ARSiM II

IINUMERIKI OSNOVI RAUNARSKE TEHNIKE

PODACI I NJIHOVO PREDSTAVLJANJE
Rije podatak potie od mnoine latinske rijei datum (data mn.) to znai dio
informacije.
Neki oblici podataka su:
tekstualni
zvuni,
slikovni i
brojevni.
Obrada podataka je proces pretvaranja podataka u informacije.
Da bi podatak postao informacija mora imati znaenje novosti za primaoca, odnosno
mora uticati na poveanje nivoa znanja primaoca.
VRSTE PODATAKA:
Numeriki podaci (brojevi)
Znakovni podaci (alphabet (slova), znakovi
interpunkcije)
Logiki podaci (istina, la)
Slikovni podaci (fotografije,video-zapis)
Audio podaci
BROJNI SISTEMI
NEPOZICIONI BROJNI SISTEMI
Cifre uvijek predstavljaju istu vrijednost, bez obzira na kojoj poziciji u broju se nalaze.
Najpoznatiji nepozicioni brojni sistem je rimski brojni sistem.
cifra

vrijednost

10

50

100

500

1000

RIMSKI BROJNI SISTEM:

dekad
ski

10

rimski

II

III

IV

VI

VI
I

VI
II

IX

dekad
ski

11

19

20

21

30

40

50

60

90

10
0

rimski

XI

XI
X

X
X

X
XI

X
X
X

XL

LX

X
C

dekad
ski

10
1

11
9

19
0

20
0

30
0

40
0

50
0

50
1

90
0

10
00

rimski

CI

CX
IX

C
X
C

C
C

CC
C

C
D

DI

C
M

Vigezimalni sistem, osnova 20.

Sabiranje i oduzimanje brojeva manjih od 20 bilo je jednostavno

Hibridni brojni sistemi

Koriste sabiranje i mnoenje cifara da bi se predstavio broj.

Rimski brojni sistem koristi se za obiljeavanje (spratova, poglavlja), ali ne i za

raunske operacije.
Izvoenje aritmetikih operacija sa rimskim brojevima bilo bi nepraktino.
Zbog toga se ovaj sistem nije ni razvio u tom smjeru nego je tu ulogu preuzeo

pozicioni brojni sistem.

POZICIONI BROJNI SISTEMI
TEINSKI BROJNI SISTEMI
Cifra na razliitim pozicijama ima razliitu teinu!

Cifra
najvee teine
teine
Cifra
najmanje

491

Vrijednost svake cifre zavisi od njene veliine

i njene pozicije u broju.
Najpoznatiji pozicioni brojni sistem je dekadski (decimalni brojni sistem).
U upotrebu je uao veoma davno, najvjerovatnije zbog 10 prstiju na rukama.
U Mesopotamiji su ljudi koristili sistem sa osnovom 60, a postoje zabiljeke i o brojnim
sistemima sa osnovom 20 (Maje).
U raunarstvu se jo koriste binarni, oktalni i heksadecimalni brojni sistem.
U principu je mogu brojni sistem na bilo kojoj bazi.
Svaki brojni sistem karakteriu OSNOVA (BAZA) i skup simbola, tj. CIFRE (ALFABET).
B cifara azbuke sistema ini njegovu osnovu.
U decimalnom sistemu postoji 10 cifara (0,1,2,...9) koje ine azbuku decimalnog sistema, pa
kaemo da je OSNOVA decimalnog sistema B=10.
PRIMJER 1
Koliko razliitih brojeva je mogue prikazati korienjem n cifara u brojnom sistemu sa osnovom
B?

PRIMJER 2
a) Na 5 pozicija u dekadskom sistemu (osnova 10) mogue je prikazati?
b) Na 3 pozicije u binarnom sistemu (osnova 2) mogue je prikazati?
c) Na 32 pozicije u binarnom sistemu (osnova 2) mogue je prikazati?
d) Na 8 pozicija u oktalnom sistemu (osnova 8) mogue je prikazati?
e) Na 2 pozicije u heksadecimalnom sistemu (osnova 16) mogue je prikazati?
f) Na 4 pozicije u ternarnom sistemu (osnova 3) mogue je prikazati?

Primjer brojeva u razliitim brojnim sistemima

DEKADSKI EKVIVALENT

KONVERZIJA U BINARNI BROJNI

SISTEM

metoda poreenja koja poredi traeni broj sa prvim manjim brojem koji je
stepen dvojke sve dok rezultat nije jednak 1 ili 0.


metoda uzastopnog dijeljenja koja decimalni broj dijeli brojem 2 sve dok rezultat
dijeljenja ne bude jednak nuli.
Prevoenje cijelih decimalnih brojeva u broj neke druge baze, vri se metodom
ponovljenog dijeljenja tog decimalnog broja sa bazom sistema u koji elimo broj
konvertovati.
Poto u ovom sluaju vrimo konverziju u binarni brojni sistem, decimalni broj dijelimo
sa 2.
1. NACIN: INDIREKTNA KONVERZIJA
BINARNIDEKADSKIELJENI BROJNI SISTEM
2. NACIN: DIREKTNA KONVERZIJA U OKTALNI
Ako se radi o bazama koje su potencije broja 2 (npr. 2, 4, 8, 16), tada se konverzija moe vriti
direktno.
S tri bita moemo predstaviti svaku oktalnu cifru. Broj se podijeli u grupe od po 3 cifre.
PREDSTAVLJANJE U RAUNARU

OSNOVNE INFORMACIONE JEDINICE

Bit (BInary digiT=b) je najmanja jedinica za pohranjivanje podataka i moe poprimiti dva stanja:1 ili
0.U binarnom zapisu svaka 0 ili 1 predstavlja jedan BIT. Nosilac elementarne (binarne) informacije
Vee jedinice:kilobit - 1kb=103 b= 1000 bitamegabit 1Mb=106 b= 1.000.000 bita gigabit
1Gb=109 b=1.000.000.000 bita
Termin kilobit najee se koristi u digitalnim komunikacijama za izraavanje brzine prenosa
podataka (kbps).
Bajt (B) je kombinacija od 8 bita i predstavlja osnovnu jedinicu memorije kojoj se moe pristupiti
(adresirati).
2000. god. IEC (International Electrotechnical Commission ) uvodi kibibajt (1024 bajta), mebibajt,
gibibajt...

Jednim bajtom mogue je prikazati 256 (28) razliitih kombinacija binarnih brojeva.
Veliina memorije raunara izraava se brojem bajtova (npr. 512 MB).
Nibl se sastoji od 4 bita.
Nibl (engl. zrno) se sastoji od 4 bita, dovoljno za jednu cifru heksadecimalnog brojnog sistema ili
jednu cifru dekadnog broja zabeleenog u binarno-kodovanom dekadnom sistemu. Nibl je
izuzetno praktian jer se bajt sastoji od 8 bita pa se moe predstaviti sa dva nibla po 4 bita. Tada
se jedan bajt umjesto 8 binarnih cifara moe zapisati sa 2 heksadecimalne cifre:
01001010 = 4A to se veoma esto koristi u situacijama kada programeri barataju podacima na
2
16
najniem nivou.
Broj bajtova koji se mogu pohraniti na tvrdi disk odreuje njegov kapacitet (npr. 100 GB).
Disketa ima kapacitet 1.44 MB; CD ima kapacitet 700 MB; DVD ima 4,7 GB.

CJELOBROJNI PODACI (INTEGER)

neoznaeni cijeli brojevi (unsigned integer)
cijeli brojevi bez predznaka (pozitivni + nula)
oznaeni cijeli brojevi (signed integer)
cijeli brojevi sa predznakom (pozitivni + negativni + nula)
Podtipovi cjelobrojnog tipa:- Tradicionalna podjela cjelobrojnog tipa:Byte (B) bajt, oktet; L=8 bita
Word (W) rije; L=16 bitaLong word (L) dugaka rije; L=32 bitaQuad word(Q) etverostruka
rije; L=64 bita Octa word (O) osmerostruka rije; L=128 bita
-Novija podjela cjelobrojnog tipa s obzirom na standardnu 32-bitnu rije:
Polurije (Half word); L=16 bitaRije (word); L=32 bitaDvostruka rije (Double word); L=64 bita
Tako je nekad rije bila 16 bita, a danas je 64. Veliina rijei odreena je arhitekturom raunara.
Oznaava broj bita koje centralni procesor moe istovremeno obraditi.
Te su veliine istorijski bile 4, 8, 12, 16, 24, 32, 48, 64, a napredak tehnologije najavljuje i vee.
Zbog istorijskih razloga (DOS i slino) zadrala se ponegdje i stara podjela gdje je rije 16 bita.
neoznaeni cijeli brojevi (unsigned integer)
cijeli brojevi bez predznaka (pozitivni + nula)
Niz od 8, 16, 32 ili 64 bita.
b

b b b
n-1 n-2 1 0 Vrijednost:

V=b

n1

2n-1++b 21+b 20
1
0

neoznaeni cijeli brojevi (unsigned integer)

cijeli brojevi bez predznaka (pozitivni + nula)
oznaeni cjelobrojni podaci (signed integer)
cijeli brojevi sa predznakom (pozitivni + nula + negativni)
U matematici, negativni brojevi se piu sa predznakom minus.
Ako bi ovaj koncept ideju pokuali da prebacimo u hipotetiki raunar, on bi bio skup u
memorijskom smislu.
Trebao bi nam 1 bajt za predznak predstavljen preko ASCII koda i jedan bajt za sam broj.

VRIJEDNOST S PREDZNAKOM (SIGNED MAGNITUDE)

Sljedee logino rjeenje bi bilo da se iskoristi jedan bit iz postojeeg prostora za podatke da bi
prikazali predznak.
Ovaj koncept ima veliki nedostatak pozitivna i negativna nula.
Osim toga postupak sabiranja i oduzimanja je relativno komplikovan.
cijeli brojevi sa predznakom (pozitivni + nula + negativni)
b b b b
Niz od 8, 16, 32 ili 64 bita. n-1 n-2 1 0
b

n-1

ovdje je BITZNAKA. 0=pozitivan, 1=negativan

VRIJEDNOST S PREDZNAKOM (SIGNED MAGNITUDE)

pozitivna i negativna nula

PREDSTAVLJANJE
DODAVANJEM
excess ili bias predstavljanje
Vrijednost broja pomjerena za
odreenu vrijednost bias.
Sve nule se dodaju najmanjoj
negativnoj vrijednosti (bias), a
zatim se uvecava po jedan.
(-128)10=000000002
(127)10=111111112

Ako dodajemo broj 128 onda je

npr za 12: (+12)10 slijedi
(128+12=140)10=(10001100)2 (12)10 slijedi (12812=116)10=(01110100)2
Lake je uociti razliku meu
brojevima, binarne predstave za
negativne brojeve su manje
vrijednosti u odnosu na pozitivne
brojeve.

Tehnika prvog
komplementa:Negativan
broj predstavljamo zamjenom
svih nula
u jedinice i obratno.To

nazivamo komplementiranje
bita. Takoe imemo dvije nule
(+0 i -0). +0 00000000-0
11111111
Najee se koristi tehnika
drugog komplementa
Dobije se kao:prvi
komplement +1
Vrijednost tako zapisanog
broja se racuna ovako:
0

n2

V=b02 ++bn22 bn12

n1

PREDSTAVLJANJE ZNAKOVA (KARAKTERA)

Raunar raspolae
odgovarajuim skupom
znakova:
upravljaki znakovi npr.
za upravljanje tampaem i
sl. slova, cifre, znakovi
interpunkcije, grafiki
simboli
Znakovi se koduju

neoznaenim cjelobrojnim
vrijednostima.Koriste se 6bitni, 7-bitni, 8-bitni i 16bitni kodovi.
6-bitni kodovimaksimalno
6
2 = 64 znaka (npr. 26 slova,
10
cifara i 28 drugih) 7-bitni
kodovi
7
maksimalno 2 = 128 znakov
najpoznatiji ASCII
(American Standard Code for
Information Interchange)
ASCII kod je prvobitno bio 7-

bitni kod (jer ima 128

znakova, a oni se mogu
kodovati sa 7 binarnih cifara).
Poto je sadravao samo
internacionalnu latinicnu
azbuku, ovaj kod je bilo
nemoguce koristiti za druge
jezike i pisma (osim
engleskog).
8-bitni kodovimaksimalno
8
2 = 256 znakova
EBCDIC (Extended Binary
Coded Decimal Interchange
Code), proireni ASCII

 16-bitni kodovimaksimalno
216 = 65536 znakova
UNICODE (Windows)
U poslednje vrijeme, a
posebno za potrebe
Interneta koristi se
UNICODE.
Ovaj kod se pojavljuje u
vie varijanti, a UTF-16 je
16-bitna varijanta (Unicode
Transformation Format).

Razlomljeni brojevi se
dijele na -podatke u
fiksnom zarezu (fixed
point), i-podatke u
pokretnom zarezu
(floating point), koji
mogu biti

jednostruke, ili
dvostruke tanosti.
Brojevi u fiksnom zarezu
imaju najiru primjenu u
administraciji.U njemu
se tano (i uvijek) zna
broj "decimalnih"
mjesta. Zato se ovi
brojevi zovu brojevi u
fiksnom zarezu (fixed
point), jer zarez ne
mijenja svoje mesto.
U optem sluaju fixed

point izgleda ovako:

Broj pozicija za cijeli dio (n-1,
odnosno n ukljuujui i poziciju
za znak) ibroj pozicija za
razlomljeni dio (iza zareza),
nisu u optem sluaju odreeni,
iodreuje ih programer kada
definie tip podataka koje
koristi u programu.
BCD kodovanje (Binary Coded
Decimal)BCD se najee
koristi kod kalkulatora i
poslovnih aplikacija, jer postoje
neki problemi kod
predstavljanja decimalnih

brojeva sa konanim brojem

decimalnih mjesta u binarni
sistem.

PREDSTAVLJANJE BROJEVA U POKRETNOM ZAREZU

Predstavljanje realnih brojeva. Floating Point=FP.
Opti oblik broja u pokretnom zarezu:
V=(-1)SFBE
S: Znak:
0 pozitivan
1 negativan,
B brojna osnova
E - eksponent
F frakcija (mantisa)

IEEE 754 FP standard

Najpoznatiji standard i najire
primjenjivan u praksi (1985). Postoje
3 formata FP podataka:obina
preciznost (single precision) 32
bita

dvostruka
preciznost (double precision) 64
bita