Anda di halaman 1dari 10

Textos latinos III

Eneida II. Respuesta de Eneas a Dido


Interpretatio (Ch. de la Rue)

Conticuere omnes intentique ora tenebant;

Omnes

siluerunt,

comprimebant

inde toro pater Aeneas sic orsus ab alto:

et

attenti

vocem.

Tum

pater Aeneas sic incepit e


superiori parte lecti:

Infandum, regina, iubes renovare dolorem,

Iubes

me,

regina,

renovare

dolorem infandum, narrando,

Troianas ut opes et lamentabile regnum


quomodo

eruerint Danai, quaeque ipse miserrima vidi

Graeci

everterint

potentiam Troianam, et regnum


deplorandum: et quaecunque
vidi ipse digna miseratione, et

et quorum pars magna fui. Quis talia fando

quibus magna ex parte interfui.

Myrmidonum* Dolopumve aut duri miles Ulixi

Quis Myrmidonum, aut Dolopum, aut quis miles duri Ulyssis

temperet a lacrimis? et iam nox umida caelo

haec commemorando abstineat


a fletu?

praecipitat suadentque cadentia sidera somnos.

Et iam nox humida praeceps


abit a coelo, et astra decedentia

sed si tantus amor casus cognoscere nostros

10
invitant ad somnum. Sed si tanta

et breviter Troiae supremum audire laborem,

tibi est cupiditas cognoscendi


casus nostros, et breviter au-

quamquam animus meminisse horret luctuque refugit,

diendi ultimam Troiae ruinam,


quamvis mea mens abhorreat, et

incipiam.

prae dolore recuset recordari,


tamen incipiam.
[1]

Aen. II. Respuesta de Eneas a Dido

* NOTA MITOLGICA
Aeacus, cum regnum peste nimia laborasset, rogavit Iovem patrem ut novos colonos daret:
forte cum rogabat, erat ante concavam arborem: Iuppiter, motus precibus filii, formicas in
homines mutavit. De qua re Ovidius in magno volumine meminit.

Vocabulario selecto
conticesco, ticui, 3

omnis, e

intentus, a, um
os, oris, n.

teneo, tenui, tentum 2

inde

[incoat.] callar [< taceo] [en la poca clsica resulta difcil establecer una diferencia
entre sileo y taceo; sileo parece inclinarse a significar "guardar silencio", "no hablar ni
hacer ruido", en op. a strepo, mientras que taceo significara "no hablar" en op. a
loquor, dico; de ah que sileo se pueda decir de forma natural del silencio de la
naturaleza, pero en la poesa latina se puede decir tacet omnis ager y silentium es el
subst. que corresponde a taceo; obticeo es guardar silencio en una circunstancia
particular, no atreverse a decir una palabra; reticere es ocultar algo guardando silencio,
no decir cuando se podra; en conticesco el verbo es incoativo y se trata de un silencio
colectivo].
omnis se opone a totus; omnis cuantifica elementos discretos de un grupo, mientras que
en totus el trmino de referencia de la cuantificacin es el propio objeto al que hace
referencia totus; en cast. esta distincin se expresa mediante la ausencia o presencia del
artculo (toda ciudad vs toda la ciudad); pero dicha distincin no se daba en pl. y
tambin podemos encontrar omnis expresando la idea de conjunto; cf. s.op. nemo
("nadie"), nihil ("nada").
[part. perf. de intendo] atento (in / ad / adversus aliquid: a algo); dispuesto,
rostro, expresin del rostro; presencia (in ore omnium: en presencia de, a la vista de
todos); boca, lengua; desembocadura; espoln (de la nave). [vultus,-us es estado o
expresin del rostro, "rostro" como intrprete de las emociones del alma (cf. Cic., Leg.
1, 9, 27: is qui appellatur voltus, qui nullo in animante esse praeter hominem potest,
indicat mores); se diferencia, pues, claramente de os, oris, que significa "rostro" y
tambin "boca", y de facies; rostrum (pico) slo se dice en latn de los animales; en
cuanto a facies, -ei (rostro, cara, aspecto exterior, faz, hechura; forma, manera;
apariencia; forma, figura [< facio]), la relacin etimol. con facio se entiende
fcilmente: significa la forma en que algo est hecho, "hechura"; puede referirse al
aspecto general, no slo al rostro].
[tr.] tener; empuar (gubernaculum rei publicae: el timn del Estado); saber, entender,
comprender; llegar, ocupar, arribar; dirigir, fijar (oculos sub astra: los ojos en los
astros); poseer (multa: muchas cosas) [teneo es "tener sujeto", "tener agarrado", lo que
lo diferencia claramente de habeo que es "tener" en general o possideo, que indica la
posesin jurdica; del sentido de "tener", "retener" derivan de manera natural las
acepciones de "poseer, ocupar", "detener", "retener" y de ah "recordar" (memoria
tenere) o "comprender, conocer" (mente tenere); cf. percipio, comprehendo; la raz de
teneo era la misma que tendo y expresaba la continuidad de la idea expresada por
tendo; al igual que tendo, tena un uso tr. y otro intr.; mientras tendo tiene los sentidos
de "tender" (tr.) y "dirigirse a" (intr.), teneo tiene el de "tener" (tr.) junto al intr. (muy
raro, pero antiguo y clsico) de "perseverar", "persistir" o "permanecer en una
posicin" (lenguaje militar), "mantener el rumbo" (lenguaje nutico); este valor y la
relacin semntica con tendo estn bien conservados en algunos compuestos, cf.
attineo y pertineo ("concernir"); en el valor ms usual].
[adv.] de all, de aquella parte; luego, desde entonces, desde aquel tiempo; iam inde a:
desde (iam inde a pueritia: desde la niez); por ello [inde puede tener valor local,
temporal o nocional; corresponde al pronombre is,ea,id, mientras que unde al
pronombre relativo; se opone a ibi (all), del mismo modo que unde se opone a ubi
(donde)].
[2]

Textos latinos III

torus, i, m.
pater, patris, m.
Aeneas, Aenae, m.
ordior, orsus 4

infandus, a, um
regina, ae, f.
iubeo, iussi iussum 2

renovo 1

dolor, oris, m.

Troianus, a, um
ops, opis, f.

lazo, nudo, cinta; msculo saliente; lecho; cojn, almohada; asiento; lecho conyugal;
lecho funerario; eminencia, parte elevada de un terreno; relieve, adorno saliente.
padre; [pl.] antepasados; senadores; patricios; paterfamilias: padre, cabeza de familia
[cf. mater, -tris (madre), frater, -tris (hermano), soror-oris (hermana)]
Eneas (prncipe troyano, hijo de Venus y de Anquises).
empezar, comenzar; comenzar a hablar; empezar un tema; urdir, tramar [algunos
verbos que significan "empezar" (p.ej. incipio [< capio]) tienen en latn una constr. intr.
(no causativa: un proceso empieza) y otra transitiva (alguien empieza algo, donde
empezar algo es causativo y equivale a hacer que algo empiece); lo mismo ocurre
en cast. con "empezar" o "comenzar" (cf. lat. coepi); ordior, por el contrario tiene slo
la constr. transitiva y exige un sujeto activo; lo mismo ocurre con inchoo / incoho; pero
ordior se aplica propiamente al tejido y al discurso (cf. exordior y exordium; cf. cast.
"exordio" = prembulo de un discurso)].
indecible; horrible; infame [< fandus < for].
reina [cf. rex, regis (rey)].
mandar (pontem rescindi: cortar el puente); desear (iussi valere eum: dese que siga
bien, me desped de l; Dionysium iube salvere: saluda a D. de mi parte); mandar decir
(Caesar te sine cura esse iussit: C. encarg se te diga que ests sin cuidado) [iubeo es
el v. ms geneal para "mandar"; se diferencia de impero que es mandar en razn del
imperium, como quien por su cargo tiene derecho a ser obedecido; iubeo, en cambio,
se puede expresar en las frmulas de saludo (iubeo te salvere); en la lengua familiar,
tiene el significado en las frmulas de invitacin de "invitar"; tambin en el leng. de la
poltica equivale a expresar la voluntad de que una ley sea aprobada; el v. se aproxima
as al ms general volo; mando (es "encomendar", "encargar", "confiar"; edico es
"anunciar pblicamente", "proclamar"; se dice de las disposicioneso edictos publicados
por los magistrados; statuo es "disponer", "decidir"; caveo es tomar una medida como
precaucin, "velar por que algo ocurra" o "para que no ocurra"; praecipio [< capio]
(tomar de antemano), dar normas previas, prescribir; De ah praecepta, normas
previas, y praeceptor, el provisto de saber y experiencia que alecciona; praescribo es
"prescribir" en razn de una autoridad; sancio es "sancionar" [cf. s.op. veto y
prohibeo].
renovar, reanudar, volver a empezar, restaurar, reparar, restablecer (renovare proelium:
empezar de nuevo / reanudar el combate; renovare memoriam: refrescar la memoria,
recordar; renovare vulnera: reabrir heridas; renovare annos: rejuvenecer) [renovo [<
novo < novus] puede ser hacer algo de nuevo o poner algo como nuevo (cf.
instauro, restauro, integro, redintegro, itero, reficio, reparo); integro [< integer <
tango] es reparar, poner en su primitivo estado (cf. instauro, renovo, recreo,
reficio]; instauro tiene dos sentidos aparentemente opuestos: renovar, repetir
(scelus: el crimen) [cf. restauro], y ofrecer por primera vez, instaurar. Los antiguos
lo relacionaban con instar, etimologa imposible, pero que guarda relacin tanto con el
1 sentido como con el 2. En realidad era un trmino del lenguaje religioso; se tratara
de realizar una ofrenda religiosa no conforme a los ritos y de ah viene tanto el sentido
de renovar como el de instaurar].
dolor; pena, angustia, enojo, agravio, ofensa, rabia, amargura (hoc est mihi dolori: esto
me aflige; magno esse dolori: causar un vivo dolor) [dolor puede referirse tanto al
dolor fsico como al moral, como ocurre aqu. En este caso significa, pues, animi
cruciatus, maeror tristeza profunda, pena, afliccin [< maereo] (cf. tristitia,
maestitia, aegritudo, luctus; s. op. laetitia, gaudium): luctus, -us, m. son las
manifestaciones de dolor, el llanto, el luto (erat in lucto senatus: estaba de luto el
senado) y tambin causa de llanto, ropa de luto / duelo [< lugeo (llorar)]; la
diferencia entre luctus y fletus (llanto) es la misma que entre los v. correspondientes
lugeo y fleo].
de Troya, troyano.
[sing. slo gen., ac. y ab.] riqueza; tropas; poder, influjo (alicuius opes evertere:
destruir el podero de uno); fuerza, esfuerzo (omni ope enitar: procurar con todas mis
fuerzas); ayuda, apoyo (opem ferre alicui: auxiliar a alguien) [es palabra defectiva; el
[3]

Aen. II. Respuesta de Eneas a Dido

lamentabilis, e

regnum, i, n.
eruo, rui, rutum 3

Danai, orum (um), m.


for, fari, fatus 1
Myrmidones, um, m.
Dolopes, um, m.
Ulixes, is, m.
tempero 1

praecipito 1

suadeo, suasi, suasum 2

cado, cecidi, casurus 3

nom. sing. no se usa (a diferencia del gen., acus. y abl.); en pl. tiene un sentido
ligeramente distinto del singular; en sing. es "capacidad", "fuerza" (en acto), "esfuerzo"
o "ayuda" (si es en beneficio de otro; cf. auxilium); en pl. adquiere un significado
concreto; es "recursos" ("riquezas" o "recursos militares", "tropas"; cf. divitiae y
copiae); el trmino emparentado etim. copia cambia tambin de significado en sing. y
pl. (sing. "abundancia", pl. "tropas"); cf. tambin vis; en sing. es "violencia"; en pl. es
"fuerzas fsicas"].
lamentable, deplorable, lacrimoso, lloroso, lastimero [< lamentor < lamentum (usado
slo en pl.: lamenta); corresponde, pues, a dignus lamentatione, flebilis, lacrimabilis,
lugendus, tristis, miserandus; tristis [op. a laetus] es ms general, pues puede referirse
tanto a la persona que est triste, como a la causa de la tristeza].
reino [< rex < rego].
desenterrar; sacar; arrancar; destruir, arrasar; arruinar [< ruo]. [El sentido normal de
este verbo es el de desenterrar [cf. effodio, extraho; cf. op. obruo (cubrir con
tierra)]. Pero fodio y effodio se centran en el mtodo (cavar), mientras que eruo
pertenece a la familia de ruo [obruo, deruo, diruo, dirutio, subruo (minar), proruo
(caer hacia delante), superruo (derrumbarse sobre), semirutus, ruina). Por su
conexin etimolgica con ruo, obruo, ruina, etc., eruo ser, pues, "extraer" lo que ha
sido sepultado (cf. obruo), o sacar provocando la ruina del objeto o de su entorno (cf.
tambin eradico, exstirpo); el uso de eruo como "asolar", "destruir" es potico (Virg.,
pero tambin Tcito) (cf. diruo, everto, deleo). En estos casos es sinnimo de destruo,
nuestro destruir, que pertenece a una raz opuesta, la de struo, construo, instruo, etc..
los dnaos, griegos (de la guerra de Troya) [cf. Graeci].
decir, hablar (talia fando: diciendo tales cosas; fando: de odas); vaticinar; cantar [>
infandus; cf. loquor, dico, etc.].
los Mirmidones.
los Dlopes (pueblo de Tesalia).
Ulises (protagonista de la Odisea de Homero, marido de Penlope y padre de
Telmaco).
moderar, dominar (sibi: se; linguae: contener la lengua; irae: la ira; victoriam
temperare: hacer un uso moderado de la victoria; lacrimis temperare: contener sus
lgrimas); abstenerse (ab iniuria: de injuriar, a lacrimis: de llorar) [cf. rego, moderor y
tambin abstineo, parco].
precipitar (se de turri: -se de una torre); correr, tocar a su fin (nox praecipitata: la
noche que toca a su fin); arruinar; apresurar; precipitarse (sol praecipitans: el sol que se
precipita, que est prximo a su ocaso), hundirse [< praeceps < caput] [ntese que este
v. puede ser tr. (causativo) e intr.; puede ser precipitar y precipitarse; de ah la
curiosidad de que la forma reflexiva y la pasiva se pueda traducir igual que en
ocasiones se traduce la activa; cf. un v. como inclino, que tiene la misma dualidad en la
constr. sint.-sem.; en cambio en espaol inclinar es siempre transitivo y para el valor
intransitivo latino ponemos el reflexivo; mientras que la pasiva implicara que hay un
agente; hay que tener en cuenta adems que el latn hace frecuente uso de giros
equivalentes con praeceps (tanto del tipo praeceps ire como del tipo praecipitem ago,
in praeceps deiicio)].
[tr. e intr.] aconsejar (suadere alicui ut: aconsejar a alguien que, exhortar a alguien a
que; pacem suadere: aconsejar / preconizar la paz); persuadir (alicui aliquid: a uno de
algo; suadere [+ or. inf.]: persuadir de que, procurar hacer creer que) [cf. persuadeo,
dissuadeo, moneo, hortor; moneo es "hacer pensar" y puede ser "recordar", "avisar",
"advertir", "aconsejar"; hortor, en cambio, es "exhortar" (a una accin determinada,
cosa que no es necesaria en moneo); suadeo es "aconsejar" y engloba tanto el
"persuadir" como el disuadir (cf. persuadeo y dissuadeo); suadeo implica un acto de
habla; incito, en cambio, es "incitar" en general].
caer; ponerse, ir hacia el ocaso (el sol); calmarse (el viento); tocar (en suerte); suceder,
resultar; hoc cecidit mihi peropportune, quod: ha sido para m una gran oportunidad el
que...; perecer, ser destruido o conquistado; morir.
[4]

Textos latinos III

sidus, eris, n.

somnus, i, m.

casus, us, m.
cognosco, gnovi, gnitum 3
breviter
Troia, ae, f.
supremus, a, um

labor, oris, m.

quamquam
memini

horreo, ui, 2

astro, estrella; constelacin; estacin (mutato sidere: en otra estacin del ao); clima,
regin, tiempo [sidus son los astros en cuanto forman una figura en el cielo; de ah que
en la prosa ms antigua se usara sobre todo en plural y que en sing. pueda significar
"constelacin", una seal en los cielos consistente en muchas estrellas fijas (cf. la
acepcin "estrella" de signum); de ah que se use tambin metonmicamente para
indicar la estacin, el clima, etc.; se usa para designar el astro en cuanto influencia
sobre el destino humano segn las creencias astrolgicas (cf. sideror, sideratio);
astrum, en cambio, se aplica a cualquiera de los cuerpos celestes, englobando las
estrellas; stella significa cualquiera de las estrellas individuales].
sueo [< sopio] [somnus es el sueo; somnium, lo soado; cf. tambin sopor y quies;
sopor es el sueo profundo y no cclico; quies es ms general y designa el sueo en
cuanto descanso de la actividad ("reposo", "descanso")].
cada; caso, suceso; consecuencia; casualidad, azar [azar negativo]; desgracia; ruina,
muerte [< cado (caer)] [casus es "azar", polarizado en sentido negativo vs. fortuna].
conocer, reconocer; experimentar, probar.
[adv.] brevemente.
Troya.
A. [indica posicin ltima, orden en el espacio (dimensin vertical) o en el tiempo] el,
la, lo ms alto; el ltimo (supremum, adv. por ltima vez); [indicando grado] sumo,
supremo; moribundo. B. [admite la misma doble construccin que los otros adjetivos
que indican posicin] supremus mons: la cumbre de la montaa.
trabajo, pena, esfuerzo, cansancio, trabajo, carga, tarea; sufrimiento, dolor, calamidad,
prueba, desastre; malestar, enfermedad, desfallecimiento, cansancio, fatiga; actividad,
laboriosidad; capacidad para el trabajo, resistencia; el resultado de un trabajo.
[conj.] aunque (con ind.) [cf. etsi, etiamsi, tametsi, quamvis].
acordarse (vivorum: de los vivos, dicta: de las palabras; Cinnam: de Cina ; de Herode:
de H.; te narrare: de que t contabas) [en los tiempos de perf. memini se traduce por
los correspondeintes tiempos de presente; su raz es la misma de mens y de moneo;
memini se construye con genitivo o con acusativo; es v. no transformativo (cf. tambin
expresiones del tipo memoria tenere); memor es substantivo de la misma raz y acta
como equivalente del participio que memini no tiene; junto con sum (memor esse)
forma un modismo que equivale tambien a "recordar"; para el "recordar"
transformativo (en el sentido de "venirle a uno el recuerdo") es necesario acudir en latn
a expresiones del tipo in mentem venire; reminiscor, en cambio, remite a un recuerdo
buscado ("evocar en la memoria), al igual que ocurre con expresiones del tipo in
memoriam redigere / revocare, y con recordor ("traer a la memoria"); moneo es v.
causativo ("hacer pensar" y tambin "recordar", "avisar"); cf. tambin commonefacio;
memoro es causativo "recordar mediante la palabra" "mencionar"; lo mismo ocurre con
commemoro; causativo es tambin el giro mandare memoriae, que corresponde a
nuestro "gravar en la memoria"; cf. op. obliviscor].
erizarse; horrorizarse, estremecerse de (ac.) [horreo es literalmente estar erizado
(con dos construcciones diferentes; puede decirse del cuerpo o lugar como de los
propios pelos / armas etc.): horrere hastis: estar erizado de lanzas; pili horrent: los
pelos se ponen tiesos); como v. de temor (tr.) indica, pues, no slo el estado espiritual,
sino las manifestaciones fsicas del miedo; horresco, horrui, - 3 [v. intr. y tr. incoat. de
horreo] es ponerse erizado, encresparse, echarse a temblar (de fro o de miedo),
estremecerse, horrorizarse de (ac.) (horrescere procellas, Hor., temer las tormentas);
horribilis, -e es espantoso, horrible; horridus, a, um es erizado, crespo,
velludo y tambin sin adornos, inculto, sencillo, llano y horrible, espantoso;
horrificus, a um es horrfico, horrendo [< horreo + facio]; horrifico 1 [< horreo
+ facio] encrespar (mare: el mar), erizar, horripilar, causar horror y espanto;
horrisonus, a, um [< horreo + sonus] horrsono; horror, -oris, m. horror,
espanto; abhorreo puede usarse de dos formas: A. [verb. de sentimiento] [tr. / intr.]
sentir horror o aversin hacia (abhorreant talibus vitiis: que eviten tales vicios), no
estar inclinado a, ser incapaz de (abhorret a scribendo animus: mi espritu se niega a
escribir) (transit. con ac., omnes illum abhorrebant, todos le huan con horror; pumilos
[5]

Aen. II. Respuesta de Eneas a Dido

luctus, us, m.
refugio, fugi, fugitum 3
incipio, cepi, ceptum 3

atque distortos abhorruit [Suet.], sinti horror de los enanos y contrahechos). B. [verb.
indicando relacin] estar en desacuerdo, ser incompatible con (ab aliqua re: con
algo; abhorrere debet a suspicione [Cic.]: debe estar al amparo de la sospecha), ser
inconcebible en una persona, diferir (Catul. 27: tantum abhorret ac mutat); usado
como verbo de sentimiento (con sujeto animado o humano) tiene dos construcciones
sintcticas: intr. con abl. y transitivo (en lo que coincide con horreo y horresco); usado
para indicar mera relacin admite sujeto inanimado y slo la construccin intrans.; cf.
en cast. la complementariedad de los verbos relacionados etimolgicamente
"aborrecer" y "aburrir", pero el objeto del sentimiento no puede en el caso de abhorreo
convertirse en sujeto (dando lugar a frases del tipo "esto me causa horror"); la relacin
entre abhorreo y horreo / horror corresponde a la de absterreo y terreo / terror;
absterreo es causativo con respecto a abhorreo; abhorresco, -is, -ere 3 es
estremecerse de pavor, temblar de miedo (v. incoativo)].
manifestaciones de dolor, llanto; luto (erat in lucto senatus: estaba de luto el senado);
causa de llanto; ropa de luto / duelo [< lugeo]; cf. fletus, maeror, etc.
[tr.e intr.] rehuir, evitar, recusar (ac.), negarse a (inf.); retirarse, desviarse, apartarse de;
huir a, refugiarse en (ad / in con ac.) [< fugio].
empezar, comenzar (iter facere: a caminar; loqui: a hablar) [< capio] [cf. ordior].

Intenta traducir sin diccionario las siguientes frases:


(v. 1) 1. Tacebant omnes et ora defixa in loquentem habebant. 2. Habebant vultus et oculos intentos et
conversos in Aeneam. 3. Tempus erat quo cuncta silent (Ov.). 4. Nox erat, cum tacet omnis ager pecudesque
pictaeque volucres (Ov.). 5. Sed conticescam: nam audio aperiri fores (Pl.). 6. Neque ulla unquam aetas de
tuis laudibus conticescet (Cic.) 7. Conticescebat paulatim tumultus (Liv.). 8. Gravis est culpa, tacenda loqui
(Ov.) 9. Sileteque et tacete, atque animum advortite (Plaut.) 10. Silentium subito ortum est. 11. Omnes
attento animo auscultabant.
(v. 2) 1. Silentio facto, Aeneas loqui coepit. 2. Fortissimus heros fata recensebat Troiae casusque suorum. 3.
Digna spectatione et silentio fuit oratio. 4. Auditus est magno silentio. 5. Deinde pater Aeneas sic incepit. 6.
Silentio facto, sic incepit. 7. Tunc sic orsa loqui vates (Virg.) 8. Ordiar ab initio, et perducam ad finem (Cic.)
9. Incipimus quodcumque facere aut dicere volumus; ordimur longum aliquid et artificiosum; inchoamus
rude quidpiam componendum ac perficiendum. 10. Hortensius igitur cum admodum adolescens orsus esset
in foro dicere, celeriter ad maiores causas adhiberi coeptus est (Cic.) 11. Nec gemino bellum Troianum
orditur ab ovo (Hor.). 12. Unde est orsa, in eodem terminetur oratio. (Cic.) 13. Accipe iussis carmina coepta
tuis (Virg.). 14. Tum Stygio regi nocturnas inchoat aras (Virg.). 15. Natura hominem inchoavit, sapientia
perficit (Cic.).
(v. 3) 1. Non potest verbis exprimi dolor quem me renovare iubes. 2. Dolorem, regina, iubes me renovare,
qui verbis explicari nequit. 3. Talis dolor verbis exprimi non potest. 4. Difficile est renovare dolorem. 5. Id
narrare propter atrocitatem rei nemini licet. 6. De ea re dicere non possum. 5. Infanda timeo. 6. O regina, tu
sola miserata est infandos Troiae labores 6. Quid memorem infandas caedes? quid facta tyranni effera?
(Virg.). 7. Tam infandum facinus ne audivi quidem (Ter.). 8. Immania vulnera, rector, integrare iubes (Est.).
9. Ne haec commenta putetis, admonitu quanquam luctus renoventur amari, perpetiar memorare tamen.
(Ov.). 10. Mihi maximo dolori est eam rem narrare. 11. Acerbissimum dolorem renovo narrando quomodo
Graeci Troianam potentiam diruerint.
(vv. 4-6) 1. Difficile est narrare quo modo Priami regnum diruerint Danai. 2. Immania vulnera, rector,
integrare iubes (Stat.). 3. Neptunus tridenti totam a sedibus urbem eruit (Virg.). 4. Venti eruunt segetem ab
radicibus imis (Virg.) 5. Civitatem eruerunt. 6. Danai nobile et opulentum regnum funditus everterunt. 7.
Item censeo Carthaginem delendam esse. 8. Earum calamitatum magna pars me ipsum attigit. 9. Eas
calamitates ego ipse vidi. 10. Eis calamitatibus ego interfui. 11. Narravit Aeneas qua ratione regnum Priami,
dignum lamentatione, Graeci everterint. 12. Narravit Aeneas ut Danai urbem everterint. 13. Ut valet? ut
meminit nostri? 14. Ut saepe summa ingenia in occulto latent! 15. Ego miserrima vidi.
(vv. 6-8) 1. Talia, inquit, desideras audire ab eo qui passus est, quae si hostes ipsi referant vel audiant, non
possint a fletibus temperare (Donat.). 2. Quis Myrmidonum aut Dolopum possit abstinere a fletu? 3. No
[6]

Textos latinos III

aliena mala narro, sed quae ego passus sum. 4. Quis, vel durior hostis, si haec narraret, abstineret a lacrimis?
5. Talia sine lacrimis vel ab hostibus narrari non possent. 6. Tanta fuit nostra calamitas ut ne quidem hostes
possint eam sine lacrimis audire. 7. Quis potest illum diem referre sine lacrimis? 8. Vel inimicis dolorem
commoveret. 9. Vel hostes misericordia moverentur. 10. Vel te tacente, res ipsa loquitur. 11. Ecquis fuit
quin lacrimaretur? (Cic.) 12. Flere ac lamentari lapides cogebant. 13. Huius calamitatis neminem miseret.
14. Sine lacrimis haec nec ab hostibus dicerentur. 15. Quid facturus esset hostis, si haec narraret? 16. Haec si
videret aut narraret, lacrimaretur. 17. In nostro omnium fletu nullam Milonis lacrimam aspexistis (Cic.). 18.
Cogebant hostes ut lacrimantes misererent (Enn.). 19. Cladibus nostris daret vel Troia lacrimas (Sen.). 19.
Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri! (Ov.). 20. Ipsa meos horreret Parthia casus (Claud.). 21.
Omnia ploratibus sonant (Liv.) 22. Lacrimandum, non plorandum est (Sen.).
(vv. 8-9). 1. Nox descendit in oceanum et sidera cadunt; iam extremum est noctis tempus. 2. Maior pars
noctis transacta est. 3. Nox terram rore humectans e caelo praecipitatur. 4. Nox intempesta se praecipitat. 5.
Sidera invitant ad somnum. 6. Iamque suadebit placidos nox ultima somnos. 7. Sidera, quae appetente luce
cadunt, ad somnos hortantur. 8. Sidera, exacta iam media nocte et appropinquante aurora, ad occasum
vergent. 9. Iamque morae spatium nox praecipitata negabat. 10. Sidera cadentia suadent ut cubitum
discedamus. 11. Nox iam media est, somnosque silentia praebent (Ov.).
(vv. 10-13) 1. Tantum desiderium tibi erat excidium Troiae cognoscendi. 2. Tantus amor est tibi Iliacos
audire labores. 3. Amor es tibi audiendi Troiae supremum laborem. 4. Tantus amor florum est apibus et
generandi gloria mellis (Virg.). 5. Omnes magno desiderio inducebantur eas res cognoscere. 6. Multum
desiderabat eorum res gestas cognoscere. 7. Mens hominum cupida est res novas audiendi. 8. Mihi animus
est brevem historiam narrare. 9. Se breviter rem narraturum promittit. 10. Refugit animus eaque reformidat
dicere (Cic.) 11. Refugit loqui mens aegra atque inhorrescit malis (Sen.). 12 Horret et refugit animus ea
memorare. 13. Non putant lugendum viris (Cic.) 14. Matronae Iunium Brutum uno anno luxere (Liv.) 15.
Luctus est aegritudo ex eius qui carus fuit interitu acerbo (Cic.). 16. Quanquam animus horret diram
memoriam, et refugit narrationem acerbissimam, tamen incipiam.

[7]

Aen. II. Respuesta de Eneas a Dido

Intenta traducir evitando en lo posible recurrir al diccionario los siguientes textos:


- Troiani et Graeci inimici erant atque acriter pugnabant. Graeci Troianos superaverunt et Troia deleta
est. Aeneas, vir Troianus, et eius comites per multas terras erraverant. Tandem in Africam venerunt,
ubi Dido, regina Punica, Aeneam adamavit atque eum retinere voluit. Cum Aeneas fugisset, misera
regina se necavit. Magna pyra comburit reginam dum Aeneas et filius ad Italiam navigant. Ita
populus Punicus et populus Romanus nati sunt inimici.
- Fit passim strepitus. Sed, cum regina silentium indixit, omnes, Tyrii et Phryges, qui plausum et
strepitum prius fecerant, simul tacuerunt. Cytharae crepitus obmutuit. Nulla vox magnis atriis
sonabat. Omnes animi avidi erant narrationem audiendi. Tunc Pater Aeneas sic loqui coepit.
Trata de comprender el sentido de los siguientes textos. Busca en ellos las palabras que hagan
referencia al sonido:
- Un maestro de escuela demasiado ruidoso: Quid tibi nobiscum est, ludi scelerate magister?
Nondum cristati rupere silentia galli: et murmure iam saevo verberibusque tonas. Mitior in magno
clamor furit amphitheatro. Vicini somnum non tota nocte rogamus: nam vigilare leve est, pervigilare
grave est. Discipulos dimitte tuos. Vis, garrule, quantum accipis ut clames, accipere ut taceas? (cf.
Marcial, Epigr. IX, 68).
- Los baos, lugares ruidosos. Undique me varius clamor circumsonat. Supra ipsum balneum habito.
Propone nunc tibi omnia genera vocum: cum fortiores corpora exercent et manus plumbo graves
iactant, cum aut laborant aut laborare simulant, gemitus audio, quotiens retentum spiritum remiserunt
sibilos et acerbissimas respirationes. Si pilicrepus supervenit et numerare pilas coepit, actum est.
Adice nunc furem deprehensum et illum, cui vox sua in balneo placet. Adice eos, qui in piscinam
cum ingenti impulsae aquae sono saliunt. Praeter istos quorum, si nihil aliud, rectae voces sunt,
alipilum cogita tenuem et stridulam vocem quo sit notabilior subinde exprimentem nec umquam
tacentem nisi dum vellit axillas et alium pro se clamare cogit. 'O te' inquis 'ferreum aut surdum, cui
mens inter tot clamores tam varios, tam dissonos constat!' At mehercules ego istum fremitum non
magis curo quam fluctum aut deiectum aquae, quamvis audiam cuidam genti hanc unam fuisse
causam urbem suam transferendi, quod fragorem Nili cadentis ferre non potuit. Magis mihi videtur
vox avocare quam crepitus; illa enim animum adducit, hic tantum aures implet ac verberat. In his
quae me sine avocatione circumstrepunt essedas transcurrentes pono et fabrum inquilinum et
serrarium vicinum, aut hunc qui ad Metam Sudantem tubulas experitur et tibias, nec cantat sed
exclamat: etiam nunc molestior est mihi sonus qui intermittitur subinde quam qui continuatur. Sed
iam me sic ad omnia ista duravi ut audire vel pausarium possim voce acerbissima remigibus modos
dantem. Animum enim cogo sibi intentum esse nec avocari ad externa; omnia licet foris resonent,
dum intus nihil tumultus sit, dum inter se non rixentur cupiditas et timor, dum avaritia luxuriaque
non dissideant nec altera alteram vexet. Nam quid prodest totius regionis silentium, si affectus
fremunt? (Sneca).
- El milagro de Las golondrinas que guardaban silencio: Ad quoddam castrum, nomine Alvianum,
praedicaturus accessit. Congregato populo et indicto silentio, propter hirundines nidificantes in
eodem loco multumque perstrepentes, penitus audiri non poterat. Audientibus omnibus, locutus est
eis dicens: Sorores meae hirundines, iam tempus est ut loquar et ego, quia vos usque modo satis
dixistis! Audite verbum Dei, tenentes silentium, donec sermo Domini compleatur. At illae tanquam
rationis capaces subito tacuerunt, nec motae sunt de loco, donec fuit omnis praedicatio consummata.
Omnes qui viderunt stupore repleti glorificaverunt Deum (Tractatus de Miraculis).
Busca en los siguientes textos palabras que indiquen la expresin de los sentimientos de dolor:
- Consecuencias de una batalla. Neque tamen exercitus populi Romani laetam aut incruentam
victoriam adeptus erat. Ita varie per omnem exercitum laetitia, maeror, luctus atque gaudia
agitabantur (Salustio).
- Plangit Hesperia dominam Reginam; / planctus et luctus ubicumque sonant ; / turribus sacris
concrepitant aera ; / maeror, tristitia super omnia corda... / Heu me! dolens plango. / Gemina maria
littore ingemiscunt, / et mare nostrum et Atlantis sinus; / Iberi cuncti Celtarumque cohors / magna
afficiuntur, miseri!, molestia. / Heu me! dolens plango. / Praeliis et ludis valida iuventus, / senes,
infantes, virgines nuptaeque, / pauper et dives, princeps et mercator / plangunt Reginae flebilem
[8]

Textos latinos III

interitum. / Heu me! dolens plango. / Occidit decus, lumen et Iberiae, / et pacis spes, et concordiae
pignus, / anima regia, corpore pulcherrima, / nondum extinctis facibus iugalibus. / Heu me! dolens
plango.... (De un poema latino de Menndez Pelayo).
Traduce las siguientes frases. Trata de recordar la diferencia de sentido entre los distintos verbos que
significan recordar y olvidar y observa su construccin sintctica:
1. Animus meminit praeteritorum, praesentia cernit, futura providet. 2. Illorum brevissima ac sollicita
aetas est, qui praeteritorum obliviscuntur, praesentia neglegunt, de futuro timent. 3. Memini neque
umquam obliviscar noctis illius. 4. Forsitan et haec olim meminisse iuvabit. 5. Iuvat meminisse beati
temporis! 6. Ego, regina, nunquam negabo te bene meritam esse de me, nec me meminisse pigebit
Elissae, dum memor ipse mei, dum spiritus hoc reget artus. 7. Numquam me paenitebit tui
meminisse, dum memoria mihi erit. 8. Plerique tantum viventes amant et defunctorum obliviscuntur.
9. Miserorum non secus ac defunctorum obliviscuntur. 10. Muta, Catilina, iam istam mentem, mihi
crede; obliviscere caedis atque incendiorum. 11. Oblitus sum omnia. 12. Ipse cum aliquo dolore
flagitiorum suorum recordabitur. 13. Recordamini, Quirites, omnes civiles dissensiones, non solum
eas, quas audistis, sed eas, quas vosmet ipsi meministis atque vidistis. 14. Recordare illum, M.
Antoni, diem, quo dictaturam sustulisti; pone ante oculos laetitiam senatus populique Romani. 15.
Alcibiades reminiscebatur pristini temporis acerbitatem. 16. Divico, Helvetiorum legatus, Caesarem
monuit ut reminisceretur et veteris incommodi populi Romani et virtutis Helvetiorum. 17. Illius
pugnae reminiscor. 18. Catilina admonebat alium egestatis, alium cupiditatis suae, complures periculi
aut ignominiae, multos victoriae Sullanae. 19. De eo proelio vos admonui. 20. Achei ad tyrannus
legatos miserunt ut eum admonerent foederis Romani. 21. Non minus saepe ei venit in mentem
potestatis quam aequitatis suae. 22. Dormientibus nobis interdum ea veniunt in mentem quae
vigilantes vidimus vel fecimus. 23. Venit mihi in mentem Catonis, hominis sapientissimi. Illorum
temporum mihi in mentem venit. 24. Multa veniebant in mentem acuta atque subtilia. 25. Caesar,
quod memoria tenebat L. Cassium consulem occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub
iugum missum, id concedendum non putabat.
Traduce los siguientes textos:
La golondrina y el ruiseor.
1. Hirundo lusciniae soror erat atque vocem canoram suavemque habebat. Cum sorore in silvis et in
agris semper vixerat iucundisque cantibus, praesertim solis ortu et occasu, pastores agricolasque
delectaverat. Sed superba erat, ideo quondam lusciniae dixit: Iam tecum non effundam mirificos
cantus in rudium agrestiumque agricolarum aures. Ego in magnificam urbem volabo atque urbanas
civium aures cantu mulcebo. Agros igitur silvasque reliquit laetaque in urbem volavit. In domorum
tectis et super marmoreas columnas atque inter rostra vocem saepe effundebat. Sed urbis incolae, ob
strepitum viarum clamoresque fori, aures non praebebant superbae avis voci. Igitur post multos
irritosque conatus tacuit inutilisque artis usum amisit.
2. Hirundo soror lusciniae erat atque vocem suavem et pulchram habebat. In agris atque in silvis cum
sorore semper vivebat semperque canebat. Sed ingenia habebant haud similia: nam hirundo superba
erat, luscinia bona et tranquilla. Olim hirundo dixit: Nolo delectare aures agricolarum rudium et
indoctorum: nam agricolae mihi gratias paucas et parvas reddunt. Volabo in amplas et pulchras
urbes, ubi cives aures habent haud rudes aut indoctas: gratias mihi reddent . Volat igitur in urbem
magnam, atque in tectis et templis et columnis et hortis publicis semper cantat: sed urbis incolae,
propter clamores viarum, hirundinis vocem suavem non audiunt. Tacet igitur hirundo et adhuc in
silentio vitam agit. Luscinia, autem, in silvis et agris agricolas et bubulcos delectat.
3. Hirundini, quae lusciniae soror erat, olim vox erat canora. Silvas et agros colebat, ubi pastores
agricolasque dulcibus et iucundisque cantibus delectabat. Sed hirundo superba erat, ideo quondam
lusciniae dixit: Cur, inquit, rusticis auribus adhuc cecini? Cur urbium incolae nondum audiverunt?.
Rus igitur reliquit et urbem petiit. In domorum tectis et super marmoreas columnas atque inter rostra
vocem saepe effundebat. Sed in urbe nemo aures ad cantus superbae avis aures intendebat. Tantus
erat viarum forique strepitus. Hirundini auditores deerant. Itaque brevi inutilis artis usum hirundo
amisit.
[9]

Aen. II. Respuesta de Eneas a Dido

4. Hirundo, praetervolans silvam, audivit aliquando lusciniam cantantem, cuius modulatione delectata
constitit et, postquam cantare desiit, his verbis compellat, Luscinia soror, quid hic solitaria agis in
silvis et tam mirabiles concentus ac modulationes inter nemora et feras, dignas auribus regum,
prodigis ac proiicis? Linque, linque solitudines ingratas et mutas, et confer te ad urbes et homines.
Cui illa, Noli meae, soror, felicitati invidere; scio quid urbes et aulae regum et turba hominum
pariant molestiarum, quas experta sum. Solitudinem amo, innocentiae custodem et asseclam; hic
Deo, hic Angelis, hic mihi meas modulationes canto.

[10]

Anda mungkin juga menyukai