SHMP

Komunikimet Mobile

Kapitulli I

Rrjetet Komunikuese

Prmbajtja
- Koncepti i rrjeteve komunikuese
- Klasifikimi i rrjeteve komunikuese
- Teknologjit e rrjeteve komunikuese
- Llojet e rrjeteve komunikuese n Evrop
- Protokollet n rrjetet komunikuese

Koncepti i Rrjeteve Komunikuese

Rrjetet komunikuese jan sisteme t cilat e mundsojn komunikimin n
mes dy pikave t caktuara n hapsir dhe koh.
Qllimi i rrjeteve komunikuese sht plotsimi i nevojave t
shfrytzuesve pr komunikim.
Detyra themelore e rrjeteve komunikuese sht t`iu ofrojn
shfrytzuesve shrbime t llojllojshme me kualitet t knaqshm dhe
mim t volitshm.
Realizohen me teknologj t llojllojshme dhe mekanizma t shumt.
Jan shum t nderlikuara dhe shum t shtrenjta
Burim i madh i t ardhurave

Klasifikimi i Rrjeteve Komunikuese

Ekzistojn mnyra t ndryshme t klasifikimit t rrjeteve komunikuese
Klasifikimi m i rndomt
Mediumit transmetues me t cilin shfrytzuesi lidhet n rrjet
Rrjetet fikse ose rrjetet me tela (wired networks)
Rrjetet pa tela (wireless networks)
fikse
mobile

N baz t hapsires gjeografike t ciln e mbulojn

LAN (Local Area Networks); WLAN (Wireless LAN)

MAN (Metropolitan Area Networks); WMAN (Wireless MAN)

WAN (Wide Area Networks)

Rrjetet me komutim t paketave, me komutim t kanaleve

Rrjetet brezgjra, brezngushta

Koncepte themelore
Mediumet transmetuese
Mediumet transmetuese mund t ndahen n:
Mediume t mbyllur
percuesi i ciftuar, kablloja koaksiale, fija optike

Mediume t hapura
hapesira e lire (radio valet, mikrovalet)

Secili nga keto mediume transmetuese i ka specifikat e

veta
P.sh. Gjersi te caktuar te brezit frekuencor

Pr transmetimin e informacioneve jan t rndsishme

kto veti :
Gjrsia e brezit frekuencor (kapaciteti i mediumit)
Kualiteti i linkut
Niveli i sinjalit
Intensiteti i gabimeve (bit error rate)

Distanca n t ciln mund t transmetohet sinjali

Koncepte themelore
Spektri frekuencor per komunikim
Percuesi
i ciftuar
1 Mm
300 Hz

Kablloja koaksiale

10 km
30 kHz

VLF

LF

100 m
3 MHz

MF

HF

Transmetimi optik

1m
300 MHz

VHF

VLF = Very Low Frequency

LF = Low Frequency
MF = Medium Frequency
HF = High Frequency
VHF = Very High Frequency

Frekuenca dhe gjatesia valore:

= c/f

UHF

10 mm
30 GHz

SHF

EHF

100 m
3 THz

1 m
300 THz

Infra te kuqe Drita e

UV
dukshme

UHF = Ultra High Frequency

SHF = Super High Frequency
EHF = Extra High Frequency
UV = Ultraviolet Light

ku: eshte gjatesia valore c 3x108 m/s shpejtesia e drites, f frekuenca

Koncepte themelore
Spektri dhe gjersia e brezit frekuencor te sinjalit
Spektri i sinjalit
Frekuencat perberse te sinjalit

Gjersia e brezit frekuencor

Ndryshimi ne mes te komponentes me te larte dhe me te ulet
frekuencore te sinjalit (brezi absolut)
Spektri i sinjalit ne te cilen eshte e koncentruar pjesa me e
madhe e energjise se sinjalit (brezi efektiv)

Komponenta spektrale DC
Komponenta me frekuence zero

Koncepte themelore
Kapaciteti i kanalit
Tregon shpejtsin maksimale me t ciln mund t transmetohet informacioni
npr at kanal
Cfare shpejtesie e transmetimit te sinjait mund te arrihet per gjersi te caktuar te
brezit frekuencor ?
Cfare gjersie e brezit frekuencor eshte e nevojshme per shpejtesi te caktuar te
transmetimit ?
Nyquist:
C= 2 B (b/s) ; te transmetimi binar
C= 2 B log 2M (b/s) ; te transmetimi me M nivele
C - kapaciteti i kanalit, B - sht gjrsia e brezit frekuencor t kanalit .

Shannon
C= B log2(1+S/N)

(b/s)

C - kapaciteti i kanalit n bita pr sekond (b/s), B - brezi frekuencor i kanalit,

S/N raporti i fuqive t sinjalit dhe zhurms

Shpejtesia e transmetimti te informacionit nuk mund te jete me e madhe se kapaciteti i

kanalit

Koncepte themelore
Komutimi i kanaleve

Te komunikimi prmes komutimit t kanaleve vendoset kanali komunikues i

dedikuar n mes t dy pajisjeve komunikuese gjate tere komunikimit (bisedes)
Kanali komunikues mund t realizohet npr nj varg linjash t lidhura n mes
t nyjeve te rrjetit
N do linj fizike, nj kanal komunikues i dedikohet nj lidhjeje t caktuar
Shembulli m i rndomt i perdorimit te komutimit t kanaleve sht rrjeti
telefonik

Komutimi i paketeve

Nuk vendoset kanal i dedikuar

Informacionet dergohen ne pakete
Paketat mund te dergohen ne renditje te ndryshme nga renditja origjinale
Paketet dergohen prej burimit deri te destinacioni duke u transmetuar prej nje
nye te nyja tjeter e rrjetit
Perdoret ne rrjetet kompjuterike, p.sh Internet.

Koncepte themelore
Intensiteti i komunikacionit
Numri mesatar i thirrjeve te njekohesishme gjate nje intervali te caktuar
kohor
Matet ne njesine erlang
Sipas shkenctarit danez A.K. Erlang, themelues i traffic engineering dhe
queueing theory
Komunikacion telefonik
Nese nje link eshte i zene 50 % te kohes se veshtrimit, atehere themi se
neper ate link eshte kryer komunikacioni prej 0.5 erlang
Dimensionimi
busy hour
GoS (Grade of service)
Formula B e Erlangut, formula C e Erlangut
Ne SHBA perdoret njesia CCS (100 call seconds)
1 erlang = 3600 call seconds = 36 CCS

Koncepte themelore
Standardet
International Telecommunication Uninon (ITU)
Organizate nderkombetare ne kuader te OKB-se per kordinim global te rrjeteve
dhe serviseve ne sektorin shteteror dhe ate privat
Telecommunication Standardization Sector ( ITU-T)
Pergjegjes per standardizime ne telekomunikacion

Institute of Electrical and Electronics Engineering 802 (IEEE 802)

Standardet per (W)LAN dhe (W)MAN

European Telecommunications Standards Institute (ETSI)

Organizate Evropiane per standarde

International Organization for Standards - ISO

Federate boterore e Institucioneve kombetare te standardizimit (140 anetare)
Organizate joqeveritare

Internet Society (ISOC)

Shoqate profesionale (50 organizata anetare, 600 individ)
Pergjegjese per standardizime ne Internet
IETF (Internet Engineering Task Force)
IAB (Internet Architecture Board)

Koncepte themelore
Rregullatoret e telekomunikacionit
Rregullimin e telekomunikacionit kombetar ne pajtim me rregullat e

percaktuara nga Institucionet nderkombetare per telekomunikacion

ART (Autoriteti Rregullativ i Telekomunikacionit)
Organ i pavarur rregullator i themeluar sipas Ligjit per telekomunikacion te
Kosoves
Per te rregulluar dhe per tu perkujdesur per zhvillimin e sektorit te
telekomunikacionit ne Kosove
Licensa per servise (serviset e telefonise fikse, telefonise mobile, ISP)
Licensa per perdorimin e pajisjeve
Licensat per perdorimin e resurseve te kufizuara
Frekuencat
Numrat

Koncepte Themelore
Serviset dhe aplikacionet
Serviset dhe aplikacionet jan dy koncepte fundamentale n rrjetet
komunikuese, t cilat shpesh prdoren si sinonime.
Servisi sht shrbimi q rrjeti ia ofron shfrytzuesit dhe pr kt
shrbim shfryzuesi paguan.
Aplikacioni sht mjet i shfrytzuesit pr ta prdorur servisin
I vetmi qllim i ekzistimit t rrjeteve komunikuese sht tiu ofrohen
shrbime aplikacioneve t shfrytzuesve
Shfrytzuesit i blejn vetm ato servise t cilat ju nevojiten

Koncepte Themelore
Serviset

dhe aplikacionet (vazhdim)

Teknologjia e cila i mundson serviset nuk sht aq e rndsishme

pr shfrytzuesit
Teknologjia sht shtje e operatorve t rrjetit t cilt e ofrojn
infrastrukturen pr t mbshtetur serviset e caktuara.
Ofruesit e serviseve e prdorin infrastrukturen e rrjetit pr tiu ofruar
servise shfrytzuesve
Nga kndvshtrimi i rrjetit do ta prdorim termin servis ose shrbim
Nga kndvshtrimi i shfrytzuesit do ta prdorim termin aplikacion

Koncepte Themelore
Kualiteti i serviseve QoS (Quality-of-Service)
sht eshtje themelore n rrjetet komunikuese, t cilat aplikacioneve
t shfrytzuesve iu ofrojn servise n kohen reale
Pr QoS ekzistojn prkufizime t ndryshme
Aplikacionet krkojn prej rrjetit servise adekuate, t cilat do t ofroj
kualitet t pranueshm q do ti knaq krkesat e komunikimit
Nga kndvshtrimi i shfrytzuesit QoS paraqet qualitetin e servisit t
cilin e prjeton shfytzuesi
Nga kndvshtrimi i rrjetit me QoS nnkuptojm mekanizmat t cilat iu
ofrojn serviset e krkuara aplikacioneve t shfrytzuesve. Kto
servise nnkuptojn:
Ofrimin e resurseve
Trajtimin prkats t aplikacioneve n nyet e rrjetit (rutera)

Koncepte Themelore

Kualiteti i serviseve - QoS (vazhdim)

Rrjetet me mundsi t ofrimit t QoS
Konsiderohen ato rrjetet t cilat posedojn mundsin qe ti dallojne
krkesat e aplikacioneve t ndryshme dhe ti shrbejn ato n mnyr
adekuate

Krkesat e aplikacioneve real-time pr shrbime i parashtrohen

rrjetit si bashksi e parametrave t njohura me emrin parametrat e
kualitetit t serviseve (QoS parameters)
Gjrsia e brezit frekuencor, vonesa, jitteri i vonesave, paketet e
humbura etj

Teknologjit e Rrjeteve Komunikuese

N baz t funksioneve:

Teknologjit pr komutim

Teknologjit pr transmetim

Teknologjit e rrjeteve akses (access network)

Ndrlidhja e rrjeteve (networking)

Menaxhimi i rrjeteve

Telefonia IP (VoIP)

Siguria e rrjeteve

Teknologjit pr Komutim
Wireless network

Wired network

Wired network
Regional network

Access network

Long-distance
network

Komutimi kanaleve
GSM
Global System for Mobile Communication
Komutimi i paketave
GPRS
General Packet Radio Service
UMTS
Universal Mobile Telecommunication System
WLAN
Wireless Local Area Network
VSAT
Very Small Aperture Terminal Network

Komutimi kanaleve
PSTN
Public Switched Telephone Network
ISDN
Integrated Services Digital Network
Komutimi i paketave
X.25
X.25 Packet Switching
FR
Frame Relay
ATM
Asynchronous Transfer Mode
IP
Internet Protocol
SS7
Signalling System Number 7
LAN
Local Area Network
CATV
Cable TV Network

Teknologjit pr Transmetim
- Transmetimi gati-sinkron (Plesiochronous transmission)
- PCM 30 + 2
- 2.048 Mbit/s, 64 kbit/s

- PCM 24
- 1.544 Mbit/s, 64 kbit/s

- Transmetimi sinkron (Synchronous transmission)

- Synchronous Digital Hierarchy (SDH)
- STM-1 (Synchronous Transport Module) , 155.52 Mbit/s
- STM-N, N = 1, 4, 16, 64;155.52 Mbit/s, 622 Mbit/s, 2.5 Gbit/s, 10 Gbit/s, 40 Gbit/s

- SONET (Synchronous Optical Network)

- STS-1 (OC-1), 51.84 Mbit/s
- STS-N (OC-N), N = 3, 12, 48, 192
- OC-3 = STM-1 = 155.52 Mbit/s

Teknologjit e Rrjeteve Akses (1)

- Linja telefonike analoge (Analog Telephone Line)
- Linjat ISDN, PCM 30+2
- Digital Subscriber Lines (xDSL)

- Kablloja koaksiale (Cable Modems)

- Fijet optike (Fiber Access)
- IEEE 802.16 Wireless Access (WiMAX)
- IEEE 802.11 Wireless LAN
- GSM-GPRS Access
- UMTS Access
- Satellite System Access

Teknologjit e Rrjeteve Akses (2)

Analog
ISDN
ADSL
HDSL
VHDSL

Copper
access

Wireless
access

Satellite
Mobile

Internet

WLL

PBX (Private
Branch Exchange)
FTTC

Fiber
access

Cable TV

WLAN

ISDN Integrated Services Digital Network

ADSL Asymmetric Digital Subscriber Line

FTTB
FTTH

LAN

HDSL
High Data Rate DSL
VHDSL Very High Data Rate DSL
WLL
Wireless Local Loop

FTTB Fiber-to-the-Building
FTTC Fiber-to-the-Curb
FTTH Fiber-to-the-Home

Ndrlidhja e Rrjeteve (networking)

Pr ndrlidhjen e rrjeteve duhet t merret parasysh:
- Arkitektura e rrjeteve
- Arkitektura e protokolleve
- Sistemi i numerimit dhe adresimit
- Lloji i komutimit (komutimi i kanaleve, i paketeve)
- Sinjalizimi dhe kontrollimi i rrjetit (Signalling and Network Control)
- Pajisjet fundore (End Systems)
- Ndrlidhja n shtresen e par (Layer-1 Networking)
- Ndrlidhja n shtresen e dyt (Layer-2 Networking)
- Ndrlidhja n shtresen e tret (Layer-3 Networking)
- Ndrlidhja n shtresat 4/7 (Layer-4/7 Networking)
- Lidhja virtuele (Virtual LAN)
- Lvizshmeria (Mobility) e shfrytzuesve

Teknologjit pr ndrlidhjen e rrjeteve

1

4-7

- PDH

- FR

- X.25

- Gateways

- SDH

- MPLS

- IP

- Firewalls

- WDM

- Ethernet

- PSTN

- WLAN

- ISDN
- ATM

LAN Virtuel (VLAN)

xx

xx

xx

xx

xx

xx

Access Link
Switch

Switch

Switch
A

C
B

Inter-Switch Network
C

C
B

Switch
B
x

Switch

Switch

C
xx

B
x

A
xx

B
xx

protokolli IEEE 802.1Q dominon ne rrjetet VLAN

xx

C
x

C
x

Mobiliteti

Internet

Hotspot A
(
AP
AP
Micro-Mobility

Hotspot B
AP
Macro-Mobility

AP
Micro-Mobility

Menaxhimi i Rrjeteve
- Telecommunication Management Network (TMN)
- Simple Network Management Protocol (SNMP)
- Remote Monitoring (RMON)
- Management Platforms

Telefonia IP
SIP-Proxy

SIP

MGC

SCTP/M3UA
SG

SS7

VoIP
Provider

PSTN
LT
MG

ISDN

RTP/RTCP

TE
Local
SIP-Proxy

DSLAM

MPLS
Backbone
ADSL
Aggregator

xDSL
Access
Network

CPE

LAN

SIP-UA
MGC: Media Gateway Controller
MG: Media Gateway
SG: Signaling Gateway
SS7: Signaling System No 7

SCTP: Stream Control Transmission Protocol

M3UA: MTP Layer 3 User Adaptation Layer
TE: ISDN Terminal Equipment
LT: ISDN Line Termination

SIP: Session Initiation Protocol

SIP-UA: SIP User Agent
CPE: Customer Premises Equipment
DSLAM: DSL Access Multiplexer

Telefonia IP
Source
node

IP Network

Destination
node

Play-out
Buffer

Congestion
Problemet:
- Kongjestion n nyet e rrjetit

Congestion
- Humbje e paketave per shkak t
vrshimit t baferave
- Jitter i vonesave

- Paketet udhtojn npr rrug t ndryshme

Renditja e paketave duhet t korrigjohet n
marrs:
- Vonesa shtes
- Jitter shtes i vonesave

Telefonia Konvencionale dhe Telefonia IP

Source
node

Destination
node
Telephone network

Isochronous, switched stream of 8-bit voice samples at a distance of 125 s

Internet

Play-out
buffer

Asynchronous, routed stream of packets with a group of 8-bit voice samples

Siguria e Rrjeteve
Rrjeti

Hosti A

Hosti B

N ciln pjes t rrjetit bhet sulmi ?

Siguria e Rrjeteve
- Security Location
- Layered Protocol Security
- Access Security
- Layer-2 Security
- Layer-3 Security
- Layer-4 Security
- Layer-7 Security
- WLAN Multi-layer Approach to Security
- Firewalls
- Authorization
- Mobility and Roaming

Siguria e Rrjeteve
rrjeti

Hosti A

Hosti B

Shtresat
5-7

Shtresa e aplikacionit

Shtresat
5-7

Shtresa 4

Shtresa e transportit

Shtresa 4

Shtresa 3

Shtresa 2

Shtresa 1

Shtresa e rrjetit
Shtresa e data linkut
Shtresa fizike

Shtresa 3 Shtresa 3
Shtresa 2 Shtresa 2
Shtresa 1 Shtresa 1

Shtresa e rrjetit
Shtresa e data linkut
Shtresa fizike

Shtresa 3
Shtresa 2
Shtresa 1

Mediumi fizik

N ciln shtres t arkitektures s protokolleve bhet sulmi ?

Llojet e Rrjeteve n Evrop

PSTN

CSPDN (Circuit Switched Public Data Network

PSPDN (Packet Switched Public Data Network)

N-ISDN (Narrowband Integrated Services Digital Network)

Broadband-ISDN/ATM, with optical fiber infrastructure

GSM (Global System for Mobile Communications)

DECT (Digital European Cordless Telephone)

Satellite Networks

WLAN (Wireless Local Area Networks)

WMAN (Wireless Metropolitan Area Networks) - WiMAX

LEO Satellite Networks

Internet

UMTS (Universal Mobile Telecommunication Networks)

NGN (Next Generation Networks)

Mobile IP technology

(Public Switched Telephone Network)

Llojet e Rrjeteve n Evrop

Bashkveprimi i ktyre teknologjive sht i domosdoshm
Investimet e mdha
Duhet t kthehen investimet

Burim i madh i t ardhurave

Potencial t madh pr rritjen e vllimit t komunikacionit, numrit t
parapaguesve

Rrjetet mobile dhe Interneti

Teknologjit me zhvillim m dinamik n 15 vjett e fundit

Bashkveprimi i Rrjeteve Mobile

integration of heterogeneous fixed and
mobile networks with varying
transmission characteristics
regional
vertical
hand-over
metropolitan area

campus-based
horizontal
hand-over
in-house

Protokollet n rrjetet
komunikuese

Protokollet

Bashkesi e rregullave qe e percaktojne komunikimin ne mes te

entiteteve te rrjetit

Gjuhe e komunikimit
Duhet te jete e njajte

Entitetet
Aplikacionet
Kompjuterat
Terminalet
Sensoret ne largesi

Arkitektura e Standardizuar e
Protokolleve
E nevojshme per komunikim te pajisjeve te prodhuesve te
ndryshem
Shfrytezuesit kerkojne pajisje te bazuara ne standarde
Dy standardet me te njohura:
Modeli referent OSI (Open System Interconnection)
Eshte model teorik i vonuar
Nuk i ka permbushur parashikimet
Familja e protokolleve TCP/IP
TCP/IP eshte ne perdorim me te gjere nga te gjitha standardet
Praktikisht eshte standard

Standardi Systems Network Architecture (SNA) i IBM-it

Modeli Referent OSI

E ka zhvilluar organizata nderkombetare per standarde ISO (International

Organization for Standardization)

Model shtresor i perber prej 7 shtresave

do shtrese kryen funksione te caktuara te komunikimit
Definohen vetem funksionet e do shtrese
Implementimi ne menyra te ndryshme protokoll

Shtresat jane te pavarura

do shtrese i ofron servise shtreses qe eshte mbi te
do shtrese llogarite se shtresa nen te do t`i kryej disa funksione
Nderrimet ne nje shtrese nuk duhet te ndikojne qe shtresat tjera te nderrojne

Komunikimi ne mes te shtresave

Drejtpersedrejti vetem me shtresen mbi dhe nen te

Terthorazi me shtresen perkatese ne kompjuterin tjeter

Shtresat e Modelit OSI (1)

Application

Aplikacionit

Presentation

Presentimit

Session

Sesionit

Transport

Transportit

Network

Rrjetit

Data Link

Data Linkut

Physical

Fizike

Shtresat e Modelit OSI (2)

Shtresa Fizike
Interfejsi fizik ne mes te pajisjeve

Mekanike
Elektrike
Funksionale
Procedurale

Shtresa e Data Linkut

Aktivizimi, mirembajta dhe deaktivizimi i linkut te sigurte (reliable)
Detektimi dhe kontrollimi i gabimeve
Shtresat e larta mund te konsiderojne (llogarisin) se transmetimi
behet pa gabime

Shtresat e Modelit OSI (3)

Shtresa e Rrjetit
Bartjen e informacioneve
Shtresat e larta nuk kane nevoje te dine se cila teknologji e rrjetit po
perdoret

Shtresa e Transportit

Shkembimi i informacioneve ne mes te pajisjeve fundore

Nuk ka gabime
Sekuencimi (radhitja) e segmenteve
Nuk ka humbje
Nuk ka duplifikime
Kualitet te servisit (Quality of Service)

Shtresat e Modelit OSI (4)

Shtresa e Sesionit
Kontrollimi i dialogut ne mes te aplikacioneve
Diciplina e dialogut
Grupimi

Shtresa e Presentimit

Formatimi i informacioneve dhe kodimi

Komprimimi i informacioneve
Enkriptimi
Mjet per aplikacione qe ti qasen mjedisit komunikues OSI

Shtresa e Aplikacionit
Mbeshtet aplikacionet e shfrytzuesve

Komunikimi ne baze te modelit OSI (1)

Komunikimi ne baze te modelit OSI (2)

Node A
Application

Intermediate
Node B

Node C
Application

Presentation

Presentation

Session

Session

Transport

Transport

Network

Network

Network

Data Link

Data Link

Data Link

Physical

Physical

Physical

Arkitektura e Protokolleve TCP/IP

TCP/IP eshte e zhvilluar nga US Defense Advanced Research
Project Agency (DARPA) per rrjetin ARPANET
Perdoret ne Internetin global dhe ne rrjete private Intranet
Nuk eshte model zyrtar por model ne perdorim praktik

Shtresa e aplikacionit
Shtresa e transportit (host to host)
Shtresa Internet
Shtresa e interfejsit me rrjetin
Shtresa per qasje ne rrjet
Shtresa fizike

Protokollet TCP/IP

Application

Transport
Internet
Network Access
Network Interface

Physical

Modelet TCP/IP - OSI

TCP/IP

OSI
Application

Application

Presentation
Session

Transport

Transport

Internet

Network
Data Link

Network Interface
Physical

Modelet OSI dhe TCP/IP

Protokollet TCP/IP

TELNET

FTP

SMTP

TFTP

DNS

Transmission Control
Protocol (TCP)
Routing
Protocols

BOOTP

User Datagram
Protocol (UDP)

ICMP

SNMP
RIP

IPSec
Internet Protocol (IP)

ARP

RARP

Ethernet

Token
Ring

FDDI

ATM

Frame
Relay

X.25

PPP

Protokollet TCP/IP

IP
TCP
UDP

Internet Protocol
Transmission Control Protocol
User Datagram Protocol

RIP
OSPF

Routing Information Protocol

Open Shortest Path First

ICMP
ARP
RARP

Internet Control Message Protocol

Address Resolution Protocol
Reverse Address Resolution Protocol

TELNET
FTP
SMTP

Terminal Emulation
File Transfer Protocol
Simple Mail Transfer Protocol

TFTP
DNS
BOOTP
SNMP

Trivial File Transfer Protocol

Domain Name Service
Bootstrap Protocol
Simple Network Management Protocol

Protokollet Standarde

Internet Protocol (IP)

Internet Control Message Protocol (ICMP)
Internet Group Multicast Protocol (IGMP)
User Datagram Protocol (UDP)
Transmission Control Protocol (TCP)
Telnet Protocol (TELNET)
File Transfer Protocol (FTP)
Simple Mail Transfer Protocol (SMTP)
Domain Name System (DOMAIN)
Simple Network Management Protocol (SNMP)
Trivial File Transfer Protocol (TFTP)
Point-to-Point Protocol (PPP)
Open Shortest Path First Routing V2

RFC 791
RFC 792
RFC 1112
RFC 768
RFC 793
RFC 854/5
RFC 959
RFC 821
RFC 1034/5
RFC 1157
RFC 1350
RFC 1661
RFC 2328

Numrat e Protokolleve

Shtresat e modelit TCP/IP

Shtresa fizike
Interfejs fizike ne mes te pajisjes komunikuese (p.sh.
kompjuterit) dhe mediumit transmetues ose rrjetit
Karakteristikat e mediumit transmetues
Nivelet e sinjaleve
Shpejtesit e transmetimit

Shtresat e modelit TCP/IP

Shtresa per Qasje ne Rrjet
Shkembimi i informacioneve ne mes te pajisjeve fundore
dhe rrjetit
E adreson destinimin
Kerkon servise te veanta nga rrjeti si p.sh prioritetin

Shtresat e modelit TCP/IP

Shtresa Internet
Pajisjet komunikuese mund te jene te kyura ne rrjete te
ndryshme (mjedis komunikues heterogjen)
Kjo shtrese e mundeson komunikmin neper keto rrjetet te
ndryshme
Ky komunikim ose bartje e informacionit mundesohet permes
rrugimit
Implementohet ne sisteme fundore dhe rutera

Protokollet e Rrugimit dhe Protokolli IP

Rrugimi eshte proces i forvardimit te paketave ne
drejtim te cakut
Ruterat
Element i rrjetit ne te cilin jane te instaluar protokolli IP dhe
protokollet e rrugimit
Sebashku me ruterat tjere formojne backbonin e Internetit
Lidh rrjetet ne mes veti
Mundeson qasjen ne Internet
Vendimet per rrugim bazohen ne kriterin e mimit me te ulet (least
cost criteria)
do link i caktohet nje mim
Ruta me mim me te lire (Least cost route)

Algoritmat e rrugimit:
Per ta gjetur rrugen me te shkurtere prej burimit deri te
caku

Protokollet e Rrugimit dhe Protokolli IP

Protokollet e rrugimit (Routing Protocols)

Shkembimi i informacioneve ne mes te nyeve te rrjetit ne lidhje
me toplogjine e rrjetit
Keto informacione shfrytezohen per ti krijuar tabelat e rrugimit
Tabelat e rrugimit permbajne informacionet e nevojshme per
forvardimin e paketave deri te nya e ardhshme drejt cakut.

Protokolli IP (Internet Protocol)

IPv4 dhe IPv6
Forwardimi i paketave (IP routing) ne baze te adreses IP te
paketave dhe tabeles IP te rrugimit
IP routing perdor longest-prefix match te adreses IP te paketave
me permbajtjen e tabeles se rrugimit
Madhesia e tabelave

Struktura e Hederit IPv4

Njsia themelore e organizimit t informacionit sht paketa IP ose datagrami

Datagrami IP prbhet nga hederi (koka) dhe informacioni nga shtresa e

siprme (PDU, paylodi)

Hederi paraqet protokollin IP dhe perbehet prej 14 fushave

Gjatsia e hederit mund t jet prej 20 deri n 60 bajt dhe mund t zgjrohet
me multipl nga katr bajta

40 bajtat e fundit prdoren pr opcione t nevojshme pr kontrollim, pr funksione

q nuk prfshihen n heder

Madhsia e paylodit sht variabile dhe mund t jet prej 8 deri n 65,515
bajta

Header

Segment (Transport level PDU)

Struktura e Hederit IPv4

0
31
Vers

8
HLEN

16
Type of Service

Identification
Time to Live

19

24
Total Length

Flags
Protocol

Fragment Offset

Header Checksum

Source IP Address
Destination IP Address
IP Options
Data

Padding

Struktura e Hederit IPv4

Prshkrimi i fushave t Hederit IPv4

Fusha vers (4 bitshe) e tregon versionin e hederit IP

Fusha HLEN (4 bitshe) e tregon gjatsin e hederit IP

Gjatsia e hederit paraqitet n fjal binare 32 bitshe, dmth n blloqe me nga 4 bajta

Madhsia minimale e hederit sht 5 blloqe, dmth 20 bajt.

Fusha type of service (8 bitshe) tregon kualitetin e servisit (QoS) q ruterat

duhet ta prdorin pr forvardimin e datagramit aktual

Fusha Total length (16 bitshe) tregon gjatsine e datagramit

Fusha Identification (16 bitshe) e identifikikon datagramin aktual

Fusha Flag (3 bitshe) prmban informacion pr fragmentim

Fusha Fragment offset (13 bitshe) prdoret pr ta prcaktuar poziten e do

fragmenti brenda datagramit (paylodit)

Fusha TTL (8 bitshe), prdoret pr t treguar se sa koh mund t qndroje

datagrami n rrjet

Struktura e Hederit IPv4

Prshkrimi i fushave t Hederit IPv4

Fusha Protocol (8 bitshe) e tregon protokollin e shtreses s siprme

(TCP 6, UDP 17)

Fusha Header Checksum (16 bitshe) sigurimin e integritetit t hederit

Fusha Source IP address (32 bitshe), e tregon adresen e hostit q e

gjeneron datagramin (adresen burimit t informacionit)

Fusha Destination IP address (32 bitshe), e tregon adresen e e hostit

t cilit i dedikohet datagrami (adresen e destinimit t informacionit)

Fusha Options (gjatsi variabile) mundson q IP t mbshtes shum

opcione (p.sh sigurin e komunikimit)

Fusha Padding (gjatsi variabile) prdoret pr t shtuar zero n

mnyr q IP hederi t jet gjithmon multipl i 32 bitave

N fushen Data vendoset informacioni burimor (payload), gjatsia

maksimale 64 KBajt

Klasat e Adresave t IPv4 (2)

0

Network ID (7)

Host ID (24)

Class A address: 27 - 2 = 126 networks, 224 - 2 = 16 777 214 hosts

Network ID (14)

Host ID (16)

Class B address: 214 = 16 384 networks, 216 - 2 = 65 534 hosts

Network ID (21)

Host ID (8)

Class C address: 221 = 2 097 152 networks, 28 - 2 = 254 hosts

Multicast addresses
Class D addresses

Addresses for Research

Class E addresses

DHCP: Dynamic Host Configuration

Protocol
Goal: allow host to dynamically obtain its IP address from network
server when it joins network
Can renew its lease on address in use
Allows reuse of addresses (only hold address while connected an on)
Support for mobile users who want to join network (more shortly)

DHCP overview:

host broadcasts DHCP discover msg

DHCP server responds with DHCP offer msg
host requests IP address: DHCP request msg
DHCP server sends address: DHCP ack msg

DHCP client-server skenari

DHCP
server

223.1.1.1
223.1.1.2
223.1.1.4

223.1.2.9

B
223.1.1.3
223.1.3.1

223.1.2.1

223.1.3.27

223.1.2.2
223.1.3.2

arriving DHCP
client needs
address in this
network

DHCP client-server skenari

DHCP server: 223.1.2.5

DHCP discover
src : 0.0.0.0, 68
dest.: 255.255.255.255,67
yiaddr: 0.0.0.0
transaction ID: 654
DHCP offer
src: 223.1.2.5, 67
dest: 255.255.255.255, 68
yiaddrr: 223.1.2.4
transaction ID: 654
Lifetime: 3600 secs

DHCP request

time

src: 0.0.0.0, 68
dest:: 255.255.255.255, 67
yiaddrr: 223.1.2.4
transaction ID: 655
Lifetime: 3600 secs
DHCP ACK
src: 223.1.2.5, 67
dest: 255.255.255.255, 68
yiaddrr: 223.1.2.4
transaction ID: 655
Lifetime: 3600 secs

arriving
client

ICMP: Internet Control Message Protocol

used by hosts & routers to

communicate network-level
information
error reporting: unreachable
host, network, port, protocol
echo request/reply (used by
ping)
network-layer above IP:
ICMP msgs carried in IP
datagrams
ICMP message: type, code plus
first 8 bytes of IP datagram
causing error

Type
0
3
3
3
3
3
3
4

Code
0
0
1
2
3
6
7
0

8
9
10
11
12

0
0
0
0
0

description
echo reply (ping)
dest. network unreachable
dest host unreachable
dest protocol unreachable
dest port unreachable
dest network unknown
dest host unknown
source quench (congestion
control - not used)
echo request (ping)
route advertisement
router discovery
TTL expired
bad IP header

Traceroute dhe ICMP

Source sends series of UDP

segments to dest
First has TTL =1
Second has TTL=2, etc.
Unlikely port number

When nth datagram arrives to

nth router:
Router discards datagram
And sends to source an ICMP
message (type 11, code 0)
Message includes name of
router& IP address

When ICMP message arrives,

source calculates RTT
Traceroute does this 3 times
Stopping criterion
UDP segment eventually
arrives at destination host
Destination returns ICMP host
unreachable packet (type 3,
code 3)
When source gets this ICMP,
stops.

Struktura e Paketit IPv6

Paketa IPv6 prbeht prej:

Hederit kryesor IPv6

Paraqet protokollin IPv6

40 oktete, 8 fusha

Numri variabil t hederave shtes (extension header)

Pjeses s t dhnave

IPv6 Main
Header

- TPDU

Extension
Header

...

Extension
Header

Transport level
PDU

Hederat Shtese IPv6

Hederat shtes t IPv6 jan opcional dhe prdoren pr

Fragmentim

Siguri

Menaxhimin e rrjetit

Rrugimin burimor

Funksione tjera

Struktura e Hederit Kryesor IPv6

Struktura e Hederit Kryesor IPv6

Prshkrimi i fushave t Hederit IPv6

Fusha Version (4 bit) e tregon versionin e hederit IP, vleren 6

Fusha Traffic Class (8 bit) per prioritet te ndryshem te paketeve IPv6

Fusha Flow Label (20 bit) perdoret nga burimi i paketes ti shenoj paketet qe i
takojne nje rrjedhe te vecante e qe kerkojne tretman shtese per QoS (p.sh. reltime video).

Fusha Payload Length (16 bit) e tregon gjatesine paketes se shtreses se

siperme dhe hederave shtese

Fusha Next Heder (8 bitshe) prmban informacion pr hederin qe pason pas

hederit kryesor (hederi shtese ose TCP/UDP)

Fusha Hop Limit (8 bitshe) eshte e ngjashme me TTL te IPv4

Eshte me e thjeshte per procesim

Fusha Source Address (128 bit), e tregon adresen e hostit q e

gjeneron datagramin (adresen burimit t informacionit)

Fusha Destination Address (128 bit), e tregon adresen e e hostit t

cilit i dedikohet datagrami (adresen e destinimit t informacionit

Adresimi IPv6 (1)

Adresa IP sht 128 bitshe

Gjithsej 3.4 exp 38 adresa, 1030 adresa pr cdo person n tok

Adresat paraqiten me 8 numra heksadecimal 16 bitsh t ndar me dy

pika :

Shembull:

2031:0000:1F1F:0000:0000:0100:11A0:ADDF

Prdoren kto shkurtesa:

Zerot mund t komprimohen (0000 = 0).

2031:0000:1F1F:0:0:0100:11A0:ADDF
Grupet 16 bitshe t zerove mund t zevendesohen me ::, por vetem ne
nje pozite
2031:0:1F1F::0100:11A0:ADDF

Adresimi IPv6 (2)

Kompatibilitet dhe bashkeveprim me IPv4

32 bitet e fundit mund t paraqiten sikurse adresa IPv4
0:0:0:0:0:0.192.168.0.1.
Mundeson bashkekzistimin e rrjeteve IPv6 me rrjetet IPv4

Gjatsia e prefiksit
Informacion tjeter i rendesishem eshte gjatesia e prefiksit (/prefixlength)
Vlera decimale e bitave m t larte n adres q paraqesin
pjesn e adress s rrjetit.
1080:6809:8086:6502::/64
1080:6809:8086:6502/64

Adresimi IPv6 (3)

Formati i prgjithshem i adresimit n IPv6

Network Prefix

XXXX

XXXX

Interface ID

XXXX

XXXX

XXXX

128 bits

XXXX = 0000 through FFFF

XXXX

XXXX

XXXX

Konfigurimi i Nyeve IPv6

Stateless autoconfiguration

Hosti e gjeneron adresen e vet IP duke e kombinuar prefixin e rrjetit

me identifikuesin e interfejsit te vet (MAC adresen).

Prefixi i rrjetit permbahet ne mesazhin router advertisment dhe

perdoret si prefix /64 i adreses se hostit

Pjesa tjeter e adreses perpilohet ne formatin EUI-64 duke bere

insertimin e numrit FFFF ne mes te adreses MAC

Nyja me adrese (ne interfejsin Ethernet) 0003B61A2061 e kombinuar me

prefixin e rrjetit 2001:0001:1EEF:0000/64 do ta kete adresen IPv6:
2001:0001:1EEF:0000:0003:B6FF:FF1A:2061

Hosti duhet te beje kontrollimin e adresimit te dyfishte

Rinumerimin e nyeve IPv6

Mundsohet nga mesazhi router advertisment i cili e permban prefiksin e

vjeter dhe prefiksin e ri te rrjetit

Gjate kesaj kohe nyet i kane nga dy adresa unicast

Konfigurimi i Nyeve IPv6

Stateful autoconfiguration

DHCPv6

Hosti e merre adresen e interfejsit si dhe informacionet per konfigurim

prej serverit

Serveret mbajne evidencen se cilat adresa i jane ndare cilave nyje

Perdoret edhe ne rastet kur hosti nuk mundet me e bere konfigurimin

vet (stateless) ose kur te detektohen adresa te dyfishta

Protokollet e Shtreses se Transportit

Transmetimi apo shperndarjen e sakte (reliable delivery)
e informacioneve
Shperndarja e informacioneve me rradhe

Protokollet
TCP (Transmission Control Protocol
UDP (User Datagram Protocol)

Protokolli TCP (1)

Connection oriented, IETF RFC 793
Transmetim te sigurt End-to-End neper Internet

Flow control adaptiv (sliding window)

Segmentimin e mesazheve qe transmetohen

Riasemblimin e mesazheve ne pranim nga segmentet

perberse

Ritransmetmin e segmenteve te humbura

Krijon kanalin virtual ne mes te aplikacioneve

Protokolli TCP (2)

TCP eshte protokolli me i perdorshem i shtreses se transportit

Garanton lidhje te besueshme (reliable)

Lidhja
Asociacion i perkohshem logjike ne mes te entiteteve ne sisteme te
ndryshme

TCP PDU
Quhet segmenti TCP
Permbane portin burimor dhe destinues (SAP)
Identifikimi i shfrytezuesve (aplikacioneve)
Lidhja referohet si lidhje ne mes te portave

TCP evidenton segmentet ne mes te entiteteve ne cdo lidhje

Struktura e kornizes TCP

Struktura e Paketes TCP

Prshkrimi i fushave t paketes (mesazhit) TCP

Fusha Source port (16 bitshe) e tregon shfrytezuesin burimor te TCP

Fusha Destination port (16 bitshe) e tregon shfrytezuesin destinues te TCP

Fusha Sequence number (32 bitshe) e tregon numrin e sekuences te oktetit te pare ne
segmentin aktual, perveq ne rastin kur flegu SYN = 1

Fusha Acknowledgement number (32 bitshe) e tregon numrin e sekuences te oktetit te

ardhshem te cilin entiteti TCP e pret.

Fusha HLEN (4 bitshe) prdoret pr te treguar sa fjale 32 bitshe jane ne heder

Fusha Reserved (6 bitshe) e rezervuar per perdorin ne te ardhmen

Fusha Flags (6 bitshe), per cdo fleg (nese flegu eshte i setuar) ka keto domethanie:
URG, ACK, PSH, RST, SYN, FIN.

Fusha Window (16 bitshe), prdoret te flow control pr t treguar se sa oktete mund te
transmetohen pa vertetim

Fusha Cheksum (16 bitshe), perdoret per sigurimin e integritetit t segmentit

Fusha Urgent pointer (16 bitshe), permban numrin e sekuences se oktetit te fundit ne
sequencen e informacioneve urgjente

Fusha Options (variabile), perodret p.sh. Per specifikimin e madhesise maksimale te

segmentit qe mund te pranohet

Numrat e Porteve TCP

-

Numrat e portave jane te ndara ne tri breze:

-

Portet e njohura mire (the well known ports)

Portet e regjistruara (the registered ports)

The Dynamic and/or Private Ports

Portat e njohura mire jane ne brezin 0 -1023

Portet e njohura mire nuk duhet te perdoren pa u regjistruar ne

IANA

Procedura e regjistrimit eshte e definuar ne [RFC4340]

Numrat e Porteve TCP

Disa nga portet e njohura mire

ftp 21

ftp 22

telnet 23

smtp 25

http 80

pop3 110

imap 143

snmp 161

https 443

Protokolli UDP

Connectionless, IETF RFC 768

Protokoll i thjeshte

Informacioni shtese (overhead) eshte minimal

Perparesia qe ofron eshte shpejtesia

Nuk ka flow control

Nuk garantohet arritja e informacionit (paketeve) ne marres

Mbetet qe protokollet e shtresave me te larta te bejne procesimin e

gabimeve dhe ritransmetimin

Nuk garantohet sekuencimi i njesive perberse te informacionit

Nuk ka mbrojtje ndaj duplifikimeve

Kur mekanizmat e TCP nuk jane te nevojshem

Eshte i leverdishem per real-time

Protokollet e Shtress s Aplikacionit (1)

Jan interfejs n mes t aplikacioneve t shfrytzuesve dhe

serviseve t Internetit

Seviset e Internetit bazohen n modelin client-server (dy

komponente)
Komponenta client sht vet aplikacioni i instaluar n kompjuter
Komponenta server sht vet servisi i instaluar n kompjuterin
server

Ekzistojn protokolle t shumta t shtress s aplikacionit

do aplikacion e ka t shoqruar nj protokoll t aplikacionit

Protokollet e Shtreses se Aplikacionit (2)

Telnet

SSH (Secure Shell) Protocol

FTP (File Transfer Protocol)

TFTP (Trivial File Transfer Protocol)

SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)

POP3 (Post Office Protocol version 3)

IMAP (Internet Message Access Protocol)

HTTP (HyperText Transfer Protocol)

HTTPS (Secure Hyper Text Transfer Protocol)

BOOTP (Bootstrap Protocol)

DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)

SNMP (Simple Network Management Protocol)

DNS (Domain Name System)

Serviset e Internetit

Ekzistojn servise t shumta n Internet

WWW (world Wide Web)

Servisi me i popullarizuar i cili e ka bere Internetit te jete rrjet dominant ne tere

rruzullin tokesor

WWW eshte servis multimedial i bazuar ne modelin client-server

Miliona faqe ne server te ndryshem te shperndare neper Internet

Programet client: Brouserat

Microsoft Internet Explorer dhe Netscape Communicator

HTTP (HyperText Transfer Protocol)

URL (Uniform Resource Locator)

HTML (Hyper Text Markup Language

Adresa e faqeve WEB

Menyra (gjuha) e kodimit te informacioneve ne faqen WEB

Email (Posta elektronike)

Programet client: Microsoft mail dhe Netscape mail

POP (Post Office Protocol)