PRIRODA OTPORNOSTI

PREMA BOLESTIMA
Aleksa Obradovi

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

Priroda otpornosti
Mikroorganizam ispoljava svojstvo
patogenosti
p
g
zato to p
poseduje
j g
genetsku
sposobnost da zarazi drugi organizam i
prouzrokuje bolest
bolest.
Biljka moe biti imuna ili ispoljavati razliit
stepen osetljivosti.
Prvi stupanj u nastanku infekcije je
meusobno prepoznavanje.
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

Priroda otpornosti
U prirodi su kroz evoluciju
biljke paralelno prolazili
domaini i njen patogen
patogen..
N tto ukazuje
Na
k
j zajedniki
j d iki
ivot u kom su jedno
drugom suprotstavljeni.
suprotstavljeni.
Promena u jednom od
njih
povlai
promenu
j po
a p
o e uiu
drugom..
drugom

09/12/2013

Ova ravnoteena izmeu

njih ima dinamian
karakter i zahvaljujui
t
tome
rezistentnost
i t t
tu
domainu i virulentnost u
patogenu ine ih
postojanim
t j i i obezbeuju
b b j
njihovo preivljavanje.
preivljavanje.
Ovo se najbolje
objanjava hipotezom
gen--za
gen
za--gen.

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

HIPOTEZA GENGEN-ZA
ZA--GEN (Flor,
(Flor 1971)
ZA SVAKI GEN OTPORNOSTI U DOMAINU
POSTOJI ODGOVARAJU
ODGOVARAJUI
I GEN
AVIRULENTNOSTII U PATOGENU
AVIRULENTNOST
BILJKA POSEDUJE DOMINANTAN GEN
OTPORNOSTI (R) KOJI JE SPECIJALIZOVAN ZA
PREPOZNAVANJE PATOGENA KOJI SADRI
KOMPLEMENTARNI GEN AVIRULENTNOSTI (A)
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

HIPOTEZA GENGEN-ZA
ZA--GEN (Flor,
(Flor 1971)
G i avirulentnosti
Geni
i l t
ti se mogu d
definisati
fi i ti kkao
geni koji odreuju stvaranje proteina koji je
prepoznatt direktno
di kt ili iindirektno
di kt od
d strane
t
onih biljaka koje sadre R gen.
Ovo specifino prepoznavanje rezultira
indukcijom odbrambenih mehanizama i

j
j patogena.
t
spreavanjem
razvoja
Meutim, ako biljka ne poseduje R gen,
patogen je i dalje sposoban da izazove bolest
i ako poseduje gen avirulentnosti.
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

HIPOTEZA GEN
GEN--ZA
ZA--GEN (Flor,
(Flor 1971)
Geni za avirulentnost ili
virulentnost patogena

Geni otpornosti ili

osetljivosti u biljci
R
(otporan
(otporan,
dominantan)

r
(osetljiv
(osetljiv,
recesivan)

AR ((-))

Ar ((+))

aR (+)

ar (+)

A
(avirulentan dominantan)
(avirulentan,
a
(virulentan, recesivan)

AR - nema infekcije
A - dolazi
Ar
d l id
do iinfekcije
f k ij
aR - dolazi do infekcije
Ar - dolazi do ifekcije

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

HIPOTEZA GEN
GEN--ZA
ZA--GEN (Flor,
(Flor 1971)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

Priroda otpornosti
Ot
Otpornosti
ti biljaka
bilj k d
doprinose
i
sve nasledne
l d
osobine ije ispoljavanje podrazumeva:
- Lokalizaciju i izolaciju patogena na mestu
prodora;
- Smanjenje tetnih efekata toksinih
produkata metabolizma patogena;
- Inhibiciju reprodukcije i irenja parazita
Otpornosti doprinose i one nasledne osobine
koje omoguavaju biljci da kompletira razvoj i
sazrevanje pod uslovima koji ne odgovaraju
patogenu
p
g
((izbegavanje
g
j bolesti).
)
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

Priroda otpornosti
Mehanizmi kojima geni kontroliu fizioloke
procese, koji odreuju otpornost ili osetljivost,
nisu jo uvek potpuno jasni.
Smatra se da jje za stvaranje
j kljunog
j
g enzima ili
fungitoksinih supstanci potrebnih za odbranu
neophodna reakcija

j stimulansa (elicitor
(
pobuiva), bilo da je izluen od strane
patogena ili izazvan aktivnou patogena, sa
receptorskim molekulom elije domaina.

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

Priroda otpornosti
Elicitor (stimulator, pobuiva) Receptor
Ovim kontaktom zapoinje prenos signala
do drugih molekula elije domaina
aktivirajui odbrambeni sistem biljke
biljke.
Ako usled mutacije patogen ne izluuje
odgovarajui stimulator otpornosti, on e
zaobii odbrambeni sistem biljke i izazvati
bolest bez pruenog otpora.
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

10

Priroda otpornosti
Druga mogunost, takoe nepotvrena, je da patogen
usled mutacija
j p
pone da stvara supstance
p
koje
j
reaguju i neutraliu odbrambene toksine supstance
elije domaina ili da uklanja,
uklanja ili blokira sopstvena
receptorska mesta za koja se vezuju odbrambeni
l k li d
i
t
j d
k i i
molekuli
domaina,
to mu omoguuje
da ffunkcionie
u prisustvu tih supstanci i odbrambenog mehanizma
koji ih stvara.

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

11

Geni patogenosti u biljnim patogenima

Biljni patogeni poseduju nekoliko vrsta gena koji su odgovorni
poveanje
j virulentnosti.
za nastanak bolesti ili p
Geni koji kontroliu patogenezu i virulentnost patogena (pat,
(pat,
d ) kkontroliu:
dsp)
dsp
t li
- prepoznavanje
k t kt
- kontakt
- formiranje infekcionih struktura
- prodor
- kolonizaciju

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

12

Geni patogenosti u biljnim patogenima

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

13

Geni patogenosti u biljnim patogenima

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

14

Geni patogenosti u biljnim patogenima

Produkti patogena (faktori patogenosti):
Enzimi koji razlau elijski zid (kutinaze)
Toksini
Hormoni
o o ((indolsiretna
do s et a kiselina,
se a, citokinin)
c to
)
Polisaharadi
Proteinaze
Siderofori
Melanin
(faktori virulentnosti)
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

15

Geni patogenosti gljiva

Stvaranje infekcionih struktura
Mnoge gljive formiraju apresorijume pomou kojih vre
prodor u biljno tkivo. Apresorijumi sadre glicerol
neophodan za stvaranje pritiska koji omoguava
prodor
kroz epiderm
epider
malne elije.
p
p
j Zidovi apresorijuma
p
j
sadre melanin koji spreava curenje glicerola.
N d t t k gena kkojiji kkontroliu
Nedostatak
t li sintezu
i t
melanina
l i iima
za posledicu gubitak patogenosti.
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

16

Geni patogenosti gljiva

Degradacija kutikule i elijskog zida
(enzimi
(
kutinaza,, pektinaza...)
p
)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

17

Geni patogenosti gljiva

Kontrola sekundarnih metabolita
(fitoanticipini
fitoanticipini,
p , cianogeni
g
glukozidi,
g
,
glikozinolati, fitoaleksini)
Stvaranje toksina
Signalni faktori

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

18

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

19

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Za razliku od fitopatogenih gljiva
gljiva, bakterije nisu u
mogunosti da prodiru direktno u nepovreeno
biljno tkivo ve za prodor koriste:
Prirodne otvore (stome, lenticele, hidatode,
d l
delove
cveta,
t lilisne dl
dlaice)
i )

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

20

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

PRIJANJANJE BAKTERIJA ZA POVRINE BILJKE

Ralstonia solanacearum, Pseudomonas,

Xanthomonas i Xylella poseduju vie od 35 gena
homologih tipu IV pili genima, koji u Xanthomonas
i Pseudomonas vrstama uestvuju u procesu
formiranja elijskih agregata i zatiti od stresa
uslovljenog faktorima spoljne sredine.

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

21

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Fimbrije ili pili su
tvorevine sline dlakama
koje se obrazuju na
povrini GG- bakterija.
Slue za p
privrivanje
j
bakterija za vrste
podloge, to je vrlo
j za ostvarivanje
i
j
znaajno
infekcije. Sastoje se od
proteina pilina ili fimbrina
fimbrina..

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

22

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

PRIJANJANJE BAKTERIJA ZA POVRINE

BILJKE

Xylella tip IV pili su neophodni za uspostavljanje

agregata elija u turbulentnoj sredini ksilema za
prijanjanje uz zidove sprovodnih sudova.

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

23

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

SISTEMI SEKRECIJE

Veoma vana sredstva patogenosti bakterija jer

omoguavaju translokaciju bakterijskih proteina i
drugih molekula u eliju biljke domaina.
Veina fitopatogenih bakterija poseduje 3 sistema
j egzoenzima
g
i drugih
g faktora virulentnosti
sekrecije

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

24

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

SISTEMI SEKRECIJE

Tip I-SS: prisutan kod skoro svih fitopatogenih bakterija, minorna

uloga u ispoljavanju patogenosti, omoguava sekreciju nekih toksina
iz citoplazme u spoljni prostor u jednom koraku.
Tip II-SS: uobiajen kod G- bakterija i slui za sekreciju proteina,
enzima, toksina i faktora virulentnosti (Erwinia spp., Ralstonia,
Xanthomonas - sekrecija pektinaze i celulaze), od znaaja za
i
ispoljavanje
lj
j patogenosti
t
ti i podrazumeva
d
d
dve ffaze sekrecije.
k ij

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

25

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

SISTEMI SEKRECIJE
Tip III-SS (TTSS): Sree se u
veine G- bakterija (Erwinia,
Pseudomonas, Xanthomonas,
Ralstonia, Pantoea). Sastoji se od
seta 15-20 proteina koji su u
t
lij k membrane
b
sastavu
elijske
bakterija i sainjavaju aparat za
izluivanje ili translokaciju proteina
efektora (produkata avr gena) iz
bakterija u eliju biljke domaina
domaina.
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

26

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

SISTEMI SEKRECIJE
Tip III-SS (TTSS): hrp
sistem

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

27

HIPERSENZITIVNA REAKCIJA (HR)

Odbrambena reakcija biljke usmerena protiv parazita
manifestuje se u sluaju inkom
inkompatibilnog odnosa izmeu

patogena
t
i domaina
d
i
nekroza biljnog tkiva usled izumiranja biljnih elija
pojavljuje se nakon 8
8--24h (48h) od inokulacije
spreava se dalje irenje i umnoavanje bakterij
bakterija
a u tkivu
HR list
lista
a duvana

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

SISTEMI SEKRECIJE
Ti IV-SS:
Tip
IV SS transportuje
t
t j makromolekule
k
l k l iiz b
bakterije
kt ij u
eliju domaina (A. tumefaciens virB operon odreuje 11
proteina koji formiraju organizovanu strukturu i uestvuju
T DNK lanca iz bakterije u citoplazmu biljne
u transferu T-DNK
elije).

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

29

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Tip IV-SS

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

30

Tip V-SS: prisutan kod

Xylella
y
spp.
pp i Xanthomonas
spp., odgovoran za
sekreciju adhezina

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

31

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

ENZIMI BAKTERIJA KOJI RAZGRAUJU ELIJSKI ZID
(celuloza,
hemiceluloza, pektin, lignin)
(
g )

Stvaranje i sekrecija enzima koji razgrauju elijske zidove viih biljaka

g elijske
j
j vana jje odlika bakterija
j koje
j p
j
i druge
sastojke
prouzrokuju
vlanu trule, nekrozu tkiva ili uvelost biljaka.
Tri najvanije grupe enzima su:
Pekt
Pektinaze
inaze (razlau pektin)
Celulaze
C l l
(razlau
( l celulozu
l l
ih
hemicelulozu)
i l l
)
Proteaze (razlau proteine)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

32

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Pektolitiki enzimi razlau pektinske supstance
koje su glavni sastojci srednje lamele:
poligalakturonska kiselina
polimetilgalakturonska kiselina (pektin)

Ove supstance su vie izloene razarajuem dejstvu

bakterija u meuelijskom prostoru nego drugi delovi
eliskog zida.
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

33

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Pektolitiki enzimi se dele na:
Hidrolaze poligalakturonaze
Liaze pektatne liaze
Esteraze
Pektatne liaze spadaju meu najvanije pektolitike
enzime sa odluujuom ulogom u nastanku simptoma
tipa vlane trulei (Pectobacterium
(Pectobacterium carotovorum)
carotovorum)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

34

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Celulaze razlau celulozu elijskih opni
biljaka. Nedostatak ovog enzima
onemoguuje
j mnogim
i vrstama
t
b
bakterija
kt ij
direktno prodiranje kroz zdravo biljno tkivo
tkivo,
ve samo kroz p
povrede i p
prirodne otvore.

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

35

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Proteaze izluuju vrste Pectobacterium
carotovorum,, E. chrysanthemi
carotovorum
chrysanthemi,,
P
Pseudomonas
d
syringae
i
pv.. syringae
pv
i
i
Xanthomonas campestris
campestris..

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

36

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Amilaze su enzimi koji razlau skrob
skrob.. Neke
fitopatogene bakterije
bakterije,, naroito vrste roda
Xanthomonas,, aktivni su razlagai skroba
Xanthomonas
skroba,, ali
malo se zna o njihovom dejstvu
dejstvu.. Amilaze
spp su intenzivnije prouavane sa
Bacillus spp.
aspekta njihovih
j
odlika
odlika,, klasifikacije
j i
genetske regulacije
regulacije..
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

37

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

TOKSINI

Svi toksini fitopatogenih bakterija su nespecifini prema

domainu i ispoljavaju toksinost prema razliitim biljkama i
mikroorganizmima pri niskim koncentracijama. Utvrena je
direktna veza izmeu pojedinih toksina i vrste simptoma.
Stvaranje toksina samo po sebi nije dovoljno za nastanak
bolesti, ve je za proces patogeneze neophodno da se
bakterija uspeno razvija u biljnom tkivu.
Svi toksini fitopatogenih bakterija mogu se prema strukturnim
karakteristikama i nainu dejstva
j
p
podeliti u dve g
grupe:
p
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

38

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

TOKSINI
1. Organske supstance, niske molekulske teine,

koje tetno deluju na metabolizam biljke

domaina (tabtoksin, fazeolotoksin, tegetoksin,
koronatin, rizobitoksin, toksoflavin, itd.)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

39

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

TOKSINI

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

40

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

TOKSINI
2
2.

lipodepsipeptidna jedinjenja vee molekulske teine od

prethodnih, prouzrokuju formiranje jonskih kanala na
elijskoj membrani i isticanje elektrolita (siringomicin,
siringotoksin siringostatin
siringotoksin,
siringostatin, siringopeptin
siringopeptin, tolasin)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

41

Production of syringomicin
PCR

Bioassay

(Bultreys & Gheysen,

Gheysen, 1999)

SyrD
gene

1 - P. s.
s. pv
pv.. syringae
s. ppv
pv.. ppersicae
2 - P. s.
3 - P. s. pv
pv.. morsprunorum
w negative control

TestorganismG.candidum

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

EGZOPOLISAHARIDI (EPS) (R. solanacearum, E.
amylovora)
LIPOPOLISAHARIDI (LPS)

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

43

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

Ekstracelularni polisaharidi.
polisaharidi.- Kod P. syringae
patogenih varijeteta uoena je visoka korelacija
izmeu stvaranja alginata i pojave vodenastih
pega. Stoga
St
EPS imaju
i j ulogu
l
u patogenezi
t
i ttako
k
to vezuju vodu i obezbeuju povoljne uslove za
umnoavanje i premetanje fitopatogenih
bakterija EPS takoe fiziki blokiraju ksilem to
bakterija.
dovodi do pojave uvelosti biljaka
09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

44

Geni patogenosti fitopatogenih bakterija

09/12/2013

Otpornost biljaka prema tetnim

organizmima

45