Pengenalan

Keadilan asasi secara umumnya dianggap sebagai standard minimum dalam amalan
sistem undang undang dan proses membuat keputusan yang melibatkan tindakan bersabit
undang undang. Ini adalah bagi menjamin kelicinan tindakan dan keselamatan bagi hak dan
kepentingan individu atau kumpulan yang membuat keputusan terbabit. Profesor De Smith
dalam

bukunya

Constitutional

and

Administrative

Law 2

menyebut:

Peraturan keadilan asasi adalah taraf minimum dalam membuat keputusan yang
saksama yang dikenakan oleh undang-undang terdapat orang atau badan yang bertugas
bertindak secara kehakiman ... isi kandungan keadilan asasi boleh berubah-ubah mengikut
kesesuaian dan boleh berbeza-beza ... yang penting ialah kepentingan pihak terlibat perlu
diambilkira dan dicapai tanpa berat sebelah dan selepas peluang yang secukupnva diberikan
kepada pihak yang berkenaan untuk membentangkan kesnya.
Dalam sistem pengurusan dan tadbir urus yang baik yang mana melibatkan antara lain
pegawai pegawai dan pengurusan institusi, tanggungjawab terhadap keputusan dan
hukuman

yang dibuat secara terancang bukan sahaja memberikan kesan positif kepada

institusi tetati juga pada pandangan umum yang mana terlibat secara langsung mahupun tak
langsung dengan institusi. Ini semestinya melibatkan tentang membuat keputusan yang
berdasarkan merit dan keputusan yang selari dengan undang undang dan peraturan. Untuk
itu konsep keadilan asasi mestilah diutamakan dan tidak dapat tidak digunakan dalam
membuat keputusan.
Hak untuk perbicaraan yang adil memerlukan individu tidak harus dihukum dengan
keputusan yang melibatkan hak-hak mereka atau jangkaan yang sah melainkan jika ia telah
dimaklumkan terlebih dahulu sebelum kes itu, peluang yang adil untuk menjawabnya, dan
peluang untuk membentangkan kes mereka sendiri. Fakta semata-mata bahawa keputusan

yang memberi kesan kepada hak atau kepentingan yang mencukupi untuk tertakluk keputusan
untuk prosedur yang diperlukan oleh keadilan asasi.
Keadilan asasi adalah istilah teknikal bagi peraturan terhadap apa yang dikatakan
sebagai berat sebelah atau lebih dikenali sebagai nemo iudex dalam causa sua dan hak untuk
perbicaraan yang adil ataupun audi alteram partem. Kini konsep keadilan asasi ini merupakan
syarat utama yang perlu dipatuhi dalam membuat sebarang tindakan berupa undang undang.

1 Peraturan terhadap berat sebelah (nemo iudex dalam causa sua)

Peraturan terhadap berat sebelah diasaskan bagi mengelakkan buruk sangka bagi
tanggapan umum dan juga bagi mengekalkan keyakinan orang ramai dalam sistem undang
undang terhadap institusi terbabit. Peraturan terhadap berat sebelah ini boleh dikategorikan
dalam tiga jenis iaitu berat sebelah berkepentingan, berat sebelah peribadi dan berat sebelah
polisi.
Dalam buku Promotion and Diciplinary Appeals in Government Service yang ditulis oleh
penulis undang-undang, Geoff Cahil, beliau menyatakan sesuatu pihak dianggap akan berat
sebelah jika pihak yang berkenaan ada kepentingan, sama ada kepentingan kewangan atau
bukan kewangan. Dan didalam kes Leeson lwn General Council of Medical Association and
Registration,1 mahkamah menyebut bahawa jika wujud kepentingan kewangan maka tidak
perlu lagi menimbangkan persoalan apakah "syak yang munasabah" atau "ada kemungkinan
sebenar" akan wujud berat sebelah.
1.1 Berat Sebelah Sebenar
Berat sebelah sebenar adalah dimana pembuat keputusan bagi kes tersebut telah
berprasangka baik dari segi perkataan atau perbuatan yang menampakkan beliau akan berat

sebelah

atau

memihak

kepada

atau

terhadap

sesuatu

pihak.

Satu bentuk berat sebelah sebenar adalah dimana pembuat keputusan dalam kes guaman
atau tatatertib terbabit mempunyai kepentingan kewangan atau kepentingan secara langsung
ataupun tidak langsung dalam membuat keputusan kes itu. Apabila fakta ini yang mana
pembuat keputusan itu mempunyai kepentingan, mengikut prinsip keadilan asasi, berat
sebelah adalah nyata dan hilanglah kelayakan orang tersabit dalam membuat keputusan
secara automatik -. Yang pembuat keputusan akan dihalang dari menghakimi perkara itu tanpa
memerlukan apa-apa penyiasatan kemungkinan atau disyaki berat sebelah.
Dalam kes R lwn Hamond,2 Hakim Blackburn, memberikan peraturan yang tegas
tentang berat sebelah kerana kepentingan kewangan. Menurut beliau, jika wujud kepentingan
kewangan, walaupun sedikit, ianya sudahpun memadai bagi mahkamah untuk mengatakan
yang dia berat sebelah. Walaupun begitu peraturan ini boleh dikecualikan jika;
(i)

Jika kepentingan kewangan itu bukanlah secara peribadi kepada pihak yang
membuat keputusan (yang mengadili kes), maka ini tidak mengapa, iaitu tidak
dianggap berat sebelah.

(ii)

Jika kepentingan kewangan itu terlalu jauh, dia masih boleh dianggap tidak
berat sebelah. Jauh atau dekatnya kepentingan kewangan seseorang bergantung
kepada fakta kes dan sudah pasti berbeza antara satu kes dengan kes yang lain.

1.2 Berat Sebelah Peribadi

Berat sebelah peribadi pula adalah di mana seorang hakim atau pembuat keputusan
bukanlah pihak mempunyai kepentingan dalam hasil keputusan yang akan dibuat, tetapi
diketahui kelakuan atau tingkah lakunya boleh menimbulkan syak yang bahawa kemungkinan
berlaku berat sebelah, atau dimana isu peribadi menjadi elemen syak wasangka yang akan
memberikan alasan yang keputusan yang perlu diperuntukkan akan berat sebelah.

Faktor hubungan kekeluargaan mahupun rangkaian kenalan memungkinkan berat sebelah

terjadi dan ini secara sendirinya menafikan seseorang itu dari menjadi seorang atau salah
seorang yang membuat keputusan kes.
Penentuan sama ada perhubungan atau pertalian kepentingan itu boleh "menimbulkan
syak yang munasabah" ataupun "ada kemungkinan sebenar" akan wujud berat sebelah adalah
bergantung kepada fakta setiap kes. Dengan perkataan lain, hubung kait antara perkara yang
dibincangkan dengan pembuat keputusan (misalnya ahli lembaga tatatertib) bagi menentukan
sama ada akan wujud berat sebelah atau tidak, adalah berbeza antara satu kes dengan kes yang
lain. Sebagai contoh;
(i)

Ahli pembuat keputusan (pihak berkuasa tatatertib) boleh dianggap akan ada
kemungkinan sebenar atau ada syak yang munasabah bahawa ahli pihak
berkuasa tatatertib itu akan berat sebelah jika beliau dan pekerja yang
dibicarakan atas tuduhan tatatertib itu mempunyai kaitan atau hubungan
kekeluargaan yang hampir seperti hubungan ayah anak mahupun sepupu.

(ii)

Pekerja yang dibicarakan atas tindakan berkuasa tatatertib dan ahli pihak
berkuasa tatatertib adalah ahli satu pertubuhan yang sama, maka di sini juga
ada kemungkinan sebenar atau akan ada syak yang munasabah bahawa wujud
berat sebelah di pihak pembuat keputusan.

1.3 Berat Sebelah Polisi

Kategori yang ketiga iaitu berat sebelah polisi. Ini disabitkan pada ahli pembuat
keputusan
(pihak berkuasa tatatertib) adalah mereka yang bertanggung jawab dalam membuat satu satu
polisi yang secara langsung mahupun tidak.

Jika kepentingan itu boleh "menimbulkan syak yang munasabah" atau "ada
kemungkinan sebenar" akan wujudnya berat sebelah, pembuat keputusan hilang kelayakan
untuk mengadili sesuatu kes. Beliau tidak boleh membuat sebarang keputusan kes diatas
peraturan atau undang undang yang dibuat oleh beliau sendiri mahupun bersama.
Dalam kes R lwn Sussex Justices; Ex parte Mc Cathy3 mahkamah menyatakan "ada
syak yang munasabah" akan berat sebelah sudah memadai untuk menjadikan orang yang
berkenaan tidak layak mengadili sesuatu kes.
Oleh itu adalah penting bagi institut untuk mempunyai ahli pembuat keputusan (pihak
berkuasa tatatertib) yang terdiri dari ahli yang bukanlah seorang dari pembuat dasar atau
undang undang dimana kes yang dibicarakan itu adalah berkaitan dengan pembuat
keputusan.

2. Hak untuk perbicaraan yang adil (audi alteram partem)

Adalah perlu sesuatu perbicaraan itu merupakan perbicaraan yang adil dan tidak
menjadi perbicaraan yang berat sebelah. Hak untuk perbicaraan yang adil memerlukan
individu-individu tidak dihukum dengan keputusan yang melibatkan hak-hak mereka atau
jangkaan yang sah melainkan jika mereka telah diberikan notis terlebih dahulu daripada kes
terhadap mereka, yang peluang yang adil untuk menjawab mereka, dan peluang untuk
membentangkan kes mereka sendiri. Ia adalah asas kepada prosedur yang adil bahawa keduadua pihak perlu didengar
Hak untuk perbicaraan yang adil juga telah digunakan oleh mahkamah dan juga
jawatankuasa tatatertib sebagai asas di mana untuk membina prosedur pentadbiran yang adil.
Kini umum mengatahui bahawa setiap individu mempunyai hak dalam mendapatkan
perbicaraan yang adil. Pendapat yang menyatakan bahawa jawatankuasa tatatertib mempunyai
kuasa mutlak dan dilindungi undang undang kini hanya mitos semata. Keperluan untuk

memahami aspek perbicaraan adil adalah amat penting bagi membolehkan tindakan yang
diambil memberi kesan seperti yang diharapkan.
Beberapa aspek perbicaraan perlu diikuti selaras dengan hak individu mendapat
perbicaraan yang adil;
2.1 Notis pendengaran
Keadilan asasi membolehkan seseorang untuk menuntut hak untuk pemberitahuan
yang mencukupi yang merangkumi tarikh, masa, tempat pendengaran serta pemberitahuan
terperinci kes itu yang perlu dipenuhi. Kesemua maklumat ini adalah penting dinyatakan
dalam surat pertuduhan dimana ianya membolehkan individu yang dituduh itu mempunyai
masa yang mencukupi untuk menyediakan bahan pembelaan kes nya sendiri dan untuk
menjawab kes terhadapnya.
Notis ini adalah penting bagi menyampaikan tujuan ianya dibuat iaitu bagi
mendapatkan hasil yang baik - memberi notis terlebih dahulu memudahkan prosiding kerana
ia membantu bagi orang orang yang terbabit mempersiapkan keperluan masing masing
bagi menghadapi pertuduhan. Kewajipan berkenaan - orang yang terlibat mempunyai hak
untuk mengetahui apa yang dipertaruhkan, dan ia tidak cukup untuk hanya memberitahu dia
atau dia bahawa akan ada suatu pendengaran. Kedaulatan undang-undang - notis isu-isu dan
pendedahan maklumat membuka operasi pihak berkuasa awam untuk penelitian awam.
2.2 Peluang untuk didengar
Tiap-tiap orang mempunyai hak untuk mempunyai pendengaran dan dibenarkan untuk
mengemukakan kesnya sendiri. Sekiranya seseorang tidak menghadiri perbicaraan itu
walaupun dengan notis yang mencukupi diberikan dalam waktu yang munasabah, hakim

mempunyai budi bicara untuk memutuskan jika pendengaran perlu diteruskan. Dalam kes De
Verteuil lwn Knagg,4 mahkamah menyebut:
Dalam melaksanakan sesuatu siasatan, selain dalam keadaan khas, menjadi satu
tanggungjawab untuk membenarkan seseorang yang pengaduan dibuat terhadapnya
(iaitu orang yang dikenakan tuduhan), memperoleh peluang yang adil untuk membuat
sebarang kenyataan yang berkaitan yang dia ingin kemukakan dan peluang yang adil
untuk membetulkan atau menentang sebarang kenyataan yang dikemukakan yang
menimbulkan prasangka terhadapnya.

Penentuan sesuatu kes yang mengenal "masa yang munasabah" adalah mengikut kes masingmasing. Suatu kes yang rumit yang memerlukan pekerja tersebut mencari dan mengumpul
keterangannya dalam membuat representasi tentulah memerlukan masa yang lebih lama
daripada kes yang agak mudah dan tidak memerlukan maklumat yang mendalam.Walau
bagaimanapun, keperluan ini tidak bermakna yang jawatankuasa tatatertib perlu bersemuka
dengan tertuduh secara langsung. -. Individu terbabit boleh menjawab secara penulisan
mahupun lisan.
Pendengaran secara lisan mungkin akan menjadi sia-sia jika orang tertuduh tidak
mempunyai pengetahuan terlebih dahulu tentang kes itu. Tiada peraturan tetap yang
mengatakan bahawa mendengar hujah mestilah dengan cara lisan. Pendengaran secara lisan
hanya diperlukan jika isu-isu berkaitan keperluan asas hak undang-undang atau kepentingan
yang dilindungi oleh undang-undang timbul.
2.3 Perjalanan pendengaran
Apabila membuat keputusan bagaimana pendengaran perlu dijalankan, majlis tatatertib
mempunyai hak untuk bertanya sama ada orang yang dipertuduh itu mempunyai peluang yang

sempurna untuk mempertimbangkan, mencabar atau bercanggah dengan apa-apa keterangan,

dan sama ada orang itu adalah juga sedar akan sifat tuduhan terhadap dia.
Cara terbaik mendapatkan perbicaraan yang adil adalah dengan memastikan supaya
kedua dua pihak

mempunyai maklumat yang sepenuhnya bagi tuduhan yang dibuat

terhadapnya dan keterangan yang dipercayai menyokong dakwaan. Di mana bukti adalah
dokumentari, beliau perlu mempunyai akses kepada dokumen-dokumen. Di mana bukti itu
terdiri daripada kesaksian lisan, maka hendaklah ia berhak untuk memeriksa balas saksi-saksi
yang memberi keterangan itu, yang identiti perlu didedahkan.
Dalam kes Surinder Singh Kanda v. Kerajaan Persekutuan Tanah Melayu (1962),
sebagai anggota perkhidmatan awam, beliau menghadapi prosiding tatatertib namun beliau
tidak dibekalkan dengan salinan laporan memudaratkan oleh lembaga siasatan oleh pegawai
pengadilan yang mempunyai akses kepada bahan tersebut sebelum pendengaran. Majlis Privy
memutuskan bahawa prosiding itu telah gagal menyediakan peluang yang munasabah untuk
didengar.
Walau bagaimanapun, apabila pendengaran seperti keadilan asasi dan perlindungan
maklumat sulit atas sebab-sebab keselamatan negara, kedua-dua kebimbangan keselamatan
awam dan hak untuk perbicaraan yang adil mesti dipenuhi secukupnya. Jika segala makluma
diperlukan dirasakan cukup, pendengaran yang adil boleh dilakukan tanpa pendedahan
terperinci maklumat sulit yang mungkin menjejaskan keselamatan negara.
Jika bukti terhadap pemohon adalah sebahagian besarnya ditutup tetapi dakwaan yang
terkandung dalam bahan terbuka sudah cukup khusus, pemohon harus dapat menyediakan
wakil undang-undang dan peguam bela khas dengan maklumat untuk menyangkalnya (seperti
alibi, jika bahan terbuka mengatakan beliau di suatu tempat yang tertentu dalam tempoh
tertentu) tanpa perlunya untuk mengetahui detail atau sumber bukti yang tertutup. Walau

bagaimanapun, jika bukti yang diturunkan kepada orang yang hanya terdiri daripada
kenyataan umum dan kes terhadapnya adalah berdasarkan dari cakapan atau andaian sematamata, maka peraturan perbicaraan yang adil di bawah keadilan semula jadi tidak akan dapat
dikemukakan.

2.4 Hak untuk perwakilan undang-undang

Individu yang dikenakan tuduhan boleh mendapatkan khidmat guaman bagi
membantunya dalam pendengaran yang dibuat. Apabila menilai sama ada pihak yang perlu
ditawarkan bantuan undang-undang, hakim itu hendaklah terlebih dahulu bertanya sama ada
hak untuk didengar terpakai, dan, kedua, sama ada bantuan peguam diperlukan untuk
pendengaran berkesan
Apabila seseorang enggan perwakilan undang-undang, kita tidak boleh mengharapkan
untuk menerima "standard" yang lebih tinggi daripada keadilan asasi. Ini telah dinyatakan
dengan jelas di Singapura di Ho Paul v. Majlis Perubatan Singapura (2008). Dr. Ho, yang
telah didakwa dengan salah laku profesional, memilih untuk hadir di hadapan Majlis sendiri
dan enggan memeriksa balas saksi utama Majlis . Selepas itu, beliau berhujah bahawa dia
sepatutnya memberi amaran mengenai implikasi undang-undang yang tidak diwakili secara
sah. Mahkamah Tinggi menolak hujah ini dan dipegang beliau telah mengalami tidak
menjejaskan. Dr Ho telah diberi peluang yang adil untuk mengemukakan kes sendiri dan yang
paling penting, tidak pernah dinafikan hak untuk memeriksa balas saksi-saksi.
Ia juga bukan kewajipan mahkamah untuk memberikan bantuan apabila pihak
membentangkan kes masing-masing yang tidak mempunyai peguam. Dalam Rajeevan
Edakalavan v. Pendakwa Raya (1998), tertuduh telah muncul sendiri di hadapan majistret dan
telah menandatangani satu pengakuan bersalah. Beliau kemudiannya mengemukakan petisyen

di Mahkamah Tinggi untuk semakan jenayah, dengan alasan bahawa sebagai majistret itu
tidak memaklumkan kepadanya mengenai pembelaan yang ada kepadanya, pengakuan telah
samar-samar. Mahkamah memutuskan: beban [memaklumkan tertuduh opsyen membela diri
atau apa yang boleh menjadi lebih menguntungkan dengan keadaannya] tidak beralih kepada
hakim (atau Pendakwaan, untuk perkara itu) hanya kerana tertuduh tidak diwakili peguam.

2.5 Keputusan dan sebab baginya

Hak untuk diberitahu keputusan juga perlu ada. Jika pihak berkuasa tatatertib
mendapati pekerja itu bersalah dan dikenakan tindakan tatatertib, dia hendaklah diberitahu
kerana:
(i)

Tindakan tatatertib itu akan berkait dengan perkhidmatannya; dan

(ii)

Untuk membolehkan pekerja itu menggunakan haknya membuat rayuan.

Selain itu keputusan juga melibatkan banyak pihak yang terbabit didalam prosiding.
Pembabitan orang-orang yang terjejas oleh keputusan ini akan menggalakkan kedaulatan
undang-undang dimana ianya akan membuat ia lebih sukar bagi pihak berkuasa awam untuk
bertindak sewenang-wenangnya tanpa alasan penghakiman yang munasabah. Pihak berkaitan
juga dapat menjadikan ianya satu lagi kes rujukan penghakiman untuk disimpan sebagai
rekod. Dan yang paling utama imej dan integriti pihak terbabit dapat dijaga dan ditingkatkan.

2.6 Hak untuk merayu

Mahkamah dalam kes Doresamy lwn. Suruhanjaya Perkhidmatan Awam, menyatakan
bahawa penjawat awam berhak merayu. Isu yang ditimbulkan ialah di bawah Peraturan
Tatatertib, bolehkah seseorang yang terlibat dalam tindakan tatatertib membuat rayuan kepada
Lembaga Rayuan Tatatertib secara bertulis?

Dalam kes ini, rayuan telah dibuat oleh D melalui peguamnya dan bukan olehnya
sendiri. Lembaga Rayuan Tatatertib telah menolak rayuan tersebut dengan alasan rayuan itu
bukan dibuat oleh penjawat awam (D) itu sendiri. Mahkamah telah mengenepikan penolakan
oleh Lembaga Rayuan Tatatertib itu dan menyatakan bahawa penjawat awam yang berkenaan,
iaitu D, berhak merayu.Rayuan juga boleh dibuat terus kepada pihak mahkamah yang lebih
tinggi kerana sesuatu ketidakadilan yang berlaku dalam mahkamah di bawahnya

1.
2.
3.
4.

(1898) 43 Ch. Di 366.

(1863) L.T. (N.S.) 423 hlm. 424.
(1924) 1 K.B. 256 hlm. 259
(1918) 1 WLR 137 1.