Tregu Valutor ne Shqiperi

Historia e Tregut t Kmbimit Valutor

Mundsit Prreth Bots

Tregu i kmbimit valutor, ("FX or Forex") si e quajm ne sot, lindi n vitin 1973. Megjithat, t
ardhura jan fituar nga kmbimet q nga koha e Faraonve n nj mnyr ose tjetr. Por
Babilont kan prdoror pr her t par faturat e letrs. Menaxher parash nga vendet e lindjes
s mesme ishin t part q filluan t kmbenin monedhat e nj kulture n nj tjetr. Kto fatura
paraqitnin transferimin e fondeve nga nj pal tek tjetra, kjo e bri kursin e kmbimit m shum
te lehte pr tregtart dhe solli lulzimin e ekonomive lokale. Nga koht e mesme deri n shekullin
e XX, tregu i kmbimit ishte relativisht i stabilizuar edhe me nj aktivitet te pakt. Nga fundi i
lufts s II botrore tregu i kmbimit valutor filloi t zhvillohet gj q solli edhe rritjen
ekonomike.

Marrveshja e Bretton Woods

Transformimi i par madhor, marrveshja e Bretton Woods, ndodhi nga fundi i lufts s II
botrore. Franca, SH.B.A & Anglia u takuan n konferencn financiare t Kombeve t
Bashkuara n Bretton Woods, me qllim pr t hartuar nj kalendar t ri ekonomik. Ky vend n
SH.B.A ishte zgjedhur sepse ishte i vetmi vend i padmtuar nga lufta. Shumica e vendeve
Evropiane ishin t oroditura.Deri ather Paundi Britanik kishte qen monedha kryesore n t
ciln shumica e monedhave krahasoheshin. Kjo ndryshoi kur fushata Naziste kundr Britanis
prfshiu edhe nj prpjekje pr t fallsifikuar Paundin. Ne fakt Lufta e II botrore e vlersoi
shum dollarin Amerikan, gj q bri q dollari t bhej shtylla kryesore n tregun e

shkmbimeve. Marrveshja e Bretton Woods ishte krijuar me qllimin q t stabilizonte

ekonomin botrore. Marrveshja e Bretton Woods prcaktoi hedhjen e monedhave, dhe kshtu
FMN-ja shpresonte q t stabilizonte situatn ekonomike globale. Sipas ksaj marrveshje t
gjith monedhat ishin t kunjosura kundrejt dollarit, kto monedha nuk lejoheshin q t lviznin
m shum se 1% n t dy ant. Kur vlera e monedhs i afrohej limitit ather bankat qndrore
duhet t ndrhynin respektive, kjo ndrhyrje do t bnte q monedha t vinte tek vlera e saj e
krkuar.Ve ksaj dollari ishte lidhur kundrejt Arit ($35 pr Once). Lidja e dollarit tek Ari dhe
lidhja e monedhave t tjera me dollarin solli nj stabilitet n tregun e kmbimit valutor. Kjo
marrveshje zgjati deri n vitin 1971. N fund t fundit dshtimi i saj do t sillte nj kapitull t ri,
i cili do t sillte nj qndrueshmri n Europe dhe Japoni.

Ecuria e Tregut t Kmbimit Valutor pas Lufts s II Botrore

1944 Marrveshja e Bretton Woods u krijua pr t ndihmuar n stabilizimin e ekonomis
botrore pas lufts s II botrore.
1971 Marrveshja Smithsonian u krijua pr t lejuar m shum luhatje n tregun e
kmbimit.
1972 Lvizja e prbashkt Evropiane u krijua ngaq Komuniteti Evropian provonte t
largohej nga monedhat e tyre n US Dollar.
1973 Sistemi Monetar Europian u paraqit me qllimin q t merrte pjes nga pavarsia e
dollarit.
1978 Sistemi i tregtis s lir u zyrtarizua nga Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN)
1993 Sistemi Monetar Evropian dshtoi gj q solli dhe sistemin e tregtis se lir n
tragun e kmbimit
1997 Shum banka/komisioner filluar t ofrojn shrbimet e tyre pr klientt private t
cilt deri n at koh ishin t ndaluar t tregtonin n tregun e kmbimit valutor (Forex
Markets).

Fillimi i sistemit t lir t tregtimit

Mbas marrveshjes s Bretton Woods erdhi marrveshja e Smithsonian n Dhjetor 1971. Kjo
marrveshje ishte e njjt me at t Bretton Woods por ajo lejoji nj kufi m t madh luhatje pr

monedhat. N 1972, Komuniteti Evropian tentoi t transferonte luhatjet nga monedha baz (e
cila ishte dollari). Marrveshja e prbashkt Evropiane u krijua nga Gjermania Perendimore,
Franca, Italia, Hollanda, Belgjika dhe Luksenburgu. Kjo marrveshje ishte e njjt me at t
Breeton Woods por ajo lejoji nj nivel m t madh luhtjeje n vlern e monedhave t ktyre
vendeve. T dy kto marrveshje bn t njjtin gabim, dhe nga viti 1973 q t dy marrveshjet u
shembn. Shembja e marrveshjes s Smithsonian dhe marrveshjes s prbashkt Evropiane n
1973 solln sistemin e tregtis s lir. Ky sistem u shfaq vetvetitu sepse nuk pritej nj
marrveshje e re. Tani qeverit ishin t lira n vendosjen e lidhjeve monetare. N vitin 1978
sistemi i tregtis s lir u zyrtarizua nga FMN-ja. M n fund kjo solli edhe pavarsin e
monedhave Evropiane nga dollari. Kjo, si edhe marrveshjet e meparshme dshtio n vitin 1993.
N koht e sotme monedhat lvizin n mnyr t pavarur nga njra tjetra, por gjja m e
vlefshme q solli rrzimi i ksaj marrveshje ishte se tani n tregun e kmbimit valutor mund t
tregtoje cdokush q dshiron, pavarsisht nga vendi, kombsia, mundsit financiare etj. Kjo
ka shkaktuar nj hedhje t mdha fondesh nga bankat, mbrojtsit e fondeve, komisionert dhe
individt. Shpesh bankat qndrore ndrhyj m qllim q t lvizin monedhn e tyre n nivele t
preferueshme, megjithat tregu i sotm i Forex-it drejtohet nga krksa dhe oferta. N ditt e
sotme volumi ditor n tregun e kmbimit arrin deri n $3 trilion edhe si tham m sipr n koht
e sotme donjri nga ne mund t investoj n kt treg.

HYRJE
Tregu valutor ne shqiperi perbehet nga dy elemente:
1) Tregu zyrtar dhe
2) Tregu jo zyrtar
Ne tregun zyrtar perfshihen operatoret e licensuar per te ushtruar veprimtari valutore. Autoriteti
licensues i ketyre operatoreve eshte Banka e Shqiperis. Banka e Shqipris ka emetuar 227
licenca pr zyra t kmbimit valutor, me nj shtrirje territoriale gjithprfshirse. Vetm n
periudhn qershor 2007 dhjetor 2008 jan paraqitur dhe sht dhn miratimi pr 136 raste
licencimi t zyrave t kmbimit valutor.
N tregun jozyrtar prfshihen nj grup individsh t cilt kryejn kmbime valutore dhe q jan
t palicencuar. Si t till ata nuk i nnshtrohen zbatimit t asnj rregulli q ka miratuar Banka e
Shqipris pr tregun valutor si edhe nuk raportojn. N gjuhn e prditshme kta individ quhen
kambist t lir. Ata veprojn n mnyr t dukshme q prej fillimit t viteve 90 dhe
prgjithsisht jan t vendosur n qendr t Tirans, pran godins s Banks s Shqipris.
Midis ktyre dy tregjeve ose dy grupeve t operatorve qndrojn bizneset dhe individt t cilt
kmbejn monedhat pr nevoja t prditshme, pr nevoja investimi apo kursimi. Shkalla e
prdorimit t dy prbrsve t tregut valutor sht e ndryshme.

Operatori me i Preferuar per Kembimet Valutore

Bankat, zyrat, kambistt, bizneset dhe qytetart kan dhn opinionin e tyre pr preferencat ndaj
operatorve t kmbimeve valutore. N prgjithsi vrehet nj shprndarje relativisht uniforme e
preferencave gj q flet pr nj prdorim t gjer dhe n nivele t krahasueshme t t gjith
operatorve. Megjithat, operatori m i preferuar sht tregu jozyrtar duke zn 38.7% t
preferencave n total. Vend t konsiderueshm z edhe kombinimi i operatove. Shpesh n rastet
kur elementet e kombinimit jan specifikuar qart, ka dal se njri prej operatorve t kombinuar
sht tregu jozyrtar. N total vlersohet se ky i fundit sht akoma m i preferuar, se operatort e
tjer.

Preferenca per Operatoret e Kembimeve Valutore

Operatoret

Ne %

Kambistet (tregu jo zyrtar)

38.7

Kombinim Operatoresh

28.5

Bankat

21.5

Zyrat e Kembimit Valutor

11.3

Tregu i valutave eshte tregu me likuiditetin me te madh ne bote sepse ka nje sasi shkembimesh
qe arrin 1500 miliarde dollare ne dite. Pjesa me e madhe e ketyre shkembimeve behet nga bankat
te cilat veprojne me nje sasi minimale prej 1 milion dollaresh.
Shkembimi eshte nje raport numerik midis dy valutave psh EUR/LEK, shpreh shkembimin euro
kundrejt lekut.
Tregu valutor sht njri prej tregjeve financiar dhe s bashku me tregun monetar jan dy shina
ku lviz lokomotiva e gjith ekonomis s nj vendi. Tregu valutor sht nj treg shum i
komplikuar dhe nuk sht shum i thjesht kontrolli dhe menaxhimi i tij.

Tregu i Valutave eshte nje Treg Financiar me Karakeristika te Vecanta:

a) Ka dy drejtime : ndryshe nga tregu i titujve te burses apo te aksioneve eshte nje treg ne
te cilin mund te kryhen shitje, duke parashikuar qe cmimi i nje valute mund te ulet edhe pse kete
valute nuk e kemi ne portofol (pra nuk e kemi blere ne nje moment te meparshem).
b) Eshte i hapur 24 ore ne dite : meqe tregu eshte i hapur gjate gjithe dites kjo ben te
mundur qe pjesemarresit te mos pesojne rrezikun e mbylljes dhe te rihapjes se tregut me cmime
shume te ndryshem nga njeri tjetri.
c) Treg trasparent dhe shume i veshtire te influencohet : tregu ka nje likuiditet shume te
larte . Kjo ben te mundur qe tregu te mos arrije te influencohet nga marreveshjet qe mund te
kryejne midis tyre disa prej pjestareve te tregut.
d) Perdor efektin leve : mund te kryhen veprime me nje sasi 40 here me te madhe se
kapitali i investuar, kuptohet qe kjo gje con ne humbje apo fitime shume here me te medha se
kapitali. Meqe humbjet mund te jene pa limit atehere nderhyjne mjete kontrolli qe bejne te
mundur qe humbjet te mos e kalojne kapitalin e investuar.

Shkembimet ne tregun e valutave mund te jene per veprime blerjeje apo veprime shitjeje.
Kur kryejm veprime per te blere domethene jemi duke blere valuten e pare qe e paguajm me
vleren e te dytes. Kur kryejm veprime per te shitur domethene jemi duke shitur valuten e pare
dhe marrim vleren e te dytes. Ne kete menyre fitimi apo humbja qe ne keni jane gjithmone te
shprehura me valuten e dyte.

Vlera e Monedhave t Brendshme n Raport me Valutn:

Shihet sipas dy kndvshtrimeve: ose sipas norms s interesit, ose sipas paritetit t monedhave
pr mallra dhe shrbime t njjta. N rastin e par vendos kryesisht krkesa dhe oferta e tregut
valutor (kta tregues i stabilizojn qeverit dhe bankat qendrore me rregullimin e mass s
paras, apo valuts n tregun valutor) pr kursin e kmbimit t monedhs vendase, kurse n
rastin e kndvshtrimit t dyt, kursi i kmbimit varet nga aftsia q ka do monedh pr t bler
t njjtat mallra dhe shrbime me valutn prkatse.

Pjesemarresit ne Tregun Valutor

a) Importuesit te cilet paguajne mallin me valute te jashteme
b) eksportuesit te cilet marrin pagesa me valute te jashteme
Keto dy kategori individesh veprojne ne tregun e valutave per tu mbrojtur nga rreziku i
kembimeve. Meqe pagesat shpeshhere behen me vonese dhe jo ne momentin kur behet
marreveshja per shitjen apo blerjen ndryshimet ne cmimin e valutave mund te shkaktojne humbje
tek importuesit dhe eksportuesit
c) Bankant qe japin kredi apo kane rezerva valutare
d) Kambistet dhe operatoret e kualifikuar te sallave te kembimit
e) Traders dhe spekulatoret private
f) Bankat qendrore te cilat kane nje funksion kontrollues qe i pershtatet politikes se tyre
monetare

Valutat me te Perdorura
Ne tregun e valutave shkembehen nje mori e madhe valutash si: LEK (leku), USA(dollari), EUR
( euro), GBP (sterlina angleze), dhe CHF ( franga zvicerane). Gjithsesi munt te shkembehet
cfaredolloj valute tjeter. Kuptohet qe keto valuta kane nje likuiditet me te vogel dhe ne disa raste

tregtimi i tyre nuk ekziston sepse ndikojne politikat qe ndjekin shtetet e ndryshme sidomos
shtetet e vendeve te pazhvilluara.

Manipulimet e Mdha me Kursin n Shqipri

N vitin 1994 kursi i kmbimit t lekut psoi n disa raste ulje-ngritje t forta, si pasoj e
ndrhyrjes s disa tregtarve t mdhenj, t cilt kishin kapitalet e mjaftueshme pr t ndikuar n
krkes-ofert.
N janar 2001 disa operator e shitn shtrenjt monedhn e prbashkt europiane, euro, e
cila sapo doli n treg pr t zvendsuar monedhat e vjetra. N kushtet e kontrollit t oferts pr
euro, disa banka e shitn at dy-tre lek m shtrenjt sesa kursi fiks.
N dhjetor 2002 leku u forcua dukshm, duke rn nga kuota e 140 lekve pr dollar n
136 lek pr dollar. N at koh kambistt akuzuan si prgjegjse ndrhyrjet e Banks s
Shqipris, e cila me an t forcimit t lekut synonte t ulte kostot e importit, dhe rrjedhimisht t
kontrollonte inflacionin e fundvitit.
N korrik 2005 kursi i kmbimit, i ofruar nga bankat, e nnmon dukshm euron n
krahasim me tregun e lir dhe agjencit e kmbimit valutor. Tregu valutor shqiptar u prball me
fenomene spekulative n hapsira t ngushta. Sipas disa agjencive t kmbimit valutor,
operatort e rndsishm t tregut ofruan nj kurs shum t ult pr monedhn e prbashkt
europiane, ndrkoh q pjesa tjetr e tregut, n fakt, nuk reagoi n t njejtn mnyr.

Loja me Efektin Psikologjik

Q prej shum vitesh t gjith n Shqipri presin nj forcim t lekut, kundrejt valuts gjat
festave t Vitit t Ri dhe gjat stins s vers. Por me kalimin e viteve dhe konsolidimin e
tregjeve, efektet e tilla sezonale kan ndodhur n marzhe shum t kufizuara. Pr m tepr, disa
operator kan filluar t mendojn se ofrimi i nj kursi m t ult pr euron n kt koh nuk bie
shum n sy, dhe se tregu mund ta pranoj nj gj t till. Kursi i kmbimit n Shqipri sht
lehtsisht i manipulueshm, pr shkak t volumit t vogl t qarkullimit dhe ndikimin q kan
disa banka n kt treg.

Kush i Lviz Levat e Kursit t Kmbimit

Disa banka n Shqipri kan si pjes t aktivitetit t tyre t prditshm kmbimin valutor. Kta
operator i kan t gjitha kapitalet e nevojshme pr t ndikuar n krkesn apo ofertn pr
valutat. Por n rastin konkret nuk sht krkes-oferta ajo q po luhet. Tregu po manipulohet, m
s shumti, me an t shprndarjes s informacionit. Duke qen se disa operator kan rrjet shum
t gjer veprimesh n t gjith vendin, kursi i shpallur prej tyre vepron edhe si mim referenc
pr tregtart e tjer. Teorikisht, Banka e Shqipris mund t ndrhyj n tregun valutor vetm n
rast se sheh veprime spekulative nga subjekte t caktuara, ndrsa luhatjet q vijn nga deficitet,
jan t mikpritura pr shkak se shrbejn si vetkorrigjim i tregut.

Perspektiva e Kembimit te Lekut

U b nj koh pak si e gjat q leku duket se po zhvlersohet paksa. Do stopohet, prapsohet,
apo prkeqsohet? Ktu duam t bjm, pikrisht kt analiz dhe prognoz, edhe pse nuk sht
fort e kollajt. Ka pasur edhe momente t tjera te ne, kur kursi i kmbimit, p.sh. lek-euro, ka
lvizur mbi vlern 1 euro=122 lek, por ky zhvlersim i lekut nuk ka qen n masn e gati 18
lekve (sot kursi sht n prag t kmbimit t 1 =137.5 lek) dhe pr nj koh q duket se po
zgjat pak si gjat. Ekspertt thon se perspektiva e kursit t kmbimit nuk duket aspak pozitive
pr lekun. Sipas tyre, tendenca e muajve t fundit e ka favorizuar dukshm euron ndrkoh q
oferta e euros n treg sht paksuar, pr shkak t rnies s remitancave, eksporteve, por edhe
uljes s financimeve n euro nga bankat, veanrisht nga degt e bankave greke, q
mbshteteshin me linja kredie t konsiderueshme nga bankat mm. Njkohsisht, krkesa pr
euro nga bizneset e huaja q konvertuan fitimet e tyre dhe nga bizneset importuese shqiptare ka
qen e lart. Kjo ka sjell natyrshm nj forcim t euros n vlera q nuk ishin par prej vitesh.
Forcimi i euros po shrben si nxitje q njerzit ti kthejn kursimet n kt monedh, veprim q
nga ana e vet e rrit m tej krkesn pr euro n tregun e brendshm. Ekspertt besojn se kursi i
euros ndaj lekut mund t kaloj s shpejti vlern e 138 lekve, duke par tendencn e muajve t
fundit. N harkun e gjasht muajve, euro sht forcuar ndaj lekut me 10%. Shqipria sht nj
vend importues, kryesisht nga vendet e eurozons, ndaj forcimi i vazhdueshm i euros po bhet
gjithnj e m shum rrezik pr rritjen e mimeve t mallrave t konsumit. Nj kategori m

specifike t shqetsuarish nga forcimi i euros jan kredimarrsit n monedhn e prbashkt

europiane. Vlersohet se kredia n euro prbn rreth 70% t totalit t kredis pr ekonomin. N
segmentin e individve, m t ekspozuarit jan ata q kan bler shtpi me kredi n euro, t
shtyr nga kuotimi i mimeve n euro dhe nga normat m t ulta t interesit.
Ndoshta FMN-ja, nse nuk do t ishte larguar, mund t kishte ndikuar pr stabilitet t vlersimit
t monedhs vendase me veprime m energjike dhe masa m konkrete, sidomos nse kjo situat
e pakndshme ka ndodhur pr pakujdesi dhe inaktivitet tonin dhe jo pr shkaqe objektive.

Pasojat
N rang vendi jan t regjistruar n Regjistrin Kombtar t Kredive pran Banks s Shqipris
rreth 120 mij kreditues. Rreth 71% prej tyre i kan kredit n valut, q identifikohet m s
shumti me euron, ksisoj, vlersohet q aktualisht jan t paktn 130 mij individ, familje, ose
biznese q po prballen me pasojat e shtrenjtimit t monedhs evropiane. Numri i t prekurve i
korrespondon 1/6 e familjeve, megjithat nuk jep ndikim n vlersimin e indeksit t cmimeve,
pasi nuk sht i prfshir nga INSTAT-it n shportn e produkteve dhe shrbime. Aktualisht,
niveli i inflacionit vlersohet nga INSTAT-i n masn 1.9%, por nse do t prfshinim kostot e
individve pr kredit, natyrshm q treguesi do t ishte m i madh, madje real dhe brenda
objektivit t dshiruar nga Banka e Shqipris (2-4%).

Kush Humbet nga Kursi

Operatort turistik, q n stinn e veres shesin shrbimet dhe mallrat e tyre n euro, do t
psojn ulje t normave t tyre t fitimit, si pasoj e t ardhurave n valut kundrejt shpenzimeve
n lek. Emigrantt dhe familjet e tyre, t cilat do ti kmbejn n kt koh eurot e kursyera pr
pushime, do t dalin gjithashtu t humbur.

Konkluzione
far Masash Duhet t Merren n Prgjithsi?
Pranohet zhvlersimi i monedhs vendase; merren masa aktive pr shndoshjen e situats
"merkantiliste", n kt rast politika nxitse ndaj rritjes s eksporteve, apo edhe masa pasive pr
t frenuar rritjen e importeve dhe nj prkeqsim i marrdhnieve me organizatat tregtare
globaliste q mbrojn parimet e tregtis s lir; merren masa pr sigurimin e rezervave valutore,
sidomos nprmjet nj borxhi t jashtm n valut. Banka Qendrore vazhdimisht ka deklaruar se
gzon rezerva t mjaftueshme valutore pr t stabilizuar kursin e kmbimit valutor.
Nse sht kshtu, ather prse po toleron trillet e tregut kaq gjat?

N veprimet e tregjeve ndrkombtare valutore luan nj rol t rndsishm edhe inflacioni

reciprok, si edhe norma baz e interesit. Po kshtu, pr vendin ton duket se e shumpritura e
uljes s drgesave t refugjatve mundet q po jep efektet e saja t para dhe zgjidhja e situats
nprmjet shtimit t borxhit t huaj publik, nuk sht nj solucion i krkuar dhe afatgjat.
Shqipria duhet t mendohet vazhdimisht pr uljen graduale t deficitit tregtar dhe prmirsimit
t klims s bilancit t pagesave. Ka ardhur koha e rritjes s prodhimit vendas, sidomos n
sektort e tregut ushqimor, bujqsor e blegtoral (si lnd t para dhe t prpunuara) nisur nga
parimi i avantazhit krahasues q ka vendi yn dhe sidomos rritja e peshs n GDP t sektorit
bujqsor, por edhe i sektorve t tjer.

Referencat:
www.bankofalbania.org/web/Tr
www.alsat.tv/ekonomi/
www.albforumi.com/ubb.ubbthreads.php/topics/137253/historia_e_tregut_te_kembi
mit_.html

www.sot.com.al/index.php