Kaping ajeng, titiang ngaturang suksma ring pangnter parikrama antuk galah san
kapica ring titiang, sajeroning acara puniki.
Ida dan sareng sami, pamekas para panurksa saha angga san dahat kusumayang
titiang. Para panodya, pamilet, saha para siswa san banget tresna sihin titiang .
Sadurung titiang nangiang atur, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti bakti ring Ida
Sang Hyang Widhi Wasa kadulurin antuk panganjali,
Om Swastyastu,
mogi-mogi sangkaning sih pasucan lan asung kerta wara nugrahan Ida, prasida titiang ngiring
ida dan ipun ngmangguhang kerahayuan ring jagat sekala yadian niskala. Ring galah becik
puniki titiang pacang ngaturang pidarta san mamurda Basa Bali Pamikukuh Budaya Bali.
Ida dan para atiti sareng sami san wangiang titiang.
Sadurung titiang nunas pangampura pisan, duaning kadi prasangga purun titiang
matur, mabah saparindik basa Bali pinaka silih tunggil pamikukuh budaya Balin. Atur pawungu
titiang puniki waluya sakadi nasikin segara utawi nangiang sang san sampun matangi. Ri
antukan katambetan titiang tur kantun wimuda pisan. Janten sampun atur titiang puniki
ngatak wayah nongklang-nongklang, menawi nnten manut ring pakayunan ida dan sareng
sami. Inggih asapunika meled taler manah titiang ngamiletin pacentokan pidarta basa Bali san
kelaksanayang ring galah san becik puniki.
Inggih pidaging titiang nawegang ring para atiti sareng sami.
Mungguing kawntenan basa Balin sampun lami pisan. Yan kaperang antuk
undagannyan, basa Bali kepah dados tigang paletan; kapertama Basa Bali Kuno utawi Bali Aga,
kaping kalih Basa Bali Tengahan utawi Kawi Bali, lan kaping tiga Basa Bali Kepara utawi Bali
Baru, basa Bali san tami iraga mangkin.
Yaning nganutin genahnyan, basa Bali punika kaprang dados kalih dialk, inggih
punika, dialk Bali Aga utawi dialk pegunungan lan dialk Bali Dataran utawi dialk lumrah.
Soang-soang dialek punika madu ciri san matiosan.
Madasar antuk wangsa lan linggih, basa Bali madu anggah-ungguhing basa. Anggahungguhing basa puniki nganutin wangsa utawi kasta para janan. San kabinayang antuk linggih
san
kabaos Tri
Wangsa (Brahmana,
Ksatrya,
lan
Wsia)
miwah
linggih
soroh jaba utawi sudra (jadma makhan). Lian punika, anggah-ungguhing basa manut antuk
linggih sakadi mangkin, metu golongan anyar sane sane kawangun madasar antuk linggih
sosialnyane ring masyarakat modern, sekadi soroh pejabat miwah jadma sugih. Nganutin
anggah-ungguhing basa, basa Bali kaprang antuk Basa Bali Alus, Basa Bali Madia, lan Basa
Bali Kasar.
Manut undagan basa puniki nyihnayang basa Bali madu akh pariasi ring kahanan,
san sampun kanggn saking riin olih para panglingsir iragan ring Bali pinaka basa ngarahina,
mabligbagan, ring pauman, ring genah makarya, ring soang-soang kulawarga, lan pangnter
yadnya ring parhyangan. Gumanti akh pisan kawigunannyan san siosan.
Inggih pidaging titiang nawegang ring para atiti sareng sami.
Kasujatianipun, sapunapi paiketan basa kalawan budayan?
Basa pinaka piranti san kanggn para janan maolah rasa berkomunikasilan bekerja
sama sareng jadma tiosan ring masyarakat. Lianan ring punika, basa pinaka sarana
panglimbak budaya, kasuksman tan pabasa kebudayan punika nnten ja sida ajeg lan lestari.
Basa naler pinaka silih tunggil pahan saking kabudayan. Lianan ring basa wnten sistem mata
pencarian, sistem peralatan, sistem masyarakat, sistem ilmu pengetahuan, agama, lan kesenian.
Basa Bali pinaka pamikukuh budaya Bali. Raos inucap prasida kaodar santukan kadi
sane sampun kabaosang ring ajeng, tan pabasa nnten majanten budaya Balin prasida
ngalimbak lan sida ajeg ngantos mangkin. Yan umpamiang titiang budaya Balin sakadi taru
ageng. Basa Bali pinaka akah lan agama pinaka rohnyane. Kasenian, ilmu pengetahuan lan sane
tiosan pinaka carang lan donnyan. N mangkin yaning akah usak, tuh, lan tan prasida
ngalimbak, sapunapiang i taru punika sida maurip? Sinah sampun aas don miwah carangcarangnyan. Taler asapunika yan imbayang titiang ring budaya Bali iragan.
Napik kayun ida dan yan budaya Bali iraga san kabaos adi luhung puniki sirna?
Sinah sampun sami nnten madu pikayun asapunika. Mangda nnten basa Balin kebnjang
pungkuran wantah dados basa ring lontar, ring sastra, ring sasuratan kmanten sakadi basa
Kawin. Ngiring ida dan sareng sami, garang kayun ngarajegang nganggn basa Bali pinaka
basa iragan ngarahina. Yan ten iraga sira malih jagi ngajegang budayan iragan padidi. Ngiring
sareng-sareng numbuhang jati diri pinaka nak Bali, mapan kadi baos panglingsir dumun Basa
ngantenang wangsa. Sakadi tembang Balin mangkin, Anak Bali, tiang nak Bali, mabasa Bali
magending Bali. Dadi nak Bali, yen malali pasti mewali, mulih ka Bali,....... . Asapunika kanti
iraga gendingina, mangda ling iraga pinaka nak Bali.
Inggih pidaging nawegang ida dan para atiti sareng sami.
Maosang indik nganggn basa Bali ring aab jagat mangkin, sayuakti pisan sakadi
sampun pada kauningin sareng sami. Napi malih sareng anom-anom rumasa kuno pisan.
Nnten gaul kabaosang. Titiang nwk ngrasayang naler. Ri tatkala mapupul sareng timpaltimpal ring sekolah, satata nganggn basa Indonesia. Matakn nganggn basa Bali, kacawis
nganggn basa Indonsia. Ngantos madu papineh maboya titiang ring kalanggengan basa Balin
riwekas. Rumasa sulit pisan, napi malih iriki ring kota, yan minabang ring dsa-dsa kantun
anom-anom mareraosan nganggn basa Bali. Nika naler basan wantah basa Bali andap, yan
nikain mabaos nganutin anggah-ungguhing basa utawi masor-singgih sinah taler sampun kikuk,
ngaku nnten bisa, jejeh, takut pelih ngaraos sareng anak lingsir. Makh alasan ipun.
Nah, unduk san baosang titiang ring ajeng iwawu mawinan titiang nwk minehminehang angga, Yan tusing iraga n mapauruk ngajak timpal-timpal mabasa Bali, sinah ia
tusing lakar nyak malajah basa Bali. Jengah padwkan titiang mangda nnten kekaonang
wangsa saking dauh tukad. Ipun ring Bali maburuh ngaruruh pangupa jiwa, yaning matemu
sareng kantinnyan paturu wangsa, bangga pisan ipun magegonjakan nganggn basa ipun.
Nanging iraga ring Bali, paturu nak Bali mabaosan nganggn basa Indonsia. Indarang pinehin
sareng sami.
Punika mawinan, titiang prasangga purun ngentenin ida dan sareng sami, ngiring iraga
bangga pinaka jadma Bali, kukuhang budayan iragan malarapan ngelestariang basa Bali pinaka
pamikukuh budaya Balin. Ida dan pinaka panglingsir ngiring mapauruk ring alit-alit dun
ring jero, ring gria, ring puri, mangda nganggn basa Bali pinaka basa ngarahina. Punika taler
para anom-anom sareng sami, ngiring mabasa Bali. Tumbuhang rasa banggan iragan nganggn
basa Bali ring wangsa tiosan.
Inggih, wantah asapunika atur pawungu titiang ring ida dane sinamian, dumogi wnten
pikenoh ipun. Yan jagi pacang nyarca indik kawentenan basa Baline, gumanti akeh pisan. Atur
titiange puniki wantah pinaka jalaran ngawetuang rasa banggan titiang, sutindih bakti ring
wangsa antuk ngajegang kabudayan iragane. Menawi wnten atur titiang nnten manut ring arsa
minakadi unjuk lungsur, anggah-ungguhing basa tan manut titiang nunas geng pangampura. Om
hayu wredhi tatastu astu. Sineb titiang antuk parama santi.
Om Santih, Santih, Santih, Om
sareng sami, yening wenten ring atur titiang sane nenten manut ring arsa sareng sami. Panguntat
atur titiang, titiang sineb antuk parama shanty.
Om Shanti, Shanti, Shanti, Om