BLM 2

Momentum Aktarm lkeleri ve

Tm Denklikler

2.1. GR
Ak ve akkanlarn davran, sre mhendisliinde ve ayrma srelerinin ounda
nemlidir.
Bir akkan, ekil deitirmeye srekli olarak direnemeyen ve eklini
deitiren bir madde olarak tanmlanabilir.

Kat

Sv

F
V

A
h

35

Sre endstrilerinde maddelerin ou akkan eklindedir ve akkan olarak

depolanrlar, ele alnrlar, pompalanrlar ve ilenirler; dolaysyla akkanlarn akn
belirleyen ilkelere ve kullanlan gerelere aina olmak gerekir. Karlalan tipik
akkanlar su, CO2, ya, amurlar ve youn uruplardr.
Eer bir akkan basnla dikkate deer bir derecede etkilenmezse,
Sktrlamayan akkan olduu sylenir.
Aksi durumda sktrlabilen akkan olarak adlandrlr.

ou svlar sktrlamayan akkanlardr.

Gazlar kk scaklk ve basn deiimlerine maruz kalrlarsa, younluklarndaki
deiim de kk olacaktr ve bu durumda gazlar da sktrlamayan akkanlar olarak
ele alnrlar
Gazlarn kinetik teorisi veya istatistiksel mekanik gibi teoriler, bireysel molekllerin
deil de istatistiksel gruplarn hareketlerini ele alrlar.
Mhendislikte, bir akkann bireysel molekler veya mikroskopik davranndan
ziyade yn veya makroskopik davranyla ilgilenilir.
Momentum aktarmnda, akkan bir btncl olarak ele alnr.
Bir akkan kmesinin btncl kabul edilmesi iin, ak sisteminin boyutunun
molekllerin ortalama serbest yoluna kyasla ok daha byk olmas gerekir
Bu btncl olarak ele al, akkann en kk hacmi akkan srekli dalml
bir madde veya btncl (continuum) istatistiksel ortalamann anlaml
olaca derecede yeterli sayda molekl ierdiinde ve younluk, basn gibi
akkann makroskopik zelliklerinin bir noktadan dierine dzgn veya srekli
bir ekilde deitiinde geerlidir.
Momentum aktarm veya ekseriyetle adlandrld gibi akkanlar mekanii dersi iki
dala blnebilir:
akkan statii veya durgun akkan
akkan dinamii veya hareket halindeki akkan.
36

37

38

2.2. AKIKAN STAT

2.2A. Kuvvet, Birimler ve Boyutlar
Statik akkanda, nemli bir zellik akkan iindeki basntr. Basn, akkann iinde
bulunduu kabn duvarlarna kar akkan tarafndan uygulanan yzey kuvveti olarak
bilinir. Ayn zamanda, akkan hacmi iinde her noktada basn vardr.
Birim alana uygulanan kuvvet olarak tanmlanan basnc anlamak iin, Newtonun
temel kanunlarndan biri irdelenmelidir. Yerekiminin etkisi altnda olan bir ktle
tarafndan uygulanan kuvvetin hesaplanmasndaki eitlik aadaki gibidir:

F mg

(2.2.1)

Burada SI birimlerinde:
F

: uygulanan kuvvet, newton, N veya kgm/s2

: ktle, kg

: standart yerekimi ivmesi, 9.80665 m/s2

ngiliz birimlerinde, F lbf, m lbm, g 32.174 ft/s2 ve gc (yerekimi dnm

arpan)=32.174 lbmft/ lbfs2dir. gc dnm arpannn kullanlmas, g/gcnin 1.0 lbf/
lbm deerine sahip olduu ve 1 lbmnin 1 lbfa eit bir kuvvet verdii anlamna gelir.
Ktle m g ktle olarak verildiinde, F g kuvvet, g=980.665 cm/s2 ve gc=980.665 g
ktlecm/ g kuvvets2 olur.
gc teriminin SI sisteminde hi kullanlmadna, cgs sisteminde de genellikle
kullanlmadna dikkat ediniz.
Gerilim

birim

alana

uygulanan kuvvet;
Kayma gerilimi: birim alana
uygulanan teetsel kuvvet
Normal

gerilim

(Basn):

Birim alana uygulanan dik

kuvvet

39

RNEK 2.2-1. Kuvvet birimleri ve boyutlar.

3 lb ktle tarafndan uygulanan kuvveti aadaki terimlerde hesaplaynz:
(a) lb kuvvet (ngiliz birimleri)
(b) dyn (cgs birimleri)
(c) newton (SI birimleri)
zm:
(a) Eitlik (2.2-1) kullanlarak:
F (kuvvet)

mg
1
3 lb f
(3 lb )(32,174ft/s2 )
2
m
gc
32,174lb m ft/(lbf s )

(b) Kuvvet eitliinden:

F mg (3 lb m )(453.59g/lb m )(980.665 cm/s 2 )
1.332 x10 6 g cm/s 2 1.332 10 6 dyn

Dier bir seenek olarak, Ek(A.1)den:

1dyn 2.248110 6 lb f

F (3 lb f )(32.174ft/s 2 ) 1/( 2.2481106 lb f /dyn) 1.332 x106 dyn

(c) Newtonu hesaplamak iin:

F mg (3 lb m

1 kg
lb m )(9.80665 m/s 2 ) 13.32 kg m/s 2 13.32 N
2.2046

Dier bir yol olarak Ek(A.1)deki deerler kullanlr:

1

g cm
kg m
(dyn) 105 2 (newton)
2
s
s

F (1.332 dyn)(105 newton/dyn) 13.32 N

40

41

Pgage = Pabs - Patm

Pvac=Patm - Pabs
42

2.2B. Bir Akkan indeki Basn

Eitlik (2.2-1) yerekimi etkisi altndaki bir ktlenin sebep olduu kuvveti verdiinden,
bir destek alan zerine akkann ktlesi tarafndan uygulanan kuvvet veya kuvvet/alan
(basn) da bu eitlikten karlr. ekil 2.2-1de, h2 m yksekliinde ve A m2 sabit alanl
(A=A0=A1=A2) durgun bir akkan stunu gsterilmektedir.

EKL 2.2.1. Durgun bir akkan iinde basn.

Akkann stndeki basn P0 N/m2dir; bu akkann zerindeki atmosfer

basnc olabilir.
Herhangi bir h1 noktasndaki akkan, zerindeki akkann tmne destek
vermelidir.
Hareket etmeyen veya durgun bir akkan iindeki belirli bir noktadaki
kuvvetlerin, btn ynlerde ayn olmas gerektii gsterilebilir.
Ayn zamanda, durgun haldeki bir akkan iin kuvvet/alan veya basn, ayn
ykseklikteki btn noktalarda ayndr.
h2 m yksekliindeki ve kg/m3 younluktaki bir akkann toplam ktlesi:

kg
Toplam kg akkan: (h2 m)( A m 2 ) 3 h2 A kg
m

(2.2-2)

43

Eitlik (2.2-2), (2.2-1)de yerine konulursa, yalnzca akkandan kaynaklanan A1

alanndaki akkann toplam kuvveti aadaki gibi yazlabilir:
F (h2 A kg)( g m/s 2 ) h2 Ag

kg m
(N)
s2

(2.2-3)

Basn kuvvet/alan olarak tanmlandndan:

P

F
1
N
(h2 Ag ) h2 g 2 veya Pa
A
A
m

(2.2-4)

Bu, stndeki akkann ktlesinden dolay A2 alan zerindeki basntr. A2 zerindeki

toplam basn P2yi elde etmek iin akkann tepesindeki P0 basnc ilave edilmelidir:

P2 h2 g P0 N/m2 veya Pa

(2.2-5)

Eitlik (2.2-5) bir akkan iinde herhangi bir derinlikteki basn P1i hesaplamak iin
temel eitliktir:

P1 h1g P0

(2.2-6)

2 ve 1 noktas arasndaki basn fark aadaki gibidir:

P2 P1 (h2 g P0 ) (h1g P0 ) (h2 h1 )g
P2 P1 (h2 h1 )g / g c

( ngiliz )

(SI )

(2.2-7)

Bir akkan iindeki basnc belirleyen akkann dikey ykseklii olduundan, kabn
ekli basnc etkilemez. rnein, ekil 2.2-2deki kabn da tabanlarndaki basn ayn
olup,
P1= h1g P0

EKL 2. 2-2. Deiik ekillere sahip kaplarda basn.

44

RNEK 2.2-2. Depolama tankndaki basn.

Byk bir tank, 917 kg/m3(0.917 g/cm3) younlua sahip ar bir ya iermektedir.
Tank 3.66 m (12 ft) yksekliindedir ve st ksm 1 atm mutlak basntaki atmosfere
aktr. Tank 3.05 m (10 ft) derinliinde ar yala doldurulmu olup tabannda da 0.61
m (2.0 ft) yksekliinde su bulunmaktadr. Tankn tepesinden 3.05 m aadaki ve
tankn tabanndaki basnc Pa ve psia olarak hesaplaynz. Tank tabanndaki basnc psig
olarak ta hesaplaynz.
zm: nce ekil 2.2-3te gsterildii gibi tankn bir tasla izilir. P0=1 mutlak
atm=14.696 psia (Ek A.1den).

EKL 2.2-3. rnek 2.2-2deki depolama tank.

Ayn zamanda:
P0 1.01325 10 5 Pa

Eitlik (2.2-6)dan, ngiliz ve SI birimleri kullanlrsa:

P1 h1 ya

g
P0
gc

lb

(10 ft) 0.917 62.43 m3

ft

lb
1

14.696 lb f /in 2
1.0 f
2
2
lb m 144 in /ft

=18.68 psia

45

P1 h1 ya

g
P0
gc

kg
m

(3.05 m) 917 3 9.806 2 1.013 105 Pa

m
s

=1.287105 Pa
Tank tabanndaki P2 basncn hesaplamak iin; su = 1.0 g/cm3:
P2 h2 su

g
1
P1 (2.0)1.00 62.431.0
18.68 19.55 psia
gc
144

P2 h2 su g P1 (0.61)1000)(9.8066) 1.287 105 1.347 105 Pa

Tabandaki gsterge basnc, P2, mutlak basnc ile atmosfer basncnn farkna eittir:
Pg 19.55 psia 14.696 psia 4.85 psig

2.2C. Bir Akkann Yk

Basn, dyn/cm2, newton/m2 gibi birok farkl birimlerde verilebilir. Bununla birlikte,
basnc ifade etmenin bir dier yaygn yntemi, belirli bir akkann m veya ft olarak
yk terimlerinde verilmesidir.
Basn P ve bir akkann ykseklii h arasndaki banty veren (2.2-4) eitlii
kullanlarak h iin zm yaplrsa:
h( yk)

P
m (SI )
g

(2.2-8)

46

RNEK 2.2-3. Basncn akkan ykne dntrlmesi.

1 standart atmosfer basncn 101.325 kN/ m2 olarak verildiini dikkate alarak
aadakileri yapnz:
(a) Bu basnc 4 oCdeki m su ykne dntrnz.
(a) Bu basnc 0 oCdeki m cva ykne dntrnz.
zm:
(a) 4 oC deki suyun younluu Ek A.2den 1.00 g/cm3tr. 1.00 g/cm3, 1000 kg/m3e
eittir. Bu deer Eitlik (2.2-8)de yerine konulursa:

h( yk)

P
101.325 10 3

10.33 m su (4 o C' de)

g (1000)(9.80665)

(b) Ek A.1den cvann younluu 13.5955 g/cm3tr. Farkl akkanlardan eit

basnlar iin Eitlik (2.2-8) aadaki ekilde ifade edilir:

P hHg Hg g hsu su g

(2.2-9)

hHg iin Eitlik (2.2-9)un zm yaplr ve bilinen deerler yerine konulursa:

hHg ( yk)

su
1.000
hsu
(10.33) 0.76 mHg
Hg
13.5955

2.2D. Basn ve Basn Fark lm Cihazlar

Kimyasal ve dier sre tesislerinde,
bir kap veya sreteki basnc
bir kaptaki sv seviyesini
akkann akma hzn
lmek ve kontrol etmek nemlidir. Ak lerlerin ou, basn veya basn fark
lm cihazlarna baldrlar.

47

EKL 2.2-4. Basn farklarn lmek iin manometreler: (a) U-tp, (b) ki akkanl
U-tp.

1. Basit U-tp manometresi.

U-tp manometresi ekil 2.2-4ada gsterilmektedir.
U-tpnn bir koluna pa N/ m2 basnc uygulanrken dier koluna pb basnc
uygulanmaktadr.
Manometrenin st ksm B kg/m3 younluklu akkanla,
Alt ksm daha ar olan A kg/m3 younluklu akkanla doludur.
A svs ile B svs biri birleri ile karmamaktadrlar.
1 noktasnn basnc olan pa ile 5 noktasnn basnc olan pb arasnda bir bant tretmek
iin aadaki yntem takip edilir:
p2 pa (Z R) B g N/m2

(2.2-10)

Burada R, m olarak manometrede okunan ykseklik farkdr. 3 noktasndaki basn,

hidrostatik ilkelerine gre, 2 noktasndakine eit olmaldr:
p3 p 2

(2.2-11)
48

3. noktadaki basn aadaki ifadeye de eittir:

p3 pb Z B g R A g

(2.2-12)

(2.2-10)-(2.2-12) eitlikleri, biri birlerine eitlenip zm yaplrsa aadaki ifadeler

elde edilir:
pa (Z R) B g pb ZB g R A g
pa pb R( A B ) g (SI )

pa pb R( A B )

g
g (ngiliz )
gc

(2.2-14)

pa ve pbnin ayn yatay dzlemde llmesi kayd ile, son ifadede ne Z ykseklii ne de
tp boyutu vardr.

RNEK 2.2-4. Bir kaptaki basn fark.

ekil 2.2-4ada gsterilen manometre bir ak lerdeki basn dn lmek iin
kullanlmaktadr. Daha ar olan akkan 13.6 g/cm3 younluklu cva, stteki akkan ise
1.00 g/cm3 younlua sahip sudur. Manometre okumas R=32.7 cmdir. Basn farkn
SI birimlerini kullanarak N/m2 olarak hesaplaynz.
zm: R metreye dntrlr,
R

32.7
0,327 m
100

ve ayn zamanda A ve B kg/m3e dntrlr ve (2.2-14)eitliinde yerine

konulursa aadaki sonu elde edilir:

pa pb R( A B ) g (0.327 m) 13.6 1.0 1000 kg/m 3 (9.8066 m/s 2 )

4.040104 N/m2 (5.85 psia)

49

2. ki akkanl U tp.
ekil 2.2-4bde, kk basn farklarn lmek iin hassas bir cihaz olan iki akkanl
U tp manometresi gsterilmektedir. A m2 byk haznelerin her birinin kesit alan, a
m2 ise Uyu oluturan tplerin her birinin kesit alan olsun.

U tp iin bir basn denklii kurulursa:

a
a
B C ) g
A
A

pa pb ( R R0 )( A B

(2.2-15)

Burada:
R0

: pa=pb olduundaki okuma

: gerek okuma

: daha ar akkann younluu

: daha hafif akkann younluu

Genellikle, a/A ihmal edilebilecek kadar kktr ve R0 ounlukla sfra ayarlanr. Bu

durumda;
pa pb R( A B ) g

pa pb R( A B )

g
gc

(SI)
(ngiliz)

(2.2-16)

Eer A ve B biri birine ok yakn ise, R okumas bytlr.

50

RNEK 2.2-5. Bir kap iinde basn lm.

ekil 2.2-5adaki U-tipi manometre, A younluuna sahip bir akkan ieren bir
kaptaki basnc lmek iin kullanlmaktadr. pA basnc ile aada gsterilen
manometre okumas arasnda banty gsteren eitlii karn.

zm: 2 noktasndaki basn:

p2 patm h2 B g N/m2

(2.2-17)

1 noktasndaki basn:

p1 p A h1 A g

(2.2-18)

Hidrostatik ilkelerine gre p1 basnc p2ye eitlenerek ve yeniden dzenlenerek

aadaki eitlik elde edilir:
pA patm h2 B g h1 A g

(2.2-19)
U-tipi manometrenin dier bir rnei ekil 2.2-5bde gsterilmektedir. Bu durumda,
manometre iki kap arasndaki basn farkn lmek iin kullanlr.

EKL 2.2-5. Kaplarda basn lm: (a) bir kaptaki basn lm, (b) basn fark lm.
Hazneli manometre; Eik Manometre; Ters U manometresi

51

3. Burdon basn gstergesi.

Basnlar lmek iin manometreler kullanlmasna ramen, en yaygn kullanlan
basn lm cihaz mekanik Bourdon tp basn gstergesidir. Gsterge iindeki
sarmal bir bo tp, i basnca maruz kaldnda dzelme eilimi gsterir. Tpn
dzelme derecesi, i ksmndaki basn ile d ksmndaki basn farkna baldr. Tp,
derecelendirilmi bir kadran zerinde bir ibreye baldr.

Atmosfer basnc barometer denilen bir cihazla llr

Atmosferik

basnca

barometrik

basn ta denr.
PC basnc, cvann buhar basnc
olup, Patme kyasla ok kktr
ve ihmal edilebilir.
Atmosfer basncnn ykseklikle

PC gh Patm

deiiminin, gnlk hayat zerine

Patm gh

etkisi??

52

4. ki karmayan sv iin yerekimi ayrac.

EKL 2.2-6. Karmayan svlar ii srekli atmosferik ayrc.

ki karmayan A (ar sv) ile B (hafif sv) svlarnn ayrlmas iin, ekil 2.2-6da
srekli yerekimi ayrac (dekantr) gsterilmektedir.

ki svdan oluan besleme karm ayra kabnn bir ucundan girer ve

Sv yava bir ekilde dier uca doru akarken iki farkl tabakaya ayrlr.

Her bir sv ayr bir tama borusundan dar akar.

Svlarn akna kar olan srtnme direncinin ihmal edilebilir olduu kabul
edilir

Performans hesaplamak iin akkan statii ilkeleri kullanlabilir.

Kap ve tama borular atmosfere aktr.

ekil 2.2-6da A ar sv tabakasnn derinlii hA1 ve Bnin derinlii hB metredir.

Toplam derinlik
hT =hA1+hB
A ar svs, kabn tabanndan hA2 m yksekliindeki bir tama borusundan dar
akmaktadr. Kap ve tama borular atmosfere aktr. Hidrostatik denklik aadaki
eitlii verir:
53

hB B g hA1 A g hA2 A g

(2.2-20)

hB hT hA1 eitlii, (2.2-20) eitliinde yerine konularak hA1 iin zmlenirse:

hA1

hA2 hT B / A
1 B / A

(2.2-21)

Eitlii elde edilir.

Genellikle hA2 ykseklii, ara yzey seviyesinin dzenlenebilmesi iin hareket
ettirilebilir.

2.3 MOMENTUM, ISI VE KTLE AKTARIMI N GENEL

MOLEKLER TAINMA ETL
2.3A Genel Molekler Tanma Eitlii ve Genel zellik Denklii
1. Tanma srelerine giri.
Molekler tanma srelerinde, genel olarak, bir akkan (gaz veya sv) veya bir kat
olabilen bir sistem veya ortam iinde, belirli bir zellik veya oluumun molekler
hareketle aktarm veya hareketi ile ilgilenilir.
Aktarlmakta olan bu zellik ktle, sl enerji (s) veya momentum olabilir.
Bir sistemin her bir molekl, kendisiyle birlikte belirli bir ktle, sl enerji veya
momentuma sahiptir.
Bu zelliklerden herhangi biri iin, bir blgeden bitiik baka bir blgeye zellik
deriiminde fark olduunda, o zelliin net bir tanmas meydana gelir.
Molekllerin biri birinden olduka uzak olduu gazlar gibi seyreltik
akkanlarda, zelliin tanmasna engel olacak veya biri biriyle etkileecek ok
az molekl olduundan, tanma hz olduka hzldr.
Svlar gibi youn akkanlarda, molekller biri birlerine yakndrlar, tanma
veya yaylm (diffusion) ok daha yava ilerler.
Katlardaki

molekller

svlardakinden

ok

daha

yakn

bir

ekilde

paketlendiklerinden, molekler g daha snrldr.

54

FENKE ALFABES
Letter Name

Meaning

alf

ox

bet

house

gaml camel
delt

door

he

window

wau

hook

zai

Ph.

Corresponding letter in
Greek
Latin

He. . Ar.

Cyr.

b [b]

Aa

Bb

d [d]
h [h]

Cc, Gg

Dd

Ee

, ,

[]

g []

[w]

(),

Ff, Yy,
Vv, Uu

(), ,

weapon

z [z]

Zz

het

wall

[]

Hh

wheel

[t]

yod

hand

y [j]

,
,

tet

kaf

palm (of a
hand)

k [k]

()

Ii, Jj

, ,

Kk

l [l]

Ll

m
[m]

Mm

n [n]

Nn

semk fish

s [s]

, poss. poss. Xx

(), poss.

ain

eye

[]

Oo

pe

mouth

Pp

lamd goad
mem water
nun

serpent

sade hunt

,
p [p] *

[s]

()

, ,

qof

monkey

q [q]

(), poss.
,

Qq

(), poss.
, ()

rosh

head

r [r]

Rr

tooth

[]

Ss

tau

mark

t [t]

shin

Tt

55

YUNAN ALFABES

56

2. Genel molekler tanma eitlii.

Momentum, s veya sl enerji ve ktle molekler tanma srelerinin de, temel
anlamda ayn genel tip tanma eitlii ile ifade edilebilirler:

aktarm srecinin hz

itici kuvvet
diren

(2.3-1)

Bir zellii tayabilmek iin bir direnci yenmek iin bir kuvvete gerek vardr.
Bu, elektrik aknn voltaj d (itici kuvvet) ile doru ve direnle ters orantl
olduu elektrikteki Ohm yasasna benzerdir.

Elektrik akm

V
R

(C/s =Amper)
R

L
A

I A

V
L

Birim alan bana ifade eilir ve diferansiyel formda yzzlrsa

I
Burada

dV
dL

: akm (amper; A=C/s)

dV

: potansiyel fark (itici g, volt, V))

: diren (ohm=(kg m2)/(s3A2)

: zgl iletkenklik (ohm-1 cm-1)

/dL :diren

57

EKL 2.3-1. Bir zelliin molekler tanmas: (a) kararl halde mesafeye kar
deriim, (b) kararsz halde genel zellik denklii.

(2.3-1) ifadesi, bir zelliin molekler tanmas veya yaylm iin aadaki ekilde
matematiksel eitlik halinde yazlabilir:
z

d
dz

(2.3-2)

Burada:

: zelliin aks, zellik/sm2

: yaylm katsays diye adlandrlan orant sabiti, m2/s

: zelliin deriimi, zellik/m3

: ak ynndeki mesafe, m

zellik aks, z ak ynne dik birim kesit alanndan birim zamanda aktarlan zellik
miktar olarak tanmlanr.
zellik deriimi

aadakilerden birisi olabilir

Momentum
Isl enerji
Ktle

58

Eer sre yatkn ise, bu durumda z aks sabittir. Eitlik (2.3-2) yeniden dzenlenir
ve integre edilirse aadaki eitlik elde edilir:

z2

z1

z dz d
z

(2.3-3)

(1 2 )

(2.3-4)

( z 2 z1 )

deriimine kar z grafii, ekil 2.3-1 de gsterilmekte olup, dzgn bir dorudur.
Ak, 1den 2 ynne doru azalan deriim ynnde olduundan d / dz eimi negatiftir
ve Eitlik (2.3-2)deki negatif iareti, 1den 2ye doru pozitif bir ak verir.

RNEK 2.3-1. Kararl halde bir zelliin molekler tanmas.

Bir zellik, kararl haldeki bir akkan iinde yaylmla aktarlmaktadr. Akkan iinde
1. noktadaki deriim 1.3710-2 zellik miktar/m3, z=0.40 m tedeki 2. noktada ise
0.7210-2 zellik/ m3tr. Yaylm katsays = 0.013 m2/s olup sistemde kesit alan
sabittir.
(a) Aky hesaplaynz.
(b) iin mesafeye bal bir eitlik tretiniz.
(c) Yaylm yolunun orta noktasnda yu hesaplaynz.
zm:
(a) Verilen deerler Eitlik (2.3-4)te yerine konulursa:
z

(1 2 )
( z 2 z1 )

(0.013)(1.37 10 2 0.72 10 2
0.40 0

=2.11310-4 zellik miktar/sm2

(b) Eitlik (2.3-4), 1 ile ve z1 ile z arasnda integre edilir:

59

z dz d

(2.3-5)

z1

( z1 z )

(2.3-6)

(c) z=0. 20 m olan orta nokta deeri Eitlik (2.3-6)da yerine konulursa,
1.37 10 2

2.113 10 4
(0 0.2) = 1.04510-2 zellik miktar /m3
0.013

elde edilir.

2.3B. Molekler Tanmaya Giri

Gazlarn kinetik teorisi, akkanlar iindeki bireysel molekllerin hareketinin bize iyi bir
yorumunu salar.

Molekller, kinetik enerjilerinden dolay biri birleriyle arparak hzl ve gelii

gzel hareket ederler.
Momentum, s veya ktle gibi zelliklerin molekler tanmas veya molekler
yaylm, bireysel molekllerin bu rastgele hareketlerinden dolaydr.
Aktarlmakta olan zellii ieren her bir molekl btn ynlerde rastgele hareket
eder ve btn ynlerde ak vardr.
Dolaysyla, zellik deriiminde bir fark var ise, yksek deriimden dk
deriime doru net bir zellik aks olacaktr.
Bu, eit sayda molekller yksek deriimli ve dk deriimli blgeler arasnda
her bir ynde yayldklarndan dolay meydana gelir.

60

1. Momentum tanmas ve Newton yasas:

Kat bir yzey zerinde akmakta olan bir akkan durumu dikkate alnsn:

Bir akkan kat yzeyine paralel olan x ynnde akt zaman, x ynndeki

hznn z ynnde yzeye yaklaldka azald bir hz deiim blgesi oluur.

Akkan

x-ynnde

bir

momentuma

sahiptir

ve

deriimi

momentum/m3tr.
Momentumun

birimi

kgm/sdir.

Dolaysyla

x nun

birimleri

(kgm/s)/m3tr.
Molekllerin rastgele yaylmndan dolay, hzl hareket eden molekllerden
oluan tabaka ile daha yava hareket eden bitiik molekller tabakas
arasnda, her bir ynde (+z ve -z ynleri) eit sayda hareket eden molekllerin
deiimi sz konusudur.
Dolaysyla, x-ynl momentum, daha hzl hareket eden tabakadan daha yava
olanna, z-ynnde aktarlmaktadr.

Birim alan bana akm olarak ifade edilir ve diferansiyel olarak yazlrsa

61

Momentumun bu tanmas Eitlik (2.3-2)ye benzer ve sabit iin aadaki gibi

yazlan Newton viskozite yasasdr:

zx

d ( x )
dz

(2.3-13)

Burada:

zx

: x-ynl momentumun z ynndeki aks, (kgm/s)/sm2

: momentum yaylabilirlii veya yaylm katsays (= / ) m2/s

: tanma veya yaylm mesafesi, m

: younluk, kg/m3

: viskozite, kg/ms

2. Is tanmas ve Fourier yasas.

Bir akkan veya kat iinde snn molekler tanmas veya s iletimi (conduction),
sabit younluk ya ve s kapasitesi cpye sahip olan bir ortam iin aadaki ekilde
yazlabilir:
d ( c pT )
qz

A
dz

(2.3-14 )

Burada:
qz/A

: s aks, J/sm2

: sl yaylabilirlik ( k / c p ) m2/s

c pT : s veya sl enerji deriimi, J/m3

Akkan iinde bir scaklk deiimi olduunda, scak ve daha souk blge arasnda her
iki ynde de eit sayda molekl yaylr. Bu ekilde enerji z ynnde aktarlr.

62

3. Ktle tanmas ve Fick yasas.

Bir akkan veya kat iinde, akkan iinde toplam deriim sabit olduunda, molekler
ktle tanmas iin Fick yasas aadaki gibidir:
*
J Az
D AB

d (c A )
dz

(2.3-15 )

Burada:
*
J Az

: Ann aks, kg mol A/sm2

DAB

: B iinde Ann molekler yaylabilirlii, m2/s

cA

: Ann deriimi, kg mol A/m3

Dolaysyla, momentum s ve ktle aktarm iin

(2.3-13), (2.3-14) ve (2.3-15)

eitliklerinin tm biri birine ve genel molekler tanma eitlii ve genel molekler

tanma eitlii (2.3-2)ye benzerler.

Btn eitlikler
sol taraflarnda bir ak,
sa tarafta m2/s olarak yaylm katsays ve
sada mesafeye gre deriim trevi ierirler,
molekler tanma eitlii de matematiksel olarak ayndr.
dolaysyla, aralarnda bir benzeim veya benzerlik olduu ifade edilir.

Bununla birlikte, matematiksel bir benzeim olmasna ramen, meydana gelen gerek
fiziksel mekanizmann tamamyla farkl olabilecei vurgulanmaldr.
Ktle aktarmnda, ekseriya iki bileen, biri biri iinden greceli bir hareketle
tanlr.

63

 Katlar iinde s tanmasnda, molekller olduka sabittirler ve tanma byk

oranda elektronlarla yaplr.
Momentum tanmas birka farkl mekanizma ile meydana gelebilir.
Momentum, s ve ktle tanma srelerinin her birinin ayrntl ekilde ele aln, takip
eden blmlerde sunulmaktadr.

4. Kararsz hal iin genel zellik denklii.

(2.3-2) molekler tanma eitliini kullanarak bir sistemdeki tanma hzlarn
hesaplamada, tm sistem iinde aktarlmakta olan bu zelliin miktarn dikkate almak
gerekir. Bu, kararsz halde genel bir zellik denklik eitlii veya zellik korunum
eitlii (momentum, sl enerji ve ktle) yazlarak yaplr.

Balang olarak, ekil (2.3-1b)de gsterilen akkan iinde belirli bir z(1) m3lk
hacim eleman olan sisteme molekler tanmayla giren ve sistemi terk eden, sistemde
oluan ve biriken zelliin tmn dikkate alan, sadece z yn iin bir eitlik yazlarak
balanr:

zellik zellik zellik zellik

giri
hz
oluum
hz
k
hz
birikim
hz

(2.3-7)

64

zye dik kesit alan 1.0 m2 olarak alnrsa;

Giri hz = (z | z ) 1 zellik miktar/s ve
k hz = (z | z z ) 1 zellik miktar/s
zellik oluum hz = R( z1)dir; burada R, zellik/sm3 olarak oluum
hzdr.
zelliin birikim hz =

(z 1) zellik miktar/s
t

(2.3-8)

Yukardaki ifadeler Eitlik (2.3-7)de yerine konulur,

(z | z ) 1 R(z 1) (z | z z ) 1

(z 1)
t

(2.3-9)

z ile (hacim ile=1x z) blnr ve z sfra giderken limit alnrsa aadaki eitlik

elde edilir:
z

R
t
z

(2.3-10)

z iin (2.3-2) eitlii (2.3-10)da yerine konur ve nn sabit olduu kabul edilirse,

2
2 R
t
z

(2.3-11)

bantsn verir. zellik oluumu yoksa aadaki ifade elde edilir:

2
2
t
z

(2.3-12)

Bu son eitlik, zellik deriimi yu, konum z ve zaman tye balar.

(2.3-11) ve (2.3-12) eitlikleri, momentum, sl enerji ve ktle korunumu iin
genel eitliklerdir.
65

 Bu eitlikler, burada sadece molekler tanmay dikkate almakta olup tanm

(convection) gibi dier tanma mekanizmalarn dikkate almaz.
Dier tanma mekanizmalar, momentum, enerji ve ktle iin kitabn sonraki
blmlerinde tretilecektir.

2.4. AKIKANLARIN VSKOZTES

2.4A. Newton Yasas ve Viskozite
Bir akkan bir boru veya iki dzgn levha gibi kapal bir kanal iinde aktnda, bu
akkann hzna bal olarak iki tip ak meydana gelebilir.

Dk hzlarda, akkan dikey karma olmakszn akma eilimi gsterir ve bitiik

tabakalar biri biri zerinden kayan oyun kartlar gibi kayarlar.
Ak ynne dik ne apraz akmlar, ne ediler, ne de akkan girdaplarn olduu
ak rejimi veya tipi laminer ak diye adlandrlr.
Yksek hzlarda dikey karmaya yol aan ediler oluur. Bu da, trblent ak
diye adlandrlr. Bu blmdeki tartma laminer ak ile snrldr.

66

Bu viskozite tartmasnda bir akkan, bir gerilime (birim alandaki kuvvet) veya
uygulanlan bir kuvvete maruz kaldnda davran ile bir katdan ayrlr.

Esnek bir kat uygulanlan kuvvetle orantl miktarda ekil bozunmasna urar.
Bununla birlikte, bir akkan uygulanlan benzer bir kuvvete maruz kaldnda,
ekil bozunmas devam edecek, gerilimin artmasyla artan bir hzda akmaya
devam edecektir.
Akkan bu gerilime kar diren gsterir.
Viskozite, akkan iindeki bitiik tabakalarn greceli hareketine diren
gsteren bir akkan zelliidir.
Bu viskoz kuvvetler, akkan iindeki molekller arasnda mevcut olan
kuvvetlerden kaynaklanr ve karakter olarak katlardaki kayma kuvvetlerine
benzer.

EKL 2.4-1. ki paralel levha arasnda akkan kaymas.

Yukardaki grler, viskozite zerine daha nicel bir tartma ile akla
kavuturulabilir.
ekil 2.4-1de, akkan iki sonsuz paralel levha (ok uzun ve ok geni) arasnda
bulunmaktadr.
Levhalar biri birinden y m uzaktr.
Uygulanlan F newton kuvvetten dolay alt tabakann st tabakaya paralel bir
ekilde ve st levhaya gre daha hzl sabit bir vz m/s hznda hareket
ettirildiini varsaynz.

67

 Bu,

kuvvet viskoz srkleme diye adlandrlr ve akkandaki viskoz

kuvvetlerden kaynaklanr.
Her bir akkan levhas z ynnde hareket etmektedir.
Alt levhann hemen bitiiindeki tabaka, bu levha hznda tanr.
Bunun bir stndeki tabaka daha yava bir hza sahiptir ve y ynnde yukarya
doru gidildike her bir tabaka biraz daha yava bir hzda hareket eder.
Bu hz deiimi, y ynyle dorusal bir davran gstermektedir.
Akkana bir benzeim bir yn oyun kartdr; burada en alttaki kart hareket ettirilirse,
stteki tm dier kartlar da bir dereceye kadar hareket ederler.
ou akkanlar iin newton olarak F kuvvetinin, m/s olarak vz hz ve kullanlan
levhann m2 olarak A alan ile doru, m olarak y mesafesi ile ters orantl olduu
deneysel olarak bulunmutur, yani ak laminer olduunda Newton viskozite yasas ile
verildii gibidir:

F
z

A
y

(2.4-1)

Burada , Pas veya kg/ms olarak akkann viskozitesi diye adlandrlan bir orant
sabitidir. y sfra yaklatnda, trev tanm kullanlarak aadaki ifade yazlabilir:

F
d
yz z
A
dy

(2.4-2)

(SI birimleri)

Burada yz , birimi newton/m2 (N/m2) olup, kayma gerilimi veya birim alan bana
kuvvet ve viskozite Pas (Ns/m2 veya kg/ms)dir. cgs sisteminde, F dyn, g/cms, z
cm/s ve y cmdir. Eitlik (2.2-2) aadaki gibi de yazlabilir:

yz g c

d z
dy

(ngiliz birimleri)

(2.4-3)

Burada yz , lbf/ft2 birimlerindedir. cgs sisteminde viskozitenin birimleri g/cms olup

poise veya centipoise (cp) diye adlandrlr. SI sisteminde, viskozite Pas (Ns/m2 veya
kg/ms) olarak verilir:
1 cp=110-3 kg/ms=110-3 Pas=110-3 Ns/m2

(SI)

1 cp=0.01 poise=0.01 g/cms

68

1 cp=6.719710-3 lbm/fts

Bazen viskozite m2/s veya cm2/s birimlerinde / , kinematik viskozite, eklinde

verilir; burada akkann younluudur.

69

70

RNEK 2.4-1. Bir svdaki kayma geriliminin hesaplanmas.

ekil 2.4-1deki sistemde levhalar arasndaki mesafe y =0.5 cm, z =10 cm/sdir ve
akkan etil alkol olup 273 Kde viskozitesi 1.77 cp (0.0177 g/cms)dir.
a) Kayma gerilimi yz ve kayma hz d z / dy yi cgs birimlerinide hesaplaynz.
b) ngiliz birimlerini kullanarak hesaplamay tekrarlaynz.
c) SI birimlerini kullanarak hesaplamay tekrarlaynz.
zm:
(a) Deerler dorudan Eitlik (2.4-1)nde yerine konulabilecei gibi Eitlik (2.4-2) de
integre edilebilir. Sonraki yntem kullanlarak Eitlik (2.4-2) yeniden dzenlenir ve alt
levha 1. levha olarak belirlenerek integre edilebilir:

yz

y2 0.5

y1 0

yz

dy

v2 0

v1 10

d z

(2.4-4)

1 2

(2.4-5)

y2 y1

Bilinen deerler yerine konulursa:

yz

g cm/s 2
dyn
g (10 0) cm/s

0.354
0.354
(2.4-6)
0.0177

2
cm
cm 2
y2 y1
cm s (0.5 0) cm

1 2

Kayma hz d z / dy yi hesaplamak iin; hz deiimi, y ile dorusal olduundan:

kayma hz

d z z (10 0) cm/s

20.0 s 1
dy
y
(0.5 0) cm

(2.4-7)

(b) ngiliz birimleri ve Ek A.1deki dnm arpanlar kullanlrsa:

1.77 cp (6.7197 10-4 lb m /ft s)/cp

1.77(6.7197 10-4 lb m /ft s)
Eitlik (2.4-3) integre edilirse:

yz

lb m /ft s(1 2 )ft/s

lb ft
g c m 2 ( y2 y1 )ft
lb f s

Bilinen deerler Eitlik (2.4-8)de yerine konulur, z

(2.4-8)

ft/sye ve y

fte

dntrlrse, yz =7.3910-4 lbf/ft2 bulunur. Ayn zamanda d z / dy =20 s-1dir.

(c) y =0.5/100=0.005 m, z =10/100=0.1 m/s, ve =1.7710-3 kg/m s=1.7710-3

71

Pas. (2.4-5) eitliinde yerine konulursa;

yz (1.77 103 )(0.10) / 0.005 0.0354 N/m2

Kayma hz yine 20.0 s-1 olacaktr.

2.4B. Bir Akkan inde Momentum Aktarm

(2.4-1)(2.4-3) eitliklerindeki kayma gerilimi yz , birim alanda momentum ak hz
olan z-ynl momentumun y ynndeki aks olarak ta yorumlanabilir. Mometum,
ktle arp hz olup, birimleri kgm/sdir. Kayma gerilimi aadaki gibi yazlabilir:

yz

kg m/s momentum

m2 s
m2 s

(2.4-9)

Kayma gerilimi, birim alandan birim zamanda aktarlan momentum miktarn verir.

Bu, z ynnde farkl hzlara sahip olan, dolaysyla farkl momentuma sahip olan, ekil
2.4-1deki iki bitiik tabaka arasndaki etkileim dikkate alnarak ta gsterilebilir.

Daha hzl hareket eden tabakadaki molekllerin rastgele hareketi, baz

moleklleri daha yava hareket eden tabakaya gnderir
72

 Yava hareket eden tabakaya giren hzl molekller yava hareket eden
molekllerle arparak z ynndeki hzlarn veya momentumlarn arttrrlar.
Ayn zamanda, ayn ekilde yava tabakadaki molekller de daha hzl
tabakadakileri yavalatr.
Tabakalar arasndaki bu molekl alverii yksek hzl tabakadan dk hzl
tabakaya doru z-ynl momentum aktarmn veya aksn oluturur.

Eitlik (2.4-2)eki eksi iareti, momentumun yksek hzl blgeden dk hzl blgeye
azalan deiim ynnde aktarldn gsterir.

2.4C. Newtonian Akkanlar

(2.4-1)-(2.4-3) eitliklerine, yani Newton viskozite yasasna uyan akkanlara
Newtonian akkanlar denir. Newtonian bir akkan iin, kayma gerilimi yz ile hz
deiimi d z / dy (kayma hz) arasndaki bant dorusaldr; yani viskozite sabit olup
kayma hzndan bamszdr.

73

Newtonian olmayan akkanlar iin,

yz ile d z / dy arasndaki bant dorusal deildir,
Yani viskozite sabit olmayp kayma geriliminin bir fonksiyonudur.
Bu basit Newton yasasna uymayan akkanlar pastalar, amurlar, yksek
polimerler ve emlsiyonlardr.
Bu tr akkanlarn ak ve deformasyon bilimi genellikle reoloji (rheology) diye
adlandrlr.

Newtonian akkanlar olan

Gazlarn viskozitesi, scaklkla artar
1000 kPa kadar gazlarn viskozitesi yaklak olarak basntan bamszdr.
Daha yksek basnlarda, gazlarn viskozitesi basntaki artla artar.
Svlarda, viskozite artan scaklkla azalr.
Svlar sktrlamayan akkanlar olduklarndan, viskozite basnla etkilenmez.
Gazlarn viskoziteleri en dk olup yaklak olarak 510-6-310-5 Pas
aralndadr ve bir gazdan dierine nemli derecede deimez.
Svlarn viskoziteleri daha yksektir. Suyun 293 Kdeki viskozitesi yaklak
110-3 ve gliserinin 1.069 Pasdir ve svlarn viskoziteleri arasnda byk
farklar vardr.

74

izelge 2.4-1de, baz saf akkanlar iin 101.32 kPadaki baz deneysel viskozite
verileri verilmektedir.
Deneysel veriler mevcut olmadnda, gazlar ve svlarn viskozitelerini hesaplama
yntemleri literatrde mevcuttur (R1). 100 kPan altndaki basnlarda, gazlar iin bu
hesaplama yntemleri % 5 hata yzdesiyle olduka dorudur, fakat svlar iin
ounlukla doru deildir.

ZELGE 2.4-1. Baz gaz ve svlarn 101.32 kPa basntaki viskoziteleri.

Svlar

Gazlar
Visk., (Pas)103

Visk., (Pas)103

Madde

Sc., K

veya (kg/ms)103 Kyn.

Madde

Sc., K veya (kg/ms 103 Kyn.

Hava

293

0.01813

N1

Su

293

1.0019

S1

CO2

273

0.01370

R1

373

0.2821

S1

373

0.01828

R1

Benzen

278

0.826

R1

CH4

293

0.01089

R1

Gliserin

293

1069

L1

SO2

373

0.01630

R1

Hg

293

1.55

R2

84

E1

Zeytin ya 303

2.5. AKIKAN AKI TPLER VE REYNOLDS SAYISI

2.5A. Akkan Ak Tiplerine Giri

Akkan ak farkl ekillerde snflandrlabilir:

75

1-Srtnmeli (viskoz) ve srtnmesiz ak

Srtnme etkilerinin nemli olduu blgelerdeki ak srtnmeli veya viskoz ak
diye adlandrlr
Srtnme kuvvetlerinin atatlet kuvvetlerine
kyasla ihmal edilebilir olduu blgedeki
ak ise, potansiyel, inviscid veya srtnmesix ak diye adlandrlr.

2-Harici ve dahili ak
Akkan ak bir snr tarafndan evrelenmi ekilde ise dahli ak, bir boru
iinden ak gibi
Bir yzeyin etrafndan akmakta ise harici ak (bir krenin etrafndan havann
akmas gibi)

76

3-Sktrlabilir ve sktrlamayan ak
Ak boyunca akkan younluu yaklak sabit kalyorsa ak sktrlamayan aktr.
Younluk sabit kalmyorsa ak sktrlabilir aktr.
Sv aklar sktrlamaz aktr.
Gaz aklar sktrlabilir aktr.
Mach says, Ma = V/c, akn sktrlabilir olup olmadnn iyi bir
gstergesidir.

Ma < 0.3 : Sktrlamayan

Ma < 1 : ses alt

Ma = 1 : ses hz

Ma > 1 : ses st

http://www.youtube.com/watch?v=-d9A2oq1N38

77

4- Laminer ve Trblent Ak
Laminer: Dzenli ak.
Turbulent: kargaal ak
Transitional: Hem laminar hem de turbulent zellikleri bir arada bulunduran
ak
Reynolds says, Re=rUL/, akn laminar mi yoksa turbulent mi olduunun ana
gztergesidir.

5-Doal ve zorlanm ak
Bir akkan pompa ve fan gibi harici
bir ara kullanlarak hareket ettiriliyorsa bu ak zorlanm aktr.
Akkan doal sebeplerden dolay
meydana gelen younluk farkndan
dolay hareket ediyorsa bu aka doal
ak denir.

78

6-Yatkn ve yatkn olmayan ak

Ak alan iinde herhnagi bir noktann hz zamanla deimiyorsa k yatkn.
Aksi durumda yatkn olmayan aktr.
7-Bir, iki ve boyutlu ak.
lgenilen ak alannda hzn ka ynde deitii veya hz bileenlerinin says ile
ilgilidir.

2.5B. Laminer ve Trblent Ak

Bir kanaldaki akkan iinde oluan ak tipi, akkan dinamii problemlerinde
nemlidir. Akkanlar, herhangi bir kesit alanna sahip kapal bir kanal iinden
aktnda, mevcut koullara gre iki ak tipinden biri gzlenir. Ak hz yava
olduunda ak ekli dzgndr. Bununla birlikte, hz olduka yksek olduunda, iinde
btn ynlerde ve akn normal dorultusuna gre tm alarda hareket eden edilerin
veya akkan taneciklerinden oluan kk kmelerin mevcut olduu, kararsz ak ekli
gzlenir.

79

 Ediler veya anaforlar mevcut olmakszn akkan tabakalarnn biri biri

zerinden kayd dk hzdaki bu ilk ak tipi, laminer ak diye adlandrlr;
bu akta Newton viskozite yasas geerlidir.
Akkana alkantl bir zellik veren edilerin mevcut olduu, yksek hzlardaki
ikinci tip ak trblent ak diye adlandrlr.
Edi; ak zellik deerleri, akn ortalama zellik deerlerinden farkl olan
akkan kmecikleri olarak tanmlanabilir.
Laminer veya trblent akn mevcudiyeti, en kolay Reynolds deneyleri ile gzlenir.
Deneyler ekil 2.5-1de gsterilmektedir. Dk su ak hzlarnda, ekil 2.5-1ada
gsterildii gibi, boyann izledii yol dzgn olup tek bir izgi veya bir iplie benzer bir
hat oluturur. Yanlara doru akkan karmas yoktur ve ak ynne doru dzgn
aknt izgileri (streamlines) halinde akar. Boru kesit alannda dier noktalara ilave
jetler konularak, tpn herhangi bir ksmnda karma olmad ve dzgn paralel hatlar
halinde akt gsterilebilir. Bu ak tipi laminer veya viskoz ak diye adlandrlr.

80

EKL 2.5-1. Farkl ak tipleri iin Reynolds deneyi: (a) laminer; (b) trblent ak.

Hz arttrldnda, belirli bir hzda boya hattnn dald ve ak eklinin ok dzensiz

olduu gzlenir. Bu ak tipi trblent ak olarak bilinir. Akn deitii hz, kritik hz
olarak bilinir.

2.5C. Reynolds Says

almalar, laminer aktan trblent aka geiin sadece hzn fonksiyonu deil, ayn
zamanda akkann younluk ve viskozitesi ile boru apnn da fonksiyonu olduunu
gstermitir. Bu deikenler, boyutsuz olan Reynolds says iinde bir araya getirilir:

N Re

(2.5-1)

Burada:
NRe

: Reynolds says

: boru ap, m

: akkan younluu, kg/m3

: akkan viskozitesi, Pas

: akkann ortalama hz, m/s

81

 Ortalama hz, borunun kesit alanna blnen hacimsel hz olarak tanmlanr.

Kargaal veya trblent aka yol aan ak kararszl, ak hatt iindeki
kinetik veya eylemsizlik kuvvetlerinin viskoz kuvvetlere oran ile belirlenir.
Eylemsizlik kuvvetleri 2 ile ve viskoz kuvvetler ise / D ile orantl olup
ikisinin oran 2 /( / D) , Reynolds says D / y verir.
Dzgn dairesel bir boru iin, Reynolds says 2100den daha kk
olduunda ak daima laminerdir.
Reynolds says 4000den byk olduunda, ok zel durumlar hari ak
trblenttir.
kisinin aras gei blgesi diye adlandrlr ve bu blgede ak, borusal
sistemin ayrntlarna bal olarak laminer veya trblent olabilir ve bu
nceden tahmin edilemez.

82

RNEK 2.5-1. Bir boruda Reynolds says.

303 Kdeki su, 10 gal/dk hzla i ap (ID) 2.067 in olan boru iinden akmaktadr. Hem
ngiliz hem de SI birimlerini kullanarak Reynolds saysn hesaplaynz.
zm: Ek A.1den, 7.481 gal=1 ft3. Ak hz aadaki gibi hesaplanr:
gal 1 ft 3 1 dk

0.0223 ft 3 /s
ak hz 10.0

dk
7
.
481
gal
60
s

boru ap, D

2.067
0.172 ft
12

borunun kesit alan

D 2
4

(0.172) 2
4

0.0233 ft 2

ft 3
1
0.957 ft/s
Borudaki hz 0.0223
2
s 0.0233 ft

Ek A.2 den, 303 K (30C)deki su iin:

younluk, 0.996(62.43) lb m /ft 3

lb /ft s
5.38 10 4 lb m /ft s
viskozite, (0.8007 cp) 6.7197 10 4 m
cp

Eitlik (2.5-1)de yerine konularak Reynolds says elde edilir:

N Re

(0.172 ft )(0.957 ft/s)(0.996 62.43 lb m /ft s)

1.905 10 4
4
5.38 10 lb m /ft s

Dolaysyla ak trblenttir. SI birimleri kullanlrsa;

(0.996)(1000 kg/m 3 ) 996 kg/m 3

D (2.067 in)(1 ft /12 in)(1 m / 3.2808 ft) 0.0525 m

0.957ft/s(1 m / 3.2808 ft) 0.2917 m/s

(0.8007 cp)1 103

kg/m s
kg
8.007 10 4
8.007 10 4 Pa s
cp
ms

83

N Re

(0.525 m)(0.2917 m/s )(996 kg/m 3 )

1.905 104
4
8.007 10 kg/m s

ayn deer elde edilir.

2.6. TM KTLE DENKL VE SREKLLK ETL

Bir akkann hareketlerini tanmlayan temel bantlar, ktle, enerji ve momentum
denklikleri bantlardr.
Bu tm veya makroskopik denklikler, uzayda sabitlenmi bir sonlu ortama veya
kontrol hacmine uygulanacaktr.
Tm terimi, bu denklikleri ortam dndan tanmlamak istndiinden dolay
kullanlr.
Ortam iindeki deiimler, giren ve kan akntlarn zellikleri ile ortam ile
evresi arasnda enerji deiimleri terimlerinde belirlenir.
Ktle, enerji ve momentum tm denklikleri kurulurken, ortam iinde meydana
gelen eyin ayrntlar ile ilgilenilmez.
Bununla birlikte, diferansiyel denklikte ortam iindeki hz dalm, Newton
viskozite yasas kullanlarak elde edilebilir.

2.6A. Giri ve Basit Ktle Denklii

Akkanlar dinamiinde, akkanlar hareket halindedirler. Genellikle, akkanlar bir
yerden baka bir yere, pompalar veya fanlar gibi mekanik aletlerle, yerekimi etkisiyle
veya basnla hareket ettirilirler ve boru sistemleri ve/veya sre donanmlar iinden
akarlar.

Ak problemlerinin zmnde ilk adm, genellikle tm sisteme veya sistemin

herhangi bir ksmna ktlenin korunum ilkelerini uygulamaktr.
84

Basit ktle veya madde denklii aadaki gibidir:

girdi=kt + birikim

(1.5-1)

Akkan aknda, genellikle yatkn halde alldndan birikim terimi sfrdr

girdi hz=kt hz (kararl hal)

(2.6-1)

EKL 2.6-1. Ak sisteminde ktle denklii.

ekil 2.6-1de, basit bir ak sistemi gsterilmektedir. Bu sistem iin (2.6-1) ktle
denklii aadaki gibi olur:

m 1 A11 2 A22

(2.6-2)

Burada m, kg/sdir. ounlukla G= olarak ifade edilir; burada G kg/sm2 olarak

ktle hz veya ktle aksdr.

RNEK 2.6-1. Ham petrol ak ve ktle denklii.

892 kg/m3 younluundaki ham petrol, 1.38810-3 m3/s toplam ak hzyla ekil 6.2de
gsterilen boru ebekesi iinden akmaktadr.

85

EKL 2.6-2. rnek 2.6-1 iin boru ebekesi.

Ak, 3 nolu borularn her birine eit olarak blnmektedir. elik borular izelge
(Schedule) 40 borudur (gerek boyutlar iin Ek A.5e baknz). SI birimlerini kullanarak
aadakileri hesaplaynz:
a) 1 ve 3 nolu borularda toplam ktle ak hz m.
b) 1 ve 3 nolu borularda ortalama hz .
c) 1 nolu boruda ktle hz G.
zm:
(a) Ek A.5ten boru boyutlar: 2-in boru: D1 ()=2.067 in; kesit alan:
A1 0.02330 ft 2 0.02330(0.0929) 2.165 103 m2

1 in boru: D3 ()=1.610 in; kesit alan:

A3 0.01414 ft 2 0.01414(0.0929) 1.313 103 m2

Toplam ktle ak hz 1 ve 2 nolu borularda ayndr:

m1 (1.388 103 m3/s)(892 kg/m 3 ) 1.238 kg/s

Ak, 3 nolu borularn her birine eit olarak blndnden:

m3

m1 1.238

0.619 kg/s
2
2

(b) Eitlik (2.6-2) kullanlarak iin zm yaplrsa:

86

m1
1.238 kg/s

0.641 m/s
1 A1 (892 kg/m 3 )(2.165 103 m 2 )

m3
0.619

0.528 m/s
3 A3 (892)(1.313 103 )

(c) G1 11

m1
1.238
kg

572
3
2
A1 2.165 10 m
s m2

2.6B. Denklikler iin Kontrol Hacmi

Ktle, enerji ve momentum korunumu iin yasalarn tm sistem terimlerinde ifade
edilir; bu yasalar bir sistemin evresi ile etkileimini verir.
Bir sistem, belirli bir kimlikteki akkan yn olarak tanmlanr.
Bununla birlikte, akkanlarn aknda bireysel akkan tanecikleri kolaylkla
tanmlanamazlar.
Sonu olarak, akkann belirli bir ktlesinden ziyade, akkann iinden akt
belirli bir ortam zerine odaklanlr.
Kullanlan ve daha uygun olan bir yntem, akkann iinden akt ortamda
sabit bir blge olan bir kontrol hacmi semektir.

EKL 2.6-3. Bir boru iinden ak iin kontrol hacmi.

87

ekil 2.6-3teki gsterilen kontrol hacminde, kesikli izgilerle gsterilen kontrol yzeyi,
kontrol hacmini evreleyen yzeydir;
kontrol yzeyinin bir ksm duvar yzeyi gibi bir snr tabaka ile rtr.
yzeyinin kalan ksm, akkann iinden akabildii kuramsal bir yzey olabilir.

2.6C. Tm Ktle Denklii Eitlii

inde herhangi bir ktle retiminin olmad bir kontrol hacmi iin ktlenin korunum
yasas aadaki gibi ifade edilebilir:

kontrol hacminden

ktle k hz

ktle
kontrol hacmine kontrol hacminde

0
(2.6-3)
ktle giri hz ktle birikim hz
oluum hz

EKL 2.6-4. Kontrol yzeyinde diferansiyel bir ak alan dA iinden ak.

88

Uzayda sabitlenmi ve akkan ak alan iine bulunan genel bir kontrol hacmi dikkate
alnrsa:

Kontrol yzeyi zerinde dA m2 alanl kk bir yzey eleman iin,

bu elemandan net ktle k hz= ( )(dA cos ) olur.
Burada (dA cos ) hz vektr ye dik izdml dA alan,
, hz vektr ile dAya dik darya doru ynlenmi birim vektr n
arasndaki a
kg/m3 olarak younluktur.
bykl, kg/sm2 birimlerine sahip olup ak veya ktle hz G diye
adlandrlr

Vektr cebirinden nn sayl (skalar) veya nokta (dot) arpm

( )(dA cos ) = ( n )dAdr.

Bu ifade tm kontrol yzey alan A iin integre edilirse, kontrol yzeyinden net ktle
dar ak veya tm kontrol hacmi Vden kg/s olarak net ktle k elde edilir:

kontrol hacminden

cos dA ( n)dA
net ktle k hz A
A

(2.6-4)

Eer ktle, yzeyden kontrol hacmi iine girmekte ise, > 90 olduundan
cos negatiftir. Dolaysyla ieriye doru net bir ktle aks vardr.
Eer < 90 ise cos pozitiftir ve net bir ktle k aks vardr.

89

Kontrol hacmi V iinde ktle birikim hz aadaki gibi ifade edilebilir:

kontrol hacminde
dM

dV
dt
ktle birikim hz t V

(2.6-5)

Burada M kg olarak akkann ktlesidir. (1.6-4) ve (2.6-5) eitlikleri, (2.6-3) eitliinde

yerine konulursa tm ktle denklii iin aadaki genel eitlik elde edilir:

( n)dA t dV 0
A

(2.6-6)

Bu eitlik integral sreklilik eitlii diye bilinir ve kontrol hacmindeki birikimin, sistem
snrlarnden net ktle akna eit olduunu ifade eder.
(2.6-6) eitliinin kullanm, ekil 2.6-3te gsterildii gibi, ieriye doru tm akn
A1e dik, darya doru akn da A2ye dik olduu, yaygn ekilde karlalan kararl
hal-bir boyutlu durum iin gsterilebilir.

EKL 2.6-3.

Bu ekilde,
90

 terk eden 2 hz A2ye dik olduunda, kontrol yzeyine dik yn ile hz yn

arasndaki 2 as 0dir ve cos 2 =1.0 olur.
Burada 1 ieriye doru ak, 1 > /2 ve 1 =180dir (cos 1 = -1.0).

2 =0 ve 1 =180 olduundan Eitlik (2.6-4) kullanlrsa:

cos dA cos dA cos dA A

2

A2

11 A1

(2.6-7)

A1

Dolaysyla
Kararl hal iin, Eitlik (2.6-5)te dM/dt=0 olup Eitlik (2.6-6) yle olur:

m 1 A11 2 A22

(2.6-2)

Birden fazla giri ve ka sahip olan reaksiyonsuz bir sistem iin ktle eitlii genel
olarak aadaki ekilde ifade edilebilir:

m m
o

dM
0
dt

(2.6-3)-(1.6-7) eitlikleri, ok bileenli bir sistemde i bileenine ait tm ktle denkliine

kolaylkla dntrlebilir. ekil 2.6-3te gsterilen durum iin, (2.6-5)-(2.6-7)
eitlikleri birletirilir ve bir oluum terimi ilave edilirse aadaki eitlik elde edilir:
mi 2 mi1

dM i
Ri
dt

(2.6-8)

Burada mi2 kontrol hacmini terk eden i bileeninin ktle ak hz ve Ri kontrol hacmi
iinde i bileeninin birim zamanda kg olarak oluum hzdr. Oluum yoksa Ri=0dr.

91

RNEK 2.6-2 Kartrmal tankta tm ktle denklii.

EKL 2.6-5. rnek 2.6.2 iin kartrmal bir tanktaki ak iin kontrol hacmi.

Balangta, bir tank iinde % 10 tuz ieren tuz zeltisinden 500 kg bulunmaktadr.
ekil 2.6-5teki kontrol hacminde (1) noktasnda, % 20 tuz ieren bir zelti 10 kg/st
sabit ak hznda tanka girmektedir. zelti sistemi 5 kg/st sabit hzla (2) noktasndan
terk etmektedir. Tank iyi bir ekilde kartrlmaktadr. Herhangi bir anda tank iindeki
tuz zeltisinin arlk kesri wA2yi tye balayan bir eitlik tretiniz.
zm: nce, Eitlik (2.6-7) kullanlarak, kontrol hacminden net toplam ktle k
iin toplam ktle denklii kurulur:

cos dA m

m1 5 10 5 kg zelti/st

(2.6-9)

Mnin t annda kontrol hacmindeki zeltinin toplam kg miktar olduu Eitlik (2.65)ten:

dM
dV

t V
dt

m2 m1
M

dM
dM
5
0 ;
dt
dt

dM
5
dt

(2.6-11)

dM 5 dt

M 500

(2.6-5)

M 5t 500

t 0

Eitlik (2.6-11), herhangi bir anda tank iindeki toplam ktle Myi zamana balar.
Daha sonra tuz bileeni A denklii kurulursa: wA, t annda tank iindeki tuzun ktle kesri
92

ve ayn zamanda t annda terk eden m2deki deriim olsun. Bu defa tuz denklii iin
olmak zere Eitlik (2.6-7) tekrar kullanlrsa:

cos dA m

i2

mi1 5 ( wA ) 10(0.20) (5wA 2) kg tuz/st

(2.6-12)

Tuz denklii iin (2.6-5) eitlii kullanlr,

d
dw
dM
dV ( MwA ) M A wA
kg tuz/st

t V
dt
dt
dt

(2.6-13)

ve (2.6-12) ile (2.6-13) eitlikleri, Eitlik (2.6-6)da yerine konulurlarsa aadaki

bant elde edilir:

mi 2 mi1

dM i
0
dt

5wA 2 M

dwA
dM
wA
0
dt
dt

(2.6-14)

Eitlik (2.6-11)den M deeri (2.6-14)te yerine konulur, deikenlerine ayrlr, integre

edilir ve wA iin zlrse:
5wA 2 (500 5t )

dwA
d (500 5t )
wA
0
dt
dt

5wA 2 (500 5t )

dwA
5wA 0
dt

wA

t
dwA
dt

2 10wA t 0 500 5t
wA 0.10

1 2 10wA 1 500 5t
ln
ln

10
1
5 500

(2.6-15)

Sadeletirmeler yaplrsa:
1 2 10wA
100 t
ln
ln

2
1

100

2 10wA
100 t
ln
2 ln
;
1

100

2 10wA
100 t
ln
ln

100

93

Her iki tarafn e zeri alnrsa

2 10wA 100 t

1
100

100

2
100 t
100 t

100
1

100
wA 0.1
0.20
100 t

(2.6-16)

i bileeni eitlii (2.6-8)in, Ri=0 olduu durumda (oluum yok), tuz denklii iin
kullanlabileceine dikkat ediniz.

2.6D. Tm Ktle Denkliinde Kullanlacak Ortalama Hz

Eitlik (2.6-7)deki durum zlrken, hzlarn sabit olduklar kabul edildi. Eer hzlar
sabit olmayp kontrol yzey alannda deimekte ise, zerinde nin Aya dik olduu
ve younluun sabit kabul edildii yzey iin ortalama veya yn hz aadaki ekilde
tanmlanr;

av

1
dA
A
A

(2.6-17)

RNEK 2.6-3. Bir kontrol yzeyinde hzn deiimi ve ortalama hz.

R yarapl dairesel bir boru iinden sktrlamayan bir ak iin ( sabit), laminer
akta hz profili aada verildii gibi paraboliktir:

r 2
max 1
R

(2.6-18)

Burada max , r=0 olduu merkezdeki maksimum hz ve merkezden r radyal

uzaklndaki hzdr. Tm ktle denklii eitliinde kullanlmak zere, ortalama veya
yn hz av iin bir ifade tretiniz.

94

zm: Ortalama hz Eitlik (2.6-17) ile temsil edilir. Kartezyen koordinatlarda,

dA=dxdydir. Bununla birlikte, silindirik bir boru iin daha uygun olan polar
koordinatlar kullanlrsa,
A= r2;
dA=rdrd

dA/dr=2 r;

olur, burada

dA/(dr d )=r;

dA=r dr d

polar koordinatlardaki adr. Eitlik (2.6-18)de,

dA rdrd ve A= R2 eitlikleri, (2.6-17) eitliinde yerine konulup integre edilirse;

r 2
1
0 max 1 R rdrd R 2

1 2
av 2
R 0

av

max
R 4

R
2

r 2 rdrd

R2 r 2
rdrd
2
R

max

R4 R4
max

(
2

0
)

R 4
2
4

(2.6-19)

max

(2.6-20)

ifadesi elde edilir.

Deerler

Birimler
Devir

Degrees

Radian

Grad

0g

30

45

60

90

180

270

50g

100g

200g

360
2

300g

400g

Tm denklikler;
eride meydana gelen eyin ayrntlarn sylemezler.
Bir sistem iinde meydana gelen srecin bu ayrntlarn daha fazla incelemek
iin, kabuk denkliklerinden ziyade diferansiyel ktle denklikleri yazlabilir.
Bunlar, sreklilik ve momentum aktarm diferansiyel eitlikleridir.
95

2.7. TM ENERJ DENKL

2.7A. Giri
Tm ktle denkliini elde etmede ktlenin korunumu ilkelerinin kullanld gibi, tm
enerji denkliini elde etmek iin de uzayda sabit bir kontrol hacmine enerjinin
korunumu ilkeleri uygulanacaktr. Daha sonra enerji korunum eitlii, son tm enerji
denklii eitliini elde etmek zere termodinamiin birinci yasas ile birletirilecektir.
Termodinamiin birinci yasas aadaki ekilde yazlabilir:

E Q W

(2.7-1)

Burada,
E akkann birim ktlesi bana toplam enerji,
Q akkann birim ktlesinin sourduu enerji
W akkann birim ktlesi bana evre zerine yaplan her trl itir.
Hesaplamalarda, eitlikteki her bir terim J/kg (SI), btu/lbm veya ftlbf/lbm (ngiliz) gibi
ayn tip birimlerde ifade edilmelidir.
Ktle, konumundan, hareketinden veya fiziksel halinden dolay sahip olduu enerjiyi
birlikte tadndan, bu tip enerjilerin hepsi enerji denkliinde yer alacaktr. Ayrca,
ktle aktarm olmakszn snrlardan enerji de aktarlabilir.

2.7B. Tm Enerji Denkliinin Tretilmesi

Enerji gibi korunulan bir miktar iin zellik denklii Eitlik (2.6-3)e benzer ekilde
ifade edilebilir ve bir kontrol hacmi iin aadaki gibidir:

(zellik k hz) (zellik giri hz) (zellik birikim hz) 0

(2.7-2)

Sistem iindeki enerji E, ekilde snflandrlabilir:

96

1. Potansiyel enerji zg:

Akkann birim ktlesinin potansiyel enerjisi, bir yerekimi alan g iinde ktlenin
konumundan dolay mevcut olan enerjidir; burada z temel bir dzleme gre greceli
yksekliktir. zg iin birimler, SIda mm/s2dir. kg ktle ile arplr ve blnrse,
birimler (kgm/s2)(m/kg) veya J/kg eklinde ifade edilebilirler.
2. Kinetik enerji 2 /2:
Akkann birim ktlesinin kinetik enerjisi, ktlenin yer deitirmesi veya
dnmesinden dolay mevcut olan enerjidir. Burada , belirli bir noktadaki sistemin
snrlarna gre m/s olarak hzdr. SI sisteminde 2 /2nin birimleri J/kgdr.
3. enerji U:
Bir akkan ktlesinin i enerjisi, kimyasal balardaki dnme ve titreim enerjisi
gibi mevcut dier enerjilerin tmdr. Birimler yine J/kg dr.

Birim ktlenin toplam enerjisi aadaki ekilde yazlabilir:

E U

E U

2
2

zg

2
2gc

zg
gc

(SI)

(ngiliz)

(2.7-3)

ekil 2.6-4teki V kontrol hacmi iinde enerji birikim hz aadaki ekilde ifade edilir:

kontrol hacmi iinde

2
zg dV

U
2
enerjinin birikim hz t V

(2.7-4)

Daha sonra kontrol hacminde ktle ile birlikte enerji giri ve k hz dikkate alnr.
Sisteme ilave edilen veya sistemden uzaklatrlan ktle beraberinde i, kinetik
ve potansiyel enerji tar.
Ayrca, ktle kontrol hacmine girdiinde veya ktnda enerji aktarlr.
97

 Net i, kontrol hacminden ieriye veya darya aktnda, akkan tarafndan

yaplr.
Akkan tarafndan yaplan i birim ktle bana basn-hacim ii pVdir.
Kayma iinin katks genellikle ihmal edilir.

pV ve U terimleri, entalpi H tanm kullanlarak birletirilir;

H U pV

(2.7-5)

Dolaysyla, birim ktle ile tanan toplam enerji (H+ 2 /2+zg)dir.

ekil 2.6-4teki kontrol hacmi zerinde kk bir dA alan iin, net enerji ak hz
(H+ 2/2+zg)( )(dA cos ) olur; yine burada (dA cos ), hz vektrne dik
izdml dA alan ve , hz vektr ile darya doru ynlenmi olan birim normal
n vektr arasndaki adr. imdi aadaki ifadeyi elde etmek zere tm yzey alan
iin bu byklk integre edilebilir:

kontrol hacminden
2
zg ( ) cos dA

H
2
net enerji ak A

(2.7-6)

Bu ekilde, sistemde iinde ktle ile birlikte bulunan ve zellik denklii Eitlik (2.72)de snrdan geen tm enerji dikkate alnm oldu.

Daha sonra, snrdan aktarlan ve ktle ile birlikte olmayan s ve i enerjisi dikkate
alnr.
q terimi, scaklk deiiminden dolay akkana birim zamanda snrdan aktarlan
sdr.
Kabul gren eilime gre sistem tarafndan sourulan s artdr.

98

 Birim zamandaki enerji olan i W S , kontrol yzeyini geen dner bir mil ile
tanmlanan mekanik mil ii (pompa, trbin, fan, fleyici gibi) ve Eitlik (2.76)daki H entalpi teriminde kapsanan basn-hacim ii olmak zere ikiye ayrlr.
Akkan tarafndan evre zerine yaplan, yani sistemden darya verilen i
pozitif kabul edilir.

Tm enerji denkliini elde etmek iin, (2.7-4) ve (2.7-6) eitlikleri, Eitlik (2.7-2)de
yerine konularak elde edilen son ifade q WS ye eitlenir:

v2

zg
(

)
cos

dA

zg dV q W S
A

2
t V
2

(2.7-7)

2.7C. Kararl Hal Ak Sistemi iin Tm Enerji Denklii.

Tm veya makroskopik enerji denkliinin zel bir hali, snrlardan tek boyutlu aka
sahip, tek girili, tek kl, giri veya k alannda ykseklik z, younluk ve
entalpi H deiimleri ihmal edilebilir olan kararl hal sistemidir. Bu sistem ekil (2.71)de gsterilmektedir.

EKL 2.7-1. Bir akkan iin kararl hal ak sistemi.

99

Eitlik (2.7-7)deki birikim terimi sfra eitlenir ve integre edilirse aadaki eitlik elde
edilir:

m ( )
m ( )
H 2 m2 H1m1 2 2 av 1 1 av gm2 z2 gm1 z1 q W S
2 2 av
21av
3

(2.7-8)

Kararl hal iin, m1= 11av A1 =m2=m. Tm eitlik m ile blndnde eitlik birim ktle
bana ifade edilmi olur:

3
3
1 ( 2 ) av (1 ) av
H 2 H1

g ( z2 z1 ) Q WS
2 2 av
1av

(SI)

(2.7-9)

Fakat kinetik enerji hesaplanmasnda, ( 3 )av /( 2av ) , kullanlmaz, yani lokal hzlar deil
2
de ortalama hz deerini ieren av
/ 2 kullanlmaldr. Fakat iki ifade biribirine eit

deildir; dolaysyla aadaki bant kullanlr:

2
( 3 )av /( 2av ) = av
/ 2 dr.

3
Burada , kinetik enerji hz dzeltme arpan olup = av
/( 3 )av dir.

ifadesi borularda deiik aklar iin karlm olup laminer ak iin 0.5,
trblent ak iin ise 1.0a yakndr. Dolaysyla Eitlik (2.7-9) aadaki gibi olur:

H 2 H1

1
( 22av 12av ) g ( z2 z1 ) Q WS
2

(SI)

H 2 H1

1
g
(22av 12av ) ( z2 z1 ) Q WS
2 gc
gc

(ngiliz)

(2.7-10)

Baz yararl dnm arpanlar unlardr:

100

1btu=778.17 ftlbf = 1055.06 J=1.05506 kJ

1 hp=550 ftlbf /s=0.7457 kW
1 ftlbf /s=2.9890 J/kg
1J=1 Nm =1 kgm2/s2

2.7D. Kinetik-Enerji Dzeltme Faktr

1.Giri
Eitlik (2.7-8) elde edilirken, Eitlik (2.7-7)de de bulunan kinetik enerji terimini integre
etmek gerekmekteydi:
2
kinetik enerji ( ) cos dA
2
A

(2.7-11)

Bunu yapmak iin,

nce sabit ve cos =1.0 alnr.
Daha sonra pay ve payda av A ile arplr; burada av yn veya ortalama hzdr.
m av A olduu da dikkate alndnda,
Eitlik (2.7-11) aadaki gibi yazlabilir:

A
m

dA
dA

2
2 A
2

av

( 3 ) av

av

av

1
3 dA

A A

(2.7-12)

3 dA olduu dikkate alnr ve Eitlik (2.7-12), birim ktle bana

A A

dntrmek zere m ile blnrse;

2
1 1
v3 av av

3 dA

2av 2
2av A A

(2.7-13)

Burada aadaki gibi tanmlanr:

101

3
av
( 3 ) av

(2.7-14)

( 3 )av aadaki gibi tanmlanr:

( 3 ) av

3 dA

A A

(2.7-15)

Yerel hz borunun kesit alan boyunca deiir. Dolaysyla ( 3 ) av yi, yani y elde
etmek iin, yi kesit alanndaki konuma balayan bir eitlik elde etmeliyiz.

2. Laminer ak
Laminer ak iin deerini elde etmek amacyla, nce yi rnin fonksiyonu olarak
elde etmek zere, (2.6-18) ve (2.6-20) eitlikleri birletirilir.

r 2
2av 1
R

(2.7-16)

Eitlik (2.7-16), Eitlik (2.7-15)te yerine konulur ve

A= R2 ve
dA=rdrd
olduu dikkate alnrsa (rnek 2.6-3e baknz), Eitlik (2.7-15) aadaki gibi olur:

( 3 ) av

3 dA

A A

1
( ) av 2
R
3

r 2

rdrd
2

av
2
R

(2.7-17)

3
(2 )23 av
R 2

3
16 av
( R 2 r 2 )3
rdr

R6
R8

( R 2 r 2 ) 3 rdr

102

Eitlik (2.7-17) yeniden dzenlenir ve integre edilirse;

( 3 ) av

3
16av
R8

( R 6 3r 2 R 4 3r 4 R 2 r 6 )rdr

3
16av
1 8 3 8 1 8 1 8
R R R R
8
R 2
4
2
8

3
( 3 ) av 2av

(2.7-18)

ve Eitlik (2.7-18), (2.7-14)te yerine konulursa aadaki bant elde edilir:

3
3
av
av

0.50
3
( 3 ) av 2 av

(2.7-19)

Dolaysyla, laminer ak iin Eitlik (2.7-10)da kinetik enerji teriminde kullanlacak

deeri 0.50tir.

3. Trblent ak
Trblent ak iin ile konum arasnda bir bant gereklidir. Bu, yaklak olarak
aadaki ifade ile verilir:

Rr

1/ 7

max

(2.7-20)

Burada r, merkezden itibaren radyal mesafedir. Daha sonra, Eitlik (2.7-20), Eitlik
(2.7-15)te yerine konulur ve elde edilen eitlik av ve ( 3 )av yi elde etmek iin integre
edilir. ( 3 )av ve (av )3 iin elde edilen sonular birletirilirse nn deeri 0.945 olarak
elde edilir (zm iin Problem 2.7-1e baknz).

Trblent ak iin nn deeri 0.90-0.99 arasnda deiir. ou durumlarda

(hassas almalar iin hari), =1.0 olarak alnabilir.

103

2.7E. Tm Enerji Denklii Eitliklerinin Uygulamalar

Dikkate deer derecede entalpi deiimi meydana geldiinde veya nemli derecede s
al verii olduunda, toplam enerji denklii olan Eitlik (2.7-10) verildii ekilde
kullanlmaz; nk kinetik ve potansiyel enerji deiimleri genellikle ihmal
edilebilecek kadar kktrler. Sonu olarak, dikkate deer derecede s al verii
olduunda veya byk entalpi deiimi meydana geldiinde, genellikle Altblm 1.7de
tanmlanan s denkliklerini kurma yntemleri kullanlr. Bunu ve dier durumlar
gstermek zere baz rnekler verilecektir.
RNEK 2.7-1. Buhar kazannda s denklii.
18.33C ve 137.9 kPadaki su, 1.52 m/s ortalama hzla bir boru iinden bir kazana
girmektedir. k buhar, sv giri seviyesinden 1.52 m ykseklikteki k hattndan
137.9 kPada ve 148.9Cde 9.14 m/s hzla terk etmektedir. Kararl halde birim kg
buhar iin ne kadar s ilave edilmelidir? Her iki borudaki ak trblenttir.
zm: Sre ak izelgesi ekil 2.7-2de gsterilmektedir.

EKL 2.7-2. rnek 2.7-1 iin sre ak izelgesi.

Eitlik (2.7-10) yeniden dzenlenir ve trblent ak iin =1 ve WS=0 (d i yok)

alnrsa:

H 2 H1

1
( 22av 12av ) g ( z2 z1 ) Q WS
2

1
Q ( H 2 H1 ) ( 22 12 ) g ( z 2 z1 )
2

(2.7.21)

Kinetik enerji terimleri iin zm yaplrsa:

104

12
2

(1.52) 2
2

1.115 J/kg;

22
2

(9.14) 2
2

41.77 J/kg

1 noktasndaki z1, referans seviyesi olarak alnrsa;

z1=0 ve z2=15.2 m;
z2 g (15.2)(9.80665) 149.1J/kg

Ek A.2-9da SI birimlerinde verilen buhar izelgelerinden

18.33Cde H1=76.97 kJ/kg,
148.9 Cdeki ar snm buhar iin H2=2771.4 kJ/kg:
H 2 H1 2771.4 76.97 2694.4 kJ/kg 2.694 106 J/kg

Bu deerler Eitlik (2.7-21)de yerine konulursa:

Q (149.1 0) (41.77 1.115) 2.694 106 J/kg
Q 189.75 2.694 106 2.6942 106 J/kg

Dolaysyla toplam, 189.75 J/kg olan kinetik ve potansiyel enerji terimleri 2.694106
J/kg olan entalpi deiim deerine kyasla ihmal edilebilir.
189.75 J/kg enerji suyun scakln yaklak 0.0453C ykseltir ki bu da ihmal
edilebilir bir deerdir.

RNEK 2.7-2. Pompal bir sistemde enerji denklii.

85.0C deki su, ekil 2.7-3te gsterildii gibi, byk yaltlm bir tank iinde
atmosferik basnta depolanmaktadr. 1 noktasndaki bu tanktan su pompa ile 0.567
m3/dk hzla kararl halde pompalanmaktadr. Pompay altran motor 7.45 kW hzla
bir enerji salamaktadr. Su, bir s deitiriciden gemekte olup burada 1408 kW s
vermektedir. Soutulan su 2 noktasnda bulunan ve birinci tanktan 20 m yukarda olan,
105

ikinci bir byk ve ak bir tanka verilmektedir. kinci tanka akan suyun scakln
hesaplaynz. Tanklardaki ilk ve son hzlar sfr olarak alnabileceinden kinetik enerji
deiimlerini ihmal ediniz.
zm: Ek A.2deki buhar izelgelerinden H1 (85C)=355.90103 J/kg ve

1 =1/0.0010325= 968.5 kg/m3. Kararl hal iin:

EKL 2.7-3. rnek 2.7-2 iin enerji denklii iin sre ak izelgesi.
H 2 H1

1
( 22av 12av ) g ( z2 z1 ) Q WS
2

m1 m2 (0.567)(968.5(1 / 60) 9.152 kg/s

Ayn zamanda, z1=0 ve z2=20 mdir. Akkan tarafndan yaplan i WSdir, fakat bu
durumda akkan zerine i yaplmakta olup WS negatiftir:
WS (7.45 103 J/s)(1 / 9.152 kg/s ) 0.8140 103 J/kg

Akkan darya s verdiinden, akkana ilave edilen s da eksidir:

Q (1408 103 J/s)(1/ 9.152 kg/s ) 153.8 103 J/kg
(12 22 ) / 2 0 a eitlenir ve (2.7-10)da deerler yerine konulursa:
H 2 355.90 103 0 9.80665(20 0) (153.8 103 ) (0.814 102 )

zm yaplrsa, H2=202.71103 J/kg deeri elde edilir. Buhar izelgelerinden, bu

106

deer t2=48.41Clik scakla karlk gelir.

WS ve g(z2-z1)in Qya kyasla ok kk olduklarna dikkat ediniz.

RNEK 2.7-3. Ak kalorimetresinde enerji denklii.

Bir ak kalorimetresi, buhar entalpisini lmek iin kullanlmaktadr. Yatay bir
yaltlm boru olan kalorimetre, kararl halde akmakta olan akkana daldrlm bir
stcdan ibarettir. 0.3964 kg/dk hzla akmakta olan 0Cdeki sv su 1 noktasndan
kalorimetreye girmektedir. Sv su 19.63 kW s ilavesiyle stc tarafndan tamamyla
buharlatrlmakta ve buhar 250C ve 150 mutlak kPada 2 noktasndan terk etmektedir.
Eer 0Cdeki sv suyun entalpisi sfr alnrsa, buharn k entalpisi H2yi
hesaplaynz. Kinetik enerji deiimleri kk olup ihmal edilebilir. (Basncn sv
suyun entalpisi zerine etkisinin ihmal edilebildii kabul edilecektir).
zm: Bu durum iin, 1 ve 2 noktas arasnda mil ii olmadndan, WS=0dr. Ayn
zamanda (12 / 2 22 / 2 ) 0 ve g(z2-z1)=0dr. Kararl hal iin, m1=m2=0.3964/60=
6.60710-3 kg/sdir. Is sisteme ilave edildiinden:
Q

19.63 kJ/s
2971 kJ/kg
6.607 10 3 kg/s

Eitlik (2.7-10) eitlii aadaki gibi olur:

H 2 H1

1
( 22av 12av ) g ( z2 z1 ) Q WS
2

H 2 H1 0 0 Q 0
Kalorimetre iin son eitlik:

H 2 Q H1

(2.7-22)

Suyun giri scakl referans deer olarak seilirse H1=0 olur.

107

Q=2971 kJ/kg ve H1=0 deerleri (2.7-11)de yerine konulursa;

H2=2971 kJ/kg
elde edilir ki bu deer, 250C ve 150 kPa 8Tablo Ek.A-2.10) koullarna karlk gelen
buhar izelgesindeki 2972.7 kJ/kg deerine yakndr.

2.7F. Tm Mekanik Enerji Denklii

Akmakta olan akkanlar, zellikle svlar iin daha yararl bir enerji denklii, toplam
enerji denkliinin dzenlenmesi olan mekanik enerji denkliidir.
Mhendisler ekseriya ii, kinetik enerjiyi, potansiyel enerjiyi ve entalpi teriminin
ak ii ksmn ieren ve mekanik enerji diye adlandrlan zel enerji tipi ile
ilgilenirler.
Mekanik enerji, ya i veya dorudan ie dntrlebilen enerji eklidir.
(2.7-10) enerji denklii eitliindeki s terimleri ve i enerji terimleri gibi dier
terimler, termodinamiin ikinci yasasndan ve scakla bal olan dnm
etkinliinden dolay basit ekilde ie dntrlemezler.
Mekanik enerji terimleri bylesi bir snrlamaya sahip deillerdir ve hemen
hemen tamamyla ie dntrlebilirler.
Isya veya i enerjiye dntrlen enerji, kayp olan i veya aka kar
srtnme direnci tarafndan sebep olunan mekanik enerjideki kayptr.
Birim ktle bana tm srtnme kayplarnn toplam olan bu kayp terimlerinde
( F ) bir enerji denklii yazmak uygundur.
Bir akkann birim ktlesi giriten ka aktnda, kararl hal ak durumu iin akkan
tarafndan yaplan toplam i W ' aadaki gibi ifade edilir:
3
3
( )
1 ( )
H 2 H1 2 av 1 av g ( z2 z1 ) Q WS
2 2 av
1av

H U pV
Sktrlamayan ak iin
108

H U pV
V

H U

3
3
1 ( 2 ) av (1 ) av
(U 2 U1 )

g ( z 2 z1 ) Q WS
2 1 2 2 av
1av

p2

p1

(U 2 U1 ) Q F

V2

W ' pdV F

( F 0)

(2.7-23)

V1

Bu W ' ii, kinetik ve potansiyel enerji deiimlerini de ieren (2.7-1) eitlii

E Q W ifadesindeki W den farkldr.

E nin U olduu bu durum iin termodinamiin birinci yasas aadaki ekilde

yazlr:
U Q W '

(2.7-24)

Entalpiyi tanmlayan Eitlik (2.7-5) aadaki gibi yazlabilir:

V2

p2

V1

p1

H U pV U pdV Vdp

(2.7-25)

Eitlik (2.7-23), (2.7-24)te yerine konur ve daha sonra elde edilen ifade Eitlik (2.7-25)
ile birletirilirse aadaki eitlik elde edilir:
V2
V2

U Q W ' = Q pdV F = Q pdV F

V

V1
1

109

V2

p2

V2

V2

p2

V1

p1

V1

V1

p1

H U pdV Vdp Q pdV F pdV Vdp

p2

H Q Vdp F

(2.7-26)

p1

Son olarak, tm mekanik enerji denklii eitliini elde etmek iin Eitlik (2.7-26),
Eitlik (2.7-10)da yerine konur ve V yerine 1/ yazlrsa:
H 2 H1

1
(22av 12av ) g ( z2 z1 ) Q WS ;
2
p2

H H 2 H1 H Q Vdp F
p1

2
1 2
dp
2 av 12av g ( z2 z1 ) F WS 0
2

p1

(2.7-27)

ngiliz birimleri iin Eitlik (2.7-27)deki kinetik ve potansiyel enerji terimleri gc ile
blnr.
Eitlik (2.7-27)deki integralin deeri, akkann hal eitliine ve srecin yoluna
baldr. Eer akkan sktrlamayan bir sv ise,
p2

p1

dp

= (p2-p1)/

olur ve Eitlik (2.7-27) aadaki eitlie dnr:

1 2
p p1
2 av 12av g ( z2 z1 ) 2
F WS 0
2

(2.7-28)

110

 SSTEME GREN
SSTEMDEN IKAN

ENERJLER
N
TOPLAMI
ENERJLER
N
TOPLAMI

RNEK 2.7-4. Pompa sisteminde mekanik enerji denklii.

998 kg/m3 younluundaki su, dzgn bir boru iinden kararl bir ktle ak hznda
akmaktadr. Akkann pompa giriindeki basnc, iinde 155.4 J/kg akkan enerji
salayan bir pompaya bal olan boru iinde, 68.9 mutlak kN/m2dir. Pompadan k
borusu, giri borusu ile ayn apa sahiptir. Borunun k ksm giriten 3.05 m daha
yksektir ve k basnc 137.8 mutlak kN/m2dir. Borudaki Reynolds says 4000in
zerindedir. Boru sisteminde srtnme kayb

F yi hesaplaynz.

zm: nce sistemin bir ak izelgesi izilir (ekil 2.7-4).

EKL 2.7-4. rnek 2.7-4 iin sre ak izelgesi.

Akkana 155.4 J/kg mekanik enerji verildiinden, WS=-155.4 J/kgdr, nk akkan

zerine yaplan i pozitiftir.
Referans ykseklik olarak z1=0 alnrsa z2=3.05 m, boru sabit apl olduundan 1 2

111

ve ak trblent olduundan =1.0 olur.

1
22av 12av 0
2(1)
gz2 (3.05 m)(9.806 m/s 2 ) 29.9 J/kg

Sv sktrlamayan akkan olduundan, Eitlik (2.7-28) kullanlr:

p1

68.9 1000
69.0 J/kg
998

p2

137.8 1000
138.0 J/kg
998

Eitlik (2.7-28) kullanlarak srtnme kayb

iin zm yaplr;

1 2
p p1
2 av 12av g ( z2 z1 ) 2
F WS 0
2

F W

1 2
p p2
(1 22 ) g ( z1 z2 ) 1
2

(2.7-29)

ve bilinen deerler yerine konularak zm yaplrsa:

1 2
p p
2 av 12av g ( z2 z1 ) 2 1 F WS 0
2

F 2
1

2
2 av

12av g ( z2 z1 )

p2 p1

WS 0

F 0 29.9 69.0 138.0 (155.4)

ft lb f
56.5 J/kg18.9
lb m

RNEK 2.7-5. Ak sisteminde pompa beygirgc.

Bir pompa, byke kesit alanl ak bir besleme tankndaki 114.8 lbm/ft3 younlua
sahip olan sv bir zeltiyi, 3.068-in apl bir emme borusundan 69.1 gal/dk debi ile
112

ekmektedir. Pompa, 2.067 in apl bir boru ile zeltiyi ak bir tanka boaltmaktadr.
Boaltma hattnn sonu, besleme tankndaki sv seviyesinin 50 ft zerindedir. Boru
sistemindeki srtnme kayplar

F =10.0

ft-lbf/lbmdir. Pompa ne kadar basn

oluturmaldr ve pompann etkinlii % 65 ( =0.65) ise pompann beygir gc ne

olmaldr? Ak trblenttir.
zm: nce sistemin bir ak izelgesi izilir (ekil 2.7-5). Eitlik (2.7-28)
kullanlacaktr. Eitlik (2.7-28)deki WS u ekilde ifade edilir:

EKL 2.7-5. rnek 2.7-5 iin sre ak izelgesi

WS Wp

(2.7-30)

Burada -WS pompa tarafndan akkana aktarlan mekanik enerji, pompann etkinlii
ve Wp pompaya aktarlan enerji veya aft iidir.
Ek A.5ten, 3.068-in borunun kesit alan 0.05134 ft2 ve 2.067-in borunun 0.0233
ft2dir. Ak hz:

gal 1 dk 1 ft 3

0.1539 ft 3 /s

ak hz 69.1

dk 60 s 7.481 gal

ft 3

6.61ft/s
2 0.1539
s 0.0233 ft 2

Tank ok byk olduundan 1=0 ve 12 / 2 gc 0 . p1=1 ve p2=1 atm. Ayn zamanda

ak trblent olduundan, =1.0. Dolaysyla:
113

p1

p2

22 p1

(6.61)2
ft lb f

0.678
2 gc 2(32.174)
lb m

z1=0 referans noktas olarak alnrsa:

z2

g
32.174
ft lb f
(50.0)
50.0
gc
32.174
lb m

Eitlik (2.4-28) kullanlr, bilinen deerler yerine konulur ve WS iin aadaki zm

yaplr:

1 2
p p1
2 av 12av g ( z2 z1 ) 2
F WS 0
2

Dzenlenip ngiliz birimlerinde yazlrsa;

WS z1

g
g 12
2
p p2
z2

2 1
F
gc
gc 2 gc 2 gc

WS 0 50.0 0 0.678 0 10 60.678

ft lb f
lb m

Eitlik (2.7-30) kullanlarak Wp iin zm yaplr:

Wp

WS

69.678 ft lb f
ft lb f
93.3
0.65 lb m
lb m

ft 3
lb
lb
ktle ak hz 0.1539 114.8 m3 17.65 m
s
ft
s

lb
ft lb f

pompa beygir gc mW p 17.65 m 93.3

s
lb m

1 hp

3.00 hp
550
ft

lb
/s
f

Pompann oluturmas gereken basnc hesaplamak iin, Eitlik (2.7-8) yalnzca izelge
zerindeki 3 ve 4 noktalar arasnda bulunan pompa iin yazlmaldr:

3 0.1539

ft 3
1

s 0.05134 ft 2

3.00 ft/s

114

4 2 6.61ft/s
z3 ile z4 arasndaki seviye fark ihmal edilebilir olduundan gz ard edilecektir. Eitlik
(2.7-28) 3 ve 4 noktalar arasnda yeniden yazlr ve bilinen deerler yerine konulursa
pompann oluturmas gereken basn bulunur (pompa iin

F =0, nk

bu boru

sistemi iindir).

p p3
1 2
4 av 22av g ( z4 z2 ) 4
F WS 0
2

p4 p3

00

z3

g
g
2
2
z4
3 4 WS F
gc
gc 2 gc 2 gc

(2.7-31)

(3.00) 2
(6.61) 2

60.678 0
2(32.174) 2(32.174)

0 0 0.140 0.678 60.678 0 60.14

ft lb f
p4 p3 60.14
lb m

ft lb f
lb m

lb
1
114.8 m3

2
2
ft 144 in /ft

48.0 lb f /in 2 (331 kPa) (pompa tarafndan oluturulan basn)

2.7G. Mekanik Enerji Denklii in Bernoulli Eitlii

Mekanik enerji ilavesinin ve srtnmenin olmad (WS=0,

F = 0) zel bir durumda,

Eitlik (2.7-28), trblent ak iin ilave bir tartmay hak edecek kadar nemli olan
Bernoulli eitlii olarak adlandrlr:
z1 g

12
2

p1

z2 g

22
2

p2

(2.7-32)

Bu eitlik pratik nemi olan ou durumlar kapsar ve ekseriye kararl hal ktle denklii
eitlii (2.6-2) ile birlikte kullanlr:

m 1 A11 2 A22

(2.6-2)
115

Bernolli eitliinin uygulanmas iin

Akkann srtnme etkisinde uzak olmas
Ak hattn bozan vana, kaba cisim, ani daralma veya genileme gibi eylerin
ak hatt zerinde olmamas
Akkan zerinde mil ii olmamas
Akkanla evre arasnda s alverii olmamas
Akkann sktrlamaz olmas
gerekir.

RNEK 2.7-6. Basn lmlerinden ak hz.

kg/m3 sabit younluklu bir sv, A1 m2 kesit alanl yatay bir boru iinden, p1 N/m2
basnta bilinmeyen bir 1 m/s hznda akmakta ve daha sonra alann tedrici olarak A2
m2ye indirgendii p2 basncndaki bir boru blmne gemektedir. Srtnme kayb
olmadn kabul ederek, basn fark (p1-p2) lmne bal olarak, 1 ve 2 hzlarn
hesaplaynz.
zm: ekil 2.7-6da ak diyagram, p1 ve p2 basn fark lm balantlaryla
gsterilmektedir.

EKL 2.7-6. rnek 2.7-6 iin sre ak diyagram.

Ktle denklii sreklilik eitlii (2.6-2)den sabit iin 1 2 :

A11
A2

(2.7-33)

(2.7-32) Bernoulli eitlii iin, yatay bir boru sz konusu olduunda:

116

z1 z2 0

2 iin Eitlik (2.7-33) yerine konulduunda, Eitlik (2.7-32) aadaki gibi olur:
0

12
2

p1

22 A12 / A22
2

p2

(2.7-34)

Yeniden dzenlenirse:

p1 p2

12 [( A1 / A2 )2 1]

(2.7-35)

p1 p 2

p1 p2

2
[( A1 / A2 ) 2 1]
2 gc
[( A1 / A2 ) 2 1]

(SI)

(ngiliz)

(2.7-36)

Ayn karm 2 iin yaplr:

p1 p2

2
[1 ( A2 / A1 ) 2 ]

(2.7-37)

RNEK 2.7-7. Bir tanktaki lleden ak hz.

A2 kesit alanl bir lle, byk bir tankn yan tarafna yerletirilmi olup tank iindeki
sv atmosfere boaltlmaktadr. Tanktaki sv suyun ak yzeyi, llenin merkez
izgisinden H m yukardadr. Herhangi bir srtnme kayb olmad kabul edilirse,
lledeki 2 hzn ve hacimsel boaltma hzn hesaplaynz.
zm: 1 noktasnn sv iinde lle girii ve 2 noktasnn da lle k olarak alnd
sre ak, ekil 2.7-7de gsterilmektedir.

117

EKL 2.7-7. rnek 2.7-7 iin lle ak izelgesi.

A1, A2ye kyasla ok kk olduundan , 1 0 olur.

p1 basnc, 1 atm (101.3

kN/m2)den, akkan ykseklii H kadar daha byktr. Lle knda basn 1 atmdir.
2 noktas referans seviyesi olarak alnrsa, z2=0 ve z1=0 m olur. Eitlik (2.7-32) yeniden
dzenlenir;

z1 g

12

p1 p2

z2 g

22
2

(2.7-38)

bilinen deerler yerine konulursa;

p1 p2

00

22

(2.7-39)

ve 2 iin zm yaplrsa aadaki bant elde edilir:

p1 p2

(2.7-40)

m/ s

p1-p3=H g ve p3=p2 (her ikisi de 1 atm) olduundan:

p1 p2
m
g

(2.7-41)

Burada H, younluklu svnn yksekliidir. Bu durumda Eitlik (2.4-40) aadaki

gibi olur:

2 2 gH

(2.7-42)

Hacimsel ak hz:
ak hz 2 A2

(2.7-43)

Denklikte farkl noktalarn kullanlabileceini gstermek iin, 3 ve 2 noktalar

kullanlacaktr. Eitlik (2.7-32) yeniden yazlrsa:
z2 g

22
2

p2 p3

z3 g

32
2

(2.7-44)

p2 p3 1 atm, 3 0 ve z 2 0 olduundan: 2 2 gz3 2 gH (2.7-45)

118

Bernoulli eitli farkl ekillerde ifade edilebilir:

z1 g

12
2

p1

z2 g

22
2

p2

eklinde ifade edildiinde;

1.terim potansiyel enerji (birim ktle bana)

2. terim kinetik enerji (birim ktle bana)
3. terim ak ii (birim ktle bana)

z1

12
2g

p1
2 p
z 2 2 2 eklinde ifade edildiinde;
g
2 g g

1.terim akkan yk
2.terim hz yk
3.terim basn yk

z1 g

12
2

p1 z2 g

22
2

p2 eklinde ifade edildiinde;

1.terim hidrostatik basn

2.terim dinamik basn
3.terim statik basn
basncn toplam toplam basn
Statik ve dinamik basncn toplam durgunluk basnc
olarak adlandrlrlar.

119

2.8. TM MOMENTUM DENKL

2.8A. Genel Eitliin karl
Ktle ve enerjinin aksine momentum vektrel bir byklktr. hzna sahip olan ve
hareket etmekte olan bir akkann toplam ktlesi Mnin toplam dorusal momentum
vektr P aadaki gibidir;
P M

(2.8-1)

M birimleri SI sisteminde kgm/sdir.

Newtonun ikinci yasas ile balayarak, dorusal momentum iin integral momentum
denklii tretilecektir. Asal momentum burada ele alnmayacaktr.
Newton yasas u ekilde ifade edilebilir:

Sistemin momentumunun zamanla deiimi, sistem zerine etki eden btn

kuvvetlerin toplamna eittir ve net kuvvet ynnde meydana gelir:

dP
dt

(2.8-2)

Burada F kuvvettir. SI sisteminde F newton (N)dur ve 1 N=1 kg m/s2dir.

Kontrol hacmine gre momentum korunum eitlii aadaki gibi yazlabilir;

kontrol hacmine etki eden kontrol hacminden kontrol hacmine

kuvvetlerin toplam momentum k hz momentum giri hz

kontrol hacminde

momentum birikim hz

(2.8-3)

Momentum sistem zerinde d kuvvetler tarafndan oluturulduundan,

momentum korunumu sz konusu deildir.
120

 Eer d kuvvetler olmazsa, momentum korunur.

Momentum denklii, ekil 2.6-3te gsterilen kontrol hacmi iin yazlabilir.

EKL 2.6-3.

ekil (2.6-3)te gsterilen genel kontrol hacmi kullanlarak Eitlik (2.8-3)teki deiik
terimler deerlendirilecektir. Kontrol hacmi zerindeki kk bir dA yzey eleman iin
u ifade yazlabilir;

net momentum ak hz ( )(dA cos )

(2.8-4)

Ktle ak hznn ( )(dA cos ) olduuna dikkat ediniz. Vektr cebirinden, Eitlik
(2.8-4)teki arpm aadaki gibi olur:

( )(dAcos ) ( n)dA

(2.8-5)

Tm kontrol yzey alan A boyunca integre edilirse:

kontrol hacminden

( ) cos dA ( n)dA
net momentum ak A
A

(2.8-6)

Net ak, Eitlik (2.8-3)n sa tarafndaki iki terimi temsil eder.

121

V kontrol hacmi iinde dorusal momentum deiim hz:

kontrol hacmi iinde

dV
momentum birikim hz t V

(2.8-7)

(2.8-2), (2.8-6) ve (2.8-7) eitlikleri (2.8-3)te yerine konulurlarsa, kontrol hacmi iin
dorusal momentum denklii aadaki gibi olur:

F ( n)dA t dV

(2.8-8)

Genellikle

F nin

herhangi bir ynde bir bileene sahip olabileceine ve Fnin

evrenin kontrol hacmi zerine uygulad kuvvet olduuna dikkat edilmelidir. Eitlik
(2.8-8) bir vektr olduundan, x, y ve z ynleri iin bileen skalar eitlikleri yazlabilir:

F cos dA t dV
x

cos dA

y dV
t
V

F cos dA t dV
z

(2.8-9)

F
y

(SI)

(2.8-10)

(2.8-11)

Eitlik (2.8-9)daki

terimi birka kuvvetin toplamndan oluur. Bu kuvvetler

unlardr:
1. Cisim kuvveti.
Cisim kuvveti Fxg, kontrol hacmi iindeki toplam ktle M zerine etki eden,
yerekimi tarafndan sebep olunan x-ynl kuvvettir.
Bu Fxg kuvveti, Mgxe eittir.
x ynl kuvvet yatay ise, cisim kuvveti sfr olur.

122

2. Basn kuvveti.
Basn kuvveti Fxp, akkan sisteminin yzeyine etki eden basn kuvvetleri
tarafndan sebep olunan x-ynl kuvvettir.
Kontrol yzeyi akkan ikiye blyorsa, basn ieriye doru ve yzeye
dik alnr.
Baz durumlarda kontrol yzeyi kat olabilir ve bu duvar kontrol hacmi
iine dahil edilir.
Bu durumda, bu duvarn d yzeyinde, genellikle atmosferik basn olan
basntan kaynaklanan Fxp katks vardr.
Eer gsterge basnc kullanlrsa, tm d yzey zerindeki sabit d
basncn integrali otomatik olarak hesaba katlmaz.

3. Srtnme kuvveti.
Bir akkan aktnda, kontrol yzeyi akkan ve kat arasndan getiinde kat
yzeyi tarafndan akkan zerine uygulanan kuvvet olan x-ynl kayma gerilimi
veya srtnme kuvveti Fxs mevcut olur. Baz veya ou durumlarda, bu srtnme
kuvveti dier kuvvetlerle karlatrldnda ihmal edilebilecek derecede olup gz
ard edilir.

4. Kat yzey kuvveti.

Kontrol yzeyinin bir kat yzeyini kestii durumlarda, bu noktalardaki kontrol
hacmi zerine etki eden kuvvetlerin bileiminin x-bileeni olan Rx sz konusu olur.
Bu, tipik olarak kontrol hacmi borunun bir ksmn ve iindeki akkan
kapsadnda sz konusu olur.
Bu kuvvet, kat yzeyi tarafndan akkan zerine uygulanan kuvvettir.

Eitlik (2.8-9)daki kuvvet terimleri aadaki ekilde ifade edilebilirler:

Fxg Fxp Fxs Rx

(2.8-12)

123

Benzer eitlikler y ve z ynleri iin de yazlabilir. Eitlik (2.8-9) x yn iin aadaki

gibi olur:

Fxg Fxp Fxs Rx z x cos dA

A

x dV
t
V

(2.8-13)

2.8B. Bir Ynl Ak Sisteminde Tm Momentum Denklii

EKL 2.8-1. Yatay bir lle iinde sadece x ynnde ak.

Tm momentum denklii eitliinin olduka yaygn bir uygulamas, ekseni x ynnde

olan bir kap kesiti halidir. Akkann ekil 2.6-3 ve 2.8-1de gsterilen kontrol
hacminde kararl halde akmakta olduu kabul edilecektir. x olduundan, x-yn
iin Eitlik (2.8-13) aadaki gibi olur:

Fxg Fxp Fxs Rx x x cos dA

(2.8-14)

cos =1.0 ve A m / av alnp integre edilirse;

Fx Fxg Fxp Fxs Rx m

( x22 ) av

x 2 av

( x21 ) av

x1av

(2.8-15)

Burada, hz sabit olmayp aka dik yzey alan boyunca deimekte ise;
( x2 ) av

1
x2 dA

A A

(2.8-16)

124

( x2 )av / x2 av oran, x av / ile deitirilir.

Burada , momentum hz dzeltme arpan olup, trblent ak iin 0.95-0.99 arasnda

bir deere, laminer ak iin de 3/4e eittir.
Bir ynl ak iin x ve Fx=F olduundan x ve Fxteki x alt indisi drlebilir.
Kontrol hacmi yzeyine etki eden basn tarafndan sebep olunan kuvvet olan Fxp terimi
aadaki gibidir;
Fxp p1 A1 p2 A2

(2.8-17)

(2.8-15)te srtnme kuvveti eitlii ihmal edilecektir; dolaysyla Fxs=0dr.

Yerekimi sadece y ynnde etki ettiinden dolay Fxg=0 olur.
Eitlik (2.8-17)den Fxp (2.8-15)te yerine konur, ( x2 )av / x2 av oran x av / ile
yer deitirilir ( x av ),

=1.0a eitlenir ve Eitlik (2.8-15)teki Rx iin zm yaplrsa aadaki

bant elde edilir:

Rx m2 m1 p2 A2 p1 A1

(2.8-18)

Burada Rx akkan zerine kat tarafndan uygulanan kuvvettir. Kat zerine akkann
kuvveti (tepki kuvveti) bunun eksi iaretlisi, yani -Rxtir.

RNEK 2.8-1. Laminer ak iin momentum hz dzeltme faktr .

Momentum hz dzeltme faktr , bir ynl ak iin alt indis x drldnde
aadaki gibi yazlabilir:

( 2 ) av

av

av

2
( av
)

( 2 ) av

(2.8-19)

(2.8-20)

125

Bir borudaki laminer ak iin y belirleyiniz.

zm: Eitlik (2.8-16) kullanlarak:

( 2 ) av

1
2 dA

A A

(2.8-21)

Laminer ak iin Eitlik (2.7-16),

2 av 1

r 2
, Eitlik (2.8-21)de yerine konulur ve A= R2 ve dA=rdrd olduu
2
R

dikkate alnrsa, aadaki eitlik elde edilir (rnek 2.6-3e baknz):

1
( ) av 2
R
2

r 2

0 0 av R 2 rdrd

2 R

(2 )2
R 2
2

(R r )
rdr
R4
0

2 R
av

(2.8-22)

2 2

Eitlik (2.8-22) integre edilir ve yeniden dzenlenirse:

( 2 ) av

2
R6 R6 R6 4 2
8av

av

R 6 2
2
6 3

(2.8-23)

Eitlik (2.8-23), Eitlik (2.8-20)de yerine konursa, =3/4 deeri elde edilir.

RNEK 2.8-2. Yatay lle iin momentum denklii.

Su, ekil 2.8-1de gsterilen lle iinde 0.03154 m3/s hzla akmakta ve 2 noktasnda
atmosfere boalmaktadr. Lle, 1 noktasnda giri ucuna yerletirilmi olup srtnme
kuvvetlerinin ihmal edilebilir olduu dnlmektedir. Giri ksmnda i ap 0.0635 m
ve k ksmnda 0.0286 mdir. Lle zerine etki eden kuvveti hesaplaynz. Suyun
younluu 1000 kg/m3 tr.

126

zm: nce, 1 ve 2 noktalarndaki ktle ak ve ortalama veya yn hzlar hesaplanr.

1 ve 2 noktalarndaki alanlar,
A1=( /4)(0.0635)2=3.16710-3 m2
A2= ( /4) (0.0286)2 = 6.42410-4 m2:
m1 m2 m (0.03154)(1000) 31.54 kg/s

1 noktasndaki hz, 1 =0.03154/(3.16710-3)=9.96 m/s,

2 noktasndaki hz 2 = 0.03154/(6.42410-4)=49.1 m/s.
Giri basnc p1i hesaplamak iin, srtnme kayplarnn olmad ve akn trblent
ak olduu kabul edilerek, (2.7-28) mekanik enerji denklii kullanlr. (Bu, Reynolds
says hesaplanarak dorulanabilir). O zaman bu eitlik =1.0 iin yle olur:

1 2
p p1
2 av 12av g ( z2 z1 ) 2
F WS 0
2

12
2

p1

22
2

p2

(2.8-24)

Gsterge basnc p2=0a eitlenir, =1000 kg/m3, 1 =9.96 m/s, 2 =49.1 m/s
deerleriyle p1 gsterge basnc iin zlrse:

p1

(1000)(49.12 9.962 )
1.156 106 N/m 2
2

(gsterge basnc)

x yn iin, (2.8-18) momentum denklii eitlii kullanlr. Bilinen deerler yerine

konur ve Rx iin zm yaplr:
Rx m2 m1 p2 A2 p1 A1
Rx 31.54(49.10 9.96) 0 (1.156 10 6 )(3.167 10 3 ) 2427 N(546 lb f )

Kuvvet negatif olduundan, negatif x ynnde veya sola doru etki etmektedir. Bu,
llenin akkan zerine uygulad kuvvettir.
Kat tarafndan akkan zerine uygulanan kuvvet -Rx, veya +2427 Ndur.
127

2.8C. ki Ynl Tm Momentum Denklii

Tm momentum denkliinin dier bir uygulamas, yatay x eksenine gre 1 asnda
eime sahip olan 1. noktadan kaba giren ve 2 asnda eime sahip olan 2. noktadan
kab terk eden bir akkana sahip olan bir ak sistemi iin ekil 2.8-2de
gsterilmektedir.
akkann kararl halde akmakta ise ve
srtnme kuvveti Fxsin ihmal edilebilir ise

EKL 2.8-2. 1 noktasndan giren, 2 noktasndan terk eden akkana sahip olan ak
sistemi iin tm ktle denklii

x yn iin Eitlik (2.8-13) yle olur:

Fxg Fxp Rx z x cos dA

(2.8-25)

Yzey (alan) integre edilirse:

Fxg Fxp Rx m

(22 ) av

2 av

cos 2 m

(12 ) av

1 av

cos 1

(2.8-26)

= 1.0 alnarak ( 2 )av / av terimi tekrar av / ile yer deitirilebilir. ekil 2.8-2den
Fxp terimi:
Fxp p1 A1 cos 1 p2 A2 cos 2

(2.8-27)

Rx iin zm yapldktan sonra Eitlik (2.8-6) aadaki gibi olur:

128

Rx m2 cos 2 m1 cos 1 p2 A2 cos 2 p1 A1 cos 1

(2.8-28)

Bu durumda Fxg=0dr.
Ry iin cisim kuvveti Fyg negatif y ynndedir ve Fyg=-mtgdir; burada mt kontrol hacmi
iindeki toplam akkan ktlesidir. cos , sin ile yer deitirirse y yn iin eitlik
yle olur:
Ry m2 sin 2 m1 sin 1 p2 A2 sin 2 p1 A1c sin 1 mt g

(2.8-29)

RNEK 2.8-3. Bir boru kvrmnda momentum denklii.

Bir akkan, ekil 2.8-3te gsterildii gibi, azalan kesit alanl bir boru kvrm iinden
kararl halde akmaktadr. Srtnme kayplar ihmal edilebilir olan trblent ak kabul
edilecektir. Akkann hacimsel ak hz ve 2 noktasndaki p2 basnc ve borunun her iki
ucundaki aplar bilinmektedir. Boru zerine etki eden kuvvetleri hesaplayacak
eitlikleri tretiniz. Younluun sabit olduunu kabul ediniz.

EKL 2.8-3. rnek 2.8-3teki azalan kesit alanl boru kvrmnda ak.

zm:

ve

hzlar,

hacimsel

ak

hz

ve

alanlardan

elde

edilebilir.

m 11 A1 2 2 A2 dir. rnek 2.8-2de olduu gibi, (2.8-24) mekanik enerji denklii,

giriteki p1 basncn elde etmek iin kullanlabilir. x yn iin, Eitlik (2.8-28) ,
momentum denklii iin kullanlr. 1 =0 olduundan, cos 1 = 1.0. Eitlik (2.8-28)
129

yle olur:
Rx m2 cos 2 m1 cos 1 p2 A2 cos 2 p1 A1 cos 1
Rx m 2 cos 2 m1 p2 A2 cos 2 p1 A1

Rx

m
m
2 cos 2 1 p2 A2 cos 2 p1 A1
gc
gc

(SI)
(ngiliz)

(2.8-30)

y yn iin, (2.8-29) momentum denklii eitlii kullanlr:

Ry m2 sin 2 m1 sin 1 p2 A2 sin 2 p1 A1c sin 1 mt g
R y m 2 sin 2 p2 A2 sin 2 mt g

(SI)

(2.8-31)

Burada sin 1 =0 ve mt boru kvrm iinde toplam akkan ktlesidir.

1 ve 2 noktalarndaki basnlar gsterge basnlardr, nk btn yzeylere etki eden
atmosferik basnlar biri birlerini gtrrler.
Akkann kontrol hacmine etki eden kuvvetin bykl:

R Rx2 R y2

(2.8-32)

Bunun dikeyle yapt a =arctan(Rx/Ry)dir. Genellikle yerekimi kuvveti Fyg, Eitlik

(2.8-31) deki dier terimlere kyasla kktr ve ihmal edilir.

RNEK 2.8-4. Ani bir genilemede srtnme kayb.

Bir akkan, ekil 2.8-4te gsterildii gibi, kk apl bir borudan ani bir
genilemeyle byk bir boruya akt zaman, mekanik enerji kayb meydana gelir. Sv
iin bir kayp ifadesini elde etmek zere momentum denklii ve mekanik enerji
denkliini elde ediniz. (pucu: p0=p1 ve 0 1 olduunu kabul ediniz. 0 ve 2 noktalar
arasnda mekanik enerji denkliini ve 1 ile 2 noktalar arasnda ise momentum
denkliini kurunuz. Kesit alannda p1 ve p2 sabittirler.)

130

EKL 2.8-4. Genileyen akta kayplar.

zm: Kontrol hacmi boru duvarn kapsamayacak ve Rxi darda brakacak ekilde
seilir. Seilen snr 1 ve 2 noktalardr. 1 dzleminden geen ak, yalnzca A0
alanndan geen aktr. Srtnme srkleme kuvveti ihmal edilecek ve tm kaybn bu
hacimdeki edilerden kaynakland kabul edilecektir. Eitlik (2.8-18) kullanlarak 1 ve
2 noktalar arasnda momentum denklii kurulur ve
p0=p1, 1 0 ve A1=A2 olduu dikkate alnrsa:
Rx m2 m1 p1 A1 p2 A2 =0

p1 A1 p2 A2 m2 m1

(2.8-33)

Ktle ak hz m 0 A0 ve 2 ( A0 / A2 )0 dr. Bu terimler Eitlik (2.8-33)te yerine

konulur ve yeniden dzenlenirse aadaki ifadeyi verir:

02

A0
A2

A p p1
1 0 2
A2

(2.8-34)

1 ve 2 noktalarna Eitlik (2.7-28) uygulanarak aadaki eitlik elde edilir:

1 2
p p1
2 av 12av g ( z2 z1 ) 2
F WS 0
2

02 22
2

p2 p1

(2.8-35)

Son olarak, (2.8-34) ve (2.8-35) eitlikleri birletirilirse aadaki ifade elde edilir:

02

A
F 2 1 A0
2

(2.8-36)

131

2.8D. Sabit Bir Kanata arpan Jet iin Tm Momentum Denklii.

EKL 2.8-5. Sabit bir kanatk zerine serbest jet arpmas: (a) przsz kvrlm
kanatk, (b) przsz dzgn kanatk.

Serbest bir jet, ekil 2.8-5te gsterildii gibi sabit bir kanata arptnda, przsz
kanatk zerine etki eden kuvveti belirlemek iin tm momentum denklii
uygulanabilir;
arpmadan nce ve sonra, ykseklik ve basnta bir deime olmadndan
kayp yoktur
Bernoulli denkleminin uygulanmas hz byklnn deimediini gsterir.
arpmadan kaynaklanan kayplar ihmal edilir.
Jet ve przsz kanatk arasndaki srtnme kayplar da ihmal edilir.
Hzn jet girii ile knda deimedii kabul edilir.
Jet atmosfere ak olduundan, basn kanadn her iki ucunda da ayndr.

ekil 2.8-5adaki kvrlm kanatk iin momentum denklii yazlrken, Eitlik (2.8-28)
kararl hal iin aadaki gibi yazlr; burada basn terimleri sfrdr,
132

1 2 , A1=A2 ve m 11 A1 2 2 A2 dir:
Rx m 2 cos 2 m1 0 m1 (cos 2 1)

(2.8-37)

y yn iin Eitlik (2.8-29) kullanlarak ve cisim kuvveti ihmal edilerek aadaki ifade
elde edilir:
R y m 2 sin 2 0 m1 sin 2

(2.8-38)

Dolaysyla, Rx ve Ry kontrol hacmi akkan zerine kanatn kuvvet bileenleridir.

Kanatk zerindeki kuvvet bileenleri de -Rx ve -Rydir.

RNEK 2.8-5. Kvrlm sabit bir kanatk zerinde serbest jet kuvveti.
ekil 2.8-5ada gsterilen, 30.5 m/s hzndaki ve 2.5410-2 m apndaki bir su jeti,
przsz kvrlm bir kanatk zerine ynlendirilmitir; 2 =60dir. Jetin kanatk
zerine uygulad kuvvet nedir? =1000 kg/m3 olduunu kabul ediniz.
zm: Jetin kesit alan A1= (2.5410-2)2/4=5.06710-4 m2dir. Bu durumda,

m 11 A1 = 30.55.06710-41000=15.45 kg/s olur. (2.8-37) ve (2.8-38) eitliklerinde

yerine konulursa:
Rx 15.45 30.5(cos 60o 1) 235.6N (52.97 lbf )

R y 15.45 30.5(sin 60 o 408.1N (91.74 lb f )

Kanatk zerindeki kuvvet -Rx=+235.6 N ve -Ry=-408.1 Ndur. Bileke kuvveti Eitlik
(2.8-32) kullanlarak hesaplanr.

ekil 2.8-5bde, 1 hzndaki serbest jet, eimli przsz bir dzgn levhaya
arpmaktadr burada;
133

 enerji kayb olmadndan ak hzlar eit olan iki ayr akntya ayrlmaktadr

(1 2 3 ) .
Levhaya paralel p ynnde bir momentum denklii kurulursa, bu ynde, dzgn
levha tarafndan akkan zerine herhangi bir kuvvet uygulanmaz; yani teetsel
bir kuvvet yoktur.
Bu durumda,

p ynnde balang momentum bileeni, bu yndeki son

momentum bileenine eit olmaldr; Fp = 0 anlamna gelir.

Eitlik (2.8-26)ya benzer bir eitlik yazlr:

0 m22 m11 cos 2 m33

0 m21 m11 cos 2 m31

(2.8-39)

Burada m1 kg/s olarak 1de giren, m2 2de ve m3 3te terk eden ktlesel debidir.
Sreklilik eitliinden:

m1 m2 m3

(2.8-40)
134

Birletirilir ve zlrse aadaki ifade elde edilir:

m2

m1
m
(1 cos 2 ) , m3 1 (1 cos 2 )
2
2

(2.8-41)

Levha tarafndan akkan zerine etki eden bileke kuvveti ona dik olmaldr. Bu, net
kuvvetin basite m11 sin 2 olduu anlamna gelir.

Alternatif olarak, akkan

zerindeki bileke kuvvet, (2.8-28) ve (2.8-29) eitliklerinden Rx ve Ry belirlenerek ve

daha sonra Eitlik (2.8-32) kullanlarak hesaplanabilir. Kvrm zerindeki kuvvet bunun
zdddr.

2.9. LAMNER AKITA KABUK MOMENTUM DENKL VE HIZ PROFL

2.9A. Giri
Altblm 2.8de, tm-makroskopik kontrol hacmi kullanlarak momentum denklii
zm yapld ve kontrol yzeyini geen momentumdaki toplam veya tm deiimler
elde edildi. Bu tm momentum denklii, kontrol hacmi iinde meydana gelen eyi
ayrntl olarak bize sylemez. Bu blmde, kk bir kontrol hacmi zmlenecek ve
daha sonra diferansiyel bir boyuta kltlecektir. Bunu yaparken, nceki blmlerdeki
momentum denklii kavramlar kullanlarak kabuk momentum denklii kurulacak ve
daha sonra, viskoziteyi tanmlayan eitlik kullanlarak, kapal sistemde hz profili ve
basn d iin bir ifade elde edilecektir.

135

ou mhendislik problemlerinde, tam bir hz profili bilgisi deil de, maksimum hz,
ortalama hz veya bir yzey zerindeki kayma gerilimi bilgisi gerektiinden, bu
byklklerin hz profillerinden nasl elde edilecei gsterilecektir.

2.9B. Bir Boru inde Kabuk Momentum Denklii

EKL 2.9-1.Dairesel bir boru iinde akan bir akkan zerinde kabuk momentum
denklii iin kontrol hacmi.

ekil 2.9-1de, iinde Newtonian bir akkann bir boyutlu kararl hal laminer akta
akt bir borunun yatay kesiti gsterilmektedir. Ak tam gelimitir; yani ak giri
etkileri tarafndan etkilenmemekte ve x ynnde ak ekseni boyunca deimemektedir.
Silindirik kontrol hacmi i ap r, kalnl r ve uzunluu x olan bir kabuktur.
Kararl halde, (2.8-3) momentum korunum eitlii aadaki gibi olur:
kontrol hacmine etki eden kuvvetlerin toplam = hacimden momentum k hz
hacme momentum giri hz.
Basn kuvvetleri, Eitlik (2.8-17)den aadaki gibi yazlabilir:
basn kuvvetleri pA | x pA | xx p(2rr ) | x p(2rr ) | xx

(2.9-1)

r yarapndaki silindirik yzeye etki eden kayma kuvveti veya srkleme kuvveti,
kayma gerilimi ( rx ) arp alan ( 2rx )dr. Bununla birlikte bu byklk, Eitlik (2.4136

9) ile tanmland gibi, kabuun silindirik yzeyine momentum ak hz olarak ta

dnlebilir. Bundan dolay, net momentum ak momentum k hz-momentum
giri hz olup aadaki gibidir.

net ak ( rx 2rx) |r r ( rx 2rx) |r

(2.9-2)

x ve x+ xte halkasal yzeylerden net tanm momentum aks sfrdr, nk ak tam

gelimi olup terimler xten bamszdr. Bu dorudur nk xteki x , x+ x teki x e
eittir.
Eitlik (2.9-1), (2.9-2)ye eitlenir ve yeniden dzenlenirse aadaki ifadeyi verir:

(r rx ) |r r (r rx ) |r r ( p |x p |x r )

r
x

(2.9-3)

Tam gelimi akta, basn gradienti ( p/ x) sabittir ve ( p/L)ye eit olur; burada
p, L uzunluundaki boru iin basn ddr. r sfra yaklatnda, aadaki

eitlik elde edilir:

d (r rx ) | p
r
dr
L

(2.9-4)

Deikenlerine ayrlr ve integre edilirse aadaki ifadeyi verir:

p r C1

L 2 r

rx

(2.9-5)

r=0da momentum aks sonsuz olmadndan, integrasyon sabiti C1 sfr olmaldr.

Bundan dolay;
p pL
p
r
r 0
2L
2L

rx

(2.9-6)

Bu, ekil 2.9-2 de gsterildii gibi, momentum aksnn apla dorusal olarak
deitiini gsterir ve maksimum deer r=Rde yani duvarda meydana gelir.
Aadaki Newton viskozite yasas,

rx

d x
dr

(2.9-7)

Eitlik (2.9.6)da yerine konulursa, hz iin aadaki diferansiyel eitlik elde edilir:
137

d x
p pL
0
r
dr
2L

(2.9-8)

Duvarda, r=Rde x=0 snr koulu kullanlarak integrasyon yaplrsa, hz dalm iin
aadaki bant elde edilir:
2
p0 pL 2 r
x
R 1
4L
R

(2.9-9)

Bu sonu, ekil 2.9-2de gsterildii gibi, hz dalmnn parabolik olduunu gsterir.

EKL 2.9-2. Bir boru iinde laminer ak iin hz ve momentum aks profilleri.

Kesit alan iin ortalama hz xav, Eitlik (2.6-17)de olduu gibi, kesit alanndaki tm
hzlar toplanarak ve toplam kesit alanna blnerek bulunur. rnek 2.6-3te verilen
yntem takip edilerek;
dA=rdrd ve A= R2den

x av

1
1
x dA 2

AA
R

2 R

x rdrd
0 0

1
x 2rdr
R 2 0

(2.9-10)

(2.9-9) ve (2.9-10) eitlikleri birletirilir ve integre edilirse:

x av

( p0 p L ) 2 ( p0 p L ) 2
R
D
8L
32L

(2.9-11)

138

Burada ap D=2Rdir. Dolaysyla, HagenPoiseuille eitlii olan Eitlik (2.9-11),

yatay bir borudaki laminer ak iin basn ve ortalama hz arasndaki banty verir.

Bir boru iin maksimum hz Eitlik (2.9-9)dan bulunur ve r=0da meydana gelir.

x max

p0 pL 2
R
4L

(2.9-12)

(2.9-11) ve (2.9-12) eitlikleri birletirilirse aadaki bant elde edilir:

x av

x max

(2.9-13)

Eitlik (2.9.9)un Eitlik (2.9-11) ile blnmesi aadaki ifadeyi verir:

r
x
21
x av
R

(2.9-14)

2.9C. Den Film iin Kabuk Momentum Denklii

Bir boru iinde laminer ak iin kullanlana benzer bir yaklam, dikey bir yzeyden
aaya doru laminer aktaki bir film gibi bir akkan akna uygulanabilir.

139

EKL 2.9-3. Sv bir filmin dikey laminer ak: (a) x kalnlndaki bir kontrol hacmi
iin kabuk momentum denklii, (b) hz ve momentum ak profilleri.

Den filmler ktle aktarmnda deiik olaylar incelemek iin, yzeylerin

kaplanmasnda ve dier uygulamalarda kullanlmtr. Den film iin kontrol hacmi
ekil 2.9-3ada gsterilmektedir.
Bu ekilde dikkate alnan akkan kabuk x kalnlnda olup dikey z ynnde L
uzunluuna sahiptir. Bu blge, giri ve k blgelerinden yeterince uzaktr, bylece
ak bu blgeler tarafndan etkilenmez. Bu z(x) hznn z konumuna bal olmadn
gsterir.
Balang olarak, z ynnde z=0 ve z=L dzlemleriyle evrelenmi bulunan ve y
ynnde W mesafesine kadar uzanan x kalnlndaki bir sistemde, z ynnde
momentum denklii kurulacaktr.

lk olarak, molekler tanmadan kaynaklanan

momentum aks dikkate alnacaktr. Momentum k hz-momentum giri hz,

x+ x noktasndaki momentum aks xteki momentum aksnn alan LW ile
arpmdr:
140

net ak LW ( rx ) |x x LW ( rx ) |x

(2.9-15)

Net tanm momentum aks, z=Lde xW alanna giren momentum hz eksi z=0da
terk eden momentum hzdr. Bu net ak sfra eittir, nk z=0da z, her x deeri iin
z=Ldeki z ye eittir:
net ak xW z ( z ) | z L xW z ( z ) | z 0 0

(2.9-16)

Akkan zerine etki eden yerekimi kuvveti yledir:

yerekimi kuvveti xWL( g )

(2.9-17)

Daha sonra, kararl halde momentum korunumu iin Eitlik (2.8-3) kullanlr,
xWL( g ) LW ( xz ) |x x LW ( xz ) |x 0

(2.9-18)

Eitlik (2.9-18) yeniden dzenlenir ve x 0 alnrsa:

xz |x x xz |x
x

d
xz g
dx

(2.9-19)

(2.9-20)

x=0daki snr koullar kullanlarak, serbest sv yzeyinde xz =0 ve x=xte xz xz

integre edilirse;

xz gx

(2.9-21)

Bu, ekil 2.9-3bde gsterildii gibi, momentum ak profilinin dorusal ve maksimum

deerin duvarda olduu anlamna gelir. Newton viskozite yasas kullanlarak Newtonian
bir akkan iin:

xz

d z
dx

(2.9-22)

(2.9-21) ve (2.9-22) eitlikleri birletirilerek hz iin aadaki diferansiyel eitlik elde

edilir:

g
d z

x
dx

(2.9-23)

Deikenlerine ayrma ve integrasyon aadaki ifadeyi verir:

141

 g
z x 2 C1
2

(2.9-24)

x= daki z = 0 snr koulu kullanlarak, C1 ( g / 2 ) 2 elde edilir. Bylece hz

dalm eitlii aadaki gibi olur:
2
g 2 x
z
1
2

(2.9-25)

Bu, ekil 2.9-3bde gsterildii gibi hz profilinin parabolik olduu anlamna gelir.
Maksimum hz, Eitlik (2.9-15)de x=0da meydana gelir ve:

z max

g 2
2

(2.9-26)

Ortalama hz, Eitlik (2.6-17) kullanlarak bulunabilir:

z av

1
1
z dA
A
A
W

W
z dxdy
z dx

W 0
0 0

(2.9-27)

Eitlik (2.9-25), (2.9-27)de yerine konulur ve integre edilirse:

z av

g 2
3

(2.9-28)

(2.9-26) ve (2.9-28) eitlikleri birletirilirse, z av (2 / 3) z max elde edilir. Hacimsel ak

hz q, ortalama hz z av kesit alan W ile arplarak elde edilir:

g 3W 3
m /s
3

(2.9-29)

Den filmlerde, duvarn birim geniliinden akn ktle hz ounlukla g z av

kg/sm eklinde ve Reynolds says da aadaki gibi tanmlanr:

N Re

4 g z av

(2.9-30)

NRe < 1200 iin laminer ak meydana gelir. Dalgackl laminer ak NRe 25in zerinde
meydana gelir.

142

RNEK 2.9-1. Den film hz ve kalnl.

Bir ya, 1.7 mm kalnlnda film eklinde dikey bir duvardan aaya doru
akmaktadr. Yan younluu 820 kg/m3 ve viskozitesi 0.20 Pas dir. Gerekli olan birim
duvar genilii bana ktle ak hz yu,

Reynolds saysn ve ortalama hz

hesaplaynz.

zm: Film kalnl =0.0017 m. Eitlik (2.9-28) tanmnda yerine konulursa:

g z av

( ) g 2 2 g 3

3
3

(820)(1.7 103 )3 (9.806)

0.05399 kg/s m
3 0.20

(2.9-31)

Eitlik (2.9-30) kullanlarak:

N Re

4(0.05399)
1.080
0.20

Dolaysyla film laminer aktadr. Eitlik (2.9-28) kullanlarak ortalama hz bulunur:

z av

g 2 820(9.806)(1.7 103 )2

0.03873 m/s
3
3(0.20)

143

2.10. BORULARDA LAMNER VE TRBLENT AKI N TASARIM

ETLKLER
2.10A. Borularda hz profili

EKL 2.10-1. Bir boru kesitinde akkann hz profili.

Akkan aknda en nemli uygulamalardan biri dairesel kaplar, borular ve tpler

iindeki aktr. Akkan dairesel bir boru iinden aktnda ve hzlar boru duvarndan
merkeze doru farkl uzaklklarda lldnde, hem laminer hem de trblent akta,
boru merkezindeki akkann duvara yakn akkandan daha hzl akt gsterilmitir.
Bu lmler boru giriinden ye terince uzak mesafelerde yaplr. ekil 2.10-1, boru
merkezinden greceli uzakla kar maksimum hz kesrinin / max grafiidir; burada

, belirtilen noktadaki yerel hz ve

max boru merkezindeki maksimum hzdr. Viskoz

veya laminer ak iin Eitlik (2.9-9)da tretildii gibi, hz profili gerek bir
paraboldr. Duvarda hz sfrdr.
ou mhendislik uygulamalarnda, borudaki av ile maksimum hz max arasndaki
banty bilmek yararldr, nk baz durumlarda sadece borunun merkez noktasndaki
hz max llr. Dolaysyla sadece bir nokta lmnden, max ile av arasndaki
bant av yi belirlemek iin kullanlabilir. ekil 2.10-2de, deneysel olarak llen

144

av / max deerleri Reynolds says Dav / ve Dmax / nn bir fonksiyonu olarak

grafie geirilir.

EKL 2.10-2.Borular iin Reynolds saysnn bir fonksiyonu olarak av / max oran.

Laminer ak iin borunun tam kesit alanndaki ortalama hz, Eitlik (2.9-13)teki kabuk
denklii tarafndan verildii gibi, merkezdeki maksimum hzn tam olarak 0.5 katdr.
Dier taraftan trblent ak iin, eri merkezde biraz daha dzleir (ekil 2.10-1e
baknz) ve ortalama hz maksimum hzn yaklak 0.8 katdr. Bu deer, ekil 2.10-2de
gsterildii gibi, Reynolds saysna bal olarak birazck deiir. (Not: (1/7) ssel yasas
kullanlarak 0.817 deerinin elde edildii Problem 2.6-3e baknz.)

145

2.10B. Laminer Akta Basn D ve Srtnme Kayb

1. Basn d ve srtnmeden dolay kayp.
Akkan, bir boru iinde kararl hal laminer akta aktnda, Newtonian bir akkan iin
kayma gerilimi Eitlik (2.4-2) ile verilir. Yalnz burada dy yerine dr mesafe deiimi
yazlr:

rz

d z
dr

(2.10-1)

Bu banty kullanarak ve silindirik bir kabuktaki akkan zerinde kabuk momentum

denklii kurularak, dairesel borularda bir svnn laminer ak iin (2.9-11) Hagen
Poiseuille eitlii elde edilir. Bu aadaki gibi yazlabilir:
p f ( p1 p2 ) f

32 ( L2 L1 )
D2

(2.10-2)

Burada:
p1

: 1 noktasndaki giri basn, N/m2

p2

: 2 noktasndaki basn, N/m2

: boru iindeki ortalama hz, m/s

: i ap, m

(L2-L1) : dzgn borunun uzunluu, L, m

146

ngiliz birimi iin, Eitlik (2.10-2)nin sa taraf, gc ile blnr.

( p1 p2 ) f veya p f yzey srtnmesinden dolay basn kaybdr. Bu durumda sabit

iin srtnme kayb Ff aadaki gibi yazlabilir:

Ff

( p1 p2 ) f

Nm
J
veya
kg
kg

(SI)

(2.10-3)

Bu, Nm/kg akkan olarak borudaki yzey srtnmesinden kaynaklanan mekanik

enerji kaybdr ve (2.7-28) mekanik enerji denkliindeki srtnme kayplar iin

teriminin bir ksmdr.

Yzey srtnme kayb iin (p1-p2)f terimi, Eitlik (2.7-28)deki hz yk veya

potansiyel enerji yknden kaynaklanan (p1-p2) teriminden farkldr.
Srtnmenin byk bir ksmn donanmlar (vanalar, dirsekler vb.), kvrmlar ve
bunun gibi balant elemanlarndan kaynaklanan srtnme kayplar oluturur.

Eitlik (2.7-28) dzgn yatay bir boruda kararl aka uygulandnda,

( p1 p2 ) / F
elde edilir.
Eitlik (2.10-2)nin kullanmlarndan birisi, uzunluu ve ap bilinen bir boru iinde,
basn d ve hacimsel ak hz llerek bir akkann viskozitesini lme
deneyleridir.

RNEK 2.10-1. Kk sv aklarnn lm.

2.2210-3 m ap ve 0.317 m uzunluundaki kk bir klcal tp, 875 kg/m3
younluundaki ve =1.1310-3 Pas olan bir svnn ak hzn srekli olarak lmek
iin kullanlmaktadr. Ak srasnda klcal boru boyunca basn d 0.0655 m sudur
147

(younluk= 996 kg/m3). U etki dzeltmeleri ihmal edilirse, m3/s olarak ak hz ne

olur?
zm: Akn laminer olduu kabul edilerek, Eitlik (2.10-2) kullanlacaktr. lk
olarak, h=0.0655 m su yk, Eitlik (2.2-4) kullanlarak basn dne dntrlr:
kg
m

p f hg (0.0655 m) 996 3 9.80665 2 640 kg m/s 2 m 2 640 N/m 2

m
s

-3
-3
2
=1.1310 Pas, L2-L1=0.317 m, D=2.2210 m ve p f =640 N/m deerleri (2.10-2)

eitliinde yerine konulur ve iin zm yaplrsa:

p f

32 ( L2 L1 )
D2

640

32(1.13 103 )( )(0.317)

(2.22 103 )2

(2.10-2)

0.275 m/s
Daha sonra hacimsel ak hz hesaplanr:

hacimsel ak hz

D 2 0.275( )(2.22 10 3 ) 2

1.066 10 6 m 3 /s
4
4

Laminer ak olduu kabul edildiinden, bunu kontrol etmek iin Reynolds says
hesaplanacaktr:
N Re

(2.22 103 )(0.275)(875)

473
1.13 10 3

Dolaysyla, kabul edildii gibi ak laminerdir.

2. Laminer akta srtnme kayb iin srtnme faktrnn kullanm.

148

Laminer ve zellikle trblent akta kullanlan yaygn bir parametre, Fanning

srtnme faktr f olup younluk ile hz yksekliinin arpm veya (1/ 2) 2 ile
blnen birim slanan yzey alan bana srkleme kuvveti (yzeydeki kayma
gerilimi s ) olarak tanmlanr. Kuvvet, p f ile kesit alannn arpmna eittir ve slanan
yzey alan 2rL dir. Dolaysyla, srtnmeden kaynaklanan basn d ile f
arasndaki bant, laminer ve trblent ak iin aadaki gibidir:

p f R 2
s
1
f

2
/ 2 2RL 2 / 2

(2.10-4)

s
Yzeydeki kayma gerilimi

2
/ 2 akkann ortlama kinetik enerjisi

Bu eitlik yeniden dzenlenirse aadaki gibi olur:

p f 4 f

L 2
D 2

p f

L 2
Ff
4f

D 2

(SI)

(2.10-5)

(SI)

(2.10-6)

Sadece laminer ak iin (2.10-2) ve (2.10-5) eitlikleri birletirilirse:

f

16
16

N Re D /

(2.10-7)

Trblent ak iin de (2.10-5) ve (2.10-6) eitlikleri, srtnme faktr fyi hesaplamak

amacyla empirik yntemlerin yan sra yaygn ekilde kullanlrlar.

149

RNEK 2.10-2. Laminer akta srtnme faktrnn kullanm.

0.275 m/s hzn bilinmesi ve basn d p f nin hesaplanmas gerektii hari,
rnek 2.10-1deki koullar olduu gibi kabul ediniz. Fanning srtnme faktr
yntemini kullannz.
zm: Daha nce yapld gibi Reynolds says hesaplanr:

N Re

(2.22 103 m)(0.275 m / s)(875 kg / m3 )

473
1.13 103 kg / m s

Eitlik (2.10-7)den, srtnme faktr f hesaplanr:

16
16

0.0338 (boyutsuz)
N Re 473

Eitlik (2.10-5), L =0.317 m, =0.275 m/s, D=2.22 x 10-3 m ve =875 kg/m3

deerleriyle birlikte kullanlr:
L 2 4(0.0338)(875)(0.317)(0.275)2
p f 4 f

640 N/m2
3
D 2
(22.2 10 )(2)

Bu deer rnek 2.10-2deki deerle uyumaktadr.

Akkan sv deil de gaz olduunda, (2.10-2) HagenPoiseuille eitlii laminer ak

iin aadaki gibi yazlabilir:

D 4 M ( p12 p22 )
128(2 RT ) ( L2 L1 )

(2.10-8)

Burada:
m

: ktlesel debi, kg/s

: molekl arl, kg/kg mol

: mutlak scaklk, K

: gaz sabiti, 8314.3 Nm/kg molK

150

2.10C. Trblent Akta Basn D ve Srtnme Faktr

Laminer akta olduu gibi trblent akta da
Srtnme faktr Reynolds saysna baldr.
Fakat laminer akta hesapland gibi trblent ak iin Fanning srtnme
faktr fyi hesaplamak mmkn deildir.
Srtnme faktr empirik olarak belirlenmelidir ve sadece Reynolds saysna
deil borunun yzey przllne de baldr.
Laminer akta, yzey przll temelde herhangi bir etkiye sahip deildir.
Przsz borular ve deien derecelerde edeer przllkteki borular iin ok sayda
deneysel veriler elde edilmi ve korele edilmitir. Tasarm amacna ynelik olarak,
yuvarlak bir boruda srtnme faktr fyi hesaplamak ve buradan da srtnme basn
dn elde etmek iin, ekil 2.10-3teki srtnme faktr grafii kullanlabilir. Bu
srtnme faktr f daha sonra, p f veya Ff yi hesaplamak iin, (2.10-5) ve (2.10-6)
eitliklerinde kullanlr.

L 2
p f 4 f
D 2
Ff

p f

4f

L 2
D 2

(SI)

(2.10-5)

(SI)

(2.10-6)

Reynolds saysnn 2100den dk olduu blgeye ait doru, Eitlik

(2.10-7)deki ile ayndr.
Trblent akta 4000in zerindeki bir Reynolds says iin, ekil 2.103te en alttaki eri, cam borular, ekilmi bakr ve tun borular gibi
przsz tp ve borulardaki srtnme faktr izgisini temsil eder.

151

 Daha yksek srtnme faktrleri iin dier eriler, farkl bal

przllk faktrleri / D erilerini temsil ederler. Burada D (m) boru
ap, ortalama przllk,
En yaygn boru olan ticari elik borunun przll =4.610-5 m
(1.510-4 ft)dir.

152

EKL 2.10-3. Borular iinde ak iin srtnme faktrleri.[ L. F. Moody, TrCvp.

A.S.M.E., 66, 671 (1944): Mech. Eng. 69, 1005 (1947). zin alnmtr.]

Dier kaynaklardan srtnme faktrlerini fyi kullanrken dikkatli olunmaldr. Darcy

Weisbach srtnme faktr, Burada kullanlan Fanning srtnme faktrnden 4 kat
daha byktr.

Darcy-Weisbach faktr inaat ve makina mhendileri tarafndan

tercih edilirken, fanning srtnme faktr kimya mhendisleri tarafndan kullanlr.

Darcy srtnme faktr eitlikleri

Colebrook

1/(f)1/2 = -2.0log((e/D)/3.7 + 2.51/Re(f)1/2) Re>3000

Serghides

[A

-2.0

[(B-A)2/(C-2B+A)]]-2 Re>2100 ve tm e/D

log((e/D)/3.7

12/Re)

B = -2.0 log((e/D)/3.7 + 2.51A/Re)

C = -2.0 log((e/D)/3.7 + 2.51B/Re)
Moody

f = 5.5x10-3(1+ (2x104e/D + 106/Re)1/3)

4000<Re<107 ve e/D <0.01

153

Wood

0.094(e/D)0.225

88(e/D)0.44

+ Re>4000 ve tm e/D

0.53(e/D)

Rea

a = -1.62(e/D)0.134
Jain

1/f1/2 = 1.14 2.0 log (e/D + 21.25/Re0.9)

5000<Re<107

ve

0.00004<e/D<0.05
Churchill

8((8/Re)12

1/(A+B)1.5)1/12 tm Re ve e/D

A = (-2.457ln((7/Re)0.9 + 0.27e/D))16
B

Chen

(37530/Re)16

1/(f)1/2

-2.0log((e/D)/3.7065

tm Re ve e/D

5.0452A/Re)
A

log((e/D)1.1098/2.8257

(5.8506/Re0.8981))
Zigrang ve

1/(f)1/2 = -2.0log ((e/D)/3.7 5.02A/Re)

4000<Re<108

Sylvester

A = log[(e/D)/3.7 (5.02/Re)log((e/D)/3.7 0.00004<e/D<0.05

ve

+ 13/Re)]

RNEK 2.10-3.Trblent akta srtnme faktrnn kullanm.

Bir sv, yatay dzgn bir boru iinden 4.57 m/s hzla akmaktadr. Kullanlan boru
izelge 40 ticari elik boru olup 2 in nominal i apndadr. Svnn viskozitesi 4.46
cp, younluu 801 kg/m3 tr. 36.6 m boru uzunluu iin mekanik enerji srtnme kayb
Ffyi J/kg olarak hesaplaynz.
zm: Aadaki veriler verilmektedir: Ek A5den,

D=0.0525 m, =4.57 m/s,

=801 kg/m3, L =36.6 m, dolaysyla:

(4.46 cp)(1103 ) 4.46 103 kg/m s

Reynolds says aadaki gibi hesaplanr:
154

N Re

0.0525(4.57)(801)
4.31 104
3
4.46 10

Dolaysyla ak trblenttir. ekil 2.10-3teki izelgeden ticari elik boru iin edeer
przllk 4.610-5 mdir:

4.6 105 m
0.00088
0.0525 m

NRe=4.310104 iin ekil 2.10-3ten srtnme faktr f=0.0060. Eitlik (2.1-6)da

yerine konularak srtnme kayb hesaplanr:

p f 4 f

L 2 4(0.0060)(36.6)(4.57)2
J
ft lb f

174.8 58.5
D 2
(0.0525)(2)
kg
lb m

Borularda srtnme kayb Ffyi ieren problemlerde, genellikle Ff bilinmeyen, ap D,

hz ve boru uzunluu L bilinenlerdir. Bu durumda dorudan zm mmkn olur.
Baz durumlarda srtnme kayb Ff, belirli bir sv ykseklii olarak bilinir. O zaman,
hacimsel ak hz ve boru uzunluu verilmi ise, hesaplanacak bilinmeyen ap olur. Bu
zm deneme-yanlma ile yaplmaldr; nk hz, ikisi de bilinmeyen olan hem NRe
hem de f eitliklerinde vardr. Ffnin verilmi olduu dier bir durumda, ap ve boru
uzunluu belirlenmelidir. Bu zmde hz hesaplamak iin deneme-yanlma yaklam
gerektirir. rnek 2.10-4, belirli bir Ff ile boru apn hesaplamak iin kullanlacak
yntemi gstermektedir. Dierleri (M2), bu hesaplama yntemlerinde yardmc olacak
uygun izelgeler verirler.

RNEK 2.10-4. Boru apn hesaplamak iin deneme-yanlma zm.

4.4Cdeki su 150 gal/dk hzla 305 m uzunluundaki yatay ticari bir elik boru iinde
akmaktadr. Srtnme kayb Ffyi yenmek iin 6.1 m su ykseklii gerekmektedir. Boru
apn hesaplaynz.
zm: Ek A.2 den, younluk =1000 kg/m3 ve viskozite :

(1.55 cp)(1 103 ) 1.55 1 103 kg/m s

srtnme kayb Ff (6.1 m)g (6.1)(9.80665) 59.82 J/kg

155

gal 1 ft 3 1 dk

(0.028317 m 3 /ft 3 ) 9.46 10 3 m 3 /s

ak hz 150

dk 7.481 gal 60 s

boru alan

D2 2
m
4

(D bilinmiyor)

0.01204
4
hz (9.46 10 3 m 3 /s) 2 2
m/s
D2
D m

, hem NRede hem de fde olduundan, zm deneme-yanlma ile yaplmaldr. lk

deneme iin D=0.089 m kabul ediniz.
N Re

(0.089)

(0.0124)(1000)
8.730 10 4
2
3
(0.089) (1.55 10 )

Ticari elik boru iin ekil 2.10-3 kullanlarak, =4.6 x 10-5 m. Bu durumda:

4.6 105 m

0.00052
D
0.089 m
NRe=8.730104 ve /D=0.00052 iin ekil 2.10-3ten, f=0.0051. Eitlik (2.10-6)da
yerine konulur;
L 2 4(0.0051)(305) (0.01204)2

D 2
D(2)
D4

Ff 59.82 4 f

ve D iin zm yaplrsa, D=0.0945 m bulunur. Bu kabul edilen 0.089 m deeriyle

uyumamaktadr.
kinci deneme iin D= 0.0945 m kabul edilecektir:

N Re (0.0945)

(0.0124)
(1000)
8.220 104
2
(0.0945) (1.55 103 )

4.6 105 m
0.00049
0.0945 m

ekil 2.10-3ten f=0.0052. fnin trblent blgede NRe ile fazla deimedii
grlmektedir.
Ff 59.82 4 f

L 2 4(0.0052)(305) (0.01204) 2

D 2
D(2)
D4

zm yaplrsa, D=0.0954 m veya 3.75 in bulunur. Dolaysyla zm, kabul edilen

deerle olduka uyumaktadr.

156

157

Laminer

Trblent

Analitik olarak zlebilir

Analitik olarak zlemez

Ak yatkn

Ak kaotik ve yatkn deil, fakat

ortalama ak zellikleri yatkn

Hz profili parabolik

Hz profili dzgne yakn

Yzey przll nemli deil

Yzey przll nemli

Vort=0.5Vmax

Vort=0.80-0.85Vmax

Yzey kayma gerilimi kk

Yzey kayma gerilimi byk

2.10D. Gazlarn Aknda Basn D ve Srtnme Faktr

Bu blmde borulardaki trblent ak iin tartlan eitlikler ve yntemler,
sktrlamayan akkanlar iin geerlidir. Younluk (veya basn) deiimi % 10dan
daha az olan, yani sktrlamaz ak olarak kabul edilebilen gazlar iin de geerlidir.
Bu durumda ortalama younluk kullanlmaldr ve oluan hata, srtnme faktr
fdeki belirsizlik snrlarndan daha az olacaktr. Eitlik (2.10-5), laminer ve trblent
akta gazlar iin aadaki gibi yeniden yazlabilir:

( p1 p2 ) f

4 fLG 2
D 2 av

(2.10-9)

Burada av , pav=(p1+p2)/2 basncndaki younluktur. Kullanlan NRe de DG/ olup

burada G kg/m2sdir ve gaz iin younluk ve hz deiimlerinden bamsz bir sabittir.
Eitlik (2.10-5) gazlar iin aadaki gibi yazlabilir:

p12 p12

4 fLG 2 RT
DM

(SI)

(2.10-10)

158

Burada R, 8314.3 J/kg molK ve M molekler arldr.

Dzgn bir borudaki adyabatik akta, borudaki hz ses hzn aamaz.

RNEK 2.10-5. Hat iinde gaz ak ve basn d.

25Cdeki azot gaz, i ap 0.010 m olan przsz bir boru iinde 9.0 kg/sm2 hzla
akmaktadr. Borunun uzunluu 200 m olup ak e scaklkl kabul edilebilir. Boru
giriindeki basn 2.0265105 Padr. k basncn hesaplaynz:
zm: Ek A.3ten gazn T=298.15 Kdeki viskozitesi =1.77 10-5 Pas. Giren gazn
basnc p1=2.0265105 Pa, G=9.0 kg/sm2, D=0.010 m, M=28.02 kg/kg mol, L =200 m
ve R=8314.3 J/kg molK. Eitlik (2.10-10)nun bu durum iin geerli olduu ve basn
dnn % 10dan daha az olduu kabul edilirse, Reynolds says:

N Re

DG

0.019(9.0)
5085
1.77 105

Dolaysyla ak trblenttir. ekil 2.10-3 kullanlarak, przsz bir boru iin f=0.0090
okunur. Eitlik (2.10-10) eitliinde yerine konulur,

p12 p22

4 fLG 2 RT
DM

4(0.0090)(200)(9.0) 2 (8314.3)(298.15)
(2.0265 10 ) p
DM
5 2

2
2

4.1067 1010 p22 0.5160 1010

ve zm yaplrsa, p2=1.895 105 Pa elde edilir. Dolaysyla basn d % 10dan

daha az olduu iin Eitlik (2.10-10) kullanlabilir.

2.10E. Srtnme Faktr zerine Is Aktarmnn Etkisi

ekil 2.10-3teki srtnme faktr f, s aktarmnn olmad e scaklkl ak iindir.
Bir akkan stldnda veya soutulduunda, scaklk gradienti akkann fiziksel
159

zelliklerinde, zellikle viskozitesinde deiime sebep olacaktr. Mhendislik

uygulamalar iin, aadaki Sieder ve Tate yntemi (P1, S3), svlar ve gazlarn e
scaklkl olmayan aklar iin srtnme faktrn hesaplamakta kullanlabilir:
1. Giri ve ktaki yn akkan scaklklarnn ortalamas eklinde ortalama yn
akkan scakl tay hesaplaynz.
2. ta scaklndaki a y kullanarak NReyi hesaplaynz ve fyi elde etmek iin ekil
2.10-3 kullannz.
3. Duvar scakl twyi kullanarak twdeki w yi belirleyiniz.
4. Karlk gelen durum iin y hesaplaynz.

a
w

0.17

a
w

0.11

a
w

0.38

a
w

N Re 2100 (stma)

(2.10-11)

N Re 2100

(soutma)

(2.10-12)

N Re 2100

(stma)

(2.10-13)

0.23

N Re 2100 (soutma)

(2.10-14)

5. Son srtnme faktr, 2. basamakta elde edilen f, 4. basamakta elde edilen ye

blnerek elde edilir.

Dolaysyla sv stld zaman, 1.0den daha byktr ve son f azalr. Sv

soutulduunda tersi meydana gelir.

160

2.10F. Genileme, Daralma ve Boru Donanmlarnda Srtnme Kayplar.

Dzgn bir boru iindeki akta, yzey srtnme kayplar Fanning srtnme faktr
kullanlarak hesaplanr. Bunun yansra
Akkan hznn yn veya bykl deitirilirse, ilave kayplar meydana
gelir.
Bu kayplar, vortisler ve dier faktrlerden dolay gelien ilave trblensten
kaynaklanr.

1. Ani genileme kayplar.

Eer bir borunun kesiti ok yava bir ekilde deiirse, ya ok az bir kayp olur veya
ilave bir kayp meydana gelmez. Eer deiim ani ise, genileme blgesinde genileyen
jet tarafndan oluturulan edilerden kaynaklanan ilave kayplara yol aar. Bu srtnme
kayb, trblent ak iin her iki blgede de aadaki eitlik ile hesaplanabilir:
2

(1 2 ) 2
A1 12
12 J

hex
1
K ex
2
A2 2
2 kg

(2.10-15)

Burada:
hex

: srtnme kayb, J/kg

Kex

: genileme kayp katsays (=1-A1/A2)2

1 , 2 : srasyla kk ve byk alandaki hzlar, m/s

= 1.0dir. Eer ak her iki blgede de laminer ise,

ye eit olur.

2. Ani daralma kayplar.

Borunun kesit alan aniden daraldnda, aknt keskin keleri izleyemez ve edilerden
dolay ilave kayplar meydana gelir. Trblent ak iin bu aadaki eitlikle verilir:

A 2
2 J
hc 0.551 1 2 K c 2
A2 2
2 kg

(2.10-16)

161

Burada hc srtnme kayb, trblent ak iin =1.0, 2 akn akt ynde kk

alandaki hz ve Kc daralma kayp katsays (P1) olup yaklak olarak 0.55 (1-A2/A1)e
eittir. Laminer ak iin, ayn eitlik =0.5 deeri ile kullanlabilir (S2).

3.Balant ve vana kayplar.

Boru balantlar ve vanalar da borudaki normal ak bozarlar ve ilave srtnme
kayplarna sebep olurlar. Birok balant elemanna sahip olan ksa bir boruda, bu
balantlardan kaynaklanan srtnme kayb, dzgn bir borudakinden daha byk
olabilir. Balant elemanlar ve vanalar iin srtnme kayb aadaki eitlikle verilir:

hf K f

12

(2.10-17)

Burada Kf balant veya vana iin kayp faktr ve 1 balantdan nceki boruda
ortalama hzdr. Kfnin deneysel deerleri trblent ak iin izelge 2.10-1de, laminer
ak iin izelge 2.10-2de verilmektedir.

Dier bir yntem olarak, baz kitap ve referanslar (B1) borulardaki kayplar iin verileri,
boru ap terimlerinde edeer boru uzunluu deerleri olarak verirler. Bu veriler,
izelge 2.10-1da verildii gibi, Le/D eklinde sunulmaktadr; burada Le balant
eleman ile ayn srtnme kaybna sahip olan edeer boru uzunluu, D borunun i
apdr. Eitlik (2.10-15) ve (2.10-16)daki K deerleri, 50 ile arplarak Le/D
deerlerine dntrlebilir. Balant elemanlar iin Le deerleri, Eitlik (2.10-16)da
kullanmak zere, toplam edeer dzgn boru uzunluunu elde etmek zere basit bir
ekilde dzgn boru uzunluuna ilave edilir.

5. Mekanik enerji denge eitliindeki srtnme kayplar.

Dzgn bir boruda srtnmeden (Fanning srtnmesi) kaynaklanan srtnme kayplar,
genileme kayplar, daralma kayplar ve balant elemanlar ile vanalardaki kayplarn
tm, (2.7-28) mekanik enerji denklii eitliindeki

terimi iinde kapsanmaktadr.

Bylece:
162

F 4 f

L 2
2
2
2
K ex 1 K c 2 K f 1
D 2
2
2
2

(2.10-18)

Eer btn hzlar , 1 ve 2 ayn iseler, o zaman Eitlik (2.10-18) aadaki gibi olur:
2
L

4
f

D ex c f 2

(2.10-19)

ZELGE 2.10-1. Vanalar ve balantlarda trblent ak iin srtnme kayb.

Balant veya vanann tipi

Srtnme kayb,

Srtnme kayb, boru ap

hz yk, Kf

olarak

edeer

dzgn

boru uzunluu, Le/D

Dirsek, 45

0.35

17

Dirsek, 90

0.75

35

T-balant

50

Geri dirsek

1.5

75

Manon

0.04

Nipel

0.04

ok ak

0.17

Yarm ak

4.5

225

ok ak

6.0

300

Yarm ak

9.5

475

2.0

100

70.0

3500

Srgl vana

Kresel vana

Al (angle) vana, ok ak
Emniyet vanas
Bilyeli

163

Kapakl
Su lm, disk

2.0

100

7.0

350

izelge 2.10-2. Vanalar ve balantlarda laminer ak iin srtnme kayb (K1)

Srtnme kayb, Hz yk, Kf
Reynolds says
Balant veya vanann tipi

50 100 200 400 1000 Trblent

Dirsek, 90

17 7

2.5

1.2

0.85

0.75

T-balants

4.8

3.0

2.0

1.4

1.0

Kresel vana

28 22

17

14

10

6.0

Emniyet vanas, kapakl

55 17

5.8

3.2

2.0

164

165

RNEK 2.10-6. Srtnme kayplar ve mekanik enerji denklii.

ekil (2.10-4)te gsterildii gibi yksekteki bir tank 82.2Cde su iermektedir. 2
noktasnda suyun boaltlma hznn 0.223 ft3/s olmas istenmektedir. Tanktaki su
yzeyinin boaltma noktasna gre greceli ykseklii H ka ft olmaldr. Kullanlan
boru, izelge 40 ticari elik boru olup borunun dzgn ksmlarnn uzunluklar
gsterilmektedir.

166

EKL 2.10-4. rnek 2.10-6 iin ak emas

zm: (2.7-28) mekanik enerji denklii eitlii, 1 ve 2 noktalar arasnda yazlr:

z1

p
g
2
p
g
2
1 1 2 Ws z2
2 F
gc 2gc 1 2
gc 2gc

(2.10-20)

Ek A.2den su iin, =0.970(62.43)=60.52 lbm/ft3 ve =0.347 cp=0.347(6.719710-4)

=2.3310-4 lbm/fts. Boru aplar:
4 in boru iin : D3

4.026
0.3353 ft; A3 0.0884 ft 2
12

2 in boru iin : D4

2.067
0.1722 ft; A3 0.02330 ft 2
12

4 ve 2 inlik borulardaki hzlar:

0.223 ft 3/s
2.523 ft/s (4 in boru)
0.0884 ft 2

0.223 ft 3/s
4
9.57 ft/s (2 in boru)
0.02330 ft 2

Sistemdeki srtnme kayplar terimi

F , aadakileri ierir: (1) tank kndaki

genileme kayb, (2) 4 in dzgn borudaki srtnme, (3) 4 in dirsekteki srtnme, (4)
4 inten 2 ine daralma kayb, (5) 2 in dzgn borudaki srtnme ve (6) 2 in
dirseklerdeki srtnme. Bu alt kayp iin hesaplamalar aadaki gibidir:
1. Tank kndaki daralma kayb: A1den A3 kesit alanna daralma iin, tank ap A1,

167

A3e kyasla ok byk olduundan Eitlik (2.10-16)dan:

A
K c 0.551 3 0.55(1 0) 0.55
A1

hc K c

32
2 gc

0.55

(2.523) 2
2(32.174)

0.054 ft lb f /lb m

2. 4 in borudaki srtnme kayb: Reynolds says:

N Re

D3 3

0.3353(2.523)(60.52)
2.193 105
4
2.33 10

Dolaysyla ak trblenttir. ekil 2.10-3ten =4.6 x 10-5 m (1.510-4 ft).

D3

0.00015
0.000448
0.3353

Bu durumda NRe=219300 iin, Fanning srtnme faktr f=0.0047dir. 4 inlik boru

iin L =20.0 ft deeri Eitlik (2.10-6)da yerine konulursa:

Ff 4 f

ft lb f
L 2
(20.0) (2.523) 2
4(0.0047)
0.111
D 2gc
0.3353 2(32.174)
lb m

3. 4 in dirsekte srtnme kayb: izelge 2.10-1 den Kf=0.75. (2.10-17) eitliinde

yerine konulur:

hf K f

2
2 gc

0.75

(2.523) 2
2(32.174)

0.074 ft lb f /lb m

4. 4 in borudan 2 ine daralma kayb: A3ten A4e daralma iin tekrar Eitlik (2.1016) kullanlrsa:

A
0.02330
K c 0.551 4 0.551
0.405
A
0
.
0884

hc K c

42
2 gc

0.405

(9.57) 2
2(32.174)

0.575 ft lb f /lb m

5. 2 in boruda srtnme: Reynolds says:

N Re

D3

D44 4

0.1722(9.57)(60.52)
4.280 105
2.33 10 4

0.00015
0.00087
0.1722

ekil 2.10-3ten Fanning srtnme faktr f=0.0048. Toplam uzunluk

L =

168

125+10+50= 185 ft. Eitlik (2.10-6) yerine konularak:

Ff 4 f

ft lb f
L 2
(185)
(9.57) 2
4(0.0048)
29.4
D 2gc
(0.1722) 2(32.174)
lb m

6. 2 in dirseklerde srtnme: Kf=0.75 ve iki dirsek iin:

h f 2K f

2
2 gc

2(0.75)

(9.57) 2
2(32.174)

Toplam srtnme kayb

F ,

2.136 ft lb f /lb m
(1)-(6) klarndaki btn srtnme kayplarnn

toplamdr:

F 0.054 0.111 0.074 0.575 29.4 2.136 32.35 ft lb /lb

f

Referans seviyesi olarak z2 alnrsa, z1=H ft, z2=0. Trblent ak sz konusu

olduundan, =1.0. Ayn zamanda 1 =0 ve 2 4 = 9.57 ft/s. Hem p1 hem de p2 1
atm mutlak basnta olduklarndan ve 1 2 olduundan:

p1

p2

Herhangi bir pompa kullanlmadndan, WS=0dr. Bu deerler Eitlik (2.10-20) yerine

konulur,

g
1(9.57)2
0000
32.35
gc
2(32.174)

ve zm yaplrsa, H(g/gc)=33.77 ftlbf/lbm (100.9 J/kg) ve k seviyesinin stnde su

ykseklii H=33.77 ft (10.3 m) bulunur.

RNEK 2.10-7. Mekanik enerji denkliinde pompal srtnme kayplar.

20Cdeki su, bir tanktan daha yksekteki bir tanka 5.010-3 m3/s hzla
pompalanmaktadr. ekil 2.10-5te gsterilen tm borular 4 in izelge 40 borudur.
Pompa % 65lik bir etkinlie sahiptir. Pompa iin gerekli kW gc hesaplaynz.

169

EKL 2.10-5. rnek 2.10-7 iin sre ak izelgesi.

zm: (2.7-28) mekanik enerji denklii eitlii, 1 dzeyi referans dzlemi seilerek 1
ile 2 noktalar arasna uygulanrsa:

1 2
p p1
(2 av 12av ) g ( z2 z1 ) 2
F Ws 0
2

(2.7-28)

Ek A.2den, = 998.2 kg/m3 ve =1.00510-3 Pas. 4 in boru iin, Ek A.5ten

D=0.1023 m ve A=8.21910-3 m2. Borudaki hz =5.010-3/(8.21910-3)=0.6083 m/s.
Reynolds says:

N Re

0.1203(0.6083)(998.2)
6.181 104
3
1.005 10

Dolaysyla ak trblenttir.
Srtnme kayplar iin

terimi aadakileri ierir: (1) tank kndaki daralma

kayb, (2) dzgn borudaki srtnme, (3) iki dirsekteki srtnme ve (4) tank kndaki
genileme.
1. Tank kndaki daralma: Byk bir A1den kk A2ye daralma iin Eitlik
(2.10-16)dan:

A
K c 0.551 2 0.551 0 0.55
A1

2
(0.6083) 2
hc K c
0.55
0.102 J/kg
2
2(1.0)
2. Dzgn borudaki srtnme: ekil 2.10-3ten, =4.610-5 m ve /D=4.6105

/0.1023= 0.00045. Daha sonra, NRe=6.181104, f=0.0051. L =5+50+15+100=170

170

m iin Eitlik (2.10-6)da yerine konularak:

Ff 4 f

L 2
170 (0.6083) 2
4(0.0051)
6.272 J/kg
D 2 gc
0.1023
2

3. ki dirsekteki srtnme: izelge 2.10-1den, Kf=0.75. daha sonra iki dirsek iin
Eitlik (2.10-7)de yerine konulursa:
h f 2K f

2
2

2(0.75)

(0.6083) 2
2

0.278 J/kg

4. Tank kndaki daralma: (2.10-15) eitlii kullanlarak,

2

A
2
K ex 1 1 1 0 1.0
A2

hex Kex

2
2

1.0

(0.6083) 2
2

Toplam srtnme kayb

0.185 J/kg

F :

F 0.102 6.272 0.278 0.185 6.837 J/kg

(12 22 ) 0 ve (p2-p1)=0 olduu da dikkate alnarak Eitlik (2.7-28) yerine konulursa;
0 9.806(15.0 0) 0 6.837 WS 0

zlm yaplrsa, WS=-153.93 J/kg olarak hesaplanr. Ktle ak hz m=5.0103

(998.2) =4.991 kg/sdir. Eitlik (2.7-30) kullanlarak:

WS W p

153.93 0.65Wp
zm yaplrsa, Wp=2.36.8 J/kg iin kW pompa gc:
pompa kW mW p

4.991(236.8)
1.182 kW
1000

2.10G. Dairesel Olmayan Borularda Srtnme Kayb

Dairesel kesitli olmayan uzun dzgn kanallar veya borulardaki srtnme kayb,
Reynolds saysndaki ve (2.10-6) srtnme faktr eitliindeki ap, edeer ap olarak
alnrsa, dairesel borular iin kullanlan ayn eitlikler kullanlarak hesaplanabilir.
Edeer ap D, hidrolik yarap rHn drt kat olarak tanmlanr. Hidrolik yarap,
171

sadece trblent ak iin, borunun kesit alannn slanan evreye oran olarak
tanmlanr:

D 4rH 4

kanaln kesit alan

kanaln slanan evresi

(2.10-21)

rnein dairsel bir boru iin:

4(D 2 / 4)
D
D

D ap D1 ve i ap D2 olan halkasal bir boluk iin:

4(D12 / 4 D22 / 4)
D1 D2
D1 D2

(2.10-22)

Kenarlar a ve b ft olan dikdrtgen eklindeki bir boru iin:

D

4(ab)
2ab

2a 2b a b

(2.10-23)

Trblent aktaki ksmen dolu olan ak kanallar iin, yine edeer ap ve Eitlik
(2.10-6) kullanlr (P1). Sv derinlii y ve genilii b olan dikdrtgen eklindeki bir
kanal iin:

4(by )
b 2y

(2.10-24)

y derinliindeki geni s bir aknt iin:

D 4y

(2.10-25)

2.10H. Bir Borunun Giri Blgesi

Borunun giri blgesinde hz profili dz ise, hz profilinin tam olumas iin belirli bir
boru uzunluu gereklidir. Tam gelimi hzn olumas iin gerekli olan bu uzunluk,
gei uzunluu veya giri uzunluu diye adlandrlr. Bu, ekil 2.10-6da laminer ak
iin gsterilmektedir.

172

EKL 2.10-6. Laminer ak iin boru giriinde hz profilleri ve yzey kayma gerilimi.
Girite hz profili dzdr, yani kesit alannda btn konumlarda ayndr. Akkan ak
ynnde ilerledike, son olarak merkezde birleinceye kadar, snr tabaka kalnl artar
ve parabolik hz profili tam olarak geliir.
D apl bir boruda, laminer akta tam gelimi bir hz profilinin olumas iin yaklak
giri uzunluu Le aadaki eitlikle hesaplanabilir (L2):
Le
0.0575 N Re
D

(2.10-26)

173

Trblent akta, tam gelimi hz profilinin olumas iin giri uzunluunu

hesaplayacak bir bant yoktur. Bir yaklam olarak, giri uzunluu yaklak olarak
Reynolds saysndan bamsz olup, 50 ap uzunluktan sonra tam gelimi ak oluur.

Giri blgesinde basn d veya srtnme faktr, tam gelimi

aknkinden daha byktr.
Laminer ak iin, srtnme faktr girite en yksek olup (L2) daha sonra tam
gelimi ak deerine doru dzgn bir ekilde azalr.
Trblent ak iin, snr tabakann laminer olduu bir ksm vardr ve srtnme
faktr profilini ifade etmek gtr.
Bir yaklam olarak, giri uzunluu iin srtnme faktr, tam gelimi
blgedeki srtnme faktr deerinin 2-3 kat arasnda alnabilir.

RNEK 2.10-8. Bir borudaki akkan iin giri uzunluu.

20Cdeki su, 0.010 m apndaki bir boruda 0.10 m/s hzla akmaktadr.
a. Giri uzunluunu hesaplaynz.
b. Trblent ak iin giri uzunluunu hesaplaynz.
zm:
(a) Ek A.2den = 998.2 kg/m3, =1.00510-3 Pas. Reynolds says:

N Re

0.10(0.10)(998.2)
993.2
1.005 103

Laminer ak iin (2.10-26) eitlii kullanlarak:

Le
L
e 0.0575(993.2) 57.1
D 0.01

174

Dolaysyla, Le=0.571 mdir.

(b)Le=50(0.01)=0.50 m

2.10I. Boru Boyutlarnn Seilmesi

Byk veya karmak boru sistemlerinde, belirli bir durumda kullanlacak optimum
boru boyutu yatrm maliyetine, gce, bakm maliyetine vb baldr. Optimum boyutlar
belirlemek iin grafikler mevcuttur (P1). Bununla birlikte, kk tesisler iin
yaklamlar genellikle yeterince dorudur. Borulardaki hz aralklar iin temsili
deerler izelge 2.10-3te gsterilmektedir. Paslanmaz elik boru iin son veriler, sre
hatlarnda veya pompalamalarda izelge 2.10-3teki hzlarn % 70 kadar arttrlmas
gerektiini gstermektedir.

ZELGE 2.10-3. elik borulardaki hzlarn temsili aralklar.

Hz
Akkan tipi

Ak tipi

Viskoz olmayan sv Pompaya giri

ft/s

m/s

23

0.60.9

Sre hatt veya pompa k 5.7

Viskoz sv

Pompaya giri

1.7

0.20.8 0.060.25

Sre hatt veya pompa k 3

0.9

Gaz hava

Sre hatt

53

16

Buhar 100 psig

Sre hatt

38

11.6

175

2.11. GAZLARIN SIKITIRILABLR AKII

2.11A. Giri ve Borularda Ak in Temel Eitlik
Gazlarda % 10dan daha byk basn deiimleri meydana geldiinde, sktrlabilir
ak olutuundan dolay (2.10-9) ve (2.10-10) eitlikleri hatal sonular verirler. Bu
durumda, basntaki deiimden kaynaklanan younluk veya hacimde meydana gelen
deiikliklerden dolay enerji denkliinin zm daha karmaktr. Sktrlabilir
akkanlarn ak ok geni bir konudur ve geometri, basn, hz ve scaklktaki
deimelerin ok geni bir araln kapsar. Bu altblmdeki tartma, sabit apl
dzgn borulardaki e scaklkl ve adyabatik akla snrl olup, dier referanslarda
ayrntl olarak tartlan llelerdeki ak kapsamayacaktr (M2, P1).
(2.7-27) genel mekanik enerji denklii eitlii bir balang noktas olarak kullanlabilir.
Akn trblent olduu kabul edildiinde, = 1.0 ve mil iinin olmad durumda
WS=0, dL diferansiyel uzunluu iin eitlik yazldnda, Eitlik (2.7-27) aadaki gibi
olur:

dv gdz

dp

dF 0

(2.11-1)

Yatay bir boru iin dz=0dr. dF iin sadece duvar kayma gerilimi terimi kullanlr ve
Eitlik (2.10-6) diferansiyel ekilde yazlrsa:

4 f 2 dL
dv Vdp
0
2D

(2.11-2)

Burada V=1/ dur. Kararl halde ak ve sabit boru ap kabul edilirse, G sabit olur;
G

dv GdV

(2.11-3)
(2.11-4)

(2.11-3) ve (2.11-4) eitlikleri, (2.11-2)te yerine konularak yeniden dzenlenirse:

G2

dV dp 2 fG 2

dL 0
V
V
D

(2.11-5)

176

Bu, integre edilecek olan temel diferansiyel eitliktir. ntegrasyon iin V ile p
bilinmelidir ki dp/V integrali alnabilsin. Bu integral akn doasna baldr ve
kullanlan iki nemli koul, borularda e scaklkl ve adyabatik aktr.

2.11B. Sabit Scaklkl Sktrlabilir Ak

Sabit scaklkl akta Eitlik (2.11-5)i integre etmek iin, mkemmel gaz kabul
yaplr:

pV

1
RT
M

(2.11-6)

Eitlik (2.11-6)deki V iin zm yaplr, (2.11-5)te yerine konulur ve fnin sabit

olduu kabul edilerek integre edilirse;
2

dV M

V
RT
1

G2

pdp 2 f
1

G2
dL 0
D 1

V2
M
G2
2
2
G ln
( p2 p1 ) 2 f
L 0
V1 2 RT
D
2

(2.11-7)

(2.11-8)

V2/V1 yerine p1/p2 yazlr ve yeniden dzenlenirse aadaki ifade elde edilir:

p12 p22

4 fLG 2 RT 2G 2 RT
p

ln 1
DM
M
p2

(2.11-9)

Burada:
M

: molekl arl, kg ktle/kg mol

: mkemmel gaz sabiti, 8314.34 N m/kg molK

: scaklk, K.

RT/M=pav/ av olup burada pav=(p1+p2)/2 ve av , T ve pavdeki ortalama younluktur.

Bu durumda Eitlik (2.11-9) aadaki gibi olur:

( p1 p2 ) f

4 fLG 2 G 2
p

ln 1
2 D av
av p2

(2.11-10)
177

(2.11-9) ve (2.11-10) eitliklerinin sa tarafndaki ilk terim, (2.10-9) ve (2.10-10)

eitlikleri ile verilen srtnme kaybn temsil ederler. Her iki eitlikteki son terim,
basn d ok byk olmadka dikkate deer derecede uzunluktaki borularda
ihmal edilirler.

RNEK 2.11-1. Bir boru hattnda sktrlabilir gaz ak.

Ana bileeni metan olan doal gaz, 1.016 m i apndaki bir borudan 1.609105 mlik
bir uzakla 2.077 kg mol/s hzla pompalanmaktadr. Hattn 288.8 Kde sabit scaklkta
olduu kabul edilecektir. Hattn sonundaki k basnc 170.3103 mutlak Padr. Hattn
giriindeki p1 basncn hesaplaynz. 288.8 Kde metann viskozitesi 1.0410-5 Pasdir.
zm: D=1.016 m, A= D2/4= (1.016)2/4=0.8107 m2. Daha sonra:

kg mol
kg
1
kg

41.00
G 2.077
16.0
2
s
kg mol 0.8107 m
s m2

N Re

DG

1.016(41.00)
4.005 106
1.04 105

ekil 2.10-3ten =4.6 x 105 m.

4.6 10 5

0.0000453
D
1.016
Srtnme faktr f=0.0027.
Eitlik (2.11-9)daki p1i zmek iin deneme-yanlma yntemi kullanlmaldr.
p1=620.5103 Pa kabul edilir, R=8314.34 Nm/kg molK ve L =1.609105 m deerleri
Eitlik (2.11-9)da yerine konulursa:

p12 p22

4(0.0027)(1.609 105 )(41.00) 2 (8314.34)(288.8)

1.016(16.0)

2(41.00) 2 (8314.34)(288.8) 620.5 103

ln
(16.0)
170.3 103

4.375 1011 0.00652 1011 4.382 1011 ( Pa)2

178

p2=170.3103 Padr. Bu deer yukarda yerine konulur ve p1 iin zm yaplrsa,

p1=683.5103 Pa bulunur. Bu yeni p1 deeri Eitlik (2.11-9)da yerine tekrar konulur ve
p1 iin zlrse, p1=683.5103 Pa elde edilir. Bu durumda Eitlik (2.11-9)daki son
terimin hemen hemen ihmal edilebilir olduuna dikkat ediniz.

Giri basnc p1 sabit kaldnda, k basnc p2 deiirse ktle ak hz G deiir.

Eitlik (2.11-9)dan, p1=p2 olduunda G=0 ve p2=0 olduunda G=0 olur. Bu, herhangi
bir p2 ara deerinde, G aknn maksimum olmas gerektiini gsterir. Bu da, dG/dp2=0
olduu zaman akn maksimum olduu anlamna gelir. Sabit p1 ve f deerinde, Eitlik
(2.11-9)un G iin trevi alnrsa;

Gmax

Mp22
RT

(2.11-11)

(2.11-3) ve (2.11-6) eitlikleri kullanlarak:

max

RT

p2V2

(2.11-12)

Bu, sabit scaklk ak koullarnda akkan iinde ses hz eitliidir. Bylece, e

scaklkta sktrlabilir ak iin, belirli bir giri basnc p1de maksimum bir ak vardr
ve p2deki ilave bir azalma, akta herhangi bir ilave art vermeyecektir. Boru uzunluu
ve maksimum ak koullaryla ilgili ayrntlar literatrde tartlmaktadr (D1, M2, P1).

RNEK 2.11-2. Sktrlabilir bir gaz ak iin maksimum ak.

rnek 2.11-1 koullar iin iin, bu koullarda elde edilebilen maksimum hz ve bu
koullardaki ses hzn hesaplaynz. rnek 2.11-1 ile karlatrnz.
zm: Eitlik (2.11-12)yi ve rnek 2.11-1deki koullar kullanlarak:
179

max

RT
8314(288.8)

387.4 m/s
M
16.0

Bu, p2 azaltldnda elde edilebilen maksimum hzdr. Bu, ayn zamanda e scaklk
ak koullarndaki akkan iindeki ses hzdr. rnek 2.11-1 ile karlatrmak iin
k basnc p2deki gerek hz, (2.11-3) ile (2.11-6) eitlikleri birletirilerek elde edilir:

RTG 8314.34(288.8)(41.00)

36.13 m/s
p2 M
(170.3 103 )16.0

(2.11-13)

2.11C. Adyabatik Sktrlabilir Ak

Borunun duvarndan s aktarm ihmal edilebilir olduunda, sabit kesit alanl dzgn
borudaki gazn ak adyabatiktir. Eitlik (2.11-5) adyabatik ak iin integre edilmi
olup literatrde verilmektedir (D1, M1, P1). Bu durumun zm iin uygun izelgeler
de mevcuttur (P1). Adyabatik ak sonular, zellikle uzun hatlarda, e scaklktaki
aktan genellikle biraz saparlar. ok ksa borular ve olduka yksek basn dleri
iin, adyabatik ak hz e scaklktaki ak hzndan daha byktr, fakat maksimum
muhtemel fark yaklak % 20dir (D1). 1000 ap uzunluundaki veya daha uzun borular
iin fark genellikle % 5den azdr. Borudaki scaklk deiimi kk olduunda, Eitlik
(2.11-8) aritmetik ortalama scaklk ile kullanlabilir.
Maksimum ak bulmak amacyla e scaklk durumu iin kullanlan ayn yntemler
kullanlrsa, adyabatik ak iin maksimum akn, boru kndaki hz ses hz
olduunda meydana geldii bulunur;

max

RT
M

p2V2

(2.11-14)

180

Burada c p / c , s kapasitelerinin orandr. Hava iin =1.4tr. Dolaysyla,

adyabatik ak iin maksimum hz, e scaklkl aktakinden yaklak % 20 daha
byktr. Pratikte, ak hz borudaki ak koullar ile deil de, borudaki balantlar ve
vanalardaki ses hznn gelimesi ile snrlanabilir. Bundan dolay, sktrlabilir akta
bylesi borular iin balant elemanlarnn seimine dikkat edilmelidir.
Sktrlabilir ak eitliklerinde yaygn ekilde kullanlan parametre Mach says
NMadr. Mach says boru iindeki akkan hzn nin, gerek ak koullarnda
akkan iindeki ses hz max a oran olarak tanmlanr:
N Ma

max

(2.11-15)

Mach says 1.0de ak ses hzndadr. 1.0dan kk bir deerde ak ses alt, 1.0n
stnde bir deerde ise ses stdr.
PROBLEMLER
2.2-1. Kresel bir tanktaki basn. Ya ile doldurulmu bulunan 8.0 ft apndaki
kresel bir tankn tabanndaki basnc psia ve kN/m2 olarak hesaplaynz. Tankn st
atmosfere ak olup atmosfer basnc 14.72 psiadr. Yan younluu 0.922 g/cm3tr.
Cvp. 17.92 lbf/in.2 (psia), 123.5 kN/m2

181

2.2-2. ki sv (Hg ve su) ile basn. 293 Kdeki ak bir test tp, alt ksmnda 12.1 cm Hg ve cvann
stnde ise 5.6 cm su ile doldurulmutur. Atmosfer basnc 756 mm Hg ise test tpnn tabanndaki
basnc hesaplaynz. Cvann younluunu 13.55 g/cm3, suyun younluunu 0.998 g/cm3 olarak alnz.
Cevab dyn/cm2, psia ve kN/m2 birimlerinde veriniz. Dnm faktrleri iin Ek A.1e baknz.
Cvp. 1.175 x 106 dyn/cm2, 17.0 psia, 2.3 psig, 117.5 kN/m2

2.2-3. Jet yaktn akkan yk ve basn. Bir jet yakt tanknn tepesindeki basn 180.6 kN/m2dir.
Tanktaki sv yaktn ykseklii 6.4 m younluu 825 kg/m3tr. Tankn tabanndaki mutlak basnca
karlk gelen sv yksekliini m olarak hesaplaynz.

35

2.2-4. Basn lm. ekil 2.2-4adakine benzer bir ak U-tp manometresi, hava ieren bir kaptaki mutlak basn
pay lmek iin kullanlmaktadr. pb basnc atmosfer basnc olup 754 mm Hgdr. Manometredeki sv su olup
younluu 1000 kg/m3tr. Havann younluu

B nin 1.30 kg/m3 ve Z mesafesinin ok kk olduunu kabul ediniz.

R okumas 0.415 m olduunda pa basncn psia ve kPa olarak hesaplaynz.

Cvp. pa=15.17 psia, 104.6 kPa

2.2-5. Kk basn farklarnn lm. ki akkanl bir U-tp manometresi, 1 atm mutlak basnta hava ieren bir
boruda iki nokta arasndaki basn farkn lmek iin kullanlmaktadr. Eit basnlar iin R0=0dr. Daha hafif olan sv
812 kg/m3 younlua sahip bir hidrokarbon ve daha ar akkan ise 998 kg/m3 younluklu sudur. U-tpnn ve kabn
aplar srasyla 3.2 mm ve 54.2 mmdir. Manometredeki R okumas 117.2 mmdir. Basn farkn mm Hg ve Pa olarak
hesaplaynz.

36

2.2-6. Bir deniz laboratuarndaki basn. 5.0 m yksekliindeki bir deniz laboratuar, deniz yzeyi seviyesinden
laboratuar tepesine 150 mlik bir derinlie daldrlmaya dayanacak ekilde tasarlanmtr. Laboratuarn tepesindeki
basnc ve laboratuarn tepesinden aaya doru, laboratuarn yan duvarndaki basncn x mesafesi ile deiimini
hesaplaynz. Deniz suyunun younluu 1020 kg/m3 tr.
Cvp. p=10.00(150+x) kN/m2

2.2-7. Kaplardaki basn farknn lm. ekil 2.2-5bdeki diferansiyel manometre, iki kap arasndaki basn farkn
lmek iin kullanlmaktadr. Sv ykleri ve younluklar terimlerinde, pA-pB basn fark iin bir eitlik tretiniz

37

2.2-8. Karmayan svlar iin bir dinlendirici ve ayrcnn tasarm. Eit hacimde hafif bir petrol svs ( B = 875
kg/m3) ve seyreltik bir ykama suyu zeltisi ( A =1050 kg/m3) ieren ve 20.0 m3/st debi ile akmakta olan bir karm
ayrmak iin dikey silindirik bir dinlendirme ayrcs tasarlanacaktr. Laboratuar denemeleri, iki faz uygun bir ekilde
ayrmak iin 25 dklk bir dinlendirme sresinin gerekli olduunu gstermitir. Tasarm amacna ynelik olarak, 25
dklk bir dinlendirme sresi kullannz ve gerekli olan kap boyutunu, kaptaki hafif ve ar svlarn sv seviyelerini ve
ar sv tama ykseklii hA2yi hesaplaynz. Kabn u ksmlarnn yaklak dzgn olduunu, kap apnn yksekliine
eit olduunu ve hacmin te birinin atmosfere ak buhar boluu olduunu kabul ediniz. ekil 2.2-6da verilen
sembolleri kullannz.
Cvp. hA2=1.537 m

38

2.3-1. Deiken yaylabilirlie sahip olan bir zelliin molekler tanmas. Bir zellik, kararl halde bir akkan
iinden sabit bir kesit alandan aktarlmaktadr. 1 noktasndaki deriim
tedeki bir mesafede olan 2 noktasndaki deriim

1 = 2.7810-2 zellik miktar/ m3 ve 2.0 m

2 =1.5010-2 zellik miktar/ m3tr. Yaylabilirlik, deriim ya

aadaki gibi baldr:

A B 0.150 1.65
1 ve 2 terimlerinde integre edilmi bir eitlik tretiniz. Daha sonra aky hesaplaynz.

a.

Ak iin

b.

z=1.0 mde

Cvp.

yu hesaplaynz ve nokta iin zye kar yu grafie geiriniz

[ A(1 2 ) ( B / 2)(12 22 )] /( z2 z1 )

39

2.3-2. Kararl hal iin genel zellik eitliinin integrali. Kararl hal ve z1deki

1 ile z2deki 2 noktalar arasnda

herhangi bir retimin olmad durum iin genel zellik eitlii (2.3-11)i integre ediniz. Son eitlik,

yu zye

ilikilendirmelidir:
Cvp.

(2 1 )( z z1 ) /( z2 z1 ) 1

40

2.4-1. Soya fasulyesi yanda kayma gerilimi. ekil 2.4-1de gsterildii gibi, iki paralel levha arasndaki mesafe
0.00914 m olup alt levha st levhadan daha byk 0.366 m/s greceli hzla ekilmektedir. Kullanlan akkan, 303 Kde
410-2 Pas viskoziteye sahip olan soya fasulyesi yadr ( Ek A.4).

a.

lb kuvvet, ft ve s birimlerini kullanarak kayma gerilimi

yu ve kayma hzn hesaplaynz.

b.

SI birimlerini kullanarak hesaplamay tekrarlaynz.

c.

Soya fasulyesi ya yerine 1.069 kg/ms viskoziteye sahip olan 293 Kdeki gliserol kullanlrsa, (a) kkndaki ayn
kayma gerilimin elde edilmesi iin greceli hz m/s olarak ne olmaldr? Yeni kayma hz ne olur?

Cvp. (a) Kayma gerilimi=3.3410-2 lbf/ft2, kayma hz=40.0 s-1; (b) 1.60 N/m2; (c) greceli hz=0.01369 m/s, kayma
hz=1.50 s-1

41

2.4.-2 Akkanlarda kayma gerilimi ve kayma hz. ekil 2.4-1deki gibi, alt levha st levhadan daha byk bir hzda
0.40 m/s greceli hzla ekilmektedir. Kullanlan akkan 24Cdeki sudur.
a.

Kayma gerilimi

nun 0.30 N/m2 olmas iin iki levha arasndaki uzaklk ne olmaldr? Kayma hzn da

hesaplaynz.
b.

(a) kkndaki ayn levha uzakl ve hzla, su yerine 2.010-2 Pas viskoziteye sahip olan ya kullanlrsa, kayma
gerilimi ve kayma hz ne olur?

42

2.5-1. St ak iin Reynolds says. 1030 kg/m3 younlua ve 2.12 cp viskoziteye sahip olan 293 Kdeki yal st
0.605 kg/s hzla 63.5 mm apl cam bir boru iinde akmaktadr.
a.

Reynolds saysn hesaplaynz. Ak trblent midir?

b.

Reynolds saysnn 2100 olmas iin gerekli olan ak hzn ve m/s olarak hz hesaplaynz.

Cvp. (a) NRe=5723, trblent ak

43

2.5-2.

Boru ap ve Reynolds says. Bir ya 10.0 mm i apl bir boru iinde Reynolds says 2100de

pompalanmaktadr. Yan younluu 855 kg/m3 ve viskozitesi 2.110-2 Pasdir.

a.

Boru iindeki hz nedir?

b.

925 kg/m3 younlua ve 1.510-2 Pas viskoziteye sahip olan ikinci bir akkan kullanlarak (a) kkndaki ayn
Reynolds says ve hzn korunmas istenmektedir. Boru ap ne olmaldr?

44

2.6-1. Dikey levhada aaya doru akta ktle denklii iin ortalama hz. Dikey bir levha veya yzeyden z
ynnde aaya doru akan bir sv tabakas iin hz profili aadaki gibidir:
2
g 2 x
z
1
2

Burada

tabakann kalnl, x svnn serbest yzeyinden levhaya doru uzakl ve

z serbest

yzeyden x

uzaklndaki hzdr.
a. Maksimum hz z max un deeri nedir ?
b. Ortalama hz z iin bir ifade tretiniz ve
Cvp. (a) z

z max ile il,k,lendiriniz.

g 2 / 2 (b) z av (2 / 3) z max

45

2.6-2. Bir boru iinde sv ak ve ktle denklii. Bir hidrokarbon svs, 1.282 m/s ortalama hzla ekil 2.6-1de
gsterilen sisteme girmektedir; burada A1=4.3310-3 m2 ve

1 =902

kg/m3tr. Sv, srete stlmakta olup k

younluu 875 kg/m3tr. 2 noktasndaki kesit alan 5.2610-3 m2dir. Sre karal haldedir.
a.

Giri ve ktaki ktle ak hz myi hesaplaynz.

b.

2 noktasnda ortalama hz av yi ve 1 noktasnda ktle hz Gyi hesaplaynz.

Cvp. (a) m1=m2=5.007 kg/s, (b) G1=1156 kg/sm2

46

2.6-3. Trblent akta ktle denklii iin ortalama hz. R yarapl przsz dairesel bir tp iindeki trblent ak
iin Reynolds says yaklak 105te, hz profili aadaki ifadeye gre deimektedir:

max ( R r ) / R 1 / 7
Burada, r merkezden radyal uzaklk ve

max

merkezdeki maksimum hzdr. Ortalama hz (yn hz)

av max a

balayan eitlii tretiniz. (pucu: R-r yerine z konularak integrasyon basitletirilebilir.)

Cvp. av

(49 / 60)max 0.817max

47

2.6-4. Paralel levhalar arasnda ak iin yn hz. ki paralel levha arasnda x ynnde laminer akta akmakta olan
bir akkan, aadaki eitlikle verilen bir hz profiline sahiptir:

x x max 1 y / y0 2

Burada 2y0 levhalar arasndaki uzaklk, y merkezden uzaklk ve

veya ortalama hz)
Cvp. x av

ise y noktasnda x ynndeki hzdr.

x av yi (yn

x max a balayan bir eitlik tretiniz.

(2 / 3) x max

48

2.6-5. Seyreltme srecinde tm ktle denklii. yi bir ekilde kartrlan bir depolama kab, 10000 kg seyreltik
metanol zeltisi iermektedir (wA=0.05 ktle kesri alkol). 500 kg/dk saf su sabit ktle ak, aniden tanka verilmekte
ve 500 kg/dk sabit debi ile zelti ekilmeye balanmaktadr. Bu iki ak srekli olup sabit kalmaktadrlar. zeltilerin
younluklarnn ayn olduunu ve tankn toplam ieriinin 10000 kg zeltide sabit kaldn kabul ederek, alkol
ieriinin % 1.0a dmesi iin gerekli sreyi hesaplaynz.
Cvp. 32.2 dk

2.6-6. Kararsz hal srete tm ktle denklii. Bir depolama tank iyi bir ekilde kartrlmakta olup, % 5.0 deriimli
500 kg zelti iermektedir. % 16.67 tuz ieren bir tuz zeltisi aniden 900 kg/st sabit ak hznda tanka verilmekte ve
ayn zamanda 600 kg/st sabit debi ile ekilmeye balanmaktadr. Bundan sonra her iki ak ta sabit kalmaktadr. k
deriimini zamann bir fonksiyonu olarak ifade eden eitlii tretiniz. 2.0 saat sonunda deriimi de hesaplaynz.

49

2.6-7. eker zeltisinin ak iin ktle denklii. 1074 kg/m3 younlua sahip olan arlka % 20lik bir eker
zeltisi, rnek 1.2-1de verilen ayn sistemde akmaktadr (ekil 2.6-2). 1. boruya giren ak hz 1.892 m3/sttir. Ak, 3
nolu borularn her birine eit olarak blnmektedir. Aadakileri hesaplaynz:
a.

2 ve 3 borularnda m/s olarak hzlar.

b.

2 ve 3 borularnda kg/m2s olarak ktle hz Gyi.

50

2.7-1. Trblent ak iin kinetik enerji hz dzeltme faktr. Trblent ak iin kinetik enerji hz dzeltme faktr

nn deerini belirlemek iin bir eitlik tretiniz. Hz profiline bir yaklam olarak Eitlik (2.7-20)yi kullannz ve
( 3 )av yi elde etmek iin Eitlik (2.7-15)te yerine koyunuz. Daha sonra 'y elde etmek zere (2.7-20), (2.6-17) ve
(2.7-14) eitliklerini kullannz.
Cvp.

=0.9448

51

2.7-2. Paralel levhalar arasnda ak ve kinetik enerji dzeltme faktr. ki paralel levha arasnda laminer akta
akmakta olan bir akkann hz profili eitlii, Problem 2.6-4te verilmektedir. Kinetik enerji dzeltme faktr
deerini belirlemek iin bir eitlik tretiniz. (pucu: nce
bir eitlik tretiniz ve son olarak ta bu sonular

nn

yi av ye balayan bir eitlik tretiniz. Sonra, ( 3 )av iin

ya ilikilendiriniz.)

2.7-3. Ksma vanasnda scaklk d ve enerji denklii. Adyabatik bir ksma vanas iinden (s kayb veya harici i
yok) buhar akmaktadr. Buhar vanaya 1 noktasndan 689 mutlak kPa basn ve 171.1Cde girmekte ve vanay 2
noktasndan 359 kPada terk etmektedir. ktaki t2 scakln hesaplaynz. (pucu: Enerji denklii iin Eitlik (2.721)i kullannz ve rnek 2.7-1de gsterildii gibi kinetik enerji ve potansiyel enerji terimlerini ihmal ediniz. Ek
A.2deki buhar izelgelerinden H1 entalpisini elde ediniz. H2 iin, t2yi elde etmek amacyla deerlerin dorusal
interpolasyonu yaplmas gerekecektir.) SI birimlerini kullannz.
Cvp. t2=160.6C

52

2.7-4. Bir s deitirici ve bir pompada enerji denklii. 93.3Cdeki su, 1 atm mutlak basntaki byk bir depolama
tankndan 0.189 m3/dk hzda bir pompa ile pompalanmaktadr. Pompay altran motor, pompaya 1.49 kW hzda
enerji salamaktadr. Su bir s deitirici iinden gemekte olup s deitiriciye 704 kW s vermekte ve daha sonra, ilk
tanktan 15.24 m yksekte olan byk ak bir depolama tankna gelmektedir. kinci tanka akan suyun scakl ne olur?
giriinden dolay suyun kazand entalpi ne kadardr? (pucu: Suyun entalpisi iin buhar izelgelerini kullannz.
Kinetik enerji deiimlerini ihmal ediniz fakat potansiyel enerji deiimlerini ihmal etmeyiniz.)
Cvp. t2=38.2C, i giri kazanc=0.491 kJ/kg

53

2.7-5. Buhar kazan ve tm enerji denklii. 150 kPa basn altndaki sv su, bir boru iinden 3.5 m/s hzla trblent
akta kazana 24Cde girmektedir. k buhar sv giriinden 25 m yukardan 150Cde ve 150 mutlak kPada terk
etmekte olup k hattndaki hz trblent akta 12.5 m/sdir. Sre karal haldedir. Birim kg buhar iin ne kadar s
ilave edilmelidir?

2.7-6. Pompa ve s deitiricili bir ak sistemi zerinde ktle denklii. yi bir ekilde yaltlm olan byke bir
depolama tanknda 21.0Cde depolanan su, bir pompa ile bu tanktan 40 m3/st hzla kararl halde pompalanmaktadr.
Pompay altran motor, 8.5 kW hzda enerji salamaktadr. Su, bir soutma ortamnda kullanlmakta olup bir s
deitiriciden gemekte ve burada suya 255 kW s ilave edilmektedir. Istlan su daha sonra, birinci tanktan 25 m
yksekte olan ikinci bir byk ak bir tanka akmaktadr. kinci tanka akan suyun son scakln belirleyiniz.

54

2.7-7. Soya fasulyesi yann pompalanmasnda mekanik enerji denklii. Soya fasulyesi ya, kararl ktle ak
hznda sabit apl bir boru iinden pompalanmaktadr. Bir pompa, birim kg akan akkana 209.2 J enerji salamaktadr.
Pompaya giri borusundaki mutlak basn 103.4 kN/m2dir. Pompa knda borunun k blm, giriin 3.35 m st
olup k basnc 172.4 kN/m2dir. k ve giri borular ayn apa sahiptir. Akkan trblent aktadr. Sistemdeki
srtnme kaybn hesaplaynz. Soya fasulyesi yann fiziksel zellikleri iin Ek A.4e baknz. Scaklk 303 Kdir.
Cvp.

F = 101.3 J/kg

2.7-8. Tuzlu su sisteminde pompa beygir gc. Bir pompa, byk bir kesit alanna sahip olan ak bir tanktan tuzlu su
zeltisini 0.200 ft3/s ak hznda pompalamaktadr. Emme hatt 3.548 in i apa sahip olup pompa k hattnn ap
2.067 intir. Pompadan kan ak yukardaki ak bir tanka gitmekte olup borunun ak ucu besleme tankndaki sv
seviyesinin 75 ft yukarsndadr. Boru sistemindeki srtnme kayplar 18.0 ft lbf/lbm ise pompann oluturmas
gereken basn fark nedir ve etkinlik % 70 ise pompann beygir gc nedir? Ak trblenttir.

55

2.7-9. Aklardan basn lmleri. 998 kg/m3 younlua sahip olan su, 3.068 in apndaki yatay bir boru iinde
p1=68.9 kPa mutlak basnta 1.676 m/s hzla akmaktadr. Daha sonra i ap 2.067 in olan bir boruya gemektedir.
a.

2.067 in boru iindeki yani p2 basncn hesaplaynz. Srtnme kayb olmadn kabul ediniz.

b.

Boru sisteminin dikey ve akn yukarya olmas durumunda yeni basn p2yi hesaplaynz. p2 iin basn lm
tp, p1inkinden 0.457 m yukardadr.

Cvp. (a) p2=63.5 kPa; (b) p2=59.1 kPa

56

2.7-10. Bir tanktan pamuk ekirdei yann boaltlmas. 1.52 m ap ve 7.62 m yksekliindeki silindirik bir tank,
917 kg/m3 younluunda pamuk ekirdei ya iermektedir. Tank atmosfere aktr. 15.8 mm i apa ve A2 kesit
alanna sahip bir boaltma llesi tankn tabanna yakn bir yere yerletirilmitir. Sv yzeyi, llenin merkezinden H=6.1
m yukardadr. Boaltma llesi alarak sv seviyesi H=6.1 mden H=4.57 mye boaltlmaktadr. Bunu yapmak iin
gerekli sreyi hesaplaynz. (pucu: Tankn yzeyindeki hz kk olup ihmal edilebilir. Lle iindeki hz
bir H iin Eitlik (2.7-36)dan hesaplanabilir. Fakat H ve dolaysyla

m/s, belirli

deimektedir. Bir kararsz hal ktle denklii

kurunuz: tanktaki hacimsel ak hz (At dH)/dtdir; burada At m2 olarak tank kesit alan ve At dH, dt saniyede akan m3
svdr. Bu hz lle iindeki hacimsel akn eksisine yani -A2 2 m3/sye eit olmaldr. dH,

2 nin eksisi olduundan

eksi iareti vardr. Bu eitlii yeniden dzenleyiniz ve t=0da H=6.1 m ile t=tFde H=4.57 m arasnda integre ediniz).
Cvp. tF=1388 s

57

2.7-11. Trbin suyu g sisteminde srtnme kayb. Su, yksekteki bir tankta depolanmaktadr. G retmek iin, su
bu tanktan byk bir boru ile aaya doru bir trbine ve sonra da ayn boyuttaki bir boruya akmaktadr. Trbinin
89.5 m yukarsnda boru iindeki bir noktada basn 172.4 kPa ve trbinin 5 m aasnda ise basn 89.6 kPadr. Su
ak hz 0.800 m3/sdir. Trbinin mil k 658 kWtr. Su younluu 1000 kg/m3tr. Akkan tarafndan trbin miline
verilen mekanik enerjiyi dntrmede trbinin etkinlii % 89 ( t
J/kg olarak hesaplaynz. Mekanik enerji eitliinde, Wsnin

0.89 ) ise, trbin iindeki mekanik enerji kaybn

t ye gre trbin

milinin kna eit olduunu dikkate

alnz.
Cvp.

F 85.3 J/kg

2.7-12. Petroln pompalanmas. Bir lkede batanbaa denen bir boru hatt 795 m3/gn hzda petrol tamaktadr.
Petroln basnc, 1. pompa istasyonu knda 1793 kPa gstergedir. 2. pompa istasyonu giriinde basn 862 kPa
gstergedir. kinci istasyon birinci istasyondan 17.4 m daha yksektir. J/kg petrol olarak i kaybn (

srtnme

kaybn) hesaplaynz. Petroln younluu 769 kg/m3tr.

58

2.7-13. Merkezka pompann test edilmesi ve mekanik enerji denklii. Bir merkezka pompann performans test
edilmekte olup test boyunca tam boru bitiiinde 0.305 m apndaki emme borusunda okunan basn -20.7 kPadr
(atmosfer basncnn altnda vakum). Emme hattndan 2.53 m yukarda 0.254 m apndaki basma hattnda basn 289.6
kPa gstergedir. Pompadan suyun ak 0.1133 m3/s olarak llmektedir. (Younluk 1000 kg/m3 kabul edilebilir.)
Pompann kW girdisini hesaplaynz.
Cvp. 38.11 kW

59

2.7-14. Pompada ve ak sisteminde srtnme kayb. 20Cdeki su, basncn 310.3 kPA gsterge olduu byk bir
depolama tanknn tabanndan, tank tabanndan 15.25 m yukardaki bir lleye pompalanmakta ve burada lle iinde
19.81 m/s hzla atmosfere boalmaktadr. Su ak hz 45.4 kg/sdir. Pompann etkinlii % 80dir ve 7.5 kW pompa
aftna verilmektedir. Aadakileri hesaplaynz:
a.

Pompadaki srtnme kaybn

b.

Srecin dier ksmndaki srtnme kaybn.

60

2.7-15. Ak sisteminde pompa iin g. Su, ak bir havuzdan 10Cde 2.0 kg/s hzla 1500 m tedeki ak bir
depolama tankna pompalanmaktadr. Kullanlan boru, izelge 40 31/2 in olup sistemdeki srtnme kayb 625
J/kgdr. Havuzun yzeyi depolama tanknn yzeyinden 20 m yukardadr. Pompa % 75 bir etkinlie sahiptir.
a.

Pompa iin gerekli olan kW g nedir?

b.

Sistemde pompa olmazsa, ak olur mu?

Cvp. (a) 1.143 kW

61

2.8-1. Daralma dirseinde momentum denklii. Su, ekil 2.8-3teki indirgeme dirsei iinden kararl halde
akmaktadr. A

2 =90dir.

2 noktasndaki basn 1.0 mutlak atmosferdir. Ak hz 0.020 m3/s ve 1 ile 2

noktalarndaki aplar srasyla 0.050 m ve 0.030 mdir. Srtnme ve yerekimi kuvvetlerini ihmal ediniz. Dirsek zerine
etki eden toplam kuvveti Newton ve lb kuvvet olarak hesaplaynz.

=1000 kg/m3 alnz.

Cvp. -Rx=+450.0 N, -Ry=-565.8 N.

2.8-2. ndirgeme dirsei zerindeki kuvvetler. Su, ekil 2.8-3teki 60 indirgeme dirsei ( 2 =60) iinden 0.0566
m3/s hzla 363 Kde kararl halde akmaktadr. Giri borusu ap 0.1016 m ve k borusununki 0.0762 mdir. Boru
dirseindeki srtnme kayb

2 /5

olarak hesaplanmtr. Yerekimi kuvvetlerini ihmal ediniz. k basnc p2=111.5

kN/m2 gstergedir. Newton olarak dirsek zerindeki kuvvetleri hesaplaynz.

Cvp. -Rx=+1344 N, -Ry=-1026 N

62

2.8-3. Su akntsnn duvar zerine uygulad kuvvet. 298 Kdeki su bir lleden boalmakta ve yatay olarak yol alp
dzgn dikey bir duvara arpmaktadr. Lle 12 mm apa sahiptir ve su lleyi 6.0 m/s hznda dzgn bir hz profili ile
terk etmektedir. Jet zerine havann direncini ihmal ederek duvar zerine etki eden kuvveti Newton olarak
hesaplaynz.
Cvp. -Rx=4.059 N

2.8-4. Bir genileme dirsei iinden ak. 0.050 m3/s kararl hal ak hzndaki su, yn 120 deitiren bir genileme
dirsei iinden akmaktadr. Giri ksmnda ap 0.0762 m ve k ksmnda 0.2112 mdir. Giri basnc 68.94 kPa
gstergedir. Dirsek iindeki srtnme kayplarn ihmal ediniz ve 298 Kde ktaki basnc hesaplaynz. Rx ve Ry'yi de
hesaplaynz.

63

2.8-5. Bir akntnn duvar zerindeki kuvveti. Problem 2.8-3n, duvarn dikeyle 45 eimli olmas hari, verilen ayn
koullar iin tekrar zmn yapnz. Ak srtnmesizdir. Enerjide kayp olmadn kabul ediniz. Levha boyunca her
yne ayrlan akkan miktar, bu ak blnmesini ve duvar zerindeki kuvveti hesaplaynz.
Cvp. m2=0.5774 kg/s, m3=0.09907 kg/s, -Rx=2.030 N, -Ry=-2.030 N (duvar zerindeki kuvvet).

64

2.8-6. Eik sabit bir kanat zerinde serbest jet iin momentum denklii. 30.5 m/s hz ve 5.0810-2 m apa sahip olan
bir serbest jet, ekil 2.8-5Adaki gibi eik sabit bir kanat zerine ynlendirilmitir. Fakat, kanat yukarya doru deil de
aaya doru 60 eiktir. Jetin duvar zerine uygulad kuvveti hesaplaynz. Younluk 1000 kg/m3tr.
Cvp. -Rx=942.8 N, -Ry=1633 N

2.8-7. U-tipi sabit bir kanat zerinde serbest jet iin momentum denklii. 30.5 m/s hz ve 1.010-2 m apa sahip olan
bir serbest jet, ekil 2.8-5Adaki gibi przsz sabit bir kanat zerine ynlendirilmitir. Fakat, kanat U eklinde olup
k jeti giren jetin tam aksi ynnde yol almaktadr. Jetin kanat zerine uygulad kuvveti hesaplaynz.

=1000

kg/m3 alnz.
Cvp. -Rx=146.1 N, -Ry=0

65

2.8-8. Daralma dirsei zerinde momentum denklii ve srtnme kayplar. 20Cdeki su bir daralma dirsei
iinden akmakta olup

2 =120dir (baknz ekil 2.8-3). Giri boru ap 1.829 m, k boru ap 1.219 m ve ak hz

8.50 m3/sdir. k noktas z2, giriin 3.05 m yukarsndadr ve giri basnc 276 kPa gstergedir. Srtnme kayplar
0.5 2

/ 2 ve dirsekteki suyun ktlesi 8500 kgdr. Rx ve Ry kuvvetlerini ve kontrol hacmi akkan zerindeki toplam

kuvveti hesaplaynz.

2.8-9. Trblent ak iin momentum hz dzeltme faktr

dzeltme faktr

y belirleyiniz.

. Bir tp

iinde trblent ak iin momentum hz

ile konum arasndaki bant iin Eitlik 2.7-20yi kullannz.

66

2.9-1. Islak duvarl kulede su filmi. 20 Cdeki saf su, slak duvarl bir kuleden aaya doru 0.124 kg/sm hzla
akmaktadr. Film kalnln ve ortalama hz hesaplaynz.
Cvp.

=3.37010-4 m, z av = 0.3687 m/s

2.9-2. Paralel levhalar arasnda ak iin kabuk momentum denklii. Sabit younluklu bir akkan, dzgn ve
paralel levhalar arasnda yatay x ynnde kararl halde laminer akta akmaktadr. Dikey y ynnde iki levha arasndaki
uzaklk 2y0. Kabuk momentum denklii kullanarak, x ynnde L mesafesi iin bu akkan iinde hz profili ve maksimum
hz eitliini tretiniz (pucu: Eitlik (2.9-9)u tretmek iin Altblm 2.9Bde kullanlan ynteme baknz. Kullanlan bir
snr koulu, y=0da

d x / dy 0 ).

2
p0 pL 2 y
y0 1
Cvp. x
2L
y0

67

2.9-3. Newtonian olmayan akkan iin hz profili. Newtonian olmayan bir akkan iin kayma gerilim hz aadaki
eitlikle verilmektedir:

d
rx K x
dr

Burada K ve n sabitlerdir. Kararl haldeki bu sktrlamayan akkan iin hz ile radyal konum arasndaki banty
bulunuz. (pucu: Burada verilen eitlii, Eitlik (2.9-6) ile birletiriniz. Daha sonra elde edilen eitliin her iki tarafnn
1/ninci kuvvetini alnz ve integre ediniz)
1/ n
r ( n 1) / n
n p0 pL
( n 1) / n
1

Cvp. x

( R0 )
n 1 2 KL
R0

68

2.9-4. Eimli bir levhadan aaya doru ak iin kabuk momentum denklii. Yatayla

as yapan eimli bir

yzeyden aaya doru kararl hal laminer akta olan Newtonian bir akkan durumunu gz nne alnz. Kabuk
momentum denkliini kullanarak, L kalnlna sahip olan akkan tabakas iinde hz profili eitliini ve serbest
yzeydeki maksimum hz bulunuz. (pucu: tam gelimi ak iin tanm momentum terimleri birbirini gtrr ve
serbest yzey mevcudiyetinden dolay basn kuvvet terimleri de birbirini gtrr. Akkan zerinde yerekimi kuvveti
olduunu dikkate alnz.)
Cvp. x max

gL2 sin / 2

69

2.10-1. Bir akkann viskozitesinin llmesi. HagenPoiseuille eitlii (2.10-2)nin bir kullanm, bilinen
boyutlardaki bir klcal tp iindeki svnn basn dn ve hzn lerek svnn viskozitesini belirlemektir.
Kullanlan sv 912 kg/m3 younlua sahip olup klcal 2.222 mm apa ve 0.1585 m uzunlua sahiptir. llen ak hz
5.3310-7 m3 sv/s ve basn d 131 mm sudur (younluu 996 kg/m3). U etkileri ihmal ederek, Pas olarak
svnn viskozitesini hesaplaynz.
Cvp.

=9.0610-3 Pas

2.10-2. Zeytin yann aknda srtnmeden kaynaklanan basn d. 0.0525 m apnda ve 76.2 m
uzunluundaki ticari bir boru iinden akmakta olan 293 Kdeki zeytin ya iin srtnmeden kaynaklanan basn
dn Pa olarak hesaplaynz. Akkann hz 1.22 m/sdir. Srtnme faktr yntemini kullannz. Ak laminer mi
yoksa trblent midir? Ek A.4teki fiziksel verileri kullannz.

70

2.10-3. Dzgn bir boruda srtnme kayb ve boru tipinin etkisi. 801 kg/m3 younluk 1.4910-3 Pas viskoziteye
sahip olan bir sv, 4.57 m/s hzla yatay dzgn bir boru iinde akmaktadr. Ticari elik boru 11/2 in nominal boru
boyutunda, izelge 40tr. 61 m boru uzunluu iin aadakileri yapnz:
a.

Srtnme kayb Ff i hesaplaynz.

b.

Ayn i apa sahip olan przsz bir boru iin, srtnme kaybn hesaplaynz. Przsz boru iin Ffteki azalma
yzde katr?

Cvp. (a) 348.9 J/kg; (b) 274.2 J/kg (91.7 ft lbf/lbm), % 21.4 azalma

71

2.10-4. Su boaltlmas iin deneme-yanlma zm. Hidrolik bir projede, 0.156 m i apa ve 305 m uzunlua sahip
olan bir dkme demir boru, 293 Kdeki atk suyu aktmak iin kullanlacaktr. Mevcut yk 4.57 m sudur. Boru iindeki
donanm ve balantlardaki kayplar ihmal ederek, ak hzn m3/s olarak hesaplaynz. (pucu: Saf suyun fiziksel
zelliklerini alnz. zm deneme-yanlma iledir, nk hz srtnme faktrn belirlemek iin gerekli olan NRe
iindedir. lk deneme olarak

=1.7 m/s kabul ediniz.)

2.10-5. Mekanik enerji denklii ve srtnme kayplar. Scak su 0.223 ft3/s hznda bir depolama tankndan
boaltlmaktadr. Sre ak diyagram ve koullar, izelge 40 elik borunun farkl nominal boyutlarda olmas hari,
rnek 21.10-6da verilenlerle ayndr. Depolama tank knda 20 ft uzunlua sahip boru 4 in boru yerine 11/2 in
borudur. 2 in boru olan dier hat bu rnekte 2.5 in borudur. imdi ani genilemenin 11/2 inten 21/2 ine dirsek
iinde olduuna dikkat ediniz.

72

2.10-6. Srtnme kayplar ve pompa beygir gc. 82.2Cdeki ak bir depolama tankndaki scak su, tanktan 0.379
m3/dk hzda pompalanmaktadr. Depolama tankndan pompa emme ksmna giden hat, 6.1 m uzunluunda 2 in izelge
40 elik boru olup dirsek iermektedir. Pompadan sonraki basma hatt 61 m uzunluunda 1 in boru olup iki dirsek
iermektedir. Su, depolama tankndaki su seviyesinin 6.1 m yukarsnda atmosfere boaltlmaktadr.

F yi hesaplaynz.

a.

Tm srtnme kayplar

b.

Bir mekanik enerji denklii kurunuz ve pompann WSsini J/kg olarak hesaplaynz.

c.

Pompann etkinlii % 75 ise kW olarak gc ne olur?

Cvp. (a)

F =122.8 J/kg; (b) W =-186.9 J/kg; (c) 1.527 kW

S

73

2.10-7. Akmakta olan gazn basn d. Azot gaz, 298 Kde 4 in izelge 40 ticari elik boru iinde akmaktadr.
Toplam ak hz 7.4010-2 kg/sdir ve ak e scaklkl kabul edilebilir. Boru, 3000 m uzunluunda olup giri basnc
200 kPadr. k basncn hesaplaynz.
Cvp. p2=188.5 kPa

2.10-8. Bir boru iinde giri uzunluu. 10C ve 1.0 atm mutlak basntaki hava, 0.012 m apndaki bir tp iinde 2.0
m/s hzla akmaktadr.
a.

Giri uzunluunu hesaplaynz

b.

10C ve ayn hzdaki su iin giri uzunluunu hesaplaynz.

74

2.10-9. Basnl bir tanka ya pompalarken srtnme kayb. Younluu 833 kg/m3 ve viskozitesi 3.310-3 Pas olan
bir ya, ak bir tanktan 345 kPa gsterge basncnda tutulan basnl bir tanka pompalanmaktadr. Ya, 0.07792 m i
apa sahip olan ticari bir boru iinden 3.49410-3 m3/s hzla ak tankn yan tarafndaki bir giriten pompalanmaktadr.
Dzgn borunun uzunluu 122 m olup boru iki dirsek (90) ve yar ak bir kresel vana iermektedir. Ak tanktaki
svnn seviyesi basnl tanktaki sv seviyesinden 20 m yukardadr. Pompa etkinlii % 65tir. Pompann kW gcn
hesaplaynz.

2.10-10. Bir halkasal boruda ak ve basn d. Su, yatay emerkezli borulu bir s deitiricinin halkasal
ksmnda akmakta ve edeer dzgn boru uzunluu 30 m olan deitirici iinde 40Cden 50Cye stlmaktadr. Suyun
ak hz 2.9010-3 m3/sdir. boru, 1 in izelge 40 ve d boru 2 in izelge 40tr. Basn d nedir? Fiziksel
zellikler iin 45C ortalama scakl kullannz. Duvar scaklnn ortalama scaklktan 4C daha yksek olduunu
kabul ediniz bylece srtnme faktr zerine s aktarmnn etkisi iin dzeltme yaplabilir.

75

2.11-1. zotermal sktrlabilir ak iin maksimum hzn tretilmesi. zotermal sktrlabilir akta maksimum hz
iin, Eitlik (2.11-9)dan balayarak (2.11-11) ve (2.11-12) eitliklerini tretiniz.

76

2.11-2. Sktrlabilir akta basn d. Metan gaz, 52.5 mm i apl 305 m uzunluundaki boru iinden 41.0
kg/m2s hzla pompalanmaktadr. Giri basnc p1=345 kPa mutlaktr. 288.8 Kde e scaklkta ak kabul ediniz.
a.

Borunun sonundaki p2 basncn hesaplaynz. Viskozite 1.0410-5 Pasdir.

b.

Bu koullarda ulalabilen maksimum hz hesaplaynz ve (a) kkndaki hzla karlatrnz.

Cvp. (a) p2=298.4 kPa; (b) max = 387.4 m/s, 2 = 20.62 m/s

77

2.11-3. zotermal sktrlabilir akta basn d. 288 K ve 275 kPa mutlak basntaki hava 0.080 m apndaki
ticari bir boruya girmekte ve e scaklkta sktrlabilir akta akmaktadr. Borunun uzunluu 60 mdir. Boruya girite
ktle hz 165.5 kg/m2sdir. Havann molekl arln 29 kabul ediniz. ktaki basnc hesaplaynz. Ulalabilen
maksimum msaade edilebilir hz hesaplaynz ve gerek hzla karlatrnz.

78

KAYNAKLAR
(B1) Bennett, C. O., and Meyers, J. E. Momentum, Heat and Mass Transfer, 3rd ed. New York: McGraw-Hill Book Company,
1982.
(D1) Dodge, B. F. Chemical Engineering Thermodynamics. New York: McGraw-Hill Book Company, 1944.
(D2) Durand, A. A. , et al. Chem. Eng., 106 (May), 153 (1999).
(E1) Earle, R. L. Unit Operations in Food Processing. Oxford: Pergamon Press, Inc., 1966.
(K1) Kittridge, C. P., and Rowley, D. S. TrCvp. A.S.M.E., 79, 1759 (1957).
(L1) Lange, N. A. Handbook of Chemistry, 10th ed. New York: McGraw-Hill Book Company, 1967.
(L2) Langhaar, H. L. TrCvp. A.S.M.E, 64, A-55 (1942).
(M1) Moody, L. F. TrCvp. A.S.M.E., 66, 671 (1944); Mech. Eng., 69, 1005 (1947).
(M2) McCabe, W. L., Smith, J. C., and Harriott, P. Unit Operations of Chemical Engineering, 4th ed. New York: McGraw-Hill
Book Company, 1985.
(N1) National Bureau of Standards. Tables of Thermal Properties of Gases, Circular 464 (1955).
(P1) Perry, R. H., and Green, D. Perry's Chemical EngineersHandbook, 6th ed. New York: McGraw-Hill Book Company,
1984.
(R1) Reid, R. C., Prausnitz, J. M., and Sherwood, T. K. The Properties of Gases and Liquids, 3rd ed. New York: McGraw-Hill
Book Company, 1977.
(R2) Reactor Handbook, vol. 2, AECD-3646. Washington D.C.: Atomic Energy Commission, May 1955.
(S1) Swindells, J. F., Coe, J. R., Jr., and Godfrey, T. B. J. Res. Nat. Bur. Standards, 48, 1 (1952).
(S2) Skelland, A.H. P. Non-Newtonian Flow and Heat Transfer. New York: John Wiley & Sons, Inc., 1967.
(S3) Sieder, E. N., and Tate, G. E. Ind. Eng. Chem., 28, 1429 (1936).
(W1) Weast, R. C. Handbook of Chemistry and Physics, 48th ed. Boca Raton, Fla.: Chemical Rubber Co., Inc., 19671968.

79