idea

AYDINLANMA DNRLER
BENTHAM VE HUME; DOAL HAK VE POZTF HAK
Bentham: Hak yasann ocuudur, olgusal/real yasadan olgusal/real
haklar gelir; ama imgesel yasalardan, doa yasasndan imgesel haklar
gelir, der. Doal hak btnyle samadr.
Kukucu Hume hi kukusuz Bentham ile anlama iindedir: Doal
yasa ve doal haklar gerek olmayan metafiziksel fenomenlerdir.

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

DOAL HAK anlatm pozitif olmayan, yazl olmayan, henz bir olgu
olmayan ve gene de o szde aydnlk yzyln bilincinde gn gibi akta yatan
NSAN HAKLARI kavramnn anlatmyd. Aydnlanmann asl temsilcileri iin
bo metafizik idi. Aydnlanma dnrleri Ussalclar deil, ama grgc
Kukuculardr, ve dncelerinin varglarn karsamam olsalar da,
nihilizmin ve pozitivizm bu ii daha sonra onlar iin yapacakt.

idea

VOLTAIRE 1
AYDIN DESPOTZM
Voltaire adn sonradan alan Franois-Marie Arouet
(1694-1778) bir noterin oluydu, Jesuitler tarafndan
eitildi, Latince ve Yunanca rendi, ve bir yazar
olmay istedi. Aristokratlarn arasna kart, yetkelere
kar yazlarndan tr saysz hapis ve srgn
cezasna arptrld, ve bir keresinde Bastillede on bir
ay yatt ve bir soyluya hakaretinden tr yl (17269) ngilterede srgnde kald. nan zgrln,
anlatm zgrln, zgr tecimi, devlet ve kilisenin
ayrlmasn savundu. 20.000 kadar mektup ve 2.000
kadar kitap ve makale yazd. Newtonn Ktada
tannmasnda balca etki (ve elma yks) ona aittir.
1750de hayranlar arasnda olan Byk Frederickin
yanna gitti.

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

Die Tafelrunde by Adolph von Menzel. Guests of Frederick the

Great, in Marble Hall at Sanssouci, include members of the
Prussian Academy of Sciences and Voltaire (seated, third from
left).

idea

AYDINLANMA 1
AYDIN DESPOTZM (ENLIGHTENED DESPOTISM)
Wikipedia: They tended to allow religious toleration, freedom of speech and the press, and
the right to hold private property. Most fostered the arts, sciences, and education.

Dinsel hogrye, konuma ve basn zgrlne, ve zel

mlkiyet hakkna eilimliydiler. ou sanatlar, bilimleri ve eitimi
destekledi.
Byk Frederik (Prusya) ve II. Katerina (Rusya)
Friedrich der Groe
(1712 1786)

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

Wikipedia: Voltaire was a prominent Enlightenment philosopher who felt enlightened

monarchy was the only real way for society to advance.

Voltaire nde gelen bir Aydnlanma filozofuydu ve aydnlanm

monarinin toplumun ilerlemesi iin biricik doru yol olduunu
duyumsuyordu.

idea

AYDINLANMA ve AYDIN DESPOTZM 2

Aydnlanmann belgisi:
Herey halk iin. Hibirey halk tarafndan deil.

Aydnlanma karsav olarak HALKA, boinanl grd halka gereksinir. Halk

ynetilecek, ilerletilecek, aslnda kurtarlacak olandr. Bu varsaym altnda,
DEMOKRAS geersizdir. Hi kukusuz halk henz kendini ynetemeyebilir, ve
popler politik istencin yokluunde Monari olanakl biricik devlet biimi olabilir.
nemli olan nokta Aydnn Halk her zaman ynetilmesi gereken ve hibir zaman
politik olarak bymeyecek bir KTLE olarak, YIIN olarak grmesidir.
Friedrich der Groe
(1712 1786)

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

Aydn Kavram Yurtta Kavram deildir. Aydn Genel stenci

tanmaz. Onun stenci toplumsal stencin zerindedir.

Aydn politik olarak egemen olma STENCN tar, ve kendi stencini DEVLET olarak geerli
klmak isteyen zgr Yurtta, GENEL STENC tanmaz. STEN ZGRLN tanmamak
Aydnn keyfi bir tutumu deildir, tersine bu onun Kavramnda yatar. Aydnn zgrlk
stencine yant yine kavram gerei ZOR ve DDETtir, yoksa Aydn deil ama Yurtta
olur, Demokrasiyi kabul ederdi. Aydnlanma Despotik Toplumdan Yurtta Toplumuna gei
srecinin bileenidir, feodal kltrn modern topluma sarkan bir artdr.

idea

AYDINLANMA ve HOGR
Hogr zerine Voltaire:
Hristiyanlarn birbirlerine hogr gstermeleri gerektiini tantlamak
iin byk bir sanat ya da gzalc bir konuma ustal gerekmez. Ama
ben daha ileri gideceim ve diyeceim ki tm insanlar kardelerimiz
olarak grmeliyiz. Ne? Trk kardeim midir? inli kardeim midir? Yahudi?
Siyaml? Evet, hi kukusuz; tmmz ayn babann ocuklar ve ayn
Tanrnn yaratklar deil miyiz?

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

It does not require great art, or magnificently trained eloquence, to prove that Christians should
tolerate each other. I, however, am going further: I say that we should regard all men as our
brothers. What? The Turk my brother? The Chinaman my brother? The Jew? The Siam? Yes, without
doubt; are we not all children of the same father and creatures of the same God?

idea

AYDINLANMA ve AYDIN DESPOTZM 3

Aydnlanma zsel olarak karanlk Boinanca ve bilgisizlie
karttr, ve terimin kendisi nancn yerini Bilginin almas
gerektiini imler.
Aydn kavram gerei karsnda aydn-olmayan Halk kitlesini
varsayar bilgisiz, boinanl kitle.

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

Aydnlanma Genel stenci, evrensel zgrl, bireysellik

ilkesini tanmaz. Bu dzeye dek despotiktir. Aydnlanma
despotik bir kltrn anlatm ve gstergesidir, zgr
bireylerin modern toplumunda yeri ve gerei yoktur,
despotizminin kendisinde arkaik bir karakter tar.

idea

AYDINLANMA ve AYDIN DESPOTZM 4

Aydnlanma modern olamaz, nk modernlik zsel
olarak sten zgrl ile, Duyun zgrl ile
balar. Aydnlanmann Hogrden yana olmas Duyun
zgrlnden yana olmas gibi grnr. Ama bu bir
yanlsamadr, nk Aydn znel zgrl, bireyin kendi iin
karar verme ve yargda bulunma, kendi istenci ile eylemde
bulunma zgrln tanmaz, nk kendini birey-st bir
yetke ve g olarak ve aydn-olmayan istensiz olarak grr.

www.ideayaynevi.com

NOESS FELSEFE ATLYES/CKM

DEA YAYINEV / AZZ YARDIMLI 2014

Ussal insan zsel olarak zgrdr. Ama Aydnn kukuculuu

onun insan ussal bir varlk olarak grmesine izin vermez.
Aydnn kukuculuu aydn despotizmi ile uyum iindedir.