Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi 12/1 (2010).

133-158
DNDEN BUGNE ANARZM VE ANARZMN
ZMES GEREKEN SORUNLAR
Gkhan UUR
*


z:
Bu almann temel varsaym Bolevik htilalinin gereklemesiyle 19. yzyl
boyunca radikal solun merkezinde yer alan anarizmin bir durgunluk evresine
girdii ve Sovyetler Birliinin yklmasyla oluan siyasi ortamda anarizmin
kendisine yeni bir yaam sahas bulduudur. 1871 Paris Komnnde yaanan
baarszlkla umutsuzlua kaplan anaristler iddete bavurmulardr ve zellikle
Souk Savan balamasyla beliren politik yapda anarizm gereki gzkmekten
uzaklamtr. Bu ve benzeri sebeplerden tr anarizm rasyonel olmaktan uzak,
ykc bir eilim olarak alglanmtr. Sovyetler Birliinin ykl anaristlerin
nne yeni kaplar amtr. nyarglarla mcadele etmek zorunda kalan gnmz
anaristleri, anarizmin merkezinde yer alan insan doasnn iyiliine, basknn
olmad bir dnyada yaamann ncelikli hedef olduuna ve ahlk gelimeye
dayanan bir hayata verilen neme dair grlerini tam olarak ifade edememilerdir.
Gelinen noktada anarizmin temel baarszlnn bu olduu sylenebilir. Bu
grlerimizi detaylandrmak amacyla almamz anarizmi Klasik Anarizm ve
Yeni Anarizm eklinde ikiye ayrarak incelemektedir. Yeni Anarizmi Klasik
Anarizmden ayran en net farkllk gnmz anarizminin post-yapsalcln
anarist harekete katt kazanmlar ile mcadeleyi tek bir sahada deil yaamn her
alannda grmesidir.

Anahtar Kelimeler: Anari, Anarizm

*
Yrd. Do. Dr., Beykent niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, letiim ve Tasarm Blm,
gokhan80ugur@yahoo.com
134 / Gkhan UUR
ANARCHISM FROM PAST TO PRESENT AND
PROBLEMS THAT ANARCHISM HAS TO SOLVE
Abstract
The main assumption of this essay is that anarchism, which had been at the
center of revolutionary left during the 19
th
century, entered into a stagnation period
after the Bolshevik Revolution and it found new opportunities in recently emerged
political atmosphere after the downfall of Soviet Union. Anarchists started resorting
to violence desperately, because of the unsuccessful 1871 Paris Commune and it
gradually turned out to be unrealistic, especially during the Soviet Union. Because
of these reasons, anarchism is percieved as a philosophy which is irrational and
destructive.
Because of the Bolshevik Revolution in the First World War, Marxism
dominated the left-world and it did not give any chance to different ideas to express
themselves.The First World War was like a preparation to the second one and as a
result during the Cold War we witnessed a two-colored world: On one side the
capitalist world dominated by the U.S.A, and on the other side the communist world
dominated by U.S.S.R. This bipolar world did not let any other different voice to be
heard. However after the collapse of U.S.S.R, the war between industrialized powers
seemed unthinkable and anarchism reemerged from where it had been at the end of
the 19
th
century. Therefore, briefly, we can assume that after the formidable,
bloody 20
th
century we have again a suitable condition, which may raise anarchism
to the center of revolutionary left.
However present anarchists face several problems. Contemporary anarchists,
who have to struggle with stereotypes, are not able to clearly express the central
ideas of anarchism concerning the goodness of human nature, living in a world in
which there is no repression, and importance of moral development in our life. That
is the main failure of anarchism. To express these ideas in detail, this essay
elaborates on anarchism by dividing it into two categories as Classic Anarchism
and New Anarchism. In doing so, it is aimed to show new tendencies of
anarchism and some problems that anarchism has to sort out.
In the first part of this work, the term anarchy is examined. The term is a
combination of the prefix an referring negativity and arche which means ruler.
Therefore, anarchy connotes a social state in which there is no governing person,
and in anarchist view, it is plausible to envisage a society where governing elites
are not needed. In the second part, the founders of anarchist philosophy are to be
fleshed out. In that sense, William Godwin can be seen as the first person who
Dnden Bugne Anarizm ve / 135
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

uttered anarchists ideas, although he used the term negatively. After explaining
Godwin, Max Stirner is expatiated. Stirner, who lived in the same period with Marx,
is one of the most unique writers in the 19
th
century and highlights excessively the
importance of individualism. After Stirner, the essay dilates French philosopher
Pierre-Joseph Proudhons ideas. In his intellectually productive lifetime, Proudhon
became a well-known writer in France and he is the first person who declared that
he was an anarchist. After mentioning Proudhon, the other distinguished anarchist
Michael Bakunin is exposited. Bakunin came to prominence during the tempestuous
19
th
century Europe. However, he should be considered as an action-motivated
person but not theorist, since he prefered to be behind the barricades instead of
being in library rooms. Nevertheless he is an important figure in the history of
anarchism. Then, Peter Kropotkins ideas are elucidated. Mutual aid, the term
coined by Kropotkin, is used to extend anarchist ideas showing that nature is based
on mutual aid but not natural selection. Lastly, Spanish Civil War is mentioned
explaning Goldmans and Durrutis role in it. In the third and the last- part, new
tendencies in the 21
st
century anarchism and the problems that anarchists have to
solve are indicated. In that sense, contemporary anarchists, such as Kaufmann,
McElroy, Bookchin.. etc. and new curiosity in academic field on anarchism are
mentioned.

Keywords: Anarchy, Anarchism
136 / Gkhan UUR
GR
Anarizm 19. yzyldan gnmze kadar uzanan, alkantlarla dolu bir
tarihe sahiptir. William Godwinin grleriyle belirmeye balayan ve
Proudhon ile ilk defa gn yzne kan anarizm, temel olarak Avrupa
dncesi iinde ekillenmitir. 19. yzyl Avrupasnn alkantl siyasi
ortamnda Aydnlanma Hareketinin sonucu olarak dinsel otoritenin
sorguland bir dnemde, anarizm btn Otoritelerin sorgulamasna
girimitir. Anarist bak as iinde toplumdaki sorunlarn kayna
hiyeraride grlmektedir; hiyerarinin var olduu bir yaam zgrlklerin
kstland, insan geliiminin engellendii toplumlar dourmaktadr. nsan
doasnn iyiliine gvenmek, karlkl yardmlama ve dayanmaya dayal
toplumlarn hiyerariyi ortadan kaldracana inanmak anarizmin temel
varsaymlarndandr.
almamz Sovyetler Birliini milat aldmz iin iki blmde
biimlenmitir. ncelikle anarizm kavramn ve eitlerini ksaca
belirttikten sonra, bu felsefenin kurucularn tarihsel sralamaya gre
inceleyeceiz. Anarizm, kendisini anarist olarak tanmlamasa da ilk olarak
William Godwinin eserlerinde belirmitir. Godwinin An Enquiry Political
Justice adl eserinde ne srd grler, kimi zaman anari kavramn
olumsuz anlamda kullansa da, anarizmle tam bir uyum iindedir. Bu
sebepten dolay Godwin Bat dnce dnyasndaki ilk anarist olarak
anlmaktadr. Godwinin grlerine yer verdikten sonra Max Stirnerin
grleri aklanmaya balanacaktr. Stirner skntl 19. yzyl
Almanyasnda Marks ile ayn dnemde yaamtr. Ses getiren Der Einzige
und Sein Eigentum eseriyle anarist literatrde kendine aykr bir yer edinen
Stirner, grleri kadar yaamyla da anarist tarihin ilgin ve nemli bir
ismidir. Stirnerden sonra 19. yzyl Fransasnn en etkin dnrlerinden
olan Pierre-Joseph Proudhonun grleri aklanacaktr. Proudhon
retkenlii ile anarizmin kurulu yllarndaki en nemli dnrdr;
yaad dnemde Marks da dhil olmak zere pek ok ismi etkilemitir.
Kendi kendini yetitirmi bir entelektel olan Proudhon, Godwin ve Stirner
ile kyaslanamayacak bir ne kavumu ve fikirleriyle iz brakmay
baarmtr. almamz Proudhondan sonra Mihail Bakuninin fikirlerini
aklayarak devam edecektir. Bakunin dnce insanndan ziyade bir eylem
insan olarak grlmelidir. Balad hibir kitabn sonunu getirememi,
hayatn dnyann drt bir kesinde eylemler yaparak geirmi olan
Bakunin hi phesiz anarizmin en ilgin isimlerinden biridir. Sonrasnda
Dnden Bugne Anarizm ve / 137
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

ise Peter Kropotkinin grleri aklanacaktr. Kropotkin entelektel
birikimi ile yaad dnemde n yapm, Karlkl Yardmlama gr
ile anarist felsefeye yeni boyutlar eklemeyi baarm bir dnrdr.
Kropotkinin rencisi olarak grebileceimiz Amerikan anarizminin
nemli isimlerinden Emma Goldman ise dnyann drt bir yannda anarist
faaliyetlerde bulunan bir eylem insan olarak sivrilmektedir. Goldmann
spanyol Savandaki eylemleri yine bu blm iinde ele alnacaktr.
almann bir sonraki blmnde anaristler iin suskunluk evresi
olarak nitelenen Sovyetler Birlii dnemini atlayarak dorudan 21. yzyl
anarizmini inceleyeceiz. Sovyetler Birliinin tarih sahnesinden ekilmesi
deiik bir siyasal ortam dourmutur ve anaristler beliren bu yeni
konjonktrde kendilerine farkl bir alan amaya abalamtr. 21. yzyl
anarizmi incelenirken amacmz anarizmde oluan farkl eilimleri, bu
eilimlerle zdelemi, her biri kendi alannda adn duyurmu kiileri ve
gnmz anarizminin kar karya kald sorunlar vurgulamaktr. Her iki
dnemin anarizmindeki temel farkllk gnmz anarizminin olaylara ok
daha geni bir perspektiften bakabilmeyi baarmasdr. Bu baarda gemite
alnan derslerin pay olduu gibi post-yapsalcln da nemli bir rol
vardr. Post-yapsalc felsefe ile eylem yelpazesi genilemi ve mcadele
yaamn her alanda grlmeye balanmtr. Klasik dnem anarizmin
sorunun temeli olarak grd iktidar ve hiyerarinin ortadan kaldrlmasyla
sorunlarn hemen ortadan kalkacana dair inan yerini hedef-potansiyel
ilikisi iinde bir dengeye ve eldeki imknlar ile hedeflerin daha rasyonel bir
ekilde deerlendirilmesine brakmtr. Gemile karlatrldnda
gnmz anaristlerinin ounlukla toplumun her alannda gerekletirilecek
bir mcadele ile kademeli ve yava bir dnmn taraftar olduklar
sylenebilir. Ancak anarizm gibi doktrin kart bir dncenin kendi iinde
daima istisnalar barndrdn da unutmamak gerekir.
I) ANARZM KAVRAMI VE ETLER
Kelime kkeni itibariyle eski Yunancada olumsuzluk bildiren an neki
ile kral, ynetici g anlamna gelen arche kelimelerinin birlemesinden
meydana gelen anari terimi yneticisi olmayan toplum yapsn tanmlamak
iin kullanlmaktadr. Bu balamda anarizme gre herhangi bir yneticiye
ihtiya olmakszn toplumun dzenlenmesi mmkndr ve anarizmi
benimseyen kiiler ise bu ideale inanan bireyleri kastetmek zere anarist
olarak anlmaktadrlar (Paradigma Felsefe Szl, 2005:100). Bir yzyldan
138 / Gkhan UUR
fazla bir sredir anaristler sadece ynetimin olmamasnn kaos olduuna
inanmayan kiiler deil, bununla birlikte ynetimlerden arndrlm bir toplum
yapsnn u anda iinde yaadmz toplumlardan ok daha iyi olacana
inanan kiiler olmulardr (Walter, 2002:27).
Genel anlamyla anarizm btn insan gruplarnda grnen otoriteye
kar olumu bir reaksiyon niteliindedir. Tarih boyunca anaristlerin genel
eilimleri kendilerini yneten otoritelere kar isyan eklinde gelimitir. Bu
noktada bir ayrma iaret etmek gerekir: Tarih boyunca bir st otoriteden
bamsz yaam topluluklar olagelmitir. Antik in, Hindistan, Msr ve
Mezopotamyaya baktmzda yukardaki tarife uygun olarak dzenlenmi
topluluklar grlmektedir (Walter, 2002:27-28). Hatta denilebilir ki,
gnmzde Afrikann baz kabileleri hl bir st otoriteden bamsz olarak
yaamaktadrlar ve bu anlamyla da bu toplumlar anarist olarak
nitelenebilir. Ancak bu alma erevesinde sz konusu olan anarizm 19.
yzylda Avrupann kark siyasal ortamnda ortaya km ve genel
anlamda dini otoritenin toplumsal alanda nfuzunu kaybetmesini douran
Aydnlanma felsefesinin sonucu olarak belirmi anarizmdir.
Anarizmin eski Yunancadaki anlamna bakarak ve insan doasnn iyi
olduu, doa durumu iinde iyiye ynelecei noktasndaki grleri gz
nnde bulundurarak denilebilir ki, yzyl akn bir srede ok farkl kollara
ayrlm olan anarist dncede genel anlamyla ortak drt iddia mevcuttur
(Paradigma Felsefe Szl, 2005:100). Bunlardan birincisi insanlarn
devletlerin emirlerine uyma gibi bir devleri yoktur. Devlet sahip olduu
otoriteyle edindii gc insanlar smrmek ve srekli bir ekilde bask
altnda tutmak iin kullanmaktadr. kinci iddia ise insanlarn eit bir ekilde
zgrce bir toplulukta yaamalar iin bu otoritenin ortadan kaldrlmas
gerekir. zgrlk ve eitlik kavramlarnn anarizmde kullanlma ekli
anarist felsefeyi liberal ve sosyalist geleneklerden ayrr. nk anarizm
iin zgrlk ve eitlik ayn eyi ifade ederken liberalizm eitliin olamad
bir zgrlk, sosyalizm ise zgrln olmad bir eitlik ngrmektedir
(Walter, 2002:29). nc iddia devletsiz bir toplumun mmkn olabilecei
ynndedir. Yukarda da belirtildii gibi tarih boyunca bunun rnekleri
grlmtr ve tarihte bir kere olan bir eyin bir kez daha olmamas iin
hibir neden yoktur. Drdnc ve son iddiaya gre ise devletten anariye
gei gereki bir sre oluturur (Paradigma Felsefe Szl, 2005:100).

Dnden Bugne Anarizm ve / 139
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

Anaristler iyi bir yaamn zora bavurmakszn dzenlenmi bir
toplumda gerekleeceine inanrlar. Bu inanlar sebebiyle yneticiler ve
ynetenleri barndran siyasal rgtlenmeler olmakszn bir toplumsal yap
ina etmeye alrlar. Hibir otoriteye inanmayan, insanlarn eit ve zgr
bireyler olabilmesi iin kiileri bask altnda tutan btn kurumlarn
feshedilmesini savunan anarizm esasnda sahip olduu ilkelerin de bir
sonucu olarak zamanla pek ok farkl guruplara ayrlm, tek bir yap
sergileyememitir. Bu durum ise anarizm ile ilgili yaplan almalar iin
byk bir sorun halini alr. Ancak bununla birlikte genel eilimlerin
dorultusunda anarizmde bir takm gruplandrmalara gidilebilir. Bu
anlamda anarizmi Bireyci Anarizm, Karlk ve Dayanmac Anarizm,
Kolektivist Anarizm, Komnist Anarizm ve Anarko-sendikalizm gibi
blmlere ayrabiliriz.
Bireyci Anarizmin grlerine gre toplum bir organizmadan ziyade
topluma kar sorumluluklar olmayan ama dier bireylere kar sorumlu
olan zerk bireylerden olumu bir btndr (Walter, 2002:52). z
itibariyle bu gr, anarizmden ok nce ortaya km bireycilik fikridir ve
bireycilie gre toplumu oluturan kiiler zgr ve eit olmaldrlar; kendi
eylemleri iin dardan bir bask olmamaldr. Bireyci felsefenin bu yaps
anaristler tarafndan da benimsenmitir. Karlk Anarizme gre ise
toplumdaki bireylerin bir devlet iinde yaamasndansa, eitlik ve
karlklk temeli ierisinde birbirleriyle gnll anlamalar dzenledikleri
toplumlarda yaamas ngrlmektedir (Walter, 2002:55). Kolektivist
Anarizm ise dier iki anarizm trlerinden devletin yklmas ve bireysel
zgrln salanmasnn ancak ykma dayal bir devrim ile mmkn
olacan belirtmesiyle ayrlr (Paradigma Felsefe Szl, 2005:102).
Kolektivist Anarizmde retim aralarnn ortakl sz konusudur. Bu
anarizm trnn en nemli temsilcisi ise ykmn ayn zamanda yaratc bir
eylem olduunu belirten Bakunindir. Son olarak, retim aralarnn ortak
kullanlmasnn yeterli olmayp ayn zamanda rnlerin de elde ortak
tutulmas gerektiini belirten Komnist Anarizmin bak asna gre ise
herkesten yetenekleri dorultusunda alnacak ve herkese ihtiyalar
nispetinde verilecektir (Walter, 2002:59). Bu bak as erevesinde
insanlarn sahip olduklar i gcn deerlendirebilmek mmkn deildir
nk farkl trden iler farkl trden deerler ierir. Bu yzden tm
ekonominin toplumun elinde yer almas ok daha iyidir ve bylelikle
cretlendirme sistemi de ortadan kalkacaktr. Bu anarizm trnn kurucusu
140 / Gkhan UUR
olan Kropotkin retim aralarnn mlkiyetinde ortakln tesinde paylam
modelini gelitirmi, evrim teorisinde yer alan rekabet anlayndan ziyade
doann ve insanlarn evriminde ibirliinin ok daha byk bir rol
oynadn belirtmitir (Paradigma Felsefe Szl, 2005:102). Kropotkin
ayn zamanda devletin yklmasndan sonra hibir ekilde merkezle i birlii
iinde olmayan bir toplumsal model oluturmutur. Walter Kolektivist
Anarizm ile Komnist Anarizm arasndaki fark yle belirtmektedir:
eer kolektivizm i problemi zerine younlaan ve iilerin kolektiflii
zerine ina edilen bir devrimci anarizm ise, o halde komnizm hayat
problemi zerinde younlaan ve halkn komn zerine ina edilen
devrimci bir anarizmdir (Walter, 2002 60).
II) KLASK ANARZM
Eserlerinde anarizm terimini negatif anlamda kullanmasna ramen
klasik dnem anaristleri iinde yer alan ilk isim ngiliz filozof, gazeteci ve
roman yazar William Godwindir (17561836). En nl eseri olan Enquiry
Concerning Political Justicete Fransada terr rejimi balamadan nce
devleti ok sert eletirirken insanlarn devlete gereksinim olmakszn
ihtiyalarn karlayabileceini savunmutur. Bu kitabn kazand baar ile
Godwin 1790larn Londrasndaki radikal evrede saygn bir yer edinmitir.
Godwin politik deiikliklerin yavaa gereklemesi gerektiini
dnmektedir.
Godwine gre bilimin amac insanlarn entelektel ve ahlk
mutluluudur fakat politik kurumlar bunu engellemektedir (Godwin,
1793:11). nsanlar fiziksel ve ahlki olarak eittirler. Fiziksel eitlik,
bedensel ve zihinsel gte eit olmak demektir (Godwin, 1793:51). nsanlar
mkemmel deildirler ama mkemmelleme yeteneine sahiptirler.
Yeryzndeki hibir ynetim hatasz deildir (Godwin, 1793:62). Politik
kurumlarn bireylerin iyilii iin altn dnsek de yozlam bir
ynetimi insanlarn en byk dman olarak grsek de her iki durumda da
politikann insanlarn aratrmas gereken en nemli konu olduu sonucuna
varrz (Godwin, 1793:11). Godwin, Rousseaunun ok nem verdii
kendimizi koruma, kendimizi sevme ve merhamet gibi duygularn doutan
gelen zellikler olmadn belirtmektedir. Bizler bu dnyaya iyi veya kt
ahlkla donatlm olarak gelmeyiz (Godwin, 1793:18). Her ilke bir sav ierir ve
her sav birbirini onaylayan ya da onaylamayan en az iki fakl grle
balantldr. Bu yzden eer ilkeler doutan geliyorsa fikirler de doutan
Dnden Bugne Anarizm ve / 141
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

gelmelidir, ancak dnyaya kendimizle birlikte nceden belirlenmi
grleri getirmediimiz kadar apak olan baka hibir ey yoktur
(Godwin, 1793:16). Bilgimizin kayna alglarmzdr. Godwin iin
alglarnn sonular insanlarn ahlki karakterleridir (Godwin, 1793:19).
Bizler kendi yaamlarmzda elde ettiimiz tecrbelerle iyi ve ktnn ne
olduunu reniriz. Bundan dolay daha nceden belirlenmi bir iyi ve kt
bulunmamaktadr. yi ve kt ahlk, yaammzn tarihini oluturan
olaylarda aranmaldr ve bu olaylar uygun olmayan eilimlerden arndrlrsa
kt ahlk da dnyadan silinebilir (Godwin, 1793:19). Godwin iin bu aba
ok yava olabilir ve belirsiz bir umudu tayabilir; ancak insan umudunu
hibir zaman yitirmez ve kendi trnn karlarn dnen bir kii bu
abaya mutlaka giriecektir (Godwin, 1793:19). Dorulara aklla ulalabilir.
nsann rasyonel bir varlk olduuna inanmas Godwinin grlerindeki en
nemli noktadr (Arvon, 2007:34). Hibir kurumun dorunun ne olduunu
belirtmesine gerek yoktur. Aklla donanm birey dnce eyleminin
sonunda dorunun ne olduunu bulabilir.
nsan aklna ok gvenen ve etki altnda kalmadan ileyebilen bu akl
vastasyla insann mutlaka iyiyi bulacana inanan Godwin iin akln bu
kadar stn olmas devlete olan ihtiyacmz ortadan kaldrr. Devletten
arndrlarak oluturulan bir toplum iinde gereksiz mal ve hizmet retimine
ihtiya olmayacandan bireyler gnmzdeki gibi ok fazla almak
zorunda kalmayacak ve alma zamanla zevk iin yaplan bir eylem haline
dnecektir. Bylesine bir toplumsal dnm iin ise iddete bavurmak
gerekmez. Yalnzca akln gcne inanan insanlarn dier kiilere bu
stnl aklamalar yeterli olacaktr (Arvon, 2007: 37). Karmak bir
dzende ileyen merkezilemi devlet yaplarndan kurtulduktan sonra yerel
idareler grevi alacaklardr. Yerel idareler iinde tm halk ynetime ortak ve
bu ynetimde sz sahibi olacaktr. Bakalar adna karar almak ve
uygulamak akla ve adalete yaplm bir hakaret olduu iin parlamenter
rejime ve meclise kar klmaldr.
Dnceleriyle anarizmin olduu kadar nihilizmin, varoluuluun ve
post-modernizmin de kurucularndan biri olarak grlen Max Stirnerin ne
srd grler Godwin ile karlatrldnda ok daha keskindir. Stirner
yaynland dnem ierisinde ok fazla ses getirmi olan eseri Der Einzige
und Sein Eigentum adl eserinde her bireyin sahip olduu esizlii belirtmek
zere ahlk, adalet, zorunluluk ve grev gibi soyutlamalara dayal
kavramlar reddederek genel olarak kendini bilinen bireyselci kalplardan
142 / Gkhan UUR
uzaklatrmtr (Walter, 2002: 54). Stirner dier tm anaristlerde olduu
gibi devlete kardr ama bununla birlikte topluma kar da cephe alr ve
byk oranda nihilizme ve solipsizme kayar. leri srd fikirlerde,
egoistlerden meydana gelen birlik haricindeki btn birlik ve
organizasyonlar, zamanla birer bask arac haline gelecei iin reddeder
(Walter, 2002: 54). Bylece Der Einzige und Sein Eigentum egonun zgr
faaliyetlerinin nn tkayan () engellerin bir dkm haline gelir
(Thomas, 2000: 152).
Stirner tm doa yasalarn yadsr ve herkesin herkesle olan savanda
esiz olan bireyi, kendi emellerine ulamak iin hibir arac kullanmaktan
ekinmeyen ve her eyi kendi biricik yarglarna dayandran bir birey olarak
grr. Var olan her ey kendini dnmektedir ve bu nedenle kendi
karlarn dnen dier bireylerle atmadan kanmas olanakszdr
(Stirner, 2005: 9). Stirner bireye snrsz bir yetki verirken bu yetkilerle
donatm olduu bireyin ancak yaad toplumdan ve dier otoriter
yaplardan bamszln kazanrsa zgr olacan savunur. Herkesin
istediini yapt bir toplumda iler yanl gitmeyecektir; eer birey kendini
savunursa hi kimse ona bir ey yapamaz (Stirner, 2005: 197). Bireyin
rzasnn aleyhine hareket eden herkes dmandr ve dmana da dman
gibi davranlmaldr (Stirner, 2005: 197). Stirner yaad toplumu otoriter ve
birey kart yaps nedeniyle aynen dier anaristler gibi eletirir ve kendi
vizyonuna gre oluturmaya alt ortam ancak ve ancak ynetim ve dier
otoriter kurumlarn ortadan kalkmas ile mmkn olur (Woodcock, 2001:
101). Onun talep ettii yegne ey herkesin zgr olmasdr ancak o bununla
da yetinmediini ifade eder ve zgrle hibir itirazm yok fakat senin iin
zgrlkten daha fazlasn diliyorum: Sadece istemediin eyden
kurtulmamalsn; yalnzca zgr bir adam olmamalsn, ayn zamanda
kendi kendinin de sahibi olmalsn diyerek almasnn kapsamn daha da
geniletir (Stirner, 2005: 156).
Stirnerin dnce yapsnda tek bir hakikat yoktur, sadece bireyden
bireye deien gerekler vardr. Bu gerekler ise ne tanrsaldr ne de tm
insanla aittir, ne iyidir ne de kt, sadece benim olandr, genele ait deildir
ancak esizdir; nk Ben esizim ve hibir ey bana kendimden daha
fazlasn ifade etmez (Stirner, 2005: 5).Devlet karsnda ahsiyetini
yitirmi ve kendini ideale adam insanlar kendileri iin yaamazlar ancak
bir ruh iin yani fikirler iin yaarlar (Stirner, 2005: 30). Devlet kendisini
tanmlarken ebed olabilmek adna devamlln teminat altna almak zere
Dnden Bugne Anarizm ve / 143
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

kutsal bir zden geldiini ne srer. Bu durum ise devletin tahakkmn
dourur ve bireyin sahip olduu dinamizmi yok eder (Arvon, 2007: 43).
Devletlere gre herkes kendini btnn refahna adamaldr, devletin
iinde zlmelidir ve onu kendisinin amac ve ideali yapmaldr (Stirner,
2005: 99). Stirnere gre:
Devlet! Devlet! diye devam eder genel lk ve o zamandan beri
insanlar Devlet en ileri seviyesine ulasn diye devletin doru eklini, en
iyi anayasay aratrrlar. Devlet dncesi btn kalplere ve uyank
tutkulara geti, ona, bu dnyevi tanrya, hizmet etmek yeni ilahi vazife ve
tapnma oldu (Stirner, 2005: 99-100).
Birey her ey haline gelmelidir ki devlet de varln srdremez olsun.
Devletlerin ortadan kalkmas ise bireylerin kendi iradelerine sahip
olmalaryla olur. Bu Stirnerci sylemde u demektir: Devletin esas amac
bireyin biricikliini yok etmek olduu iin, bireyler sahip olduklar bu
yegne deeri muhafaza edebilirlerse devletler amalarna ulaamaz ve
zamanla yok olurlar nk her devlet iinde barndrd kiilerin efendisi
olmak ister ve bireyler bu efendilikten kendi iradelerine sarlarak
kurtulabilirler. Stirner yaad dnemde devlet ve toplum yaplarn bireyi
ldrd iin eletirirken yine de bireylerin kendi biricikliklerini
kaybetmeden var olacaklar birlik kavramndan bahseder ve bu kavrama
Egolar Birlii adn verir.
Proudhon iin insann doas evrenin bir parasdr. Evren
atmalardan, uyumsuzluklardan, elikilerden olutuu iin, insan da bu
atma ve elikileri barndran bir hayvandr (Noland, 1964: 318). Farkl
bireylerin fikirlerinin atmas sonucunda ortaya kan kolektif muhakeme
ve bilin, yaamn her alanndaki mutlakyetilii yok etmekte ve insan
kendi sosyal kurumlarnn yaratcs, dier bireylerle ilikilerini dzenleyen
kanunlarn uygulaycs yapmaktadr (Noland, 1964: 326). Ona gre anarist
teori de kendi geliimini hi bitirmemek iin ak ulu olmak zorundadr.
Proudhon bu ilkeyi yazd kitaplarda da uygulam ve birbiriyle atan
fikirlerden yeni fikirlere ulamay hedeflemitir. Bu durum ise Proudhonun
yer yer elikilerle doluymu gibi alglanmasna sebep olmutur.
Proudhon 19. yzyln topik ve devrimci sosyalizmine tepki olarak mal
ve hizmetlerin rahata dnmde bulunduu, zgr bireylerin
yardmlamaya dayal ilikilerinden oluan bir toplum modeli ngrmtr.
Anarist karlklk ilkesine gre dzenlenmi bir toplum, komnal
144 / Gkhan UUR
aktivitelerin balarnda herhangi bir ynetici ya da resmi grevlinin
bulunmad karlkl yardmlaan toplumlardan oluur. Bylelikle
denilebilir ki, ekonomik karlklk bir anlamda kr amac olmayan bir
kapitalizme de benzer (Walter, 2002: 56). Proudhon reticiler arasnda
zgr, dorudan ve yarmac dei tokuu ngrr ve bu durum ise
karlklk ile mmkndr (Fitzpatrick, 1985: 414). Karlklk teorisi
mmkn olduunca gnll birlikler eklinde gereklemeli ve toplumun
aleyhine olan eylemlerden saknmaldr. Bu durumda Proudhonun karlk
bak asnda toplumu meydana getiren bireyler arasnda bu kiileri birbirine
balayan karlkl ykmllkler vardr ve bireyin gc de dier insanlarla
gerekletirdikleri ortaklklardan, birlikteliklerden domaktadr (Noland,
1964: 322); karlklk kapitalizmin ve sosyalizmin nne bir alternatif
olarak sunulmutur.
nsan toplum iin tasarmlanmtr ve toplum bireysel hedeflerin insan
tarafndan anlalmas iin gerekli olan en temel evredir (Noland, 1964:
319). Proudhon iin toplum olmakszn insan olmak mmkn deildir;
toplum ile birey arasnda bir ilikinin varl yadsnamaz ancak bu durumda
da toplumlarn bireysel zelliklerin zerine kmesine ve bu zellikleri yok
etmesine engel olunmaldr (Woodcock, 2001: 114). Gnmz toplumlar
sava ve politika zerine kurulmutur ve yaplmas gereken ey toplumlarn
almaya dayal bir ekilde rgtlenmelerini salamaktr (Thomas, 2000:
203). Bu rgtlenme ise bireyin haklarn gzeten ve eitlik ilkesini gz ard
etmeyen adil bir ekilde olmaldr.
Adalet fikri toplumla zdetir ve toplum eitlii barndrmak zorundadr.
Bununla birlikte kapitalist toplumlarda eitsizliin arac olarak kullanlan
mlkiyetin meru gsterilmesi adna mlk sahipleri elikiye dmektedirler
(Proudhon, 2007: 162). Proudhona gre mlk sahipleri kendilerini meru
gstermek iin mlkiyetlerinin temelinde yatan unsur olarak eitlii ileri
srerler. Bylelikle de mlkiyetin adil ve sosyal bir kurum olarak savunulma
imkn doar ve buradan da mlkiyetin toplumla uyum iinde olduunu
kantlamaya alrlar. Ancak bylesine bir kantlama abas adil olmayann
adil, eit olmayann da eit olarak gsterilmesini dourur (Proudhon, 2007:
162). Bu durumda Proudhon mlkiyet ya da zenginliin iiler arasndaki
eitsiz dalm i, retim ve tketim arasnda gerekli olan dengeyi bozar
mlkiyet imknsz olmaldr demektedir (Proudhon, 2007: 162). nsan
doasnda bulunan adalet olgusunun tam anlamyla ilerlik kazanmas iin
Dnden Bugne Anarizm ve / 145
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

gerekli olan artlar ise adaletin douunu engelleyen devletin ortadan
kalkmas ile temin edilebilir (Thomas, 2000: 210).
Bakuninin nclnde gelien kolektivist anarizmde ise toplumlar
ancak devletin ortadan kalkt ve ii birlikleri ile ortak sahiplik ilkesine
dayanan retimin tekrar oluturulaca bir yapda mutlu olabilirler (Walter,
2002: 58). Kolektivist anarizmde retim aralar ortaktr ancak retim
farkllk ierir. Grlerini ilk olarak Almanyada Gericilik adl eserinde
yanstan Bakunin ait olduu Gen Hegelci izgide yaratc bir eylem
olduunu belirttii ykc gc vurgulam ve aklamtr. Ona gre insann
hayvandan fark isyan ve dncede yatmaktadr. Dolaysyla itaatsizlik
insani bir davrantr (Beyer, 1999: 15). Bu durumda Bakunine gre devrim,
iinde bulunduklar srete negatif bir anlam tamaktadr ama zamanla
pozitif bir anlam tamaya balayacaktr.
Bakunine gre Marksn ngrd devrimci diktatrlk ile var olan
devletler arasndaki fark bir grntden ibarettir (Bakunin, 2006: 178).
Bakunin iin her iki devlet yapsnda da ounluk aznlk tarafndan
ynetilmektedir ve yaplar ne olursa olsun devlet iinde halklarn klelii
daima derinlemektedir. Bakunine gre Marksn ngrd devrimci
diktatrln ise mevcut devletlerden holanmamasnn sebebi, Marksn
sadece bu devletlerin yerini alma isteinden gelmektedir. Var olan devletler
sadece devrimci diktatrln iktidar ele geirmelerinin nnde bir engel
oluturduklar iin dman olarak grlmektedir (Bakunin, 2006: 178).
Marksist bakta yer alan ii snfnn ynetici snf konumuna ykselip
iktidar ele geirmesinde ayr bir eliki bulunmaktadr nk bu durum
toplumda yine bir altlar-stler ayrmn douracaktr. Bakunin iin nerede
devlet varsa orda kanlmaz olarak tahakkm ve dolaysyla klelik vardr.
Ak veya kamufle edilmi klelie dayanmayan bir devlet dnlemez
(Bakunin, 2006: 235). Marksizme gre erk, iilerden oluan bir kesime
devredilmektedir ve Bakunin iin ii olsun olmasn bir grup halkn
yneticileri ya da temsilcileri haline gelir gelmez btn iilere
kmseyerek bakmaya balayacaktr (Bakunin, 2006: 236). Bylelikle
Bakunin Marksist devlet vizyonuna kar gelmektedir. Bakuninin devlet
hakkndaki dncesini zetlemek gerekirse ona gre devletlerin dayand
ilke halk kleletirmektir (Bakunin, 2006: 10) nk modern devlet askeri
bir devlettir ve askeri devlet ise fethedilmemek iin fethetmek zorunda
olduunu bilerek daima sava ngrr (Bakunin, 2006: 15). Bununla
birlikte kendi varln srekli gvence altna almaya alan devlet iin en
nemli yol dier devletlerin zayfln gerektiren hegemonyadr. Halkn asl
146 / Gkhan UUR
ihtiyac olan ey aadan yukarya doru devletten bamsz olarak
rgtlenmesidir ancak devletler bunu engellemek iin her eyi yaparlar
(Bakunin, 2006: 29).
Kropotkin kendisiyle ayn dnemde yaam ve benzer artlarda
yetimi olan Bakunin ile hayat boyunca hi karlamamtr. Aynen
Bakunin gibi genliinde iyi bir eitim alan Kropotkinin anarist grleri
zamanla Bakuninden farkllamaya balayacaktr. ncelikle Bakuninden
ayr olarak Kropotkin iin devrim ortal kasp kavuran kanl bir tecrbe
olmayacaktr: O ayaklanmay, isyan eden kiilerin ne yaptklarnn farknda
olduu ve devrimden sonra herhangi bir erk organnn kurulmasna izin
vermeyen somut bir olay olarak ele alyordu (Woodcock, 2001: 206).
Bununla birlikte Bakunin, her iinin retilen maldaki paynn kendi
retkenliine gre belirleneceini dnen bir kolektivistti (Rdiger, 1999:
181-182). Kropotkin ise byle dnmemekteydi ve yeni bir toplumsal
yapda retkenlie baklmakszn herkesin ihtiyalarna gre tketebilecei
kanaatindeydi.
Kropotkin iin toplumsal devrim bir ynetimin yaratlmas gibi bir
sonu dourmamaldr ve devrimin asl amac toplumsal eitlii salamak
olmaldr. Aznlk ise elindeki toplumsal retim aralarnn hepsini topluma
tekrardan iade etmelidir. Kropotkinin burada toplumdan kast kendisini
dorudan ilgili bireylerinin oluturduu komndr. Bu noktadan hareketle
Kropotkin mallarn ve hizmetlerin herkesin karna cretsiz olarak
sunulmas gerektiini dnmektedir. Ona gre mal ve hizmetlerin toplumda
bllmesinin lt ihtiyaca gre olacaktr.
Kropotkine gre sosyalizmin ynetimsiz ekli olan anarizm, ncelikle
btn sosyalistler gibi topran, sermayenin ve makinenin toplumun ortak
mlkiyeti olmas ve zenginliin reticileri tarafndan ortak bir ekilde
ynetilmesi gerektiini ngrr (Kropotkin, 2002: 46). Bununla birlikte
politik radikalizmin en tannm temsilcileri ile ayn grte olarak
anaristler, ynetimin ilevinin en aza indirilmesi ve bireysel zgrln
tamamen geri kazanlmas gerektiini dnr (Kropotkin, 2002: 46).
Bylelikle sosyalizm gz nne alnarak dnldnde anaristlerin pek
ou cret sisteminin reddi ve komnizm dncesine varrlar; politik
radikalizm gz nne alnarak dnld zaman ise anaristler toplumun
asl hedefinin ynetimlerin ilevinin sfra indirgenmesi olduunu dnrler
(Kropotkin, 2002: 46). Kropotkin retim aralarnn olduu kadar
paylamn da ihtiyalara gre komn ierisinde eit yaplmas gerektiini ve
Dnden Bugne Anarizm ve / 147
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

cret sisteminin, Proudhonun ngrd gibi Halk Bankalar tarafndan bile
idare edilse, zorun bir devam olduunu ileri srerek anarist komnizme
varr (Woodcock, 2001: 207). Kropotkine gre zel mlkiyet komnist
yntemlerle ortak mlkiyet haline getirilecektir (Kropotkin, 2002: 61); ancak
bu komnizm ynetimsiz bir komnizm olduu iin anarist komnist olarak
adlandrlmaktadr (Kropotkin, 2002: 61).
Karlkl Yardmlama adl kitapta Kropotkinin savunduu temel tez
toplumlarn, insann var olmasndan ok nce olumu olan doal bir sre
olduudur. Toplumsallk doal bir sre olduu ve insanlar da doann bir
paras olduklar iin dardan herhangi bir dzenlemeye gerek
kalmamaktadr. Dier bir ifadeyle devlet kurumu gibi insanlarn neyi yapp
neyi yapmamalar gerektiini belirten ve uygulamalarn zora dayandran bir
kurum olmakszn insanlar kendi doal toplumsallklar gerei yaadklar
toplumun faydasna alma eilimindedirler.
1921 ylnda len Kropotkin ile birlikte ilk dnem anarizmi iin bir a
kapanm bulunmaktadr. 1917 ylndan itibaren Rusyada meydana gelen bir
dizi devrim nihayetinde 1922 ylnda Sovyetler Birliinin kurulmasna yol
amtr. Sovyetler Birlii anaristler tarafndan ilk balarda sevinle
karlanm olsa da lke genelinde uygulanan politikalar ksa srede rejimin
anaristlere bak asn ortaya koymutur. Bu srece yakndan tanklk eden
Emma Goldman ve Aleksander Berkman ikilisi ise yaanan hayal krkln
en derinden yaayanlardan olmutur. Goldman yazd bir mektupta
devrimin drdnc ylnda yaad hayal krklndan bahsetmektedir.
Onun iin artk Boleviklerin baars devrimin baarszl demektir
(Goldberg, 1975: 276).
1930lu yllarn banda spanyada o zamann en geni ve youn
devrimci hareketlerinden biri gereklemekteydi. Bu dnemde spanya ne
dnyann en geri kalm ne de en adaletsiz lkesiydi. Ancak Paynenin de
dedii gibi devrimci hareketler zaten en azndan belli bir gelimilik ve
eitim seviyesine sahip olan lkelerde gereklemekteydi (Payne, 2006:
273). 1917 ile 1933 yllar arasnda spanya ba dndrc bir ekonomik
byme ve toplumsal deiim yaamtr. Bu dnemlerde spanyada
yaanan ekonomik, toplumsal ve kltrel dnmler spanyol toplumunda
bir tr infiale yol amtr. Sonu olarak da dnemin en etkili devrimci
hareketleri ortaya kmtr (Payne, 2006: 273).
148 / Gkhan UUR
spanyada patlak veren i sava btn anaristler gibi Goldmann da
dikkatini bu lkeye ekmitir. spanyol i sava srasnda anaristler
kendilerinden hi beklenmedii kadar etkindiler. Ancak Goldman,
Berkmann intihar etmesi ve spanyol anarizmine aina olmamasndan
dolay bu lkede yaananlara biraz ge ilgi duymutur. Btn bunlara
ramen Goldman Katalan blgesini ziyaret edip spanyadaki anaristlerin
yaptn yerinde grmek istemitir. lk izlenimleri bu blgede yaplanlarn
son derece etkili olduu ynndedir (Kern, 2007: 238). Ziyaret ettii
blgelerde anaristlerin yaptklarndan etkilenmitir. Bu ziyaretlerden sonra
eitli radyo programlarna katlm ve dzenlenen bir organizasyonda
16.000 kiiye seslenme imkn bulmutur. spanyada anarist faaliyetlere
katlrken dnemin pek ok nemli anaristiyle tanma frsat bulmutur. Bu
anaristlerden en nemlisi ise Buenaventura Durrutidir.
14 Temmuz 1896 ylnda spanyann Leon ehrinde doan Durruti fakir
bir ailede bym ve gen yatan itibaren almaya balayarak dnemin
ii snfnn sorunlarn yaayarak grmtr. 1919 ylnda Barselonada
fabrikada balayan grev ksa zamanda bym ve kitlesel bir hl almtr.
Bu gsteriler srasnda Durruti ve yakn arkada Ascaso iddete iddetle
karlk vermilerdir. Bu ikili daha sonradan Danto ve Kardinal Soldevila
suikast giriiminde bulunmu ve hemen sonrasnda ise Arjantin e giderek
devrimci faaliyetlerine bu lkede devam etmilerdir. Fransa, spanya,
Almanyay dolaarak hem anarist eylemlere katlmlar hem de kaak
olarak eitli ilerde alarak para kazanmlardr. 1936 ylnn Kasm
aynda Madridde atmalar younlatnda Durruti 4.000 kiilik askeri
ktasn Aragondan Madride kaydrarak Madriddeki iilere destek vermi
ve ksa bir sreliine de olsa Madridi Franconun askerlerine kar
savunmutur. Ancak 20 Kasm tarihinde Durruti arabasndan inerken
srtndan vurularak ldrlmtr. Durrutinin lm zerine kaleme ald
yazsnda Goldman Hayr Durruti lmedi. Onun alevli ruhunun ateleri
kendisini tanyan ve seven herkesi aydnlatmtr ve bu ate asla
sndrlemez. Kitleler Durrutinin elinden den mealeyi oktan kaldrdlar
bile demitir (Goldman, 1936).
Ancak spanyadaki anarist hareket Goldmann zannettii kadar
kusursuz ilerlememekteydi. spanyada etkin olan anarist organizasyonlar
arasnda yaanan bir gerginlik bulunmaktayd. FAI (Federacion Anarquista
Iberica) anarko-bolevizmi savunmaktayd ve bu fikre anarist felsefenin
ilkelerini yok ettii gerekesiyle kar kanlar bulunmaktayd (Kern, 2007:
Dnden Bugne Anarizm ve / 149
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

239). Bunlara ek olarak spanyadaki faist rejime kar savamakta olan
gruplardan komnistler ile anaristler arasndaki mcadele burada da ba
gstermeye balamt. Mcadele yntemlerindeki farkllklar her iki grubun
arasn amt. Bu gruplarn temsilcileri Goldman yanlarna ekmek iin
uramaktayd ama o artk her iki tarafa da kukuyla bakmaktayd. Zamanla
Goldman, aynen bir zamanlar Sovyetlerde olduu gibi, ahit olduklarndan
dolay hayal krklna uramtr (Kern, 2007: 241). Goldmann
eletirilerini daha yksek sesle dile getirmeye balamasyla birlikte
ngiltereye gnderilmesine ve spanyol anarizmine bu lkeden katk
yapmasna karar verildi. Bylelikle bir anlamda spanyadan uzaklatrlarak
Goldman pasif bir hale getirilmeye alld.
Anaristler spanyada kurulacak olan yeni ynetimde rol almak
istemekteydiler. Goldmana gre anarist de olunsa, eer ynetim iinde
grev alnacaksa anaristlerin bu durumda dier yneticilerden pek de bir
fark kalmayacaktr. Sonradan anaristlerin ynetimden ekileceklerine dair
alnan karar ile birlikte Goldman spanyada ilerin yoluna gireceine
inanmaya balamtr (Kern, 2007: 245). Yaanan bu umulmadk iyileme
onun tekrardan umutlanp spanyaya dnmek istemesine sebep oldu. Ancak
Valensiyada ahit olduklar karsnda korkuya kapld. Pek ok anarist
hapishanelere atlmt ve bu ehrin sahip olduu tehlikeli atmosferden
kaarak greceli olarak daha gvenli olan Barselonaya gitti (Kern, 2007:
245). Burada grdkleri daha i ac deildi. Anaristler tarafndan idare
edilen blgelerdeki kt yaam artlar yznden halkn ve d dnyann
anarizme ynelik fikirleri iyiden iyiye deimeye balamt. Btn bu
olaylar Goldmann mitlerini bir kez daha yok etti ve Goldman sert
eletirilerini srdrd. ok gemeden spanyol anarist rgtler Emma
Goldmann kendi adlarna konumalarn yasaklad (Kern, 2007: 247).
Bunun zerine Goldman ve spanyay bir daha hibir zaman gelmemek
zere terk etti.
spanya Savanda son derece etkin olmakla birlikte Sovyetler Birlii
dnemi boyunca anarizm eski gcn kaybetmitir. Bu anlamda
almamzn bundan sonraki ksmnda Souk Savan bitimiyle oluan yeni
siyasi ortamda ekillenmeye balayan anarizmi ve bu yeni anarizmin
karlat sorunlar inceleyeceiz.

150 / Gkhan UUR
III) SOUK SAVA ERTESNDE BELREN YEN ANARZM
VE ZLMES GEREKEN SORUNLAR
Sovyetler Birliinin kansz ve neredeyse sistemli denebilecek
yklnn ve Souk Savan bitiminin ardndan dnyada yeni siyasi
dengeler olumutur. Dnya siyaseti kendisini, iki kutuplu dnyann d
politikasyla kyaslanacak olursa, ok ynl ilikilerin yrtlmesini
gerektiren bir yapda bulmutur. Byk lkeler kendi siyasetlerini devam
ettirebilmek iin mutlak surette bir dmana ihtiya duyduu iin iki kutbun
bir tarafnn, yani Sovyetlerin, kmesi neticesinde geriye kalan tek sper
g Amerika Birleik Devletleri kendisine yeni dmanlar bulmakta
gecikmedi. Mcadele artk rktclkten ok uzaklaan komnist
tehlikeyle olamayaca iin baka dmanlara kar verilmek zorundayd.
Sovyetlerin yklndan hemen sonra bu durumun farkna varan Chomsky,
Reagan ynetimi tarafndan yeni dmanlarn bulunduunu ve bu
dmanlarn artk uluslararas terristler, uyuturucu kaaklar Araplar ve
dnyay fethedecek yeni Hitler olan Saddam Hseyin olduunu belirtmitir
(Chomsky, 1991: 37). Bu demektir ki, dnya siyaseti iki boyutluluktan ok
boyutlu bir yapya gei yapmtr.
Peki, anarizm asndan ortaya kan bu yeni durum bir avantaj m
yoksa dezavantaj mdr? Sovyetler Birliinde son dnemlerinde Gorbaev
tarafndan dahi dile getirilen- despotik ynetim altnda yaama alan
bulamam olan anarizm bu baskc dnemin yok olmasyla kendisine yeni
oyun sahalar bulmaya almaktadr. Bu alm tartmak yeni anarizmi
anlamak asndan nem tamaktadr.
Graebere gre. 19. yzyln sonu ve 20. yzyln balangcnda pek ok
Marksist partinin reformcu sosyal demokrat olduu dnemlerde anarizm ve
anarko-sendikalizm devrimci solun merkezinde yer almaktayd. Bu durum
ancak Birinci Dnya Sava ve Rus Devrimi ile deiiklie uramtr.
Boleviklerin baars anarizmin gzden dmesine sebep olmu ve
komnizmi n saflara tamtr (Graeber, 2002: 69).
19. yzyln sonlarnda ou yorumcu endstrilemi lkeler arasnda
kabilecek bir savan mmkn olmadn, Fransa ile ngiltere arasnda
kendi topraklarnda gerekleecek bir savan aynen bugnk gibi imknsz
olduunu belirtmektedir (Graeber, 2002: 69). 1900lere gelindiinde
pasaport kullanmak bile bir eit barbarlk olarak grlmekteydi. Buna
karn 20. yzyl insanlk tarihinin en kanl dnemlerden biri olmutur.
Dnden Bugne Anarizm ve / 151
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

Byle bir ortamda Graeber iin anarizmin gereki olmaktan uzak
grlmesi hi de artc deildir. 20. yzylda ortaya kan bu siyasi durum
anaristlerin kendi fikirlerini ifade edebilmelerine imkn vermemekteydi
ancak ayn siyasi durum Marksist dnce iin tam tersine olumlu bir
anlam tamaktayd. Bu siyasi ortamda Marksist partiler pratik ve gereki
grlmekteydiler. Souk Savan bitmesi ile birlikte endstrilemi lkeler
arasnda gerekleecek bir sava yeniden imknsz olarak gzkmektedir ve
bu sebeple de anarizm, Graebere gre, 19. yzylda yoluna kald yerden,
devrimci solun merkezinden, devam etmeye balamtr (Graeber, 2002: 69).
Bu demektir ki u anda anarist hareket yeni bir dou ve canlan
iinde bulunmaktadr. Ancak anaristler ok byk bir imaj sorunu ile
kar karyadrlar. Gambonenin de belirttii gibi Paris Komn ile yaanan
baarszlk devrimci kesim ierisinde bir hayal krklna sebep olmu ve
anarizmin Proudhondan itibaren savunulan iddete bavurmayan, kan
dkmekten uzak tavr yaanan hayal krkl ile birlikte deimitir
(Gambone, 2004: 2). Anaristlerin ses getiren iddet eylemlerine bavurarak
mcadelesine devam etmek istemeleri neredeyse anarizm kelimesini
kargaa ve baboluk kavramlaryla e deer klmtr. Felsefenin znde
yatan hiyerarinin olmad, kiiler aras eit ilikilere dayal toplum fikri ise
anari kelimesinin artrd fikirlerden ok uzaklamtr. Anari ve
anarizm negatif anlamlar ykl kavramlar halini almtr.
te bu sebeplerden dolay yeni anarist hareket ncelikle bu imaj
sorununu zmek zorunda olduunu bilmektedir. Gemiin atk kal ve her
an kanl bir eylemin habercisi olarak dnlen anaristleri, topluma
kendilerini sunarken ok daha farkl grnmek zorundadrlar. Bunu
yapabilmek ise gemie kyasla ok daha kolaydr. zellikle iletiim
aralarnn salad imknlar ile anaristler yepyeni metotlara
bavurmulardr.
Bunlara ek olarak anarizmin karlat sorunlar salt imaj sorunu
olmann da tesindedir. Genel olarak insanlarn anarizmin ne olduuna
ilikin var olan kafa karkl baka yanl anlalmalar da tetiklemektedir.
Belirli balklar altnda verecek olursak, iddet konusundaki n yarglara ek
olarak, anarizmin kreselleme kart olduu, somut bir ideolojiden
mahrum bulunduu gibi grler yeni anarist harekete yklmaya
allmaktadr.
152 / Gkhan UUR
Graeber iin eer kreselleme snrlarn kalkmas, insanlarn, fikirlerin
ve mlkiyetin zgrce hareket etmesi demekse bu durumda anarist
hareketin bizzat kendisi kresellemenin bir rndr ve ayrca bu durumda
anaristler IMF ve Dnya Bankasndan ok daha kreselleme taraftardr
(Graeber, 2002: 63). Bu fikrini desteklemek iin Graeber birka rnek
vererek anarist hareketin sahip olduu kresel nitelikleri belirtmek ister.
rnein Peoples Global Action ilk olarak J18 ve N30 gibi eylemelerde tm
dnyadan insanlar aran ilk rgt olmutur. Ayn rgt daha sonra 1997
ylnda Seattleda yaplan ve olduka ses getiren eylemlere de ar
yapmtr. Bu rgt ayn zamanda 1996 ylnda kurulan International
Encounter for Humanity and Against Neoliberalizmin de kklerini
oluturmaktadr ve General Marcosun da ifadesiyle dnyadaki btn
isyanclar tarafndan kurulmutur (Graeber, 2002: 63). Bu rgtn
kuruluunda elli deiik lkeden insanlar Zapatistann kontrol altndaki La
Realidadta bir araya gelmitir. La Realidadta yaynlanan ikinci bildirgede
direniin ktalararas a fikri ilenmitir. Bu bildirgede btn mcadele eden
ve direnen insanlarn neoliberalizme kar insanl savunan ktalararas bir
an kurulmas iin bir araya geldii belirtilmektedir. Marcos burada yapt
konumasnda;
iktidarn at savaa direnen seslerin an oluturun. Seslerin a ki,
sadece konumakla kalmaz ayn zamanda insanlk iin ve neoliberalizme
kar mcadele eder ve direnir. Bir a ki, be ktay kaplar ve ktidarn bize
vaat ettii lme direnite bize yardm eder.
diyerek hareketin ktalararas niteliini vurgulamtr (Graeber, 2002:
61). Ayn bildirgede, anarist ilkelere sadk kalndn belirtmek iin, bu
rgtlenmenin hiyerariye dayal bir rgtlenme deil direni halindeki
herkesin oluturduu bir a olduu da belirtilmitir.
Eylemlerin daima iddet ykl olduuna dair eletiriler iin ise
anaristler durumun tam aksi olduunu belirtmektedirler (Graeber, 2002:
63). Graebere gre yeni dnemde anaristlerin sebep olduu tek bir
yaralama eylemi gsterilememektedir. Bununla birlikte, yaplan eylemlerde
anaristlerin iddete bavurduu ve bu yzden eylemlerin kstlanmaya
alld gr de gerei yanstmamaktadr. Durum tam aksi bir
istikamete girmi bulunmaktadr. iddete bavurmayan anaristler karsnda
gvenlik gleri ne yapacan bilemez hale gelmitir (Graeber, 2002: 63).
Ancak iddete bavurmamakla Gandi gibi pasif direnie gemek ya da
resmen isyan bayra amak yerine Direct Action Network, Reclaim the
Dnden Bugne Anarizm ve / 153
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

Streets, Black Blocs ve Tute Bianche gibi gruplar tamamen kendi
yntemlerini uygulamaya balamlardr. Bu yntemler ierisinde eylemler
adeta bir karnaval havasna brndrlerek sivil itaatsizlikte yeni bir dil
yaratlmtr (Graeber, 2002: 66). Direniin karnaval eklinde uygulanan bu
eklinde sokak tiyatrolar ve festivaller yer almaktadr. Bunlara ek olarak
Black Blocs anaristleri tarafndan ifade edilen, her kim olursa olsun
insanlara ynelik iddeti hibir ekilde onaylamayan iddet d sava hali
de uygulanan direni yntemlerine rnek gsterilebilir. Ya Basta! adl grup
ise silah benzeri oyuncak aksesuarlar ile kendilerini adeta izgi film
kahramanlarna benzeterek polisle atmaya girmekte ve bylelikle hem
fiziksel iddetten kendilerini uzak tutmaya almakta hem de bavurduklar
bu yeni yntem ile polisleri artmaktadrlar. Polisle giriilen mcadelelerde
grup yeleri genellikle balonlarla ve su tabancalar ile saldrmaktadr
(Graeber, 2002: 66).
Yukarda belirtmeye altmz anarist gruplar ve organizasyonlar
aslnda anarizm ile ilgili baka bir yanl anlalmay da gn na
karmaktadr. Anarizm hiyerariye kar olduu iin organizasyon kart
olarak alglanmaktadr. Hlbuki Graebere gre anaristler organizasyon
kart deil yeni bir tr organizasyon yaratma yanlsdrlar (Graeber, 2002:
70). Sistem iinde yer alan hiyerariye dayal organizasyon anlayna kart
olarak anaristler ast-st ilikisinin olmad ve yatay alara dayal yani
hiyerariden uzak bir organizasyonu savunmaktadrlar. Bu durum ayn
zamanda yeni bir demokrasi anlaynn da ortaya karlma abasn
gstermektedir. Bu yeni katlmc demokrasi anlaynda aznln
ounluun kararlarna uyma zorunluluundan ziyade uzlama anlay
egemendir. Farkl fikirlere sahip taraflar birbirlerini ikna edene kadar
tartarak belli bir ortak noktaya varmaya alrlar. Graeber iin bavurulan
bu yntemin eksiksiz ilediini syleyebilmek mmkn deildir ancak yine
de bu yntem asl demokratik anlaya en yakn duran ve bireyleri yaratc
faaliyet iinde tutan en etkili yoldur (Graeber, 2002: 72).
ster iddete bavurmakszn erk kart sava halini devam ettirme
abas olarak ifade edilsin isterse protesto meydanlarnda polisi artmak
iin ilgin kostmler iinde ve karnaval havasnda gsteriler yaplsn btn
bu erk kart muhalif tutumun temelinde baka bir dnya mmkndr
anlay yatmaktadr. Gsterilen btn bu tepkiler, nmze sunulan ve
baka bir alternatif bulunmadndan uymak zorunda olduumuz sylenilen
yaamn dna karak rahat nefes alabileceimiz bir hayat kefetmenin
154 / Gkhan UUR
Proudhonvri abasnn bir sonucudur. Daha ak bir ifade ile var olan
yapnn toptan ve tek bir darbe ile birden deitirilmesinden ziyade bu yap
ierisinde farkl yaama alanlarnn bulunup yaplan ufak deiikliklerin
zamanla tm yapy deitirmesi abasdr. Bu durumda anarist muhalif
gruplar yaadklar dnyann kurulu dzeni ierisinde kendilerine bir atlak
bulmak ve bu atlaktan dar szarak yeni bir yaama, astlarn ve stlerin
bulunmad yatay alara dayal yeni bir yaam modeline ulama abas
iindedirler.
Bu amalar erevesinde 21. yzyla geldiimizde anarizm zerine
yaplan almalarda gittike artan bir ykseli grlmektedir. Son
dnemlerde kmakta olan anarist yaynlar internetin salad kolaylklarla
da birlikte bir canlanma evresine girmitir. Amerika Birleik Devletlerinde
yaynlanmakta olan Zmag, Fifth Estate, Anarchy: A Journal of Desire
Armed, Social Anarchism, Green Anarchy ve Perspectives on Anarchist
Theory; ngilterede kmakta olan Aufheben, Do or Die; eitli
federasyonlara ait Black Flag ve Direct Action; gazetelerden Freedom ve
Green Anarchist gibi rneklere ek olarak Schnews, Anarist Federasyon
tarafndan karlan Resistance ve en son olarak da Gaggeddan
bahsedebiliriz. Ad geen bu yaynlarn byk ounluuna internet
zerinden ulamak mmkndr. Anarizm zerine hazrlanan dier internet
balantlarnda ierik olarak en zengin olanlar Anarchist Archive, Znet,
Research on Anarchism, Green Anarchy Archive, flag.blackened.net,
Primitivism ve Postanarchism Clearinghousedur (Gordon, 2006: 175).
nternetten eriilebilen anarizm zerine dzenlenen tartma gruplarna ek
olarak ngilterede yakn zamanda anarizmden etkilenen ve bu konu
hakknda doktora yapan Jamie Heckert ve Uri Gordonun almalar
bulunmaktadr (Gordon, 2006: 176). Ayrca ngilterede anarizm zerine
akademik almalar yapmaya balam olan Specialist Group for the Study
of Anarchism adl yeni bir grup kurulmutur. nternet zerinden eriime
alm bu gruplara ek olarak kitap dnyasnda bir takm yaynevleri
tamamen anarizm zerine kitaplar yaynlamaktadrlar. Bu yaynevlerinden
en nlleri olarak Freedom, A.K. Press, The Kate Sharpley Library, Black
Rose, Black and Red saylabilir (Gordon, 2006: 176). Son olarak, anarizmi
post-yapsalclkla ilikilendiren ve her iki dncenin ortak noktalarndan
hareketle post-yapsalc anarizmi kuran Todd May; Stirnerden ald ilham
ile bireysel anarizmi feminist dnceyle birletiren Wendy McElroy;
eitliki liberalizm anlayn anarist sezgilerle kaynatrarak Aydnlanm
Dnden Bugne Anarizm ve / 155
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

Anari anlayn gelitiren ve Almanyada son dnemde anarizm zerine
yaplan farkl bir almaya imza atan Matthias Kaufmann; eko-anarizmin
dnyadaki en tannm isimlerinden olan Murray Bookchin 21. yzyl
anarist almalarnda en ok ilgi ekenler arasnda yer alr.
Anarizmdeki yeni eilimler iinde zerinde en ok durulan post-
yapsalc anarizm olmutur. Eric Hobsbawmn ifadesiyle 19. yzylda
devrimci solun merkezi halinde bulunan ve Marksist ideolojinin iktidara
gelip kendi otoriter yzn hissettirmesiyle de yava yava realist olma
zelliini yitiren, ancak oluan yeni artlar iinde kendine ok daha dinamik
bir eylem sahas bulan anarizme kazandrlan yeni bir yaklam post-
yapsalc felsefe ile gelmitir. 19. yzylda zellikle Bakuninin temsil ettii
kanl, hrn ve zm byk bir oranda tek bir noktaya indirgeyerek
halletmeye alan anlay post-yapsalclk ile deiime urama eilimi
iine girmitir. Post-yapsalclk ile anarist direniin eylem yelpazesi
genilemi ve mcadele sadece erk kurumu ile olmaktan kmtr;
mcadelenin yaamn her alanna yaylmas gerektii anlalmtr. Bunun en
nemli sebebi de post-yapsalcln erke bak asndaki farkllktr. Post-
yapsalclar iin erk tek bir noktadan ortaya kmaz, belirli kurumlarn
etrafnda oluur. Bu konuyu daha iyi anlamak ve anarizmin 21. yzylda
benimsedii yeni eilimleri daha iyi kavrayabilmek iin post-yapsalcla
anarist bir ereveden bakmak gerekmektedir.
156 / Gkhan UUR
SONU
Matthias Kaufmann Aydnlanm Anari isimli kitabnda Stalin ve
halefleri topyalarmz aldlar diyerek Sovyetler Birliinin ilk
dnemlerinden itibaren anaristlerin yaad hayal krkln
vurgulamaktadr (Kaufmann, 2003: 12). Bununla birlikte anaristler, hangi
idealler zerine in edilirse edilsin, her devlet yapsnn zamanla
despotlama eilimi tadn ve devletlerin siyasi yaplar deise de
tahakkm olgusunun deimeyeceini en bandan beri vurgulayarak bu
hayal krkln ok nceden kestirmilerdir. Aslnda 1871 Paris
Komnnn baarszl anaristlerin ilk hayal krkl olarak nitelenebilir.
Komnn iki ayda dalmas ile umutlar tkenen anarist evreler, dozu
gn getike artan iddet eylemlerine ynelmeye balamlardr. Bu eilim
Avrupa ve Amerikadaki anarizmin zamanla taban kaybetmesine ve
anaristlerin kimi zaman rasyonellikten uzaklamasna sebep olmutur.
Bylelikle bireylerin gznde negatif anlamlar iermeye balayan anarizm
insan doasnn iyiliine, zordan arndrlm bir dnyada yaamann
ncelikli hedef olduuna ve ahlk geliime dayal hayata ilikin grlerini
tam olarak ifade edememitir. Anarizmin esas baarszln bu noktada
grmek gerekir.
Sovyetler Birliinin dalmas gemiteki hatalarn telafisi adna
anaristlerin nne kan bir frsat olarak alglanmtr. Beliren yeni siyasi
ortamda anaristler negatif armlarndan kurtulmaya almaktadrlar. Bu
abalar da son dnemlerde meyvelerini vermeye balam gzkmektedir.
maj sorununu dzeltme gayretine ek olarak, artan akademik almalar
anarizm hakkndaki ilginin yeniden ykselie getii eklinde
yorumlanabilir.
Son olarak, anaristlerin hem akademik evrede hem de sokakta
arlklarn arttrmak iin ahlk felsefesine bir kez daha- younlamalar
gerektii vurgulanmaldr. Anarizmin sahip olduu ahlk duru bu felsefeyi
diri tutan en etkin unsurlardandr. Joseph Beuysun gerekten arzulanmaya
deer bar, insann kendisiyle srdrd fikir savadr sz tastamam bu
ahlk durua iaret etmektedir (Kaufmann, 2003: 9).

Dnden Bugne Anarizm ve / 157
Anarizmin zmesi Gereken Sorunlar

KAYNAKA
ARVON, Henri (2007), Anarizm. 1. Basm, Ahmet Kotil (ev.), stanbul
letiim Yaynlar.
BAKUNIN, Mihail A. (2006), Devlet ve Anari, 1. Basm, Murat Uyurlak (ev.),
stanbul: Agora Kitapl Yaynlar.
BEYER, Wolfram. (1999), Marks ve Bakunin Ayn Cephede Mi?, Hans-Jrgen
Degen (Ed.), Anarizmin Bugn iinde, Nee Ozan, (ev.), stanbul: Ayrnt
Yaynlar, ss. 11-28.
CEVZC, Ahmet, (2005), Paradigma Felsefe Szl. Anarizm, stanbul:
Paradigma Yaynclk.
CHOMSKY, Noam (1991), Pirates&Emperors: International Terrorism in the Real
World, Monral: Black Rose Books.
FITZPATRICK, Maria (1985), Proudhon and the French Labor Movement: The
Problem of Proudhons Prominence, European History Quaterly., Cilt. 15, ss.
407-430.
GAMBONE, Larry. Pierre-Joseph Proudhon And Anarchism: Proudhons
Libertarian Thought And the Anarchist Movement, Libertarian Hertage.
2004, Say: 24, ss. 17. http://www.libertarian.co.uk/lapubs/libhe/libhe024.htm
(30.04.2009).
GODWIN, William. An Enquiry Concerning Political Justice And Its Influence On
General Virtue And Hapiness. 1793 Cilt: 1, http://oll.libertyfund.org/EBooks/
Godwin_0164.01.pdf , (15.04.2008).
GOLDBERG, Harold J. (1975), Marginalia: Goldman and Berkman View the
Bolshevik Regime. Slovanic and East European Review, Cilt. 53, Say. 131,
ss. 272276.
GOLDMAN, Emma. Durruti Is Dead, Yet Living, Hoover Institute on War,
Revolution and Peace, 1936, http://libcom.org/library/durruti-is-dead-yet-
living-emma-goldman , (16.06.2010).
GORDON, Gareth. (2006), Anarchist Authorities: Rebel Signifiers and the Struggle
for Control of the Anarchist Texts, Cardiff University Siyaset Bilimi Blm
Yaynlanmam Doktora Tezi.
GRAEBER, David (2002), The New Anarchism. New Left Review, Say. 13,
Ocak-ubat, ss. 6173.
158 / Gkhan UUR
KAUFMANN, Matthias (2003), Aydnlanm Anari: Siyaset Felsefesine Giri, 1.
Basm, Yakup Coar (ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar.
KERN, Robert W., (1976), Anarchist Principles and Spanish Reality: Emma
Goldman as a Participant in the Civil War 1936-39, Journal of Contemporary
History., Cilt. 11. SagePub veri taban (13.11.2007).
KROPOTKN, Peter A. (2002), Anarchist Commnism and Its Principles, Roger
N. Baldwin (Ed.), Anarchsim: A Collection of Revolutionary Writings iinde,
New York: Dover Yaynevi, ss. 4678.
NOLAND, Aron. (1964), Pierre-Joseph Proudhon: Socialist As Social Scientist,
59th Annual Meeting Of American Sociological Association, ss. 313-328, 2
Ekim, Montreal.
PAYNE, Stanley G., (2006), The Collapse Of The Spanish Republic, 1933-1936:
Origins Of The Civil War, I. Basm, New Haven & London: Yale University
Pres.
PROUDHON, Pierre-Joseph (2007), What is Property?. 1. Basm, New York:
Cosimo Classics.
RUDIGER, Helmut. (1999), Bir Belge: Proudhon, Sendikalizm ve Anarizm
zerine, Hans- Jrgen Degen (Ed.), Anarizmin Bugn iinde, Nee Ozan
(ev.), stanbul: Ayrnt Yaynlar, ss. 177197.
STIRNER, Max (2005), The Ego And His Own, 1. Basm, Steven T. Byington
(ev.), New York: Dover Yaynclk.
THOMAS, Paul. (2000), Marx Ve Anaristler, 1. Basm, Devrim Evci (ev.)
Ankara: topya Yaynlar.
WALTER, Nicholas (2002), About Anarchism, 2. Basm, Londra: Freedom
Yaynlar.
WOODCOCK, George (2001), Anarizm Bir Dnce ve Hareketin Tarihi, 4.
Bask, Alev Trker (ev.), stanbul: Kaos Yaynlar.