BI XUN DIU
Bi Ging
GII
TCH
II
(lu hnh ni b)
CC NG DNG CA PHP TNH VI PHN, TCH PHN BI, TCH PHN
PH THUC THAM S,
Tm tt l thuyt, Cc v d, Bi tp v li gii
H Ni- 2009
MC
Mc lc .
LC
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tch phn kp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1
nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2
Tnh tch phn kp trong h to Descartes . .
1.3
Php i bin s trong tch phn kp . . . . . . .
2
Tch phn bi ba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1
nh ngha v tnh cht . . . . . . . . . . . . . .
2.2
Tnh tch phn bi ba trong h to Descartes
2.3
Phng php i bin s trong tch phn bi ba .
3
Cc ng dng ca tch phn bi . . . . . . . . . . . . . .
3.1
Tnh din tch hnh phng . . . . . . . . . . . . .
3.2
Tnh th tch vt th . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3
Tnh din tch mt cong . . . . . . . . . . . . . .
Chng 3 . Tch phn ph thuc tham s. . . . . . . . .
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
15
15
16
24
35
35
35
38
50
50
55
62
. 63
63
63
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
MC LC
1.2
Cc tnh cht ca tch phn xc nh ph thuc tham s. . . . .
1.3
Cc tnh cht ca tch phn ph thuc tham s vi cn bin i.
2
Tch phn suy rng ph thuc tham s. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1
Cc tnh cht ca tch phn suy rng ph thuc tham s. . . . .
2.2
Bi tp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
Tch phn Euler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1
Hm Gamma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2
Hm Beta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3
Bi tp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Chng 4 . Tch phn ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
63
66
67
67
68
75
75
75
76
. 79
Trng v hng . . . . . . .
1.1
nh ngha . . . . . .
1.2
o hm theo hng
1.3
Gradient . . . . . . .
1.4
Bi tp . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
79
79
80
80
82
82
82
85
91
92
95
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. . .
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. 95
. 95
. 95
. 95
. 98
. 98
. 98
. 98
. 102
. 105
. 107
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
107
107
107
108
109
MC LC
2
Trng vct . . . . . . . . . . . . . .
2.1
nh ngha . . . . . . . . . . .
2.2
Thng lng, dive, trng ng
2.3
Hon lu, vct xoy . . . . .
2.4
Trng th - hm th v . . .
2.5
Bi tp . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
111
111
111
111
112
112
MC LC
CHNG
CC
x = x ( t)
Cho ng cong ( L) xc nh bi phng trnh tham s
. im
y = y (t)
M ( x (t0 ) , y (t0 )) c gi l im chnh quy ca ng cong ( L) nu tn ti cc
o hm x 0 (t0 ) , y0 (t0 ) khng ng thi bng 0.
Php tuyn
(d) : f x ( M) . ( x x0 ) + f y ( M) . (y y0 ) = 0.
x x0
y y0
d0 : 0
= 0
.
f x ( M)
f y ( M)
(d) :
y y ( t0 )
x x ( t0 )
=
.
0
x ( t0 )
y 0 ( t0 )
Php tuyn
d0 : x 0 (t0 ) . ( x x (t0 )) + y0 (t0 ) . (y y (t0 )) = 0.
| y00 |
( 1 + y 02 )
3/2
x = x ( t)
Nu ng cong cho bi phng trnh tham s
y = y ( t)
C ( M) =
th:
x 0 y0
00 00
x y
( x 02 + y 02 )
3/2
F ( x, y, c) = 0
(1 )
F0 ( x, y, c) = 0
c
c.
x=
y=
1+ t
t3
3
+ 2t1
2t3
Li gii.
ti A(2, 2).
Li gii.
C ( M) =
b.
| y00 |
3/2
( 1 + y 02 )
= ... =
192
125
x = a (t sin t)
(a > 0) ti im bt k.
y = a (t cos t)
Li gii.
C ( M) =
x 0 y0
00 00
x y
( x 02 + y 02 )
3/2
= ... =
1
1
2a 2 1 cos x
c. x 3 + y 3 = a 3 ti im bt k (a > 0).
(
x = a cos3 t
, nn
Li gii. Phng trnh tham s:
y = a sin3 t
x 0 y0
00 00
x y
1
C ( M) =
=
...
=
3/2
3a |sin t cos t|
( x 02 + y 02 )
2
2
r + 2r 02 rr 00
3/2
( r 2 + r 02 )
x
c
+ c2
8
aeb
1 + b2
b. cx2 + c2 y = 1
c. y = c2 ( x c)2
Li gii.
a. t F ( x, y, c) := y xc c2 = 0.
iu kin: c 6= 0.
(
(
Fx0 ( x, y, c) = 0
Fx0 ( x, y, c) = 0
, h phng trnh v
Xt h phng trnh:
Fy0 ( x, y, c) = 0
1=0
nghim nn h ng cong khng c im k d. Ta c
(
(
(
y xc c2 = 0
F ( x, y, c) = 0
x = 2c3
Fc0 ( x, y, c) = 0
2c + cx2 = 0
y = 3c2
y 3
3 = 0. Do iu kin c 6= 0 nn x, y 6= 0. Vy ta c hnh bao ca h
2
y 3
ng cong l ng x2 3 = 0 tr im O (0, 0).
nn
x 2
2
Xt h phng trnh:
0
Fy ( x, y, c) = 0
c2 = 0
d khng thuc h ng cong cho nn h ng cong cho khng c im k
d. Ta c
(
(
(
x = 2c
cx2 + c2 y = 1
F ( x, y, c) = 0
x2 + 2cx = 0
Fc0 ( x, y, c) = 0
y = c21
Do x, y 6= 0 v ta c hnh bao ca h ng cong l ng y = x4 tr im O(0, 0).
4
c. t F ( x, y, c) := c2 ( x (c)2 y = 0.
(
Fx0 ( x, y, c) = 0
Fx0 = 0
, h phng trnh v nghim
Xt h phng trnh:
Fy0 ( x, y, c) = 0
1 = 0
nn h ng cong cho khng c im k d.
Ta c
(
(
c2 ( x c ) 2 y = 0 ( 1)
F ( x, y, c) = 0
Fc0 ( x, y, c) = 0
2c ( x c) 2c2 ( x c) = 0 (2)
c=0
x4
.
(2) c = x , th vo (1) ta c y = 0, y = 16
x
c= 2
Vy hnh bao ca h ng cong l y = 0, y =
x4
16 .
10
2.1 Hm vct
Gi s I l mt khong trong R.
I Rn
nh x
c gi l hm vct ca bin s t xc nh trn R. Nu
t 7 r (t) R n
a=
Gii hn: Ngi ta ni hm vct c gii hn l
a khi t t0 nu lim r (t)
t t0
r (t0 ). (tung ng vi tnh lin tc ca cc thnh phn tng ng x (t) , y (t) , z (t))
r (t + h)
r (t )
0
0
c gi l o hm
o hm: Gii hn, nu c, ca t s lim hr = lim
h
h 0
h 0
d
r (t )
x 0 ( t0 ) . i + y 0 ( t0 ) . j + z 0 ( t0 ) . k .
x = x (t)
y = y(t)
z = z(t)
v M( x0 , y0 , z0 ) l mt im chnh quy.
(d) :
x x ( t0 )
y y ( t0 )
z z ( t0 )
=
=
.
0
0
x ( t0 )
y ( t0 )
z 0 ( t0 )
11
(d) :
y y0
zz
x x0
= 0
= 0 0.
0
f x ( M)
f y ( M)
f z ( M)
( P) : f x0 ( M) . ( x x0 ) + f y0 ( M) . (y y0 ) + f z0 ( M) . (z z0 ) = 0.
c bit, nu mt cong cho bi phng trnh z = z ( x, y) th phng trnh tip din ti M
l ( P) : z z0 = z0x ( M) . ( x x0 ) + z0y ( M) . (y y0 ).
f ( x, y, z) = 0
.
Cho ng cong xc nh bi giao ca hai mt cong nh sau
g ( x, y, z) = 0
= f 0 ( M) , f 0 ( M) , f 0 ( M) , l vct php tuyn ca mt phng tip din ca mt
t
n
f
z
y
x
cong f ( x, y,
z) = 0 ti M.
f x0 ( M) . ( x x0 ) + f y0 ( M) . (y y0 ) + f z0 ( M) . (z z0 ) = 0.
PTTQ
:
0
0
0
0
f z ( M) f x ( M)
f y ( M) f z ( M)
f x ( M ) f y0 ( M )
0
0
0
gz ( M ) g0x ( M )
gy ( M ) gz0 ( M )
gx ( M ) gy0 ( M )
Bi tp 1.4. Gi s
p ( t) ,
q ( t) ,
(t) l cc hm vct kh vi. Chng minh rng:
a.
d
dt
p ( t) +
q ( t) =
d
p (t)
dt
d
q (t)
dt
11
12
d
dt
c.
d
dt
d.
d
dt
Li gii.
d
p (t)
p ( t)
( t)
p (t) = (t) dt + 0 (t)
d
q (t)
p ( t)
q ( t) =
p (t) dt +
p ( t)
q ( t) =
p (t)
d
p (t)
q ( t)
dt
d
q (t)
dt
d
p (t)
dt
q ( t)
p ( t) +
q ( t) =
( p1 (t) + q1 (t) , p2 (t) + q2 (t) , p3 (t) + q3 (t))
dt
dt
= p10 (t) + q10 (t) , p20 (t) + q20 (t) , p30 (t) + q30 (t)
= p10 (t) , p20 (t) , p30 (t) + q10 (t) , q20 (t) , q30 (t)
d
p ( t) d
q (t)
=
+
dt
dt
b.
d
( t)
p (t)
dt
= [ (t) p1 (t)] 0 , [ (t) p2 (t)]0 , [ (t) p3 (t)]0
= 0 (t) p1 (t) + (t) p10 (t) , 0 (t) p2 (t) + (t) p20 (t) , 0 (t) p3 (t) + (t) p30 (t)
= 0 (t) p1 (t) , 0 (t) p2 (t) , 0 (t) p3 (t) + (t) p10 (t) , (t) p20 (t) , (t) p30 (t)
d
p (t)
+ 0 ( t)
p ( t)
= ( t)
dt
p ( t)
q ( t)
dt
d p2 (t) p3 (t)
=
dt q2 (t) q3 (t)
= ...
p ( t) p ( t)
3
1
,
q3 ( t ) q1 ( t )
p ( t) p ( t)
1
2
,
q1 ( t ) q2 ( t )
p ( t) p0 ( t)
3
1
,
,
0
q3 ( t ) q1 ( t )
0
0
p2 (t) p3 (t) p3 (t) p1 (t)
,
,
q20 (t) q3 (t) q30 (t) q1 (t)
d
q ( t) d
p ( t)
=
p ( t)
+
q ( t)
dt
dt
=
+
!
!
p10 (t) p2 (t)
q10 (t) q2 (t)
p1 (t) p20 (t)
q1 (t) q20 (t)
x = a sin t
a.
y = b sin t cos t ti im ng vi t =
z = c cos2 t
et
sin t
x=
2
b.
ti im ng vi t = 2.
y=1
cos t
z = et
4 , ( a, b, c
> 0 ).
x a
y b
z c
Li gii.
a.
b.
2
2
2
2
y1
0
Phng trnh php din: ( P) : 22 x + 22 z
2
2
2
2
= 0.
a.
x 2
4
y2
16
z3
12
b.
x 2
8
y1
8
z12
1
c.
x +1
2
y3
1
z
1
2x2 + 3y2 + z2 = 47
ti im B (2, 6, 1)
x2 + 2y2 = z
13
13
14
f ( x, y, z) := x2 + y2 10 = 0
nn
Li gii.
a. Ta c
g ( x, y, z) := y2 + z2 25 = 0
Do n f n g = 2 (21, 8, 3). Vy:
Phng trnh tip tuyn (d) :
x 1
21
y3
8
y1
27
n f = (2, 6, 0)
.
n g = (0, 6, 8)
z4
3
x +2
27
z6
4
14
CHNG
TCH
PHN BI
1. T CH PHN KP
1.1 nh ngha
nh ngha 2.1. Cho hm s f ( x, y) xc nh trong mt min ng, b chn D. Chia
min D mt cch tu thnh n mnh nh. Gi cc mnh v din tch ca chng l
S1 , S2 , ..., Sn . Trong mi mnh Si ly mt im tu M ( xi , yi ) v thnh lp tng tch
n
f ( x, y) dS
f ( x, y) dS =
ZZ
f ( x, y) dxdy
ZZ
f ( x, y) dxdy +
[ f ( x, y) + g ( x, y)] dxdy =
15
ZZ
g ( x, y) dxdy
16
k f ( x, y) dxdy = k
ZZ
f ( x, y) dxdy
f ( x, y) dxdy =
ZZ
f ( x, y) dxdy +
D1
ZZ
f ( x, y) dxdy
D2
f ( x, y) dxdy =
Zb
a
dx
Zd
f ( x, y) dy =
Zd
c
dy
Zd
f ( x, y) dx
f ( x, y) dxdy =
Zb
dx
Z( x )
f ( x, y) dy
( x )
f ( x, y) dxdy =
Zd
c
dy
Z(y)
f ( x, y) dx
( y)
5. Nu D l min c hnh dng phc tp, khng c dng 3,4 th thng thng ta s chia
min D thnh mt s hu hn min c dng 3 hoc 4 ri s dng tnh cht cng tnh
a v vic tnh ton nhng tch phn lp trn min c dng 3, 4.
Cc dng bi tp c bn
16
1. Tch phn kp
17
dx
yZ2 ( x )
f ( x, y) dy =
Zdi
dy
i c
i
y1 ( x )
Zi (y)
f ( x, y) dx
i (y)
3. Lm tng t trong trng hp D l hnh thang cong c cc cnh song song vi Ox.
Bi tp 2.1. Thay i th t ly tch phn ca cc tch phn sau:
a)
Z1
0
dx
Z1 x2
f ( x, y) dy
1 x 2
y
1
D1
D2
1 x
Hnh 2.1 a)
Chiamin D thnh hai min con D1 , D2
nh hnh v,
1 6 y 6 0
0 6 y 6 1
D1 :
, D2 :
p
p
1 y2 6 x 6 1 y2
p1 y 6 x 6 p1 y
I=
Z0
dy
Z1y
f ( x, y) dx +
Z1
0
1 y2
17
dy
Z1y
1 y
f ( x, y) dx
18
b)
Z1
1+
dy
Z 1 y
f ( x, y) dx
2 y
2
1
O
2 x
Hnh 2.1 b)
1 6 x 6 2
nn:
Li gii. Ta c: D :
2 x 6 y 6 2x x2
I=
Z2
dx
c)
dx
f ( x, y) dy
2 x
Z2
2x
Z x2
Z 2x
f ( x, y) dx
2x x2
1
Hnh 2.1 c)
0 6 y 6 1
0 6 y 6 1
D1 : y 2
,
D
:
p
p
2
6 x 6 1 1 y2
1 + 1 y2 6 x 6 2
2
, D3 :
Vy:
I=
Z1
0
dy
Z 1 y
y2
2
f ( x, y) dx +
Z1
0
dy
1+
18
Z2
1 y2
f ( x, y) dx +
Z2
1
dy
1 6 y 6 2
y2 6 x 6 2
2
Z2
y2
2
f ( x, y) dx
1. Tch phn kp
d)
Z2
dy
Zy
19
f ( x, y) dx +
Z2
dy
Z4y
f ( x, y) dx
Hnh 2.1 d)
0 6 x 6 2
D:
x 6 y 6 4 x2
Li gii.
nn:
I=
Z2
Z4 x2
dx
f ( x, y) dy
Z1
0
dx
Z1
xey dy.
x2
y
2
1
Hnh 2.2
Li gii. Chng ta bit rng hm s f ( x, y) = xey lin tc trn min D nn chc chn
kh tch trn D. Tuy nhin cc bn c th thy rng nu tnh tch phn trn m lm theo
2
19
20
I=
Z1
dy
Zy
0
y2
xe dx =
Z1
Z1
2
1
1
1 2
x= y
ey .ydy = ey |10 = (e 1)
x=0 dy =
2
2
4
4
y2 x
ZZ
x sin ( x + y ) dxdy, D = ( x, y) R2 : 0 6 y 6
2,0
6x6
Li gii.
I=
Z2
0
b) I =
ZZ
dx
Z2
0
Z2
0
dy
Z2
x sin ( x + y) dx = ... =
Hnh 2.3
Li gii.
I=
Z1
0
dx
Z x
x2
1
x2 y x3 dy = ... =
504
20
1. Tch phn kp
21
| f ( x, y)| dxdy =
ZZ
f ( x, y) dxdy
D+
ZZ
f ( x, y) dxdy (1)
(1 )
ZZ
| x + y|dxdy, D : ( x, y) R2 || x 6 1| , |y| 6 1
y
1
D+
O
Li gii. Ta c:
Hnh 2.4
D + = D { x + y > 0} = {1 6 x 6 1, x 6 y 6 1}
D = D { x + y 6 0} = {1 6 x 6 1, 1 6 y 6 x }
21
22
nn:
I=
ZZ
D+
Bi tp 2.5. Tnh
ZZ p
D
( x + y ) dxdy
ZZ
( x + y) dxdy = ... =
8
3
|y x2 |dxdy, D : ( x, y) R2 || x | 6 1, 0 6 y 6 1
y
1
D+
D
O
Hnh 2.5
Li gii.
o n
o
n
D + = D ( x, y) y x2 > 0 = 1 6 x 6 1, x2 6 y 6 1
o
D = D ( x, y) y x2 6 0 = {1 6 x 6 1, 0 6 y 6 x }
n
ZZ q
I=
D+
x2 dxdy +
ZZ q
D
x2 ydxdy = I1 + I2
trong
I1 =
Z1
dx
Z1 q
x2
I2 =
y x2 dy =
Z1
Vy I =
Z1
2
1 x2
dx
Zx q
0
2
x2 ydy =
3
3
Z1
+ 13
22
x =sin t
dx =
4
3
4
| x | dx =
3
3
Z2
Z1
0
x3 dx =
1
3
1. Tch phn kp
23
Dng 4: Tnh cc tch phn kp trong trng hp min ly tch phn l min i
xng.
nh l 2.2. Nu min D l min i xng qua trc Ox (hoc tng ng Oy) v hm l
hm l i vi y (hoc tng ng i vi x) th
ZZ
f ( x, y) dxdy = 0
f ( x, y) dxdy = 2
ZZ
f ( x, y) dxdy
D0
Bi tp 2.6. Tnh
ZZ
| x |+|y|61
| x | + |y| dxdy.
y
1
D1
O
Hnh 2.6
Li gii. Do D i xng qua c Ox v Oy, f ( x, y) = | x | + |y| l hm chn vi x, y nn
I=4
ZZ
D1
f ( x, y) dxdy = 4
Z1
0
23
dx
1Z x
( x + y)dy =
4
3
24
ZZ
f ( x, y) dxdy =
ZZ
Duv
Ch :
Mc ch ca php i bin s l a vic tnh tch phn t min D c hnh dng
phc tp v tnh tch phn trn min Duv n gin hn nh l hnh thang cong hoc
hnh ch nht. Trong nhiu trng hp, php i bin s cn c tc dng lm n
gin biu thc tnh tch phn f ( x, y).
Mt iu ht sc ch trong vic xc nh min Duv l php di bin s tng qut
s bin bin ca min D thnh bin ca min Duv , bin min D b chn thnh min
Duv b chn.
0
u u0
D (u,v)
C th tnh J thng qua J 1 = D( x,y) = 0x 0y .
v x vy
Z1
Zx
u = x + y
a)
dx
f ( x, y) dxdy, nu t
v = x y
0
24
1. Tch phn kp
25
v
2
y
1
D
O
Li gii.
hn na
u = x + y
v = x y
nn
1 x
Hnh 2.7
x = u+v
2
y = uv
1
I=
2
Bi tp 2.8. Tnh I =
1 1
D ( x, y)
=
, | J| =
= 2
1 1
D (u, v )
0 6 x 6 1
D
x 6 y 6 x
ZZ
2 u
O0
Z2
du
Duv
2Z u
0
0 6 u 6 2
0 6 v 6 2 u
u+v uv
dv
,
2
2
1 6 xy 6 4
2
2
4x 2y dxdy, trong D :
x 6 y 6 4x
y
y = 4x
y=x
xy = 4
xy = 1
Hnh 2.8
25
26
u = xy
v = y
x = p u
v
y = uv
khi
I=
Z4
1
du
Z4
1
1 6 u 6 4
, Duv :
, J 1
1 6 v 6 4
1
u
4 2uv . dv =
v
2v
Z4
du
Z4
1
y x
uv
y
= y 1 = 2 = 2 p u = 2v
2 x
x
v
x
Z4
2u
45
3
u dv = udu =
2
2
4
v
1
= OM,Ox
x = r cos
Cng thc i bin:
, trong min bin thin ca r, ph thuc vo hnh
y = r sin
dng ca min D. Khi J =
D ( x,y)
D (r,)
= r , v I =
6 6
2
1
c bit, nu D :
r1 ( ) 6 r 6 r2 ( )
I=
Z2
ZZ
Dr
, th
rZ
2 ( )
r1 ( )
ZZ
min xc nh nh sau:
a) a2 6 x2 + y2 6 b2
26
f ( x, y) dxdy, trong D l
1. Tch phn kp
27
y
b
a
b
a
Hnh 2.9a
Li gii.
0 6 6 2
D:
a 6 r 6 b
I =
Z2
Zb
Hnh 2.9b
Li gii. Ta c:
6 6
3
D: 4
4 cos 6 r 6 8 cos
I =
Z3
8Z
cos
4 cos
Bi tp 2.10. Dng php i bin s trong to cc, hy tnh cc tch phn sau:
a)
ZR
0
dx
R
Z2 x2
0
ln 1 + x2 + y2 dy ( R > 0).
27
28
Hnh 2.10 a
0 6 x 6 R
T biu thc tnh tch phn ta suy ra biu thc gii tch ca min D l:
0 6 y 6 R2 x 2
x = r cos
0 6 6
2
nn chuyn sang to cc, t:
th
y = r sin
0 6 r 6 R
Z2
ZR
ZR
2
2
ln 1 + r d 1 + r
I = d ln 1 + r rdr =
4
0
0
0
i
h 2
2
2
=
R + 1 ln R + 1 R
4
b) Tnh
ZZ
x 2 + ( y 1 )2 = 1
2
xy dxdy, D gii hn bi
x2 + y2 4y = 0
O
Hnh 2.10 b
x = r cos
t
y = r sin
0 6 6
2 sin 6 r 6 4 sin
28
1. Tch phn kp
29
I=
4Z
sin
2 sin
=0
Cch 2: V D i xng qua Oy v xy2 l hm s l i vi x nn I = 0.
Bi tp 2.11. Tnh cc tch phn sau:
a)
ZZ
4y 6 x2 + y2 6 8y
dxdy
2 , trong D :
( x 2 + y2 )
x 6 y 6 x 3
y
y=x 3
y=x
4
O
Hnh 2.11a
Li gii.
x = r cos
t
y = r sin
I=
Z3
b)
ZZ r
8Z
sin
4 sin
1 x 2 y2
dxdy
1+ x 2 + y2
1
1
rdr =
4
2
r
Z3
6 6
3
4
4 sin 6 r 6 8 sin
1
1
2
64 sin 16 sin2
trong D : x2 + y2 6 1
29
3
d =
128
1
1
3
30
Hnh 2.11b
x = r cos
t
y = r sin
Ta c:
I=
Z2
Z1
0
0 6 6 2
0 6 r 6 1
1 r2
u =r2
= 2
rdr
1 + r2
Z1
0
1
2
1u
du
1+u
t
t=
Z1
du =
4t
2 dt
1u
( 1+ t 2 )
1 + u 0 6 t 6 1
Z1
Z1
dt
4dt
+
4
I= t
dt
=
2
2
1 + t2
( 1 + t2 )
( 1 + t2 )
0
0
0
1
1 t
1
+ arctg t 10
= 4 arctg t 0 + 4
2 t2 + 1 2
2
=
2
4t
x2 + y2 6 12
ZZ
x2 + y2 > 2x
xy
dxdy
trong
D
:
c)
x 2 + y2
2 + y2 > 2 3y
x > 0, y > 0
30
1. Tch phn kp
31
y
2 3
D2
D1
O
2 3
Hnh 2.11c
Li gii. Chia min D thnh hai min nh hnh v,
0 6 6
6 6
6
2
D = D1 D2 , D1 =
, D2 = 6
2 cos 6 r 6 2 3
2 3 sin 6 r 6 2 3
Vy I = I1 + I2 , trong
Z6
I1 =
2 cos
I2 =
Z2
nn I =
2Z 3
2Z 3
2 3 sin
sin
1
rdr =
2
2
r
Z6
r2 cos sin
1
rdr
=
r2
2
Z2
r2 cos
17
cos sin 12 4cos2 d = ... =
32
27
cos sin 12 12 sin2 d = ... =
32
11
8
x = ar cos
y2
x2
1. Nu D : a2 + b2 = 1, thc hin php i bin
, J = abr
y = br sin
x = a + r cos
2. Nu D : ( x a)2 + (y b)2 = R2 , thc hin php i bin
y = b + r sin
,J =r
32
Hnh 2.12
Li gii.
x = 2r cos
t
y = 3r sin
Ta c:
I=6
0 6 6 2
J = 6r,
0 6 r 6 1
Z1
Z2
2
2
2
2
36r cos 36r sin rdrd = 6.36 |cos 2| d r3 dr = ... = 216
ZZ
Dr
Bi tp 2.13. Tnh
ZR
0
dx
R
Z2 x2
R2 x 2
Rx x2 y2 dy, ( R > 0)
y
Hnh 2.13
Li gii. T biu thc tnh tch phn suy ra biu thc gii tch ca D l:
0 6 x 6 R
R 2
R2
D:
x
+ y2 6
Rx x2 6 y 6 Rx x2
2
4
32
1. Tch phn kp
33
x = R + rcos
2
t
y = r sin
Vy
I=
Z2
Bi tp 2.14. Tnh
R
Z2 r 2
R
ZZ
r2 rdr
0 6 6 2
| J | = r,
0 6 r 6 R
2
= 2.
R
Z2 r 2
R
1
r2 d
R2
r2
4
R3
12
xydxdy, vi
a) D l mt trn ( x 2)2 + y2 6 1
Hnh 2.14a
Li gii.
nn
x = 2 + r cos
t
y = r sin
I=
Z2
0
Z1
0 6 r 6 1
0 6 6 2
Hnh 2.14b
33
34
nn
x = 2 + r cos
t
y = r sin
I=
Z
0
Z1
0 6 r 6 1
0 6 6
34
4
3
2. Tch phn bi ba
35
2. T CH PHN BI BA
2.1 nh ngha v tnh cht
nh ngha 2.2. Cho hm s f ( x, y, z) xc nh trong mt min ng, b chn V ca khng
gian Oxyz. Chia min V mt cch tu thnh n min nh. Gi cc min v th tch
ca chng l V1 , V2 , ..., Vn . Trong mi min i ly mt im tu M( xi , yi , zi ) v thnh
n
k hiu l
Cc tnh cht c bn
Tnh cht tuyn tnh
ZZZ
[ f ( x, y, z) + g ( x, y, z)] dxdydz =
ZZZ
f ( x, y, z) dxdydz +
ZZZ
k f ( x, y, z) dxdydz = k
g ( x, y, z) dxdydz
ZZZ
ZZZ
f ( x, y, z) dxdydz
f ( x, y, z) dxdydz =
ZZZ
f ( x, y, z) dxdydz +
ZZZ
f ( x, y, z) dxdydz
V2
V1
36
S trn cho thy vic tnh tch phn ba lp c chuyn v tnh tch phn kp (vic
tnh tch phn kp c nghin cu bi trc). ng nhin vic chuyn i ny ph
thuc cht ch vo hnh dng ca min V. Mt ln na, k nng v hnh l rt quan trng.
Nu min V c gii hn bi cc mt z = z1 ( x, y) , z = z2 ( x, y), trong z1 ( x, y) , z2 ( x, y)
l cc hm s lin tc trn min D, D l hnh chiu ca min V ln mt phng Oxy th ta
c:
I=
ZZZ
f ( x, y, z) dxdydz =
ZZ
dxdy
z2Z( x,y)
f ( x, y, z) dz
(2.1)
z1 ( x,y)
i vi z th
f ( x, y, z) dxdydz = 0.
nh l 2.6. Nu ZV
phng z = 0(Oxy) v f ( x, y, z) l hm s
Z
ZZ l min i xng quaZZmt
f ( x, y, z) dxdydz = 2
f ( x, y, z) dxdydz, trong V + l phn pha
chn i vi z th
V
trn mt phng z = 0 ca V.
V+
36
2. Tch phn bi ba
37
Tt nhin chng ta c th thay i vai tr ca z trong hai nh l trn bng x hoc y. Hai
nh l trn c th c chng minh d dng bng phng php i bin s.
0
6
x
6
ZZZ
4
0 6 z 6 1 x 2 y2
Li gii.
I=
1
Z4
dx
Z2x
1 x 2 y2
dy
Bi tp 2.16. Tnh
zdz =
Z4
0
ZZZ
x2 + y
2
dx
Z2x
x
1
1
1 x2 y2 dy =
2
2
dxdydz trong V:
z
z=
Z4
0
10 3
43
x x dx =
3
3072
x 2 + y 2 + z2 = 1
x 2 + y 2 z2 = 0
1 x 2 y2
z=
x 2 + y2
y
O
Hnh 2.16
37
38
ZZZ
V
ZZZ
x2 + y2 dxdydz = 2
I1 =
ZZ
x + y dxdy
1 x 2 y2
dz =
ZZ
x +y
x 2 + y2
0 6 6 2
x = r cos
J = r,
1 nn
y = r sin
0 6 r 6
2
1
I1 =
Z2
0
p
1 r2 r dr
Z2
1
2
d = 2
Vy
Z
0
p
x2 + y2 dxdydz = 2I1 , trong
V1 q
q
V1 : x2 + y2 6 z 6 1 x2 y2
D : x 2 + y2 6 1 ,
2
q
x2
y2
1 r2 r dr =
x2
(r =cos )
...
+ y2
dxdy
2 8 5 2
=
.
5
12
4 8 5 2
.
I=
5
12
ba h mt cong. Gi s cn tnh I =
Thc hin php i bin s
tho mn
x = x (u, v, w )
y = y (u, v, w )
z = z u, v, w
(
)
(2.2)
2. Tch phn bi ba
J=
39
D ( x,y,z)
D (u,v,w)
ZZZ
ZZZ
I=
f ( x, y, z) dxdydz =
Vuvw
Cng ging nh php i bin trong tch phn kp, php i bin trong tch phn bi ba
cng bin bin ca min V thnh bin ca min Vuvw , bin min V b chn thnh min
Vuvw b chn.
x + y + z = 3
ZZZ
dxdydz.
Bi tp 2.17. Tnh th tch min V gii hn bi x + 2y z = 1 bit V =
x + 4y + z = 2
V
u = x+y+z
w = x + 4y + z
u = 3
w = 2
J 1
1 1 1
ZZZ
1
1
D (u, v, w)
1
dudvdw = .6.2.4 = 8
=
= 1 2 1 = 6 J = V =
D ( x, y, z)
6
6
6
1 4 1
Vuvw
x = r cos
D ( x,y,z)
Cng thc i bin y = r sin . nh thc Jacobian ca php bin i l J = D(r,,z) = r,
z = z
ta c:
I=
ZZZ
V
f ( x, y, z) dxdydz =
ZZZ
Vr z
39
40
Nu min V :
( x, y) D
z1 ( x, y) 6 z 6 z2 ( x, y)
I=
Z2
Bi tp 2.18. Tnh
ZZZ
x2
rZ
2 ( )
rdr
r1 ( )
+y
2
, trong D :
z2 (r cosZ,r sin )
1 6 6 2
r1 ( ) 6 r 6 r2 ( )
th:
f (r cos , r sin , z) dz
z1 (r cos ,r sin )
dxdydz, trong V :
x 2 + y2 6 1
16z62
z
2
V
1
y
x
Hnh 2.18
0 6 6 2
x
=
r
cos
Li gii. t y = r sin th 0 6 r 6 1 . Ta c
1 6 z 6 2
z = z
I=
Z2
0
Bi tp 2.19. Tnh
ZZZ
V
Z1
0
r dr
Z2
zdz = ... =
3
4
x2 + y2 dxdydz, trong :
2. Tch phn bi ba
41
z
Hnh 2.19a
66
x
=
r
cos
2
Li gii. a) t y = r sin . T x2 + y2 = 2x suy ra r = 2 cos . Do : 0 6 r 6 2 cos .
z = z
0 6 z 6 a
Vy
I=
Z2
2Z
cos
r dr
Za
zdz = ... =
16a2
9
x
Hnh 2.19b
41
42
0 6 6 2
x
=
r
cos
Li gii. b) t y = r sin , ta c 0 6 r 6 a
. Vy
z = z
0 6 z 6 a2 r 2
I=
Z2
Bi tp 2.20. Tnh I =
Za
r dr
ZZZ
a2 r 2
Z
zdz = 2
Za
r2 .
a2 r 2
2a5
dr =
2
15
y=
z2 + x 2
y=h
x
Hnh 2.20
0 6 6 2
x = r cos
Li gii. t y = r sin , ta c 0 6 r 6 h . Vy
r 6 y 6 h
z = z
I=
Z2
Bi tp 2.21. Tnh I =
ZZZ p
Zh
0
rdr
Zh
ydy = 2
Zh
0
r.
h2 r 2
h4
dr =
2
4
42
x 2 + y 2 = z2
z=1
2. Tch phn bi ba
43
z
y
O
x
Hnh 2.21
x = r cos
0 6 6 2
Li gii. t y = r sin , ta c 0 6 r 6 1 . Vy
z = z
r 6 z 6 1
I=
Z2
0
Bi tp 2.22. Tnh
ZZZ
V
Z1
r dr
dxdydz
x2 + y2 +(z2)2
Z1
dz = 2
Z1
0
, trong V :
43
r2 (1 r ) dr =
x2 + y2 = 1
|z| 1
44
x
Hnh 2.22
x
=
r
cos
0 6 6 2
z0 = z 2
3 6 z 0 6 1
I=
Z2
Z1
0
r 0
r. ln z +
= 2
V lim r ln
Z1
rdr
Z1
Z1
0
r ln
p
dz0
r 2 + z 02
r2
+ z 02
0
z =1
z0 =3 dr
r2 + 1 1 dr
Z1
r ln
= 2 ( I1 I2 )
p
r2 + 9 3 dr
r2 + 1 1 = lim r ln
r2 + 9 3 = 0 nn thc cht I1 , I2 l cc tch phn
r 0
xc nh.
t r2 + 1 = t rdr = tdt, ta c
Z
r ln
Z
p
r2 + 1 1 dr
t ln (t 1) dt
t2
t2
1
= ln (t 1)
dt
2
2 t1
t2 1
t2
t
=
ln (t 1) + C
2
4
2
44
2. Tch phn bi ba
nn
45
1 1
1
t2 1
t2
t 2
I1 =
21
21
| = ln
ln (t 1)
2
4
2 1
2
4 2
9
t
3t
Tng t, I2 = t
2 ln ( t 3) 4 2 + C nn
2
1 3
1
t 9
t2 3t 10
10 3
10 3
I2 =
|3 = ln
ln (t 3)
2
4
2
2
4 2
2
Vy
21
I = 2 ( I1 I2 ) = ln
+ 3 10 8 2
10 3
r
=
OM
\
= OM, Oz
0
\
= OM
, Ox
x = r sin cos
z = r cos
nh thc Jacobian J =
ZZZ
D ( x,y,z)
D (r,,)
f ( x, y, z) dxdydz =
= r2 sin , ta c:
ZZZ
Vr
c bit, nu Vr
I=
6 6 2 , ( 2 1 6 2 )
1
: 1 ( ) 6 6 2 ( )
th
r , 6 r 6 r ,
)
)
2(
1(
Z2
Z
2 ( )
1 ( )
sin d
r2Z(,)
r1 (,)
45
46
Bi tp 2.23. Tnh
ZZZ
x 2 + y2 + z
2
dxdydz, trong V :
1 6 x 2 + y 2 + z2 6 4
x 2 + y 2 6 z2
V1
y
O
x
Hnh 2.23
x = r sin cos
z = r cos
phng trnh x2 + y2 = z2 nn =
4.
Vy
0 6 6 2
066
1 6 r 6 2
nn
I=2
Z2
0
Z4
sin d
Bi tp 2.24. Tnh
Z2
1
ZZZ p
r5
4.31
2 2
r .r dr = 2.2. ( cos ) 04 . 21 =
5
5
!
2
1
2
x2 + y2 + z2 dxdydz trong V : x2 + y2 + z2 6 z.
46
2. Tch phn bi ba
47
y
O
x
Hnh 2.24
x = r sin cos
z = r cos
2.
Do x2 + y2 + z2 6 z nn 0 6 r 6 cos . Vy
I=
Z2
Z2
sin d
r.r2 dr = 2.
cos
Z
Z2
0
sin . cos4 d =
4
10
Nu V :
x2
a2
y2
b2
z2
c2
x = ar sin cos
z = cr cos
47
48
x = a + r sin cos
z = c + r cos
ZZZ
V
x 2 + y2
a2
+ bz2 6
z = bz0
o
n
p
D ( x, y, z)
= a2 br, Vrz0 = 0 6 6 2, 0 6 r 6 1, 0 6 z0 6 1 r2
x = ar cos J =
D (r, , z)
y = ar sin
Vy
I=
Z2
Z1
dr
Z1r2
3 2
bz .ar.a brdz = 2a b
Z1
r2 .
2a3 b2
1 r2
dr =
2
15
x = ar sin cos
o
n
D ( x, y, z)
D (r, , )
2
z = br cos
Vy
I=
Z2
0
Z2
0
Z1
3 2
Bi tp 2.26. Tnh
Z2
cos sin d
ZZZ
V
x2
a2
y2
b2
z2
c2
dxdydz , V :
48
x2
a2
Z1
0
y2
b2
z2
c2
r4 dr =
2a3 b2
15
2. Tch phn bi ba
49
Li gii. t
x = ar sin cos
D ( x, y, z)
= abcr2 sin , Vrz0 = {0 6 6 2, 0 6 6 , 0 6 r 6 1}
y = br sin sin J =
D (r, , )
z = cr cos
Vy
I = abc
Z2
0
Z
0
Z1
r2 .r2 sin =
49
4
abc
5
50
ZZ
dxdy
y = 2x
y = 4
y
y = 2 x
y = 2x
O
Hnh 2.27
ZZ
dxdy =
ZZ
D1
dxdy +
(
ZZ
2 6 x 6 0
6y64
dxdy = 2
D2
ZZ
D1
50
, D2
06x62
2x 6 y 6 4
3
dxdy = ... = 2 8
ln 2
51
y = x2
y2 = x, y2 = 2x
x2 = y, x2 = 2y
x2 = 2y
2x = y2
x = y2
O
Hnh 2.28
Li gii. Ta c S =
ZZ
th
y2
u =
16u62
x
D
:
,
uv
x2
1
6
v
6
2
v =
y
J 1
Vy
y2 2y
D (u, v )
x
= 2xx2
=
2
y
D ( x, y)
xy2
S=
ZZ
Duv
= 3
1
1
dudv =
3
3
y = 0, y2 = 4ax
x + y = 3a, y 6 0 ( a > 0)
52
3a
3a
6a
Hnh 2.29
Li gii. Nhn hnh v ta thy D :
6a 6 y 6 0
nn
y2
6 x 6 3a y
4a
3a
Z y
Z0
ZZ
Z0
y2
dy
dxdy =
3a y
S=
dx =
dy = 18a2
4a
6a
6a
y2
4a
x2 + y2 = 2x, x2 + y2 = 4x
x = y, y = 0
y=x
Hnh 2.30
Li gii. Ta c S =
ZZ
dxdy, t
S=
Z4
0
0 6 6
x = r cos
4
th D :
nn
y = r sin
2 cos 6 r 6 4 cos
4Z
cos
2 cos
rdr =
1
2
Z4
0
52
12 cos2 d =
3 3
+
4
2
53
2
3
cos .
Hnh 2.31
Li gii. Giao ti giao im ca 2 ng trn:
2
r = 1 = cos =
6
3
nn
2 cos
3Z
Z6
Z6
4
3
1
cos2 1 d =
S = 2 d
rdr = 2.
2
3
6
18
0
sin 2
O
x
Hnh 2.32
53
2
54
x = r cos
0 6 6 , 6 6 3
2p
2
D:
0 6 r 6 a sin 2
Do tnh i xng ca hnh v nn
S=2
Z2
0
Zsin 2
rdr =
Z2
a2 sin 2d = a2
1
2
1
2
TCX: y = x 13
Hnh 2.33
(
x = r cos
Tham s ho ng cong cho, t
, phng trnh ng cong tng ng
y = r sin
vi
a sin cos
r=
sin3 + cos3
Kho st v v ng cong cho trong h to cc (xem hnh v 2.33). Ta c
0 6 6 2
D:
a sin cos
0 6 r 6
sin3 + cos3
54
55
nn
S=
Z2
a sin cos
sin3 Z
+cos3
rdr =
Z2
a2
sin2 cos2
t= tg a2
1
.
d =
2
2 3
sin3 + cos3
+
Z
0
d t3 + 1
( t 3 + 1)
a2
6
Bi tp 2.34. Tnh din tch min D gii hn bi ng r = a (1 + cos ) ( a > 0), (ng
Cardioids hay ng hnh tim)
y
a
O
2a
a
Hnh 2.34
Li gii. Ta c
D = {0 6 6 2, 0 6 r 6 a (1 + cos )}
nn
S=2
a (1+
Zcos )
rdr = a
(1 + cos )2 d = ... =
3a2
2
ZZZ
dxdydz
Cc trng hp c bit
1. Vt th hnh tr, mt xung quanh l mt tr c ng sinh song song vi trc
Oz, y l min D trong mt phng Oxy, phaZZtrn gii hn bi mt cong z =
y).
55
56
O
D
x
ZZ
z = f ( x, y)
z = g( x, y)
y
O
D
x
3x + y > 1
y > 0, 0 6 z 6 1 x y
56
57
z
Hnh 2.35
Li gii.
V=
ZZ
f ( x, y) dxdy =
Z1
0
dy
22y
Z3
1 y
3
1
(1 x y ) dx =
6
Z1
0
1
1 2y + y2 dy =
18
z = 4 x 2 y2
2z = 2 + x2 + y2
2z = 2 + x2 + y2
z = 4 x 2 y2
Hnh 2.36
57
58
x 2 + y2 = 2
z=2
ZZ
D
x = r cos
y = r sin
th
2+ x 2 + y2
2
2 + x 2 + y2
4x y
2
2
nn ta c:
dxdy
0 6 6 2
, do
06r6 2
V=
Z2
Z 2
0
3 2
3 r rdr = ... = 3
2
0 6 z 6 1 x 2 y2
.
y > x, y 6 3x
z
1
y
Hnh 2.37
x
Li gii. Do x y
3x nn x, y 0. Ta c
V=
ZZ
D
1 x2 y2 dxdy
58
59
66
x = r cos
4
3 . Vy
th
y = r sin
06r61
Z3
V=
Z1
0
1 r2 rdr = . . . =
48
x2 + y2 + z2 6 4a2
x2 + y2 2ay 6 0
2a
O
2a
2a
Hnh 2.38
ZZ q
D
4a2 x2 y2 dxdy,
x + y 2ay 6 0
x>0
59
. t
0 6 6
x = r cos
2
0 6 r 6 2a sin
y = r sin
60
Vy
V=4
Z2
2aZsin
= 4.
4
3
1
2
Z2
32a3
=
3
Z2
4a2 r2 rdr
3
2 2
2 r =2a sin
d
4a r2 r=0
3
8a3 8a3 cos3 d
2
3
z=0
x 2 y2
Bi tp 2.39. Tnh th tch ca min V gii hn bi z = a2 + b2 .
2
2
x + y = 2x
a2
b2
a
z
z=
x2
a2
y2
b2
O
a
Hnh 2.39
Li gii. Ta c hnh chiu ca V ln mt phng Oxy l min D :
i xng ca min V nn:
ZZ 2
y2
x
+ 2 dxdy,
V=2
a2
b
D+
60
x2
a2
y2
b2
2x
a .
Do tnh cht
61
y2
(
0 6 6
x = ar cos
2
. Vy
t
th | J | = abr,
y = br sin
0 6 r 6 2 cos
2
V=2
Z2
0
2Z
cos
r2 rdr = ... =
3
2
az = x2 + y2
q
Bi tp 2.40. Tnh th tch ca min V :
.
z = x 2 + y2
z
Hnh 2.40
Li gii. Giao tuyn ca hai ng cong:
z=
x 2 + y2
x 2 + y2 =
a
x 2 + y 2 = a2
z=a
61
62
t
x = r cos
y = r sin
th
0 6 6 2
06r6a
V=
Z2
0
. Vy
Za
0
a3
r2
rdr = ... =
r
a
6
z = f ( x, y)
O
D
x
62
CHNG
TCH
Zb
f ( x, y) dx, trong f ( x, y) kh
y y0
y y0
Zb
a
f ( x, y) dx =
Zb
f ( x, y0 ) dx
2) Tnh kh vi.
nh l 3.8. Gi s vi mi y [c, d], f ( x, y) l hm s lin tc theo x trn [ a, b] v
0
f y ( x, y) l hm s lin tc trn [ a, b] [c, d] th I (y) l hm s kh vi trn (c, d) v
63
64
I (y) =
Zb
tch phn.
3) Tnh kh tch.
nh l 3.9. Nu f ( x, y) l hm s lin tc trn [ a, b] [ c, d] th I (y)l hm s kh
tch trn [c, d] , v:
Zd
I (y) dy :=
Zd
c
Zb
a
f ( x, y) dx dy =
Zb
a
Zd
c
f ( x, y) dy dx
Bi tp
Bi tp 3.1. Kho st s lin tc ca tch phn I (y) =
Z1
y f (x)
dx
x 2 + y2
, vi f ( x ) l hm s
y f (x)
x 2 + y2
Z1
f ( x)
dx >
x 2 + 2
Z1
f ( x )
dx 6
x 2 + 2
I () =
2m. 2
Z1
0
Z1
0
.m
x
dx = m.arctg
2
x2
.m
x
dx = m.arctg
2
2
x +
Z1
Li gii.
Vi mi > 0, hm s f n ( x, ) = x lnn x, n = 0, 1, 2, ... lin tc theo x
trn [0, 1]
64
65
f n ( x,)
Z1
x ln
n 1
xdx =
Z1
d n 1
x ln
x dx =
d
Z1
x lnn xdx = In ()
I
=
(
)
n
n +1 .
1
+1
0
( + 1)
b)
Z2
0
ln 1 + y sin2 x dx, vi y > 1.
Li gii. Xt hm s f ( x, y) = ln 1 + y sin2 x tho mn cc iu kin sau:
f ( x, y) = ln 1 + y sin2 x xc nh trn 0, 2 (1, +) v vi mi y > 1 cho
trc, f ( x, y) lin tc theo x trn 0, 2 .
2x
0
Tn ti f y ( x, y) = 1+sin
xc
nh,
lin
tc
trn
0, 2 (1, +) .
2
y sin x
I (y) =
+
Z
0
Z2
0
dt
,0
1+ t 2
sin2 x
dx
1+ y sin2 x
Z2
0
6 t 6 + .
dx
1
+y
sin2 x
1
1
1
dt
y t2 + 1 1 + ( y + 1 ) t2
0
#
p
arctg t y + 1 |0+
t2 dt
=
(t2 + 1) (1 + t2 + yt2 )
"
+
Z
1
1
arctgt|0+ p
y
y+1
!
1
p
1 p
= p
.
=
2y
1+y
2 1+y 1+ 1+y
=
Suy ra
p
1
p
.
dy = ln 1 + 1 + y + C
2 1+y 1+ 1+y
p
Do I (0) = 0 nn C = ln 2 v I (y) = ln 1 + 1 + y ln 2.
I (y) =
I (y) dy =
Z1
0
65
y2 x 2
2 dx.
( x 2 + y2 )
66
Li gii. Ti y = 0 , I (0) =
Z1
0
Z1
Ti y 6= 0 , I (y) =
( x2 +y2 )2x.x
( x 2 + y2 )
dx =
vi mi y 6= 0 .
Z1
0
x
x 2 + y2
1
,
1+ y2
nn I (y) xc nh v lin tc
bZ(y)
a(y)
1) Tnh lin tc
nh l 3.10. Nu hm s f ( x, y) lin tc trn [ a, b ] [c, d] , cc hm s a ( y) , b (y)
lin tc trn [c, d] v tho mn iu kin a 6 a (y) , b (y) 6 b y [ c, d] th J (y) l
mt hm s lin tc i vi y trn [c, d] .
2) Tnh kh vi
nh l 3.11. Nu hm s f ( x, y) lin tc trn [ a, b] [ c, d] , f y ( x, y) lin tc trn
[ a, b ] [c, d] , v a (y) , b (y) kh vi trn [c, d] v tho mn iu kin a 6 a ( y) , b (y) 6
b y [c, d] th J (y) l mt hm s kh vi i vi y trn [ c, d], v ta c:
0
J 0 (y) =
bZ(y)
a(y)
Bi tp
Bi tp 3.4. Tm lim
y 0
1Z+ y
dx
.
1+ x 2 + y2
1Z+ y
y
l 3.10, nn lim
y 0
1Z+ y
y
dx
1+ x 2 + y2
= I (0 ) =
Z1
dx
1+ x 2
= 4 .
66
dx
1+ x 2 + y2
lin tc ti y = 0 da vo nh
+
Z
a
di y tuy pht biu i vi tch phn suy rng loi II (c cn bng v cng) nhng u
c th p dng mt cch thch hp cho trng hp tch phn suy rng loi I (c hm di
du tch phn khng b chn).
1) Du hiu hi t Weierstrass
nh l 3.12. Nu | f ( x, y)| 6 g ( x ) ( x, y) [ a, + ] [ c, d] v nu tch phn suy
rng
+
Z
+
Z
f ( x, y)dx hi t u i vi
y [c, d].
2) Tnh lin tc
rng I (y) =
trn [ c, d].
+
Z
a
3) Tnh kh vi
nh l 3.14. Gi s hm s f ( x, y) xc nh trn [ a, + ] [ c, d] sao cho vi mi y
0
[c, d] , hm s f ( x, y) lin tc i vi x trn [ a, +] v f y ( x, y) lin tc trn [ a, + ]
+
Z
f ( x, y)dx hi t v
+
Z
a
I 0 (y)
f y ( x, y)dx hi t u
0
+
Z
f y ( x, y) dx.
0
4) Tnh kh tch
nh l 3.15. Nu hm s f ( x, y) lin tc trn [ a, + ] [c, d] v nu tch phn suy
rng I (y) hi t u i vi y [c, d] th I (y) l hm s kh tch trn [ c, d] v ta c
67
68
Zd
I (y) dy :=
Zd
c
+
Z
a
f ( x, y) dx dy =
+ Zd
Z
f ( x, y) dy dx.
2.2 Bi tp
Dng 1. Tnh tch phn suy rng ph thuc tham s bng cch i th t ly
tch phn
Gi s cn tnh I (y) =
+
Z
f ( x, y)dx.
Zd
F ( x, y) dy.
I (y) =
+
Z
f ( x, y)dx =
+ Zd
Z
a
F ( x, y) dydx =
Zd
c
+
Z
a
F ( x, y) dx dy
Z1
xb x a
ln x dx,
(0 < a < b ).
Li gii. Ta c:
xb x a
= F ( x, b) F ( x, a) =
ln x
Zb
Fy ( x, y) dy =
Zb
x dy;
xy
F ( x, y) :=
ln x
nn:
Z1
0
xb
xa
dx =
ln x
Z1
0
Zb
a
x dy dx =
y
Zb
a
Z1
0
x dx dy =
Zb
a
1
b+1
dy = ln
y+1
a+1
b)
+
Z
ex e x
dx,
x
69
(, > 0).
Li gii. Ta c:
ex e x
x
F (x,y): = e
yx
x
F ( x, ) F ( x, ) =
Fy ( x, y) =
eyx dy
nn:
+
Z
ex e x
+ Z
Z
dx =
yx
dy dx =
+
Z
ex e x
x2
+
Z
yx
dx dy =
dy
= ln .
y
Li gii. Ta c:
2
ex
2
e x
x2
F (x,y): = e
yx 2
x2
nn:
+
2
2
Z
ex e x
x2
Vi iu kin bit
F ( x, ) F ( x, ) =
dx =
+
Z
2
e x dx
+ Z
Z
ta c
Suy ra I =
2 y dy
+
Z
Fy ( x, y) dy =
eyx dy
e x y dx =
+
Z
0
2 y.
e x y dx dy
e x y dy dx =
.
+
Z
sin cx
, (a, b, c > 0).
e ax sin bx
x
Li gii. Ta c:
ax sin bx
sin cx
x
F (x,y)=
e ax sin yx
x
F ( x, b) F ( x, c) =
69
Zb
c
Fy ( x, y) dy =
Zb
c
e ax cos yxdx
70
+ Zb
Z
e ax cos yxdx
v I =
Zb
a
dy
a2 + y2
e ax cos yxdy dx =
a2 +a y2 e ax
cos yx +
Zb
c
y
e ax
a2 + y2
+
Z
0
e ax cos yxdx dy
+
Z
e ax cos yxdx =
a
,
a2 + y2
= arctg ba arctg ac .
+
Z
f ( x, y)dx.
B1. Tnh
I 0 (y)
bng cch
I 0 (y)
+
Z
f y ( x, y) dx.
B2. Dng cng thc Newton-Leibniz khi phc li I (y) bng cch I (y) =
I 0 (y) dy.
Ch : Phi kim tra iu kin chuyn du o hm qua tch phn trong nh l 3.14.
Bi tp 3.6. Chng minh rng tch phn ph thuc tham s I (y) =
+
Z
arctg( x + y)
dx
1+ x 2
l mt
arctg( x + y)
1+ x 2
arctg(x+y)
1+ x 2 6
lin tc trn [, + ] [, + ].
1
2 . 1+ x 2
trn [, +].
, m
+
Z
1
1+ x 2
= hi t, nn I (y) =
+
Z
arctg( x + y)
dx
1+ x 2
hi t u
I 0 (y)
+
Z
70
1
dx.
(1+ x2 ) [1+( x + y)2 ]
71
1
+B
= Ax
+ Cx+ D 2 , dng phng php ng nht h s ta thu c:A
1+ x 2
1+( x + y)
(1+ x2 )[1+( x + y)2 ]
2
2
1
, B = y(y2 +4) , C = y2 +4 , D = y23+4 . Do :
y(y2 +4)
1
I 0 (y) = 2
y +4
1
+4
4
= 2
y +4
y2
Suy ra I (y) =
#
2x + 3y
2x + y
+
1 + x2
1 + ( x + y)2
i
h
2
2
ln 1 + x + y arctg x + ln 1 + ( x + y) + y arctg ( x + y) |+
x =
"
+
Z
I 0 (y) dy
+
Z
arctg x
dx
1+ x 2
= 0 nn C = 0 v
y
2
I (y) = 2 arctg
Z1
xb x a
ln x dx,
(0 < a < b ).
Li gii. t I ( a) =
Z1
xb x a
ln x dx,
f ( x, a) =
xb x a
ln x .
Ta c:
xb x a
ln x lin tc trn theo x trn [0, 1]
= x a lin tc trn [0, 1] (0, +).
f ( x, a) =
0
f a ( x, a)
Z1
f a ( x, a)dx =
Z1
0
vi mi 0 < a < b.
Do theo nh l 3.14,
0
I ( a) =
Z1
0
f a ( x, a) dx =
1
I ( a) =
a+1
I 0 ( a) da = ln ( a + 1) + C.
+1
Mt khc I (b) = 0 nn C = ln (b + 1) v do I ( a) = ln ba+
1.
b)
+
Z
ex e x
dx,
x
(, > 0).
Li gii. t I () =
+
Z
ex e x
dx,
x
f ( x, ) =
71
ex e x
.
x
Ta c:
72
f ( x, ) =
0
f ( x, )
+
Z
mi , > 0.
+
Z
f ( x, ) dx =
ex dx = 1 hi t u i vi trn mi khong [, +)
|ex |
ex ,
+
Z
ex dx =
hi t.
Do theo nh l 3.14,
+
Z
I () =
f ( x, ) dx =
1
I () =
I 0 () d = ln + C.
Mt khc, I ( ) = 0 nn C = ln v I = ln .
c)
+
Z
ex e x
x2
+
Z
Li gii. t I () =
ex e x
x2
dx, f ( x, ) =
ex e x
x2
. Ta c:
f ( x, ) =
ex e x
x2
+
Z
f ( x, ) dx =
+
Z
2
ex dx
x = y
+
Z
ey
dy
1
2 .
hi t u theo
2
2
trn mi [, + ) theo tiu chun Weierstrass, tht vy, ex 6 ex m
0
+
Z
ex dx hi t.
2
Do theo nh l 3.14,
0
I ( ) =
+
Z
0
f ( x, ) dx =
Mt khc, I ( ) = 0 nn C =
d)
+
Z
1
. I () =
2
I 0 () d = . + C.
p
p
. v I () =
.
dx
n +1
( x2 + y)
72
Li gii. t In (y) =
73
dx
n+1 , f n ( x, y )
( x 2 + y)
1
n +1 .
( x2 + y)
Khi :
[ In1 (y)]y =
+
Z
0
dx
= n
n
2
( x + y)
y
+
Z
0
dx
( x2 + y)
n +1
0
1
= n.In (y) In = ( In1 ) .
n
1
1
Tng t, In1 = n
1 ( In 2 ) , In 2 = n 2 ( In 3 ) , ..., I1 = ( I0 ) .
Do , In (y) =
In (y) =
(1)n
n!
[ I0 (y)]
(n )
+
Z
. M I0 (y) =
1
dx
x2 + y
(2n 1)!! 1
2 . (2n)!! . y2n+1 .
1 arctg x |+
y
y 0
2 y
nn
Cc hm s f ( x, y) =
x2 + y
, f y ( x, y) =
(n )
2
( x2 + y)
, ..., f yn ( x, y) =
f ( x, y) dx,
1
dx, ...,
x2 +
+
Z
1
n+1 dx
( x2 + )
lin tc
u hi t, do
f y ( x, y) dx, ...,
+
Z
0.
e)
+
Z
+
Z
(1)n
n +1
( x 2 + y)
+
Z
sin cx
e ax sin bx
dx (a, b, c > 0) .
x
Li gii. t I (b) =
+
Z
sin cx
sin cx
e ax sin bx
dx, f ( x, b) = e ax sin bx
. Ta c:
x
x
+
Z
f b ( x, b) dx =
+
Z
e ax cos bx
a2 +a b2 e ax
cos bx +
b
e ax sin bx
a2 + b 2
+
0 =
| e ax cos bx |
2
e ax
+
Z
e ax dx hi t.
2
73
a
a2 + b 2
74
Do theo nh l 3.14, Ib ( x, b) =
0
Mt khc I (c) = 0 nn C =
f)
+
Z
a
, I = a2 +a b2 db = arctg ba
a2 + b 2
arctg ac v I = arctg ba arctg ac .
+ C.
Li gii. t I (y) =
+
Z
+
Z
f y ( x, y) dx =
+
Z
0
2
xe x
sin yxdx =
1 x2
2e
sin yx 0+
1
2
+
Z
ye x cos yxdx =
y
2 I
(y)
+
Z
2
2
0
x
hi t u theo tiu chun Weierstrass, tht vy, f y ( x, y) 6 xe , m
xe x dx =
1
2
hi t.
Do theo nh l 3.14,
M I (0) = C =
I 0 (y)
I (y)
nn I (y) =
y2
= 2 I = Ce 4 .
y
y4
2 e
Nhn xt:
Vic kim tra cc iu kin o hm qua du tch phn hay iu kin i th t
ly tch phn i khi khng d dng cht no.
+
Z
Cc tch phn
f ( x, ) dx cu b, c, d ch hi t u trn khong [, + ) vi mi
0
+
Z
74
75
3. T CH PHN EULER
3.1 Hm Gamma
( p) =
+
Z
x p1 e x dx xc nh trn (0, +)
Cc cng thc
1. H bc: ( p + 1) = p ( p) , ( n) =
(1)n ()
.
(1 )(2 )...(n )
2. c
nn (n) = (n 1)! n N.
bit, (1) = 1
(2n 1)!!
1
.
2 = nn n + 12 = 22
3. o hm ca hm Gamma:
( k)
( p) =
+
Z
0
4. ( p) . (1 p ) =
sin p
x p1
ln x .e x dx.
0 < p < 1.
3.2 Hm Beta
Dng 1: B ( p, q) =
Dng 2: B ( p, q) =
Z1
x p1 (1 x )
0
+
Z
q 1
x p 1
dx.
(1+ x ) p + q
dx.
Z2
m+1 n +1
2 , 2
= 2
Z2
B ( p, q) =
B ( p, q) =
p1
p+ q 1 B ( p 1, q) ,
q 1
p+ q 1 B ( p, q 1) ,
nu p > 1
nu q > 1
76
B (m, n) =
B ( p, n) =
( m1)!(n 1)!
, m, n N
(m+ n 1)!
(n 1)!
n
( p+ n 1)( p+ n 2)...( p+1) p
N.
( p) (q )
.
( p+ q)
sin p .
3.3 Bi tp
Z2
Bi tp 3.8. Biu th
Li gii. t sin x =
t 0 6 t 6 1, cos xdx =
Z2
Z2
0
sin x 1 sin x
n 1
2
dt
2 t
1
. cos xdx =
2
Z2
0
m
2
t (1 t )
n 1
2
12
1
dt = B
2
m+1 n+1
,
2
2
a)
Z2
Li gii. Ta c
1
I= B
2
b)
Za
0
7 5
,
2 2
7
2
1
= .
2
( 6)
5
2
1
1
5!! 3!!
3
+
2
+
2
2
3
1
1 23 . 22
=
= .
= .
2
( 6)
2
5!
512
x2n a2 x2 dx ( a > 0) .
Li gii. t x = a t dx =
adt
2 t
Z1
2n +2
1
a2n+2
adt
a
1
3
n 21
I = a t .a (1 t) . =
. t
B n+ ,
(1 t) 2 dt =
2
2
2 2
2 t
0
0
1
3
(2n 1)!!
n
+
2n
+
2
.
2 2
a2n+2
a2n+2 (2n 1)!!
a
n
2
. 2
=
=
=
2
( n + 2)
2
2 (2n + 2)!!
( n + 1) !
Z1
2n n
1
2
76
c)
+
Z
77
x10 e x dx
Li gii. t x =
+
Z
I=
t dx =
dt
2 t
dt
1
t e . =
2
2 t
d)
5 t
+
Z
1
t e dt =
2
9
2
11
2
1 9!!
9!!
= . 5 =
.
2 2
26
+
Z
x
2 dx
(1+ x 2 )
Li gii. t x2 = t 2xdx = dt
I=
+ 41 dt
Z
t .
1
=
2
2
(1 + t )
2 t
+
Z
0
Vy
1
I= B
2
e)
+
Z
3 5
,
4 4
p 1 = 1
1
4
= B ( p, q) vi
2
2
(1 + t )
p+q = 2
1
t 4 dt
1 5 1
= .3 4 5
B
2 4 + 4 1
3 1
,
4 4
1
= .B
8
3 1
,
4 4
p =
q =
= .
=
8 sin 4
4 2
1
dx
1+ x 3
Li gii. t x3 = t dx = 13 t 3 dt
2
1
I=
3
f)
+
Z
0
x n +1
dx,
(1+ x n )
+ 2
Z
t 3 dt
1
= B
1+t
3
1 2
,
3 3
1
2
=
3 sin 3
3 3
(2 < n N )
Li gii. t x n = t dx = n1 t n 1 dt
1
I=
+
Z
1
.
n
1
2
2
dt = B
+ 1, 1
n
n
n
(1 + t)2
(1 + t)2
0
2
2
2
2
n
.
= 2
B
,1
2
n
n
n sin 2
+1 + 1 n 1
n
n +1
n
2
n
. n1 t n 1 dt
1
=
n
+
Z
77
tn
3
4
5
4
78
g)
dx,
n
1 x n
n N
Li gii. t x n = t dx = n1 t n 1 dt
1
I=
Z1 1 n1 1
dt
nt
0
1
1 =
n
(1 t ) n
Z1
0
1
n 1
. (1 t )
78
n1
1
dt = B
n
1
1
,1
n
n
1
n sin n
CHNG
TCH
PHN NG
1. T CH PHN NG LOI I
1.1 nh ngha
c . Chia cung AB
c thnh n cung
Cho hm s f ( x, y) xc nh trn mt cung phng AB
nh, gi tn v di ca chng ln lt l s1 , s2 , ...sn . Trn mi cung si ly mt im
n
Ch :
c
Tch phn ng loi mt khng ph thuc vo hng ca cung AB.
c
AB
c
AB
ds.
80
f ( x, y) ds =
Zb
f ( x, y ( x ))
c
AB
1 + y02 ( x )dx.
f ( x, y) ds =
Zd
f ( x (y) , y)
c
AB
1 + x 02 (y)dy.
f ( x, y)ds =
Zt2
f ( x (t), y(t))
t1
c
AB
(1 )
(2 )
(3 )
f ( x, y) ds =
Z2
f (r ( ) cos , r ( ) sin )
c
AB
r2 ( ) + r 02 ( )d
1.3 Bi tp
Bi tp 4.1. Tnh
x = 1 + cos t
Li gii. t
y = sin t
I=
Z2
0
Bi tp 4.2. Tnh
, 0 6 t 6 2
(1 + cos t sin t)
x = a ( t sin t)
2
y ds, C l ng cong
y = a (1 cos t)
80
, 0 6 t 6 2, a > 0.
(4 )
x 0 (t) = a (1 cos t)
y0 (t) = a sin t
I=
Bi tp 4.3. Tnh
Z p
C
Li gii.
I=
81
Z2r
0
a2
Z2
0
t
2
t
256a3
a2 (1 cos t)2 .2a sin dt =
.
2
15
x = a (cos t + t sin t)
x2 + y2 ds, C l ng
y = a (sin t t cos t)
x 0 (t) = at cos t
y0 (t) = at sin t
a3
(cos t + t sin t) + (sin t t cos t) .atdt =
3
2
81
, 0 6 t 6 2, a > 0.
q
3
(1 + 4 2 )
82
2. T CH PHN NG LOI II
2.1 nh ngha
c Chia cung AB
c thnh n cung nh
Cho hai hm s P ( x, y) , Q ( x, y) xc nh trn cung AB.
c v cch chn cc im Mi
sao cho max xi 0, khng ph thuc vo cch chia cung AB
c , k
c giZl tch phn ng loi hai ca cc hm s P ( x, y) , Q ( x, y) dc theo cung AB
hiu l
P ( x, y) dx + Q ( x, y) dy.
c
AB
Ch :
c nu i chiu trn ng
Tch phn ng loi hai ph thuc Zvo hng ca cung AB,
Z
ly tch phn th tch phn i du,
c
AB
P ( x, y) dx + Q ( x, y) dy =
P ( x, y) dx + Q ( x, y) dy.
c
BA
Tch phn ng loi hai c cc tnh cht ging nh tch phn xc nh.
Pdx + Qdy =
Zb
a
c
AB
P ( x, y ( x )) + Q ( x, y ( x )) .y0 ( x ) dx.
(5 )
Pdx + Qdy =
Zd
c
c
AB
P x (y) .x 0 (y) dy, y + Q ( x (y) , y).
x = x ( t)
c c cho bi phng trnh
3. Nu cung AB
y = y ( t)
(6 )
, im u v im cui tng
ng vi t = t1 , t = t2 th
Z
c
AB
Pdx + Qdy =
Zt2
t1
P ( x (t) , y (t)) .x 0 (t) + Q ( x (t) , y (t)) y0 (t) dt
82
(7 )
83
Bi tp
Bi tp 4.4. Tnh
c l cung parabol y = x2 t
x2 2xy dx + 2xy y2 dy, trong AB
c
AB
Z2 h
1
Bi tp 4.5. Tnh
x 2x
+ 2x x
.2x dx =
41
.
30
x = a(t sin t)
x2 2xy dx + 2xy y2 dy trong C l ng cong
y = a(1 cos t)
Z2
0
{[2a(t sin t) a(1 cos t)] a(1 cos t) + a(t sin t).a sin t} dt
Z2
= a2
Z2
=a
0
= a2 4 2 6 .
Bi tp 4.6. Tnh
ABCA
2 x2 + y2 dx + x (4y + 3) dy ABCA l ng gp khc i qua
y
C
B
1
O
A
Hnh 4.6
83
84
Li gii. Ta c
I=
... +
AB
Z1 h
0
... +
BC
2 y +y
...
CA
2
+ y (4y + 3) dy +
Z2
1
i
h
2 (2 y)2 + y2 . (1) + (2 y) (4y + 3) dy + 0
=3
Bi tp 4.7. Tnh
ABCDA
dx + dy
| x |+|y|
trong ABCDA l ng gp khc qua A(1, 0), B(0, 1), C(1, 0), D (0
y
1B
C
1
A
D
Li gii. Ta c
nn
Hnh 4.7
AB : x + y = 1
BC : x y = 1
CD : x + y = 1
DA : x y = 1
I=
... +
AB
= 0+
BC
Z1
BC
dx = dy
dx + dy = 0
dx = dy
Z
... +
CD
2dx
+0+
x+y
2dx +
... +
dx + dy = 0
Z1
2dx
=0
84
DA
DA
2dx
xy
85
x
=
t
sin
t
x 2 + y2
Bi tp 4.8. Tnh
dx + dy trong y = t cos t
2
C
0 t 2
4
Li gii. t u =
x = u2 sin u
t0 u ,
y = u2 cos u
I=
Z2 h
u
0
Z 3
u
0
+ 2u cos udu
3
= 2 + 2
2
D
C
x
x
y
C
Ch :
85
86
Pdx + Qdy =
ZZ
Q
D
P
dxdy
y
tnh trc tip, tnh nh cng thc Green ri so snh cc kt qu, vi C l ng:
a) x2 + y2 = R2
y
Hnh 4.9 a
Cch
2: S dng cng thc Green
P( x, y) = xy + x + y
P
Q
x y = y x
Q( x, y) = xy + x y
Cch
1: Tnh trc tip
x = R cos t
t
0 t
y = R sin t
I = ...
R3
=
2
Z2
I =
ZZ
(y x ) dxdy
ZZ
ydxdy
x 2 + y2 6 R 2
x 2 + y2 6 R 2
=0
=0
b) x2 + y2 = 2x
y
86
Hnh 4.9 b
ZZ
x 2 + y2 6 R 2
xdxdy
87
2
2
2
2
Cch
1: Tnh trc tip. Ta c x + y = 2x ( x 1) + y = 1 nn
x = 1 + cos t
t
, 0 t 2
y = sin t
I=
Z2
{[(1 + cos t) sin t + 1 + cos t + sin t] ( sin t) + [(1 + cos t) sin t + 1 + cos t sin t] cos t}dt
0
Z2
0
2 sin t + cos t cos t sin t + cos t sin t cos t sin t + cos t sin t dt
= ...
=
Cch 2:
S dng cng thc Green.
P( x, y) = xy + x + y
Ta c:
Q
x
Q( x, y) = xy + x y
I =
ZZ
( x 1) 2 + y2 61
I=
Z2
Z2
P
y
x = r cos
(y x ) dxdy, t
y = r sin
2Z
cos
0
1
2
(sin cos ) .4 cos 2 cos d
2
c)
x2
a2
y2
b2
= yx
= 1, (a, b > 0)
87
2
2
88
x = a cos t
0 t 2
x 0 (t) = a sin t
t
y = b sin t
y0 (t) = b cos t
Cch
2: S dng cng thc Green
P( x, y) = xy + x + y
P
Q
x y = y x
Q( x, y) = xy + x y
I =
I = ...
Z2
0
y2
x2
+ 2 61
a2
b
ab sin t + ab cos t dt
ZZ
x 2 + y 2 61
a2
b2
=0
Bi tp 4.10. Tnh
ZZ
(y x ) dxdy
ydxdy
ZZ
xdxdy
x 2 + y 2 61
a2
b2
=0
Z
x2 y +
x
4
x2 + y2 =2x
dy y2 x +
y
4 dx.
Hnh 4.10
Li gii. p dng cng thc Green ta c:
Z
Z
Z
Z
Q P
3 2 3 2
3 2
2
I=
4xydxdy = 0
4xy + x + y dxdy =
dxdy =
x + y dxdy v
x
y
4
4
4
D
D
D
D
x = r cos
t
, ta c 2 2 , 0 r 2 cos . Vy
y = r sin
3
I=
4
Bi tp 4.11. Tnh
OABO
Z2
2Z
cos
0
3
r2 .rdr =
4
Z2
4 cos4 =
88
89
y
B
A
1
O
Hnh 4.11
P ( x, y) = e x (1 cos y)
Li gii. t
Q ( x, y) = e x (y sin y)
Q
x
ZZ
e x ydxdy
P
y
= e x y.
I=
D
Z1
dx
1
=
2
2Z x
Z1
0
e x ydy
e x (4x 4) dx
= 4 2e
Bi tp 4.12. Tnh
x2 + y2 =2x
( xy + e x sin x + x + y) dx ( xy ey + x sin y) dy
y
Hnh 4.12
P ( x, y) = xy + e x sin x + x + y
Li gii. t
Q ( x, y) = xy ey + x sin y
89
Q
x
P
y
= y x 2.
90
I=
ZZ
D
ZZ
D
y x 2dxdy
x 2dxdy v
x = r cos
t
y = r sin
Z2
ZZ
ydxdy = 0
, 0 r 2 cos
2
2
2Z
cos
0
(r cos 2) rdr
= 3
3
H
xy4 + x2 + y cos xy dx + x3 + xy2 x + x cos xy dy
Bi tp 4.13. Tnh
C
x = a cos t
trong C
( a > 0 ).
y = a sin t
y
Hnh 4.13
P ( x, y) = xy4 + x2 + y cos xy
Li gii. t
Q ( x, y) = x3 + xy2 x + x cos xy
3
90
Q
x
P
y
= x2 + y2 4xy3 1.
91
ZZ
x2 + y2 4xy3 1dxdy
D
ZZ
D
x = r cos
t
y = r sin
Z2
0
ZZ
x + y 1dxdy v
2
Za
0
4
a
4xy3 dxdy = 0
0 2, 0 ra
r 1 rdr
ZZ
1dxdy =
Ly P( x, y) =
P
y
= 1 ta c:
Pdx + Qdy
xdy
Ly P( x, y) = y, Q( x, y) = 0 th S ( D ) =
1
2y
Ly P( x, y) = 0, Q( x, y) = x th S ( D ) =
1
2 x, Q ( x, y)
Q
x
th S ( D ) =
1
2
ydx
Z
xdy ydx
Bi tp4.14. Dng tch phn ng loi II, tnh din tch ca min gii hn bi mt nhp
x = a(t sin t)
v Ox (a > 0).
xycloit
y = a(1 cos t)
y
Hnh 4.14
91
A
2
92
xdy =
xdy +
AmO
xdy =
Z0
OnA
P
Q
=
vi mi ( x, y) D.
x
y
2.
3.
AB
nm trong D.
4. Pdx + Qdy l vi phn ton phn. Ngha l c hm s u( x, y) sao cho du = Pdx + Qdy.
Hm u c th c tm theo cng thc:
u( x, y) =
Zx
P( x, y0 )dx +
x0
Zy
Q( x, y)dy =
Zx
x0
y0
P( x, y)dx +
Zy
Q( x0 , y)dy
y0
(1 )
Bi tp 4.15. Tnh
93
(Z3,0)
x4 + 4xy3 dx + 6x2 y2 5y4 dy.
(2,1)
B
x
Hnh 4.15
0
0
Li gii. Nhn xt rng x4 + 4xy3 y = 6x2 y2 5y4 x nn tch phn cho khng ph
Pdx + Qdy +
AC
Bi tp 4.16. Tnh
2, )
(Z
(1, )
y2
x2
Pdx + Qdy = 62
CB
cos
y
x
y
y
y
dx + sin x + x cos x dy
P = 1 y2 cos y
x
x2
Li gii. t
Q = sin y + y cos y
x
1 2 x
Hnh 4.16
P
y =
Q
x
2y
= x2 cos x +
y2
x3
Z2
1
1 cos dx +
Z2
1
93
(sin + cos ) dx = 1
94
94
CHNG
TCH
PHN MT
1. T CH PHN MT LOI I
1.1 nh ngha
Cho hm s f ( x, y, z) xc nh trn mt cong S. Chia mt cong S thnh n mt nh
n
khi n v max d(Si ) 0 khng ph thuc vo cch chia mt cong S v cch chn
1 i n
f ( x, y, z)dS.
1.3 Bi tp
Bi tp 5.1. Tnh
ZZ
S
z + 2x +
4y
3
dS trong S = ( x, y, z) | x2 +
95
y
3
96
A
x
Hnh 5.1
p = z 0 = 2
p
x
y
x
2 + q2 dxdy = 61 dxdy nn
Mt khc z = 4(1 2 3 )
1
+
p
dS
=
3
q = z0 = 4
y
3
I=
ZZ
D
x y
4y
4 1
+ 2x +
2 3
3
Bi tp 5.2. Tnh
ZZ
3Z 3x
Z2
2
61
61
dx
dxdy = 4
dy = 4 61
3
3
x2 + y2 dS, S = ( x, y, z) |z = z2 + y2 , 0 6 z 6 1 .
z
1
x
Hnh 5.2
96
97
2 + y2 6 1
x,
y
|
x
Li gii. Ta c hnh chiu
ca
mt
cong
ln
mt
phng
Oxy
l
D
=
(
)
p = z0 = 2x
x
2
2
Mt khc, z = x + y
nn
q = z0 = 2y
y
I=
ZZ
x +y
q
x = r cos
t
y = r sin
I=
Z2
Z1
Z5
=
=
16
r2
Z1
r2
0 2, 0 r 1
1 + 4r2 rdr
1 + 4r2 d 1 + 4r2
t 1
tdt tt = 1 + 4r2
4
!
20 5
4
+
3
15
97
98
2. T CH PHN MT LOI II
2.1 nh hng mt cong
Cho mt cong S trong khng gian. Ti mi im M chnh quy ca mt cong S c hai
(cos i , cos i , cos i ). Gii hn, nu c, ca tng [ P ( Mi ) cos i + Q ( Mi ) cos i + R ( Mi ) cos i ]Si
i =1
ZZ
Pdydz +
{z
I1
ZZ
Qdzdx +
{z
I2
ZZ
Rdxdy .
{z
I3
Ngi ta tnh tch phn mt loi II bng cch a v tch phn kp. Chng hn xt tch
phn I3 . Gi s mt S c phng trnh z = z( x, y), z( x, y) cng vi cc o hm ring ca
chng lin tc trn min D l hnh chiu ca S ln mt phng Oxy. Khi :
98
99
Rdxdy =
ZZ
R ( x, y, z ( x, y)) dxdy
Rdxdy =
ZZ
R ( x, y, z ( x, y)) dxdy
ZZ
z x2 + y2 dxdy, trong S l na mt cu x2 + y2 + z2 = 1, z > 0,
n ( x, y, z)
y
O
D:
x2
+ z2
a2
Hnh 5.3
p
Li gii. Ta c mt z = 1 x2 y2 , hnh chiu ca S ln mt phng Oxy l min D :
x2 + y2 1, hn na
n to vi Oz mt gc nhn nn:
ZZ q
2
2
2
2
I=
1 x y x + y dxdy
D
x = r cos
t
y = r sin
Z2
4
15
Z1 p
0
0 2, 0 r 1
1 r2 r3 dr
99
100
Bi tp 5.4. Tnh
0, y > 0, z > 0.
ZZ
y2
4
n ( x, y, z)
y
Hnh 5.4
x
Li gii. Tnh I1 =
ZZ
ydxdz
Mt S : y = 2 1 x2 z2
Hnh chiu ca S ln Oxz l
1
4
hnh trn, D1 : x2 + z2 1, x 0, z 0.
= (
n , Oy l gc nhn.
nn:
I=
ZZ
D1
1 x2 z2 dxdz
x = r cos
t
z = r sin
Z2
=
3
Tnh I2 =
ZZ
Z1 p
,0 r 1
2
1 r2 rdr
z2 dxdy
Mt S : z2 = 1 x2
y2
4
1
4
elip, D2 : x2 +
= (
n , Oz l gc nhn.
100
y2
4
1, x 0, y 0.
+ z2 = 1, x >
101
nn:
I=
ZZ
D2
1 x2
y2
dxdy
4
x = r cos
t
y = 2r sin
Z2
0
=
4
Vy I =
Z1
0
, 0 r 1, J = 2r
2
(1 r2 )2rdr
7
12
Bi tp 5.5. Tnh
R 2 , z 0.
ZZ
Hnh 5.5
Li gii. Ta c:
Mt S : z =
R2 x 2 y 2
= (
n , Oz) l gc nhn.
101
102
nn:
I=
ZZ
2 2
x y
R2 x2 y2 dxdy
D
x = r cos
t
y = r sin
I=
Z2
0
ZR
2R7
0 2, 0 r R, J = r
sin2 cos2
R2 r2 .r5 dr
105
ZZZ
V
P Q R
+
+
x
y
z
dxdydz
ZZZ
V
P Q R
+
+
x
y
z
dxdydz
+ z2
a2 .
ZZ
102
103
z
n ( x, y, z)
Hnh 5.6
3dxdydz = 3V = 4a2
Bi tp 5.7. Tnh
ZZZ
ZZ
y 2 + z 2 = R2 .
x = r sin cos
t y = r sin sin
z = r cos
I=3
Z2
Z
0
ZR
0 2
0
0 r R
r4 sin dr
12R5
5
103
, J = r2 sin
104
Bi tp 5.8. Tnh
ZZ
0, y 0, x2 + y2 1, z x2 + y2 .
z
Hnh 5.8
ZZZ
V
y2 + z + x2 dxdydz
x = r cos
y = r sin
z = z
Z2
0
=
8
Bi tp 5.9. Tnh
x2
+ y2 , a
ZZ
Z1
0
dr
Zr
0
0r1
0 z r 2
, J = r
r2 + z rdr
6 z 6 1, a > 0.
104
105
z
n
a
y
a1
1a
x
Hnh 5.9
Li gii. p dng cng thc Ostrogradsky ta c:
I=
ZZZ
V
1
3dxdydz = 3V = 3. Bh = (1 a)3
3
ZZ
106
y
O
Li gii. Ta c y =
(
n , Oy) < 2 nn
Hnh 5.10
n = (y0x , 1, y0z ) =
Do |
n|=
x2
1 x 2 z2
+ 1 + 1 xz2 z2 =
x
1 x 2 z2
1
.
1 x 2 z2
, 1,
z
1 x 2 z2
Vy
cos = cos(
n , Ox ) =
cos = cos(
n , Oy) =
n1
=x
|n|
n2
=y
|n|
n3
=z
|
n|
ZZ
ZZ
=0
106
CHNG
L
THUYT TRNG
1. T RNG V HNG
1.1 nh ngha
nh ngha 6.3. Cho l mt tp con m ca R3 (hoc R2 ). Mt hm s
u:R
( x, y, z) 7 u = u( x, y, z)
( x x )2 + ( y y )2 + ( z z )2
nu M0 M l
0
0
0
=
(6.1)
p
( x x0 )2 + (y y0 )2 + (z z0 )2 nu
M0 M l
4u
c gi l o hm theo hng l ti M0 ca trng
0
u
v hng u v c k hiu l
( M0 ).
l
Gii hn (nu c) ca t s lim
Ch :
107
108
Nu l Ox th
( M0 )
l
u
x ( M0 ).
l 6= 0 ti M0 v
u
u
u
u
(6.2)
1.3 Gradient
nh ngha 6.5. Cho u( x, y, z) l trng v hng c cc o hm ring ti M0 ( x0 , y0 , z0 ).
Ngi ta gi gradient ca u ti M0 l vct
u
u
u
( M0 ), ( M0 ), ( M0 )
x
y
z
v c k hiu l gradu( M0 ).
u
( M0 ) = gradu.~l
~l
u
( M0 ) th hin tc bin thin ca trng v hng u ti M0 theo hng ~l.
~
l
u
~ ~
u
T cng thc
( M0 ) = gradu.l = gradu l . cos gradu,~l ta c ( M0 ) t gi tr ln
~l
~l
~
nht bng gradu l nu ~l c cng phng vi grad u. C th
Ch :
Theo hng ~l, trng v hng u tng nhanh nht ti M0 nu ~l c cng phng, cng
hng vi grad u.
Theo hng ~l, trng v hng u gim nhanh nht ti M0 nu ~l c cng phng,
1. Trng v hng
109
1.4 Bi tp
Li gii. Ta c AB = (1, 2, 2) nn
1
1
,
cos = =
3
| AB |
2
2
cos = = ,
3
| AB |
2
2
cos = =
,
3
| AB |
u
u
= 3x2
( A) = 12
x
x
u
u
= 6y2
( A) = 0
y
x
u
u
= 9z2
( A ) = 9
z
x
( A) = 12. 3 + 0. 3 + (9). 3 = 2
l
nn gradu = (9, 3, 3) v gradu = 92 + 32 + 32 = 3 11.
gradu =
E
graduOz gradu, k = 0
x2 = yz
gradu = 0 y2 = zx
z2 = xy
u
x
= 0 z2 = xy
x=y=z
110
u
~ ~
u
~
Li gii. T cng thc
(O) = gradu.l = gradu l . cos gradu, l ta c (O) t gi
~l
~l
~
tr ln nht bng gradu l nu ~l c cng phng vi gradu(O) = (0, 1, 0).
p
p
gradz1 =
gradz2 =
2x 2 ,
x +y
1+
y
x 2 + y2
nn gradz1 ( M) = 53 , 45 .
3y
, 3 + 3x
2 y
2 x
nn gradz2 ( M) = 2, 94 . Vy
D E
gradz1 , gradz2
12
cos = =
5 145
gradz1 . gradz2
110
2. Trng vct
111
2. T RNG VCT
2.1 nh ngha
Cho l mt min m trong R3 . Mt hm vct
F : R3
M 7 F = F ( M ),
trong
F = Fx ( M) i + Fy ( M) j + Fz ( M) k
ZZ
(6.3)
Fy
Fz
x
ring cp mt th tng F
x + y + z c gi l dive ca trng vct F v k hiu
l div F .
i
j
k
rot F := x y z
Fx
111
Fy
Fz
112
2.4 Trng th - hm th v
) l rot F ( M) = 0 vi mi M .
Zx
Fx ( x, y0 , z0 )dx +
x0
Zy
Fy ( x, y, z0 )dy +
Zz
Fz ( x, y, z)dz + C
(6.5)
z0
y0
2.5 Bi tp
Bi tp 6.6. Trong cc trng sau, trng no l trng th?
a.
a = 5( x2 4xy) i + (3x2 2y) j + k .
b.
a = yz i + xz j + xy k .
c.
a = ( x + y) i + ( x + z) j + (z + x ) k .
Li gii.
a. Ta c
rot
a =
y
Q
, z
R R
x , x
P P
= (0, 0, 6x 20y) 6= 0
nn a l trng th.
c. Ta c
rot
a =
y
Q
, z
R R
112
x , x
P P
= (0, 0, 0)
2. Trng vct
113
nn
a l trng th. Hm th v c tnh theo cng thc 6.5:
u=
Zx
Fx (t, y0 , z0 )dt +
x0
Zx
Fy ( x, t, z0 )dt +
tdt +
( x + 0)dt +
+ xy +
Zz
Fz ( x, y, t)dt + C
z0
y0
Zy
x2
Zy
Zz
(t + y)dt + C
z2
2
+ yz + C
ZZ
ZZZ
( x2 + y2 + z2 )dxdydz
Z2
0
x = r sin cos
y = r sin sin
z = r cos
Z1
r2 .r2 sin dr =
0 2
0
0 r 1
, J = r2 sin
4
5
113
114
y
Q
ZZ
ZZS
S
dydz + z
R
R
x dzdx
+ x
P
dxdy
Q
= 0 (theo bi tp 5.10).
114