Pemerintahan

Keluarga
Brooke di
Sarawak

Penghargaan
Saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih
kepada ibubapa saya kerana telah memberi sokongan
dari segi kewanagan dan moral, begitu juga guru
Sejarah saya, En. Baning yang telah member
bimbingan, nasihat dan tujuk ajar yang berguna.
Saya juga ingin mengucapkan terima kasih kepada
rakan-rakan yang menolong saya.

Objektif Kajian
Saya menjalankan Kerja Khusus Sejarah dengan
tujuan untuk memenuhi objektif berikut:
Megetahui asal usul dan pemerintahan negeri
Sarawak
Memupuk perasaan cinta akan negara
Menguasai kemahiran mencari, mengumpul
merekod dan menganalisis maklumat tentang
negeri Sarawak

Asal Usul
James Brooke

\ James Brooke ialah seorang bekas tentera SHTI yang

pernah terlibat dalam peperangan di Burma. Selepas
bersara, beliau melibatkan diri dalam kegiatan
perdagangan. Beliau belayar dengan kapalnya Royalist
dan berusaha mencari kawasan perdagangan di Tanah
Melayu dan Sarawak.

James Brooke dilantik sebagai

Gabenor Sarawak yang Sah
Pada tahun 1840, Pangeran Muda Hashim telah meminta bantuan James
Brooke, pedagang British untuk menyelesaikan masalah peberontakan. Pangeran
Muda Hashim berjanji melantik James Brooke sebagai Gabenor Sarawak jika
pemberontakan dapat ditamatkan. Tawaran itu diterima oleh James Brooke.
James Brooke berjaya menamatkan pemberontakan namun Pangeran Muda
Hashim melawat-lewatkan pemberian perlantikan Gabenor.Tindakannya
menyebabkan James Brooke marah lalu membedil Bandar Kuching. Keadaan ini
memaksa Pangeran Raja Muda Hashim melantik James Brooke menjadi Gabenor
dan Raja Putih Sarawak yang pertama pada tahun 1841.

Perjanjian antara Pangeran Raja Muda Hashim Denagn James

Brooke pada tahun 1841
Antara syarat perjanjian ialah;
1. James Brooke memerintah negeri Sarawak dan menguasai segala hasilnya
2. James Brooke harus menghormati dan memelihara undang-undang dan adat istiadat
orang Melayu

Pada tahun 1842, James Brooke bersama tentera lautnya berlayar ke Brunei.
Sultan Brunei, Sultan Omar Ali Saifuddin telah mengesahkan kedudukan James
Brooke sebagai Gabenor dan Raja Putih Sarawak.

Garis Masa Penyerahan Sarawak

Kepada James Brooke

1846

Sultan Omar Ali Saifuddin mengiktiraf

James Brooke sebagai Raja Putih
Sarawak yang merdeka

1842

Sultan Omar ali Saifuddin mengiktiraf

Perjanjian antara Pangeran Muda
Hashim dengan James Brooke.

1841

Pangeran Raja Muda Hashim melantik

James Brooke sebagai Gabenor dan
Raja Sarawak.

1840

Pangeran Raja Muda Hashim meminta

bantuan James Brooke untuk
menamatkan penentangan di Sarawak.

1836

Kebangkitan menentang pemerintahan

wakil Kesultanan Brunei di Sarawak.

Keluarga Brooke Meluaskan Kuasa

Antara tahun 1853 hingga tahun 1905, James Brooke dan
Charles Brooke telah memperluas kawasan pemerintahan
mereka dengan bantuan angkatan laut British.
Tahun 1853
Penentangan di Saribas dan Batang Lupar. Sultan
Abdul Mumien tidak dapat mengawal kebangkitan
dan menyerahkan tanah antara Sungai Samarahan
dengan Sungai Rajang dengan bayaran sebanyak
1500 dolar setahun.

Tahun 1861
Masalah kekacauan di sepanjang Sungai Rajang.
Sultan Mumien menyerahkan Sungai Rajang dan
menerima bayaran sejumlah 4500 dolar setahun

Tahun 1883
Pembunuhan beberapa orang peniaga Sarawak oleh
orang Murut di lembangan Sungai Trusan.
Peristiwa ini menyebabkan kawasan itu diserahkan
oleh sultan dengan bayaran tahunan sebanyak 4500
dolar.

Tahun 1905
Charles Brooke membeli Lawas daripada Sultan
Hashim Jalal ( 1885-1906 ).

Keluarga Brooke
Memantapkan Pentadbiran
James Brooke memperkenalkan sistem pemerintahan beraja di
Sarawak dan mengisytirafkan dirinya sebagai Raja Sarawak.
Beliau melibatkan pemimpin-pemimpin tempatan dalam
pentadbiran untuk mendapatkan sokongan tempatan. Pembesar
Melayu yang berpengaruh dan berpengalaman dilantik untuk
membantu James Brooke mentadbir Sarawak. Antaranya ialah
Datuk Patinggi, Datuk Bandar dan Datu Temenggung. Sarawak
juga dibahagikan kepada lima bahagian dan setiap bahagian
ditadbir oleh Majlis Bahagian.

Penglibatan Pemimpin Tempatan

dalam Pentadbiran Brooke
Perkara

Anggota

Majlis
Tertinggi

Majlis
Negeri

Majlis
Bahagian

Residen Bahagian
Pertama
Empat orang Datu
Melayu
Semua ketua kaum
bumiputera

Tujuan

Residen
Panolong Residen
Penolong Pegawai
Daerah
Pegawai Anak
Negeri
Ketua Kampung

Menasihati James Brooke

Membuat dasar-dasar kerajaan
Meluluskan undang-undang dan
peraturan tentang pentadbiran Sarawak.
Memberi peluang kepada para
bumiputera bersidang tiga tahun sekali.
Membolehkan mereka menyuarakan
pandangan dan bertukar-tukar fikiran.
Memberi nasihat kepada Residen
Mengutip cukai
Memelihara keamanan
Mengetuai operasi ketenteraan

Beberapa jabatan telah ditubuhkan untuk melicinkan

pentadbiran, iaitu Jabatan Kehakiman, Jabatan Polis, Jabatan
Kastam dan Cukai dan Jabatan Pos. Mahkamah keadilan
ditubuhkan untuk mengadili kes-kes sivil dan jenayah.
a) Kes sivil di kalangan orang Melayu, orang Dayak, dan orang Cina diadili oleh
ketua masing-masing.
b) Raja Sarawak, Residen atau Timbalan Residen mengadili kes jenayah dan
segala kes yang melibatkan lebih daripada satu suku kaum.

Pada tahun 1888, British menandatangani Perjanjian dengan

Charles Brooke untuk mengukuhkan pengaruh British di
Sarawak.

Perjanjian antara British denan

Charles Brooke Tahun 1888

British melindungi Sarawak

daripada serangan musuh
Keluarga Brooke memerintah
Sarawak dengan bebas
Hal ehwal luar negeri Sarawak
adalah di bawah kawalan British

Pada 24 September 1841, Charles Vyner Brooke telah

mengisytiharkan perlembagaan Sarawak sempena perayaan 100
tahun pentadbiran Keluarga Brooke di Sarawak. Perlembagaan
Sarawak merupakan perlembagaan bertulis pertama di Sarawak
yang menggariskan pemberian kuasa pemerintahan kepada
rakyat Sarawak. Perlembagaan itu tidak dapat dilaksanakan
kerana berlakunya Perang Dunia Kedua dan Sarawak ditawan
oleh tentnra Jepun.

Perlembagaan Sarawak ( 1941 )

Antara kandungan pentingnya:
Charles Vyner Brooke menyerahkan kuasa
mutlaknya kepada Majlis Tertinggi dan Majlis
Negeri.
Raja Sarawak memerintah dengan nasihat Majlis
Tertinggi.
Majlis Negeri diberi kuasa meluluskan undangundang dan menguruskan hal kewanagan
Raja Brooke Berkuasa untuk membatalkan
undang-undang yang diluluskan oleh Majlis
Negeri.
Kebanyakan ahli Majlis Tertinggi dan Majlis
Negeri akan dilantik oleh Raja Brooke.

Perubahan Ekonomi di Bawah

Pentadbiran Keluarga Brooke
Semasa pemerintahan Keluarga Brooke di Sarawak, tanaman tradisional
seperti lada hitam, gambir, sagu, dan kelapa diusahakan dengan lebih
giat. Pada masa yang sama, beberapa jenis tanaman baru seperti getah
dan tembakau. Keluarga Brooke telah meneroka kekayaan hasil hutan
Sarawak seperti getah jelutung, rotan, dan sarang burung. Sarawak juga
kaya dengan sumber galian seperti emas, antimoni, arang batu, raksa,
dan minyak. Brooke tidak menggalak kemasukan pelabur asimg secara
besar-besaran kerana hendak menjaga kepentingan ekonomi mereka di
Sarawak. Ekonomi Sarawak dikuasai oleh Keluarga Brooke. Walau
bagaimanapun, orang Cina diberi peluang untuk menceburkan diri dalam
bidang perlombongan dan perdagangan. Oleh kerana kebanyakan
kegiatan tertumpu di Bahagian pertama dan Bahagian kedua Sarawak,
pembangunan ekonomi dan sosial di Sarawak adalah todak seimbang.

Hasil Hutan Mengukuhkan Keuntungan

Sarawak kaya dengan hasil hutan seperti sarang burung, kapur barus,
rotan, damar, getah jelutung, dan kayu balak. Kebanyakan hasil hutan
yang dikutip dieksport ke negera lain.

Hasil Hutan
Sarang Burung

Penerapan

Sarang burung dikutip di gua batu kapur seperti Gua Niah.

Sarang burung mempunyai khasiat yang tinggi dan harganya
tinggi di pasaran.
Sarang burung yang dikutip dieksport ke negeri China.

Kerja-kerja mengumpul rotan di hutan dilakukan oleh penduduk

tempatan
Hasil rotan dieksport ke Eropah

Getah Jelutung

Getah jelutung diperoleh daripada pokok jelutung

Hasil getah jelutung dieksport ke Amerika Syarikat.

Kayu Balak

Kegiatan pembalakan diusahakan oleh Syarikat Borneo dan

orang Cina
Kegiatan ini dijalankan di sekitar Sungai Rajang.
Hasil dieksport ke Hong Kong, Australia, dan Amerika Syarikat

Rotan

Kemajuan Prertanian Menguntungkan

Keluarga Brooke
Semasa pemerintahan keluarga Brooke, tanaman tradisional seperti gambir, lada
hitam, kepala, dan sagu diusahakan secara meluas untuk dieksport. Tanaman baru
seperti getah dan tembakau diperkenalkan oleh Brooke untuk meningkatkan
eksport. Pada akhir abad k-19, tanaman getah diperkenalkan dan kebanyakannya
diusahakan oleh pekebun kecil. Pada kurun ke-20, getah merupakan eksport kedua
Sarawak selepas minyak. Menjelang tahun 1885, eksport gambir berjumlah 1370
tan.

Tanaman
Kelapa
Lada
hitam
Sagu

Tembakau

Penerangan
Ditaman oleh orang Melayu di
Bahagiam Pertama dan
Bahagian Kedua
Ditaman oleh orang Cina di
sekitar Bahagian Pertama dan
Bahagian Ketiga
Menjadi eksport terpenting
Sarawak pada kurun ke-19
Ditanam di sepanjang tebing
Sungai Igan, Oya, Mukah,
dan Bintulu.
Diusahakan oleh kaum
Melanau
Kilang memproses sagu
didirikan di Kuching dan
diusahakan oleh pedagang
Cina.
Pada kurun ke-19, separuh
daripada pengeluaran hasil
sagu dunia dikeluarkan oleh
Sarawak.
Ditanam di Lundu
Diusahakan oleh orang Cina
dan Indonisia
Dieksport ke London.

Perlombongan Memantapkan
Kekayaan Keluarga Brooke
Pada zaman pemerintahan keluarga Brooke, aktiviti perlombongan mula
dipergiatkan. Emas dilombong di Bau oleh pelombong Cina. Pada tahun 1857,
pelombong Cina memberontak kerana tidak puas hati dengan cukai yang
dikenakan oleh kerajaan Brooke. Brooke berjaya mematahkan pemberontakan itu
dan pelombong Cina tersebut melarikan diri ke Saribas. Pelombangan emas
kemudiannya diusahakan oleh Syarikat Borneo. Pada awal kurun ke-20, emas
merupakan antara bahan eksport penting Sarawak.
Antimoni merupakan logam yang berharga di Sarawak. Syrikat Borneo
mendapat hak monopoli daripada brooke untuk melombong antimoni di Sarawak.
Kegiatan perlombongan antimoni dijalankan oleh Syarikat Borneo di Bau dan
Kuching. Antara tahun 1870 hingga 1916, antimoni yang dieksport oleh Sarawak
bernilai hampir dua juta dolar. Pada akhir kurun ke-20, antimoni tidak lagi menjadi
bahan eksport yang penting kerana galian ini semakin berkurangan.

Apabila pengeluaran antimoni, emas, arang batu dan raksa berkurangan

pada tahun 1882, usaha cari gali minyak mula berkembang. Pada tahun 1909,
The Anglo-Saxon Oil Company diberi konsesi untuk menjalankan kegiatan
perlombongan petroleum di Sarawak. Pada tahun 1882, telaga petroleum
yang pertama digali di Miri. Kilang menapis minyak dibina di Lutong pada
tahun 1917.

Perubahan Sosial di Bawah

Pentadbiran Keluarga Brooke
Keluarga Brooke telah melaksanakan dasar pecah dan perintah dalam usaha
mengukuhkan kuasanya di Sarawak..Melalui dasar ini, setiap kaum dipisahkan
dengan kegiatan ekonomi dan petempatan yang berbeza.

Bangsa
Orang
Melayu
Orang
Iban
Orang
Cina
Orang
India
Orang
Sikh

Bidang
Pentadbiran
Ketenteraan
Kegiatan pertanian,
perlombongan,perdagangan
Perniagaan kain
Polis

Kaum

Tempat Tinggal

Orang Cina Tinggal di Bandar-bandar

seperti
Miri
Bintulu
Sibu
Kaum
Kawasan pandalaman
Bumiputera

Perlombongan, ekonomi, dan pertambahan penduduk membawa kepada

pembangunan bandar-bandar seperti:
a) Kuching ibu negeri dan pusat pentadbiran Sarawak.
b) Miri berkembang pesat setelah kegiatan melombong petroleum dijalankan
pada tahun 1910
c) Sibu pusat perdagangan
Kemudahan asas hanya disediakan di bandar-bandar yang merupakan kawasan pentadbiran dan pusat
kegiatan ekonomi. Brooke kurang memberi perhatian terhadap kemudahan asas di kawasan pelaburan.
Kemudahan asas seperti jalan raya, bekalan air, dan elektrik disediakan di bandar

Pengangkutan Darat
Jalan raya dibina di bandar-bandar besar seperti Kuching dan Miri. Landasan
kereta api dibina pada tahun 1917 untuk menghubungkan Kuching dan Bau.
Perkidmatan kereta api dihentikan pada tahun 1932 akibat kemelesetan ekonomi.

Pengangkutan Air
Pengangkutan air menjadi sistem pengangkutan utama di Sarawak. Syarikat
perkapalan seperti Singapore and Sarawak Steamboat Company memberi
perkhidmatan di bandar Kuching. Pada tahun 1924, perkhidmatan kapal terbang air
yang menghubungkan bandar Kuching dan Singapore telah dimulakan. Kapal
terbang adalah kapal terbang pertama yang mendarat di Sungai Sarawak pada
tahun 1924.

Alat Kominikasi
Untuk melicinkan urusan pentadbiran dan kegiatan ekonomi di Sarawak,
perkhidmatan pos, telegraf dan telefon diperkenalkan. Pada tahun 1897,
perkhidmatan telegraf antara Kuching dengan Singapore diwujudkan.

Kemudahan Kesihatan
Mubaligh kristian membina hospital dan klinik di bandar-bandar besar seperti di
Kuching dan Sibu. Kemudahan kesihatan kurang di kawasan pandalaman.

Pendidikan
Perkembangan pendidikan moden di Sarawak kurang diberi perhatian kerana
pentadbiran keluarga Brooke menggangu sistem pendidikan Barat tidak sesuai
untuk penduduk tempatan.Clarles Brooke telah membina sekolah untuk orang
Melayu dan Cina.Beliau tidak menggalakkan pembinaan sekolah Dayak kerana
pentadbiran Brooke ingin mengekalkan cara hidup tradisi mereka.Pada tahun 1924,
pentadbiran brooke telah mewujudkan Jabatan Pelajaran yang diketuai dengan
seorang pengarah.Funginya mengawal perkembangan pendidikan di
Sarawak.Semua sekolah perlu berdaftar dengan Jabatan Pelajaran.Pada peringkat
awal, guru-guru sekolah kerajaan mendapat latihan di maktab penguruan Sultan
Jalris Tanjung.Maktab penguruan Kerit telah dibina pada tahun 1940 untuk melatih
guru-guru sekolah di Sarawak.

Jenis Sekolah
Sekolah Anglikan
Sekolah Katolik
Sekolah Melayu
Sekolah Cina
Sekolah Dayak

Bilangan Sekolah
1930
13
15
24
91
1

1938
11
27
33
144
1

ELEMEN 1
Mengumpul Fakta
Sejarah

ELEMEN 2
Merekod Fakta
Sejarah

ELEMEN 3
Penerapan Unsur
Patriotisme