Te degjuarit

Ngacmuesit qe ndikojne ne shqisen tone te te degjuarit jane valet

zanore
Shfaqen ndryshime te shpejta te shtypjes se ajrit nga nje objekt
vibrues
Valet zanore ne ajer jane te ngjashme me valezimin e ujit te
shkaktuara nga nje guralec i hedhur ne pellg te qete
Nje cikel i vales zanore perfshine nje kulm te presionit me te larte
dhe nivelin e ulet te presionit me te ulte
Valet zanore ndryshojne ne frekuence, amplitude
Frekuence eshte numri cikleve te presionit zanor per sekonde i
matur me Hertz qe percakton shkallen e lartesise se tyre
Veshi i njeriut mund te degjoje tinguj nga 20 deri 20 000 Hertz

Si mberrijne tingujt te veshi yne ?

Te fikesh me ane te tingullit

Te degjuarit,vazhdim
Amplituda eshte niveli me i larte i kulmit te
presionit te vales zanore
Volumi i zerit matet me decibel
Shembull, tingujt me volum te ndryshem(Green
packet)
Kompleksiteti i perzierjes i valeve zanore
percakton timbrin e dallueshem te nje tingulli
Zeri i dy njerezve qe flasin me te njejtin nivel
amplitude dhe dhe frekuence tingllon ndryshe
sepse do z ka timbrin e vet karakteristik

Shqisa e te degjuarit,veshi,ndertimi

Veshi i jashtem ,kanali degjimor

Veshi i mesem
Veshi i brendshem
Veshi i jashtem mbledhe valet zanore dhe i
percjelle ato per te kockat e veshit te mesem
Ketu amplifikohen dhe kapen nga kermilli ne
veshin e brendshem i cili dridhet dhe ben qe
valet e zerit te levizin prej organit te Kortit
permes nervit degjimor ne lobin temporal te trurit

Ndertimi i veshit

Ndertimi i veshit

Ndertimi i veshit

Receptoret akustik
Receptoret e vertete degjimor ndodhen ne
organin e Kortit i cili eshte i vendosur ne
membranen bazilare.Ngacmimi i
membranes bazilare aktivizon qelizat me
zgjatime ne forme qimesh te cilat
ferkohen me membranen tektoriale duke
shkaktuar impulse ne nervin
degjimor.Keto impulse transmetojne
mesazhe ne lobet temporale te trurit te
cilat interpretohen si tinguj

Membrana bazilare dhe tektoriale

Gjitaret, shpendet dhe zvaraniket kane ne veshin

e brendshem organin e quajtur cochlea

Demtimi i degjimit
Ka dy tipe te shurdhimit, shurdhimi i
perueshmerise dhe shurdhimi i nervit
I pari ka te beje me strukturat e veshit te
jashtem dhe te mesem
I dyti eshte me serioz dhe ka te beje me
demtimin e veshit te brendshem ose
nervit akustik-degjues

Shurdhimi i perueshmerise
Shurdhimi i perueshmerise mund te jete i pranishem qysh me
lindje ose te shkaktohet me plage ose infeksion
Shurdhimi i perkohshem mund te shktohet nga ftohja ne koke apo
formimi i dyllit
Njerezve me shurdhim te perueshmerise u ndihmojne aparatet qe
percjellin tingujt ne veshin e brendshem, nga ku shnderrohen ne
impulse nervore dhe dergohen ne tru
Ne kermillin e veshit jane vendosur tela shume te holle, kurse ne
kafke mbi vesh eshte fiksuar nje mikrofon.
Kur mikrofoni pranon zerat ai dergon sinjale elektrike te telat e
kermilllit te veshit, ngacmohet nervi akustik i cili dergon impulse ne
tru dhe mundeson degjimin

Aparatet ndihmojne ne rastet e shurdhimit

Veshi i njeriut percepton tinguj me frekuence nga 20 deri

me 20.000 vibrime ne sekonde

Zhurma prej 140 dB shkakton dhimbje shih

Green- Packet-zhurma

Shurdhimi si pasoje e demtimit te

veshit te brendshem apo nervit akustik
Shurdhimi i nervit mund te shpie deri te humbja
e plote e degjimit
Ne rastet e shurdhimit te nervit smund te behet
asgje ,ngase pajisja e degjimit smund te krijoj
neuron akustik
Shurdhimin e nervit e shkakton ekspozimi per
nje kohe te gjate rok muzikes , qendrimi afer
zmadhuesve te zerit psh. neper dasma, zhurma
ne fabrika,marrja e tepert e disa barnave etj.

Shurdhimi i nervit ne pleqeri

Shurdhimi i nervit zakonisht ndodhe kur
njerezit plaken, sepse fundet e nervit
degjimor dobesohen
Humbja e degjimit mund te shpjerre deri te
sjellja paranoike,nese jeni i pavetdijshem
per kete humbje
Nese nuk degjoni se fare thone te tjeret
ju mendoni se ata po peshperisin prapa
kraheve, dyshoni ne kdo.

Perceptimi degjimor
do vesh eshte i lidhur me trurin me nerv te
veante degjimor
Tingulli qe kapet nga veshi i majte shkon vetem
ne anen e majte te trurit
Tingulli qe kapet nga nje vesh quhet
monofonik,kurse tinguli qe kapet nga dy veshe
quhet bifonik
Qendrat e larta nervore ne tru sherbejne per te
perpunuar informacionn bifonik,per te vleresuar
vendndodhjen e burimit te zerit

Perceptimi degjimor
Psh. nese nje shok qe rri ne anen e majte ju
therret emrin, se pari do ta degjoni me veshin e
majte e pastaj me te djathtin
Informacioni degjimor leviz nga kermilli i veshit
permes nervave degjimor per te talami para se
te arrije ne korteks
Ngjitur me korteksin degjimor eshte nje pjese e
lobit temporal, zona Wernicke , demtimi i se ciles
shpie ne afazi, humbja e aftesise per te kuptuar
te folurit ( shurdh-memecet)
Te djathtaket zona Wernicke gjendet ne
hemisferen e majte

Shqisat kimike
Shqisa e te nuhaturit dhe shijuarit quhen
ndryshe shqisa kimike
Quhen keshtu sepse receptoret e tyre
ngacmohen nga substancat kimike ne
gjendje te lenget apo te gazte
Per keto shqisa ka me pak informacione
se sa per shqisen e te parit

Te nuhaturit
Receptoret e te nuhaturit jane te vendosur
larte ne kanalet hundore e shtrihen gjere
te fyti
Ererat futen ne kanalin hundor dhe
stimulojne fundet nervore ne membranen
olfaktore, qe jane rreceptore per te
shijuarit
Pastaj mesazhet kalojne ne bulbet
olfaktore te trurit

Te nuhaturit

Te nuhaturit

Te nuhaturit

Aroma te dukshme,pellumbat shtegetare

A ndien shije hunda ?

Teoria steriokimike e te nuhaturit

Receptoret e nuhatjes kane vrima te te njejtes
forme me ato te molekulave te ererave te
ndryshme
Molekulat e eres perputhen me vrimat si elesi
me braven,ndonese kjo teori eshte diskutabile

Perceptimi i shijeve ndodhe fale nderhyrjes se

hundes,organ shqisor i te nuhaturit

Feromonet
Disa kafshe komunikojne me feromone
nepermjet te nuhaturit
Pak hulumtime jane bere per te nuhaturit dhe
sjelljen sociale
Parfumi ka efekt te perceptimit te meshkujve
lidhur me aspektin joshes te grave
Mashkujt dhe femrat mund te identifikojne
gjinine e nje personi me ane te marrjes fryme
Femrat jane me te afta per kete gje

Feromonet

Receptoret e te shijuarit, papillat ne gjuhe

Feromonet dhe sjellja e kafsheve

Feromonet dhe sjellja e

insekteve sociale

Te shijuarit
Receptoret ndijues per shije jane te vendosur ne
gjuhe
Siperfaqja e gjuhes eshte e mbuluer me papilla
Muret e papillave permbajne receptoret e te
shijurit
Substancat duhet te jene te tretshme per te
depertuar ne poret e te shijuarit
do gje qe eshte krejtesisht e thate apo e forte
eshte pa shije
Peshtyma ndihmon per tu bere te shijshme disa
ushqime te thata

Te shijuarit
Ne jemi te ndijshem ndaj kater shijeve te
vecanta te :embles, se tharrtes , se kripures dhe
se hidhures
Informacioni ndijues i shijes interpretohet ne
korteksin parietal te trurit
Sythet e vjetra te demtuara nga nxehtesia (kafja,
aji i nxehte) apo specat djeges, zavendoshen
me sythe te reja

Te shijuarit, vazhdim
Femijte kane me pak sythe te te shijuarit
se te rriturit
Poashtu edhe te pleqet gradualisht
zvoglohen sythet e te shijuarit,pleqte jane
me pak te ndijshem ne shije se sa femijte
Kur hundet jane te zena nga rrufa shpesh
nuk shijohet ushqimi
Pamja e jashtme dhe temperatura ndikon
ne shqisen tone te shijuarit

Sa shije njeh gjuha ?

Shqisat e lekures dhe te trupit

Gjashte shqisa tjera qe na furnizojne me informacion
Kater shqisa lekurore: te shtypurit, te dhimbjes, te ftohtit
dhe te ngrohtit
Keto shqisa jane te vendosura ne te gjithe trupin
Ne kemi dy shqisa proprioceptive , shqisen kinestetike ,
shqisa e levizjes , qe na informojne per levizjen e
pjeseve te ndryshme te trupit
Shqisa vestibulare na ndihmon ta ruajme ekuilibrin

shqisat

Shqisat lekurore
Fundet e lira nervore jane te ndjeshem ndaj shtypjes
(barku, shpina fytyra).
Trupzat e Meissner-it diktojne levizjen mbi lekure
Disqet Merkel na vetedijsojne per objektet
Fundet e Rufinit dhe trupzat e Pacinit jane te vendosura
me thelle ne lekure dhe jane te ndjeshem ndaj shtypjeve
te forta
Me shqisen e te prekurit perceptohet: forma, masa,
perberja dhe vendosja e objekteve ne mjedis
Perkujtoni orientimin e te verberve
Perceptimi i te prekurit ndikohet nga iluzioni ne nje
menyre te ngjashme me te paret

Shqisat lekurore

Leximi me ane te te prekurit,shkronjat e alfabetit Braille perbehen nga

pika ne relief,mollzat e gishtave i perceptojne ato nje nga nje

Sot edhe disa monedha dhe butonat e ashensoreve kane shkronja

sipas alfababetit Braill-e qe perdoren nga te verberit

A mund te shihet me ane te te prekurit?

Dhimbja
Fundet e Ruffinit dhe trupzat e Pacinit jane
rerceptor te dhimbjes
Receptoret e dhimbjes perdorin
neurotransmiterin histamine
Dhimbja paraqet interes te veante per
mjekesi dhe psikologji

Teoria e kontrollit te dhimbjes

Shpjegon si funksionojne ndijimet e dhimbjes
Substanca gelatinosa e palces kurrizore
sherben si hyrje qe rregullon nivelin e
transmetimit te impulsit nervor nga fundet e
nervave ne qelizat transmetuese ne palcen
kurrizore
Ka dy lloje fijesh nervore qe nderveprojne ne
substatia gelatinosa
Fijet nervore te medha dhe te shpejta dhe fijet
nervore te vogla dhe te ngadalta

Transmetimi dhimbjes

Teoria e kontrollit te dhimbjes

Prostaglandinet e amplifikojne
ndejshmerine ndaj dhimbjes,
aspirina pengon prodhimin e
prostaglandineve,
acetominofeni pengon percjelljen e
impulseve nervore te dhimbjes ne tru,,
opiatet e bllokojne transferin e dhimbjes
nga palca kurrizore ne tru.

Dhimbja, prostaglandinet, aspirina,

acetaminophen, opiatet

Dhimbja, prostaglandinet, aspirina,

morfina,endorfinat

Teoria e kontrollit te dhimbjes

Kur impulset dhimbjes nga fijet e shpejta arrijne ne hyrje
te substances gelatinosa te palces kurrizore, ato tentojne
ta mbyllin ate dhe ndalojne sinjalet e dhimbjes nga fijet
e ngadalta per te arrijtur ne tru
Kur transmetohen sinjalet e fijeve te ngadalta , ato hapin
hyrjen dhe lejojne me shume sinjale te dhembjes per
te arrijtur te talami
Trupi dallon shqetsimet e vogla nga dhimbja e forte
Kjo shpjegon misterin e dhimbjes fantazme , njerezit qe
kane humbur nje kembe apo krah perseri ndjejne
dhimbje
Nga kjo del se m me rendesi eshte fare lejojne
neuronet te transmetohet ne tru se sa ndijimet faktike ne
vendin e dhimbjes

A percjell te prekurit gjithmone informacione te sakta?

Endorfinat dhe dhimbja

Teoria e kontrollit te hyrjes spinale jep
shpresa per perdorimin e terapive te reja
per pakesimin e dhimbjes
Endorfinet, jane peptide qe prodhohen ne
tru, kane efekt te ngashsem me morfinen
ne paksimin e dhimbjes
Ka disa lloje endorfinash, leu-encefalinen

Endorfinat dhe dhimbja

Nje teori thote se nje zone e trurit prodhon
endorfina te cilat e frenojne transmetimin e
dhimbjes nga neuronet ne shtyllen kurrizore
Stresi i fuqishem ne raste emergjente shkakton
lirimin e beta endorfines , hormon qe arkullon
permes lengut cerebropinal dhe mund te frenoj
dhimbje
Ketu ndoshta qendron arsyeja qe nje person i
plagosur mund te kryeje akte heroike pa ndjere
dhimbje ne kohen e plagosjes

Acupunctura, endorfinat

Studimet kane treguar se te minjet ne prezence te

maces zvoglohet dhimbja

Acupuntura
Teoria e kontrollit te hyrjes mund te na ndihmoje
te kuptojme acupunturen orientale
Praktikuesit e acupuntures mund te kene
zbuluar zonat e trupit ku gjilperat mund te
mbyllin ne nje menyre hyrjet e kontrollit te
dhembjes
Besohet se acupuntura stimulon prodhimin e
endorfinave ne tru qe frenon neuronet e
dhembjes te palces kurrizore

Temperatura
Ne lekure ndodhen receptoret per nxehtesine dhe te
ftohtin
Receptoret e ngrohtesise jane te ndijshem ne
temperaturen pak mbi temperaturen normale te trupit
Receptoret e te ftohtit reagojne ne temepraturat pak nen
temperaturen normale te lekures
Receptoret e nxehtesise ndalojne se funksionuari ne
rreth 45 C, kurse receptoret e te ftohtit dhe dhimbjes
fillojne te funksionojne
Ndijimi i nxehtesise shkaktohet per shkak te nxitjes se
pernjehershme te receptoreve te te ftohtit dhe
receptoreve te dhimjes .
Mbani mend kete kur beni dush te nxehte ?

Termoreceptoret
Temperatura e ajrit me e pershtashme per
njeriun eshte 22 C
Me e ndijshme ndaj ngrohtesise eshte
lekura e ballit, krahrorit stomakut,
shpatullat dhe krahu.Krahrori eshte me i
ndijshem ndaj ftohtesise ,pastaj vijne
krahet, kembet, balli

Temperatura
Temperatura ndikon ne ndjenjat dhe
veprimet tona
Ne temperature mbi 29 C zvoglohet
suskesi i kryrjes se detyrave
Trupi yne ka aftesine e ruajtes se
temperatures normale ne saje te
mekanizmave te homeostazes termike

Shqisa e levizjes se trupitKinestezia

Na informon cka jane duke bere pjese te
ndryshme te trupit
Kinestezia na informon nese barku eshte
plote,nese grushti eshte i shternguar,
kemba eshte e drejtuar apo nese qafa
eshte e tendosur
Informacioni kinestetik na mundson qe ti
bashkerendisin levizjet tona

Kinestezia

Ganglionet bazale dhe levizjet

komplekse

RECEPTORET KINESTEZIK
Jane te vendosur ne tendina qe lidhin muskujt
me eshtrat si dhe ne veshjet e kyqeve
Receptoret kinestezik aktivizohen kur muskujt
jane tkurrur
Keta receptore pershtaten ngadal dhe japin
informacion ne periudha te gjata
Fale shqises kinestezike kryhen sjelljet e
perditshme si: te ecuit,te kapurit e dickaje dhe
te ulurit.

Shqisa vestibulare
Na ndihmion ta ruajme ekuilibrin, te
orinetohemi ne menyre te duhur ndaj
gravitetit, na informon kur jemi ne levizje
Kur jemi vazhdimisht ne levizje, me anije,
makine, shqisa vestibullare trazohet, na
vjene me vjelle
Shumicen e veprimeve qe kryen kjo
shqise nuk jemi te vetedijshem

Kanalet gjysemrrethore te veshit te

brendshem
Receptore per shqisen vestibullare sherbejne zgjatimet e qelizave
ne forme qimeve qe gjenden ne kanalet gjysemrrethore
Kanalet jane te mbushura me nje leng qe levize kur levize koka
impulset nervore sinjalizojne pershtajen refleksive te syve dhe trupit
Ne sakula dhe dhe utrikula , ne veshin e brendshem gjenden
receptore dhe kristale te vogla qe ushtrojne presion gravitacioni
mbi qelizat receptore
Cdo ndryshim ne ket presion informon trurin se pozicioni i trurit nuk
eshte vertikal
Gjendja e pa peshe,( kosmofiziologjia, kosmopsikologjia),ndikon ne
formen e ketyre qelizave receptore

Shqisa vestibulare,pozita e cilieve ne qelizat

receptore dhe kristaleve, vartesisht nga pozita e
kokes

Organet ndijore, rendesia per biopsikologji dhe

fusha te tjera te psikologjise
Pa ndijim nuk do te kishin ide se cfare eshte ambienti i
jashtem dhe i brendshem
Ndijimet qe kapen nga organet ndijore , dergohen ne tru
, perpunohen nga sistemi nervor qe perfshihet ne
menyre aktive ne procesin e perceptimit
Ndijimet dhe perceptimet na ndihmojne te
kuptojme jo vetem biopsikologjine por edhe fusha te tjera
te psikologjise
Te mesuarit, kujtesa, motivimi dhe bashkeveprimi social,
kerkojne te kapin dhe interpretojme informacion
mjedisor

Ju faleminderit