(i,j) = phi;
46 r(i,j) = 10*i;
47 end;
48 end;
49
50 [X,Y,Z] = sph2cart(ph1 ,pi/2-th1 ,r);
51 line(X(1,:),Y(1,:),Z(1,:));
52 hold on;
53
54 for j = 2 : 5
55 line(X(j,:),Y(j,:),Z(j,:));
56 end;
57
58 [x,y,z] = sph2cart(ph,pi/2-th,f);
59 mesh(x,y,z,z.*1);
60
61 for i = 1 : Nt
62 for j = 1 : 5
63 theta = .5*pi*(i-1.)/(Nt -1.);
64 phi = 2 * pi * (j-1.) /(4);
65 th1(i,j) = theta;
66 ph1(i,j) = phi;
67 r(i,j) = 50;
68 end;
69 end;
70
71 [X,Y,Z] = sph2cart(ph1 ,pi/2-th1 ,r);
72 for j = 1:4
73 line(X(:,j),Y(:,j),Z(:,j));
74 end;
75
76 hold off;
77 view ([60 30]);
50
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4
USHTRIME
4.1 CORNER REFLECTOR ME
FEEDER ANTENN DIPOL
Pr t ndryshuar mnyrn e rrezatimit t antens
dipol, nga omnidireksionale n planin H, n direk-
tive prdoren ekranet metalike. N rastin konkret, pr
nj anten dipol t vendosur paralel me boshtin z,
vendosen dy plane prcjellse ideale t rryms elek-
trike ( = ), t pafundm dhe q formojn nj knd
2 = 90

si n gurn 4.1. N rastet kur h = /2 dhe

h = /
_
2

2
_
, t gjendet drejtimi i rrezatimit maksi-
mal si dhe vlera e direktivitetit n at drejtim.
(a)
(b)
Fig. 4.1: Antena dipol dhe ekrani p.e.c. (p.e.c. - perfect
electric conductor): (a) pamje reale, (b) skicim
4.1.1 ZGJIDHJE:
N llogaritjen e direktivitetit mund t nisemi nga for-
mula e prgjithshme e paraqitur pr thjeshtsi n
ekuacionin (4.1) ku |E(r, , )| sht moduli i fushs
elektrike n drejtimin (, ), dhe P
r
sht fuqia totale
e rrezatuar nga antena.
D(, ) =
4R
2 1
2
|E(r,,)|
2

P
r
(4.1)
Pr zgjidhjen e problemit si llim duhet t llogarisim
fushn elektrike t rrezatuar nga sistemi anten/ekran
n hapsirn e lir dhe m pas t bhen zvendsimet
n ekuacionin e msiprm. Pr kt qllim do t pr-
dorim teorin e imazhit i cili na lejon q sistemin e
prbr nga antena dipol si dhe nga ekrani metalik, t
vendosur si n gurn 4.1, t analizohet si nj sistem
katr antenash dipol t vendosura si n gurn 4.2.
Fig. 4.2: Teoria e imazhit.
Kujdes: n prdorimin korrekt t teoris s imazhit
prsa i prket drejtimit (kahut) t rrymave elektrike n
pasqyrim. Po t analizojm me vmendje gurn 4.2
vm re se antena 1 dhe 3 jan me t njjtin drejtim (e
njjta shenj pr rrymat), antenat 2 dhe 4 jan me t
njjtin drejtim midis tyre, por drejtim t kundrt me
antenat 1 dhe 3.
Fusha elektromagnetike n distanca t largta, si rezul-
tat i rrezatimit t m shum se nj elementi rrezat-
ues mund t shihet si shuma vektoriale e fushave
elektromagnetike t rrezatuar nga secili element nn
hipotezn se kta element nuk bashkveprojn me
njri-tjetrin (parimi i mbivendosjes s efekteve).
N nj sistem referimi sferik, fusha elektromagnetike
51
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
e rrezatuar n largsi nga nj anten dipol elementar
sht:
E(r, , ) = jk
I
0
z
4
e
jkr
r
sin

(4.2)
Duke ju referuar edhe gurs 4.2 mund t shkruajm
rrymat n t katrt elementt si n shprehjen (4.3).
I
1
= I
3
= I
0
I
2
= I
4
= I
0
e
+j
(4.3)
Duke qen se na intereson rrezatimi n largsi, mund
t bejm at q quhet prafrimi i rrezeve paralele si n
gurn 4.3.
Fig. 4.3: Sistemi i referimit pr prafrimin e rrezeve pa-
ralele.
Diferenca d e distancave nga secila anten n pikn e
vrojtimit n largsi, krahasuar me distancn |R| nga
qndra e sistemit t referimit, pr do element mund t
prafrohet gjeometrikisht nga prodhimi skalar

R r
i
.
Kjo shprehje paraqet projektimi e vektori pozicion r
i
(sht vektori pozicion pr do anten: i = 1, 2, 3, 4)
tek versori (vektor njsi)

R q paraqet drejtimin e vro-
jtimit/rrezatimit. N kto kushte mund t shkruajm
ekuacionin (4.4) i vlefshm pr nj pozicion fardo n
planin xy t elementve rrezatues.
d =

R r
i
= [sin cos x + sin sin y + cos z] [x x +y y]
= xsin cos +y sin sin
(4.4)
Duke u bazuar edhe n pozicionin e antenave
(Figura 4.2) mund t shkruajm diferencn e rrugve
pr do element si n shprehjen (4.5).
x = h, y = 0 R
1
R +hsin cos
x = 0, y = h R
2
R hsin sin
x = h, y = 0 R
3
R hsin cos
x = 0, y = h R
4
R +hsin sin
(4.5)
Pr sa i prket shprehjes s distancs r n emrues n
ekuacionin (4.2), distancat R
1
, R
2
, R
3
dhe R
4
mund
t quhen t barabarta midis tyre dhe t barazohen
me R (prafrim i rrezeve paralele). Megjithat, ky lloj
prafrimi nuk sht i vlefshm pr sa i prket fazs
(shprehja n eksponentin e numruesit) ku distanca r
shumzohet me numrin e vals k. N kt rast shprehja
n eksponent duhet shtjelluar si n formulat (4.5).
Prdorimi i teoris s msiprme na lejon t shkrua-
jm fushn elektrike t rrezatuar n distanca t largta
pr sistemin e prbre nga katr antena dipol si n
shprehjen (4.6). Ekuacion t cilin mundet ta thjeshto-
jm akoma m shum n.q.s. kujtojm faktin se faza e
funksioneve eksponenciale sht periodike me period
2, pra e
j
= e
j
dhe n kt rast marrim shprehjne
analitike t paraqitur n ekuacionin (4.7).
Kujdes: edhe pse shprehja analitike q gjetm sht
e vlefshme n t gjith hapsirn prreth katr ante-
nave, zikisht pr problemin llestar (antena dipol dhe
ekrani 90

) kjo shprehje ka vler vetm n hapsirn e

krijuar nga ekrani dhe q prfshin antenn dipol, ose
e thn n mnyr matematikore kemi: P (r, , ) e
till q [0 : ] dhe [

4
:

4
].
Pr llogaritjen e fuqis totale t rrezatuar nga antena
duhet zhvilluar integrali i vektorit t Poynting n hap-
sirn e kuzuar nga ekrani. Kjo pasi sipas teoris s
imazhit, shprehja analitike q gjendet sht e vlef-
shme vetm n kt hapsir, jasht ksaj fusha elek-
trike sht zero. Kjo krkon llogaritjen e integralit
siprfaqsor t vektorit t Pointyng pr [0 : ] e

_

4
:

4

si n ekuacionin (4.8). N kt ekua-

cion, faktori q ndikon n llogaritjen e direktivitetit
sht vetm shrehja brenda integralit pasi elementet
jasht tij thjeshtohen n.q.s. e zvendsojm sbashku
me shprehjen e fushs elektrike n katror t paraqi-
tur nga ekuacioni (4.9) n ekuacionin (4.1). Duke br
zvendsimet e msiprme, direktiviteti i sistemit an-
ten/ekran shkruhet si n ekuacionin (4.10).
Analiza analitike e ktij integrali sht jasht qllimeve
t ktij ushtrimi prandaj edhe do t prdoren software
matematikor si Matlab pr llogaritjen e tij. Lloga-
ritja e ktij integrali pr t dy rastet (h = /2 dhe
h = /
_
2

2
_
) na lejon t vizatojm grakt si n
gurn 4.4 q paraqesin diagramn e direktivitetit n
shkall lineare n dy plane ortogonale midis tyre (plani
H: = 90

dhe ne planin E: = 0).

52
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4.1 Corner Reector me feeder antenn dipol
E(R, , ) = E
1
(R
1
, , ) +E
2
(R
2
, , ) +E
3
(R
3
, , ) +E
4
(R
4
, , )
= jk
I
0
ze
jkR
4R
_
e
jkhsin cos
+e
+j
e
+jkhsin sin
+e
+jkhsin cos
+e
+j
e
jkhsin sin

(4.6)
E(R, , ) = jk
I
0
ze
jkR
4R
_
e
khsin cos
+e
+jkhsin cos
+e
+j
e
+jkhsin sin
+e
j
e
jkhsin sin

= jk
I
0
ze
jkR
4R
[2 cos (khsin cos ) + 2 cos ( +khsin sin )]

= jk
I
0
ze
jkR
4R
2 [cos (khsin cos ) cos (khsin sin )]

(4.7)
P
r
=
_

S
1
2
(EH

) rdS
_
=

S
1
2
|E|
2
dS
=
1
2
k
2

|I
0
|
2
z
2
(4)
2
/4
_
/4

_
0
4 [cos (khsin cos ) cos (khsin sin )]
2
sin dd
(4.8)
|E(r, , )|
2
= k
2

2
|I
0
|
2
z
2
(4)
2
1
R
2
4
_
cos (khsin cos ) cos (khsin sin )

2
(4.9)
D(, ) = 4
4 [cos (khsin cos ) cos (khsin sin )]
2
/4
_
/4

_
0
4 [cos (khsin cos ) cos (khsin sin )]
2
sin dd
(4.10)
Si mund t nnkuptohet edhe nga grakt, por mbi
t gjitha nga analiza e shprehjes analitike t fushs
elektrike (4.7), drejtimi i direktivitetit maksimal sht
pr =

2
dhe = 0.
Po t zvendsojm pr dy rastet e h-s dhe pr =

2
e = 0 marrim si rezultat:
h =

2
D
max
10.72 D
max
10.30dB
h =

2

2
D
max
12.66 D
max
11.03dB
(4.11)
Po t krahasojm kto rrezultate me ato t njohura
nga teoria pr antenn dipol elementar ku direktiviteti
maksimal sht 1.5 (D
max
= 1.5 ose n dB, D
max
=
1.76dB) vm re se me prdorimin e nj ekrani metalik
(idealisht p.e.c.) me 90

marrim nj rritje t fort t

direktivitetit t sistemit rrezatues.
Megjithat, ky shembull na lejon t bjm edhe nj
analiz m t hollsishme t efektit t siprfaqeve met-
alike n afrsi t elementeve rrezatuese prsa i prket
karakteristikave t tyre.
Po t analizojm fuqin totale t rrezatuar nga an-
tena dipol n hapsirn e lir do t marrimi shpreh-
jen analitike t paraqitur n ekuacionin (4.12). Po t
krahasojm kt shprehje me at t llogaritur pr t
njjtn anten n afrsi t ekranit metalik si n ekua-
cionin (4.8) vm re se panvarsisht t njjts vler t
rryms elektrike n hyrje (I
0
), fuqia e rrezatuar sht
53
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
(a) =

2
(b) = 0
(c) =

2
(d) = 0
Fig. 4.4: Prerje t diagrams s direktivitetit n dy plane
ortogonale. (a, b) h = /2; (c, d) h = /(2

2)
e ndryshme, madje ndryshon edhe me ndryshimin e
distancs s antens nga ekrani.
Ky fenomen na v n dukje faktin se n kt sistem,
rezistenca e rrezatimit t antens dipol ndryshon me
distancn nga ekrani dhe nuk sht m e barabart me
at t antens n hapsirn e lir.
P
r
(dec) =
_

S
1
2
(EH

) rdS
_
=

S
1
2
|E|
2
dS
=
1
2
k
2

|I
0
|
2
z
2
(4)
2
2
_
0

_
0
sin
3
dd
=
1
2
k
2

|I
0
|
2
z
2
(4)
2
2
4
3
(4.12)
N gurn 4.5a dhe gurn 4.5b jan paraqitur forma
3D t rrezatimit t antens elementare e vendosur n
nj distanc h = 0.5 nga ekrani metalik prej 90

si
dhe forma 3D e po t njejts anten dipol n hapsirn
e lir.
4.1.2 SHTOJC:
Me t dhnat n dispozicion jemi n gjendje t lloga-
risim edhe rezistencn e rrezatimit t ktij sistemi.
(a) (b)
Fig. 4.5: Forma 3D e rrezatimit (jo n shkall njra me
tjetrn): (a) Antena dipol elementar me ekranin
metalik, (b) Antena dipol elementar n hapsirn
e lir.
Duke ditur ekuacionin q lidh fuqin e rrezatuar me
rezistencn e rrezatimit t shprehur n ekuacionin
(4.13) dhe duke ditur shprehjen e fuqis s rrezat-
uar nga sistemi si n ekuacionin (4.8), mund t japim
shprehjen (pa nj faktor shumzimi konstant t forms
1
2
k
2

z
2
(4)
2
) e rezistencs s rrezatimit n varsi t dis-
tancs h t antens dipol nga ekrani metalik. Kurba e
ktij relacioni sht paraqitur n Figurn 4.6
P
r
=
1
2
R
r
|I
0
|
2
(4.13)
Fig. 4.6: Kurba e rezistencs s rrezatimit R
r
me
ndryshimin e distancs h anten-ekran.
N shprehjet teorike t msiprme sht nnkuptuar
nj ushqim me rrym konstante kse I
0
t antens
dipol elementar, megjithat si edhe mund t shihet
nga graku n gurn 4.6, me ndryshimin e distancs
anten-ekran ndryshon edhe rezistenca e rrezatimit.
Por duke qen se impedanca n hyrje t antens e par
nga terminalet e saj jepet nga ekuacioni (4.14), athere
ndryshon edhe impedanca e antens e par nga termi-
nalet e saj. Ky fenomen duhet t mbahet parasysh n
momentin e lidhjes s antens me nj linj transmetimi
pr prshtatjen e impedancs.
54
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4.2 Grup dy antenash erek gjatsi vale mbi nj plan mase
Z
in
= R
r
+R
p
+jX
in
(4.14)
4.2 GRUP DY ANTENASH
EREK GJATSI VALE MBI
NJ PLAN MASE
Jepen dy antena monopol me gjatsi /4 t vendosura
vertikalisht kundrejt terrenit dhe t pozicionuara n
drejtimin lindje-perndim dhe n nj distanc njra
nga tjetra. N hipotezn se antenat nuk bashkvepro-
jn midis tyre, dhe ushqehen me rrym me t njjtn
amplitud, t prcaktohet shfazimi q duhet t ken
rrymat pr t patur nj model rrezatimi total me nj
maksimum n drejtimin = 60

n planin horizontal.
T vlersohen gjithashtu edhe drejtimet ku modeli i
rrezatimit paraqet nulet e tij dhe n.q.s. ka drejtime t
tjera t rrezatimit maksimal. N gurn 4.7 jepet nj
paraqitje e ktij sistemi.
Pr kt rast, toka t merret si nj prcjells i mir i
elektricitetit (sht e vrtet pr frekuenca t caktuara
t sinajlit).
Fig. 4.7: Sistemi i dy antenave monopol.
4.2.1 ZGJIDHJE:
Sistemi i prbr nga dy antena monopol /4 t ven-
dosura vertikalisht si sht paraqitur n gurn 4.7,
fal edhe teoris s imazhit mund t shihet si dy antena
me gjysm gjatsi vale (/2) n hapsir si paraqitet
n gurn 4.8.
Fusha elektromagnetike e rrezatuar n distanca t
largta nga nj sistem me m shum se nj element
rrezatues mund t shihet sipas parimit t mbivendos-
jes s efekteve si shuma vektoriale e fushs s prodhuar
Fig. 4.8: Parimi i teoris s imazhit
Fig. 4.9: Kushtet e rrezeve paralele.
nga do element. Kjo gjithmon nn hipotezn se, el-
ementt nuk bashkveprojn midis tyre.
Duke marr nj sistem kordinatash sferike, fusha elek-
trike e rrezatuar nga nj anten /2 n largsi jepet
nga formula (4.15).
E(r, , ) = j
I
0
e
jkr
2r
_
cos
_
kl
2
cos
_
sin
_

(4.15)
Sipas t dhnave t problemit kemi q kndi = /2
(plani horizontal), dhe q ushqimi i t dy antenave
jepet nga (4.16), ku shfazimi reciprok midis dy ante-
nave sht , e panjohura e problemit.
I
1
= I
0
e
j

2
I
2
= I
0
e
+j

2
(4.16)
Duke ju referuar gurs 4.9 rreze vektort R
1
dhe R
2
mund t shprehen n varsi t vektorit R nga ekuacioni
(4.17).
R
1
R +

2
cos
R
2
R

2
cos
(4.17)
Pr sa i prket shprehjes n emrues pr distancn
r, distanca nga burimi deri n pikn e vrojtimit n
largsi, n formuln (4.15), distancat R
1
dhe R
2
mund
55
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
t merren t barabarta midis tyre dhe t barabarta me
R (prafrim i rrezeve paralele). Gjithsesi ky prafrim
nuk sht i sakt pr sa i prket fazs pasi ktu distanca
r shumzohet me numrin e vals k =
2

. N ktt
rast distancat n argumentin e eksponencialit duhen
shtjelluar sipas ekuacioneve (4.17).
Me kto shpjegime, fusha elektrike e prodhuar n dis-
tanca t largta nga nj sistem prej dy antenash /2
mund t shkruhet si n ekuacionin (4.18).
E(R, , ) = E
1
(R
1
, , ) +E
2
(R
2
, , )
= j
I
0
e
j

2
e
jkR
1
2R
1

+j
I
0
e
+j

2
e
jkR
2
2R
2

= j
I
0
e
jkR
2R
_
e
j

2
e
jk

2
cos
+e
+j

2
e
+jk

2
cos
_

= j
I
0
e
jkR
2R
_
e
j(

2
+k

2
cos )
+e
+j(

2
+k

2
cos )
_

(4.18)
Nga krkesat e problemit duam q fusha elektrike e
dhn nga ekuacioni (4.18) t ket nj maksimum pr
= 60

, pra duhet gjetur shfazimi i till q moduli

i fushs elektrike t jet maksimum n kt drejtim.
Vem re se n ekuacionin (4.18) e vetmja shprehje q
varet nga shfazimi i ushqimit t elementve sht pjesa
brenda kllapave katrore.
Po t kujtojm gjithashtu q:
k =
2

cos(60

) =
1
2
(4.19)
mund t shkruajm kt shprehje si n formn e m-
poshtme:
[ ] = e
j(

2
+k

2
cos )
+e
+j(

2
+k

2
cos )
= e
j(

2
+

2
)
+e
+j(

2
+

2
)
= 2 cos
_

2
+

2
_
(4.20)
Pra duhet gjetur maksimumi i ksaj shprehje n (4.20).
Nga analiza e ksaj shprehje vem re se maksimumi
ndodh pr shfazime t shumshta teke t .
= (2n + 1) con n = 2, 1, 0, 1, 2, 3
(4.21)
Kshtu pr tju prgjigjur pyetjes s par t problemit
mund t themi se shfazimi i rrymave pr t patur nj
Fig. 4.10: Modeli i rrezatimit i normalizuar pr = /2.
maksimum rrezatimi n planin horizontal n drejtimin
= 60

duhet = .
Modeli i rrezatimit i normalizuar q merret n kt
rast sht paraqitur n gurn 4.10.
Pr tju prgjigjur pyetjeve t tjera, mjafton t anali-
zojm formuln (4.18) e vlefshme vetm pr = /2,
dhe t prdorim = pr rrymat (zgjidhje e piks
s par). Nj mnyr m e prgjithshme sht q t
ribhen llogaritjet duke u nisur nga shprehja e fushs
elektrike t rrezatuar n largsi nga nj anten /2 t
dhn nga shrehja (4.15) me hipotezat e rrezeve para-
lele si n ekuacionin (4.17). Formula q do t merret n
kt rast do t jet e vlefshme pr nj drejtim fardo
dhe .
Kujdes, zgjidhjet e gjetura jan t vlefshme vetm n
gjysm hapsirn e siprme (z > 0) pasi pr z < 0 sht
toka q bllokon rrezatimin.
N gurn 4.11 jepet modeli i rrezatimit tredimensio-
nal i problemit.
Fig. 4.11: Modeli i rrezatimit n hapsir pr dy antena
mbi plan mase.
56
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4.3 Drejtimi i ardhjes s vals elektromagnetike
4.3 DREJTIMI I ARDHJES S
VALS
ELEKTROMAGNETIKE
Jepet nj sistem prej katr antenash ll identike n
marrje (gjatsi 2h, impedanc t prdoruesit Z
u
) t
vendosura si n gurn 4.12. Distanca midis elemen-
tve sht 10cm (d = 10cm). Mbi kt sistem kemi
nj val elektromagnetike rnse me nj frekuenc
300MHz, gjithashtu dim q vala shtrihet n planin
z = 0 dhe shfazimi reciprok q induktohet midis rry-
mave I
i
(i = 1 4) tek do prdorues si pasoj e ksaj
vale rnse sht:
()
13
= I
1
I
3
62.35

()
24
= I
2
I
4
36.00

Nn hipotezn se antenat nuk bashkveprojn midis

tyre, t prcaktohet gjithashtu edhe shprehja analitike
q lejon vlersimin e drejtimit t rnies s nj vale
elektromagnetike mbi kt sistem, pra t hiqet kuzimi
i nj vale rnse vetm nga plani horizontal z = 0.
(a) z = 0 (b)
Fig. 4.12: (a) Pozicionimi i katr antenave; (b) Detaj i
njrit prej antenave si dhe sistemi i referimit.
4.3.1 ZGJIDHJE:
Moduli i rrymave elektrike t induktuara n seciln
anten sht n prpjestim t drejt me modulin e
fushs elektrike rnse. N mnyr analoge edhe faza
e rrymave t induktuara sht e njjta me at t vals
rnse. Faza e matur n sistemin marrs sht ajo e
vals rnse plus nj faktor vonese si pasoj e gjatsis
s linjs s transmetimit q lidh antenn me marrsin
dhe t impedencs s tij.
N problemin konkret, antenat jan t gjitha identike
midis tyre, prdoruesti (marrsit) jan t njjt dhe
supozohet se edhe linjat e transmetimit kan t njjtn
gjatsi midis tyre. N kto kushte, koh-vonesa (faza)
e shtuar nga sistemi, sht e njjta pr t katrta an-
tenat dhe kshtu nuk ndikon n vlersimin e problemit
si do ta shohim edhe m posht ku na intereson difer-
enca e fazave midis elementve dhe jo faza absolute.
Prandaj mund t shkruajm:
E
1
E
3
= I
1
I
3
E
2
E
4
= I
2
I
4
(4.22)
Pra po t analizojm sistemin e paraqitur n gu-
rn 4.12 si nj sistem i prbr nga dy nnsisteme,
prkatsisht nga antena 1 me antenn 3 dhe antena 2
me antenn 4.
Po t analizojm gjysmn e sitemit t prbr nga an-
tena 1 dhe 3 si n gurn 4.13
(a) (b)
Fig. 4.13: (a) Diferenca e rrugve t frontit t vals midis
elementit 1 dhe 3; (b) detaje dhe referim kor-
dinativ i diferencave t rrugve.
Po ti referohemi gurs 4.13b mund t shkruajm
diferencat e rrugve midis elementve, n prafrimin
e rrezeve paralele (antena n marrje sht e vendosur
n distanc t largt krahasuar me at n transmetim).
r
1
= r d cos
r
3
= r +d cos
(4.23)
Duke ditur q fusha elektrike e normalizuar n nj pik
t hapsirs larg burimit r shprehet si nj modul dhe
faz n formn E = E
0
e
jkr
, mund t shkruajm ekua-
cionin (4.24).
E
1
= E
0
e
jkr
1
= E
0
e
j(krkd cos )
E
3
= E
0
e
jkr
3
= E
0
e
j(kr+kd cos )
(4.24)
Ku tek kjo shprehje sht marr moduli i fushs i
pavarur nga distanca midis elementve pasi jemi n
hipotezat e fushs n largsi pr sa i prket asaj rnse
(gjithashtu duke qen se elementt jan afr midis tyre
krahasuar me gjatsin e vals) ndryshimi i amplituds
sht i paprllshm.
Po t prdorim equacionin (4.24) tek shprehja (4.22)
dhe duke ditur nga t dhnat e problemit se diferenca
e fazs sht afrsisht 62.35

mund t shruajm:
57
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
E
1
E
3
= (kr kd cos ) + (kr +kd cos )
= 2kd cos
(4.25)
Nga kjo shprehje e panjohur sht vetm kndi i rnies
s vals . Gjithshtu pr frekuencn e puns (f =
300MHz) kemi q = 1m dhe kshtu distanca midis
elementve sht 0.1.
= cos
1
_
62.35
2kd
_
= cos
1
_
62.35
180
2
2

0.1
_
= cos
1
_
62.35
72
_
30

30

(4.26)
Nga zgjidhja e problemit me vetm dy antenat 1 dhe
3 kemi nj pasiguri n prcaktimin e drejtimit t ard-
hjes s vals si sht e dukshme edhe n gurn 4.14.
Pra zgjidhja na solli n dy mundsi t njvlershme t
drejtimit t vals rnse q shkakton t njjtin shfazim
tek rrymat. Pr kt motiv duhet t marrim n analiz
edhe nnsistemin e dyt t prbr nga antena 2 dhe
4.
(a) (b)
Fig. 4.14: Drejtime rnse t njvlershme, zgjidhje t
problemit me vetm antenat 1 dhe 3. (a) Zgjid-
hje pr = 30

; (b) Zgjidhje pr = 30

.
Po t analizojm nnsistemin e dy antenave 2 dhe 4
si n gurn 4.15, duke mbajtur po t njjtin sistem
t kordinatave si n rastin e antenav e 1 dhe 3 si n
gurn 4.13b.
Kshtu diferenca e rrugve shprehet nga formula
(4.27),
r
2
= r d sin
r
4
= r +d sin
(4.27)
nga ku me veprime analoge, marrim q diferenca e
fazs shprehet nga (4.28),
(a) (b)
Fig. 4.15: (a) Diferenca e rrugve t frontit t vals midis
elementit 2 dhe 4; (b) detaje dhe referim kor-
dinativ i diferencave t rrugve.
E
2
E
4
= (kr kd sin ) + (kr +kd sin )
= 2kd sin
(4.28)
dhe kshtu zgjidhja pr kt rast sht:
= sin
1
_
36
2kd
_
= sin
1
_
36
180
2
2

0.1
_
= sin
1
_
1
2
_
= 30

= 120

(4.29)
Vem re se edhe n kt rast kemi dy zgjidhje t mund-
shme si shihet edhe n gurn 4.16.
(a) (b)
Fig. 4.16: Drejtime rnse t njvlershme, zgjidhje t
problemit me vetm antenat 2 dhe 4. (a) Zgjid-
hje pr = 120

; (b) Zgjidhje pr = 30

.
Duke barazuar dy zgjidhjet e msiprme marrim si
drejtim t rnies s vals elektromagnetike drejtimin
= 30

.
Pr tju prgjigjur pyetjes s fundit ku krkohej nj
shprehje me e prgjithshme pr prcaktimin e drej-
timit t vals rnse, panvarsisht nse ndodhet apo
58
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4.4 Prcaktim i vendndodhjes s transmetuesit
jo n planin z = 0, duhet t analizojm formuln e
fushs elektromagnetike rnse nga nj drejtim dhe
fardo.
Pr kt motivi dhe duke ju referuar edhe gurs 4.17
mund t shkruajm diferencn e rrugve midis elemen-
tve n prafrimin e rrezeve paralele si n shprehjet
(4.30).
Fig. 4.17: Sistemi i referimit tre dimensional pr rreze pa-
ralele.
=r d
i
= [sin cos x + sin sin y + cos z][x x +y y]
= xsin cos +y sin sin
(4.30)
Kjo formul prmbledh faktin se diferencat e rrugve
kundrejt r jepet nga prodhimi skalar midis vektorit
drejtim r dhe vektorit pozicion pr do element kun-
drejt origjins s sistemit t referimit (Shih gu-
rn 4.17). Duke ju referuar pozicionit t secilit element
(gura 4.12a) mund t shkruajm diferencn e rrugs
pr secilin prej tyre si n (4.31).
x = d, y = 0 r
1
r +d sin cos
x = 0, y = d r
2
r +d sin sin
x = d, y = 0 r
3
r d sin cos
x = 0, y = d r
4
r d sin sin
(4.31)
Me kto t dhna, fusha elektrike e marr nga secili
element mund t shprehet si m posht:
E
1
= E
0
e
j(kr+kd sin cos )
E
2
= E
0
e
j(kr+kd sin sin )
E
3
= E
0
e
j(krkd sin cos )
E
4
= E
0
e
j(krkd sin sin )
(4.32)
dhe diferenca e fazs shkruhet si n ekuacionin (4.33).
E
1
E
3
= 2kd sin cos = ()
13
E
2
E
4
= 2kd sin sin = ()
24
(4.33)
Nga formula (4.33), duke br raportin midis ()
24
dhe ()
13
marrim:
()
24
()
13
=
sin
cos
= tan (4.34)
si pasoj kndi jepet nga (4.35)
= tan
1
_
()
24
()
13
_
(4.35)
Duhet marr parasysh, se n kt t fundit, sht e
rndsishme t njihet shenja e marr nga ()
24
dhe
()
13
pr t prcaktuar n mnyr t sakt drejtimin
. Mbasi kemi gjetur drejtimin , sht e mjaftueshme
t zvendsojm brenda njrs prej dy shprehjeve t
dhna n ekuacionin (4.33) duke marr kshtu edhe
drejtimin t panjohur.
4.4 PRCAKTIM I
VENDNDODHJES S
TRANSMETUESIT
Jepet nj sistem rrezatimi i prbr nga dy antena loop
(spir) t vendosura n planin xOy dhe prkatsisht n
kordinatat (x = 0, y = 0) dhe (x = 200m, y = 0) si
n gurn 4.18. N gurn 4.19 jepet nj pamje reale e
nj antene t ketij lloji sbashku me skicn prkatse.
Boshti i simetris pr kto antena ndodhet i shtrir n
planin z = 0 (normalja dalse nga plani i spirs). Kto
dy antena marrin sinjal nga nj transmetues izotropik
i vendosur po n planin xOy. Duke shkruajtur me V
i
(i = 1, 2) diferencat e potencialit t induktuara n
terminalet e antenave kemi:
= V
1
V
2
= 15

dhe n veanti
V
1
= V
2
= 0 kur
1
= 90

dhe
2
= 85

T prcaktohet pozicioni i antens burim si dhe

frekuenca e puns, nn hipotezn q fusha elektromag-
netike rnse sht e shesht si dhe ndrveprimi i ante-
nave marrse me njara-tjetrn t jet i paprllshm.
59
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
Fig. 4.18: Dy antena loop n planin xy n marrje.
Fig. 4.19: Pamje reale dhe skica e nj antene loop.
4.4.1 ZGJIDHJE:
Nn hipotezn se transmetuesi ndodhet n largsi kun-
drejt antenave marrse, fusha elektrike dhe ajo mag-
netike rnse jan pingule midis tyre si dhe me drej-
timin e prhapjes s vals (drejtimi q bashkon trans-
metuesin me secilin prej marrsve).
Duke qen se t dyja antenat marrse jan t llojit
loop, ato jan t ndjeshme kundrejt uksit t fushs
magnetike hyrse n spir. Ky uks ndryshon me mod-
ikimin e kndeve
1
dhe
2
t orientimit t antenave.
Prsa i prket antenave loop t paraqitura n gu-
rn 4.19, ato mund t shihen si antena dipol magnetik
ekuivalent si n gurn 4.20. Analiza n marrje, n
mnyr krejt analoge me antenat dipol elektrik, bhet
me an t lartsis efektive. Rryma elektrike e induk-
tuar sht e lidhur me prodhimin skalar t vektorit
lartsi efektive h dhe vektorit fush magnetike H si n
ekuacioni (4.36)
I
i
h H (4.36)
Duke qen se t dyja antenat jan identike, dhe q
impedanca q ato shohing nga terminalet e tyre sht
e njjta (impedanca e prdoruesit), athere edhe ten-
sioni (rryma) q induktohet n terminale sht n pr-
pjestim t drejt me prodhimin skalar midis vektorit
lartsi efektive dhe vektorit fush magnetike.
Nga skema e paraqitur n gurn 4.18 dhe nga analiza
e paraqitur n gurn 4.20 shohim se vektori lartsi
Fig. 4.20: Ekuivalenca midis antenave loop dhe dipolit
magnetik.
efektive pr seciln anten ka drejtimin
lokal
, ku lokal
tregon prkatsisht nj knd relativ me secilin dipol
magnetik (dmc). Forma e lartsis efektive sht e llo-
jit sin(
locale
) si n ekuacionin (4.37). Kjo analiz mund
t merret pr dualitet me antenn dipol elektrik.
h = hsin (
lokal
)

lokal
(4.37)
Po t paraqesim shprehjen e lartsis efektive n planin
xOy marrim situatn e paraqitur n gurn 4.21. Kjo
form paraqitje sht e lejuar pasi si transmetuesi
ashtu edhe marrsat jan t vendosur n kt plan dhe
kshtu vala elektromagnetike q prhapet nga trans-
metuesi deri tek marrsat ndjek rrugn e rrezeve q
ndodhen po n kt plan.
Fig. 4.21: Lartsia efektive e dy antenave marrse e
paraqitur n planin xOy
Mbasi kemi prcaktuar drejtimin e rnies s vals n
kordinatat globale t referimit versori

locale_i
q pr-
cakton vektorin lartsi efektive n drejtimin e vals
rnse sht gjithmon parelele me versorin

i
q tre-
gon t njjtin drejtim por n kordinatat globale dhe
jo lokale pr do anten. Kta dy vektor jan paralel
ose antiparalel (paralel por me drejtime t kundrta)
kjo n varsi se si prcaktohet versori

locale_i
, pra n
varsi t dipolit magnetik ekuivalent q orientohet si
w apo w duke ju referuar gurs 4.20, prandaj nuk
do ti japim rndsi ktij fakti. Duke ju referuar g-
urs 4.21, lartsia efektive pr seciln anten shkruhet
n kordinatat globale si n ekuacionin (4.38). Kndet
60
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4.4 Prcaktim i vendndodhjes s transmetuesit

i
pr (i = 1, 2) marrin parasysh faktin se secila prej
antenave marrse shihet nn knde t ndryshme nga
antena transmetuese.
h
i
= hsin (
i
+
i
180

i
(4.38)
Nga t dhnat e problemit kemi q pr disa vlera t
veanta t kndeve diferenca e potencialit e induk-
tuar n terminalet e antens sht zero. Kjo do t thot
q prodhimi skalar midis vektorit lartsi efektive dhe
fushs magnetike rnse sht zero, pra kta dy vektor
jan pingul njri me tjetrin.
Si llim supozojm q vektori i fushs magnetike t
jet pingul me planin xOy dhe normalisht pingul me
drejtimin e prhapjes s vals, athere shprehja e tij
jepet n ekuacionin (4.39).
H = 0 x + 0 y +Hz
= Hz
(4.39)
N kt hipotez, prodhimi skalar midis lartsis efek-
tive dhe fushs magnetike sht gjithnj zero pasi
lartsia efektive sht nj vektor q shrihet n planin
xOy dhe kshtu kta dy vektor jan gjithnj pingul
njri me tjetrin panvarsisht kndit
i
t orientimit
t dy antenave marrse. Kjo na sjell n rezultatin se
kto dy antena t vendosura n kt mnyr nuk do
t kishin mundsi t merrnin n asnj rast sinjal nga
transmetuesi me kt lloj polarizimi t fushs elektro-
magnetike, pra antena transmetuese ma ato marrse
jan n polarizime ortogonale midis tyre.
Situata e sapo analizuar nuk mund t jet zgjidhja e
problemit ton pasi antenat n marrje nuk marrin sin-
jal vetm pr disa knde orientimi t caktuara n
i
.
Kjo na lejon t themi se fusha magnetike rnse, pan-
varsisht polarizimit t saj, duhet t ket nj kompo-
nent jo zero n planin xOy q dy antenat e vendosura
si n gurn 4.18 mund t marrin sinjal.
Kjo situat sht e prshkruar m mir grakisht n
gurn 4.22 ku dallojm fushn magnetike rnse n
seciln anten (H
i
), sht gjithmon paralel me ver-
sorin

i
, pra:
H
i
= H
i

i
(4.40)
Me kt analiz dhe duke prdorur n ekuacionin
(4.36) shprehjen e fushs magnetike rnse t analizuar
n ekuacionin (4.40) dhe shprehjen e lartsis efektive
t dhn n ekuacionin (4.38) mund t shkruajm:
I
i
h H
I
i
hH
i
sin (
i
+
i
180

)
(4.41)
Fig. 4.22: Polarizimi i fushs magnetike n planin xOy.
Si mund t vihet re nga (4.41), rryma elektrike e in-
duktuar n spir dhe si pasoj edhe tensioni i induk-
tuar n terminalet e antens sht zero kur argumenti
i sin() sht zero prandaj mund t shkruajm:

i
+
i
180

= 0

i
= 180

i
(4.42)
Nga kjo shprehje gjendet se t dy dmc-t e njvlershm
jan t drejtuar sipas drejtimit t vals rnse. Pr sa
u analizua dhe duke ditur kndin
1
= 90

mund t
themi q transmetuesi ndodhet n boshtin y. Vlera e
kndit
2
= 85

na lejon t themi q antena trans-

metuese ndodhet n gjysm aksin pozitiv t boshtit t
y-eve, si sht paraqitur grakisht n gurn 4.23.
Fig. 4.23: Skema gjeometrike e pozicionit t transmetue-
sit dhe marrsve.
Duke ju referuar gurs 4.23 dhe me veprime t
thjeshta trigonometrike mund t gjendet lehtsisht
pozicioni i antens n transmetim.
tan 5

=
|AC|
|AB|
(4.43)
61
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
r = |AB| =
|AC|
tan 5

= 2.286km (4.44)
Pr tju prgjigjur pyetjes s dyt, pra prcaktimi i
frekuencs s puns, duhet t analizojm nga ana
teorike konceptin e sinjalit t kapur nga antena mar-
rse. Orientimi reciprok i antens n transmetim me
at n marrje ndikon n amplitudn e sinjalit t marr
e cila sht n prpjestim t drejt me prodhimin
skalar midis lartsis efektive dhe fushs magnetike
(shih (4.36)). Por gjithsesi, orientimi i antenave nuk
ndikon n fazn e sinjalit t marr e cila varet vetm
nga distanca midis transmetuesit dhe marrsit. Pran-
daj mund t themi q faza e matur i prket sak-
tsisht diferencs s rrugve q sinjali prshkon nga
transmetuesi deri tek dy marrsat a par si diferenc
rrugsh n term gjatsi vale (gjatsi elektrike) si n
gurn 4.23) pra:
H
1
= H
1
e
jkr

H
H
2
= H
2
e
jk(r+d)

H
(4.45)
Dhe n.q.s. t dyja antenat jan identike sbashku edhe
me sistemin marrs, shfazimi q kemi nga antena deri
tek prdoruesi, q do ta shnojm me , sht i njjt
pr t dy antenat (koh vones q i duhet sinjalit nga
antena t arrij tek marrsi). Dhe duke qen se jemi t
interesuar pr diferencn midis ktyre dy fazave, shfaz-
imi nuk ndikon n llogaritjet pasi do t thjeshtohej
dhe kshtu shfazimi i par si tek prdoruesi (sistemet
marrse identike) ashtu edhe direkte tek antena sht
i njjt prandaj edhe mund t shkruajm:
V
1
= e
j
e
jkr
V
2
= e
j
e
jk(r+d)
(4.46)
Kshtu diferenca e fazave sht:
= V
1
V
2
= 15

= kd
(4.47)
Duke ditur q numri i vals k =
2

dhe q 15

=

12
,
mund t shkruajm:
2

d =

12
(4.48)
Pra:
d =
_
|AC|
2
+|AB|
2
r
=
_
0.2
2
+ 2.286
2
2.286
= 0.0087 km
(4.49)
= 24d = 24 0.0087 = 0.2096 km = 209.6 m (4.50)
Duke qen se po analizojm nj sistem t prhapjes s
valve n ajr, dhe q mund t prafrohet me at t
hasirs s lir n boshllk, prgjigja e pyetjes sht:
f =
c

=
3 10
8
209.6
= 1.4313 MHz (4.51)
4.5 ANTENA ARRAY ME TRE
ELEMENT
Jepen tre antena izotropike t vendosura prgjat
boshtit z dhe n distanc d midis tyre. Ushqimi i nor-
malizuar i dy antenave periferike sht njsi ndrsa ai i
antens qndrore sht dy. Pr distanca d = /4 midis
elementve t gjenden:
1. Faktori i grupit
2. Kndet ku kemi nulet e diagrams s rrezatimit
(0

180

)
3. Kndet ku kemi maksimumet e diagrams s
rrezatimit (0

180

)
N gurn 4.24 jepen pozicionimi i antenave sbashku
me sistemin e referimit. N kllapa t rrumbullakta jep
numri i elementit pr referim dhe n krah amplituda
e ushqimit prkats.
Fig. 4.24: Pozicionimi i tre antenave izotropike dhe
ushqimi i elementve.
62
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4.5 Antena array me tre element
4.5.1 ZGJIDHJE:
Fusha elektromagnetike e rrezatuar n distanca t
largta nga nj sistem me m shum se nj element
rrezatues mund t shihet sipas parimit t mbivendos-
jes s efekteve si shuma vektoriale e fushs s prodhuar
nga do element. Kjo gjithmon, nn hipotezn se el-
ementt nuk bashkveprojn midis tyre.
Duke marr nj sistem kordinatash sferike, fusha elek-
trike e rrezatuar nga nj anten izotropike n largsi
jepet nga formula (4.52).
E(r, , ) = E
0
e
jkr
r
(4.52)
Fusha elektrike e rrezatuar n total jepet sipas parimit
t mbivendosjes s efekteve dhe duke marr n konsid-
erat edhe amplitudat e ushqimit shkruhet si n ekua-
cionin (4.53).
E(r, , ) = E
0
+E
1
+E
2
= 2E
0
e
jkr
0
r
0
+E
0
e
jkr
1
r
1
+E
0
e
jkr
2
r
2
(4.53)
Duke ju referuar gurs 4.24 rreze vektort r
0
, r
1
dhe
r
2
mund t shprehen n varsi t vektorit r nga ekua-
cioni (4.54).
r
0
= r
r
1
r d cos
r
2
r +d cos
(4.54)
Pr sa i prket shprehjes n emrues pr distancn
r, distanca nga burimi deri n pikn e vrojtimit
n largsi, n formuln (4.53), distancat r
0
, r
1
dhe
r
2
mund t merren t barabarta midis tyre dhe t
barabarta me r (prafrim i rrezeve paralele). Gjithsesi
ky prafrim nuk sht i sakt pr sa i prket fazs pasi
ktu distanca r shumzohet me numrin e vals k =
2

.
N kt rast distancat n argumentin e eksponencialit
duhen shtjelluar sipas ekuacioneve (4.54). Po t bjm
kto zvendsime marrim:
E(r, , ) = E
0
e
jkr
r
_
2 +e
+jkd cos
+e
jkd cos
_
= E
0
e
jkr
r
_
2
_
1 + cos (kd cos )
_
_
(4.55)
Nga ku marrim si faktor grupi shprehjen (4.56)
AF() = 2
_
1 + cos (kd cos )
_
= 4 cos
2
_
kd
2
cos
_
(4.56)
Shprehja (4.56) jepet edhe n form t normalizuar me
vlern maksimale si:
AF() = 1 + cos (kd cos )
= 2 cos
2
_
kd
2
cos
_
(4.57)
Nulet e diagrams s rrezatimit mund t gjenden duke
prdorur nj nga formulat e paraqitura n shprehjet
(4.57) dhe ta barazojm me zero. Gjithashtu, n kt
rast, duke qen antenat t llojit izotropike, pra q
rrezatojn njsoj n t gjitha drejtimet, athere fusha
elektrike e rrezatuar totale bhet e barabart me zero
vetm aty ku bhet e barabart me zero faktori i
grupit. Pra 1 + cos (kd cos ) = 0 nga ku marrim:
kd cos
n
= arccos (1)
= n pr n = 1, 3, 5,

n
= arccos
_
n
2d
_
(4.58)
Nga ku pr d = /4 kemi:

n
= arccos
_
n
2d
_
d=

4
= arccos (2n) n = 1, 3, 5,
(4.59)
Por po t analizojm shprehjen (4.59) shohim se nuk
ka zgjidhje pasi argumenti i arccos () nuk mund t jet
m i madh se nj n modul. Pra pr kt distanc midis
elementve, modeli i rrezatimit nuk mund t ket nule.
N mnyr krejt analoge mund t gjejm edhe mak-
simumin e modelit t rrezatimit, pra duhet t gje-
jm maksimumin e shprehjes 1 + cos (kd cos ) dhe
duke qen se maksimumi i ksaj shprehje i prket q
cos (kd cos ) = 1.
cos (kd cos
m
) = 1

kd cos
m
= arccos (1)
= 2m pr m = 0 1, 2,
(4.60)
63
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
4. Ushtrime
pra po t zvendsojm numrin e vals k =
2

marrim:

m
= arccos
_
m
d
_
m = 0, 1, 2, (4.61)
Nga ku pr distanc d = /4 kemi:

m
= arccos (4m)
d=

4
m = 0, 1, 2, (4.62)
Dhe ekuacioni (4.62) ka zgjidhje vetm pr m = 0 nga
ku del kndi
0
= 90

. Pra maksimumi i rrezatimit

sht n drejtimin = 90

.
64
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4
BIBLIOGRAFIA
[1] W.L. Stutzman e G.A. Thiele, Antenna Theory
and Design, John Wiley & Sons, New York (NY),
(edicioni i pare 1981; edicioni i dyt: 1998) [N
veanti kapitulli 3]
[2] C.A. Balanis, Antenna Theory, Analysis and De-
sign, John Wiley & Sons, New York (NY), 1982 [
N veanti kapitulli 6]
[3] Y.T. Lo e S.W. Lee (curatori), Antenna Hand-
book, Van Nostrand Rehinold Co., New York
(NY), 1988 [ N veanti kapitulli 11 "Array The-
ory"di Y.T. Lo]
[4] A.W. Rudge, K. Milne, A.D. Olver, P. Knight
(editort), The Handbook of Antenna Design, IEE
Electromagnetic Waves Series 16, London (UK),
1983 [ N veanti kapitujt 9 dhe 10 "Linear Ar-
rays"dhe "Planar Arrays"t R.C. Hansen]
[5] R. Fletcher, Practical Methods of Optimization,
John Wiley & Sons, New York (NY), 1981
[6] D.E. Goldberg, Genetic Algorithms in Search,
Optimization and Machine Learning, Addison
Wesley, Reading (MA), 1989
[7] R.F. Harrington, Field Computation by Moment
Methods, MacMillan, New York (NY), 1968
[8] C. L. Dolph, A current distribution for broadside
arrays which optimizes the relationship between
beam width and side-lobe level, Proceedings of
IRE (Proceedings of the IEEE), Vol. 34, Jun 1946,
pp. 335-348.
[9] F.T. Tseng and D.K. Cheng, Optimum scannable
planar arrays with an invariant sidelobe level,
Proceedings of the IEEE, Vol. 56, No. 11, Nov
1968, pp. 1771-1778.
[10] R.L. Haupt, Thinned Arrays Using Genetic Algo-
ritms, IEEE Transactions on Antennas and Prop-
agation , Vol. 47, N. 7, Luglio 1994, pp. 993-999.
[11] P. Mousavi, M. Fakharzadeh, and S. Safavi-
Naeini 1K element antenna system for mobile di-
rect broadcasting satellite reception, IEEE Trans-
actions on Broadcasting, Vol. 56, No. 3, Septem-
ber 2010, pp. 340-349.
[12] TR/C 6-Element Phased Array,
www.activefrance.com/Antennas/page27.html
[13] G. Ruggerini, G. Toso and P. Angeletti An In-
novative Multibeam Antenna based on an Active
Aperiodic Lens, Proceedings of the Fourth Euro-
pean Conference on Antennas and Propagation
(EuCAP) 2010, April 2010, pp. 1-4.
65
D
r
a
f
t

-

D
r
.

E
l
s
o
n

A
g
a
s
t
r
a

-

F
T
I

-

U
P
T

-

2
5

M
a
j

2
0
1
4