Antiki Rim je bila civilizacija koja je nastala od grada-drave osnovanog

na Apeninskom poluostrvu po tradiciji koju nam prenosi Tit Livije 753. pne. do
ogromnog carstva koje je okruivalo Sredozemno more. Tokom svog postojanja,
rimska civilizacija je prela put odmonarhije, republike sa
kombinacijom oligarhije i demokratije, do autokratskog carstva. Rimska
civilizacija je dominirala zapadnom Evropom i podrujima oko Sredozemnog
mora putem osvajanja i asimilacije.
Zapadni deo carstva, ukljuujui Hispaniju, Galiju i Italiju, se u 5. veku raspalo
posle seobe naroda u nezavisne kraljevine. Istono rimsko carstvo, iji je centar
bio Konstantinopolj, se obino naziva Vizantijsko carstvo nakon 476,
tradicionalnog datuma pada Rima i potonjeg poetka ranog srednjeg veka,
takoe znanog kao mrani vek.
Rimska civilizacija se esto svrstava u klasinu antiku, sa antikom Grkom,
civilizacijom koja je inspirisala veliki deo kulture antikog Rima. Antiki Rim je
znaajno doprineo razvoju prava, ratne
vetine, umetnosti, knjievnosti, arhitekture, tehnologije i jezika u zapadnom
svetu, a njegova istorija jo uvek ima uticaj na dananji svet.
Sadraj/
[sakrij/]

1 Rimsko kraljevstvo
o

1.1 Legende i kraljevi

2 Rimska republika

2.1 Nastanak Republike i osvajanje Apeninskog poluostrva

2.2 Pir, Punski ratovi i Hanibalova invanzija na Italiju

2.3 Ekspanzija u istonom Sredozemlju

2.4 Kriza republike i braa Grah

2.5 Graanski ratovi

3 Carstvo

3.1 Principat

3.2 Vrhunac carstva

3.3 Dinastija Severa i vojniki carevi (193-284)

3.4 Pozna antika (284-395)

3.5 Kraj antikog carstva

4 Vidi jo

Rimsko kraljevstvo [uredi - ]

Legende i kraljevi

[uredi - ]

Forum Romanum- danas

Na osnovu starorimskih izvora osnivanje Rima se vezuje za 753. pne. Ve od 10.

veka pne. postojala su na bregu Kapitolu prva naselja. Kasnije su se rairila na
breuljke kod reke Tibar i njihovim spajanjem je nastao grad iji je verski i politiki
centar bio Kapitol. Osnivanje grada u sredini 8. veka pne. se poklapa sa
kolonizacijom Italije.
Prema legendi nastanak Rima nadovezao se na istorija Troje. PotomciEneje, sina
Anhisa i boginje Venere, braa blizanci Romul i Rem bili su po nareenju kralja
grada Alba Longe odmah po roenju baeni uTibar. Kako je blizance rodila
vestalka Rea Silvija, sa bogom rata Marsa, bogovi su uredili da sanduk sa
blizancima reka izbaci na obalu gde ih je u prvo vreme usvojila vuica. Braa su
kasnije ubila kralja Alba Longe i osnovali su vlastiti grad na mestu gde ih je
nekada voda izbacila. Poto se Rem narugao brazdama kojima je njegov brat
blizanac oznaio budue zidine grada, Romul ga je ubio. Usled toga, grad je
dobio ime po Romulu Roma tj. Rim, a Romul je postao prvi od sedam
legendarnih kraljeva Rima.

Kapitolska vuica, antika statua sa predstavom vuice koja doji Romula i Rema.

Krajem 7. veka pne. napali su Rim Etrurci kojima je Rim u to vreme bio lokalni
rival. Za vreme vladavine etrurskih kraljeva Rim je brzo narastao u najvei grad
na Apeninskom poluostrvu jer je kontrolisao znaajne trgovake puteve.

Kralj Servije Tulije je sagradio rimske zidine i sproveo je reformu vojske. Poslednji
etrurski kralj Tarkvinije Oholi bio je iz grada isteran od strane aristokratije pod
vostvom Lucija Junija Bruta. U svakom sluaju, posle osloboenja Rima od
etrurske vladavine znaaj grada je porastao. Godina 509. pne. koja je
tradicionalno vezana za ove dogaaje je dodata kasnije i nije smatrana za
sigurno datiranje. Kulturno su Rimljani bili pod jakom uticajem Etruraca. Njihovim
posredstvom Rim je doao u kontakt sa starogrkom kulturom iji se uticaji mogu
videti u upotrebi etrurskih brojeva, pisma iz kojeg se razvija latinsko pismo, ptije
perspektive u plastinim umetnostima, pogrebni rituali itd.

Rimska republika [uredi - ]

Nastanak Republike i osvajanje Apeninskog
poluostrva [uredi - ]
Polibije, grki istoriar, rimsku republiku je posmatrao kao kombinaciju monarhije
i demokratije. Vladu u dravi su izvravala dva konzula koja su imala najviu
izvrnu mo, bili vojskovoe i stajali na vrhu magistratskih ureda. Njih su svake
godine birala narodna skuptina. Rimski senat, aristokratsko vee, igrao je
znaajnu ulogu a sve do dobaprincipata nije imao nadlenost nad zakonodavnim
pravom. Mo senata je proizlazila iz njegovog autoriteta. Pored njega je postojala
i narodna skuptina koja je bila isto tako vana jer je odluivala o ratu i miru,
potvrivala je zakone i predstavljala je najviu sudsku instancu. Centralno mesto
politikog ivota u Rimu predstavljao je gradski forum tj. trg (Forum Romanum)
koji je sluio kao mesto za sednice politike, drutvene i verske prilike.

Zasedanje senata (slika iz 19. veka)

U vremene kraja kraljevstva i poetka republike stvoreno je ureenje rimskog

drutva koje je uz manje promene trajalo vekovima. Na vrhu su bili stari rimski
rodovi i vlasnici zemlje patriciji koji su bili najuticajniji. Najvei deo stanovnitva je
bio sastavljen od plebejaca i verovatno se radilo o porobljenom stanovnitvu koje

je moglo da se bavi samo ogranienim politikim problemima i istupali su sa

patricijama kao klijenti koji su se zavetovali patricijama na vernost traili su od
njih zatitu. Najnii na lestvici bili su robovikoji nisu imali nikakva prava, iako su
mogli da dobiju slobodu.
Plebejci su vremenom dobili odreena prava, kao naprimer legalizaciju brakova
sa patricijama i pristup magistraturama. Ipak je samo malom broju plebejaca
omogueno da se probiju do rimskog vladajueg sloja i time je dolo do stvaranja
novog tipa aristokratije nobiliteta.

Via Appia Apijev put u junoj Italiji

U 5. veku pne. Rim je vodio brojne ratove sa svojim susedima koji su 493. godine
pne. priznali njegovu vladavinu i traili su zatitu od njega od spoljnih neprijatelja.
Posle unitenja etrurskog grada Veja 396. godine p. n. e, monog rimskog rivala,
Rim je poeo da iri svoju hegemoniju nad celim Apeninskim poluostrvom, mada
su ga jednom prilikom opljakali Gali, to je oslabilo uticaj Rima na ostala
plemena u Italiji. Sledeih pola veka obeleile su borbe sa Galima i borbom sa
latinskim saveznicima a posle ratova veina Latina je dobila rimsko dravljanstvo.
Na prelazu 4. i 3. veka pne. u ratovima su Rimljani porobili Samnite ime su ova
plemena pala pod vlast Rima.
Tajna relativno brzog rimskog napredka poiva u sklapanju saveznitva sa u tom
vremenu monim i na kraju porobljenim neprijateljem koji je postao lojalni rimski
saveznik. Porobljenu Italiju je Rim pokrio sa velikim brojem puteva na ijim
stratekim mestima su bili osnivane kolonije to je omoguavalo kontrolu nad
zemljitem koje je bilo osvojeno. Iz toga doba je Rim izaao kao vrsta dravna
tvorevina sa monom armijom i daljim uslovima za napredak i dalji rast i time su
poloeni temelji za njegovu budunost i prosperitet.

Pir, Punski ratovi i Hanibalova invanzija na Italiju

[uredi - ]

U treem samnitskom ratu 298290. pne. Rimljani su savladali koaliciju Samnita i

to im je omoguilo da preuzmu kontrolu nad celom dananjom Italijom. Rim se
282. pne. umeao u sukob grkih polisa i grada Tarenta koji je pozvao u pomo
epirskog kralja Pirom. Pir se 280. pne. iskrcao u Italiji sa velikom vojskom i
slonovima. Iako je Pir pobeivao vie puta rimski savezniki sistem je bio
dovoljno imun i Rimljani su umesto da prihvate Pirove mirovne ponude, bili su
uporni i nastavljali su sa borbama i onemoguili su da iskoristi svoje Pirove
pobede tako da je njegov poloaj u Italiji doveden do neizdrivosti. Nakon
poraza 275. pne. Pir je otplovio natrag u Grku ime su Rimljani stekli kontrolu
nad svim grkim gradovima raunajui i Tarent.
Rat sa Pirom bio je prethodnica za mnogo vee ratove. Rast rimske moi doveo
je neizbeno do konflikta sa Kartaginomkoja je titila svoje interese u politici i
trgovini. Predmet spora je bila Sicilija gde se proimao uticaj Feniana i Grka.
Zahvaljujui kolonizaciji Feniana zapadna i severozapadni deo ostrva bio je pod
uticajem Kartagine, dok su na istoku i jugu od 8. veka pne. bili Grci i grki
najmoniji grad Sirakuza bio je u sukobu sa Kartaginom.

Hanibal- najvei neprijatelj Rimljana

Posle incidenta u Mesini ravnotea na Siciliji je bila u korist Rimljana i to je

izazvalo punsku flotilu na napade italijanske obale i lokalni konflikt je prerastao u
rat izmeu velikih sila. To je bio Prvi punski rat 264241. pne. Na kopnu su
pobeivali rimske legije, ali su Rimljani na moru bili bespomoni u odnosu na
pomorsku dominaciju Kartagine. Posle nekoliko poraza Rimljani su se trajno
naselili na Siciliji. Posle ove pobede Kartaginjani su morali da plate velike odtete
po mirovnom ugovoru izmeu Rima i njih. Rim je porobio i Sardiniju. Ubrzo zatim
ipak Kartagina staje na noge na emu je u mnogome doprineo Hamilkar Barka.

Kada je Hamilkarev sin Hanibal napao grad Saguntum, koji je bio rimski saveznik
u dananjoj paniji, i kada su Kartaginjani odbili njegovu ekstradiciju dolo je
ponovo doDrugog punskog rata 218201. pne. kada je Hanibal preduzao
naporan put preko Hispanije i june Galije i posle prelaska Alpi upao na teritoriju
Italije sa svojom vojskom. Posle serije od nekoliko pobeda Hanibal je Rimljane
doveo do ruba poraza. No Hanibal je tu ipak ostao odseen i nije mogao da
Rimljanima nanese konaan poraz i morao je da se povue. Posle 202. godine
rimski vojskovoa Scipion Afrikanac je pobedio Hanibala u odluujuoj bici kod
Zame.
Kartagina je morala da se odrekne svih svojih vanafrikih teritorija, da raspusti
svoju pomorsku flotu i bila je prinuena da isplati velike ratne odtete ime je bila
slomljena njena mo. U spoljanjoj politici je postala u potpunosti zavisna od volje
Rima. Ipak je zadrala znaajne trgovake pozicije, a Rim je posle Drugog
punskog rata postao glavna sila u Sredozemnom moru a Hispanija je postala
rimska provincija.

Ekspanzija u istonom Sredozemlju

[uredi - ]

Glavni lanak/ci: Makedonski ratovi, Mitridatski ratovi, Sirski rat, i Ilirski

ratovi
Posle pobede nad Kartaginom, Rim se usmerio ka
istoku. Helenistike drave Pergam i Rodos, ugroene
koalicijomseleukidskog kralja Antioha III Velikog i makedonskog kralja Filipa
V, obratile su se za pomo Rimu i rimski Senat je iskoristio to to je ve u
toku Punskih ratova zaratio sa Filipom ime je prekinuo makedonsku
hegemoniju u staroj Grkoj.Tit Flaminije proglasio je na Istamskim
igrama u Korintu slobodu helenskih gradova. Dalje angaovanje na istoku
pridonela je ekspanzija seleukidskog kralja Antioha III u Maloj Aziji i u Grkoj
sa kojim je voen rat 192188. pne. Rat se zavrio pobedom Rima i
predajom svih teritorija u Maloj Aziji, ime je Rim postao najjaa sila na
istonoj obali Sredozemnog mora.

Ekspanzija rimske republike u 2. veku pne.

Makedonija je posle protivrimske pobune pretvorena u rimsku provinciju 148.

god. pne. Konflikt sa numidskim kraljem koji je bio saveznik Rima i koji je
svojevoljno napao Kartaginu doveo je do Treeg punskog rataposle ega je
Kartagina bila potpuno unitena i razorena. Osvojena teritorija je bila
ustrojena u provinciju Afriku. Slino se dogodilo i sa nezavisnou Helena,
a Korint, centar grkog otpora Rimljanima, takoe je snala slina sudbina.
Grad je bio razoren i opljakan, a graani prodati u roblje i deportovani u Rim.
Posle zavetanja poslednjeg pergamskog kralja Atala III 133. pne.
teritorija Pergamske kraljevine (zapadni deo Male Azije) je postao rimski
posed i pretvoren je u provinciju Aziju.
U novim provincijama su a pre svega u bogatim istonim zemljama odreeni
su veliki porezi koji su skupljani od strane patricija koji su davali dravi fiksni
deo. Ovo je dovodilo do uestalih ustanaka. Rimske pobede su bile
velianstvene ali unutar rimske drave je dolazilo do postepenog propadanja
republikanskih vrednosti i ureenja.

Kriza republike i braa Grah [uredi - ]

Unutarpolitiki ivot Rima pratio je konstantanat uspon nobilita. Najmoniji
aristokratski rodovi iji su se lanovi vodili i bili uesnici u ratovima dobili su
monopol u pristupu magistraturama a time i u senat koji je stalno vie i vie
postajao vladajui organ. Iako su narodne skuptine potvrivale zakone, one
su sve vie gubile na znaaju.
Republika je tako, pored napredka drave i poveanja teritorije, dola do
unutranjepolitike krize koje je dovedila do graanskih ratova i na kraju do
kraja dotadanjih dravnih formi. Razlog je bila duboka socijalna polarizacija

rimskog drutva i poziv ka reformama pre svega u agrarnoj oblasti. Jedan od

posledica rimskih vojno-politikih uspeha je priliv velikog bogatstva i
robova. Sitni poljoprivrednici i zanatlije plebejskog porekla bili su
odsutni u ratovima na velikim udaljenostima od svojeg prebivalita to
je oteavalo njihovu upravu poseda i privrede. Nasuprot tome veliki
posednici su poveevali svoje imovine esto proteravi stare vlasnike
to je dovodilo do stvarenja velikih poseda - latifundija i iskoritavanja
robovskog rada. Opadanjem broja zemljoradnika narastao je broj ljudi bez
imovine i do oslabljivanja borbene sposobnosti rimskih legija. Rast Rima
doveo je do propasti rimskih irokih slojeva koji su imali najvee zasluge za
njegov razvoj. Osiromaavanje ovog sloja dovodilo je do migracija
stanovnitva u gradove, propadanje sela i do narstvajueg nespokojstva
ljudstva.
Narastajui socijalni nemiri kulminirali su kada je 133. godine pne. narodni
tribun Tiberije Grah pokuao da predloi zemljini zakon kojim bi trebala da
se podeli i ogranii posede velikoposednika. Razlog za ovakove reforme bio
je nedostatak regruta za legije. Predlog Graha nije proao jer je drugi tribun
uloio veto. Ovim je dolo do krize u donoenju odluka, koji je rezultirao
Grahovim ubistvom, a dalje reforme su zaustavljene. Njegov brat Gaj Grah je
posle deset godina sledio bratovljevo zalaganje za reforme. Nita bolje nije
proao ni Gaj Graj koje je ubijen 121. pne.
Pobeda senatske veine optimata nad narodnom stranom populara u
republici nije doneo smirenje. Kriza drave se stalno produbljivala. Rim je
potresao ustanak robova pod vostvom Spartaka u godinama 7371. pne.
kao i dalji konflikti na granicama imperije. U ovoj krizi je prosperirao sa svojim
reformama Gaja Marija ije reforme su se razlikovale od reformi brae Grah.
U legijama su mogli da slue i bezemljai koji su bili nagraivani
dodeljivanjem zemlje kao veterani i od tih vremena vojnici nisu oseeli
lojalnost prema drevi ve prema tome ko im je omoguavao da steknu
posed i tako se stvaraju uslovi za poetak graanskih ratova.

Graanski ratovi

[uredi - ]

Osim sukoba unutar rimskog drutva dolazilo je i na prelazu 2. i 1. veka pne.

do konflikata izmeu italijanskih saveznika koji su traili prava kao i Rimljani.
Posle saveznikih ratova u kojim su saveznici bili poraeni ipak je veina od
njih dobila rimsko graansko pravo. Kada se zavrio savezniki rat, velika
opasnost se pojavila na istoku. Pontski kralj Mitridat VI je osvojio Malu Aziju i
isplovio za Grku a na njegovu stranu prela je i Atina.

Kada je Lucije Kornelije Sula odreen da vodi vojsku posle pobede nad
popularima, i kada je posle pobedonosnog pohoda protiv Mitriadesa vratio u
Rim svoje protivnike je masakrirao i izdao je spisak graana koje je trebalo
ubijiti. Sula se brzo povukao sa svoje funkcije i omoguio je nastupanje
dvojici ambicioznih pojedinaca Krasu i Pompeju. Ovaj drugi je definitivno
doveo u red neprilike Rima na istoku u Maloj Aziji. Pompej je
sklopio savez sa Krasom i ambicioznimJulijem Cezarom.
Lucije Sergije Katilina je 63. pne. pokuao nasilno da srui Rimsku republiku,
ali njegov plan nije uspeo. Pompej, Kras i Cezar su 60. godine pne. stvorili
neformalni savez u cilju vlastitih interesa nazvan prvi trijumvirat. Cezar je uz
pomo ostalih triumvira 59. godine pne. postao konzul i obezbedio vostvo u
Galiji. On je osvojio Galiju, ime je stekao veliku popularnost. Kada je Kras
poginuo u bici kod Kare protiv Parana, neprijateljstvo izmeu Cezara i
Pompeja je dolo do izraaja i Cezar, kojem je u sluaju povratka pretio
sudski proces, preao je 49. pne. reku Rubikon ime je zapoeograanski rat.
On je pobedio Pompeja sledee godine koji je pobegao u Egipat gde je posle
bio ubijen a Cezar je dobio vlast nad celim Rimom. Cezarov poaj za
institualizajiju svoje vladavine nije uspeo i pao je kao rtva republikanaca u
senatu pod vodstvom Marka Junija Bruta i Gaja Kasija Longina.
Graanski rat se ponovo rasplamsao. Marko Antonije i Cezarov usvojeni
sin Gaj Oktavijan su napravili savez sa Emilijem Lepidom i stvorili drugi
trijumvirat koji je bio organizovan protiv sledbenika republike i Cezarovih
ubica. Posle pobede su podelili imperiju. Oktavijan je dobio zapadne
provincije, Marko Antonije je bio na istoku sa Kleopatrom VII, egipatskom
kraljicom i Cezarovom ljubavnicom. Oba trijumvira su doli u sukob i posle
Oktavijanove pobede u graanskom ratuAntonije i Kleopatra su izvrili
samoubistvo. Time je zavreno doba graanskih ratova i bila je zavrena
rimska republika a Oktavijan se odrekao svih svojih prava proglasivi
republiku, ali je bio jedini koji je vladao rimskim carstvom.

Carstvo [uredi - ]
Principat [uredi - ]

Avgust, prvi rimski car

Oktavijan je slino kao i Cezar stigao do vlasti, ali za razliku od Cezara nije
pokuao da svoj poloaj samovladara potvrdi u dravom uredu diktatora nego
je svoj poloaj prikrio pod velom republikanskih institucija. Formalno je
ostavio stari ustav a svoju poziciju je osnaio preuzevi izvrenja nekih
republikanskih ureda i dobijanjem posebnih punomoi i pre svega kontrolom
nad kljunim provincijama sa brojnim rimskim legijama. On je imenovao sebe
principom (prvim graaninom) i demonstrirao je time da sebe smatrao za
ravnopravnog sa ostalim senatorima koji su kao administratori, sudci,
upravnici provincija i vojskovoe trebali zajedniki da vladaju i on je ovim
osnovao novi poredak koji je bio nazvan principat. Senat mu je pored
mnogih titula dodelio i titulu asnog imena Avgustus.
Avgustova vladavina je donela dravi mir i blagostanje. Pod principatom je
dolo do epohe spoljne i unutranje konsolidacije: car je izgradio mree novih
puteva i ulica a privreda i kultura su doivele novi polet posle godina
ratovanja. Bila je podupirana urbanizacija provincija ureivanjem kolonija
veterana i nesebinim poklanjanjem rimskog dravljanstva. Bio je beleeno
opadanje glavnog grada i provincijalizacija rimske imperije u odnosu na
ponekad nedavno porobljene zemlje.
Posle smrti 14. godine nove ere, nastupio je na tronu njegov
pastorak Tiberije koji je bio komplikovana linost i oseao se kao
republikanac. Tokom svoje vlade on se staro za obezbeenje granica i
punjanje blagajne. Znaajan dogaaj za vreme Tiberije bilo je razapinjanje na

krst Isusa u provinciji Judeja. Ve trei principat Kaligula se pokazao kao

tiranin. Njegova se vlada zavrila posle tri godine njegovim ubistvom od
strane pretorijanaca. Za vreme cara Klaudija carstvu je prisajedinjena
provincija Britanija a posle i Trakija. Posle Klaudija, koga je otrovala njegova
supruga Agripina, vlast je nasledio Neron. Njegova u poetku poletna
vladavina se promenila u teror u toku kojeg je ubijao lanove svoje porodice a
spekulie se da je zapalio Rim 64. godine. Za vreme njegove vladavine dolo
je i do prvih progona hriana. Kada su se protiv njega pobunile legije on je
izvrio samoubistvo 68. godine. Od ovog doba rimski carevi vie nisu bili iz
redova stare rimske aristokratije.

Vrhunac carstva

[uredi - ]

Titov slavoluk

Posle Neronovog samoubistva dolo je borbe za vlast i kao pobednik je

izaao vojskovoaVespazijan koji je osnovao dinastiju Flavijevaca. Kada je
posle uspene vladavine Vespazijan umro 70. godine, car je postao njegov
stariji sin Tit. Njegova period vladavine je poznat po tome to su se desile
snane erupcije Vezuva i epidemija tifusa, a zavrena je i
izgradnja Koloseuma. Posle njega i njegovog prevremenog kraja vladavine
nastupio je njegov mlai brat Domicijan koji je u izvorima, najpre kod
istoriara Tacita, prikazan kao autokrata. Domicijan je, suprotno rimskim
tradicijama, traio da mu se ukazuju boanske poasti i koristio je titulu
dominoma tj. gospodara. Senatori su u vie navrata kovali zavere protiv
Domicijana i car je 96. godine pao kao rtva atentata.
Naredni period od 96. do 193. godine poznat je kao period
dinastije Antonina ili adoptivnih careva, koje se smatra za doba vrhunca
imperija u pogledu kulturnog i privrednog uspona.Carevi su vladali u

saglasnosti i slozi sa senatom, a senatori su zauzvrat postavaljaliprincipata.

Senat je 96. za vladara izabrao Nervu, a ovaj je adoptirao je
vojskovou Trajana i proglasio ga time svojim naslednikom. Trajan je ujedno
postao prvi car koji nije bio roen u Italiji, ve u provinciji Hispaniji.
Zahvaljujui Trajanovim uspenim ratovima protiv Daana na
srednjem Dunavu i protiv Parana u Mesopotamiji, Rimsko carstvo je dostiglo
svoj teritorijalni vrhunac.
Trajanov naslednik je bio Hadrijan i njegova vladavina je donela konsolidaciju
i civilizacioni, kulturni i tehniki procvat drave koji je pomogao nastupanje
tada mladog hrianstva. U njegovo vreme su poele da se javljaju prve
tekoe koje u to vreme jo nisu zahtevale posebne mere.
U prvoj polovini 2. veka za cara Antonina Pija carstvo je dostiglo vrhunac. Ali
ve za vreme filozofa na tronu Marka Aurelija (161180) se pojavljuju prvi
vani problemi. Na rubu rimskog sveta poela je seoba
brojnih germanskih isarmatskih plemena koja su napala dunavsku granicu
(limes) i ugrozila samu Italiju. Zahvaljujui Markomanima, jednom od ovih
ratobornih plemena, ovi ratovi su nazvani Markomanski ratovi. U isto vreme
su Parani napali istone rimske provincije, a pobednike rimske legije su sa
istoka donele tifus nazvan antonijanska epidemija. Osim ovih tekoa sa
spoljne strane javljaju se i unutranje tekoe u dravnim finansijama. Posle
Marka Aurelija nastupio je njegov sin Komodkoji je ostao zapamen kao drugi
Neron i koji je ubijen 192. godine kada senatori i dvorani vie nisu mogli da
podnose njegovu tiraniju.

Dinastija Severa i vojniki carevi (193-284)

[uredi - ]

Posle graanskog rata 193. godine doao je na vlast Septimije Sever koji je
prvi car koji je bio poreklom iz Afrike. Na poetku 3. veka je povratio stabilnost
imperije za izvesno vreme. U njegovo vreme je poeo rast politike moi
rimske vojske.
Njegov sin Karakala koji je, uprkos svom krutom vladanju prema senatu i
svojoj porodici, imao podrku meu ljudima i vojnicima, pao je kao rtva
atentata za vreme pohoda na Parane. Sledila je kratka
vladavina Elagabala koji je pokuao da uvede kult istoimenog orijentalnog
boanstva iz Emese u Siriji. Ve 222. godine je ovaj ekscentrini vladar ubijen
i car je postao njegov mladi roak Aleksandar Sever koji je pokuao da se
suprostavi novom istonom protivniku, Sasanidskom ili Novopersijskom
carstvu i germanskim plemenima, ali je ubijen od strane nezadovoljnih
vojnika.

Teritorije koje nisu priznavale autoritet rimskih imperatora. Zelenom bojom je

prikazanoGalorimsko carstvo, a utomPalmirsko carstvo

Ubistvom Aleksandra Severa i uklanjanjem dinastije Severa 235. godine,

poelo je doba vojnikih careva poznato kao kriza III veka. Neprekidna serija
graanskih ratova, uzurpacija i ubijanje careva oslabila je imperiju koja je
sada bila bespomona pred napadima njenih neprijatelja. Tokom pedeset
godina izmeu ubistva Aleksandera Severa i dolaska Dioklecijana na vlast na
tronu su se smenila dvadeset i jedan legitimni car i bezbroj uzurpatora. Ovi
carevi morali su da odbijaju napade Germana naRajni i Dunavu. Goti, koji su
nastanjivali severne obale Crnog mora, vrili su razorne napade
na Balkan i Grku a napadali su i Malu Aziju. Na zapadu su
napadali Alemanitokom sedme decenije 3. veka Galiju i Italiju. Meutim,
najtei ratovi su se odigravali na istonoj granici gde je najveu opasnost
predstavljalo Sasanidsko carstvo. Veliki kralj apur I upadao je nekoliko puta
u Siriju i pobeivao rimske legije. apur je 259. godine ak zarobio rimskog
cara Valerijana i odveo ga u ropstvo gde je rimski vladar preminuo.
Za razliku od ostalih religija i paganskih kultova hriani nisu pridavali
odgovarajue potovanje instituciji cara. Decije Trajan koji je pokuao da
uspostavi potovanje starih boanstava progonio je hriane, a posle njega
su to inili iValerijan i Dioklecijan.

Pozna antika (284-395) [uredi - ]

Tetrarhi skulptura koje je ukradena iz Konstantinopola od strane Venecije 1204.godine

Dolazak Dioklecijana na tron 284. godine danas se smatra za poetak doba

Pozne antike koje je karakterisala centralizacija i birokratizacija imperije i
kasnija pobeda hrianstva.Dioklecijanu je krenuo sa reforama u
dosadanjim formama principata sa ciljem da odgodi propadanje rimske
imperije. Car je sproveo reformu dravne uprave u okviru koje je poveao broj
provincija. U svakoj od njih je bila odeljena vojnika i civilna uprava to je
trebalo da spreava pobunu protiv centralne vlade. Ka obezbeenju granica
sproveo je reforme armije koje je pored ostalog poveala ve i tada visoke
poreze.
Dioklecijan je stvorio novi sistem vladavine poznat
kao tetrarhija (etvorovlae). Za svoga kolegu i drugog avgusta je
pozvao Maksimijana, svog starog prijatelja po oruju. Oba cara su imanovali
po jednog savladara nieg ranga koji je nosio titulu cezara,
DioklecijanGalerija, Maksimijan Konstancija I Hlora. Neposredni povod za ovu
reorganizaciju bio je da se spree uzurpacije. Podela carske vlasti nije bila
novina, ali je za vreme Dioklecijana bila realizovana dosledno. Rim je i dalje
bio glavni grad, ali su carevi pomerili svoje rezidencije blie granicama gde su
mogli lake sa se suprotstave neprijateljima.
Dioklecijan je teio da ojaa autoritet drave i linosti cara i primio je ime
Jovius po boguJupiteru. Hriiane koji su odbijali da mu prue boanske
poasti je progonio. Slino vladarima 3. veka, Dioklecijan nije mario za senat i
vladao je kao apsolutni vladar tj. gospodar (lat: dominus). Zbog toga se danas

smatra da od Dioklecijanove vladavine stari sistem carske uprave, principat,

smenjuje dominat.
Sistem tetrahije se uruio nakon Dioklecijanovog povlaenja sa prestola 305.
godine. Bez njegovog autoriteta brzo su izbila na povrinu neslaganja unutar
carskog kolegijuma. Tokom nerednih nemira i graanskih ratova vladar
itavog carstva postaje postepeno Konstantin I Veliki, sin Konstancija Hlora.
Konstantin je u poetku vladao severozapadnim delom Rimskog carstva, ali
je 312. u bici kod Milvijskog mosta, nedaleko od Rima, Konstantin pobedio i
uklonioMaksencija, Maksimijanovog sina. Za razliku od Dioklecijana i
Galerija, Konstantin je ve od dolaska na vlast 306. godine bio tolerantan
prema hrianima, a u bici kod Milvijskog mosta njegovi vojnici su pobedili
nosei Isusovim monogramom (hiron) na titovima i vojnim stegovima.
Pobeda iz 312. je inspirisala Konstantina da prigrli hrianstvo, a naredne,
313. godine, izdao je Milanski edikt zajedno sa zetom i
savladarom Licinijem. Hrianstvo postaje jedna od zvaninih religija
Rimskog carstva, a posle 324. godine, kada je Konstantin ujedino carstvo pod
svojom vlau, prestaju svi progoni hrianskog klera.
Crkva je sa svojom sloenom hijerarhijom u poetku oponaala rimsku
provincijsku upravu. Pored toga, Konstantin i lanovi njegove porodice su
zapoeli tradiciju ktitorstva zidajui crkve irom carstva. Takoe, Konstantin je
episkopima dao i svetovna ovlaenja da sude u sporovima meu samim
hrianima, a kler je oslobodio poreza. Osim priznavanja hrianstva car
Konstantin Veliki je poznat po jo jednom dogaaju a to je bilo
osnivanje Novog Rima - Konstantinopolja. Teite imperije se time preselilo u
bogatiji i stabilniji deo istone polovine. Konstantin je nastavio sa reformama
Dioklecijana i imperija je bila podeljena na etiri prefekture koje su se dalje
delili na trinaest dijeceza. Dioklecijanove i Konstantinove reforme doprineli su
stabilnosti imperije, dodale su nova finansijska sredstva koje su dozvolila da
se povea armija i da se uvrsti odbrana imperije.
Ubrzo posle smrti Konstantina I Velikog izmeu njegovih tri sina se razvila
borba za vlast. Konstancije II je nadiveo svoju brau i do 353. godine uklonio
uzurpatore Vetraniona i Magnencija. Konstancije je sa uspehom branio
carstvo od Persijanaca, a preduzeo je i pohod protiv Sarmata na srednjem
Dunavu. Kako bi spreio nove uzurpacije na Zapadu, Konstancije je proizveo
svog brata od strica Julijana u savladara-cezara. Novi graanski rat je
izbegnut Konstancijevom iznenadnom smru 361, a Julijan
Apostata (Otpadnik) je pokuao da osnai tradicionalno paganstva. Carev

pokuaj nije bilo dugog veka i posle pohoda na Persiju i smri ovog
vladara 363. ugasila se Konstantinova dinastija. Novu carsku dinastiju
utemeljio je Valentinijan I koji je za svog istonog savladara imenovao
brata Valensa.
Novi car Teodosije je bio prinuen da uspostavi mir sa Gotima kojim je bilo
dozvoljeno da nasele ove zemlje kao federate od kada potie kao trajna
pojava prisustvo barbara na rimskoj teritoriji. Teodosije I je bio poslednji rimski
car nakon to je savladao poslednju uzurpaciju i vladao je celom imperijom.
Za vreme njegove vladavine hrianstvo je bilo ustanovljeno kao jedina
dravna religija posle njegove smrti vladali su carstvom njegovi
sinovi Honorije i Arkadije na zapadu i istoku. Iako je ova podela kasnije
postala kao definitivna misao o jedinstvu trajala je i dalje i tako su zakoni koji
su proglaeni od jednog cara bili vaei i na drugoj strani.

Kraj antikog carstva

[uredi - ]

Pljakanje Rima od strane Vandala g. 455.

Istono rimsko carstvo je bilo ekonomski konsolidovanije i gustije nastanjeni

deo imperija koji je bez veih posledica preivelo seobe naroda. Nasuprot
Istonom, Zapadno rimsko carstvo u toku 5. veka polako tone. Upad Huna u
Evropu pokrenuo je domino efekat i pokreti plemena koji su u potpunosti
promenili lik celog kontinenta. Da bi zabranili upade Germana u Italiju,
Zapadno rimsko carstvo je povuklo svoje legije sa granica Rajne koju su
posle toga 406. godine prela varvarska plemena koja su sruila upravu Rima
u Galiji i Hispaniji, dok je Britanija ostavljena svojoj
sudbini. Vizigoti su 410. godine pod vostvomAlarika I opljakali Rim to je
imalo veliki odjek. Oni su posle nekog vremena otili u Galiju ali su i dalje bili

velika opasnost za Rim. Zatim su Vandali preli u Afriku u ovu vanu

provinciju za rimsku imperiju posle pada Kartagine 438. godine, a 455. im je
uspelo da ponovo opljakaju Rim i iz tih razloga se njihovo ime upotrebljava
kao pogrdno.
Iako je 451. godine u jedinstvu sa Vizigotima Rim savladao Hune pod
vostvom Atile ubici na Kataluanskim poljima rimska imperija se nazadrivo
kretala ka svome kraju jer su carevi bili slabi i lutke u rukama vojskovoa.
Odoakar je 476. godine smenio cara Romula Avgustula to se smatra krajem
Zapadnog carstva iako se Odokar smatrao za Germana u rimskoj slubi i
svoju vladavinu je tumaio kao upravljanje Italijom u ime cara u
Konstantinopolju. isto formalno je Italija stalno deo imparije i tako je i
nastupnik Odoakaraostrogotski kralja Teodorih Veliki teio da dobije priznanje
istonoga cara.
Za razliku od Zapadnog, Istono rimsko carstvo nije bilo tako razarajue
pogoeno germanskim najezdama, a pored toga ona je imala mnogo vea
finansijska sredstva i sposobnu diplomatiju. Imalo je i bolji geografski poloaj i
prirodne granice koji su stvorile prirodne prepreke nadiranju neprijatelja.

mozajik - Car Justinijan sa pratnjom u crkvi- bazilici San Vitale u Raveni

Za vlade Justinijana I poslednjeg cara iji je jezik kao materinji bio latinski,
njegov vojskovoa Velizar je povratio velike delove zapadnog carstva
(severnu Afriku, Italiju i junu paniju). Justinijan koji je ratovao i sa
Persijancima koji su posle pada Zapadnog carstva oseali svoju ansu ipak je
postao najjai vladar u Sredozemlju i pri tome je kontrolisao sve zemlje koje
su od davnine bili rimska imperija (sa izuzetkom Britanije, Galije i Hispanije).
Posle Justinijanove smrti se zapadne zamlje pokazuju kao dugotrajno
neodrive.

Ekspanzija islama gde je ljubiastom bojom obeleena Istono rimsko carstvo

Istono carstvo je tokom7. veka postepeno izgubilo svoj rimski karakter.

Istona rimska imperija sa svojim glavnim gradom Konstantinopolem trajala je
sve do 15. veka i njeno se stanovnitvo smatralo za Rimljane a u unutranjim
strukturama imperije dolo je posle godine 640.do velike transformacije tako
da se od toga datuma govori o istonom rimskom carstvu kao o Vizantijskom
carstvu.

Vidi jo [uredi - ]

U Wikimedijinom spremniku nalazi se jo materijala vezanih uz temu:

Antiki Rim

Hronologija antikog Rima

Latinska imena

Vizantija

Kategorija:
Antiki Rim

Navigacijski meni

Napraviti novi nalog/

Prijavi me -
lanak/
Rasprava/
itaj
Uredi
Pregled historije

Poetna strana/

Izabrani lanci/
Nedavne izmjene /
Sluajna stranica /
interakcija -
Pomo/
Pijaca/
Alatke-
Drugi jezici-
Afrikaans
Aragons

Azrbaycanca

Boarisch

()

Brezhoneg
Catal
Cebuano
Corsu
esky

Cymraeg
Dansk
Deutsch

English
Esperanto
Espaol
Euskara

Suomi
Vro
Franais
Furlan
Gaeilge
Galego
Hak-k-fa

Hrvatski
Magyar

Interlingua
Bahasa Indonesia
slenska
Italiano

Kurd

Latina
Lietuvi
Latvieu

Bahasa Melayu
Mirands

Nederlands
Norsk (bokml)
Din bizaad
Polski

Portugus
Romn

Sicilianu
Simple English
Slovenina
Slovenina
Shqip
/ srpski
Svenska
Kiswahili

Tagalog
Trke
/tatara

Vneto
Ting Vit
Winaray

Yorb

Bn-lm-g

IsiZulu

Ova stranica je zadnji put izmijenjena 07:48, 11 oktobar- 2012.

Tekst je dostupan pod Creative Commons Attribution/Share-Alike licencom; dodatni

uslovi se mogu primijeniti. Za detalje pogledajte uslove koritenja.

Politika privatnosti -

O Wikipediji -

Odricanje odgovornosti -

Mobile view