LAPORAN TERBAIK

PRAKTIKUM KIMIA V
PERCOBAAN I
LIPID : ANALISA KUALITATIF DAN KUANTITATIF
Nama : Afrianti Reza Kusuma 24030110120018
Restu Arie Wijayanti 24030110120038
Reza Radiyatul Jannah 24030110130058
atria !utra 24030110110025
Wihda Wihdatul "idayah 24030110110033
#ulia $ilarsih 2403011013005%
Kel&m'&( : )) *
Asisten : "endra +,i'a R- $ahardi(a J2.00%054
JURUSAN KIMIA
FAKULTAS SAINS DAN MATEMATIKA
UNIVERSITAS DIPONEGORO
SEMARANG
2012
ABSTRAK
/elah dila(u(an 'er0&1aan yan2 1erjudul 34i'id : Analisa Kualitatif dan
Kuantitatif5 yan2 1ertujuan untu( mela(u(an analisa li'id se0ara (ualitatif dan
(uantitatif- Analisa (ualitatif li'id meli'uti uji 'er&(sida6 uji f&sfat 'ada lesitin6 uji
(&lester&l6 sedan2(an analisa (uantitatif meli'uti 'enentuan an2(a 'enya1unan
dan 'enentuan an2(a i&d- !rinsi' uji 'er&(sida yaitu rea(si hidr&lisis6 uji f&sfat
'ada lesitin yaitu rea(si hidr&lisis6 uji (&lester&l yaitu 'emutusan i(atan ester 'ada
asam lema(6 'enentuan an2(a 'enya1unan yaitu rea(si sa'&nifi(asi6 'enentuan
an2(a i&d yaitu rea(si hal&2enasi- $et&de yan2 di2una(an 'ada analisa (ualitatif
yaitu 'en2&m'le(san dan 'en2enda'an6 sedan2(an 'ada analisa (uantitatif yaitu
titrasi i&d&metri dan titrasi asam 1asa- "asil yan2 di'er&leh yaitu 'ada analisa
(ualitatif6 uji 'er&(sida 'ada minya( zaitun 1aru dan ten2i( men2andun2
'er&(sida yan2 men2hasil(an 0in0in un2u6 uji f&sfat 'ada lesitin men2hasil(an uji
'&sitif den2an ter1entu( ,arna larutan (unin2 (eruh den2an ter1entu(nya
enda'an6 uji (&lester&l 'ada minya( zaitun 1aru men2hasil(an larutan 1enin2 dan
minya( zaitun ten2i( men2hasil(an larutan den2an dua la'isan6 dimana la'isan
atas 1enin2 dan la'isan 1a,ah 1er,arna 1iru6 'ada minya( i(an men2hasil(an
larutan 1er,arna un2u yan2 a(hirnya 1eru1ah ,arna menjadi 0&(lat (emerahan6
'ada 'utih telur 'uyuh men2hasil(an 2um'alan 'utih6 sedan2(an (unin2 telur
'uyuh men2hasil(an 2um'alan (unin2- !ada analisa (uantitatif6 'enentuan an2(a
i&d minya( zaitun 1aru dan ten2i( men2hasil(an larutan 1enin2 setelah dititrasi
dan an2(a i&d yan2 dihasil(an 'ada minya( zaitun 1aru se1esar %6% dan minya(
zaitun ten2i( se1esar 3655- edan2(an an2(a 'enya1unan 'ada minya( zaitun
1aru dan ten2i( masin2 7 masin2 se1esar 82596: dan 825468 den2an *$ rata8rata
minya( zaitun 1aru dan ten2i( se1esar 8:52619 dan 8:5%63-
PERCOBAAN 1
LIPID : ANALISA KUALITATIF DAN KUANTITATIF
I. TUJUAN PERCOBAAN
$ela(u(an analisa li'id se0ara (ualitatif dan (uantitatif
II. TINJAUAN PUSTAKA
2-1 +efinisi 4i'id
4i'id meru'a(a salah satu (el&m'&( senya,a &r2ani( yan2 terda'at
dalam tum1uhan6 he,an atu manusia dan san2at 1er2una 1a2i (ehidu'an
manusia- 4ema( dan senya,a &r2ani( yan2 mem'unyai sifat fisi(a se'erti
lema( dimasu((an dalam satu (el&m'&( yaitu (el&m'&( li'id- ifat fisi(a
yan2 dima(sud adalah tida( larut dalam air6 teta'i larut dalam satu atau
le1ih 'elarut &r2ani(6 se'erti eter6 aset&n6 (l&r&f&rm6 ada hu1un2annya
den2an asam 7 asam lema( atau esternya dan mem'unyai (emun2(inan
di2una(an &leh ma(hlu( hidu' ;!&edjiadi6 1%%4<-
2-2 =un2si 4i'id
4i'ida mem'unyai 1e1era'a fun2si diantaranya adalah (&m'&nen
stru(tural mem1ran6 1ahan 1a(ar6 la'isan 'elindun26 >itamin dan h&rm&n-
elain itu se1a2ai 'enyim'an ener2i dan trans'&rt6 (&m'&nen dindin2 sel
dan 'enyam'ai (imia ;!a2e6 1%81<-
$enurut =essenden ;1%81<6 fun2si li'id yaitu
a- /ri2liserida
/ri2liserida meru'a(an 1entu( lema( yan2 'alin2 efisien untu(
menyim'an (al&r 7 (al&r yan2 'entin2 untu( 'r&ses yan2 mem1utuh(an
ener2i dalam tu1uh- /ri2liserida ju2a mem'unyai fun2si se1a2ai
1antalan tulan2 dan &r2an >ital yan2 melindun2i &r2an8&r2an dari
2&n0an2an-
1- =&sf&li'id
=&sf&li'id adalah li'id yan2 men2andun2 2u2us ester f&sfat6
f&sf&2liserida yan2 1erhu1un2an den2an lema( dan minya(- enya,a
ini 1iasa men2andun2 ester asam lema( 'ada dua 2liser&l den2an suatu
ester f&sfat 'ada '&sisi (eti2a- =&sf&2liserida mem'unyai sifat hidr&f&1
dan hidr&fil-

2-4 ifat 8 ifat 4ema(
$enurut !&edjiadi ;1%%4<6 sifat8sifat fisi( lema( adalah tida( larut
dalam air6 teta'i larut dalam satu atau le1ih dari satu 'elarut &r2ani(
misalnya eter6 aset&n6 (l&r&f&rm6 1enzena yan2 mem'unyai (emun2(inan
di2una(an &leh ma(hlu( hidu'- edan2(an sifat8sifat (imia lema( adalah :
lema( netral den2an unit 'enyusunnya6 asam lema( yan2 rantai (ar1&nnya
'anjan2 tida( larut dalam air6 larut den2an 'elarut &r2ani(- /iti( le1ur
lema( da'at di'en2aruhi &leh 1anya( sedi(itnya i(atan ran2(a' dari asam
lema( yan2 menjadi 'enyusunnya-
2-5 K&m'&nen !enyusun 4ema(
2-5-1 ?liser&l
!ada suhu (amar6 2liser&l adalah zat 0air yan2 tida( 1er,arna6
netral terhada' la(mus6 (ental dan rasanya manis- +alam (eadaan
murni 1ersifat hi2r&s(&'is- +ehidrasi 2liser&l da'at terjadi (arena
'enam1ahan K"@
4
'ada suhu tin22i- "asil dehidrasi adalah aldehid
alifati( yan2 mem'unyai ar&ma (has- Rea(si ini serin2 di'a(ai untu(
identifi(asi 2liser&l-
H
2
C OH
HC OH
H
2
C OH
?liser&l ;umardj&61%%8<
2-5-2 Asam8asam 4ema(
1- Ke1eradaan Asam 4ema(
$enurut !a2e ;1%81<6 asam lema( jaran2 terda'at 1e1as
dialam teta'i terda'at se1a2ai ester dalam 2a1un2an den2an fun2si
al(&h&l- Asam lema( 'ada umumnya adalah asam m&n&(ar1&(silat
1erantai lurus- Asam lema( 'ada umumnya mem'unyai jumlah
at&m (ar1&n 2ena' ;ini 1erarti 1anya( (arena asam8asam lema(
disintesa terutama dua (ar1&n setia' (ali<- Asam lema( da'at
dijenuh(an atau da'at mem'unyai satu atau le1ih i(atan ran2(a'-
*entu( sesun22uhnya dari suatu asam lema( 1er(em1an2 dari
1entu( hidr&(ar1&n indu(- K&nfi2urasi i(atan ran2(a' dari asam8
asam lema( yan2 terda'at dialam 'ada umumnya adalah 0is-
C C
R R
C C
R
R
0is trans
Kenyataan 1ah,a alam le1ih menyu(ai asam8asam lema( ta(
jenuh 0is mun2(in 1ertalian den2an 'entin2nya senya,a8senya,a
ini dalam stru(tur mem1ran 1i&l&2i ;!a2e61%81<-
2- Klasifi(asi Asam 4ema(
a- Klasifi(asi asam lema( 1erdasar(an i(atannya :
1- Asam lema( jenuh
Asam lema( jenuh tida( mem'unyai i(atan ran2(a'
dalam stru(turnya- *e1era'a 0&nt&h 'entin2 antara lain :
.
3
"
9
.@@" : asam 1utirat
.
5
"
11
.@@" : asam (a'r&at
.
9
"
15
.@@" : asam (a'rilat
.
11
"
23
.@@" : asam laurat
.
13
"
29
.@@" : asam miristat
.
19
"
35
.@@" : asam stearat
.
%3
"
3%
.@@" : asam ara0hidat
2- Asam lema( ta( jenuh
Asam lema( ta( jenuh adalah asam lema( yan2
mem'unyai se1uah atau le1ih i(atan ran2(a' 2 dalam
stru(tur m&le(ulnya- *e1era'a 0&nt&h asam lema( ta( jenuh :
H
3
C ;."
2
<
5
C
H
C
H
;."
2
<
9
CH
2
OOH
;asam lema( 'almit&leat<
H
3
C ;."
2
<
9
C
H
C
H
;."
2
<
9
COOH
;asam &leat<
H
3
C
H
2
C C
H
C
H
H
2
C C
H
C
H
H
2
C C
H
C
H
;."
2
<
9
COOH
;asam lin&leat<
1- Klasifi(asi asam lema( 1erdasar(an da'at atau tida(nya
disintesis &leh tu1uh :
Asam lema( esensial
Asam esensial yaitu asam lema( yan2 di1utuh(an &leh
tu1uh6 teta'i tu1uh sendiri tida( da'at mensintesisnya- Asam
lema( ini di'er&leh dari luar6 yaitu dari lema( ma(anan-
Asam ini mem'unyai 2 1uah atau le1ih i(atan ran2(a' dua
didalam stru(tur m&le(ulnya- .&nt&h : asam lin&leat6 asam
ara0hidat-
Asam lema( n&nesensial
Asam lema( n&nesensial yaitu asam lema( yan2 di1utuh(an &leh
tu1uh dan tu1uh sendiri da'at mensintesisnya- ;umardj&6 1%%8<
2-: Klasifi(asi 4ema( ;"art6 1%83<
2-:-1 *erdasar(an 1entu(nya 'ada suhu tertentu6 lema( di1eda(an :
a- 4ema( 'adat6 yaitu lema( yan2 ada 'ada tem'eratur udara
1iasanya 1er,ujud 'ada- .&nt&h : 2ajih-
1- 4ema( 0air6 yaitu lema( yan2 'ada suhu udara 1iasa 1er1entu(
0air- .&nt&h : etan&l6 minya( (ela'a-
2-:-2 *erdasar(an asal darimana lema( dida'at6 lema( di1eda(an :
a- 4ema( he,ani6 yaitu lema( yan2 dida'at dari he,an-
1- 4ema( na1ati6 yaitu lema( yan2 dida'at dari tum1uhan-
2-:-3 *erdasar(an i(atan ran2(a' yan2 terda'at di stru(tur m&le(ul6 lema(
di1eda(an:
a- 4ema( ta( jenuh6 yaitu lema( yan2 mem'unyai 1 atau le1ih i(atan
ran2(a'
1- 4ema( jenuh6 yaitu termasu( lema( yan2 tida( memili(i i(atan
ran2(a' 'ada asam lema( 'enyusunnya-
2-:-4 *erdasar(an lema( 'enyusunnya6 lema( di1eda(an menjadi :
a- 4ema( sederhana
1- 4ema( 1erasam dua
0- 4ema( 1erasam ti2a
2-9 )dentifi(asi 4ema(
2-9-1 Aji (&lester&l
$enurut !&edjiadi ;1%%4<6 adanya (&lester&l da'at ditentu(an
den2an men22una(an 1e1era'a rea(si ,arna- alah satu di antaranya
ialah rea(si al(&,s(i- A'a1ila (&lester&l dilarut(an asam sulfat
'e(at den2an hati8hati6 ma(a 1a2ian asam 1er,arna (e(unin2an
den2an flu&resensi hijau 1ila di(enai 0ahaya- *a2ian (l&r&f&rm a(an
1er,arna 1iru dan yan2 1eru1ah menjadi menjadi merah dan un2u-
4arutan (&lester&l dalam (l&r&f&rm 1ila ditam1ah anhidrida asam
asetat dan asam sulfat 'e(at6 ma(a larutan terse1ut mula8mula a(an
1er,arna merah6 (emudian 1iru dan hijau- )ni dise1ut rea(si
4ie1erman *ur0hard- Warna hijau yan2 terjadi ini ternyata se1andin2
den2an (&nsentrasi (&lester&l-
HO
CH
3
CH
3
CH CH
2
CH
3
CH
2
CH
2
CH CH
3
CH
3
tru(tur (&lester&l ;!&edjiadi6 1%%4<
2-9-2 Aji 'er&(sida
Aji ini untu( menentu(an derajat (etida( jenuhan asam lema(-
)&dium da'at 1erea(si den2an i(atan ran2(a' dalam asam lema(- /ia'
m&le(ul i&dium men2ada(an rea(si adisi 'ada suatu i(atan ran2(a'-
@leh (arenanya ma(in 1anya( i(atan ran2(a'6 ma(in 1anya( 'ula
i&dium yan2 da'at 1erea(si-
C C
)
2
C C
I I
B
;!&edjiadi6 1%%4 <
.ara yan2 serin2 di2una(an untu( menentu(an an2(a 'er&(sida
adalah den2an met&da titrasi i&d&metri- +alam met&da ini minya(
dilarut(an (e dalam larutan asam asetat 2lasial 7 (l&r&f&rm ;3:2< yan2
(emudian ditam1ah(an K)- +alam 0am'uran terse1ut a(an terjadi
rea(si K) dalam suasana asam den2an 'er&(sida yan2 a(an
mem1e1as(an )
2
- Kemudian )
2
yan2 di1e1as(an selanjutnya dititrasi
den2an larutan standar natrium ti&sulfat ;An,ar6 1%%:<-
2-9-3 Aji f&sfat 'ada lesitin
=&sfatidi(&lin atau lesitin 1eru'a zat 'adat luna( se'erti lilin6
1er,arna 'utih dan da'at diu1ah menjadi 0&(lat 1ila ter(ena 0ahaya
dan 1ersifat hi2r&s(&'i( dan 1ila di0am'ur den2an air mem1entu(
(&l&id- 4esitin larut dalam semua 'elarut lema( (e0uali aset&n- *ila
lesitin di(&0&( den2an asam sulfat a(an terjadi asam f&sfatidat dan
(&lin- +an di'anas(an den2an asam atau 1asa a(an men2hasil(an
asam lema(6 (&lin6 2liser&l dan asam f&sfat-
."
H
2
C
O
H
2
C O
O
C
P
O
O
OH
R
2
H
2
C
O
H
2
C
C
O
R
1
N
+
CH
3
CH
3
CH
3
=@=A/)+)K@4)N; !&edjiadi6 1%%4 <
2-8 Rea(si 4ema(
2-8-1 Rea(si "idr&lisa
$enurut umardj& ;1%%8<6 rea(si hidr&lisa ada 3 ma0am:
a- "idr&lisa den2an (atalis enzim
Cnzim li'ase dan 'an(reas se1a2ai stea'sin da'at men2(atalis
hidr&lisa lema( menjadi 2liser&l dan asam8asam lema(-
1- "idr&lisa den2an (atalis &(sida
Din( &(sida atau (alsium &(sida men2hidr&lisa lema( menjadi
asas8asam lema( dan 2liser&l-
0- "idr&lisa den2an 1asa ;'enya1unan atau sa'&nifi(asi<
Rea(si lema( den2an larutan 1asa (uat a(an men2hasil(an
2liser&l dan sa1un-
2-8-2 Rea(si hidr&2enasi
"idr&2enasi lema( tida( jenuh den2an adanya (atalisat&r
di(enal se1a2ai 'en2erasan se0ara (&rmesial di2ua(an untu(
men2u1ah lema( 0air menjadi lema( 'adat ;$ayers6 1%%2<-
2-8-3 Rea(si hidr&2er&lisis
4ema( 1ila direa(si(an den2an hydr&2en 'ada suhu tertentu
a(an ter1&n2(ar menjadi 2liser&l dan al(&h&l alifati( ;umardj&6
1%%8<-
2-8-4 Rea(si hal&2enasi
Rea(si ini meru'a(an rea(si adisi- *iasanya di2una(an
1r&mium atau i&dium ;umardj&6 1%%8<-
2-8-5 Rea(si (eten2i(an
$enurut umardj& ;1%%8<6 fa(t&r yan2 da'at mem'er0e'at
rea(si ini adalah &(si2en6 suhu6 0ahaya dan l&2am8l&2am se1a2ai
(atalisat&r- Keten2i(an 'ada lema( jenuh terantai 'ende( terjadi
(arena 'en2aruh hidr&lisa 'ada udara lem1a1- edan2(an 'ada lema(
ta( jenuh 1erantai 'anjan2 terjadi dalam 2 tin2(at :
a- /in2(at ) : "idr&lisa lema( ta( jenuh menjadi 2liser&l
dan asam8asam lema( ta( jenuh-
1- /in2(at )) : @(sidasi asam lema( ta( jenuh &leh
&(si2en menjadi asam (ar1&(silat 1er1au ten2i(-
2-% a'&nifi(asi
a1un meru'a(an 2aram al(ali ;1iasanya 2aram natrium< dari asam 7
asam lema(6 sa1un men2andun2 terutama 2aram .
1:
dan .
18
- Namun6 da'at
ju2a men2andun2 1e1era'a (ar1&(silat den2an 1&1&t at&m le1ih rendah-
Rea(si 'enya1unan :
."
2
@
2
.;."
2
<
1:
."
3
."
2
@"
."@
2
.;."
2
<
1:
."
3
B 3Na@"

."@" B3."
3
;."
2
<
1:
.@@
8
Na
B
."
2
@
2
.;."
2
<
1:
."
3
."
2
@"
Ke2unaan sa1un adalah (emam'uannya men2emulsi (&t&ran
1erminya( sehin22a da'at di1uan2 den2an 'em1ilasan- Kemam'uan ini
dise1a1(an dua sifat sa1un- !ertama6 rantai hidr&(ar1&n se1uah m&le(ul
sa1un larut dalam zat8zat n&n'&lar- Kedua ujun2 ani&n m&le(ul sa1un
yan2 tertari( dalam air6 dit&la( ujun2 ani&n m&le(ul sa1un yan2 mun0ul
dari tetesan minya( lain ;=essenden6 1%%%<-
2-10 Analisa Kuantitatif 4ema(E4i'id ;=essenden6 1%%%<
2-10-1 An2(a Asam
!enentuan met&de analisa (uantitatif lema( den2an an2(a
asam den2an menam1ah(an jumlah milli2ram rea2en yan2
di2una(an yaitu K@" untu( menetral(an asam lema( 1e1as yan2
1erasal dari 1 2ram lema(- An2(a asam terse1ut untu(
menentu(an 1erat m&le(ul lema( E minya(-
2-10-2 An2(a !enya1unan
An2(a 'enya1unan di2una(an met&de (uantitatif dari 'r&ses
'enya1unan den2an menam1ah(an jumlah milli2ram K@" untu(
menya1un(an 1 2ram minya(Elema(- An2(a terse1ut di2una(an
untu( menentu(an 1esarnya 1erat m&le(ul minya(Elema(-
2-10-3 An2(a )&d
An2(a i&d di2una(an untu( men2etahui 1esarnya derajat
(etida(jenuhan asam lema(- Ketida(jenuhan men2andun2 1anya(
atau sedi(it i(atan ran2(a'- !enentuan an2(a i&d den2an
menam1ah(an jumlah 2ram i&d yan2 dii(at &leh 100 2ram lema(-
2-10-4 An2(a Asetil
An2(a asetil di2una(an untu( menentu(an jumlah 2u2us
hidr&(sil 'ada asam lema( den2an menam1ah(an sejumlah
milli2ram K@" untu( menetral(an asam asetat yan2 di1e1as(an
'ada rea(si asetilasi 1 2ram lema(-
2- 11 /itrasi
/itrasi adalah 0ara analisis yan2 memun2(in(an (ita untu(
men2u(ur jumlah yan2 'asti dari suatu larutan den2an merea(si(an suatu
larutan i&n yan2 (&nsentrasinya di(etahui- !ada ,a(tu titrasi6 larutan
yan2 men2andun2 suatu 'erea(si dimasu((an dalam 1uret yan2 dise1ut
'enitrasi- 4arutan ini ditetes(an 'erlahan lahan melalui (ran dalam
erlenmeyer yan2 men2andun2 'erea(si lain- /itrasi dihenti(an sam'ai
,arna indi(at&r 1eru1ah- !eru1ahan ,arna ini menanda(an telah
ter0a'ainya titi( a(hir titrasi ;*rady61%%9<-
2-12 /iti( C(ui>alen dan /iti( A(hir /itrasi
F&lume dalam jumlah tertentu yan2 ditam1ah(an te'at sama den2an
yan2 di'erlu(an untu( 1erea(si sem'urna &leh zat yan2 dianalisis dise1ut
se1a2ai titi( e(ui>alen- F&lume dimana 'eru1ahan ,arna indi(at&r
nam'a( &leh 'en2amat adalah meru'a(an titi( a(hir- /iti( e(ui>alen dan
titi( a(hir tida( sama 'ada 'ra(ti(nya6 titi( a(hir ter0a'ai setelah titi(
e(ui>alen- !er1edaan antara titi( a(hir dan titi( e(ui>alen adalah
(asalahan titi( a(hir yaitu (esalahan a0a( yan2 1er1eda untu( setia'
sistem- Kesalahan ini 1ersifat aditif dan determinan6 dan nialinya da'at
dihitun2 ;Kh&'(ar6 1%%0<-
2-13 Analisa *ahan
2-13-1 AGuades ;"
2
@<
ifat fisi( :mem'unyai 1erat m&le(ul 18 2Em&l6 titi( 1e(u 0
0
.6
titi( didih 100
0
.6 tida( 1er,arna6 tida( 1er1au dan
tida( 1erasa
ifat (imia :1ersifat '&lar6 larut dalam dimetil al(&h&l dan etil
etan&at6 mem'unyai i(atan hidr&2en6 mem'unyai
teta'an diele(tri( tin22i ;*asri 6 1%%:<-
2-13-2 !hen&l'htalein
ifat fisi( : (ristal ta( 1er,arna6 dalam 1entu( 0airan 1er,arna
'utih (e(unin2an
ifat (imia : mem'unyai rumus m&le(ul .
20
"
14
@
46
larut dalam
al(&h&l dan 'elarut &r2ani( lainnya
6
ta( 1er,arna
dalam larutan asam dan 1er,arna merah muda
dalam larutan 1asa
6
'eru1ahan '" 86281060
;$uly&n&6 2001<-
2-13-3 Asam nitrat ;"N@
3
<
ifat fisi( : zat 0air tida( 1er,arna atau a2a( (e(unin2an6
mem'unyai titi( leleh 7 41
0
.6 titi( didih 83
0
.6
densitas 165 2Em4
ifat (imia : asam an&r2ani(6 1erasa' dan (&r&sif6 se1a2ai
&(sidat&r (uat ;$uly&n&6 2001<-
2-13-4 ".l
ifat fisi( : titi( leleh 114
0
.6 titi( didih 885
0
.6 densitas 1629
;udara H 1<6 2as ta( 1er,arna6 1er1au tajam
ifat (imia : asam (uat6 san2at larut dalam air6 meru'a(an hasil
rea(si antara Na.l dan "
2
@
4
;$uly&n&6 2001<-
2-13-5 Am&nium m&li1dat ;;N"
4
<
2
$&@
4
<
ifat fisi( : 1er1entu( 0airan 1enin2
ifat (imia : senya,a ini meru'a(an 2aram dari am&nia dan
asam m&li1dat6 rumus m&le(ul ;;N"
4
<
2
$&@
4
<
;$uly&n&6 2001<-
2-13-: Asam ulfat ;"
2
@
4
<
ifat fisi( : zat 0air (ental6 ta( 1er,arna6 titi( leleh 10
0
.6 titi(
didih 3158338
0
.6 massa jenis 168-
ifat (imia : menyeru'ai minya( dan 1ersifat hi2r&s(&'is dalam
larutan 0air6 1ersifat asam (uat dalam (eadaan 'e(at
1ersifat &(sidat&r dan zat 'endehidrasi ;$uly&n&6
2001<-
2-13-9 K)
ifat fisi( : tida( 1e,arna6 (ristal 'utih6 titi( leleh :80
0
.6
densitas 3-12
ifat (imia : larut dalam air dan al(&h&l ;?rant6 1%89<-
2-13-8 Kl&r&f&rm ;.".l
3
<
ifat fisi( : 0airan jernih tida( 1e,arna6 1er1au menyen2at6 rasa
manis6 mem'unyai titi( leleh 81:-2
0
.6 1erat jenis
164% 2Eml
ifat (imia : mudah men2ua'6 'elarut yan2 1ai( untu( lema(6
tida( larut dalam air ;Arsyad6 2001<-
2-13-% Amilum ;.
:
"
10
@
5
<
n
ifat fisi( : 1er,arna 'utih6 tan'a 1au dan tan'a rasa
ifat (imia : terdiri atas rantai 1er0a1an2 m&le(ul m&le(ul
2lu(&sa6 dihasil(aan 'ada 'r&ses f&t&sintesis dalam
tum1uh tum1uhan6 'enam1ahaan i&din men2asil(an
,arna hitam ;!udjaatma(a6 2003<-
2-13-10 Ctan&l ;.
2
"
5
@"<
ifat fisi( : 1eru'a 0airan en0er ta( 1er,arna6 mem'unyai titi(
le1ur 8119
0
.6 titi( didih 98
0
.
ifat (imia : da'at 1er0am'ur den2an eter6 1enzena6 2liser&l dan
air6 1ersifat hidr&f&1 dan hidr&fil6 mudah ter1a(ar6
mudah ter0am'ur dan2an air6 di2una(an untu(
'elarut ;*asri6 1%%:<-
2-13-11 $inya( zaitun
ifat fisi( : 1er1au amis yan2 dise1a1(an &leh ter1entu(nya
trimetil amin dari lesitin6 mem'unyai tit( leleh
8:60
&
. dan titi( didih 300
&
.
ifat (imia : men2andun2 senya,a se'erti fen&l6 t&(&fer&l6
ster&l6 'i2men6 sGualen dan triasil 2liser&l ;*asri6
1%%:<-
2-13-12 /elur
!ada 'utih telur6 zat yan2 ter(andun2 'alin2 1anya( adalah
'r&tein al1umin dan yan2 'alin2 sedi(it adalah lema( ;*asri6
1%%:<-
2-13-13 4esitin
ifat fisi( : termasu( dalam 2&l&n2an f&sf&li'id6 1er,arna
0&(lat 0erah hin22a 0&(lat
ifat (imia : se1a2ian larut dalam air6 dan aset&n6 larut dalam
(l&r&f&rm dan 1enzena6 1iasa ditemu(an 'ada
(a0an2 (edelai dan telur ;Willey6 2001<-
2-13-14 Asam asetat 2lasial
ifat fisi( : 1eru'a 0airan ta( 1er,arna6 mem'unyai 1erat
m&le(ul 10260%
2
E
4
6 titi( didih 13%6:
&
.6 dan titi(
1e(u 82%0
&
.
ifat (imia : asam &r2ani( hasil fermentasi al(&h&l6 1erfun2si
se1a2ai 'enyam1un2 2as asetil dimana 2u2us ini
tida( di'er&leh &leh asam asetat 2lasial ;$uly&n&6
2001<-
2-13-15 4arutan "u1l
ifat fisi( : larutan yan2 di1uat den2an melarut(an 265 2ram
i&din dan 3 2ram ra(sa ;)))< (l&rida dalam 100 0m
3
etan&l %5I-
ifat (imia : di'a(ai se1a2ai 'en2uji adanya lema( ta( jenuh
;$uly&n&6 2001<-
2-13-1: Na
2

2
@
3
ifat fisi( : larutan ta( 1er,arna
ifat (imia : san2at melarut(an halida 'era( yan2 san2at larut6
meru'a(an l&2am yan2 men2andun2 i&n
2
@
3
28
;$uly&n&6 2001<-
2-13-19 K@"
ifat fisi( : 1eru'a zat 0air tida( 1er,arna6 mem'unyai titi(
didih 34
&
.
ifat (imia : mudah men2ua'6 mudah ter1a(ar6 se1a2ai 'elarut
dan zat anestesi dalam medis ;$uly&n&6 2001<-
2-13-18 $inya( i(an
ifat fisi( : 1eru'a 0airan 1enin2 1er,arna (unin2 muda6 1er1au
amis6 1er1entu( 0air den2an 1erat jenis se(itar 06%2
2Em4 dan sifatnya yaitu an2(a i&d le1ih dari :5
2E10026 an2(a 'enya1unan 18581%5 m2E26 asam
lema( 1e1as 061813I dan an2(a tida( tersa1un(an
0658260 m2E2-
ifat (imia : tida( larut dalam air6 men2andun2 asam lema(
1eri(atan ran2(a'- $inya( i(an ini di1a2i dalam
dua 2&l&n2an6 yaitu minya( hati i(an ;fish li>er &il<
yan2 terutama dimanfaat(an se1a2ai sum1er
>itamin A dan +6 dan 2&l&n2an lainnya adalah
minya( tu1uh i(an ;1&dy &il< se'erti halnya minya(
i(an lemuru ;$uly&n&6 2001<-
III. METODE PERCOBAAN
3-1 Alat dan *ahan
3-1-1 Alat
8 ?elas 1e(er !enan2as air
8 /a1un2 rea(si /erm&meter
8 ?elas u(ur !i'et tetes
8 !emanas Crlenmeyer
8 !en2adu( !enje'it
8 *uret Klem
8 tatif /im1an2an analitis
3-1-2 *ahan
8 $inya( zaitun Kl&r&f&rm
8 Asam asetat 2lasial K) 10I dan 30I
8 4esitin Asam nitrat 'e(at
8 Amm&nium m&li1dat "
2
@
4
'e(at
8 "u1l A "u1l *
8 Na
2

2
@
3
061 N Amilum
8 Ctan&l Cter
8 K@" Al(&h&lis 065$
8 )ndi(at&r '' AGuades
8 $inya( i(an
3-2 ?am1ar Alat
a- ?elas *e(er 1- ?elas A(ur 0- /a1un2 Rea(si
d- !i'et /etes e- *uret f- Crlenmeyer
2- statif6 'enje'it dan (lem h- !en2adu(
3-3 (ema Kerja
3-3-1 Analisa Kualitatif
3-3-1-1 Aji !er&(sida
!elarutan (edalam 1 m4 (l&r&f&rm
!enam1ahan 2 m4 asam asetat 2lasial
!enam1ahan 1 tetes larutan K) 10I
!en2adu((an dan 1iar(an selama 5 menit
!elarutan (edalam 1 m4 (l&r&f&rm
!enam1ahan 2 m4 asam asetat 2lasial
!enam1ahan 1 tetes larutan K) 10I
!en2adu((an dan 1iar(an selama 5 menit
1 m4 minya( zaitun 1aru
/a1un2 rea(si
"asil
1 m4 minya( zaitun ten2i(
/a1un2 rea(si
"asil
3-3-1-2 Aji =&sfat 'ada 4esitin
!enam1ahan asam nitrat 'e(at
!emanasan dalam air mendidih
!enam1ahan larutan am&nium m&li1dat
!emanasan sam'ai :0
0
.
!en2amatan
3-3-1-3 Aji K&lester&l ;4i1erman8*u0hard<

!enam1ahan 3 tetes "
2
@
4
!en0am'uran hin22a merata
!en2amatan

!enam1ahan 3 tetes "
2
@
4
!en0am'uran hin22a merata
!en2amatan

!enam1ahan 3 tetes "
2
@
4
!en0am'uran hin22a merata
!en2amatan
2 m4 4esitin yan2 telah larut dalam al(&h&l
/a1un2 rea(si
2 m4 minya( zaitun 1aru
/a1un2 rea(si
2 m4 minya( zaitun ten2i(
/a1un2 rea(si
2 m4 minya( i(an
/a1un2 rea(si
"asil
"asil
"asil
"asil

!enam1ahan 3 tetes "
2
@
4
!en0am'uran hin22a merata
!en2amatan

!enam1ahan 3 tetes "
2
@
4
!en0am'uran hin22a merata
!en2amatan
3-3-2 Analisa Kuantitatif
3-3-2-1 !enentuan An2(a )&d

!enam1ahan 5 m4 (l&r&f&rm
!enam1ahan :625 m4 "u1l A
!enam1ahan :625 m4 "u1l *
!enyim'anan selama 1 jam diruan2 2ela'
!enam1ahan 5 m4 K) 30I
!enam1ahan 50 m4 aGuades
!enam1ahan 3 tetes indi(at&r amilum
/itrasi den2an Na
2

2
@
3
0625 2ram minya( zaitun ten2i(
Crlenmeyer )
"asil
2 m4 larutan (unin2 telur 'uyuh
/a1un2 rea(si
"asil
2 m4 larutan 'utih telur 'uyuh
/a1un2 rea(si
"asil
!enam1ahan 5 m4 (l&r&f&rm
!enam1ahan :625 m4 "u1l A
!enam1ahan :625 m4 "u1l *
!enyim'anan selama 1 jam diruan2 2ela'
!enam1ahan 5 m4 K) 30I
!enam1ahan 50 m4 aGuades
!enam1ahan 3 tetes indi(at&r amilum
/itrasi den2an Na
2

2
@
3

!enam1ahan 5 m4 (l&r&f&rm
!enam1ahan :625 m4 "u1l A
!enam1ahan :625 m4 "u1l *
!enyim'anan selama 1 jam diruan2 2ela'
!enam1ahan 5 m4 K) 30I
!enam1ahan 50 m4 aGuades
!enam1ahan 3 tetes indi(at&r amilum
/itrasi den2an Na
2

2
@
3
3-3-2-2 !enentuan an2(a 'enya1unan

!enam1ahan 3 m4 ;al(&h&l B eter<
!enam1ahan 25 m4 K@"
!emanasan B 20 menit
!endiaman 'ada suhu ruan2
!enam1ahan indi(at&r ''
!enitrasian den2an ".l
0625 2ram minya( zaitun
Crlenmeyer ))
"asil
0625 2ram 1lan(&
Crlenmeyer )))
"asil
1 2ram minya( zaitun 1aru
Crlenmeyer )
"asil

!enam1ahan 3 m4 ;al(&h&l B eter<
!enam1ahan 25 m4 K@"
!emanasan B 20 menit
!endiaman 'ada suhu ruan2
!enam1ahan indi(at&r ''
!enitrasian den2an ".l

!enam1ahan 3 m4 ;al(&h&l B eter<
!enam1ahan 25 m4 K@"
!emanasan B 20 menit
!endiaman 'ada suhu ruan2
!enam1ahan indi(at&r ''
!enitrasian den2an ".l
1 2ram minya( zaitun ten2i(
Crlenmeyer ))
"asil
1 2ram 1lan(& ;aGuades<
Crlenmeyer )
"asil
IV. DATA PENGAMATAN
N& !erla(uan "asil Ket
1- Analisa (ualitatif
a- Aji !er&(sida
8 'emasu((an 1 m4 minya(
sam'el ;minya( zaitun 1aru
dan minya( zaitun ten2i(< B 1
m4 (l&r&f&rm B 2 m4 asam
asetat 2lasial B 1 tetes larutan
K) 10I6 'en2adu(an6
'endiaman selama 5 menit-

1- Aji =&sfat 'ada 4esitin
8 lesitin yan2 telah di larut(an
dalam al(&h&l B "N@
3
'e(at6
'emanasan 'ada 'enan2as air B
larutan amm&nium m&li1dat6
'emanasan (em1ali sam'ai
suhu :0J.6 'en2amatan 'ada
'eru1ahan-
0- Aji K&lester&l ;4i1ermann8
*u0hard<
8 ta1un2 1: 2 m4 minya( zaitun
1aru B 3 tetes "
2
@
4
8 ta1un2 2 : 2 m4 minya( zaitun
ten2i( B 3 tetes "
2
@
4
8 ta1un2 3 : 2 m4 minya( i(an B
3 tetes "
2
@
4

8 ta1un2 3 : 2 m4 'utih telur
'uyuh B 3 tetes "
2
@
4
8 ta1un2 3 : 2 m4 (unin2 telur
'uyuh B 3 tetes "
2
@
4

$inya( zaitun 1aru : ter1entu(
0in0in un2u ;men2andun2
'er&(sida<
$inya( zaitun ten2i( :
ter1entu( 0in0in un2u
;men2andun2 'er&(sida<
4arutan (unin2 (eruh ;ada
enda'an<
$inya( zaitun 1aru : ter1entu(
2 la'isan6 la'isan 1a,ah
1enin2
$inya( zaitun ten2i( :
ter1entu( 2 la'isan6 la'isan
1a,ah 1er,arna 1iru
$inya( i(an B "
2
@
4 :
larutan
1er,arna un2u yan2 1eru1ah
menjadi 0&(lat dan
men2hasil(an larutan 0&(lat
(emerahan-
!utih telur men2hasil(an
2um'alan 'utih
Kunin2 telur men2hasil(an
2um'alan (unin2 'adatan

B
B
B
2- Analisa (uantitatif
a-!enentuan an2(a i&d
8 0625 2ram sam'el ;minya(
zaitun 1aru dan ten2i(6 1lan(&<
B 5 m4 (l&r&f&rm B :625 "u1l
A B :625 m4 "u1l *6 'enutu'an
dan 'enyim'anan di lemari
2ela' selama 1 jam
8 'enam1ahan K) 30I B aGuades
50 m46 'enutu'an (em1ali
8 'enam1ahan indi(at&r amilum
dan 'enitrasian den2an ti&sulfat
061N
1-!enentuan an2(a 'enya1unan
$inya( zaitun 1aru
8 1 2ram minya( zaitun B 3m4
;al(&h&l B eter< B 25 m4 K@"
065 $6 'emanasan B 20 menit
8 !enam1ahan 3 tetes ''
8 !enitrasian den2an ".l
$inya( zaitun ten2i(
8 1 2ram minya( ten2i( B 3m4
;al(&h&l B eter< B 25 m4 K@"
065 $6 'emanasan B 20 menit
8 !enam1ahan 3 tetes ''
8 !enitrasian den2an ".l
*lan(&
8 1 2ram 1lan(& B 3m4 ;al(&h&l
B eter< B 25 m4 K@" 065 $6
'emanasan B 20 menit
8 !enam1ahan 3 tetes ''
8 !enitrasian den2an ".l
4arutan 0&(lat (emerahan
;'e(at<6 setelah disim'an
dalam tem'at 2ela' selama 1
jam men2hasil(an larutan
1er,arna &ran2e
4arutan &ran2e 0erah
4arutan menjadi hitam6 setelah
dititrasi larutan menjadi 1enin2
!enam1ahan Na
2

2
@
3
:
$inya( zaitun 1aru H 364 m4
$inya( zaitun ten2i( H 468 m4
*lan(& H 963 m4
4arutan 1enin2
F&lume ".l yan2 di1utuh(an
3:6% m4
4arutan 1enin2
F&lume ".l yan2 di1utuh(an
39 m4
4arutan 1enin2
F&lume ".l yan2 di1utuh(an
2869 m4
V. HIPOTESIS
!er0&1aan ini 1erjudul 34i'id : Analisa Kualitatif dan Kuantitatif5 yan2
1ertujuan untu( mela(u(an analisa li'id se0ara (ualitatif dan (uantitatif-
Analisa (ualitatif li'id meli'uti uji 'er&(sida6 uji f&sfat 'ada lesitin6 uji
(&lester&l6 sedan2(an analisa (uantitatif meli'uti 'enentuan an2(a
'enya1unan dan 'enentuan an2(a i&d- !rinsi' uji 'er&(sida yaitu rea(si
hidr&lisis6 uji f&sfat 'r&tein yaitu rea(si &(sidasi6 uji (&lester&l yaitu
'emutusan i(atan ester 'ada asam lema(6 'enentuan an2(a 'enya1unan yaitu
sa'&nifi(asi6 'enentuan an2(a i&d yaitu rea(si hal&2enasi- $et&de yan2
di2una(an 'ada analisa (ualitatif yaitu 'en2&m'le(san dan 'en2enda'an6
sedan2(an 'ada analisa (uantitatif yaitu titrasi asam 1asa dan titrasi i&d&metri-
"asil yan2 di'er&leh yaitu 'ada analisa (ualitatif6 uji 'er&(sida 'ada minya(
zaitun tida( men2andun2 'er&(sida6 uji '&sitif 'er&(sida yaitu a(an
mem1entu( ,arna un2u (ehitaman den2an amilum6 uji f&sfat 'ada lesitin
a(an menunju((an hasil '&sitif den2an ter1entu( ,arna larutan yan2 (eruh
dan (unin26 uji (&lester&l 'ada minya( zaitun tida( men2andun2 (&lester&l6
uji '&sitif (&lester&l yaitu ter1entu( larutan den2an dua la'isan6 dimana
la'isan atas 1er,arna merah- !ada analisa (uantitatif6 'enentuan an2(a
'enya1unan 'ada minya( zaitun 1esar dan 'enentuan an2(a i&d 'ada minya(
zaitun a(an menunju((an hasil yan2 (e0il-
VI. PEMBAHASAN
!er0&1aan ini 1erjudul 4i'id :Analisa Kualitatif dan Kuantitatif yan2
1ertujuan untu( mela(u(an analisa li'id se0ara (ualitatif dan (uantitatif-
Analisa 4i'id se0ara (ualitatif meli'uti uji 'er&(sida6 uji f&sfat 'ada lesitin6
dan uji (&lester&l sedan2(an 'ada (uantitaif 1eru'a 'enentuan an2(a i&d dan
an2(a 'enya1unan-
:-1 Analisa Kualitatif 4i'id
:-1-1 Aji !er&(sida
Aji 'er&(sida ini 1ertujuan untu( men2etahui ada tida(nya
'er&(sida dalam sam'el uji 1eru'a minya( zaitun den2an indi(at&r
amilum- !rinsi' 'er0&1aan ini adalah rea(si hidr&lisis dan rea(si
red&(s- 4i'idElema( da'at terhidr&lisis menjadi asam lema( dan
2liser&l6 sedan2(an rea(si red&(s adalah rea(si yan2 meli1at(an
'enam1ahan serta 'en2uran2an 1ilan2an &(sidasi6 minya( yan2
sudah ter&(sidasi a(an men2andun2 'er&(sida (e1eradaan
'er&(sida ini (emudian di dete(si den2an K)6 'er&(sida a(an
men2&(sidasi K) sehin22a mem1e1as(an )
2
- Ke1eradaan )
2
(emudian dianalisis den2an amilum- $et&de yan2 di2una(an 'ada
uji ini adalah 'en2enda'an dan 'en2&m'le(san- am'el yan2
di2una(an 'ada uji ini adalah minya( zaitun 1aru dan minya( zaitun
yan2 sudah di1iar(an ter1u(a ;ten2i(<- /ujuan dari >ariasi sam'el
adalah untu( men2etahui 'er1andin2an adanya 'er&(sida yan2
ter(andun2 di dalamnya-
!ada uji ini6 ta1un2 1 1erisi minya( 1aru dan ta1un2 2 1erisi
minya( ten2i( yaitu minya( zaitun yan2 sudah di1iar(an di udara
ter1u(a a2ar minya( men2alami rea(si ten2i( atau rea(si &(sidasi
i(atan ran2(a' &leh &(si2en mem1etu( senya,a8senya,a yan2
menim1ul(an 1au tida( ena(6 se'erti (et&n6 aldehida6 dan 'er&(sida-
Kemusian (eduanya dilarut(an dalam (l&r&f&rm- /ujuan dari
'en22unaan (l&r&f&rm adalah a2ar minya( da'at larut den2an
sem'urna- esuai den2an 'rinsi' Kli(e diss&l>es li(eL dimana
senya,a den2an (e'&laran yan2 sama a(an salin2 melarut(an-
$inya( yan2 1ersifat n&n '&lar da'at larut 'ada (l&r&f&rm yan2
ju2a 1ersifat n&n '&lar- Kemudian ditam1ah(an den2an asam asetat
2lasial dan larutan K) 10 I- /ujuan dari 'enam1ahan asam asetat
2lasial adalah untu( men2hidr&lisis lema( menjadi 2liser&l dan
asam lema(- edan2(an 'enam1ahan K) 1ertujuan se1a2ai
&(sidat&r- Ji(a terda'at 'er&(sida di dalam minya( ma(a 'er&(sida
terse1ut a(an meredu(si K)6 sehin22a mem1e1as(an )
2
-
rea(si hidr&lisis:
;=essenden6 1%%%<
"idr&'er&(sia yan2 ter1entu( a(an 1erea(si den2an K) dan
mem1e1as(an )
2
- Ke1eradaan i&din ini diuji den2an indi(at&r
amilum- Amilum di2una(an se1a2ai indi(at&r (arena saat amilum
1erea(si den2an )
2
a(an mem1eri(an 'eru1ahan ,arna menjadi
un2u (ehitaman-
$enurut "alli,el ;2000<6 rea(si hidr&'er&(sida den2an
'enam1ahan K) 1erle1ih:
"
B
6 heat
R@@" B 2K) B "
2
@

R@" B 2 K@"
8
B )
2
dan me(anisme ter1entu(nya 'er&(sida dan radi(al 1e1as 'ada li'id
meli'uti 3 taha' rea(si:
1- )nisiasi
4" B M

B M"
!A=A 1 radi(al li'id radi(al n&n radi(al
2- !r&'asi
4

B @
2
4@@

Radi(al 4i'id 1 Radi(al 'er&(sida li'id
4@@

B 4" 4@@" B 4

Radi(al 'er&(sida li'id !A=A 2 "idr&(sida li'id

radi(al li'id 2
H
2
C O
HC
C
O
H
2
C O
C
C
R
1
R
2
R
3
O
O
O
H
2
C OH
HC OH
H
2
C OH
B
CHOOH
COOH
CHOOH
R
1
R
2
R
3
tri2liserida 2liser&l
asam lema(
B "
2
@
3 3
B
B
3- /erminasi
4

B 4@@

4@@"
4

B >it C 4" B >it C

Fit C

B 4

4" B >it C
&(s
!er&(sida li'id adalah rea(si 'enyeran2an radi(al 1e1as
terhada' asam lema( tida( jenuh jama( ;!A=A< yan2 men2andun2
sedi(itnya ti2a i(atan ran2(a'- Rea(si ini da'at terjadi se0ara alami
didalam tu1uh yan2 men2a(i1at(an &leh 'em1entu(an radi(al
1e1as se0ara end&2en dari 'r&ses meta1&lisme- !er&(sidasi li'id di
inisiasi &leh radi(al 1e1as se'erti radi(al ani&n su'er&(sida6 radi(al
hidr&(sil dan radi(al 'er&(sil- Radi(al 1e1as adalah m&le(ul yan2
(ehilan2an satu 1uah ele(tr&n dari 'asan2an ele(tr&n 1e1asnya6 atau
meru'a(an hasil 'emisahan h&m&liti( suatu i(atan (&>alen- Radi(al
1e1as se0ara 1er(esinam1un2an da'at di1uat &leh tu1uh (ita- etia'
radi(al 1e1as yan2 ter1entu( &leh tu1uh da'at memulai suatu rea(si
1erantai yan2 a(an terus 1erlanjut sam'ai radi(al 1e1as ini
dihilan2(an &leh radi(al 1e1as lain dan &leh sistem anti&(sidan
tu1uh ;$urray6 2003<-
?am1ar 1 : !er&(sida li'id 'ada asam lema( ta( jenuh rantai
'anjan2 ;$urray et al-2003<
"asil yan2 dida'at dari 'er0&1aan ini adalah uji '&sitif 6 yaitu
'ada minya( zaitun 1aru dan minya( zaitun ten2i( mem1entu(
0in0in un2u6 hal ini men2indi(asi(an 1ah,a minya( zaitun 1aru dan
minya( zaitun ten2i( men2andun2 'er&(sida (arena ada rea(si
den2an indi(at&r amilum- "al ini mun2(in terjadi (arena sam'el
minya( 1aru men2alami rea(si &(sidasi den2an udara sehin22a
men2alami (eten2i(an dan ju2a 0ara 'enyim'anan sam'el yan2
(uran2 1ai( da'at mem1uat minya( terse1ut men2alami &(sidasi-
!em1entu((an 'er&(sida a(an 1ertam1ah den2an 1ertam1ahnya
derajat (ejenuhan-
:-1-2 Aji =&sfat 'ada 4esitin
!er0&1aan ini 1ertujuan untu( men2etahui adanya f&sfat 'ada
lesitin- $et&de 'er0&1aan ini adalah 'en2enda'an dan 'rinsi' yan2
di2una(an adalah rea(si hidr&lisis-
=&sf&li'id adalah li'id yan2 men2andun2 2u2us ester f&sfat6
f&sf&2liserida yan2 1erhu1un2an den2an lema( dan
minya(-sedan2(an 4esitin meru'a(an 2&l&n2an f&sf&li'id yan2
dise1ut f&sfatidil(&lin yan2 1ersifat larut dalam al(&h&l6 eter6
(l&r&f&rm dan 1ila 1er0am'ur den2an air mem1entu( al(&h&l
;!&edjiadi6 1%%4<-
!ada uji f&sfat 'ada lesitin6 menyia'(an larutan lesitin yan2
telah dilarut(an dalam al(&h&l- Kemudian ditam1ah(an "N@
3
'e(at- /ujuan dari 'enam1ahan "N@
3
'e(at ini adalah untu(
men2&(sidasi lesitin yan2 telah dilarut(an dalam al(&h&l terse1ut-
Kemudian dila(u(an 'emanasan- /ujuan dari 'emanasan ini adalah
untu( mem'er0e'at rea(si dan a2ar larutan terse1ut da'at
terhidr&lisis menjadi asam f&sfat dan (&lin- "asil yan2 di'er&leh
adalah larutan yan2 1er,arna (unin2- etelah itu6 ditam1ah(an
den2an amm&niun m&li1dat- /ujuan dari 'enam1ahan ini adalah
untu( mem'er0e'at rea(si ;(atalis<- Kemudian dila(u(an
'emanasan (em1ali- +ari 'er0&1aan ini di'er&leh larutan (eruh
yan2 1er,arna (unin2- "al ini menunju((an uji '&sitif 1ah,a di
dalam lesitin men2andun2 f&sfat-
Rea(si (imia yan2 terjadi :
C
O
O R
2
CH
H
2
C
H
2
C O C
O
R
1
O P
O
O
HO
H
2
C
CH
2
N
H
3
C
CH
3
CH
3
"N@
3
"
3
!@
4 HO
H
2
C
CH
2
N
H
3
C
CH
3
CH
3
AA$ 4C$AK
4esitin
AsamNitrat
Asam=&sf at
K&lin
:-1-3 Aji K&lester&l
!er0&1aan ini 1ertujuan untu( men2etahui adanya (&lester&l
didalam li'id- $et&de yan2 di2una(an adalah 'en2enda'an dan
'rinsi' yan2 di2una(an adalah 'emutusan i(atan ester-
K&lester&l menurut .edar et al ;2000< meru'a(an al(&h&l
ster&id yan2 1er1entu( 'ada suhu tu1uh6 1er1entu( (ristal 'utih
den2an titi( le1ur 1458150
0
. yan2 tida( larut dalam air teta'i larut
dalam 'elarut &r2ani( se'erti eter6 (l&r&f&rm6 1enzena6 dan aset&n-
tru(tur K&lester&l menurut .edar et al ;2000< se'erti 1eri(ut ini :

Aji ini mema(ai ti2a sam'el yaitu minya( zaitun ;1aru dan
ten2i(<6 telur 'uyuh ;'utih dan (unin2 telur<6 minya( i(an ;minya(
he,ani<- /ia' sam'el dilarut(an den2an (l&r&f&rm6 fun2si dari
(l&r&f&rm adalah untu( melarut(an lema( (arena sifat dari lema(
atau li'id adalah n&n '&lar- esuai den2an 'rinsi' 3li(e diss&l>es
li(e5 ma(a senya,a n&n '&lar a(an larut 'ada 'elarut n&n '&lar-
Kemudian ditam1ah(an den2an asam sulfat 'e(at ;"
2
@
4
<- =un2si
"
2
@
4
untu( memutus(an i(atan ester 'ada lema(- Ji(a ada
(&lester&l a(an ter1entu( la'isan merah 'ada 'ermu(aan larutan
dan "
2
@
4
1er,arna (unin2-
"asil yan2 di'er&leh ialah 'ada sam'el minya( zaitun 1aru
ter1entu( larutan 1enin2 dan 'ada minya( zaitun ten2i( 1eru'a 2
la'isan ya(ni la'isan atas 1er,arna 'utih dan la'isan 1a,ah
1er,arna 1iru6 'ada sam'el 'utih telur dan (unin2 telur
men2hasil(an 2um'alan 'utih 'ada 'utih telur dan 2um'alan
(unin2 'ada (unin2 telur- "al terse1ut menunju((an uji ne2atif
(arena menurut .edar et al ;2000<6 (&lester&l meru'a(an hasil
meta1&lisme intermedier dari he,an ;terda'at di jarin2an he,an<6
&leh (arena itu 1anya( terda'at dalam 1ahan ma(anan asal he,ani
se'erti da2in26 telur6 hati6 &ta( dan susu6 sehin22a da'at
disim'ul(an 1ah,a minya( zaitun tida( men2andun2 senya,a
ster&l al(&h&l-
edan2(an 'ada 'utih telur 'uyuh menurut Khazan ;1%8:<
untu( semua jenis telur6 'utih telur tida( men2andun2 (&lester&l
(arena 'utih telur men2andun2 89I air dan 13I 1ahan 'adat n&n
(&lester&l sedan2(an 'ada 1a2ian (unin2 telur terdiri dari 50I
'adatan6 dan dari sejumlah (unin2 se'erti2anya adalah 'r&tein dan
dua 'erti2anya adalah li'id s er t a 1anya( men2andun2 (&lestr&l
di1andin2(an den2an 'utih telur-
/a1el (adar (&lester&l da'at dilihat di1a,ah ini :
$enurut
Khazan
;1%8:<
(eti(a
direa(si(an den2an 1e1era'a uji da'at dilihat 'ada ta1el 1eri(ut
ini :
um1er !erea(si 4i1erman8
*ur0hard
!erea(si &l(&,s(i
Kunin2 telur iti( B B
Kunin2 telur ayam ras B B
Kunin2 telur ayam
1uras
B B
Kunin2 telur 'uyuh B B
!ada sam'el minya( i(an menunju((an uji '&sitif yan2
men2hasil(an ,arna un2u dan 1eru1ah menjadi 0&(lat (emerahan
yan2 menunju((an (&lester&l 'ada minya( i(an6 hal ini didu(un2
ju2a &leh $&ntesGrit dan Adrizal; 200%< 1ah,a minya( i(an
meru'a(an salah satu sum1er asam lema( ta( jenuh ran2(a'
1anya( terutama asam lema( N83 yan2 da'at menin2(at(an asam
lema( N83 dalam tu1uh terna(-
Antu( men2etahui (andun2an (&lester&l dalam 1er1a2ai
1ahan ma(anan6 da'at dila(u(an den2an men22una(an 1er1a2ai
met&de 'en2u(uran 1ai( se0ara (ualitatif mau'un (uantitatif dari
met&de yan2 sederhana sam'ai met&de yan2 (&m'le(s- /entu saja
setia' met&de memili(i (ele1ihaan dan (e(uran2an6 &leh (arena itu
dalam tulisan ini a(an disaji(an 'en2u(uran (adar (&leter&l den2an
met&de 4ie1erman8*ur0hards yan2 men22una(an alat s'esifi(
1eru'a s'e(tr&f&t&meter- ;Astuti- 2010<
:-2 !enentuan Analisa Kuantitatif
:-2-1 !enentuan An2(a )&d
!er0&1aan ini 1ertujuan untu( menentu(an derajat
(etida(jenuhan asam lema(- An2(a i&d meru'a(an jumlah 2ram
i&dium yan2 disera' &leh 100 2ram lema( ta( jenuh- !rinsi' yan2
di2una(an dalam 'er0&1aan ini adalah rea(si hal&2enasi6 yaitu
rea(si 'emutusan i(atan ran2(a' ;rea(si adisi< den2an
men22una(an senya,a hal&2en6 se'erti *r
2
dan )
2
;!&edjiadi6 1%%4<-
$et&de yan2 di2una(an adalah titrasi i&d&metri6 yaitu titrasi red&(s
untu( meneta'(an senya,a yan2 mem'unyai '&tensial &(sidasi
yan2 le1ih 1esar dari'ada sistem i&dium 7 i&dida atau senya,a yan2
1ersifat &(sidat&r ;!&edjiadi6 1%%4<-
!ada 'er0&1aan ini sam'el yan2 di2una(an adalah minya(
zaitun 1aru6 minya( zaitun ten2i( dan aGuades se1a2ai 1lan(&-
$asin2 7 masin2 sam'el di1eri ditam1ah(an (l&r&f&rm yan2
1erfun2si se1a2ai 'elarut6 a2ar minya( da'at larut den2an
sem'urna- "al ini di(arena(an (l&r&f&rm dan minya( 1ersifat n&n
'&lar sehin22a (eduanya da'at mudah ter0am'ur den2an sem'urna-
"al ini sesuai den2an 'rinsi' 'elarutan like dissolves like-
Kemudian larutan ditam1ah den2an "u1l A dan "u1l * yan2
men2hasil(an larutan 1er,arna 0&(lat (emerahan- "u1l A
meru'a(an suatu larutan yan2 terdiri dari i&din dalam etan&l
;$uly&n&62001<- =un2si 'enam1ahan dari "u1l A ini adalah untu(
memutus i(atan ran2(a' menjadi i(atan tun22al 'ada asam lema(-
edan2(an hu1l * meru'a(an suatu larutan yan2 terdiri dari "2.l
2
dalam etan&l yan2 1erfun2si se1a2ai &(sidat&r ;$uly&n&6 2001<6
yan2 1ertujuan untu( memutus i(atan ran2(a' menjadi i(atan
tun22al yan2 masih tersisa 'ada rea(si 'emutusan se1elumnya &leh
hu1l A- Kemam'uan "2.l
2
;"u1l *< untu( memutus i(atan ran2(a'
di(arena(an hu1l * meru'a(an &(sidat&r (uat sehin22a da'at
menyem'urna(an rea(si adisi &leh hu1l A-
etelah larutan ditam1ah den2an "u1l A dan "u1l *6 larutan
didiam(an selama 1 jam dalam (amar 2ela'- /ujuan dari
'enyim'anan di (amar 2ela' adalah a2ar larutan tida( ter(ena
0ahaya6 dimana da'at mem'en2aruhi "2.l
2
dalam memutus i(atan
ran2(a'6 ya(ni "2 tida( sta1il ji(a ter(ena 0ahaya- etelah
didiam(an selama 1 jam6 larutan ditam1ah den2an K) yan2 1erfun2si
untu( menentu(an an2(a i&d6 dimana asam lema( tida( jenuh a(an
men2i(at )
2
mem1entu( asam lema( yan2 jenuh-
elanjutnya dila(u(an 'enam1ahan aGuades yan2 men2hasil(an
larutan 1er,arna &ran2e 0erah- /ujuan dari 'enam1ahan aGuades
adalah a2ar larutan da'at ter'isah(an dari miselnya- $isel yaitu
se(um'ulan m&le(ul lema( dalam 'elarut air6 dimana 1a2ian
hidr&f&1 lema( salin2 menyatu ;(e dalam< dan 1a2ian hidr&fil (e
luar ;(e 'elarut air< ;=essenden6 1%82<-
Kemudian larutan se2era ditutu' a2ar tida( terjadi &(sidasi
lanjut- 4alu larutan ditam1ah den2an indi(at&r amilum yan2
di2una(an untu( men2identifi(asi adanya i&d dalam larutan saat
titrasi- elanjutnya6 larutan dititrasi den2an men22una(an larutan
standard yaitu Na
2

2
@
3
se1a2ai titran- $enururt =essenden ;1%82<6
rea(si yan2 terjadi :
) )
."
2
@
2
.;."
2
<
9
."H.";."
2
<
9
."
3
."
2
@
2
.;."
2
<
9
.".";."
2
<
9
"
3
."@
2
..
19
"
35
B )
2
."@
2
..
19
"
35
."
2
@
2
..
19
"
35
."
2
@
2
..
19
"
35

2Na
2

2
@
3
B )
2
O 2Na) B Na
2

4
@
:
etelah dititrasi den2an Na
2

2
@
3
6 ,arna larutan 1eru1ah menjadi
1enin2- F&lume Na
2

2
@
3
yan2 di1utuh(an untu( menitrasi minya(
zaitun 1aru se1esar 364 m46 minya( zaitun ten2i( se1esar 468 m46
dan 'ada 1lan(& se1esar 963 m4- An2(a i&d 'ada minya( zaitun 1aru
se1esar %6%P minya( zaitun ten2i( se1esar 3655- An2(a i&d minya(
zaitun 1aru le1ih 1esar di1andin2(an minya( zaitun ten2i(- "al
terse1ut sesuai den2an literatur6 dimana i(atan ran2(a' 'ada minya(
zaitun 1aru le1ih 1anya( di1andin2(an minya( zaitun ten2i(6 (arena
'ada minya( zaitun ten2i( i(atan ran2(a'nya sudah ter&(sidasi &leh
0ahaya6 udara ;@
2
< dan 'emanasan sehin22a i(atan ran2(a'nya le1ih
sedi(it dan men2a(i1at(an an2(a i&d yan2 di1utuh(an untu(
memutus i(atan ran2(a' le1ih sedi(it-

:-2-2 !enentuan An2(a !enya1unan
!er0&1aan ini 1ertujuan untu( menentu(an 1erat m&le(ul
;*$< 'ada minya( E lema(- !rinsi' yan2 di2una(an adalah rea(si
'enya1unan ;hidr&lisis den2an 1asa<6 sedan2(an met&de yan2
di2una(an adalah titrasi asam 1asa- An2(a 'enya1unan adalah
jumlah mili2ram K@" yan2 di'erlu(an untu( menya1un(an 1 2ram
lema( E minya( ;=essenden6 1%82<-
am'el yan2 di2una(an adalah minya( zaitun 1aru dan ten2i(
serta aGuades se1a2ai 1lan(&- $asin2 7 masin2 lema( ditam1ah(an
den2an 'elarut lema( ;%5I etan&l dan 5I eter<- Ctan&l
'r&sentasenya le1ih 1esar 1ertujuan untu( mem'ermudah 'en2i(atan
K@"- etelah itu6 larutan ditam1ah(an den2an K@" al(&h&lis
sehin22a tim1ul 1asa- /ujuan dari 'enam1ahan K@" al(&h&lis
adalah untu( menya1un(an minya( yaitu men2hidr&lisis lema(
sehin22a men2hasil(an 2liser&l dan 2aram asam lema( atau sa1un-
$enurut Ketaren ;1%8:<6 rea(si yan2 terjadi :
@
."
2
@. R

."
2
@"
@
."@
2
.;."
2
<
1:
."
3
B K@"

."@" B 3R.@@K
@
."
2
@
2
.;."
2
<
1:
."
3
."
2
@"
!r&ses hidr&lisis den2an men22una(an 1asa (uat se'erti K@" inilah
yan2 dise1ut den2an 'r&ses 'enya1unan- etelah itu6 dila(u(an
'emanasan diatas 'enan2as air6 (eti(a tem'eratur nai( ma(a 'arti(el8
'arti(el m&le(ul yan2 terda'at dalam larutan 1er2era( den2an 0e'at
sehin22a rea(si dalam larutan terse1ut ju2a 0e'at- Kemudian larutan
didin2in(an dan ditam1ah(an den2an !! yan2 1erfun2si se1a2ai
indi(at&r a2ar da'at menentu(an titi( a(hir titrasi sehin22a terjadi
'eru1ahan ,arna menjadi merah muda- !! meru'a(an asam di'r&ti(
dan tida( 1er,arna- )ndi(at&r ini terurai dahulu menjadi tida(
1er,arna dan (emudian hilan2nya 'r&t&n (edua menjadi i&n den2an
sistem ter(&nju2at men2hasil(an ,arna merah dan 'enam1ahan
'r&t&n men2hasil(an (ati&n 1er,arna merah muda-
$enurut Ketaren ;1%8:<6 me(anisme yan2 terjadi 'ada saat
'eru1ahan ,arna indi(at&r '' yaitu:
Antu( titrasi ".l dan K@" diatas ma(a di2una(an indi(at&r ''
dise1a1(an traye( '" indi(at&r '' adalah se(itar 860 7 %6: dimana
traye( '" ini adalah de(at den2an '" titi( e(ui>alen titrasi ".l8
K@" yaitu 'ada '" 9- !emilihan indi(at&r yan2 1ai( adalah setida(8
tida(nya antara 81 '" titi( e(ui>alen sam'ai den2an B1 '" titi(
e(ui>alen- Ji(a (ita 'er2una(an indi(at&r $@ ma(a titi( a(hir titrasi
a(an terjadi terle1ih dahulu se1elum titi( e(ui>alen ter0a'ai- "al ini
a(an mem1uat 'erhitun2an analisis jauh dari a(urat-
Rea(si antara K@" den2an ".l :
K.l a(an terhidr&lis menjadi ".l dan i&n @" sehin22a i&n @" ini
yan2 mem1uat larutan menjadi 1asa-
K
B
B "
2
@
.l
8
B "
2
@ ".l B @"
8
An2(a 'enya1unan 'ada minya( 1aru se1esar 82596:
sedan2(an an2(a 'enya1unan 'ada minya( 1e(as se1esar 825468-
*erat m&le(ul (e0il ma(a an2(a 'enya1unan 1esar dan se1ali(nya
1ila minya( mem'unyai 1erat m&le(ul yan2 1esar an2(a 'enya1unan
(e0il- Jadi6 'ada minya( 1aru memili(i 1erat m&le(ul yan2 1esar
di1andin2 minya( lama- "al ini (arena minya( yan2 disusun &leh
asam lema( 1erantai (ar1&n yan2 'ende( 1erarti mem'unyai 1erat
m&le(ul yan2 relatif (e0il mem'unyai an2(a 'enya1unan yan2 1esar
dan se1ali(nya 1ila minya( mem'unyai 1erat m&le(ul yan2 1esar6
ma(a an2(a 'enya1unan relatif (e0il-
VII. PENUTUP
9-1 Kesim'ulan
9-1-1 Analisa (ualitatif
9-1-1-1 Aji 'er&(sida 'ada minya( zaitun 1aru dan ten2i(
men2hasil(an uji '&sitif den2an mem1entu( 0in0in un2u-
9-1-1-2 Aji f&sfat 'ada lesitin '&sitif men2andun2 f&sfat den2an
men2hasil(an larutan 1er,arna (unin2 (eruh dan
ter1entu(nya enda'an
9-1-1-3 Aji (&lester&l 'ada minya( 1aru men2hasil(an larutan
1enin2 dan minya( zaitun ten2i( men2hasil(an la'isan atas
1enin2 dan la'isan 1a,ah 1iru6 'ada minya( i(an
men2hasil(an larutan 1er,arna un2u dan 1eru1ah menjadi
0&(lat (emerahan6 'ada 'utih telur 'uyuh men2hasil(an
2um'alan 'utih dan (unin2 telur 'uyuh men2hasil(an
2um'alan (unin2-
9-1-2 Analisa (uantitatif
9-1-2-1 !enentuan an2(a i&d untu( minya( zaitun 1aru
men2hasil(an an2(a i&d se1esar %6% dan untu( minya(
zaitun ten2i( 3655
9-1-2-2 !enentuan an2(a 'enya1unan untu( minya( zaitun 1aru
men2hasil(an an2(a 'enya1unan se1esar 82596: den2an
*$ rata8rata lema( se1esar 8:52619 dan an2(a 'enya1unan
untu( minya( zaitun ten2i( se1esar 825468 den2an *$ rata8
rata lema( se1esar 8:5%63-
9-2 aran
9-2-1 e1ai(nya se1elum dan sesudah 'ra(ti(um6 alat7alat yan2
di2una(an di0u0i terle1ih dahulu a2ar steril
9-2-2 e1ai(nya titrasi dila(u(an den2an teliti dan hati hati a2ar tida(
terjadi (esalahan
4C$*AR !CN?CA"AN
emaran26 28 +esem1er 2012
!ra(ti(an6
Afrianti Reza Kusuma Restu Arie Wijayanti
24030110120018 24030110120038
Reza Radiyatul Jannah atria !utra
24030110130058 24030110110025
Wihda Wihdatul "idayah #ulia $ilarsih
24030110110033 2403011013005%
$en2etahui6
Asisten6
"endra +,i'a R- $ahardi(a
J2.00%054
: 6 259
1:8000

=
LAMPIRAN
!erhitun2an
a- !enentuan An2(a )&d
Na22@3 yan2 di1utuh(an 'ada :
$inya( zaitun 1aru H 364 m4
$inya( zaitun ten2i( H 468 m4
*lan(& H 963 m4
*ilan2an )&d minya( zaitun 1aru
100
5 6 0
12:% 6 0 1 6 0 < 4 6 3 3 6 9 ;
x
x x
d BilanganIo

=
H %6%
*ilan2an )&d minya( zaitun ten2i(
100
5 6 0
12:% 6 0 1 6 0 < 4 6 3 8 6 4 ;
x
x x
d BilanganIo

=
H 3655
1- !enentuan An2(a !enya1unan
+i(etahui: F".l minya( zaitun 1aru H 3:6% m4
F".l minya( zaitun ten2i( H 39 m4
F".l 1lan(& H 2968 m4
+itanya : An2(a 'enya1unan dan *$ rata8rata lema(Q
+ija,a1 :
$inya( zaitun 1aru
An2(a 'enya1unanH;F".l 1lan(&8F".l minya( 1aru< R $-K@"al(&h&lis R 5:
H;2968ml839ml< R 065$ R 5:
H8%62ml R 065$ R 5:
H 82596:

bunan AngkaPenya
x x
rataLemak BMrata
1000 5: 3
=

8 6 254
1:8000

=

H 8:52619
$inya( zaitun ten2i(
An2(a 'enya1unanH;F".l 1lan(&8F".l minya( 1e(as< R $-K@" al(&h&lis R 5:
H;2968ml83:6%ml< R 065$ R 5:
H8%61ml R 065$ R 5:
H825468
bunan AngkaPenya
x x
rataLemak BMrata
1000 5: 3
=

H 8:5%63
DAFTAR PUSTAKA
Arsyad6 $-N-6 20016 Kamus Kimia6 !/- ?ramedia !usta(a Atama6 Ja(arta
*asri66 1%%:, Kamus Kimia6 Rine(a .i'ta6 Ja(arta
*rady6 James6 1%%96 Kimia Universitas6 *inaru'a A(sara6 Ja(arta
=essenden6 R-6 1%82, Organic Cemistry, Willard ?rant !ress !u1lisher6 AA
=essenden6 R-6 1%%%, Organic Cemistry, Willard ?rant !ress !u1lisher6 AA
?rant6 1%896 Cemical !ictionary6 $0 ?ra, "ill6 AA
"alli,ell and ?utterid2e6 1%%%6 "ree #adiack And In Biology and Medicine, @Rf&rd6
Ani>ersity !ress
"art6"6 1%83, Organic Cemistry$A %ort Course6 edisi (e 56 "&u2ht&n $iffin
.&m'any6 *&st&n
Ketaren6 1%8:6 Minyak dan Lemak Pangan6 A) !ress6 Ja(arta
Kh&'(ar6 1%%06 Konse& !asar Kimia Analitik6 A) !ress6 Ja(arta
Kus,ati6d((6 20016 %ains Kimia6 *umi A(sara6 Ja(arta
$ayers-!-A6 1%%26 Biokimia 'ar&er6 !ener1it *u(u Ked&(teran6 Ja(arta
$uly&n&6 20016 Kamus Kimia6 ?rasind&6 *andun2
!a2e6+--6 1%816 Prinsi&$&rinsi& Biokimia6 Crlan22a6 Ja(arta
!&edjiadi6 1%%46 !asar$dasar Biokimia6 Ani>ersitas )nd&nesia6 Ja(arta
!udjaatma(a- "6 20036 Kamus Kimia Organi(6 +e'di(1ud6 Ja(arta
umardj&-+6 1%%86 Kimia Kedokteran Undi&6 edisi (e 36 Ani>ersitas +i'&ne2&r&6
emaran2
Willey6 J6 20016 'a(ley)s Condensed Cemical !ictionary6 edisi (e 146 J&hn Willey
and &ns )n06 Ne, #&r(