Fantastyczne
samobjstw
o
zbiorowe
Z jzyka fiskiego
przeoya Boena
Kojro
Wydawnictwo KOJRO
Warszawa 2007
FILI
isBN-13:978-8-391645-85-7
978-8-391645-85-7
EAN:
Druk i oprawa:
Drukarnia Naukowo-Techniczna
03-828 Warszawa, ul. Miska 65
Wydawnictwo KOJRO
www.kojro.pl
Cz pierwsza
Wyciu najwaniejsz spraw
jest mier,
ale i ona nie jest a tak wana
[z filozofii ludowej]
i.
kiem gowy. Mia na sobie letni koszul z krtkimi rkawami i welwetowe spodnie.
Jego powierzchowno wiadczya o tym, e zapewne
kiedy drzemaa w nim nieokieznana sia; kiedy, ale nie
teraz. Dzisiaj mczyzna ten by zmczony, pokonany, zamany yciem. Poorana bruzdami twarz i przerzedzone
wosy stanowiy wzruszajce oznaki klski, poniesionej w
walce z twardym i krtkim yciem.
odek dyrektora Onniego Rellonena cierpia od kilkudziesiciu lat z powodu nadmiaru kwasw, a w zaktkach jelit kry si pocztkujcy nieyt. Stawy mia sprawne,
minie take, jeli nie liczy lekkiego zwiotczenia. Natomiast serce Rellonena, oboone tuszczem, bio z wysikiem, stanowic obcienie i balast dla ciaa, a nie organ
podtrzymujcy ycie. W kadej chwili mogo si zdarzy,
e si zatrzyma, powodujc parali, zostawiajc swego
pana w tsknocie za eliksirem istnienia i zapadajc si w
mier. Wanie tak zmczony organ odwdziczyby si
ponur zapat mczynie, ktry darzy go zaufaniem ju
od narodzin. Gdyby ten misie chcia odpocz przez sto
uderze, gdyby uniemoliwi oddech, to byby koniec
wszystkiego. Wtedy dotychczasowe miliardy uderze serca
Onniego Rellonena nic by nie znaczyy. Taka jest mier.
Tysice Finw dowiadczaj jej co roku. aden z nich nie
wraca, by opowiedzie, co si wtedy, u kresu czuje.
Wiosn Onni Rellonen zabra si do malowania zewntrznych cian swojej zniszczonej willi, ale nie dokoczy pracy. Puszka z farb staa teraz przy kamiennej podmurwce, a na pokrywce lea pdzel z zesztywniaym
wosiem.
Rellonen by biznesmenem, czasami nazywano go dyrektorem. Mia za sob wiele lat przedsibiorczoci, po7
Teraz byo wito lata - juhannus. ona zostaa w miecie, mwic, e nie chce psu sobie odpoczynku na wsi z
ponurym mem. Rellonen spdzi wic wieczr samotnie,
bez rodzinnego ogniska, bez towarzystwa, bez przyszoci.
Nie wprawio to biedaka w radosny nastrj.
Postawi butelk piwa na schodach, wszed do willi, z
szuflady komody stojcej w sypalni wycign rewolwer,
naadowa go i wsadzi do kieszeni welwetowych spodni.
-1 to by byo na tyle - pomyla ze smutkiem, ale zdecydowanie.
Po raz pierwszy od duszego czasu poczu, e znowu
co robi, nadaje sprawom tempo. Nadszed czas postawi
krzyyk na nic nieznaczcym powolnym wegetowaniu.
Duy krzy na caym yciu i dooy z hukiem
wykrzyknik!
Dyrektor Onni Rellonen ruszy przez hamesk wie.
W towarzystwie piewajcych ptakw przeszed po wysypanych piaskiem ciekach obok domkw letnich, min
ssiedni will, skrci na pola uprawne i pozostawi za
sob budynek z mockarni, obor i chaup. Za niewielkim lenym skrawkiem rozcigao si nowe pole. Rellonen
przypomnia sobie, e na skraju kpy drzew znajdowaa si
stara, podupada stodoa. Mgby si tam zastrzeli, bo
byo to spokojne miejsce i odpowiednie warunki do
zakoczenia swoich dni.
Czy nie powinien pozostawi w willi na stole listu poegnalnego? Co naleao w nim napisa? egnajcie, kochane dzieci, radcie sobie jako, wasz ojciec podj ju
decyzj...? Nie gniewaj si na mnie, ono?
Onni Rellonen wyobrazi sobie reakcj kobiety po
przeczytaniu takiego listu. Prawdopodobnie ona skomentuje to, mwic:
9
-Uhum...
Pole koniczyny pachniao soczyst otaw. Rolnik skosi poprzedniego dnia wie traw na pasz. Ze wzgldu
na krowy wieniacy pracuj nawet przed juhannusem.
Pszczoy brzczay, a na dachu starej stodoy kwiliy jaskki. Od jeziora dobiegay krzyki mew. Rellonen kroczy
z zimnym jak ld sercem do stodoy, starego, szarego budynku, ktrego nikt ju nie potrzebowa do niczego innego,
jak tylko do rozstania si z yciem. Budynek zblia si,
nadchodzi zbyt szybko, ycie koczyo si wczeniej, ni
Onni si spodziewa.
Rellonen nie by w stanie od razu wej przez podwjne, budzce strach drzwi stodoy. Czekay na niego jak
ciemne, otwarte gardo pieka. Mimowolnie stara si
przeduy swoje ycie i postanowi okry budynek niczym ranne zwierz, ktre szuka miejsca na ostatni spoczynek. Zajrza do rodka przez szpar w zgniych, drewnianych cianach stodoy - wygldaa strasznie. Ale decyzja zostaa podjta: musia j obej, pniej wstpi do
rodka w objcia mierci i wystrzeli z broni. Jeden drobny
ruch zwalniajcy spust, ostatnia transakcja i saldo bdzie
wyzerowane, ostatnie saldo rachunku ycia i mierci.
Dyrektor wzdrygn si.
W stodole kto jednak by! Przez szpar midzy belkami Rellonen zobaczy co szarego, usysza dyszenie. Sarna? Czowiek? Zmczone serce Onniego drgno ze szczcia. Przecie nie mona si zabi w stodole, w ktrej znajduje si zwierz, a w najlepszym wypadku czowiek! Nie!
Co takiego byoby nieeleganckie.
Czowiekiem w stodole okaza si postawny, ubrany w
szary wojskowy mundur mczyzna, ktry wspiwszy si
na stos erdzi do suszenia siana, przywizywa do bel10
2.
Drobna okoliczno uratowaa ycie dwm prawdziwym mczyznom. Ale jeli prba samobjcza koczy si
niepowodzeniem, nie zawsze musi to oznacza najtragiczniejsz rzecz na wiecie. Przecie nie wszystko czowiekowi si udaje.
Chcc pozbawi si ycia, zarwno Onni Rellonen, jak
i Hermanni Kemppainen wybrali przypadkowo t sam
stodo i zjawili si tam w tym samym czasie. Spowodowao to awari, ktra przeszkodzia im w samozagadzie.
Mczyni musieli zrezygnowa ze swoich planw i zrobili
to jednomylnie. Zapalili papierosy, zacignli si
pierwszym dymem ostatnich chwil ycia. Potem Rellonen
zaproponowa, eby poszli do jego willi, bo w obecnej
chwili nie mieli nic innego do roboty.
Dyrektor opowiedzia pukownikowi o swojej firmie i
sytuacji yciowej, ktra popchna go do podjcia tak
strasznej decyzji. Wojskowy sucha ze wspczuciem, a
nastpnie opowiedzia o tym, jak wygldaj jego sprawy.
Sytuacja pukownika te nie budzia entuzjazmu.
Kemppainen by dowdc brygady w Finlandii
Wschodniej, ale od roku odbywa pewnego rodzaju kwarantann i pozostawa do dyspozycji Sztabu Generalnego
jako zastpca inspektora piechoty. Nie mia pracy ani
swojej brygady. Powszechnie uwaano, e Kemppainen nie
by kompetentnym oficerem i nie przydzielano mu adnych
zada. By jak dyplomata wezwany z zagranicy: mg
zachowa stopie i pensj, ale nic poza tym.
Jednak onierz nie zaamuje si a tak z powodu dyskryminacji, eby si zaraz wiesza. Problem lea w czym
innym: zim umara na raka ona Kemppainena. mier jej
przygniota pukownika, ktry cigle nie mg w to
13
wojennej przez cae ycie: maj przecie wiczenia wojskowe, organizuje im si pokazy walk, zawody w strzelaniu. Ucz si metod zabijania, potem je szlifuj i staj si
coraz niebezpieczniejszymi zabjcami.
- Gdyby mnie porwna do naukowca piszcego prac
badawcz, to miabym co najmniej stopie doktora nauk o
zabijaniu. A jednak tych zdolnoci nigdy nie bd mg
zastosowa w praktyce, bo yjemy w czasach trwaego
pokoju. Moj sytuacj mona by te porwna z sytuacj
artysty, ktry przez cae ycie uczy si, chcc zosta coraz
lepszym malarzem, rysuje szkice jeden po drugim, rozwija
si znakomicie w swojej dziedzinie, ale w aden sposb nie
moe wystawi ani jednego obrazu. Oficer jest niczym
najsynniejszy artysta, ktremu odebrano prawo
zorganizowania wasnej wystawy.
Pukownik Kemppainen opowiedzia, jak to dzie
wczeniej wyruszy z Helsinek do Jyvaskyli, swojego rodzinnego miasta, spdzi wito lata. W wigili juhannu-sa
ogarno go takie przygnbienie, e zjecha w Hame na
boczn drog, wszed do starej stodoy z sianem i lea,
ogarnity apati, na stosie zgniych erdzi przez ca noc.
Dochodziy do niego gosy rozbawionych ludzi, witujcych gdzie nad wod. Wczesnym rankiem pukownik
poszed nad pobliskie jezioro i zabra z jakiej budki na
przystani kawaek sznurka. Odrtwiay wrci do starej
stodoy.
W powrotnej drodze poczu nagle dziwne planicie na
prawej skroni, zupenie jakby pko mu w gowie naczynie
krwionone. Ogarno go uczucie radosnego wyzwolenia.
e te zoyo si tak szczliwie i moe umrze mierci
naturaln w samym rodku lata, na onie przyrody, i do
tego jeszcze cakiem godnie! Wylew krwi do m15
19
3-
Takie samobjstwo zbiorowe nie pocigao ani dyrektora Rellonena, ani pukownika Kemppainena. Pod
wzgldem ilociowym byo to znaczce osigniecie, ale jako umierania bya zla, a efekt kocowy - po prostu odpychajcy.
Mczyni stwierdzili jednomylnie, e adnemu
czowiekowi nie naley zaleca mierci, ale jeli ju kto
zdecyduje si na samobjstwo, to powinno si ono odby
elegancko.
Na tym etapie dyskusji dyrektor Onni Rellonen zadzwoni do Helsinek pod numer Telefonu Zaufania jednego z kociow. Miy kobiecy gos zachci go, by zwierzy si ze wszystkich trosk. Rellonen zapyta, czy tego
wieczoru linia bya gorca.
- To znaczy, czy dzwonili do was ludzie, ktrzy myl
o samobjstwie?
Osoba dyurujca w kociele odpara, e nie ma prawa
udzielania informacji o poufnych rozmowach. Uznaa
pytanie za nietaktowne i zagrozia odoeniem suchawki.
Do telefonu podszed pukownik Kemppainen. Przedstawi si i opowiedzia w skrcie o spotkaniu, do ktrego
doszo dwa dni temu w hameskiej stodole. Nie ukrywa,
e on i jego przyjaciel mieli wwczas zamiar pozbawi si
ycia. Potem wyjawi, e pracuj nad pomysem zaoenia
grupy terapeutycznej, do ktrej chc zaprosi Finw znajdujcych si w takiej samej sytuacji yciowej. Dlatego
wanie chciaby wiedzie, gdzie mgby otrzyma adresy
lub numery telefonw kandydatw na samobjcw.
Terapeutka dyurujca przy telefonie zareagowaa podejrzliwie. Jej zdaniem nie bya to odpowiednia chwila,
eby rozmawia o samobjstwach popenianych grupowo.
Ona ma i tak duo pracy z jednostkami. Tego wieczo25
Rellonen zapyta, czy podczas jego nieobecnoci zagldali tu jacy komornicy. ona odpowiedziaa, e kilka
dni przed juhannusem jeden dzwoni. Zagrozi, e wille
nad Chmielowym Jeziorem obejmie si zakazem sprzeday
i nakazem przepadku mienia, dopki nie zakoczy si
czynnoci zwizanych z wiosennym bankructwem.
Wizyta w domu przygnbia dyrektora Rellonena.
Chtnie wic wrci do willi w Hame. W drodze ogarn
go strach: a moe pukownik zdy si w tym czasie powiesi? Jeli Kemppainen co sobie zrobi, to co si z nim
stanie? Wtedy musiaby wpakowa sobie od razu kul w
eb.
Idc pokryt trzeszczcym wirem ciek do willi nad
brzegiem jeziora, Rellonen wdycha intensywne zapachy
lata, sucha nieprzerwanego wiergotania ptakw.
Dotarszy na podwrko willi, zobaczy pukownika
Kemppainena wychodzcego z drewutni z narczem
drewna do palenia w saunie. Dyrektor krzykn:
- Cze, Hermanni! yjemy i mamy si dobrze?
- No c... dla zabicia czasu pomalowaem t twoj
will, bo wygldaa, jakby nie dokoczy remontu.
Rellonen przyzna, e tej wiosny jako nie mia nastroju do pracy. Pukownik stwierdzi, e to rozumie.
Mczyni spdzili tak tydzie pord jeziornej przyrody hameskiej, czekajc na skutki ogoszenia zamieszczonego w gazecie. Wiedli spokojne, przyjemne ycie,
cieszc si latem, rozmawiajc o problemach ludzkiego
ywota, obserwujc zjawiska natury. Czasami wypijali
troch wina, siadali na pomocie z wdkami w doniach i
patrzyli na Chmielowe Jezioro. Pukownika Kemppainena
zastanawia dziwny zwyczaj Rellonena marnowania
alkoholu: zawsze, gdy oprnili butelk w dwch trze29
cich, dyrektor zatyka j starannie korkiem i kiedy zaczynao wia od brzegu, wrzuca butelk do jeziora. Koysaa
si ona powoli i po pewnym czasie docieraa w kocu do
przeciwlegego brzegu, oddalonego o kilka kilometrw,
wic nadawca butelkowej poczty z alkoholem nie mg
mie pewnoci, do ktrego miejsca przycumuje przesyka.
- Prawie wszyscy tutejsi waciciele domw robi tak
samo. Stao si ju zwyczajem pozostawianie w butelce
jednej trzeciej zawartoci, zanim puci siej w obieg - wy
jani Rellonen.
Pukownik nadal nie rozumia takiego marnotrawstwa.
W Finlandii alkohol jest drogi, dlatego nie warto wyrzuca
go do jeziora.
Rellonen odpowiedzia, e chodzi tu o stary, sprawdzony zwyczaj podtrzymywania ssiedzkich kontaktw.
Kto zapocztkowa go lata temu. Pierwsza butelka alkoholowego towaru przydryfowaa do przystani dyrektora
przed siedmiu laty: by to koniak Charante, pierwszorzdnej jakoci. Przesyka eglowaa tak sobie w najlepsze jak
pijana pewnego sierpniowego ranka i pojawia si w sam
por. Zaraz po otwarciu sklepu z wdk Rellonen spaci
dug wobec Chmielowego Jeziora. Od tamtej chwili co jaki czas, a w ostatnich latach coraz czciej, przy brzegu
obok jego willi pojawiay si nowe butelki. Powoli
zwyczaj ten rozpowszechni si na caym brzegu akwenu.
Za bardzo o tym nie rozpowiadano, bya to cicha tajemnica
letnikw znad Chmielowego Jeziora.
- Zeszego lata dostaem trzy butelki sherry, a jeszcze
przed zamarzniciem wody jedn butelk wdki i jedn
koskenkorv. Byo w nich tak duo alkoholu, e ledwo
utrzymyway si na powierzchni. Co takiego rozgrzewa
30
jazda pod wypywem alkoholu wydawaa im si ryzykowna. W kocu stwierdzili, e nic gorszego od mierci nie
moe ich spotka w podry po pijanemu. Zdecydowali, e
pojad. Pukownik prowadzi, a dyrektor Rellonen czyta
jeszcze raz na gos list, ktry wysaa im wicedyrektor-ka
Puusaari.
Doszam w yciu do punktu krytycznego. Moje
zdrowie psychiczne jest zagroone. Dziecistwo miaam
bezpieczne, zawsze byam wesoa i patrzyam w przyszo, ale ostatnie lata tutaj w Toijali zmieniy mnie. Moje
poczucie godnoci lego w gruzach. W tym maym
miasteczku opowiadaj o mnie rne plotki. Rozwiodam
si ju dziesi lat temu, co nie jest niczym niezwykym,
nawet tu, w Toijali. Po tym dowiadczeniu nie chciaam
jednak - moe nie umiaam - uoy sobie z mczyzn
ycia, w kadym razie nie na trwae. Moe mam skonnoci
paranoiczne, ale ju od lat wydaje mi si, jakby mnie cigle
ledzono i zapisywano wszystkie czyny. Czuj si
winiem tej spoecznoci. Nawet tak interesujca dawniej
praca wychowawcza zacza wydawa mi si odpychajca.
Staam si zupenym odludkiem. Nie umiem z nikim
rozmawia, wszyscy wydaj mi si podejrzani i s ku temu,
moim zdaniem, powody. Ludzie uwaaj mnie za bardzo
wraliw kobiet, co jest poniekd prawd. Jestem
bezporednia i nie odrzucam niczyjej przyjani. Jednak raz
po raz stwierdzam, niestety, e aden czowiek na tym
wiecie, a ju na pewno w Toijali, nie odwzajemnia mi si
takim samym uczciwym podejciem. Po prostu straciam
wszystkie siy. Chciaabym tylko zasn i si nie obudzi.
Ufam, e moje wyznanie zostanie zachowane w absolutnej
tajemnicy, poniewa jego ujawnienie skomplikowaoby
jeszcze bardziej moj
39
wy, ywy jenot. Mona by go da w prezencie wicedyrektorce szkoy Puusaari. Co pukownik o tym myli?
Zdaniem Kemppainena dzikie zwierz nie byo specjalnie miym podarunkiem dla nieznanej kobiety, mylcej o samobjstwie. Poprosi dyrektora, eby zanis klatk
ze zwierzciem z powrotem, tam gdzie j znalaz.
Rozczarowany Rellonen znik w lesie. Wkrtce jednak
wrci i oznajmi, e ju nie pamita, skd zabra jenota.
Pukownik poprosi wic, eby dyrektor zostawi klatk w
lesie, w jakim odpowiednim miejscu, ale Rellonen si nie
zgodzi. Nie mia przecie pewnoci, czy myliwy, ktry
zastawi t puapk, znajdzie j w innym miejscu. Zwierz
zostanie w klatce i cierpic, zdechnie z godu i pragnienia.
Kemppainen musia przyzna, e nie wolno im zostawia jenota, gdzie popadnie. Rellonen nie zgadza si, eby
wypuci go na wolno - bo przecie mg mie wcieklizn, a w kadym razie zagraa gniazdom ptasim i drobnej
dziczynie. Wstawi klatk do baganika, a sam, trzymajc
bukiet, usiad obok pukownika na fotelu pasaera.
Pukownik by w raczej zym humorze, poniewa kolega si upi i sprawia kopoty. W milczeniu przebyli reszt drogi do Toijali.
Prawie o trzeciej nad ranem dyrektor Rellonen i pukownik Kemppainen zadzwonili do drzwi mieszkania wicedyrektorki szkoy Puusaari, znajdujcego si na trzecim
pitrze czteropitrowej kamienicy w centrum miasta Toijala. Rellonen trzyma katk z jenotem i przywidnite
roliny lene. Drzwi otworzya pani domu i poprosia ich
do rodka.
Helena Puusaari bya rudowos, wysok kobiet w
okularach. Na jej twarzy malowao si zdecydowanie,
41
6.
Rano zabrali si wszyscy do pracy. Pukownik Kemppainen, dyrektor Rellonen i wicedyrektorka szkoy Puusaari postanowili zapozna si z kadym listem, odczytujc
go na gos. Kolejno kade z nich czytao jednym cigiem
po dziesi listw, a pozostali robili notatki. Potem zmienili lektora, ktry znowu przejrza dziesi listw i przekaza paeczk nastpnemu. W takim rytmie praca sza
szybko i nie wymagaa od nich nadmiernego wysiku.
Opracowanie jednego listu zabierao im pi minut.
Przeczytanie trwao minut - dwie. Po lekturze omawiali
kady przypadek przez kilka minut. W godzin zdyli
przejrze z tuzin listw. Pracowali w cyklach dwugodzinnych, midzy ktrymi robili sobie pgodzinn przerw.
Czytanie listw i ich analiza byo na tyle cik prac, e
nie mieli si do szybszego dziaania.
Kady list skrywa problem cierpicej jednostki, ktrej
mka nie bya wcale maa. Czytajcy mieli w tym zakresie
osobiste dowiadczenia.
Uznali, e kobiety czciej ni mczyni szukay pomocy, choby odpowiadajc na ogoszenie w gazecie. Obliczyli, e stanowi one szedziesit procent nadawcw,
natomiast reszta to mczyni. W kilku przypadkach nie
udao im si odgadn pci - na przykad osoba nazwiskiem
Oma Laurila moga by albo mczyzn, albo kobiet.
Niejaki Raimo Taavitsainen dawa w licie do zrozumienia,
e jest kobiet, poniewa jako zawd poda: pani domu.
Mia te i inne problemy. Ale kto ich nie ma!
Znaczna cz autorw, jeli nie wszyscy, cierpiaa z
powodu rnych zaburze psychicznych. Niektrzy wydawali si wprost wariatami. Wielu byo ogarnitych psychoz, wielu miao cechy paranoidalne - na przykad
44
pewna sprztaczka mieszkajca w miejscowoci Lauritsala twierdzia, e jest bliska samobjstwa, poniewa drczy
j cigle prezydent Koivisto. Mania tej kobiety przejawiaa
si w skomplikowany sposb: Koivisto przesya jej
swoimi tajnymi kanaami zatrute rodki czystoci i tylko
niezwyka ostrono uratowaa niedosz ofiar od otrucia. Ostatnimi czasy prezydent stawa si coraz bardziej
bezczelny i to do tego stopnia, e nawet w nocy nie dawa
sprztaczce spokoju. Szefowie jego kancelarii i ochrona
odbywali w tajemnicy podre do Lauritsali, w rny sposb utrudniajc ycie nieszczliwej istoty. W kocu kobieta jako patriotka dosza do wniosku, e jedyn metod
uratowania kraju bdzie popenienie samobjstwa. W ten
sposb Koivisto zostanie zmuszony da jej spokj. Sprztaczka miaa nadziej, e skadajc z siebie ofiar, powstrzyma Zwizek Radziecki od wykorzystania sytuacji i
rozpoczcia wojny atomowej przeciwko Finlandii. Obecnie
konflikt zbrojny mg rozpocz si lada dzie.
Autorzy listw skaryli si na rnorakie neurozy.
Mieli rwnie wyranie zaburzenia charakteru, a take
chor psychik, co powodowao problemy w ich yciu rodzinnym i w mioci. Wrd nadawcw znajdowao si
kilkoro niepocieszonych winiw i pacjentw szpitali
psychiatrycznych. Czsto wystpoway kopoty w pracy.
Niektrym nie szo studiowanie. Depresyjna staro zjawiaa si zbyt wczenie. Pewien nadawca twierdzi, e
przed wojn popeni morderstwo doskonae i nie moe o
nim zapomnie do tej pory. Inni wpadli nieodwoalnie w
odmty religii i chcieli, po popenieniu samobjstwa,
dosta si do Nieba i spotka Wszechmogcego.
Byo wrd nich wielu z zaburzeniami seksualnymi,
byli take homoseksualici, transwestyci, masochici,
45
Starczao jej jeszcze na co najmniej pi kieliszkw. Mczyni wypili zawarto i omieleni alkoholem wyjawili
osobliw cech jeziora. By moe nadana dawno temu
nazwa wpyna na to, e mieszkacy jeziornych okolic
stworzyli sobie wasne i szczeglne zwyczaje.
Opracowanie zalewu listw, nadesanych przez osoby
planujce samobjstwo, pochono dwie doby, podczas
ktrych wszystkie listy i kartki przeczytano, omwiono, a
na podstawie wikszoci z nich zrobiono notatki.
Otrzymany materia wstrzsn czytelnikami: wicedyrektorka szkoy Puusaari, dyrektor Rellonen i pukownik
Kemppainen byli przekonani, e w pewnym sensie s odpowiedzialni za ycie szeciuset osb. Kto wie, moe cz
autorw listw poegnaa si ju do tej pory ze wiatem?
Od chwili ukazania si ogoszenia w gazecie zdyo ju
upyn prawie dziesi dni. W tym czasie ogarnity depresj czowiek moe zrobi to i owo.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari zadzwonia do Hameenlinny, do uniwersytetu ludowego okrgu Keski-Hame i poprosia o urzdow pomoc przy powieleniu
szeciuset listw i wypisaniu tylu adresw na kopertach.
Czy placwka naukowa mogaby wypoyczy suce do
tego celu narzdzia? Helena Puusaari otrzymaa tak
obietnic. Ale przedtem musieli jeszcze napisa list, ktry
zostanie skopiowany i wysany do planujcych samobjstwo ludzi w rnych czciach Finlandii.
Wicedyrektorka szkoy miaa wicej dowiadczenia w
pisaniu listw ni Rellonen i Kemppainen. Przygotowaa
wic mieszczce si na jednej stronie i utrzymane w tonie
pocieszajcym pismo, w ktrym uprasza si, eby chccy
popeni samobjstwo odbiorca odoy na razie swoj
decyzj. Autorzy listu przekonywali, e tysice Fi47
niekiedy caymi dniami w hotelach kongresowych, a koszty wrzuca w ksigi firmy i odpisywa od podatku. W rzeczywistoci to pastwo fiskie podtrzymuje alkoholizm
wiata biznesu, powodujc, e dyrektorzy redniego i wyszego szczebla maj opuchnite gby. Plonem takich posiedze s zwykle nieotwarte nawet teczki ze skopiowanymi materiaami, ktrych nikomu nie chce si czyta. Marnuje si pienidze, mijaj dni, a sabo opacane pracownice
tuk nadgodziny, eby spka nie zbankrutowaa.
Pukownik zrobi sarkastycznym tonem uwag, e jako
specjalista od bankructw Rellonen na pewno dobrze o tym
wie.
Wicedyrektorka Helena Puusaari uniosa si. Zwrcia
pukownikowi uwag, e teraz nie czas na strojenie sobie
gupich, mskich artw. Chodzi o ycie szeciuset osb.
Trzeba si spieszy, by pomc tym nieszcznikom.
Powinno si zebra przynajmniej cz z nich, eby mogli
porozmawia o swoich problemach i znale u siebie nawzajem pocieszenie. Naley wic zarezerwowa jakie dogodne pomieszczenie, do ktrego mona by byo ich zaprosi i ustali program, ktry pomoe osign konkretne
wyniki.
Pukownik uspokaja:
- Nie szalej, Heleno, waciwie to rozmawialimy ju z
Onnim o tym samym. Musimy do pocieszajcego listu
doczy te zaproszenie na spotkanie. Czy Helsinki s
opowiednim miejscem na spotkanie Finw zamierzajcych
popeni samobjstwo? A moe powinnimy zorganizowa
zebranie gdzie indziej, teraz, gdy mamy lato?
Dyrektor Rellonen uwaa, e na pewno zebrania nie
naley organizowa w adnym maym miecie. Bo gdyby
do Pieksamaki przyjechao, powiedzmy, tylko stu myl49
W sali panowa cichy szum rozmw goci, ktrzy siadali na swoich miejscach. Na stoach znajdoway si ju
nakrycia i menu. Zgromadzeni przegldali karty i wszyscy
sprawiali wraenie czekajcych na co. Pitnacie po dwunastej pukownik oznajmi portierowi, e moe zamyka
drzwi. Wicej ludzi ju si nie zmieci w restauracji. Mogli
rozpoczyna spotkanie.
Kemppainen podszed do mikrofonu. Przedstawi siebie
i kolegw, dyrektora Rellonena i wicedyrektork szkoy
Puusaari. Od strony publiczoci da si sysze pomruk
aprobaty. Potem pukownik opowiedzia histori spotkania
ich, organizatorw, i omwi tryb pracy podczas seminarium, ktrego celem jest porozmawianie w atmosferze
zaufania o yciu i mierci. Program obejmuje te referat
psychologa na temat zapobiegania samobjstwom. Po
wykadzie mona bdzie spoy lunch, kuchnia restauracyjna jest gotowa do roznoszenia da. Ci, ktrych ewentualnie nie sta na zapacenie niezaprzeczalnie wysokiej sumy za posiek, otrzymaj go za darmo, na koszt pukownika. W odpowiednim momencie rozpocznie si zrzutka na
zapacenie rachunku. Po lunchu gos zostanie oddany
publicznoci: kady chtny uczestnik seminarium moe
wygosi krtki komentarz na aktualny temat, czyli na temat samobjstwa. Na koniec zgromadzeni mog rozway
w dyskusji, czy warto kontynuowa takie seminaria czy
raczej powinno si powoa komitet obrony praw samobjcw, czy te moe wystarczy tylko to spotkanie.
- Chocia temat naszego zebrania jest z koniecznoci
bardzo powany i na swj sposb wyjtkowo przygnbiajcy, to chciabym jednak, eby nie zepsuo nam to letniego
dnia. My, przygnieceni ciarem wiata, te mamy prawo
cieszy si yciem i wzajemnym towarzystwem choby
55
landii pozbawienie siebie ycia byo nadal tabu: nie wypadao o tym mwi i naznaczao to w straszny sposb
pitnem choroby dan osob i jej bliskich. Zwaszcza dla
rodziny samobjcy oznaczao nieszczliw seri wydarze ze wzgldu na milczenie, otaczajce ten czyn.
Zaraz po wykadzie wsta pewien mczyzna w rednim wieku, ktry wymachiwa klatk zrobion ze stalowej
siatki i da dopuszczenia do gosu. Mia on osobiste dowiadczenia wanie w kwestii beznadziejnoci wynikajcej z nieumiejtnoci odczuwania i wiedzia, jak mona si
od niej uwolni, gdy czowiekiem kieruje Bg.
Pukownik Kemppainen przerwa wywody mczyzny
z klatk, przypominajc, e dyskusja rozpocznie si po posiku i go musi zaczeka.
Lunch uda si znakomicie. Po jego zakoczeniu kilku
uczestnikw seminarium wyszo. Zapewne mieli ju dosy
tematu spotkania. Wikszo jednak pozostaa, zamawiajc
napoje i prowadzc oywion rozmow.
Do restauracji podjechao kilku dziennikarzy i fotografw, ktrzy zagldali do rodka, by dowiedzie si czego o zebraniu. Wie o dziwnym seminarium przecieka
wic do prasy. Pukownik wytumaczy im, e seminarium
jest imprez prywatn. Dotyczy ono problemw, z jakimi
dorose osoby z zespoem Downa spotykaj si w rodowisku wiejskim, a take metod rozwizywania ich w sytuacji, gdy reszta spoeczestwa stara si coraz szybciej przystosowa do integracji z Europejsk Wsplnot Gospodarcz. Oszoomieni dziennikarze westchnli i wyszli, nie
pytajc o nic wicej.
Wreszcie przyszed czas na dyskusj i sprawy potoczyy si w zupenie nowym kierunku, nabierajc cakiem innego tempa.
57
8.
a krowy te nie byy lepsze. To j doprowadzio do depresji. Dopiero teraz gospodyni otrzymaa szanse swobodnej
wymiany myli w tolerancyjnym rodowisku. Uwaaa, e
tutaj atmosfera jest taka jak dawniej, gdy bya mod
dziewczyn. Nawet przyszo jej na myl, e moe nie warto si zabija.
- Takie co daje straszn ulg. Naprawd warto byo
przyjecha, chocia bilety kosztoway duo. No, na szcz
cie, mog si zatrzyma na noc u kuzyna w Myyrmaki.
Pewien trzydziestoletni mczyzna wsta, chcc take
opowiedzie o swoich problemach. Owiadczy, e ju dwa
razy by w szpitalu na leczeniu z powodu zaamania
nerwowego i depresji.
- Ale nie jestem wariatem. Jestem po prostu biedny.
Wiodoby mi si cakiem dobrze, gdybym mia mieszka
nie, choby ma kawalerk gdzie w Kallio. Tymczasem
musz mieszka z innymi w schronisku i to mi zera
nerwy.
Mczyzna przedstawi obliczenia, ile kosztuje jego
ycie: trzysta pidziesit tysicy marek - taka jest cena
kawalerki w Helsinkach.
-1 nawet nie jestem pijakiem.
Inny uczestnik spotkania skary si na nieudane maestwo. Bya ona nie pozwalaa mu widywa si z dziemi, ale alimenty musia paci na czas.
Kiedy jaka kobieta wypakiwaa si do mikrofonu,
wtedy na sali robio si cicho. Zgromadzeni wyraali swoje
wspczucie. Natomiast powszechnego szlochania nie byo.
Wiele osb popierao ide powoania wsplnej organizacji, ktra by chronia ich interesy. Stwierdzono, e
samotny i zamany czowiek nie ma po prostu si do ich
60
- Wynajmiemy wszystkie napdzane gorcym powietrzem balony w Finlandii i wyruszymy przy sprzyjajcym
wietrze na przykad z Kotki albo Haminy nad morze. Kiedy dotrzemy na rodek Zatoki Fiskiej, przebijemy balony
i wpadniemy do morza!
Mwca malowa wizj wspaniaego samobjstwa nastpujco: wieje delikatny, wieczorny wiatr, znad brzegu
wznosi si w powietrze pidziesit balonw. W kadej
gondoli stoi piciu kandydatw na samobjcw. Balony
ulatuj w gr, wiatr przenosi je w stron zachodzcego
soca. Ponury ld fiski wraz ze wszystkimi troskami pozostaje w tyle. Widoki s fantastyczne, atmosfera niebiaska. Osoby eglujce na mier rozpoczynaj nad otwartym morzem ostatni wsplny psalm, ktry jak piew anielskiego chru odbija si echem a w kosmosie. Z koszy balonw odpalane s fajerwerki, kto ogarnity eufori skacze do morza. W kocu, kiedy paliwo si wyczerpuje, caa
flota opada ze mierteln godnoci w bezdenne fale morskie, ziemskie troski zostaj ostatecznie pokonane...
Zgromadzeni uznali opis za udany pod wzgldem poetyckim. Nie mogli jednak poprze takiej metody popenienia samobjstwa, poniewa w ten sposb skazaliby na
mier rwnie niewinnych kapitanw balonw. Tym
samym byby to w Finlandii koniec cakiem opacalnych
lotw balonowych.
W sali bankietowej i gabinecie rozpoczto zbieranie
pienidzy. W tym celu posuono si kubekiem do schadzania szampana. Ludzie wkadali do niego due iloci
banknotw. Wikszo nie miaa odwagi wrzuca monet.
Policzywszy pienidze, wicedyrektorka szkoy Puusaari i
dyrektor Rellonen osupieli. Zbirka przyniosa w sumie
sto dwadziecia cztery tysice trzysta dwadziecia marek.
62
W srebrnym naczyniu znalazy si zwitki banknotw, nawet o wartoci tysica marek, oraz czeki, a najcenniejszy
wypisany by na sum pidziesiciu tysicy marek. Darczyc okaza si hodowca reniferw, niejaki Uula Lismanki z Utsjoki, ze zwizku oonieckiego Kaldoavi, ktry
tak tumaczy swj hojny podarunek:
- No przecie musz by pienidze, kiedy tak wielka
banda bdzie si zabija! Teraz w Finlandii nic nie jest
tanie, nawet mier.
Czekw na dziesi tysicy marek byo duo. To dowodzio, e nie wszyscy ludzie planujcy samobjstwo s
biedni, no i na pewno - nie skpi.
Po piciu godzinach trwania samobjczego seminarium pukownik zaproponowa przerw, a take wypicie
kawy i innych napojw za zebrane wsplnie pienidze.
Propozycj przyjto z entuzjazmem.
Po podaniu kawy pukownik wraz z wicedyrektork
szkoy Puusaari i dyrektorem Rellonenem uda si do sali
restauracyjnej na pitrze, by zastanowi si nad sytuacj.
Na dole, w sali bankietowej, przebywao jeszcze ponad stu
przyszych samobjcw. Byli w znakomitym nastroju i
bawili si na caego. Wydawao si, e pij wdk tak, jakby
to mia by ich ostatni dzie.
Wicedyrektork szkoy Puusaari obawiaa si, e sytuacja wymknie si spod kontroli organizatorw. W kadej
chwili mogo si wydarzy co zego.
Dyrektor Rellonen oznajmi, e usysza, jak na dole
przy kilku stoach mwiono o popenieniu samobjstwa
zbiorowego od razu, po seminarium, w jakim dogodnym
miejscu, gdzie w pobliu.
Przeom, ktry nastpi w przebiegu zebrania, przerazi
pukownika. Moe powinni ograniczy podawanie al63
wadzilimy yw dyskusj na aktualny temat. Jednomylnie doszlimy do wniosku, e ta grupa, ktra zostaa, chce
si trzyma razem i wsplnie odebra sobie ycie. Kady z
nas ma ku temu swoje powody, ktrych dzisiaj wysuchalimy. Zdecydowalimy, e pan, pukowniku Kemppainen, przejmie dowodzenie grup, a pana zastpcami mianujemy pani Puusaari i dyrektora Rellonena. Utworzycie
komitet, ktrego zadaniem bdzie praktyczna realizacja
naszego wsplnego celu.
Stary inynier ucisn rk pukownikowi Kemppainenowi, pani Puusaari i Rellonenowi. Zgromadzeni wstali,
a w restauracji zapada dziwna, odwitna cisza. Panowa
w niej nastrj ostatecznego rozwizania.
W dowd szczeroci Seppo Sorjonen wyzna wicedyrektorce szkoy Puusaari, e nigdy w yciu nie planowa
samobjstwa. Powiedzia tak tylko dlatego, e chcia z ni
porozmawia.
Wicedyrektorka zwrcia mu uwag na fakt, e chocia
rozmawiaj dopiero od kilku minut, to ju przyzna si do
kamstwa. Poprosia go o udanie si do swojego stolika.
Samobjstwo jest zbyt powan spraw, eby z tego
artowa.
Seppo Sorjonen nie poddawa si, obieca wicedyrektorce szkoy wszelk pomoc duchow, bo wie, e zastanawia si ona nad samobjstwem, gdy wczeniej bya o
tym mowa w Restauracji piewakw. Twierdzi, e jest
dobrym suchaczem, wic mogaby otworzy przed nim
swoje serce... mogliby jeszcze gdzie razem pj... i tak
dalej.
Helena Puusaari odpara, e jeli Sorjonen chce pomc
osobom planujcym samobjstwo, to powinien przyj
przed poudniem o godzinie jedenastej na Plan Senacki,
gdzie zbierze si wicej ludzi potrzebujcych pocieszenia.
Potem wyrwaa si z obj adoratora i posza spa.
Po niadaniu zjedzonym w hotelu Helena Puusaari i
pukownik Kemppainen udali si na spacer pustymi
uliczkami lipcowych Helsinek. Znowu by pikny dzie:
bezchmurne niebo, bezwietrzna pogoda. Pukownik zaoferowa wicedyrektorce szkoy swoje rami. Przeszli tak
przez dworcowy plac a do dzielnicy Kruununhaka, a
stamtd wzdu brzegu morza na Katajanokka i dopiero
potem, nieco przed jedenast skierowali si na Plac Senacki. Dyrektor Rellonen zdy ju tam dotrze, a oprcz
niego kilka innych osb poznanych na seminarium poprzedniego dnia.
70
groby haastr. Wywizaa si z tego spora bijatyka i wymiana ciosw, podczas ktrej yse pay zaczy szybko
przegrywa, gdy wola walki grupy planujcej samobjstwo dorwnywaa determinacji kamikadze. ysole rzuciy
si do ucieczki, ale zwycizcy te musieli opuci cmentarz, poniewa wbiego tam kilku zaalarmowanych bjk
wartownikw z psami.
Grupa si rozproszya, ale dwadziecioro najwytrwalszych poszo dalej na pnoc swoj tras wzdu brzegu
morza. Przytoczeni cikimi mylami wdrowali przez
Paciuksenkatu do Meilahti, a stamtd na Seurasaari. W
miejscu, gdzie nad morzem urzdzano zwykle wielkie
ogniska, dopalay si smtnie kawaki drewna. Wdrowcy
przygldali si pomieniom i piewali melancholijne piosenki. Tak ich zastaa pnoc.
Z Seurasaari poszli do Ramsaynranta, a nastpnie do
Kuusisaari. Kto zaproponowa wypraw do Dipoli w
Otaniemi, gdzie czynny by jeszcze nocny klub, w ktrym
mogliby wypi dla rozgrzewki. Kto inny wpad na
pomys, e poniewa z Dipoli jest niedaleko do Keilahti, to
mogliby opanowa biurowiec Neste, wjecha wind na
najwysze pitro i skoczy z dachu wiey do morza. Na
czele gromady sta wtedy mody mczyzna z Kotki, ten
sam, ktry zaproponowa, by wyruszyli w ostatni w yciu
podr balonami z gorcym powietrzem.
Tej nocy grupa wykazaa si rwnie niezomnym zdecydowaniem, co fiscy komunici w latach szedziesitych, ktrzy postanowili przyspieszy nadejcie oglnowiatowej rewolucji stalinowskiej. Chocia samobjcy nie
piewali robotniczych pieni ani nie mieli wasnej flagi, to
jednake wszystkich czya dziaalno skazana na
zagad.
72
Pewien mody czowiek, feldfebel rezerwy Jarmo Korvanen z Vaasy powiedzia, e w efekcie wyjaniania caej
sprawy trafi do aresztu policyjnego i by przesuchiwany.
Wtedy si dowiedzia, e gara naley do prywatnej rezydencji ambasadora Jemenu Poudniowego. Korvanen zosta
wypuszczony dopiero godzin temu pod warunkiem, e
zgosi si jutro, w poniedziaek o godzinie dziewitej, by
zoy dokadniejsze zeznania.
Twarz pukownika stawaa si coraz bardziej pospna.
Nie do, e grupa wadowaa si idiotycznie do czyjego
garau i nawdychaa si tam spalin, to jeszcze musiaa by
a tak gupia, eby wybra na miejsce popenienia samobjstwa rezydencj ambasadora obcego pastwa i popsu
opini im wszystkim oraz ojczynie. Pukownik chwyci
si za gow i zacz gono narzeka.
Nastpnie zabra gos emerytowany inynier drogowy
Jari Hautala z Turku. Powiedzia, e przewieziono go do
Meilahti, uniwersyteckiego szpitala w Helsinkach, na obserwacj z powodu zatrucia spalinami. Jednak udao mu
si wymkn z budynku podczas niadania. Hautali wyzierao szpitalne ubranie spod popelinowego paszcza,
ktry by dla niego stanowczo za may, poniewa inynier
zwdzi go z szatni w holu na parterze.
- Niestety, przeszkodzono nam w ostatnim momencie,
panie pukowniku. Jestem przekonany, e gdybymy mogli
wdycha spaliny w garau jeszcze przez co najmniej
dziesi minut, to udaoby si nam umrze. Niepotrzebnie
nas pan oskara, po prostu natrafilimy na niekorzystne
warunki. Poza tym nie wszyscy ponielimy klsk. W
szpitalu w Meilahti dowiedziaem si, e jeden z naszej
grupy, mody chopak z Kotki, ten ktry opowiada o
balonach, odnis sukces tam, gdzie nam si nie
75
io.
brze jak przyldek Horn, pooony gdzie na poudniowym kracu Ameryki Poudniowej.
Wrd podrnych wywizaa si prawdziwa dyskusja
na temat Przyldka Pnocnego. Wielu chciao tam jecha,
zwaszcza po tym, gdy kto zaproponowa, eby po
dotarciu na miejsce skierowa autobus prosto do morza.
Jeli mona wierzy w to, co mwi Uula Lismanki, to w
Nordkapp mogliby atwo skoczy ze sob, poniewa
znajdoway si tam wysokie i pionowe skay nadbrzene, a
szosa biega zaraz nad urwiskiem. Rozpdziliby autobus
do wielkiej prdkoci i pozwolili, by przez barierki wpad
prosto w przepa!
Uula Lismanki przewidywa, e on sam jednak nie
wemie udziau w tej ostatniej spadajcej czci. Waciwie to nigdy nie nosi si z myl popenienia samobjstwa i trafi do tego grona troch przez przypadek.
Pozostali dziwili si, czemu Uula z nimi jedzie, czy
smutne towarzystwo go nie przygnbia? Zastanawiali si
te nad tym, jak to moliwe, e uczestniczy w seminarium
samobjczym, skoro caym sercem nie popiera tej idei.
Ch ycia okazywana przez Uul wzbudzia w towarzyszach podry lekk irytacj. Nie podobao im si te
optymistyczne spojrzenie na wiat kelnera Seppa Sorjonena. Uwaali, e to lekkomylne.
Uula Lismanki odpar, e na ogoszenie w gazecie odpowiedzia za niego facet z ssiedztwa, znany z pieprzonego poczucia humoru przemytnik i zodziej reniferw Ovla
Aahtungi.
By moe Ovla chcia si zemci na Uuli za podobn
sztuczk sprzed lat. Uula dla zabawy zgosi babci Ovli
do konkursu miss piknoci nordyckiego okrgu Saamw,
zorganizowanego w norweskim Trondheim. Babcia nawet
81
si przygotowaa do podry, ale pech chcia, e zachorowaa na nosacizn, wic tym razem skoczyo si na niczym.
Kiedy wic poczta przyniosa od pukownika zaproszenie na spotkanie, Uula pomyla, e mu waciwie
wszystko jedno, czemu nie miaby pojecha w podr.
Ostatnio hodowca reniferw by w Helsinkach w roku
1959 i od tamtej pory mino ju trzydzieci lat. Uula od
dawna szuka dobrego powodu, by wybra si do miasta,
no i nadarzya si okazja. Wzi wic ze sob troch
pienidzy, kilkaset tysicy marek, i polecia z Ivalo do
Helsinek.
- Kiedy zaczem si przysuchiwa tym waszym opowieciom w piewakach, tom sobie pomyla: Niech mnie
diabli, to dopiero heca! Zobacz, jak si to skoczy". I
zabawa jest nieza, jeszcze ani razu nie poaowaem.
Decyzj o swojej mierci Uula chcia podj sam. Powiedzia, e owszem, mgby si jeszcze zastanowi powanie nad tym wsplnym pomysem. Idea odebrania sobie ycia wydaje si cakiem pocigajca, w kocu ten
wiat nie jest wcale takim wspaniaym miejscem.
Uula zacz wspomina krajobrazy Nordkapp. Twierdzi, e tamtejsza okolica nadaje si znakomicie do popenienia samobjstwa. Zapewni, e jeli zjad z brzegu, pdzc sto kilometrw na godzin, w fale Oceanu Arktycznego, to autobus poszybuje w powietrzu na co najmniej p
kilometra, bo tak strome s tam skay. Uula obieca
podrnym, e nie bd mieli adnych moliwoci uratowania si. Uznano to za dobr wiadomo.
W Urjali kierowca autobusu zajecha na stacj benzynow i zatankowa do zbiornika dwiecie litrw oleju napdowego. Potem poszed do kawiarni i wygldao na to,
82
e do kogo dzwoni. Wypi kaw, zapaci za paliwo. Wrciwszy do autobusu, wzi do reki mikrofon i oznajmi
grubiasko, e on na pewno nie powiezie takiej wycieczki
do pnocnej Norwegii.
- Jestecie niepoczytalnymi turystami. Postanowiem
wraca do Helsinek. Zawiadomiem ju przewonika, kaza mi jecha najkrtsz drog do domu. W Finlandii nie
ma obowizku woenia wariatw dokoa.
Mimo ostrych rozkazw wydawanych przez pukownika kierowca nie zmieni zdania i nie chcia pojecha ani
na jeden metr w kierunku pnocnym. Prno marzy o
zjedzie do oceanu. Ponadto on ma rodzin i dom w budowie. Jutro maj wylewa nadproa. Nie ma nawet mowy
o wyprawie na Nordkapp.
W tej sytuacji podrnym nie pozostao nic innego, jak
tylko wynegocjowa inn, przyjemniejsz tras podry.
Postanowili, e autobus obierze kierunek wschodni i
pojedzie nad Chmielowe Jezioro. Ledwo udao si im
skoni kierowc, eby zabra ich do willi Rellonena. Mczyzna wypyta jeszcze dokadnie, jak wysokie s brzegi
Chmielowego Jeziora i czy droga biegnie blisko nich. Spoczywaa na nim odpowiedzialno za autobus, ktry jest
drogim pojazdem.
11.
jc arabskie sowa, yczy przyjemnego lata. Z ulg wyruszy w powrotn drog do Hame.
Samobjcy bawili si wietnie nad Chmielowym Jeziorem pod nieobecno pukownika. Ukoczyli budow
obozu na podwrku, a obok wznieli pikny szaas. Od
pobliskiego rolnika kupili caego woa i upiekli przed domem. Poprzedniego dnia odmalowali wsplnymi siami
will Rellonena, ktra pokryta now farb pysznia si w
caej okazaoci. Do drewutni nanieli drewna do palenia, a
do jeziora wrzucili pene jeszcze butelki wdki, zebrane po
wieczornym grupowym spotkaniu terapeutycznym.
Zajmowali si te innymi sprawami. Wieczorem zasiadali przy telefonie i dzwonili do swoich znajomych w caym kraju. Zwaszcza Sorjonen okazywa tu du aktywno. Numerw telefonicznych im nie brakowao, tych
mieli pod dostatkiem w segregatorach. Z zadowoleniem
opowiadali pukownikowi, e liczba czonkw zwikszy
si bez trudu do trzydziestu osb, jeli tylko wyjad i zabior towarzyszy niedoli. Po spotkaniu w piewakach
wszyscy si rozproszyli, ale teraz sprawa sza w naleytym
kierunku. W Finlandii na pewno znajdzie si dosy nieugitych samobjcw.
Pukownik wtpi, czy bd w stanie objecha Finlandi, eby zebra pozostaych ochotnikw. Owszem, mia
znowu samochd do dyspozycji, ale duo osb si do niego nie zmieci, a poza tym nie chcia, eby grupa si rozrosa jeszcze bardziej. Uwaa, e ma do roboty z pilnowaniem tego stadka.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari oskarya pukownika,
e jest bezduszny. Jej zdaniem mogli si przynajmniej
zastanowi nad przyjciem do grupy kilku dodatkowych
88
Pukownik odmwi stanowczo roli armatora nadajcego si na zom statku i poradzi, eby grupa zapomniaa
o caej sprawie.
Wtedy obecni przedstawili mu inn, jeszcze ciekawsz
ewentualno. W Pori znalaz si mylcy o samobjstwie
przewonik Rauno Korpela, waciciel i dyrektor naczelny
firmy Szybkie Linie Korpeli SA, ktry odpowiedzia na
ogoszenie w prasie zamieszczone przez pukownika i jego
towarzyszy. Przedsibiorca nie zdy przyjecha na zebranie do piewakw, poniewa w tamten weekend musia
odebra z fabryki w Lieto nowy autokar firmowy.
Przewonik Korpela bardzo si ucieszy, gdy usysza o
pomyle grupowego samobjstwa. Powiedzia, e ostatnio
mia do wyboru: albo si zabije, albo zacznie dociera
nowy autokar. Na szczcie zadzwoni telefon i skontaktowali si z nim zwolennicy idei samobjstwa.
Korpela obieca, e przyjedzie nowym autokarem z
Pori do Hame natychmiast, gdy dowdca grupy, pukownik
Kemppainen wrci z Helsinek po zaatwieniu sprawy.
Przewonik czeka tylko na sygna do odjazdu. Nie mia
nic do stracenia, by gotw na wszystko.
Pukownikowi nie pozostao nic innego, jak tylko
dzwoni do Korpeli. Ten zamia si i przyrzek, e pomknie zaraz fiskimi drogami do Hame.
- Otwierajcie bram na ocie, zjawi si u was jak
mier w dniu ostatecznym - pogrozi Korpela i wyruszy
w drog.
12.
13-
wyej wymienione konstrukcje nie naleay do masy upadociowej pralni Onniego Rellonena, w przeciwiestwie
do willi. Szaas i wiata paliy si piknie, rzucajc drgajce
cienie na spokojn powierzchni Chmielowego Jeziora.
Jednoczenie soce zachodzio jak na zamwienie.
Przy oglnie panujcym rozgardiaszu przewonik
Rauno Korpela zasiad za kierownic swojego luksusowego autokaru i wystartowa. Pasaerowie ustalili, e bd jecha na wstrtny wschd, w kadym razie przez jaki czas
i przynajmniej tak dugo, dopki kierowca nie zanie. Pukownik Kemppainen wsiad do swojego auta, zabierajc
wicedyrektork szkoy Puusaari, i ruszy za autokarem,
ktry jecha po okolicznych drogach, z podejrzan lekkoci przechylajc si na boki. Gdy dotarli do szosy krajowej, pojazd zwikszy prdko i podr nabraa rozpdu.
Od czasu do czasu Korpela zjeda na boczne drogi,
tumaczc, e woli podrowa opotkami, zwaszcza teraz, kiedy przez cay dzie pi szampana. Lene okolice i
wiejskie drogi stanowiy mi odmian podczas jazdy w
letni noc.
Grupa podrowaa tak godzin lub dwie, obierajc
najpierw kierunek mniej wicej z Vaaksy do Heinoli. Potem nikt ju si nie przejmowa tym, dokd jad.
Okazao si, e pracujcy na zlecenia kelner Seppo
Sorjonen ma dusz poety. Zaintonowa wspln pie i
pod jego kierunkiem samobjcy z niezwykym zapaem
zaczli piewa, wykrzykujc sowa o tymczasowoci ywota:
Przemija ludzkie ycie, a wraz z nim troski i zmartwienia... "
Korpela jecha szybko i Kemppainen z trudem nada
za autokarem. Pukownik pomyla o ewentualnoci
99
nocy letniej po okolicy, towarzystwo znalazo si na rozlegym polu, gdzie postanowio przenocowa. Uula Lismanki wzi wodze w rce i wkrtce rozbito namiot wojskowy. Podog wyoono modymi gazkami, eby byo
wygodnie podczas snu. Zanim udano si na spoczynek,
wypito resztki szampana. Uula rozpali przed namiotem
ognisko i w wietle pomieni obozowicze ucili sobie pogawdk na rne tematy. Oglnie wszyscy byli zadowoleni z samobjczej wycieczki. Pocztek wyprawy okaza si
fantastyczny. Jeli tak dalej bdzie przebiegaa podr, to
nikt nie znajdzie powodw do narzeka. Po oprnieniu
ostatniej butelki, zarwno kobiety, jak i mczyni pooyli si spa jak popadnie, w miej zgodzie.
Derkacz nawoywa w ciszy letniej nocy, mae abki
podskakiway w otawie, a gdzie z dala da si sysze przytumiony szum odrzutowca leccego w przestworzach.
Ognisko samobjcw przygaso. May lisek zakrad si i
powcha je z zaciekawieniem. Oblizujc si, wychepta
resztki szampana z kartonowego kubka, a na zagryzk
upolowa abk. Z namiotu dochodziy oddechy picych
ludzi, kto kaszla, kto inny mwi przez sen.
Pukownik Kemppainen patrzy przez szyb swojego
samochodu na pole: nocna mga zakrywaa troskliwie
szary namiot i picych w nim nieszcznikw. Pomyla,
e oto ma przed sob najbardziej wzruszajcy w Finlandii
obz i najsmutniejszy oddzia onierzy.
- Odpoczywajcie w spokoju - powiedzia cicho. W
przypadku wicedyrektorki szkoy Heleny Puusaari, yczenia dobrej nocy byy jak najbardziej odpowiednie, poniewa rudowosa, pena energii kobieta zasna gboko i
oddychaa rwnomiernie, siedzc na przednim fotelu samochodu. Pukownik zanis j do autokaru, gdzie moga
101
spa wygodniej. Pomyla mglicie, e tutaj, na jego ramieniu spoczywa wysoka, pikna istota, z ktr mgby y
szczliwie do koca swoich dni, choby w maestwie,
na zawsze. Ale ta kobieta te wkrtce umrze, bo przecie
taki jest cel ich podry. I pukownik znowu zostanie
wdowcem, chyba e wczeniej sam si zabije. Koniec,
kropka. W pewnym sensie tragiczna historia.
Kemppainen okry lec w tyle wozu wicedyrektork
szkoy kocem podrnym. Przewonik Korpela chrapa
spokojnie na swoim fotelu.
Pukownik powlk si chwiejnie na otulone mg pole
i, potknwszy si o jak miedz, odnalaz w kocu namiot
stojcy pord otawy, wczoga si do rodka i zasn jak
kamie.
Samobjcy nawet nie pomyleli o wystawieniu nocnej
warty. W tym obozie nikt nie ba si mierci.
By rodek nocy, ptaki spay na gaziach drzew. Skd
dochodzio tylko jednostajne, usypiajce brzczenie lelka.
14-
spodarstwa! Czy musi nadskakiwa nieznanemu oficerkowi tu, na rodku pola? Z czerwon gb wycofa si w
bezpieczne towarzystwo krw. Niech to diabli, bydo take
zameldowa!
Pukownik Kemppainen wycign do i zapyta, w
jakiej to wsi nocuj on i jego towarzysze.
Urho odpowiedzia, e pukownik znajduje si w
Rnteikksalmi, w gospodarstwie Jaaskelainenw. Dziwna
banda, nawet nie wiedz, dokd przyjechali!
W trakcie rozmowy obudzili si pozostali obozowicze i
zgromadzili dokoa pukownika i gospodarza. Cywile,
stwierdzi Urho. Kobiety i mczyni, dziwacznie wygldajca zbieranina. Policzy, e z namiotu wylazo co najmniej dwadziecia osb. e te miastowi maj w rodku
lata czas na podre i niszczenie pl porzdnym ludziom!
Pukownik zapyta, czy daleko jest std do najbliszej
wsi albo miasta, do Heinoli lub Lahti.
Urho odpar, e s teraz w gminie Juva. Heinola znajduje si daleko std. Lahti jeszcze dalej. Najblisze miasto
to Mikkeli. Tyle samo jest do Savonlinny i Varkaus. Pieksamaki te ley niedaleko.
- Ach, tak... to dziwne., ja mylaem, e jestemy na
zachd od Mikkeli. Tak to bywa w podry. No ale
niewane, gdzie czowieka od czasu do czasu los
zaprowadzi. I rozbilimy obz na waszym polu?
- Takecie zrobili. Bez zezwolenia i jeszcze w rodku
najlepszej koniczyny.
- Oczywicie zrekompensujemy panu straty w zbiorach - obieca pukownik ochoczo.
Czy oficer sobie wyobraa, e moe mu wynagrodzi
zdeptane pole pienidzmi, wymamrota Urho Jaaskelainen.To nie takie proste. Chyba e ludzie zabior si do ro106
tor, waciciela s/s Varistaipale, jeli nadal jest zainteresowany samobjstwem. A jak ju s w Savo, to moe zajrzeliby pod kilka innych adresw, ktre wyszukali w segregatorach. W autokarze miejsca byo jeszcze pod dostatkiem.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari poddaa myl, eby w
Savonlinnie zaszli do kwiaciarni i zamwili wieniec pamitkowy. Powinni go wysa do Kotki na grb zmarego
Jariego Kosunena. Czy pochowano ju pierwszego w grupie nieboszczyka?
Uczestnicy wycieczki zaczli to sprawdza. Na szczcie, w autokarze by radiotelefon. Rellonen zadzwoni do
Kotki pod kilka numerw i dowiedzia si, e pogrzeb Jariego Kosunena odbdzie si w najbliszy wtorek, czyli
pojutrze. Ceremonia zostanie przeprowadzona bez rozgosu na nowym cmentarzu w Kotce. Matka Jariego dostaa rozstroju nerwowego na wie o losie syna i przebywaa pod opiek lekarsk w szpitalu psychiatrycznym.
Chyba przyjdzie na pogrzeb. Informacje te przekaza
zajmujcy si ewidencj ludnoci pracownik parafii ewangelicko-luteraskiej w Kotce. Jari zostanie pogrzebany na
koszt gminy, poniewa matka nie posiadaa rodkw
finansowych, a bliskich krewnych zmary nie mia. Mieszka u matki, w wynajtym mieszkaniu dwupokojowym, na
skraju miasta. Co tylko zarobi, pracujc dorywczo, to
wszystko marnotrawi na budowanie obiektw latajcych i
latawcw - doda urzdnik. W miejscowych krgach Jari
znany by jako latajcy wariat.
Pukownik zaproponowa, eby grupa samobjcw
pojechaa do Kotki na pogrzeb chopaka. Wypadao odprowadzi towarzysza niedoli, ktry jak oni by pionierem,
na miejsce ostatniego spoczynku.
15-
16.
soca. Nitowa, spawa, nieustannie odbija rdz od starych pyt stalowych. Ale statek by za duy, a sia robocza
zbyt saba. Na prno Heikkinen si trudzi, parowiec
rdzewia szybko i jeden czowiek nie mg temu zapobiec.
Wszystkie zarobione pienidze szy na remont statku.
Ucierpiaa te na tym praca Heikkinena, ktry uczy w
szkole zawodowej, w klasie mechaniki. Armator przyzna,
e straci poczucie rzeczywistoci. Zacz pi. Dom
zamieni w warsztat. Wszdzie walay si szkice i zatuszczone strzpy bawenianych cierek. Od szaleca zacza
si odsuwa rodzina. W kocu ona wystpia o rozwd i
zabraa ze sob dzieci. Dom przepad. Krewni unikali
Heikkinena. W pracy nabijano si z niego okrutnie i pytano
o termin wodowania. Podczas przedwitecznych spotka
armator dostawa zawsze butelk szampana na chrzciny
statku, co stao si dorocznym zwyczajem. Upokorzony
Heikkinen otrzyma do tej pory a pitnacie butelek wina
musujcego. Zgorzkniay wypija je samotnie w ciemnej i
wilgotnej adowni statku. Oprnione butelki rozbija
wciekle o zardzewia burt.
W miecie wszyscy si z niego miali. W Savonlinnie
kryy o nim zoliwe dowcipy, nazywano go kapitanem
suchego ldu w spce eglugi parowej Varistaipaile.Kiedy
skoczy czterdzieci lat, podarowano mu kompas. Heikkinen odda go do komisu i za uzyskane pienidze kupi
sobie wdki.
Z wrakiem wizay si wycznie wydatki. Armator
potrzebowa narzdzi, nowych czci, musia regulowa
opaty stoczniowe i rachunki za prd. W kocu zosta bez
grosza. Zagroony by take etat w szkole zawodowej, ktra szukaa na jego miejsce nowego nauczyciela mechaniki.
Heikkinen przyzna, e zwariowa na punkcie parowca.
119
17-
Grupa samobjcw spdzia noc w Savonlinnie. Poniewa sezon turystyczny trwa w najlepsze, dla tak wielu
chtnych nie byo wolnych miejsc w hotelu. Musieli przenocowa na kempingu. Uula swoim zwyczajem dyrygowa
innymi, gdy rozbijali wielki namiot. Mieli w nim spa
mczyni, a dla kobiet wynajto trzy domki.
Wieczorem towarzystwo zamwio kempingow saun
tylko dla siebie. Wszyscy si umyli, zwracajc szczegln
uwag na to, eby kapitan suchego ldu Heikkinen zeskroba ze swojej skry nagromadzon przez siedemnacie
lat rdz i warstw zjeczaego oleju.
Po saunie poszli popywa w Linnanvirta i upiekli przy
ognisku kiebas. Czarny cie fortecy 01avinlinna odbija
si w wartkim strumieniu rzeki. Obozowicze opowiadali
sobie banie o mieszkajcej na zamku pannie, ktra zostaa
zamiast swojego zdradzieckiego kochanka zamurowana w
grubej cianie fortecy. Przypuszczali, e w cigu setek lat
na pewno wiele osb popenio samobjstwo, skaczc z
wysokich wie obronnej budowli w ciemne wody.
Bez wtpienia byoby przyjemnie spdzi duszy
urlop w Savonlinnie, ale obowizki czekay. Grupa musiaa jecha do Kotki, eby zdy na pogrzeb Jariego Kosunena. Na wyjazd nalegali zwaszcza nowi czonkowie - nauczycielka zaj praktycznych Elsa Taavitsainen i kapitan
suchego ldu Mikko Heikkinen. Mieli oni dosy Savonlinny i jej mieszkacw.
Towarzystwo ruszyo wic w podr. Trasa luksusowego autokaru Szybkich Linii Korpeli prowadzia z Savonlinny przez Parikkal, Imatr, Lappeenrant i Kouvol
do Kotki. Z Parikkali zabrano planujcego samobjstwo
121
Zebrani stali chwil w ciszy wok kopca. Potem pukownik odwiz wasnym samochodem owdowiaego
mczyzn.
Grupa znowu ruszya w podr. Podrujcy autokarem byli wstrznici. Za pno przyjechali po Emmi.
Dyrektor Rellonen przypomnia, e pani Lankinen to ta
ciemnowosa, tga kobieta, ktra siedziaa w gabinecie
Restauracji piewakw, ale ani razu nie zabraa gosu
podczas seminarium samobjczego. Kto odczyta list
nieboszczki z segregatora, lecz to take nie rzucio wiata
na jej ycie. Emmi napisaa, e jest bliska samobjstwa,
nic poza tym. Jej pismo wygldao sztucznie, jakby
stawiaa litery wedug szablonu.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari ostrym tonem zwrcia uwag pukownikowi Kemppainenowi, e teraz naprawd nie mog ju marudzi. Musz przecie objecha
jeszcze wiele miejscowoci w rnych czciach kraju i zebra ostatnich niedoszych samobjcw, eby nie byo
wicej nieboszczykw. Puusaari przejrzaa dokadnie segregator i oznajmia, e jest jeszcze dziesi zagroonych
osb. Pukownik musia si z ni zgodzi - mier Emmi
Lankinen spowodowaa dodatkowy stres i popiech.
Wicedyrektorka szkoy wzia segregator i posza na
koniec autokaru, do przedziau konferencyjnego, by sporzdzi spis pozostaych samobjcw. Zanim dojechali do
Kotki, przedstawia gotowy plan trasy. Do tej pory przeczesali Helsinki, Hame, Turku, Pori, Savo i Kareli. Trzeba
jeszcze pojecha do Pohjanmaa, rodkowej Finlandii, Kainuu, Kuusamo i Laponii. Puusaari uwaaa, e najcisze
przypadki powinny znale miejsce w autokarze.
Pukownik zastanawia si, czy to ma sens. Zabierajc
teraz najbardziej chorych pacjentw do luksusowego po124
jazdu, zyskuj pewno, e nie zabij si oni na wasn rk. AJe przecie dalej zmierzaj na Pnoc, wic nie odwlecze si to na dugo. Zreszt wszystko jedno, i tak jad na
tym samym wzku, a raczej tym samym autokarem.
Do Kotki dotarli po poudniu okoo trzeciej. Pogrzeb
Jariego Kosunena mia si zacz za dwie godziny. Korpela zaparkowa przez restauracj Ilves, w ktrej grupa
zjada obiad. Pukownik pojecha z wicedyrektork szkoy
Puusaari swoim samochodem do mieszkania Kosunena.
Zgodnie z przewidywaniami nie zastali tam nikogo, bo
matka zmarego przebywaa w szpitalu psychiatrycznym, a
on sam w kostnicy. Przez kwiaciarni wrcili do autokaru,
ktrym pojechali na cmentarz. Poniewa przeznaczony dla
Jariego wieniec zosta zoony na grobie Emmi, wic
wicedyrektork szkoy Puusaari kupia w zamian du
wizank kwiatw. Wszyscy troch si krpowali, e
pojawiaj si bez zapowiedzenia na pogrzebie, zwaszcza
e nikt nie mia odpowiedniego ubrania aobnego.
Pochwek Jariego Kosunena charakteryzowa si prostot i ubstwem. Trumn nieli z kostnicy na cmentarz ci,
ktrzy musieli wzi udzia w pogrzebie: pastor, zakrystianin, kilku pomocnikw. Bya to najtasza ze wszystkich trumna, poniewa koszty pokrywaa gmina i postaraa
si o to, by pienidze podatnikw nie poszy na wystawn
ceremoni. Mieszkacy Kotki mieli waniejsze wydatki,
anieli finansowanie zoenia do grobu latajcego wariata.
Zakrystianin i pozostali obecni na pogrzebie z urzdu nie
byli zbyt dobrze opacanymi pracownikami i nie
zachowywali si podczas ceremonii uroczycie. Jeden z
nioscych Jariego ziewa, inny, przesuwajc trumn do
brzegu grobu, drapa si po plecach. Gmina oszczdzia
125
Prowadzeni przez pukownika aobnicy przegrupowali si i stanli wok grobu. Uroczysto powicenia
moga si rozpocz.
Pastor przeklina w duchu swoje niedbalstwo i to, e
wcale si nie przygotowa do wygoszenia porzdnej mowy pogrzebowej. Myla, e nieboszczyk to zwyky robotnik z Kotki, w dodatku ubogi latajcy wariat. A tu wyglda
na to, e mia nadzwyczajne kontakty z zagranic. Nie
kadego czowieka opakuje przy grobie liczna grupa ludzi, ktrymi dowodzi oficer wyszej rangi, sam pukownik. Pastor przypomnia sobie plotki na temat nieboszczyka, jakoby zmar on w tajemniczych okolicznociach,
w jakiej arabskiej ambasadzie. Zwyky szarak nie umiera
w takim miejscu. Teraz potrzebna bya szybka improwizacja, ten zmary musia mie dusz i lepsz mow, anieli
ta, na ktr pastor si zdecydowa.
Duchownym rzadko brakuje jzyka w gbie. Pastorowi
pomocniczemu te go nie zabrako. Odchrzkn i dononym gosem zacz wylicza osignicia nieboszczyka.
Dokona przegldu drogi yciowej Jariego i znalaz tam
wiele godnych pochway tematw o oglnym charakterze.
Ju od dziecka Kosunen wykazywa si indywidualnym,
otwartym spojrzeniem na wiat, co dla bliskich powinno
by przykadem. Jego wiecka wdrwka okazaa si wzorowa pod wieloma wzgldami: by czowiekiem pozbawionym uprzedze, stara si zaj daleko, jego wrodzona
skromno i skonno do powice oraz wyobrania
wywary trway wpyw na otoczenie. Z ludzkiego punktu
widzenia Kosunen zbyt wczenie zakoczy ycie, ktre
upyno mu w cieniu licznych trudw i przeciwiestw, ale
nieboszczyk ze szczeglnym uporem spycha ze swojej
drogi przeszkody ponad ludzk miar i osign znaczc
127
18.
zaoenia cyrku z norkami, ktrych miat u siebie pod dostatkiem. Musia tylko wytrwale nad tym popracowa.
Przenis okoo p setki najbardziej ywotnych norek
z farmy do stodoy i zrobi im tam legowiska oraz karmniki. Zatarasowa wszystkie wyjcia z obszernego pomieszczenia, eby zwierzta nie ucieky. Teraz mogy sobie
biega swobodnie po ogromnej hali, z czego od razu skorzytay. Piippo widzia, jak cieszyy si ruchem, cigajc si
po cianach i belkach. Byy o wiele wawsze ni mapki w
holenderskim zoo.
Sakari zacz szkoli swoje hodowlane zwierztka do
wystpw na arenie. Zaplanowa sobie, e norki naucz si
rnych miesznych sztuczek, jak to bywa w cyrku: miay
skaka kolejno przez obrcze, taczy w takt muzyki,
tworzy rne piramidy i tym podobne. Piippo wytrenowa w swoim yciu kilka psw myliwskich i wiedzia,
e szkolenie zwierzt nie jest atwe, bo wymaga cigej
cierpliwoci, ale w kocu psy uczyy si rozmaitych sztuk.
Czyta ksiki z dziedziny sztuki cyrkowej i by przekonany, e wdrowny cyrk z norkami niesie nowe moliwoci, e to oczywista nisza rynkowa. W Finlandii cigle
kr rozmaite wystawy z wami, ktre, jak mona odgadn, przynosz wacicielom nieze pienidze. Piippo
widzia te obrzydliwe gady. Oczywicie norki s o wiele
milszymi stworzeniami ni zgromadzone w jednym miejscu leniwe we, ktre le nieruchomo w swoich koszach
i nigdy nie naucz si adnych zmylnych sztuczek, w
przeciwiestwie do ywotnych futrzakw. Rozanielony
hodowca snu marzenia o przyszych sukcesach w roli dyrektora cyrku.
Planowa, e bdzie przewozi swj zesp z jednej
miejscowoci do drugiej w zwykej furgonetce. To nie po133
19-
Pukownik Kemppainen i wicedyrektorka szkoy Puusaari przyjechali do Jyvaskyli nad ranem. Pukownik
oprowadzi towarzyszk po swoim mieszkaniu, duym
apartamencie w pitrowym budynku pooonym w centrum miasta. Na pododze w przedpokoju znajdowaa si
gruba sterta poczty, gazet i listw. Kemppainen kopniakiem przerzuci gazety na bok, zebra listy i zanis je do
salonu. Myla chwil, co z nimi zrobi. Otwiera i czyta?
Byy to pisma urzdowe, rachunki i reklamy. Pukownik
nie przejawia adnego zainteresowania swoj poczt.
Wyrzuci wszystko nietknite do kosza na mieci.
Pokj by umeblowany tradycyjnie w troch ju przestarzaym stylu. Na cianach wisiay realistyczne malowida przedstawiajce krajobrazy. Tu i tam stay mae poski. W bibliotece znajdowao si do duo ksiek dotyczcych historii wojen, budowy fortec, nieco literatury
piknej. Na jednej ze cian wisiaa kolekcja starych mieczy. Pukownik, wstydzc si ich troch, tumaczy Helenie Puusaari, e nie ma bzika na punkcie wojen ani te nie
nie kocha szczeglnie broni, tylko tak mu si jej zebrao na
ca cian.
Okna w sypialni pukownika byy zasonite. Kemppainen nie nocowa tam od mierci ony. Posa w niej
ko gociowi, a sam uda si na spoczynek do salonu.
Oboje byli tak zmczeni, e zasnli natychmiast, bo przecie w cigu ostatniej doby przejechali z Savonlinny przez
Kareli do Kotki, a stamtd do Pori i pniej tutaj, a po
drodze wzili udzia w dwch pogrzebach.
Nastpnego dnia pukownik zawiadomi zakad energetyczny, e mona odci prd w mieszkaniu. W banku
oznajmi, e wyjeda w dug podr i biece wydatki
137
naley regulowa z jego konta. Wycign te kabel telefoniczny z gniazdka. Kwiatw pukownik nie mia w mieszkaniu. Ze sob zabra paszport, ksieczk czekow, a
oprcz tego lornetk, witeczny mundur oraz wyczyszczone na bysk oficerki.
Nastpnie zasun w oknach zasony. No prosz, czowiek moe sobie wyjecha tak atwo z domu, w ktrym
mieszka caymi latami! Ludzie nie zapuszczaj korzeni w
bloku, a w kadym razie nie dotyczy to oficerw. Mieszkanie w kamienicy musi mie za lokatora kobiet i dopiero
wtedy staje si domem. Jeli kobieta si wyprowadzi albo
umrze, dom zmienia si w zwyky lokal, szuflad, miejsce
przejciowe. Pukownik powiedzia o tym Helenie
Puusaari.
- Tsknisz jeszcze za on? - zapytaa wicedyrektorka
szkoy, gdy jechali wind.
Tak. Tyyne umara na raka trzy lata temu.
Najgorszy
by pierwszy rok. Kupiem sobie nawet psa, ale pies nie za
stpi ony, choby by nie wiem jak rasowy.
Gdy wyjedali z Jyvaskyli, chmury zasaniay niebo.
W Kuopio ju pada deszcz, a w lisalmi grzmiao. Stamtd
zabrali ze sob pewnego mieszkaca, planujcego samobjstwo, czterdziestoletniego byego urzdnika kolei pastwowych Tenha Utriainena. Na pocztku czerwca opuci
wizienie, do ktrego dosta si z powodu pobicia swojego
szefa i podpalenia z zamiarem zabjstwa. Utriainen nie
chcia mwi o sprawie zbyt szczegowo, poskary si
tylko, e pad ofiar mordu sdowego. W wyniku krzywoprzysistwa uznano go winnym tego, czego nie zrobi. Taki
to jest wiat: jedni musz paci za grzechy drugich.
Utriainen przyzna, e wda si w bjk ze swoim szefem, a nawet wygra z nim. Postpi bezmylnie, bo szef
138
dw Jaakko Lamsa. Wyrazi przekonanie, e skoro Rellonen te pracowa w biznesie, to razem na pewno spdz
wesoo czas. W drodze do Norwegii mogliby porwna
przeciwnoci losu, ktrych dowiadczyli w interesach.
Korpela przewidywa, e jeli wyrusz natychmiast, to
noc zd przekroczy granic norwesk. Tak te zrobili.
Szare, zamglone krajobrazy Laponii przesuway si pdem
za oknami autokaru. Przy drogach stay renifery, patrzce
obojtnie przed siebie. Na polach wida byo stosy siana
wymconego przez deszcz.
Wicedyrektorka szkoy Puusaari stwierdzia, e ich
wyprawa przypomina pewn powie Penttiego Haanpaa.
Nosia ona tytu Zimowy turysta" i mwia o tym, jak jadce na Pnoc samochody zabieraj po drodze autostopowiczw.
- To bya taka strasznie ponura podr, pewnie z powodu okropnych mrozw, opisanych w ksice. W ogle
to uwaam, e Haanpaa jest twrc piszcym raczej w
mrocznym stylu - podsumowaa wicedyrektorka szkoy
Puusaari.
Kto z tylnej czci autokaru krzykn, e Zimowy
turysta" nie naley do dzie Haanpaa i e t ksik napisa
Ilmari Kianto.
Grupa spieraa si o to przez jaki czas, ale nie osign
a jednomylnoci. Wszyscy byli jednak zgodni co do tego,
e Zimowy turysta" to nie jest zbytnio przekonujca po
wie. Przecie podczas tak strasznych mrozw, opisanych
zreszt bardzo realistycznie, aden wariat nie wyruszyby
na Pnoc.
W hotelu turystycznym na Pallastunturi podrni zje
dli piecze z renifera. Jednoczenie nadarzya si okazja,
by w kocu policzy, z ilu osb skada si grupa. Ostatec/
142
20.
21.
na biurko wycinek z gazety, mwicy o ludziach planujcych samobjstwo. Rutynowo przystpi do dokadnego
wyjanienia sprawy. Wprawdzie samobjstwa nie leay w
gestii agencji bezpieczestwa SUPO, ale te wydarzenia, ze
wzgldu na upublicznienie, musiay by sprawdzone.
Starszy ledczy dowiedzia si z atwoci, e za ogoszeniem w prasie sta biznesmen Onni Rellonen, znany z powodu podejrzanych bankructw. By on ledzony w drodze
od okienka poste restante na poczcie a do swojej willi letniej w Hame. Okazao si, e zamierza zorganizowa jakie tajne zebranie w Helsinkach. W spraw by zamieszany nawet pewien oficer sucy w Siach Obronnych kraju.
Rankkala wcisn swojego ledczego na spotkanie w
piewakach. Okazao si ono wiksz imprez, ni si
spodziewa, ale w gruncie rzeczy nie byo niezgodne z prawem i miao cel terapeutyczny. Seminarium samobjcze
nie zagraao wprost bezpieczestwu narodowemu. Sprawa mogaby si na tym zakoczy, gdyby po zebraniu nie
wydarzy si tajemniczy przypadek mierci. W starszym
ledczym zrodziy si wtpliwoci. Sprawa wygldaa na
interesujc, dlatego e zgon nastpi w rezydencji ambasadora Jemenu Poudniowego. By to konkretny dowd, e
grupa uczestnikw spotkania wmieszaa si w stosunki
Finlandii z zagranic. Naleao t spraw wyjani, a to ju
leao w gestii agencji bezpieczestwa SUPO. Moe to
dziwne towarzystwo wcale nie byo takie niewinne, jak
sdzono.
Machina agencji dostarczya informacji, e oddziaem
dowodzi pukownik Kemppainen wraz z wyej wymi
nionym biznesmenem Rellonenem i e do grona kierowniczego zwerbowano take pewn do mod kobiet,
wicedyrektork szkoy Helen Puusaari z Toijali. Dziaal152
do Pori ledczego, eby pilnowa zajezdni w Szybkich Liniach. Opacio si to: autokar przewonika zajecha
wkrtce na dziedziniec firmy, ale nawet si nie zatrzyma,
tylko popdzi dalej na pnoc. ledczy z agencji mia do
dyspozycji jedynie star ad. Szybkie Linie Korpeli zgubiy ogon zaraz po tym, jak wyjechay na drog szybkiego
ruchu. W Narpi autokar znikn ostatecznie, prawdopodobnie pojecha w kierunku pnocnym.
Przez cay czas w rnych miejscach w kraju znikali
ludzie. Ostatnio przyszed meldunek dotyczcy pewnego
stranika granicznego, jegra Raaseikknena z Kemijarvi.
Rankkala dziwi si: wic ju nawet osoby suce w Stray Granicznej s zamieszane w spraw, ktra i tak ociera
si o polityk zagraniczn i militarn?
Starszy ledczy Ermei Rankkala zacz powoli odczuwa odraz do tego caego zamieszania. aowa, e wczeniej nie wyrzuci do mieci ogoszenia z gazety, ktre
spowodowao rozpoczcie czynnoci sprawdzajcych.
Rankkala by ju starszym czowiekiem i nie mia siy
grzeba si w tak duych sprawach. Agencja bezpieczestwa SUPO cierpiaa jednak na brak siy roboczej, modzi
ledczy byli zwykle niestaranni, fundusze mizerne, a sprzt
stary i nieodpowiedni. I historia si powtarza. Rankkala
zacz si obawia, e moe mu si nie uda powiza tych
dziwnych wydarze. Miay one wiele cech, ktre nadaway
im charakter sprawy wielkiej wagi.
Jednym z najwikszych wydarze w dziejach agencji
byo tak zwane ukrycie broni. Pocztkowo wygldao na
rzecz bez znaczenia, ale powoli roso i przeksztacio si w
seri wypadkw, ktre zagroziy niepodlegoci caego
kraju i ktrych wyjanienie pod wzgldem politycznym i
prawnym trwao lata. W ostatnich dniach starszy ledczy
155
22.
23-
twardy wszyscy mieli sen. Gdy po kolei szarpa samobjcw za nogi, ci tylko co mamrotali i ukadali si w wygodniejszej pozycji, nie przerywajc odpoczynku. Nawet
wicedyrektorka szkoy Puusaari i pani Granstedt chrapay,
a koysa si dach namiotu.
Korpela wrzasn gono: Pobudka!". A jeli chodzi o
gos, to krzycza jak wojskowy. Samobjcy podskoczyli
niby przestraszeni, ale po wszystkich byo wida, e spali
jak zajce pod miedz. Nikomu nie chciao si za bardzo
wsiada do prowadzonego przez Korpel autokaru mierci.
Ch zabicia si zmalaa w nich od wczorajszego dnia. W
namiocie zapanowaa atmosfera wyranie sprzyjajca
yciu.
Samobjcy niechtnie wygramolili si z namiotu na
dwr, ale nikt nie wsiada do czekajcego przy szosie pojazdu. Natomiast wszyscy zaczli przygotowywa niadanie. Kapitan suchego ldu Mikko Heikkinen wyj zbami
korek z butelki i pocign poranny yk wdki. Narzeka na
kaca. Wprawdzie inni te chorowali na to samo, ale zadowolili si rann herbat.
Po kilku ykach Heikkinen znowu poczu si oywiony.
Zacz mwi o samobjstwie. W kadym razie jeli
chodzi o niego, moe ono poczeka. Chciaby przez reszt
swojego ycia wypi jeszcze konkretn ilo wdki.
Stwierdzi, e w czasie tej wycieczki zapomnia o troskach
spowodowanych zardzewiaym statkiem s/s Varistaipale. Z
tego powodu zdy si na pewno zabi pniej.
Podobne uczucia miaa wikszo zgromadzonych. i
Inynier drogowy Jarl Hautala powiedzia, e popiera sa-I
mobjstwo zbiorowe, odkd idea ta narodzia si pod ko-|
nie seminarium w piewakach. Stwierdzi, e chtnie poda dug drog ku mierci wraz z innymi. wietnie si
169
bawi podczas jazdy po kraju, rozkoszowa latem i uczuciem przynalenoci do grupy. Pogrzeby, jakie im si przytrafiy po drodze, byy pikne. Oywcza okazaa si
zwaszcza jazda na Pnoc.
- Ale teraz, kiedy dotarlimy do wsplnego celu
i szczeglnie po wczorajszej nieudanej prbie, doszedem
do wniosku, e odsunicie zbiorowego samobjstwa na
pniej jest uzasadnione. W moim sercu rozpali si deli
katny pomyk chci ycia. Podczas wczorajszej jazdy
w przepa buchn wikszym ogniem. Gdy obudziem
si dzisiaj rano, z przykroci mylaem o majcej nadej
chwili mierci. Kiedy nasz przyjaciel Korpela nawoywa
nas, bymy wsiedli do autokaru, zaczem gono chrapa.
Zauwayem, e inni te udawali picych. Pomylaem, e
nie dojrzelimy jeszcze cakiem do mierci. Rozumiem
doskonale stanowisko kapitana Heikkinena, chocia oso
bicie nie lubi alkoholu.
Korpela wysucha mowy Hautali z kwan min. On
tu przyjecha swoim drogim autokarem, najlepszym z najlepszych, w najbardziej odlege miejsce w Europie, a teraz
okazuje si, e caa wycieczka na darmo! Zosta wykiwany.
Musia pokona tysice kilometrw, eby zebra samobjcw z rnych stron Finlandii, a tutaj co takiego. Nawet
mniejsza rzecz mogaby zniechci czowieka czynu.
- A wic takie macie plany! No to piknie! Czowiek
krci kierownic, jakby mia zaraz umrze, a teraz nikomu
nie chce si zabija. Powiem tyle, e nie bd takiej bandy
zawozi z powrotem do Finlandii. Moecie wraca do do
mu na wasn rk, wystarczy darmowej jazdy.
Wszyscy zaczli uspokaja Korpel. Przecie nie chodzi o to, e pragn zachowa ycie na zawsze. Oni tylko
chc samobjstwo przeoy... Korpela musi zrozumie,
170
dlaczego przyjaciele zmienili zdanie. Zimny Ocean Arktyczny nie pociga ich ju tak bardzo jak w chwili wyjazdu
z Finlandii. Mimo to uwaaj nadal, e idea samobjstwa
zbiorowego jest pikna i godna poparcia.
Wtedy pani Granstedt poddaa grupie pod rozwag
interesujc propozycj.
- A moe pojedziemy do Szwajcarii? Kiedy tam studiowaam, to jest wspaniay, liczny kraj! Panie Korpela,
prosz nas tam zawie.
Pani Granstedt opowiadaa, jak piknie wygldaj Alpy i jak tamtejsze wwozy s strasznie gbokie. Przeprowadzenie samobjstwa zbiorowego w Alpach bdzie niezwykle atwe, wjedzie si autokarem w dowolny parw i
wszystko zaatwione.
Propozycja ta bardzo si spodobaa pukownikowi
Kemppainenowi. Swego czasu goci w Szwajcarii razem z
delegacj pukownikw i pamita, e w Alpach wystpuj
znakomite wwozy. Zdaniem Kemppainena Szwajcaria
jest pod tym wzgldem najlepszym krajem w Europie. Na
drogach alpejskich znajduje si po prostu a za duo takich
miejsc, z ktrych mona zjecha autobusem w przepa.
Pukownik zacz gorco popiera przedstawiony przez
pani Granstedt pomys wyprawy do Szwajcarii.
Grupa postanowia wic jecha. Wszyscy, poza Uul
Lismankim, mieli wane paszporty. Hodowca reniferw
zaspi si. Chtnie ruszyby z innymi do Szwajcarii, ale
brak paszportu grozi tym, e zostanie na Nordkapp.
Zaczto sprawdza, co da si zrobi. Pukownik zadzwoni przez radiotelefon na policj w Utsjoki. Dyurny
konstabl powiedzia, e w Utsjoki nie wypisuj paszportw. Wydaje je w Ivalo naczelnik policji obwodu Inari.
Vi
Cz druga
Ze mierci mona artowa, ale
nie z yciem. Niech yje! Arto
Paasilinna
24.
Gdy pukownik Kemppainen i hodowca reniferw Lismanki wyjechali do Ivalo, pozostaa na miejscu grupa
postanowia spdzi wakacje w pnocnej Norwegii. Atmosfera nieco si poprawia, no bo przecie w ostatniej
chwili, i to wsplnie, zrezygnowano z ponurego samobjstwa zbiorowego. Mieli teraz tydzie na to, eby spdzi
lato wrd wspaniaej grskiej przyrody nad Oceanem
Arktycznym. Co najmniej tyle czasu miao zabra zaatwianie paszportu dla Uuli.
Przewonik Korpela da si namwi na jazd po najpikniejszych zaktkach pnocnej Norwegii. Najpierw
grupa spdzia jedn noc na Nordkapp, ale kiedy skoczy
si prowiant, postanowia wrci na kontynent. W Porsanger dostali od miejscowych rybakw troch ososia i
pojechali do Svartviku, gdzie w miejscowym sklepie
wykupili wszystko. Mieszkali w obozie, w Ovre Molvikvatn nad brzegiem tundrowego jeziora, jedzili do Seljenes, owili ryby w Cinajokka, gdzie pywao troci a w
nadmiarze.
Jedn noc przespali w Lakselv: mogli si umy w hotelu i otuli dla odmiany pociel. Jednak haas samolotw
ldujcych na lotnisku wojskowym Banak spowodowa, e
znw pojechali dalej. Przez dwa nastpne dni odpoczywali
w puszczy Gakkajokka, do ktrej prowadzia dziesi-
rozmow z Kemppainenem, poniewa w Utsjoki popeniono bezczelne przestpstwo. ledztwo w tej sprawie
trwao poow lata i wcale nie zbliao si do koca.
Naczelnik obieca wypisa Lismankiemu paszport
natychmiast, jak tylko z Utsjoki dol zamwione
zawiadczenie urzdowe, a hodowca reniferw zrobi
sobie zdjcie. Uula powinien przyj i osobicie
pokwitowa odbir dokumentw.
Pukownik oznajmi, e ma zamiar spdzi czas
oczekiwania, owic z Lismankim sielawy w jeziorze
Inari. Moe naczelnik przyczyby si do nich chocia
na dzie albo dwa. Mgby obserwowa przez lornetk
ptactwo na jeziorze, gdyby nie mia nic innego do
roboty. Powspominaliby dawne czasy w Haminie.
Naczelnik policji usprawiedliwia si, e musi
odrzuci zaproszenie, poniewa sprawa z Utsjoki bya
naprawd trudna i pochaniaa cay jego czas. W rejonie
Pissutsu-olanwarri, w pnocno-zachodniej puszczy
parku narodowego Kevo, prawie dziesi kilometrw
od granicy z Norwegi popeniono skandaliczne
przestpstwo. Na pocztku lata przyjechaa w tamt
okolic
dziesicioosobowa
grupa
filmowcw
amerykaskich z zamiarem nakrcenia zdj do serialu
na temat warunkw w stalinowskich obozach w
Workucie, na terenach pnocno-zachodniej Rosji. Gdy
mimo gasnosti grupa filmowcw nie dostaa
pozwolenia na podrowanie - by moe z powodu
szalejcych w Workucie strajkw grniczych - postanowiono zbudowa ponure obozy na podobnych obszarach po stronie Finlandii. Przy pomocy lokalnego przewodnika Amerykanie znaleli odpowiedni teren wanie
w Pissutsuollamvarri, pooonym w naprawd smutnej
czci tundry. Dowieziono tam migowcami
wyposae177
letnie niebo. Po tygodniu Uula Lismanki poszed do kancelarii naczelnika policji, by pokwitowa odbir paszportu.
Sam naczelnik pojecha podobno w podr subow w
okolice Utsjoki.
Przyjaciele mogli wic wyruszy samochodem pukownika w stron Haparandy. W baganiku mieli dwie
skrzynki zasolonych tustych sielaw. Uula uwaa, e zasol si cakowicie wtedy, gdy grupa dotrze w Alpy Szwajcarskie. Bdzie porzdne jedzenie dla przyjaci na ostatni
posiek.
26.
27.
Kobiety zaproponoway, eby za tydzie grupa pojechaa do Francji, a przynajmniej do Alzacji, dokd byo
blisko. Doszy do wniosku, e gdy Finka dojedzie do francuskiej granicy, to zawsze powinna si powanie zastanowi nad jej przekroczeniem. Z Alzacji zd jeszcze skrci na Alpy i zakoczy podr w jakim wwozie - tak
jak to planowano przy wyjedzie z Norwegii.
Dla witego spokoju mczyni obiecali zastanowi
si nad tym.
Czonkowie samobjczej wyprawy zaczli wic obozowe ycie w ciemnych lasach Schwarzwaldu, szumicych
pie zgonu - ludzie idcy na mier spali u stp umierajcych wierkw i jedli nieywe, czarne sielawy.
Podrnicy kupili u miejscowych gospodarzy obumare na stojco wierki, eby poci je i zrobi ognisko.
Zapacili za nie dobr cen, poniewa na obcej ziemi Fin
nie wyrbuje drzew bezpatnie. Oprcz sielaw mczyni
jedli przypieczone w pomieniach ogniska tuste kiebasy,
przyniesione przez kobiety z wiejskiego sklepu. W okolicy
atwo te byo dosta kapust kiszon, a take kawaki tustej soniny i karkwki. Mczyni w oczach odzyskiwali
siy, coraz lepiej bawili si na zboczach Schwarzwaldu.
Szybko przystosowali si do lenych warunkw: modsi
zaczli uprawia zapasy niczym tubylcy, starsi piewali
nocami marszowe pieni z wojny trzydziestoletniej.
Smutkobjca Seppo Sorjonen opowiada wieczorami
przy blasku ogniska swoje urocze historyjki, ktre sprawiay, e serca samobjcw mocniej biy w tsknocie za
yciem.
W jednej z opowieci Sorjonen poprowadzi suchaczy
z powrotem do ojczyzny, znajdujcej si w okowach
mronej zimy - w noc nad brzeg jeziora. Opowiada, jak
197
28.
Pukownik Kemppainen i wicedyrektorka szkoy Puusaari stali rka w rk na najwyszej wiey armatniej redniowiecznej warowni. Suchali, jak francuska przewodniczka przedstawia im po angielsku koleje losu zamku od
pocztku tysiclecia do dnia dzisiejszego. Grupa fiskich
samobjcw okrya przewodniczk; dyrektor Rellonen
tumaczy po cichu opowiadane przez ni historie Lismankiemu, ktry nie mia okazji nauczy si angielskiego, gdy pas renifery w dziecistwie na terenach tundry w
Utsjoki.
Z wiey zamku zbudowanego na zboczu gry rozciga
si zachwycajcy widok w d, na dolin Alzacji. Winnice
pokrywajce setki hektarw wyglday jak zielony ocean,
na ktrym koysay si mae francuskie wioski i miasta
podobne do powabnych wysp. Cienie rzucane przez
chmury egloway na lekkim porannym wietrze ponad
pen owocw przecz. Pukownik powiedzia, e
wedug jego oblicze jedna taka soczysta okolica daje
rocznie tyle biaego wina, e napoju zrobionego z jednego
plonu wystarczyoby na stoy wszystkich Finw a do
koca tego tysiclecia, a na pijastwa w weekendy mieliby
jeszcze miliony butelek.
Ostatni tydzie grupa spdzia w tej wanie dolinie, w
maych miasteczkach i wsiach. Finowie jedzili autokarem
miertelnych Linii Korpeli po Alzacji w poszukiwaniu
trzech kobiet, ktre ucieky i odczyy si od towarzystwa.
Podczas wypoczynku w obozie w Schwarzwaldzie zauwaono bowiem ku oglnemu przeraeniu, e z codziennej wyprawy po prowiant nie wrciy trzy najmodsze uczestniczki. Byy to: urzdniczka banku Hellevi Ni201
kula z Seinajoki, recepcjonistka Leena Maki-Vaula z Haukiputaa i fryzjerka Lisbeth Korhonen z Espoo. Kobietami
zawadna dza ycia. Wszyscy syszeli, jak snuy marzenia o wyprawie do Francji, wic wiedzieli, e naley ich
szuka w Alzacji. Nakonili do poszukiwa przewonika
Korpelc, odwoujc si do jego patriotycznych uczu:
przecie Finowie nie pozostawiaj towarzyszy w biedzie.
Smutkobjca Sorjonen odmalowa przed Korpel skandalizujcy obraz trzech powieszonych modych dziewczt,
ktre z szyjami w ptlach, z poczerniaymi twarzami i
opadnitymi poczochami wisz we francuskim mynie
albo w dzwonnicy.
Poszukiwacze nie pieszyli si, jedli i pili do woli, nocowali w starych przytulnych gospodach i rozkoszowali si
yciem. Pukownik wspomina nazwy miast: Thannenkirch, Rorschwihr, Bergheim, Mittelwihr, Ribeauville,
Guemar, Zellenberg. Region ten pooony by blisko granicy Niemiec i wiele miasteczek miao niemieckie nazwy.
Ostatni noc spdzili w Saint Hyppolyte, miecie pooonym najbliej zamku, z ktrego pukownik spoglda teraz
na dolin. Jego rka gadzia skrycie poladki wicedyrektorki szkoy Puusaari, przypominajce pkule magdeburskie.
W Colmarze, najwikszym miecie regionu, pukownik
skontaktowa si z policj i zoy zawiadomienie, e
zaginy trzy Finki, ktre, jak sdzi, powinny przebywa
gdzie na tych ziemiach. Pocztkowo policja nie okazywaa zbytnio zainteresowania zaginionymi kobietami, poniewa byy ju penoletnie. Gdy pukownik zdradzi, e
kada z nich ma skonnoci do depresji i w Finlandii udowodniono im zamiary samobjcze, colmarscy policjanci
obiecali popyta o nie ludzi. Pukownik dzwoni kadego
202
teresujc si wszystkim. Za nimi poday grupy mieszkajcych w okolicy mczyzn: plantatorw winnic i innych.
Wszdzie, dokd zawitay podrujce Szwedki, praca
mskiej czci ludnoci bardzo ucierpiaa. Policja z Colmaru nie moga zrobi nic innego, tylko zatrzyma te trzy
podejrzanie zachowujce si szwedzkie obywatelki, ktre
obecnie przetrzymywano w colmarskim areszcie. Policjanci obiecali teraz skupi si na szukaniu Finek, poniewa po odparciu szwedzkiego ataku znw mieli wicej
wolnego czasu.
Pukownik zasucha si w sowa przewodniczki, opowiadajcej histori zamku. Kobieta mwia, e przez setki
lat ludzie popenili tu wiele wstrzsajcych samobjstw,
skaczc wanie z tej wiey, z wysokoci dziesiciu metrw, na czyhajce w dole skay. Anonimowi miertelnicy
zaczli z zaciekawieniem spoglda przez krawd otworu
strzelniczego. Feldfebel rezerwy Korvanen zachowa
jednak ostrono: gosem oficera dowodzcego wyda
wojskowy rozkaz, krzyczc, e nikt nie ma prawa skaka w
d z wiey na oczach stada turystw z obcych krajw.
Towarzystwo wrcio posusznie do przewodniczki, by
posucha dalszego cigu opowieci, ale ona zdya ju
przej do czasw, gdy zamek znajdowa si pod wadz
Austriakw.
Powiedziaa, e od XVI wieku zachoway si do
dokadne informacje na temat historii fortecy Haut203
-Koenigsbourg i ycia w niej. A to dlatego, e lokalni wodarze wysyali regentowi austriackiemu sprawozdania
dotyczce utrzymania zamku. Spisy sprztw, ktre sporzdzano od roku 1527, wiadczyy o jego zamonoci:
znajdowao si tam duo broni, narzdzi, mebli i innego
majtku. Poniewa budowla bya wielka, wymagaa nieustannej naprawy, a mimo to podupadaa. Dach przecieka
i w wilgotnych komnatach musiano przesuwa oa, by nie
kapa na nie deszcz. Woda przecieka nawet do prochowni,
przez co wielu wodarzy zamku modlio si, eby caa ta
ruina wreszcie si zawalia i wystawaa tylko ledwo co
nad ziemi".
Nieco wzburzona francuska przewodniczka opowiadaa
o najgorszych momentach zamku, ktre przypady na okres
wojny trzydziestoletniej. W Alzacji Szwedzi grabili i
gwacili, jak si tylko dao. W czerwcu 1633 roku
szwedzcy barbarzycy okryli zamek Haut-Koenigsbourg, majc do pomocy artyleri. onierze, chocia posano im jako wsparcie oddziay rezerwistw, musieli w
kocu ucieka. Sidmego dnia wrzenia 1633 roku zamek
si podda.
Pukownik zwrci przewodniczce uwag, e tamte
wojska okupujce zamek skaday si prawdopodobnie z
Finw, chocia podlegali oni szwedzkiemu dowdztwu
wojskowemu, poniewa w owym czasie Finlandia bya pod
panowaniem Szwecji. Kemppainen wyrazi ubolewanie z
powodu zachowania si swoich rodakw w XVII wieku.
Jako zawodowy onierz mia jednak zrozumienie dla
tamtych wypadkw. Finowie sami w sobie nie byli
perfidni, ale ze wzgldw militarnych tak siln twierdz
musieli po prostu zdoby, jeli chcieli w ogle dalej prowadzi wojn w obcym kraju.
204
ciami. Powinny si tylko cieszy. Kolacja przebiegaa odtd w lunej atmosferze i trwaa niemal trzy godziny.
Rano przewonik Korpela dotar do hotelu i oznajmi,
e autokar jest zatankowany, sprawdzony i gotowy do drogi. Rozoy na stole map drogow i pokaza palcem tras
z Colmaru do granicy, a potem dalej do Zurychu. Podr
potrwa dwie - trzy godziny.
Grupa opucia hotel i posza na dziedziniec colmarskiej katedry katolickiej, gdzie czeka autokar miertelnych Linii Korpeli. Ze wityni dochodzia pokutna pie
piewana mskimi gosami. Odprawiano tam porann
msz. Pukownik Kemppainen zaproponowa, eby wicedyrektorka szkoy Puusaari zaprowadzia upade siostry, by
posuchay przez chwil mszy, co w wietle ostatnich
postpkw raczej nie mogo im zaszkodzi.
Kobiety weszy do gotyckiego kocioa, ale po kilku
minutach wypady stamtd z czerwonymi twarzami, pdzc chyo do autokaru miertelnych Linii.
Gdy pojazd ruszy, wicedyrektorka szkoy Puusaari
powiedziaa, e w kociele peno byo wiejskich kobiet z
zacitymi minami i ich zawstydzonych mw. Podczas
mszy odmawiano modlitwy za odpuszczenie grzechw,
ktre mczyni popenili w zeszym tygodniu, zabawiajc
si ze szwedzkimi dziwkami w dolinie Colmaru.
29.
co reyser Joukko Turkka zrobi z jego Siedmioma brami". Mianowicie podpuci on siedmiu najgorszych obuzw ze szkoy teatralnej, eby cakiem zohydzili ten skarb
narodowy.
Wieczorem pukownik i wicedyrektorka natknli si
przypadkowo na dowodzon przez dyrektora Rellonena
grup, ktra bya oszoomiona zamonoci miasta i nadmiarem reklam ulicznych. Razem usiedli w ogrdku kawiarnianym i sczyli piwo. Rozmowa zesza na temat pienidzy i reklamowania. Wiejski kowal z Parikkali Taisto
Laamanen przypomnia, e dawniej nikt niczego nie reklamowa i mimo to wszyscy sobie dobrze radzili. Jemu
samemu nawet do gowy by nie przyszo dawa do gazety
ogoszenia, e kuje konie i ostrzy kosy. Urzdnik kolejowy
z lisalmi Tenho Utriainen tumaczy, e bieda to rzecz
wzgldna. Chocia teraz biedny ma wicej pienidzy ni
yjcy sto lat temu redniozamony mieszczanin, to mimo
wszystko cierpi z powodu ubstwa, poniewa widzi dokoa
siebie bogatszych, a co najgorsze - reklamy, jedne od
drugich atrakcyjniejsze. Utriainen doszed wic do
wniosku, e to wanie reklamy s najwiksz przyczyn
porywania si Finw na wasne ycie. Czy warto y, gdy
nie ma si za co kupi tych wszystkich wspaniaoci, jakie
co chwila kto im podtyka pod nos? Utriainen twierdzi, e
co roku w Finlandii zabija si przynajmniej piciuset ludzi
przygnbionych nadmiern reklam.
Urzdnik uwaa, e na caym wiecie powinno si zabroni reklamowania, poniewa jest ono tak samo drogie,
jak zbrojenia wojskowe, ale o wiele bardziej niszczce. Finlandia mogaby by pionierem w realizacji tego postulatu.
Pukownik zjad obiad z wicedyrektorka szkoy Puusaari w Affelkammer, maej, urzdzonej w tradycyjnym
212
bitka wycieczkowiczw w Walsrode, po niemieckiej stronie. Uula Lismanki rozdziela w tym czasie mczyznom
poplamione krwi kawaki drewna.
Ten skromny gest sprawi, e przywdcy narkomanw
zamienili swoje groby w proby i obietnice, w myl ktrych Finowie mogli nocowa na skraju parku tyle razy, ile
tylko zechc. Niewolnicy narkotykw tumaczyli swoje
wrogie zachowanie tym, e przyzwyczaili si zdobywa si pienidze na uywki, a poza tym nie maj nic do stracenia na tym wiecie. S ludmi skazanymi na mier, nie
ma przed nimi adnej przyszoci, jedynie ta okropna teraniejszo.
Teraz Finowie take przyznali si, e im samym wcale
nie idzie lepiej. Oni te nie maj przyszoci. Postanowili
popeni zbiorowe samobjstwo w Alpach Szwajcarskich.
Wic niech nikt nie opowiada im wzruszajcych historii o
mierci, bo kto jak kto, ale wanie oni s specjalistami w
tej materii.
Po negocjacjach przecignito przez rodek Platzpromenade lini demarkacyjn, za ktr niewolnicy narkotykw si wycofali. Po drugiej stronie pozostao trzydziecioro troje fiskich Anonimowych miertelnikw. Narkomani zapewniali, e bd si trzymali poudniowej
strony granicy, ale mimo wszystko pukownik postanowi
wystawi stra. Do trzymania stray na ochotnika zgosili
si hodowca reniferw Uula Lismanki i kapitan suchego
ldu Mikko Heikkinen, ktry zarezerwowa sobie na noc
do picia dwie butelki biaego wina. Uula wycign tali
kart do gry dla zabicia czasu oraz solone sielawy, na wypa dek gdyby chcieli co przeksi.
Noc od rzeki Limmat zacza podnosi si wilgotna
mga, tworzc pikne krgi w wietle rzucanym przez
215
uliczne latarnie i ognisko. Zza linii demarkacyjnej dochodziy przygnbiajce odgosy haasu robionego przez narkotykowych niewolnikw, ale nikt nie mia odwagi wedrze si na teren obozu Finw.
Uula Lismanki i Mikko Heikkinen zaczli gra w pokera otwartego. Na pocztku grali na pienidze. Kiedy kapitan suchego ldu straci ca swoj gotwk, zaproponowa podwyszenie stawek. Swoim zwyczajem by pijany,
a Uula te nie mia trzewej gowy, wic bardzo chcieli
gra dalej. Heikkinen postanowi woy do puli cae towarzystwo chrapice w namiocie, a przynajmniej tych
mniej wartociowych. Na pewno nie bdzie to bylejaki
poker!
- Zagrajmy o ich dusze!
Postanowili, e kapitan suchego ldu dostanie poudniowych samobjcw, mieszkajcych a do granic miasta
Iisalmi. Ci, ktrzy pochodzili z pnocy, byli etonami
Uuli.
Kapitan suchego ldu i hodowca reniferw przebijali
karty ca noc w mglistym krgu wiata dochodzcego od
tlcego si ogniska. Z byszczcymi oczami siedzieli nad
czarn wod rzeki jak dwa diaby. Z namiotu dochodzio
ufne chrapanie stawek pokerowych, a z oddali, zza
muzeum narodowego niosy si przytumione odgosy
walk
narkotykowych
niewolnikw,
wrzaskw
nieszcznikw, ktrzy postradali umys, i jki umierajcych.
Mimo to poker przebiega w najlepsze. Uula Lismanki
przegra do kapitana suchego ldu dusz recepcjonistki,
mieszkanki Haukipudas, potem pogranicznika z Ke mijarvi
Raaseikkinena, a na kocu dilera samochodw Lamsy i
okoo piciu innych Finw, mieszkajcych na p216
218
30.
czy onierzom, e pojedzie jeszcze dalej kilka kilometrw. Wojskowi uznali Korpe za wariata, ktry przyzna
im racj, ale doda, e nie jest jedynym wariatem na tym
wiecie. Caa fiska grupa to kompletni wariaci. W to onierze uwierzyli od razu.
Kiedy wszyscy wsiedli do autobusu, emerytowany inynier drogowy Hautala poprosi o gos. Oznajmi, e
choruje na nieuleczaln odmian raka i przerzuty objy
cae jego ciao. Dlatego na pocztku lata postanowi przyczy si do wyprawy Anonimowych miertelnikw. Teraz jednak zmieni zdanie. Zachwyciy go pikne alpejskie
wioski Szwajcarii. Podczas podry zaprzyjani si z
mod dziewczyn mieszkajc w Espoo, Tarj Halttu-nen,
ktra take jest nieuleczalnie chora. Inynier drogowy
powiedzia, e nie zamierza towarzyszy innym w jedzie
autobusem na mier, tylko chce spdzi ostatnie chwile
ycia w jakim maym schronisku, otoczony Alpami,
przygldajc si onieonym szczytom gr.
Wszyscy patrzyli w osupieniu na Tarj, dziewczyn,
ktra cay czas trzymaa si na uboczu, sama, i nic do nikogo nie mwia. Teraz zaczerwieniona wyznaa, e choruje na AIDS i jest w takim stadium, e jej wszystko jedno,
i moe na przykad zosta i dotrzyma Hautali towarzystwa
w jakim schronisku, i czeka tam na mier. Oboje
mogliby si opiekowa sob nawzajem.
Nage wyznanie dziewczyny cierpicej na niebezpieczn, mierteln chorob wywoao zamieszanie wrd innych czonkw stowarzyszenia. Niektrzy zaczli oskara
j o to, e nie ostrzega ich przed ewentualnych zakaeniem. Przecie mogo si tak zdarzy, e choroba przeszaby z jednej osoby na drug. Przecie podruj razem i
spali w tym samym namiocie nie wiadomo ile razy.
222
31-
Gadki facetw ze Szwajcarii zaczy pukownika wkurza. Co takiego! eby Fin podczas podry po obcym
kraju nie mg si nawet zabi, bo zaraz kto si wtrca!
Kemppainen podzikowa delegacji za ostrzeenie, ale nie
obieca, e posucha jej apelu. Stwierdzi, e Finowie s
nieustpliwym narodem, ktry zawsze robi to, do czego si
zabiera. Na upartych Finw nie mona wpyn w aden
sposb. Finlandia jest pastwem suwerennym i jej
obywatele maj konstytucyjne prawo do decydowania o
swoich sprawach, niezalenie od tego, w jakiej czci
wiata si znajduj.
Szwajcarzy odparli, e maj prawo zabroni zbiorowego samobjstwa na wasnym terenie i pukownik powinien
to zrozumie. Dodali jeszcze, e z tego, co widz, to
Finowie s kompletnie stuknitym narodem.
Pukownik przypomnia delegacji kantonu wydarzenia
z historii Szwajcarii. Na pocztku tysiclecia caa
wczesna ludno tego kraju spalia swoje siedliska i
wyruszya z gr na wspln wdrwk w stron poudnia.
W sumie byo ich trzysta siedemdziesit tysicy. Chcieli
znale dla swojej spoecznoci nowy, lepszy kraj, w
ktrym mogliby si osiedli. Dotarli na tereny obecnych
Woch, ale rzymskie legiony w sposb bezwzgldny
zmusiy wdrujce rzesze, w tym kadego bez wyjtku, do
powrotu, ktry z pewnoci musia by przygnbiajcy,
gdy wszystkie nadajce si do zamieszkania domy zostay
przed wyjazdem zniszczone. W wietle tych wydarze
pukownik nie uwaa za stosowne, eby przedstawiciele
kantonu uczyli Finw, co jest mdre, a co nie.
Jeszcze chwila, a moe wybuchaby ktnia, gdy wieczorn cisz alpejskiej wioski przeszy nagy, wstrzsajcy
230
32-
b
a
s
a
d
z
i
e
F
i
n
l
a
n
d
i
i
w
M
a
d
r
y
c
i
e
d
o
s
t
a
l
i
f
i
s
k
i
e
g
a
z
e
t
y
.
B
y
a
w
n
i
c
h
w
i
a
d
o
m
o
d
o
t
y
c
z
c
a
U
u
l
i
L
i
s
m
a
n
k
i
e
g
o
,
k
t
e
g
o
w
k
r
a
j
u
p
o
s
z
u
k
i
w
a
n
o
l
i
s
t
e
m
g
o
c
z
y
m
.
O
k
a
z
a
o
s
i
e
U
u
l
a
u
k
r
a
d
p
e
w
n
e
j
a
m
e
r
y
k
a
s
k
i
e
j
g
r
u
p
i
e
f
i
l
m
o
w
c
w
s
e
t
k
i
t
y
s
i
c
y
d
o
l
a
r
w
.
P
r
z
e
c
z
y
t
a
w
s
z
y
g
a
z
e
t
y
,
L
i
s
m
a
n
k
i
p
o
w
i
e
d
z
i
a
e
p
o
p
e
n
i
s
a
m
o
b
j
s
t
w
o
r
a
z
e
m
z
i
n
n
y
m
i
.
A
l
e
r
e
s
z
t
a
g
r
u
p
y
z
a
c
z
a
j
u
p
o
w
t
p
i
e
w
a
w
c
e
l
o
w
o
z
b
i
o
r
o
w
e
g
o
s
a
m
o
b
j
s
t
w
a
.
C
o
r
a
z
t
o
n
o
w
a
o
s
o
b
a
s
t
w
i
e
r
d
z
a
a
,
w
i
a
t
j
e
s
t
j
e
d
n
a
k
m
i
y
m
m
i
e
j
s
c
e
m
d
o
y
c
i
a
,
a
p
r
o
b
l
e
m
y
,
k
t
r
e
w
F
i
n
l
a
n
d
i
i
w
y
d
a
w
a
y
s
i
p
o
n
a
d
s
i
y
,
t
u
t
a
j
,
n
a
d
r
u
g
i
m
k
r
a
c
u
E
u
r
o
p
y
s
t
a
y
s
i
d
o
b
a
n
a
l
n
e
.
D
u
g
a
p
o
d
r
z
p
o
z
o
s
t
a
y
m
i
t
o
w
a
r
z
y
s
z
a
m
i
l
o
s
u
z
w
i
k
s
z
y
a
t
y
l
k
o
i
c
h
c
h
y
c
i
a
.
W
s
p
l
n
e
c
h
w
i
l
e
p
o
p
r
a
w
i
y
i
m
s
a
m
o
o
c
e
n
.
W
y
r
w
a
n
i
e
s
i
z
w
s
k
i
c
h
k
r
w
,
w
k
t
r
y
c
h
y
l
i
,
s
p
o
w
o
d
o
w
a
o
,
e
z
o
b
a
c
z
y
l
i
w
i
a
t
z
s
z
e
r
s
z
e
j
p
e
r
s
p
e
k
t
y
w
y
.
Z
y
c
i
e
z
a
c
z
o
n
a
n
o
w
o
s
m
a
k
o
w
a
.
P
r
z
y
s
z
w
y
d
a
w
a
a
s
i
j
a
n
i
e
j
s
z
a
,
n
i
j
e
s
z
c
z
e
n
a
p
o
c
z
t
k
u
l
a
t
a
m
o
g
l
i
s
o
b
i
e
w
y
o
b
r
a
z
i
.
S
w
o
j
r
o
l
w
p
o
p
r
a
w
i
e
h
u
m
o
r
w
o
d
e
g
r
a
s
m
u
t
k
o
b
j
c
a
S
e
p
p
o
S
o
r
j
o
n
e
n
.
P
o
d
c
z
a
s
d
u
g
i
e
j
p
o
d
r
y
m
i
a
z
w
y
c
z
a
j
z
a
b
a
w
i
a
A
n
o
n
i
m
o
w
y
c
h
i
e
r
t
e
l
n
i
k
w
i
e
t
n
y
m
i
o
p
o
w
i
e
c
i
a
m
i
.
K
i
e
d
y
j
e
c
h
a
l
i
p
r
z
e
z
p
o
r
o
n
i
t
e
d
r
z
e
w
a
m
i
o
l
i
w
n
y
m
i
p
a
s
k
o
w
y
e
H
i
s
z
p
a
n
i
i
,
z
a
c
z
w
s
p
o
m
i
n
a
p
o
d
a
w
a
n
e
p
o
d
c
z
a
s
p
r
z
y
j
f
i
s
k
i
e
p
o
t
r
a
w
y
,
k
t
r
e
p
o
z
n
a
,
p
r
a
c
u
j
c
j
a
k
o
k
e
l
n
e
r
n
a
z
l
e
c
e
n
i
a
,
a
t
a
k
e
g
d
y
z
a
m
o
d
u
m
i
e
s
z
k
a
w
K
a
r
e
l
i
i
.
O
p
o
w
i
e
d
z
i
a
o
w
c
i
c
i
e
l
u
w
s
p
a
n
i
a
e
g
o
d
o
m
u
w
N
u
r
m
e
s
,
n
i
e
j
a
k
i
m
S
u
h
o
n
e
n
i
e
,
k
t
r
e
m
u
n
a
n
i
e
s
z
c
z
c
i
e
u
r
o
d
z
i
s
i
t
y
l
k
o
j
e
d
e
n
s
p
a
d
k
o
b
i
e
r
c
a
,
i
d
o
t
e
g
o
c
r
k
a
.
D
z
i
e
w
c
z
y
n
a
b
y
a
w
a
,
n
i
e
s
p
e
c
j
a
l
n
i
e
a
d
n
a
,
m
i
a
a
k
r
z
y
w
e
n
o
g
i
i
o
s
t
r
y
j
z
y
k
,
j
a
k
t
o
c
z
s
t
o
b
y
w
a
u
d
z
i
e
w
c
z
t
w
b
o
g
a
t
y
c
h
d
o
m
a
c
h
.
P
r
z
e
g
a
n
i
a
a
k
a
n
d
y
d
a
t
w
n
a
m
w
,
j
e
d
n
e
g
o
p
o
235
drugim, a pod koniec lat pidziesitych pewnemu wczykijowi udao si zrobi jej dziecko. Suhonen nie zmartwi si specjalnie tak przeciwnoci losu, tylko urzdzi
crce i jej narzeczonemu wystawne wesele stulecia. Zaproszono na nie ludzi z caej pnocnej Karelii, ktrzy bawili
si trzy dni i trzy noce, a wyerka bya taka, e cay kraj o
tym usysza.
Na dugich stoach, rozmieszczonych przed wielkim
domem pod gaziami brzz, postawiono wszelkie moliwe przysmaki fiskie. Znajdoway si tam rozmaite ryby:
mielona sola, duszone w male sielawy, surowy solony oso, sielawy w musztardzie, rolady z sielawy, wdzona sola, sandacz z pieca, potrawka ze szczupaka i zapiekanka z
ososia. Wielkie wazy wypeniaa ikra rybia i mietana,
kiszone ogrki, mid, cebulki w occie, bryja, kapusta gotowana na mleku, marynowane grzyby i buraczki, pomidory, tarta pietruszka i saatka buraczana.
Obliczono, e przez trzy dni wesela do stou podeszo
niemal trzystu goci. Ale jedzenia starczyo!
Oprcz ryb stay tam ogromne iloci tradycyjnych potraw misnych: piecze barania, marynowana wieprzowina, wdzone miso renifera, ziemniaki i baranina zapiekane z serem i podawane w wielkich drewnianych misach.
Byy te olbrzymie szynki z pieca, piecze zajcza, gulasz
z osia, dzikie ptactwo przyrzdzone na rne sposoby. Rolady misne, kapusta z baranin, zapiekany ser, zapiekanka
z brukwi, bliny... i oczywicie wielkie sterty karelskich
pierokw w misach z dodatkiem masa i roztartych jajek.
Naturalnie podano take rne ciasta, torty i pierniki,
galaretki owocowe i kisiele, a do tego kaw, koniak i likiery. Ponadto za stodo znajdowaa si piciusetlitrowa kad
z piwem, do ktrej gocie mieli swobodny dostp.
236
Lud jad, pi i wychwala mod par przez trzy dni. Wesele byo
wspaniae, jak adne inne. Gospodarz sfinansowa je bez mrugnicia
okiem. Mwi wszystkim, e gdy zi wchodzi do wielkiego domu, to
wtedy nie warto skpi. eby zi wiedzia, do jakiej rodziny naley,
bo kiedy czowiek najada si do syta, to jeszcze lepiej pracuje w dzie
powszedni. Wczykij kiwa tylko gow na to, co mwi gospodarz. I
tak siami mieszkacw caego okrgu przekazano mu
odpowiedzialno za gospodarstwo.
Dziki uroczystociom weselnym w Nurmes take i w pobliskich
wsiach zarczyo si ponad trzydzieci par. Tak to si dzieje, gdy
trzystu ludzi je, pije i taczy przez poow tygodnia. Sorjonen
wspomina, e w tamtym roku nie popeniono w pnocnej Karelii ani
jednego samobjstwa, tak skuteczne okazao si to wesele.
Smutkobjca rozda Anonimowym miertelnikom recepty na
fiskie delikatesy, ktre robi si na przyjcia, bo moe jeszcze im si
w yciu przydadz. Wszyscy je przyjli, poza Uul Lismankim, ktry
powiedzia, e ostatnio za duo objada si doczesnym dobrem.
Podczas dugiej jazdy ze Szwajcarii do Portugalii wrd
samobjcw rozbudzio si wiele ciepych uczu. Przyjaci poznaje
si w biedzie, a wsplny los zblia take kobiety i mczyzn. Dyrektor
Rellonen i Aulikki Gran-stedt siadywali ju wycznie obok siebie.
Powiedzieli, e si pobior, gdy tylko Rellonen dostanie rozwd ze
swoj pierwsz on. Take monter Hakkinen i recepcjonistka Leena
Maki-Vaula, dyrektor cyrku Sakari Piippo i urzdniczka bankowa
Hellevi Nikula zarczyli si w Madrycie. Pogranicznik Raaseikkinen,
diler samochodw Lamsa, feldfebel rezerwy Korvanen i urzdnik
kolejowy Utriainen
237
nowego autobusu. Dobrze, e udao mu si pozby z honorem najdroszej inwestycji. Bez porzdnego narzdzia
nie warto zabiera si do adnej prawdziwej pracy. Jeli
wieszajcy si nie ma sznura, to nie moe si powiesi na
dble somy.
Samobjcy doszli wsplnie do wniosku, e chocia
mier jest w yciu najwaniejsz spraw, to w kocu nie
jest ona a tak bardzo wana.
prosi przedstawicieli rnych gazi administracji pastwowej. Na spotkanie przybyli reprezentanci Ministerstwa
Spraw Zagranicznych, Centralnego Biura ledczego,
polikliniki psychiatrycznej Centralnego Szpitala Uniwersyteckiego w Helsinkach i Fiskiej Izby Turystyki oraz
oczywicie agencji bezpieczestwa SUPO, prowadzcej t
spraw.
Komisja postanowia spotyka si w barze Ateljee hotelu Torni. Inspektorowi agencji bezpieczestwa wystarczyoby skromniejsze miejsce, ale przedstawiciel Fiskiej
Izby Turystyki powiedzia, e jest przyzwyczajony do sal
konferencyjnych na wysokim poziomie. Ponadto obieca,
e rachunki z restauracji zapaci reprezentowana przez
niego instytucja.
Zaraz na pierwszym posiedzeniu stwierdzono, e autokar trzeba jak najszybciej zatrzyma. Obawiano si, e
trzydziecioro Finw straci ycie. W takim wypadku opinia
Finlandii za granic ucierpiaaby do powanie -podkreli
przedstawiciel FIT-u. Gdyby dowiedziano si, e grupa
osb dowodzonych przez fiskiego pukownika i
biznesmena postanowia wiadomie zakoczy ycie, zaszkodzioby to bardzo nie tylko turystyce Finlandii, ale
take handlowi i produkcji eksportowej. Co mona myle
o narodzie, ktrego przedstawiciele zabijaj si w duej
liczbie, a na dodatek wyjedaj w tym celu za granic!
Zdaniem policji na razie nie popeniono adnego czynu
niezgodnego z prawem. Dlatego SUPO nie poprosi kolegw z Interpolu o pomoc. Ustawowo policja poszukuje
jedynie przestpcw, a nie dziwnych ludzi.
Spojrzenia zgromadzonych skieroway si na psychiatr. Czy mgby pomc w tej sprawie? Zaginione towarzystwo jest najwyraniej niespena rozumu i stanowi zagro245
eni nie tylko dla pastwa, ale i dla siebie. Moe lekarz
wypisaby dla caej grupy skierowanie do najbliszego
szpitala psychiatrycznego, dziki czemu sprawa zostaaby
od razu zaatwiona. Psychiatra zgodzi si z tym, ale wtpi,
czy mona tak od razu uzna za wariatw ca grup
wycieczkowiczw.
- Niech pan to zrobi dla dobra opinii caego narodu
-apelowali inspektor Hunttinen i detektyw Rankkala. Lekarz nie od razu jednak uzna t argumentacj. Przypomnia, e w faszystowskich Niemczech stosowano takie
same naciski, gdy zamykano ludzi w obozach koncentracyjnych.
Najgorsze jednak byo to, e nikt nie wiedzia, przez jakie okolice pdzi tajemniczy autokar z samobjcami.
Podczas takich narad zjadano zwykle lunch lub lekki
obiad. Detektyw Rankkala zadowala si zupami i jarskimi
potrawami i nie pi wina. Skary si siedzcemu naprzeciwko lekarzowi, e tego lata odek odmawia mu
posuszestwa ju od chwili, gdy dosta zadanie dotyczce
samobjstwa. Inspektor Hunttinen doda, e s to objawy
powszechnie wystpujce wrd urzdnikw SUPO. Praca
jest stresujca i niewdziczna. W porwnaniu z tymi,
ktrzy zajmuj si zwyk prac policyjn, detektywi
agencji chorowali dwa razy czciej na wrzody odka.
Psychiatra zgodzi si, e zawd ten sprzyja dolegliwociom psychosomatycznym.
Komisja postanowia wezwa Ministerstwo Spraw Zagranicznych, aby zaalarmowao wszystkie europejskie
ambasady i konsulaty i nakazao obserwowa dziwnie zachowujce si grupy fiskie. Do placwek dyplomatycznych zostay wysane informacje o cechach charakterystycznych autokaru.
246
Na trzecie posiedzenie komisji detektyw Ermei Rankkala przynis alarmujce wieci. Organizacja samobjcza
wzia udzia w wielkiej zbiorowej bitce w maym miecie
Walsrode na terenie Republiki Federalnej Niemiec. W tej
sprawie raport przesao biuro radcy handlowego w Hamburgu, otrzymawszy od niemieckiej policji zapytania dotyczce Finw. Agencja bezpieczestwa zacza sprawdza
okolicznoci awantury i im gbiej drya t spraw, tym
bardziej bya przekonana, e nie chodzio tu o zwyke rkoczyny. Wedug wezwanego na miejsce attache wojskowego ambasady w Bonn konflikt mona nazwa wojn na
ma skal, podczas ktrej Finami dowodzi pukownik,
majcy do pomocy jakich podoficerw. Walka zakoczya
si zwycistwem Finw.
Od tej pory komisja zbieraa si dwa razy w tygodniu,
a detektyw Rankkala cierpia ju na krwotoki z odka.
Ale najgorsze miao dopiero nadej. Wadze francuskiej Alzacji skontaktoway si z ambasad Finlandii w Paryu i powiadomiy j o wydaleniu z kraju trzech fiskich
obywatelek. Na podstawie tego mona byo uzna, e
naleay one do tajemniczej organizacji. Deportowane
dziewczta wywrciy do gry nogami porzdek dnia w
caej winnej dolinie. Potem autobus skierowa si z Francji
do Szwajcarii. Ogarnici panik czonkowie komisji
czekali na nowe wiadomoci o ruchach autokaru. Nadeszy
one wkrtce.
Nastpny alarm podniosa ambasada Finlandii w
Szwajcarii. Mianowicie na terenie kantonu Wallis przebywaa fiska grupa turystyczna, ktra zachowywaa si
dziwnie i w sposb zagraajcy samej sobie. Dowodzeni
przez wysokiego stopniem oficera Finowie chcieli popeni zbiorowe samobjstwo w pewnej alpejskiej wiosce
247
Posowie
35Naga mier Ermeia Rankkali, ledczego pracujcego
w agencji bezpieczestwa SUPO, zostaa z przykroci odnotowana na nastpnym spotkaniu komisji w hotelu Tor-ni.
Zgromadzeni przy stole wstali i uczcili jego pami chwil
ciszy. Przez jaki czas zastanawiano si, czy obecni
powinni wzi udzia w pogrzebie wykoczonego detektywa, ale inspektor Hunttinen nie uzna tego za konieczne.
Powiedzia, e osobicie zajmie si spraw. Przyzwyczai
si ju, e jego podwadni nie yli w nieskoczono. Jego
zdaniem Rankkala nie pozostawi nawet wdowy, chocia
kto go tam wie.
Z braku lepszego zajcia komisja przejrzaa ostatni raport sporzdzony przez ledczego. Nie zawiera adnych
nowych elementw i nie mogo by przecie inaczej, bo
autor umar.
Swoim zwyczajem zgromadzeni zamwili lekki obiad,
a potem rozmawiali o dziaalnoci i wynikach pracy komisji. Udao si im wiele osign. Odkryli, jak tras jecha przez Europ autokar tajemniczej organizacji samobjcw. Wysali liczne telegramy. Zabezpieczyli si na kady wypadek. Informowali o rozwoju sytuacji ambasady
Finlandii, konsulaty, przedstawicieli Fiskiej Izby Turystyki w krajach europejskich. Tam, gdzie byo trzeba,
zwrcili si take do policji, ministerstw, prawnikw, lekarzy, ambasadorw, sowem: do wszystkich.
Komisja postanowia bezwocznie kontynuowa
ledztwo w sprawie zaginionego autokaru. Od tej pory
zbieraa si raz na tydzie, w tym samym miejscu i w taki
sam sposb. lady tajemniczej organizacji samobjczej
250
Wicedyrektorka szkoy Puusaari i pukownik Kemppainen pobrali si. Helena Puusaari przeprowadzia si z
Toijali do Jyvaskyli. Przedtem otrzymaa na poegnanie
medal za prac na rzecz rozwoju owiaty. Nagrod wrczyy jej przedstawicielki Stowarzyszenia Racjonalizatorek
miasta Toijali, te same wrony, ktre krakay na jej temat
zoliwie. Tak to si wiat zmienia, a ycie daje nauczk.
Pukownik Kemppainen napisa do Ministerstwa
Obrony podanie z prob o dymisj i emerytur i otrzyma
obie rzeczy. Pniej otrzyma te crk, ktr wicedyrektorka szkoy Puusaari urodzia mu bez oficjalnych
poda.
Smutkobjca Seppo Sorjonen opublikowa wasnym
sumptem ba mwic o braku mieszka w spoeczestwie wiewirek, ale krytycy jej nie docenili. Dzieu zarzucano, e odbiega daleko od ycia, zawiera niepotrzebne
arty i jest infantylne. Obecnie Sorjonen pracuje z duym
powodzeniem jako kelner w restauracji Sawanna. Zbiera
materiay do wielkiej fiskiej powieci gastronomicznej.
Hodowca reniferw Uula Lismanki nie umia pywa,
ale ocean charakteryzuje si tym, e potrafi nauczy ma
ludzk istot swoich zwyczajw. Uula wydosta si jako
przez wyjcie awaryjne ze miertelnych Linii Korpeli i wyskoczy ponad spienione fale, a potem unoszc si na nich,
dotar na otwarte morze, ykajc po drodze son wod.
Niektre zaciekawione rekiny ludojady obwchiway jego
tyek, ale nie pogryzy go. Ryba nie zawsze bierze - Uula,
stary rybak, wiedzia o tym, jak nikt inny na wiecie.
Oprcz tego udowodni, e nawet czarownik nie tonie i
unosi si na wodzie.
Dwie godziny pniej starego hodowc reniferw wyowi z morza rozlatujcy si portugalski statek rybacki,
253