PRMBAJTJA
Prmbledhje ekzekutive
Sistemi i taksave dhe t ardhurat
tatimore:tre periudha
Tatimi mbi Vlern e Shtuar
Akcizat
Tatim Fitimi
Tatimi mbi t Ardhurat Personale
Kontributet e Sigurimeve Shoqrore
Struktura e Raportit
N pjesn e par, jepet nj vshtrim i prgjithshm i
ecuris s sistemit tatimor, ndryshimet thelbsore dhe
t ardhurat e mbledhura; n aspektin historik
periudha 20- vjeare q merret n analiz sht ndar
n 3 pjes: periudha nga 1992 deri n 1997, m pas nga
viti 1998 deri n 2008 dhe periudha e tret e impaktit
t krizs financiare globale, nga viti 2009 deri n
vitin 2012.
N pjesn e dyt jepet nj prshkrim m i detajuar I
strukturs s secils taks/tatim dhe ndryshimet e
psuara prgjat 20-vjearit nga secila.
*Prmbledhje ekzekutive
Historiku 20-vjear i politiks tatimore t vendeve q iu nnshtruan transformimit t
sistemeve politike dhe ekonomike tregon nj ndarje pak a shum t qart t
eksperiencave n dy grupe kryesore:
Vendet q reformuan njkohsisht sistemin e taksave dhe strukturn institucionale
(kryesisht vendet e Europs Qendrore dhe Lindore) pr administrimin e tyre morn
rezultate t mira dhe t qndrueshme pr sa i prket nivelit t t ardhurave.
Sot n Shqipri politika e taksave zhvillohet n nj kontekst institucional t
prmirsuar, dhe struktura tatimore i prgjigjet mir nevojave pr mbledhjen e t
ardhurave publike dhe krijimit t nj klime nxitse pr zhvillimin e sektorit privat.
Kt e tregon n shifra ecuria e nivelit t t ardhurave n vite dhe ngushtimi i
diferencs me vendet e rajonit.
Pr nga struktura dhe t ardhurat e mbledhura, TVSH sht taksa q paraqitet m mir
n sistemin tatimor shqiptar. Struktura e saj sht me tre shkall tatimore, 20, 10 dhe
0% (edhe pse tarifa e reduktuar ka aplikim shum t kufizuar).
T ardhurat e mbledhura n raport me PBB arritn nivelin m
t lart n 2008 me 9.8%, ndrsa n 2012 ky raport ishte 9.2%. Rimbursimi
megjithse ka pasur rritje n vler absolute, mbetet ende problematik, me nj nivel
ende t lart TVSH t parimbursuar dhe me koh e procedura t gjata rimbursimi.
Struktura e akcizs sht prafruar mjaft me legjislacionin e harmonizuar t Bashkimit
Europian, veanrisht me ligjin e ri t Akcizave t hyr n fuqi vitin e kaluar. T
ardhurat kan pasur prgjithsisht trend vjetor rrits, me prjashtim t vitit 2012, vit
n t cilin t ardhurat nga akciza ishin n baz vjetore 10 pr qind m t ulta.
Struktura e tatim fitimit n Shqipri sht e ngjashme me at q shumica e vendeve e
quan tatimi mbi t ardhurat e korporatave (Corporate Income Tax). Ndryshimi
thelbsor me praktikn ndrkombtare sht se t qenit apo jo subjekt i tatim fitimit
n Shqipri varet nga xhiroja vjetore e biznesit dhe jo nga forma juridike e organizimit
t aktivitetit t biznesit. Norma prej 10%, n fuqi q nga 1 Janari 2008, sht nga m
t ultat e rajonit dhe m e ult se t gjitha vendet e Evrops Perndimore. Politika e
ndjekur reflekton orientimin n t gjitha vendet CEE dhe ato t rajonit, drejt uljes s
barrs tatimore pr bizneset dhe
*VSHTRIM I PRGJITHSHM
N terma shum t prgjithshme, totali i t ardhurave n buxhet, ka kaluar nga 33.5
miliard lek n vitin 1993 n 329.8 miliard lek n vitin 2012, me nj rritje prej 10
her. Po t bjm nj ndarje n tre grupe: ndihmat, t ardhurat tatimore dhe jo tatimore,
ndihmat rezultojn n 2012 n t njjtin nivel me 1993, por me ulje t ndjeshme kundrejt
viteve 1998-2001; t ardhurat tatimore kan rritje 13 her dhe t ardhurat jo-tatimore
rritje 5 her ndaj 1993. N raport me PBB, n vitin 1996 Shqipria mblidhte 15.1 lek
pr do 100 lek produkt t brendshm, ndrsa n 2012 ky indikator ishte n nivelin
24.5. Ecuria n vite tregohet m qart n grafikun m posht.
Grafik 1. T ardhurat 1993-2012
300,000
250,000
200,000
150,000
100,000
50,000
0
1993
1995
1997
1999
2001
Te ardhurat ne Buxhet
2003
2005
2007
2009
2011
Te ardhurat tatimore
Si vihet re nga paraqitja grafike, gjat gjith periudhs kemi dominim t t ardhurave t
mbledhura nga tatimet q rndojn konsumin, si jan: TVSH, Akciz dhe Taks doganore,
kundrejt tatimeve q rndojn direkt t ardhurat e prftuara nga individ dhe biznese dhe
pasurin e tyre (ndrtesa apo tok bujqsore). Madje, edhe n ritmin e rritjes, t ardhurat
nga taksimi indirekt psojn rritje m t theksuar se tatimet direkte, veanrisht n
periudhn 1998 deri n 2008, vit nga i cili ndihen pasojat e rnies s konsumit dhe si
rrjedhoj t prodhimit t brendshm dhe importit.
N kt raport t t ardhurave nga taksimi indirekt vs direkt kan ndikuar disa faktor:
tatimet indirekte jan m t thjeshta pr tu mbledhur, veanrisht ajo pjes q mblidhet n
momentin e importit, ndrsa tatimet direkte (sidomos mbi t ardhurat individuale) pr koh
t gjat kan qen objekt i niveleve t larta t shmangies dhe evazionit tatimor; prve
ksaj, politika e ndjekur ka qen ajo e uljes s vazhdueshme t normave t taksimit direkt,
me fokus t veant tatim fitimin; ndrkaq, lidhur me taksimin indirekt, norma e TVSH
sht mbajtur e pandryshuar q n vitin 1996 (kur hyri n fuqi tatimi mbi vlern e shtuar)
dhe akciza ka psuar rritje t vazhdueshme pr mallrat kryesore si karburante dhe cigare.
Grafik 2. T ardhurat nga taksimi direkt dhe indirekt, n
mln lek, 1993-2012
160,000
140,000
120,000
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Taksim indirekt
Taksim direkt
biznesit t vogl; n taksimin indirekt kemi prfshir tatimin mbi vlern e shtuar, akcizn dhe
taksn doganore.
Grafik 3. Pesha e taksimit direkt dhe indirekt n totalin e t ardhurave tatimore
500,000
400,000
300,000
200,000
100,000
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Taksimi direkt
Taksimi indirekt
Te ardhurat tatimore
Shnim: Kemi mbajtur t njjtn llogaritje pr grupimet e taksimit direkt dhe indirekt
Nj efekt t rndsishm ka pasur n t ardhurat e mbledhura edhe ndryshimi prgjat
viteve i strukturs s PBB. M kt nnkuptojm veprimin e dy faktorve strukturore: uljen
graduale t peshs s sektorit publik n ekonomi (pra shkalla e privatizimit dhe
liberalizimit t ekonomis) dhe brenda sektorit privat, uljen e kontributit t bujqsis (q
sht nj sektor i pataksuar) n favor t sektorve q u bn kontribuues t rndsishm t
t ardhurave, si: ndrtimi, prodhimi, shrbimet. Kshtu, n vitin 1996 sektori i bujqsis
prbnte 35.1 t PBB totale, ndrtimi prbnte vetm 4.9 pr qind, prodhimi 9.5 pr qind;
t njjtt sektor n vitin 2012 jan respektivisht 14.8%, 8% dhe 12%.
Tjetr faktor ndikues ka qen administrimi, n kuptimin e eficencs n mbledhjen e t
ardhurave, masat kundr evazionit, edukimin e taksapaguesve, rritjen e bazs s
taksueshme. Progres i rndsishm shnohet n fushn e administrimit, pr tatime dhe
dogana, veanrisht duke filluar nga viti 1998 e m tej. Ndr zhvillimet m t rndsishme
mund t prmendim: strukturimin e administrats tatimore sipas funksioneve baz;
kompjuterizimin; ndarjen dhe specializimin e funksioneve t Njsis s Tatim-paguesve t
Mdhenj; shkrirja e zyrave t vogla lokale n struktura rajonale m t mdha dhe m t
pakta n numr;
28.0
26.0
24.0
22.0
20.0
18.0
16.0
14.0
12.0
1996 1997 19981999 2000 2001 20022003 2004 2005 20062007 2008 2009 20102011 2012
Te ardhura total
Te ardhura tatimore
110,000
100,000
90,000
80,000
70,000
60,000
50,000
40,000
30,000
1993
1994
1995
1996
1997
1998
regjime speciale (prjashtime dhe lehtsira nga taksat, apo tax-holidays), t cilat n kthim, e
bnin m t leht evazionin fiskal, deformimet, abuzimet, duke rritur kostot administrative dhe
ndarjen jo t drejt t barrs tatimore midis taksapaguesve.
Pr t qen efektiv dhe e suksesshme reforma e taksave sht e nevojshme t shoqrohet me
reforma institucionale dhe strukturore n t gjith ekonomin. Ato vende n tranzicion, q kan
lvizur m shpejt pr t ristrukturuar ekonomin e tyre dhe institucionet, gjithashtu edhe
fiskalisht kan prparuar m mir (eki, Estoni, Hungari, Poloni, dhe Slloveni). N veanti,
reformat institucionale n fusha komplementare me reformn fiskale t tilla si sistemet kontabl
dhe detyrimet e ligjeve t falimentit jan vrtetuar si vendimtare.
* PERFORMANCA E T ARDHURAVE N PERIUDHN 1999-2008
M prfundimin e periudhs s de-stabilizimit t shkaktuar nga rnia e skemave piramidale, t
ardhurat tatimore n prqindje t PBB patn nj trend rrits n vitet n vazhdim, me rritje m t
theksuar deri n vitin 2008, kur t ardhurat tatimore ndaj PBB arritn n 24.3 pr qind dhe m
pas prqindja nga PBB u stabilizua. Rritja mesatare vjetore e t ardhurave deri n 2008 ka qen
n nivelin e konsiderueshm 18 pr qind. Ky nivel tejkalon n mas t konsiderueshme rritjen
nominale t PBB, ka do t thot q n t ardhurat e mbledhura ka luajtur rol t rndsishm
faktori i administrimit fiskal. Gjithashtu i rndsishm sht edhe indikatori t ardhura ndaj
PBB. Ky indikator tregon rritje t vazhdueshme gjat periudhs n fjal, veanrisht pr zrin
t ardhura nga Tatime dhe Dogana. Rritja e raportit t ardhura/PBB reflekton zhvillimet n
ekonomi, me kalimin gradual nga zona jo-monetare n zonn informale dhe nga zona informale
n at formale. Me rritjen relative t ekonomis formale ndaj asaj jo formale rritet dhe
kontributi n t ardhura pr do njsi PBB.
Grafik 6: T ardhurat tatimore n raport me PBB 1999-2008 (% ndaj PBB)
25.0
24.0
23.0
22.0
21.0
20.0
19.0
18.0
17.0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
0
1999
2000
TVSH
2001
2002
Taksim direkt
2003
2004
Akcize
2005
2006
2007
2008
Takse doganore
N kt periudh t ardhurat nga tatim fitimi dhe t ardhurat personale u rritn n vler
absolute dhe n % t totalit n strukturn e t ardhurave, duke reflektuar zhvillimet pozitive
ekonomike, prmirsimin e klims s investimeve dhe politikat e zhvillimit te sektorit privat.
Politika m e rndsishme tatimore e ksaj periudhe pr taksimin direkt ishte vendosja e
takss s shesht n vitin 2007, pr taksimin individual dhe pr fitimin e kompanive.
Si e tham dhe m lart, ndryshimi i strukturs dhe nivelit u shoqrua me masa administrative
q ndikuan n rritjen e ndjeshme t t ardhurave nga ky tatim.
Duke i konsideruar kontributet n aspektin e kostos s puns, politika ka qen ajo e uljes s
vazhdueshme t norms kontribuuese t pundhnsit, duke u kujdesur q kjo t mos ndikoj
negativisht n t ardhurat e mbledhura, por t kundrbalancohet nga rritja e deklarimeve dhe
numrit t personave n skem. Rritja mesatare vjetore e kontributeve t mbledhura pr
periudhn n fjal ka qen rreth 11.7 pr qind.
*PERFORMANCA E T ARDHURAVE N PERIUDHN 2009-2012
Viti 2009 ishte viti i par i ndikimit t krizs globale ekonomiko-financiare n ekonomin
shqiptare, edhe pse me efekt m pak t ndjeshm s n rajon.
Ngadalsimi i ritmit t rritjes ekonomike u reflektua n aftsin kontribuuese n taksa dhe
tatime t individve dhe bizneseve, si n aspektin e taksimit direkt (t t ardhurave) ashtu dhe
n at t taksimit indirekt prmes uljes s konsumit t mallrave dhe shrbimeve.
Prgjat periudhs 2009-2012 rritja mesatare vjetore e t ardhurave nga tatimet dhe doganat
ka qen 3.2 pr qind n baza vjetore.
N raport me PBB t ardhurat totale arritn n 24.5 pr qind, niveli m i ult q nga viti 1998.
N grafikun q vijon paraqitet ecuria e t ardhurave sipas zrave kryesore, nga 2008 deri n
2012.
100,000
80,000
60,000
40,000
20,000
2008
2009
TVSH
2010
Taksimi direkt
2011
2012
Akciza
Zrat me t rndsishm t tatimeve jan rritur me ritme mjaft t ngadalta prgjat periudhs
2009-2012, ndrsa n 2012 t ardhurat nga TVSH, Akciza dhe Taksimi direkt psuan rnie
krahasuar me nj vit m par.
Pr sa i takon politikave, edhe gjat periudhs s fundit, reforma n fushn tatimore ka vijuar,
dhe pritet q ndryshimet e bra t ushtrojn ndikimin e tyre n vitet n vijim. Prmendim ktu:
reformimin e akcizs q prfshin prafrimin e legjislacionit me BE dhe kalimin e
administrimit t saj tek administrata doganore; reformimin e TVSH, me draftimin e ligjit t ri
n prputhje me Acquis.