Pembentukan

sistem kerajaan Asia

Tenggara pada zaman tradisional telah
dibentukkan hasil penyerapan pengaruhpengaruh luaran ke dalam suatu teras yang
bersifat asli.

Pengaruh

utara ini termasuk agama Hindu,

Buddha Theravada, Islam dan faham NeoKonfusianis.

Pengaruh

ini banyak terdapat dalam sistem

pentadbiran dan budaya kraton.

 Terdapat

juga unsur-unsur kedua-dua

agama ini telah digabungkan.

Oleh

itu ramai sarjana merujuk kepada

tradisi Hindu-Buddha dalam sistem
kerajaan Asia Tenggara.

Setelah

negara-negara kepulauan memeluk

Islam upacara kraton dan amalan-amalan
dari zaman Hindu-Buddha tidak hilang sama
sekali.

Pengaruh India yang meresapi Asia Tenggara sejak

abad ke-5 SM, telah membentuk landasan sistem
politik keseluruhan wilayah ini kecuali Vietnam dan
Filipina.

Pengaruh agama-agama utama yang datang

kemudian telah membawa pengubahsuaian,
adaptasi dan asimilasi terhadap sistem sebelumnya
berdasarkan keperluan masing-masing.

Ahli-ahli sejarah telah merujuk negara-negara Asia

Tenggara mengikut tradisi agama yang paling
menonjol, seperti negara-negara Buddha Theravada
(Burma, Siam, Kampuchea, Laos), negara-negara
Islam (Indonesia dan Malaysia), negara Konfusianis
(Vietnam) dan negara Kristian (Filipina).

 Konsep

asas yang menjadi teras sistem

politik berbentuk Hindu-Buddha ialah politi
galaktik, satu istilah yang telah dicipta
oleh S.J. Tambiah.

Asas

politi galatik ialah kepercayaan

bahawa keselarian wujud antara
makrokosmos dan mikrokosmos, iaitu
antara alam semesta dan alam manusia.

Menurut

kepercayaan ini, nasib manusia

tetap dipengaruhi oleh kuasa-kuasa
kosmik.

 Kuasa-kuasa

ini boleh membawa

kemakmuran atau bencana bergantung
kepada setakat mana sesuatu masyarakat,
terutamanya raja, berjaya menjalankan
kegiatannya secara berharmoni dengan
dunia semesta.

Kesejahteraan

sesuatu negara boleh

dicapai dengan menyusunkannya dalam
bentuk yang sesuai dengan dunia semesta.

Dalam

doktrin Hindu (Brahmin) mahupun

Buddha, dunia ini digambarkan dalam
bentuk bulatan-bulatan sepusat dengan
Gunung Meru di tengah-tengahnya.

 Dalam

alam duniawi pula, kerajaan

(kingdom) dan ibu kota, sebagai
mikrokosmos, juga dibentukkan sedemikian
dengan istana atau quil sebagai Gunung
Merunya.

Istana

sebagai Gunung Meru mikrokosmos,

dianggap tempat yang suci dan sesiapa yang
mendekatinya mesti menunjukkan
penghormatan.

 Malah

pengesahan kuasa raja datang juga

daripada taraf baginda sebagai penghuni
istana.

Hakikat

ini membawa bahaya pula kerana

jika pemberontak berjaya menduduki
istana, mereka boleh mengisytiharkan
bahawa seluruh empayar itu telah
ditakluki.

Lantarannya,

ramai raja Burma dan Thai

enggan meninggalkan istana mereka.

Kongkongan ini pula membawa kerugian kerana

raja-raja tidak menerima gambaran yang tepat
tentang kedudukan dalam negeri.

Akibatnya semua matlumat disampaikan kepada

mereka melalui saluran yang tidak langsung, dan
kadang-kadang maklumat itu dipalsukan pula.

Oleh sebab itu, keupayaan mereka mempengaruhi

perkembangan di luar istana kadang-kadang amat
terhad.

Satu lagi prinsip kosmologi Hindu-Buddha yang

sering memandu susun atur negara dan amalan
pihak pemerintahan ialah pegangan kepada angka
33 yang mewakili 33 dewa yang mendiami syurga di
puncak Gunung Meru.

Justeru itu, kerajaan-kerajaan di Tanah Besar

Asia Tenggara terutamanya, sering dibahagikan
kepada 32 wilayah dan raja sebagai Indra
(menepati jumlah 33 dewa tersebut).

Begitu juga, kerajaan Mon (Burma) dibahagikan

kepada tiga wilayah dan setiap wilayah ini
mengandungi 32 pekan di samping ibukota
wilayah, dan dengan itu akur kepada angka 33.

Skema ini juga dibayangkan dalam amalan

diraja seperti raja utama yang diiringi oleh 32
orang putera raja, pengambilan 33 permaisuri
daripada 33 keturunan yang berlainan,
pemilikan 33 gajah puteh dan sebagainya.

 Kosmologi

India pula berasaskan gandaan

empat yang mewakili empat arah utama.

Pematuhan

kepada prinsip ini dicerminkan

dalam susun atur ibu kota dan juga dalam
hirarki pemerintahan.

Contohnya,

raja sering mempunyai empat

permaisuri utama dan empat permaisuri
rendah.

Empat

orang menteri utama dilantik untuk

tugas-tugas khas disamping menguasai
empayar berkenaan.

Terdapat empat ketua menteri (wun-gyi) dalam

kerajaan Burma (Ava).

Di negara Thai terdapat empat (senabodi)

daripada enam menteri telah dipertugaskan
untuk menjaga wilayah-wilayah tertentu.

Menteri-menteri ini ialah kalahom, mahattai,

phraklang, dan krom muang.

Satu lagi aspek utama politi galatik ialah

konsep "devaraja" atau "divine kingship".

Menurut agama Hindu, raja dianggap sebagai

penjelmaan dewa, kebanyakan masa dewa
Siva, seperti yang dipercayai di Jawa dan
Kampuchea purba.

Bagi negara yang menerima pengaruh Buddha

Theravada yang tidak menerima konsep
penjelmaan itu menganggap raja-raja telah
dianugerahi wahyu berdasarkan "karma" dan
jasa-jasa kepada agama mereka dalam
kehidupan-kehidupan sebelumnya.

Sebagai pengantara antara makrokosmos dan

mikrosmos, dan sebagai dhammaraja tugas
utama raja dianggap sebagai pemelihara dan
pemulih ketenteraman serta pencegahan
bencana sosial seperti wabak, kemarau dan
banjir.

Tugas ini dilakukan dengan memenuhi pelbagai

upacara serta pengumpulan pahala (merit)
yang dipanggil hpon di Burma dan bun di
negara Thai.

 Antara

kewajipan-kewajipan raja ialah

berfungsi sebagai penaung dan
pengembang agama, menjamin pengekalan
adat resam.

Di

samping itu, raja yang mempunyai

banyak pahala akan mendatangkan
keamanan dan kesuburan kepada
negaranya, manfaat seperti ini yang
dinikmati oleh rakyat jelata akan memberi
pengesahan kepada pemerintahannya.

Walaupun

konsep devaraja telah

mengurniakan kuasa mutlak kepada rajaraja ,baginda masih boleh dicabar.

Hura-hara, bencana alam dan penyakit dianggap

sebagai tanda-tanda bahawa raja tidak mempunyai
moral yang tinggi atau keupayaan memerintah.

Dalam kedudukan ini, pemberontakan oleh rakyat

adalah dibenarkankan.

Oleh sebab itu gerakan "millenarian" sering

muncul. Tambahan pula seseorang pemberontak
juga boleh mempergunakan konsep devaraja ini
untuk membolehkan mereka merampas kuasa.

Selain daripada itu, ialah peranan raja sebagai

cakkavatti atau raja sejagat yang didakwa sebagai
pemerintah yang terulung di dunia dan justeru itu
semua manusia harus patuh kepada baginda.

Cakkavatti juga perlu membuktikan kehandalannya

sebagai penakluk dunia melalui kemenangan
ketenteraan yang berterusan.

Satu lagi unsur Buddha Theravada yang telah

menyederhanakan kemutlakan raja ialah
kewujudan segolongan rahib (sangha) yang
dianggap berupaya mengawal kuasa raja
berdasarkan teladan dan ajaran mereka.

Pengetahuan sangha ini dalam bidang kosmologi

juga merupakan suatu faktor yang memperkuatkan
pengaruh mereka dalam bidang politik.

Pengaruh mereka telah menjadi begitu kuat di

negara Thai menjelang separuh kedua abad ke-18
sehingga didapati bahawa raja Thai tidak dapat
memerintah tanpa restu sangha.

Tambahan pula, di negara Thai dan Burma setiap lelaki

diwajibkan tinggal di biara untuk mendalami
pengetahuan agama dan anak-anak raja atau golongan
bangsawan tidak terkecuali.

Dalam tempoh ini mereka mungkin terpengaruh oleh

rahib-rahib tertentu. Di samping itu, terdapat juga
anak-anak raja yang memegang jawatan tinggi dalam
hierarki sangha.

Namun demikian, pertalian yang rapat ini juga sering

melahirkan ketegangan dan persaingan antara sangha,
terutamanya dari segi penguasaan tenaga manusia dan
pengutipan hasil.

Selain daripada itu, sangha ini tidak lagi menghadkan

perhatian mereka kepada kegiatan dan upacara kraton
tetapi telah meresapi semua aspek kehidupan kaum
petani.

Kuil-kuil telah menjudi pusat pendidikan dan

kegiatan sosial di kawasan desa dan rahib-rahib
ini semakin terlibat dalam kegelisahan desa
dan memimpinnya.

Ciri ketiga politi galaktik ialah konsepsi

bahawa wilayah di bawah penguasaan
seseorang raja merupakan sebuah mandala,
namun hujah ini tidak dibincangkan oleh
Heine-Geldern.

Mandala ini biasanya mengandungi tiga bulatan

sepusat yang mewakili wilayah-wilayah yang
menerima darjah penguasaan yang berlainan.

Di tengah-tengah mandala ialah ibu kota dan

kawasan di bawah penguasaan langsung raja.

Di sekelilingnya ialah wilayah-wilayah yang

diperintah oleh putera-putera dan gabenor-gabenor
yang dilantik oleh raja.

Di sekeliling wilayah-wilayah ini pula ialah jajahanjajahan takluk yang terikat kepada kuasa pusat
melalui hubungan penguftian.

Jelas bahawa penguasaan raja terhadap wilayahwilayah ini semakin lemah dengan jarak yang
semakin jauh antara wilayah itu dengan ibu kota.

Konsep mandala ini adalah secocok dengan konsep

bahawa kuasa diraja berpancar dari sesuatu pusat,
iaitu istana atau ibu kota.

Oleh sebab itulah kerajaan-kerajaan zaman

tradisional dinamakan mengikut ibu kotanya.

Susunan mandat ini kelihatan dalam kerajaan Ayuthya

seperti digambarkan oleh Abu Talib seperti di bawah:

"Di pusat bulatan-bulatan ini terdapat ibu kota dan di

tengahnya istana raja. Kawasan ibu kota ini dikelilingi
oleh wilayah diraja yang dikuasai secara terus oleh
raja dari istananya. Di bulatan yang kedua pula yakni
di empat sudut utama (timur, barat, selatan dan utara)
terdapat muang atau provinsi yang diperintah oleli
anak-anak raja ataupun keturunan mereka. Wilayah
yang diperintah oleh anak-anak raja boleh disifatkan
sebagai negeri-negeri yang hampir bebas tetapi
dianggap juga sebagai mempunyai taraf anak-anak
kepada provinsi ibu kota. Wilayah ini merupakan
pemberian daripada raja yang memerintah dan
berikutnya ditadbirkan dengan cara yang sama seperti
yang dilakukan di wilayah diraja (ibu kota). Di
samping itu anak-anak raja juga perlu memberikan
kejasama kepada ayah mereka dari segi pertahanan
bersama dan penaklukan.

Di luar daripada kedua-dua bulatan ini

terdapat pula bulatan ketiga yang
mengandungi negeri-negeri yang bebas tetapi
apabila negeri-negeri ini ditakluk, negerinegeri itu dikehendaki membayar ufti.

Ringkasnya, di bulatan ketiga ini tidak

terdapat penguasaan politik dari pusat secara
terus tetapi sebaliknya huhungan di mana
wilayah mengakui ketuanan pusat.

Contohnya di Thai, kerajaan Patani dan Isan

adalah termasuk dalam hubungan seperti ini."

Susunan ini telah dirombak pada awal zaman

Bangkok, dengan jumlah muang ditingkatkan
dan muang-muang ini pula dikelaskan mengikut
kepentingan mereka kepada istana.

Sehubungan dengan konsep mandala ini

didapati bahawa kerajaan-kerajaan ini tidak
menpunyai birokrasi yang kukuh, terutamanya
untuk menguruskan hal-hal wilayah.

Walaupun wujud susunan kementerian

mengikut tugas, pembahagian tugas itu tidak
begitu jelas atau ketat.

Aspek yang lebih menonjol ialah penguasaan

wilayah-wilayah tertentu oleh putera-putera
raja atau pembesar-pembesar.

Umpamanya, di negara Thai walaupun mengikut

pembahagian tugas, Kalahom bertanggungjawab untuk
hal-hal tentera sementara Mahatthai bertanggungjawab
untuk hal-hal awam, mereka lebih dikenali sebagai
ketua wilayah untuk bahagian selatan dan bahagian
utara masing-masing.

Penguasaan wilayah oleh putera-putera raja dan

pembesar-pembesar sering bertelagah dalam hubungan
antara pusat dan wilayah.

Contohnya apabila putera-putera raja atau pembesarpembesar ini menggunakan asas kekuatan mereka di
wilayah untuk mencabar kuasa pusat.

Kesimpulannya, pemerintahan dalam politi-politi ini

adalah lebih berlandaskan perhubungan pengufitan
daripada kawalan kewangan dan kehakiman.

 Dari

segi teorinya raja memiliki semua

tanah, mempunyai hak memungut cukai
dan memegang kuasa pengadilan terulung.

Tetapi

dari segi amalan, corak penentuan

kuasa, pengerahan tenaga manusia,
pungutan cukai dan ganjaran tersebar di
kalangan pembesar-pembesar.

Ini

bermakna bahawa sistem sebenar yang

wujud itu tidak bersifat terpusat atau
birokratik.

 Tambahannya,

dinamika-dinamika
organisasi politik ditentukan oleh:

perikatan yang pasang-surut

penguasaan wilayah yang berubah
perebutan takhta
pemberontakan yang kerap.

Ibu

kota dan istana yang berubah itu

bukanlah merupakan pusat-pusat yang
mempunyai sempadan yang tetap (atau
jelas) tetapi sebaliknya merupakan
kawasan yang berkembang atau mengecil
penguasaannya.

 Walaupun

retorik dan ideologi menegaskan

raja berkuasa mutlak, tetapi hakikatnya
ialah kewujudan pusat-pusat kekuasaan
menyebabkan mereka saling bertandingan.

Keupayaan

raja-raja mengawal sumbersumber ekonomi dan mengumpul kekayaan

serta pengagihan semula kepada para
pembesar dan pengikut merupakan elemen
utama untuk mengekalkan ketaatan mereka
dan selanjutnya menjamin perpaduan
negara.