ISI KANDUNGAN

MUKA SURAT

1.0. Pendahuluan.

2.0. Perkembangan Artistik Kanak-Kanak.

2.1. Kanak-Kanak Dan Seni Visual

2.2. Kepentingan Mata Pelajaran Seni Visual.
2.3. Kanak-Kanak Dan Seni Lukis.
2.4. Proses Kanak-Kanak Melukis
3.0.Teori Perkembangan Artistik Al Huwritz dan

8
9 - 12

Micheal Day (1995).

4.0.Teori Perkembangan Artistik Viktor Lowenfeld (1947).

13 - 17

5.0.Merangsang Pemikiran Kanak-Kanak.

18

6.0.Kesimpulan.

19

7.0.Salinan Hasil Karya Seni Kanak-Kanak

20 - 29

8.0.Rujukan.

30

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

1.0. PENGENALAN.
Perkembangan kanak-kanak adalah merujuk kepada perubahan kualitatif
biologi dan psikologi yang berlaku kepada manusia antara kelahiran dan
akhir masa remaja (zaman kanak-kanak). Perubahan ini tidak boleh diukur
tetapi jelas berlaku jika dibandingkan dengan peringkat yang lebih awal.
Contohnya, cara pertuturan dan kematangan. (Sumber: Wikipedia).
Seni adalah sesuatu yang menarik melalui kajian perkembangan kanak-kanak
memperjelaskan bahawa perkembangan lukisan kanak-kanak adalah menggambarkan
peringkat kematangan. Perkembangan serta pertumbuhan dari aspek fizikal, sosial, kognitif
dan emosi akan berlaku dalam diri setiap individu sebermula kelahiran sehinggalah ke
peringkat usia tua. Dengan itu perkembangan kognitif dan artistik kanak-kanak telah
menarik minat para pengkaji, ahli pendidik dan ahli psikologi untuk mengkajinya. Melalui
hasil kajian yang telah dijalankan mendapati bahawa perkembangan kanak-kanak adalah
melalui peringkat tertentu dan umur kanak-kanak. Melalui proses pembelajaran ini,
perkembangan artistik kanak-kanak adalah banyak dipengaruhi oleh keadaan persekitaran
dimana ia dibesarkan.
Lowenfeld (1975), percaya bahawa setiap kanak-kanak yang dilahirkan adalah
kreatif. Kenyataan kreatif sepertimana yang dinyatakan oleh Lowenfeld itu dapat disokong
melalui sifat kanak-kanak yang suka meneroka serta perasaan ingin tahunya yang amat
tinggi dalam pelbagai perkara. Oleh itu ekspresi artistik kanak-kanak akan berkembang
mengikut umur dan kematangan mereka. Dimana setiap peringkat diwakili dengan ciri-ciri
dominan yang dipaparkan secara berulangan dan berterusan dalam karya seni mereka.
Kebolehan kanak-kanak dalam meluahkan nilai estetika melalui gerak geri dan pergerakan
adalah merupakan satu bentuk kemahiran kognitif yang amat penting dalam perkembangan
seni kanak-kanak dan perkembangan pemikiran serta intelektual mereka.
Seni lukisan dalam dunia kanak-kanak perlu untuk kita fahami, kerana kanak-kanak
akan menjadikan lukisan sebagai medium komunikasi awal mereka sebelum kanak-kanak
berupaya untuk bertutur. Melalui ciri perkembangan otak kiri manusia digunakan untuk
aktiviti yang melibatkan percakapan, mentaksir, membuat rasional, bahasa dan mengira.
Manakala keberfungsian otak kanan pula adalah digunakan dalam aktiviti melukis dan

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

mewarna sebagai pengalaman estetika awal kanak-kanak dalam persepsi mereka. Dengan
itu aktiviti seni akan dapat mempertingkatkan lagi daya imaginasi mereka.
Oleh itu kanak-kanak akan berkomunikasi secara lisan ataupun bukan lisan. Aktiviti
seni kanak-kanak akan lebih menjurus kepada isyarat visual. Situasi ini berkait rapat
dengan emosi mereka kerana resepsi deria mempunyai hubungan terus dengan bahagian
otak yang merangsang emosi kanak-kanak. Dalam perkembangan artistik kanak-kanak
lukisan memberikan banyak maklumat mengenai perkembangan mereka. Faktor ini adalah
kerana penggunaan krayon, pensel dan pen lebih mudah dikawal berbanding menggunakan
berus dan warna.
2.0. PERKEMBANGAN ARTISTIK KANAK-KANAK
2.1. Kanak-Kank Dan Seni Visual
Perkembangan artistik seni kanak-kanak secara umumnya pada peringkat usia 2
hingga 6 tahun pada keseluruhannya adalah kreatif, ekspresif dan aktif.
Pembelajaran pendidikan seni visual memainkan peranan memperkembangkan
sifat-sifat seni itu melalui persepsi visual, imaginasi dan daya pemikiran. Dalam
pendidikan seni aktiviti pembelajaran yang bercorak perkembangan pemikiran,
penerokaan dan ciptaan reka bentuk dalam pelbagai jenis aktiviti seni visual
akan membolehkan mereka menyatakan idea dan ekspresi diri. Kanak-kanak
dilahirkan dengan mempunyai sifat yang dinamik serta berkembang mengikut
fitrah semula jadi proses tumbesaran mereka. Hasil kerja seni visual yang
dihasilkan berfungsi sebagai alat komunikasi dan merupakan refleksi pemikiran
kanak-kanak.

2.2. Kepentingan Mata Pelajaran Seni Visual

Mata pelajaran pendidikan seni visual memainkan peranan penting dalam
menggalakkan perkembangan, pemahaman, daya persepsi dan pengenalan
simbol-simbol visual secara beransur, sesuai dengan peringkat ataupun tahap
perkembangan umur kanak-kanak. Melalui pendidikan seni ianya juga
mendorong kanak-kanak menggunakan simbol-simbol tersebut. Amalan seni
visual berfungsi mengembangkan kemahiran motor dan daya persepsi di
samping memberi pengetahuan tentang pelbagai konsep seni visual. Oleh itu
aktiviti yang dicadangkan di dalam kurikulum pendidikan seni visual adalah
mengikut peringkat umur yang akan dapat membantu perkembangan kanak3

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

kanak secara menyeluruh. Penglibatan aktif kanak-kanak dalam aktiviti seni

dapat mewujudkan keadaan mental dan fizikal yang baik dalam membantu
perkembangan kanak-kanak, melalui keseimbangan dalam aspek fizikal,
kognitif dan afektif yang diterapkan dalam pendidikan seni.

Pendidikan secara menyeluruh yang diterapkan dalam pendidikan seni visual

akan membantu menggalakkan daya pemikiran seperti mengira, menyusun dan
mengklasifikasikan. Secara langsung pendidikan seni visual bukan sahaja
memberi pengetahuan mengenai seni tetapi juga akan dapat membantu kanakkanak mengembangkan kemahiran merancang dalam menyelesaikan sesuatu
permasalahan dan akhirnya mencapai matlamat yang ingin dicapai. Terdapat
beberapa aspek utama dalam perkembangan kanak-kanak seperti berikut;

(a) Aspek Kognitif

Melalui pelaksanaan aktiviti seni visual yang tersusun dan terancang dapat
melahirkan kanak-kanak yang mempunyai keupayaan dalam menyelesaikan
masalah serta mampu membuat penilaian dan bijak dalam membuat keputusan.
Menurut Piaget, pengetahuan kanak-kanak perlu dibina melalui pengalaman.
Semasa pengajaran dan pembelajaran, pengetahuan yang diterima oleh
mereka masih tidak mencukupi, mereka perlu dibimbing untuk membina
pengetahuan secara aktif melalui pengalaman.

(b) Aspek Fizikal

Dengan adanya penggunaan alat dan bahan dalam pelaksanaan aktiviti seni
visual akan memberikan satu bentuk latihan secara lebih berkesan kepada otot
tangan (psychomotor)

melalui gabungan pergerakan mata tangan, kawalan

motor halus, perkembangan otot kecil, kemahiran tangan, contengan dan

melukis bentuk yang agak terbatas. Menurut Gallahue ( 1993 ), yang
menyatakan perkembangan fizikal terbahagi kepada tiga bahagian iaitu
keseimbangan ( kebolehan kanak-kanak mengekalkan kedudukan badan mereka
relative kepada tindakan graviti ), aspek pergerakan ( berkaitan dengan
tingkah laku kanak-kanak ) dan aspek manipulasi ( kemahiran kanak-kanak
berhubung dengan objek persekitarannya ).

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

(c) Aspek Kreativiti

Penggunaan kaedah latihan dan projek yang bersifat terbuka dapat membantu
murid untuk mengembangkan aspek kreativiti mereka secara individu mahupun
berkumpulan. Aktiviti dan projek di dalam pendidikan seni visual akan dinilai
dengan mengutamakan proses, berbanding dengan hasilan akhir. Menurut
Rogers kreativiti merupakan satu proses wujud apabila seseorang itu bertindak
ke atas sesuatu. Contohnya apabila seorang kanak-kanak melaksanakan
aktiviti, mereka akan menggunakan kreativiti masing-masing untuk mereka
cipta model sebuah kereta berdasarkan imaginasi mereka. Menerusi aktiviti
seni pemikiran kreatif akan dapat mempertingkatkan inovasi, imaginasi dan
kreativiti kanak-kanak.

(d) Aspek Persepsi

Dalam penghasilan karya seni murid boleh mempertingkatkan dan menajamkan
penggunaan pancaindera dan deria melalui proses penghasilan dan hasilan seni,
produk dan objek yang terdapat dalam persekitaran mereka. Menurut Viktor
Lowenfeld berpendapat bahawa naluri dan keinginan sangat penting dalam
proses aktiviti seni kanak-kanak. Sepanjang proses aktiviti seni, kanak-kanak
akan mengalami dan menyedari masalah yang dihadapi, menyampaikan idea
dan mengalami proses yang melibatkan imaginasi dan kreativiti.

(e) Aspek Sosial dan Emosi

Melalui aktiviti seni visual yang dijalankan secara individu mahupun
berkumpulan akan membolehkan murid berinteraksi dan meningkatkan
keupayaan bersosial selain meningkatkan keyakinan dan keupayaan diri. Mata
pelajaran pendidikan seni juga menganjurkan semangat bekerjasama di dalam
aktiviti berkumpulan yang dibentuk bagi membantu proses pembelajaran
mereka. Menurut Carl Rogers, beliau percaya seseorang yang bebas dan
bertanggungjawab akan memberi sumbangan kepada masyarakat sama ada
dalam bentuk kreativiti di dalam bidang seni atau melakukan sesuatu yang
terbaik dalam bidang yang diceburi.

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

2.3. Kanak-Kanak Dan Seni Lukis.

(a) Melukis sebagai Medium Komunikasi
Hasil karya seni boleh dijadikan bahasa perhubungan, oleh itu lukisan
merupakan bentuk komunikasi awal kanak-kanak sebelum mereka berupaya
untuk bertutur. Ianya dijadikan alat perhubungan yang berkesan untuk
berinteraksi dalam menyampaikan sesuatu yang dimaksudkan. Menurut June
King McFee, menekankan seni seharusnya mengambil kira konteks budaya
serta elemen orientasi komuniti. Beliau menegaskan bahawa seni tidak
seharusnya terhad kepada hasil karya seni sahaja, malah perlu ada
pengalaman estetika di dalam semua objek di persekitarannya yang
dipengaruhi oleh konteks budaya untuk berkomunikasi dan menyampaikan
mesej kepada masyarakat

(b) Melukis sebagai Cara Mencapai Kepuasan Diri

Kanak-kanak mempunyai sifat ingin tahu yang tinggi. Melukis merupakan
aktiviti yang mampu memberikan keseronokan, kegembiraan dan kepuasan
kepada kanak-kanak. Melalui lukisan, kanak-kanak dapat meluahkan perasaan
dan emosi mereka selain itu juga dapat membina kekuatan otot. Aktiviti
sebegini sudah pasti akan dapat membantu menajamkan daya intuisi kanakkanak.

(c) Melukis untuk Meningkatkan Daya Penguasaan Kendiri (Self Esteem)

Melalui aktiviti melukis yang dijalankan akan dapat memberikan kepuasan
kepada kanak-kanak dalam meluahkan apa yang dilihat dan memindahkan
imaginasi mereka semula dalam bentuk dan rupa imej yang unik mengikut
tahap pemahaman mereka melalui lukisan. Dengan itu daya sensitiviti
pancaindera kanak-kanak akan dapat dipertingkatkan melalui aktiviti melukis.

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

2.4. Proses Kanak-Kanak Melukis.

Memberikan ruang dan peluang kepada kanak-kanak dalam
mencipta karya seni mereka adalah suatu langkah yang akan dapat
menggalakan perkembangan kanak-kanak dengan secara langsungnya akan
dapat mempertingkatkan imaginasi mereka. Pada lazimnya kanak-kanak akan
melukis apa yang mereka lihat dan menarik perhatian mereka. Dalam hasil seni
mereka, kanak-kanak akan memperkembangkan simbol yang mewakili
pemikiran simbolik mereka untuk objek seperti keenderaan, bangunan, flora
dan fauna. Secara ringkasnya, lukisan merupakan satu perlambangan grafik
awal bagi kanak-kanak terhadap apa yang mereka perhatikan dalam kehidupan
seharian mereka. Unsur seni lukis yang bisa diperhatikan dalam hasil karya seni
lukisan kanak-kanak untuk dinilai meliputi garisan, warna, bentuk, jisim atau
isipadu, rekaan atau gubahan, corak ruang, imbangan dan tekstur.
Pada peringkat awal perkembangan kanak-kanak akan lebih suka
menconteng

secara spontan. Kemudian kanak-kanak akan mula melakar

seterusnya secara perlahan-lahan mereka akan mula melukis secara sistematik

dan mula berminat menggunakan warna bagi mendapatkan ton, jalinan,
pencahayaan, ruang persepaktif dan komposisi dengan menggunakan media
kering (pensil warna). Melukis adalah sebahagian dari teknik menggambar,
aktiviti melukis boleh dirancang menggunakan media kasar, halus, lembut,
keras dan tajam, hasil daripada penggunaan bahan

media ini akan

menghasilkan kesan-kesan garisan pada permukaan. Perhatian dan bimbingan

perlu diberikan kepada kanak-kanak semasa melukis, kesan-kesan garisan yang
dipengaruhi oleh penggunaan bahan dan tekanan pada permukaan kertas yang
digunakan haruslah dapat menghasilkan gambaran yang hampir tepat dengan
objek sebenar yang dilukis.

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

3.0. TEORI PERKEMBANGAN ARTISTIK AL HURWITZ DAN

MICHAEL DAY (1995).
Berdasarkan kepada teori perkembangan yang dikemukakan oleh Al Hurwitz dan
Michael Day (1995). Telah membahagikan perkembangan artistik kanak-kanak kepada
tiga tahap perkembangan iaitu;
1. Tahap Manipulatif.(2 hingga 4 tahun)
Menurt pandangan yang diberikan oleh Al Hurwitz dan Machael Day (1995), tahap
manipulative

adalah

peringkat

pertama

perkembangan

kanak-kanak

dalam

pertumbuhannya, tahap ini mengkategorikan kanak-kanak berusia 2 hingga 4 tahun.

Melalui kajian yang telah mereka lakukan, mendapati kanak-kanak pada peringkat ini
tidak mempunyai kawalan pada pergerakan tangan dalam lukisan yang dihasilkan. Sifat
ingin tahu yang kuat pada diri kanak-kanak, membuatkan mereka suka kepada
penerokaan dalam memperolehi pengetahuan melalui persekitaran mereka. Kanakkanak akan suka menghasilkan lukisan mereka pada dinding-dinding, meja mahupun
kertas lukisan. Hasil lukisan mereka ini tidak bersifat realistik dan banyak
menggunakan lukisan berbentuk garisan bagi menggambarkan sesuatu mesej yang
ingin disampaikan dalam bahasa seninya. Terdapat 4 tahap contengan pada peringkat
manipulatif ini antaranya;
i.

Contengan Garisan Tidak Terkawal.

Kanak-kanak tidak mempunyai daya kawalan dalam melakukan contengan
pada tahap ini dan garisan yang dihasilkan biasanya berulang-ulang. Dari segi
penggunaan bahan mahupun alatan, kanak-kanak belum lagi menyedarinya.
Segala kesan dan tanda hasil dari contenganya berlaku secara tidak sengaja.
Pergerakan motor kasarnya pada peringkat awal ini masih belum terkawal, namun
melalui latihan pergerakan motor kasarnya mula terkawal. Hasil daripada
contengan yang dilakukanya, kanak-kanak mula menyedari bahawa setiap
pergerakannya akan memberikan kesan tanda. Contengan mahupun cakaran yang
dilakukan oleh kanak-kanak pada kebiasaannya adalah secara bebas. Hasil

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

contengan kanak-kanak ini akan menghasilkan berbagai-bagai bentuk dan

menimbulkan rasa kegembiraan dan keseronokan kepada mereka.

ii. Contengan Garisan Terkawal.

Garisan yang dihasilkan lebih menampakkan kawalan yang matang
dibandingkan dengan peringkat pertama. Contengan garisan terkawal ini adalah
dipengaruhi oleh persekitaran, memainkan peranan amat penting dalam
penghasilan lukisan kanak-kanak. Oleh itu keupayaan kanak-kanak melihat
sesuatu dalam perskitaraannya memerlukan tindakan mental. Apabila kanakkanak boleh memahami dan memberi makna kepada apa yang dilihatnya,
menunjukkan ianya telah mempunyai pengalaman tentang persekitarannya.
Kanak-kanak akan mula memilih ruang dalam menghasilakan cotengannya. Hasil
contengannya akan terkumpul pada ruangan yang sama atau menghimpunkan
sesuatu contengan itu pada

suatu permukaan. Kanak-kanak akan suka

menghasilkan lukisan mereka pada dinding-dinding, meja mahupun kertas

lukisan. Kanak-kanak akan menconteng dari satu ruang ke ruang yang lain
sehingga ia mencapai kepuasan. Kebolehan kanak-kanak dalam menguasai ruang
pada peringkat ini menunjukkan kanak-kanak telah mula menggunakan akal
(mental) untuk menyusun apa yang mereka conteng.

iii.

Contengan Rupa Terkawal.

Memperlihatkan kebolehan kanak-kanak

yang mula melukis rupa dan

mengulanginya mengikut kehendak mereka. Pada peringkat ini kanak-kanak

sudah berupaya memanipulasikan simbol mahupun bentuk. Kebolehan mereka
juga sudah dapat dilihat dengan keupayaan menyusun secara teratur objek
bermula saiz kecil ke besar. Penggabungan antara deria mata, motor halus dan
anggota tangan telah menampakan keseimbangan, serta sudah mampu untuk
melakukan aktiviti yang agak mencabar.

iv.

Contengan Rupa.
Pada peringkat ini kanak-kanak berupaya mengenal pasti rupa dan menyebut rupa
yang dihasilkan. Pada peringkat ini juga lukisan yang dihasilkan adalah lebih

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

kepada kepuasan dan keseronokan kerana mereka diberi peluang untuk melukis
dan menggunakan alatan melukis seperti pen dan pensil.

Dalam perkembangan tahap manipulatif ini, antara perkara penting yang

perlu diberi perhatian adalah cara kanak-kanak memegang alatan untuk melukis.
Pada usia ini alatan tulis yang dipegang oleh kanak-kanak adalah mengikut
keupayaan cara dan gaya yang disukai oleh mereka. Menggunakan pelbagai jenis
bahan dan medium dalam menghasilkan lukisan mereka seperti; karyon, pensil
warna, pensil, pen dan lain-lain lagi. Kanak-kanak pada tahap ini melakukan
aktiviti lukisan lebih kepada kepuasan dan keseronokan. Keupayaan menconteng
sangat bergantung kepada keupayaan otot dan keselarasan koordinasi di antara
mata dan tangan. Fokus imej yang dihasilkan pada peringkat ini adalah lukisan
garisan yang pelbagai.
2. Tahap Membuat Simbol.(6 hingga 9 tahun).
Adalah peringkat kedua perkembangan kanak-kanak dengan penghasilan
membuat simbol, tahap ini mengkategorikan kanak-kanak berusia 6 hingga 9 tahun.
Pada tahap ini kanak-kanak akan mula beralih kepada penghasilan simbol sesuatu
yang berbentuk. Di peringkat awal penghasilan imej simbolisma ini , imej-imej yang
dihasilkan melalui lukisan terdiri daripada pelbagai saiz. Situasi pembelajaran kanakkanak pada tahap ini adalah dipengaruhi oleh prsekitarannya. Kanak-kanak juga pada
tahap ini telah mula dapat mengawal pergerakan tangan secara seimbang. Simbolsimbol yang dihasilkan pada lukisan telah mudah untuk dikenal pasti. Ini adalah
kerana kanak-kanak telah mempunyai kawalan yang seimbang dan teratur dari segi
pergerakan tangan.
Persekitaran mempengaruhi lukisan mereka, biasanya kanak-kanak akan
suka melukis objek yang hampir dengan dirinya ataupun pengalaman mereka. Contoh
lukisan yang selalu dihasilkan oleh mereka seperti; rumah, kakak, abang, emak, ayah,
dan sebagainya. Pada tahap ini juga kita melihat kanak-kanak sudah mula boleh
menggunakan imaginasi mereka, melalui imej-imej yang penting selalunya dilukis
lebih besar berbanding imej figura yang lain. Sebagai contoh; lukisan bapa atau ibu
lebih besar daripada latar belakang. Begitu juga dengan warna mereka telah boleh

10

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

menyesuaikan contoh warna hijau untuk daun, warna biru untuk langit, warna kuning
untuk matahari dan lain-lain lagi.

3. Tahap Pra Remaja.(10 hingga 13 tahun)

Pada tahap ini kanak-kanak dikategorikan berusia 10 tahun hingga 13 tahun. Pada
tahap usia ini kanak-kanak telah mula mencuba melukis figura dengan saiz yang betul.
Pada tahap Pra-remaja dikatakan peringkat transisi zaman kanak-kanak ke zaman remaja.
Peralihan ini memperlihatkan adanya kematangan dalam menghasilkan karya seni mereka.
Terdapat percubaan untuk melukis figura dengan saiz yang betul. Lukisan figura pula mula
dilukis dengan menitikberatkan daya saiz sebenar objek. Sebagai contoh, figura manusia
mula dilukis dengan melihat kadar banding pada objek tersebut tanpa membuat
penambahan. Lukisan pada peringkat ini dikatakan lebih rasional kerana selain daripada
kedudukan dan saiz figura yang betul, mereka juga telah mula mementingkan warna yang
tepat selain dari memasukkan bayang-bayang pada objek supaya imej yang dihasilkan
seolah-olah nampak realistik. Pada peringkat ini juga, mereka mula menggunakan kaedah
perspektif bagi membezakan saiz imej di mana mereka cuba memahami konsep ruang iaitu
objek yang jauh bersaiz lebih kecil berbanding dengan objek yang lebih dekat.

11

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

Lukisan 1: Tahap Manipulatif, Lukisan 2: Tahap Membuat Simbol dan

Lukisan 3: Tahap Pra Remaja

4.0.TEORI PERKEMBANGAN ARTISTIK VIKTOR LOWENFELD (1947).

Berdasarkan kepada teori perkembangan yang dikemukakan oleh Viktor Lowenfeld
(1947).Telah membahagikan perkembangan artistik kanak-kanak kepada enam tahap
perkembangan iaitu;
1. Tahap Contengan atau Scribbling stage (2 hingga 4 tahun)
Kanak-kanak pada tahap contengan atau scribbling stage adalah berusia 2 tahun.
Contengan yang dihasilakan oleh kanak-kanak adalah secara rawak dan tidak terkawal.
Bermula daripada tahap contengan ini kanak-kanak akan dapat melukis garisan lurus,
melintang dan mlukis bulatan. Contengan-contengan yang dihasilkan oleh kanak-kanak
adalah bertujuan, dalam memperlihatakan kesedaran mereka tentang corak dan jalinan
tangan-mata. Setelah melalui tahap contengan, kanak-kanak akan mula menamakan dan
memberi pengertian akan maksud contengan mereka. Kanak-kanak berumur 2 tahun akan
dapat menyatakan apa yang akan mereka lakukan sebelum ianya membuat lukisannya.
Proses perkembangan kanak-kanak akan terus berlaku. Kanak-kanak berumur 3 tahun akan
mula menambahkan maklumat denga lebih teperinci dan sudah mula boleh bercakap
mengenai lukisan mereka dari segi warna, bentuk dan sebagainya.

12

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

Lukisan: Haziq Zulkifli

Umur: 2 - 4 Tahun

2. Tahap Praskematik atau Preschematic (4 hingga 7 tahun)

Kanak-kanak pada tahap praskematik berusia 4 hingga 7 tahun sudah mula berupaya
memanipulasikan penggunaan objek-objek pada lukisan mereka. Kanak-kanak pada tahap
ini sudah mampu menyusun secara teratur dari saiz kecil ke besar. Jalinan antara deria
penglihatan, motor halus dan anggota tangan telah menampakkan keseimbangan dan
mampu melakukan aktiviti yang agak mencabar. Tahap ini ialah peringkat peningkatan
daripada contengan bulatan kepada percubaan pertama untuk melukis objek yang terdapat
di sekelilingnya dengan menggunakan garisan. Kanak-kanak pada tahap praskematik ini
juga sudah mula menampakkan bentuk-bentuk asas seperti bulat, segi tiga , segi empat dan
pangkah, yang terbentuk secara tidak sengaja. Kanak-kanak pada tahap ini akan cuba
melukis objek-objek yang menarik minat mereka menggunakan garisan. Sebagai contoh
seperti lukisan ibu bapa yang mempunyai watak kaki dan tangan dilukis seolah-olah
terapung dengan saiz imej yang berbeza-beza. Lukisan mereka pada tahap ini dikatakan
berciri simbolik di mana simbol-simbol digunakan untuk mewakili sesuatu objek.

13

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

Lukisan: Zahin Zulkifli

Umur: 4 hingga 7 tahun

3. Tahap Skematik atau Sehematic (7 hingga 9 tahun).

Kanak-kanak pada tahap skematik telah mula menghasilkan lukisan mengikut skema
atau konsep tertentu. Penekanan lebih diberikan kepada cara penyusunan objek dalam imej
selain daripada imej manusia dan objek yang terdapat di sekelilingnya. Lukisan yang
dihasilkan adalah spontan, bebas dan berskala besar. Ciri-ciri lukisan pada tahap ini
menunjukkan apa yang difikirkan oleh kanak-kanak berbanding dengan apa yang
sebenarnya dilihat oleh kanak-kanak. Dilampirkan beberapa contoh lukisan kanak-kanak;

Lukisan: Nur Shamira Shasha Mohd Mazran.

Tajuk: Peta Perjalanan Ke Sekolah.& Bermain Bersama Rakan
14

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

Tarikh: 20.4.2013
Umur: 7 Tahun

Lukisan: Fauzi Mohd Faiz

Tajuk: Bermain Bersama Rakan
Tarikh: 20.4.2013
Umur: 8 Tahun

Lukisan: Shyza Syhazana Anuar

Tajuk: Bermain Bersama Rakan
Tarikh: 20.4.2013
Umur: 9 Tahun

4. Tahap Kesedaran Realisma atau Dawning Realisme (9 hingga 12 tahun).

Pada peringkat ini kanak-kanak terus melukis dengan mengekalkan konsep dan skema
tertentu. Imej yang dilukis secara realistik dan teliti. Imej lukisan mula mengecil dari segi
saiz dan kanak-kanak mula menunjukkan sifat kritikal dengan hasil karya sendiri. Mereka
mula membandingkan karya mereka dengan karya rakan sebaya. Keadaan ini menjadikan
mereka berhati-hati dan sedikit individualistik serta menitikberatkan kualiti karya yang
dihasilkan. Lukisan kanak-kanak pada peringkat ini lebih cenderung untuk melukis objek
seperti objek yang sebenar. Kesukaran menyamai ciri-ciri yang sebenar kerap kali
mengecewakan mereka. Pada tahap ini ramai kanak-kanak yang hilang minat untuk
melukis kerana tidak puas hati dengan hasil kerja mereka. Inilah sebabnya, mengapa orang
dewasa menganggap kemahiran melukis mereka masih pada tahap sama.

15

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

Lukisan: M.Saiful Supirman

Tajuk: Bermain Bersama Rakan
Tarikh: 20.4.2013
Umur: 10 Tahun

Lukisan: Syaza Syazana Anuar

Tajuk: Bermain Bersama Rakan
Tarikh: 20.4.2013
Umur: 11 Tahun

Lukisan: Zulkarnain Zainuddin

Tajuk: Bermain Bersama Rakan
Tarikh: 20.4.2013
Umur: 12 Tahun
Berdasarkan hasil karya seni melalui lukisan kanak-kanak berumur 9 hingga 12
tahun seperti yang tertera diatas telah menampakkan perkembangan kanak-kanak melukis
figura dengan saiz dan bentuk yang sesuai jika dibandingkan dengan tahap skematik 7
hingga 9 tahun. Lukisan yang dihasilkan adalah spontan, bebas dan berskala besar.
Berbanding dengan kesedaran realism imej yang dilukis secara realistik dan teliti. Lukisan
figura pula mula dilukis dengan menitikberatkan daya saiz sebenar objek. Kerasionalan
lukisan kanak-kanak pada tahap ini dapat dilihat dari kedudukan dan saiz figura yang betul,

16

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

disamping menggunakan warna yang berkesesuaian. Kanak-kanak pada tahap ini juga
telah boleh menggunakan perspektif bagi membezakan saiz imej.

5. Peringkat Pseudonaturalistic atau Reasoning (12-14 Tahun)

Pada peringkat ini, kanak-kanak mula peka dengan konsep realistik di dalam menghasilkan
lukisan. Mereka menitikberatkan konsep kedudukan dan saiz rasional imej. Mereka lebih
gemar untuk melukis melalui konsep peniruan atau melalui objek di hadapan mata
berbanding dengan lukisan menerusi imaginasi.

6. Peringkat Period If Decision atau Adolescent Art in High School (14-17 Tahun)
Peringkat ini merupakan peringkat penekanan terhadap proses penghasilan karya seni dan
penciptaan objek. Peringkat ini memperlihatkan kematangan di dalam membuat keputusan
dan pemilihan bahan yang sesuai untuk menghasilkan karya seni.

5.0. MERANGSANG PEMIKIRAN DAN PERKEMBANGAN KANAK-KANAK.

Perkembangan kanak-kanak adalah di pengaruhi oleh persekitaran dalam
kehidupan mereka. Segala pengalaman yang mereka perolehi sepanjang aktiviti seni
mahupun kehidupan mereka akan menjadi satu pengetahuan yang akan mereka gunakan
pada masa akan datang dalam menyelesaikan sesuatu permasalahan yang dihadapi. Dalam
teori perkembangan otak manusia, otak kiri digunakan untuk percakapan, mentaksir,
bahasa dan mengira. Manaka otak kanan pula adalah untuk aktiviti kreatif seperti melukis
dan mewarna. Lukisan yang dihasilkan oleh kanak-kanak pada peringkat awal ini adalah
sebagai melambangkan pengalaman estetika awal mereka. Secara langsung aktiviti seni ini
juga akan dapat mempertingkatkan daya imaginasi mereka. Dengan itu bimbingan serta
rangsangan perlu diberikan bagi mempertingkatkan kreativiti kanak-kanak.
Merangsang daya kretiviti kanak-kanak adalah perlu. Melalui aktiviti seni daya
imaginasi mereka akan diperkembangkan. Oleh itu situasi pembelajaran yang lengkap
dalam suasana pembelajaran itu adalah perlu. Dengan itu menyediakan peralatan asas
melukis seperti kertas, berus, warna dan krayon adalah perlu dalam usaha memberi galakan
17

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

dalam mempertingkatkan daya imaginasi kanak-kanak dalam menghasilkan lukisan yang

melambangkan persepsi mereka. Merangsang perkembangan kanak-kanak juga boleh
diwujudkan selain aktiviti melukis dengan menggunakan gambar, rakaman, tayangan video
dengan menggunakan kemajuan teknologi maklumat upamanya. Kerana dengan
menggunakan kemudahan seumpama ini akan dapat menarik minat kanak-kanak dengan
tayangan-tayangan video yang berkesesuaian dengan peringkat umur mereka. Suasana ini
akan dapat menimbulkan rasa gembira mereka dan seterusnya akan dapat menarik minat
yang akan menggalakan pemikiran kreatif melalui emosi yang mereka luahkan.
Bidang seni mampu merangsang pemikiran dan perkembangan kanak-kanak
melalui aktiviti seni yang dijalankan. Membentuk kreativiti dan imaginasi kanak-kanak
adalah amat perlu melalui pengalaman dan persekitaran kehidupan mereka. Oleh itu
peranan pendidik perlu memberi galakan kepada kanak-kanak untuk berimaginasi, bagi
mempertingkatkan daya kemahiran berfikir mereka dalam menghasil sesuatu yang baru,
dalam penerokaan sesuatu bidang ilmu. Menurut Victor Lowenfeld, semasa melaksanakan
aktiviti seni, kanak-kanak akan menghadapi dua halangan iaitu dari aspek psikologi
persekitaran dan budaya. Bagi mengatasi permasalahan ini, pendidik perlu membimbing
bagi menyelesaikan halangan-halangan yang dihadapi oleh kanak-kanak.
6.0. KESIMPULAN.
Perkembangan artistik kanak-kanak berdasrkan kepada teori perkembangan Al Hurwitz
dan Michacel Day (1995) serta Viktor Lowenfeld (1947) menyatakan kebolehan
kanak-kanak dalam seni visualnya adalah dipengaruhi oleh peringkat umur.
Perkembangan dan pertumbuhan kanak-kanak akan sentiasa mengalami perubahan dari
aspek fizikal, sosial, kognitif dan emosi akan berlaku dalam diri setiap individu
sebermula kelahiran sehinggalah ke peringkat dewasa. Peringkat perkembangan artistik
kanak-kanak ini dipengaruhi oleh umur dan kematangan kanak-kanak dalam
melahirkan ekspresi artistik mereka. Melalui dua teori perkembangan artistik kanakkanak ini mempelihatkan kesamaan dalam transisi perkembangan daripada peringkat
contengan kepada perwakilan sebenar dalam penghasilan karya seni.
Karya seni yang dihasilkan oleh kanak-kanak selalunya berdasarkan
kefahaman mereka berbanding apa yang mereka lihat. Ini menyebabkan pada tahap
manipulatif karya seni kanak-kanak sukar untuk ditafsir akan maksudnya. Namun
pembelajaran yang diberi penekanan dalam tahap manipulatif ini adalah kebolehan dan
kemampuan kanak-kanak melihat dunia dari kaca matanya sendiri. Perkembangan
18

KAE3013

[EKSPRESI KREATIVITI KANAK-KANAK]

artistik kanak-kanak akan terus berlaku sehinggalah ia mampu menghasilkan lukisan

secara realistik dan mudah difahami.

Seni sesuatu yang indah. Menurut Frank Cizek (1865-1946), berpendapat bahawa
kanak-kanak memiliki daya kreativiti yang tinggi dan memerlukan sesuatu kaedah
untuk meluahkan ekspresi diri. Oleh yang demikian kanak-kanak perlu diberi ruang
untuk melukis bagi menyatakan apa yang mereka lihat dari pandangan mereka sendiri.
Apabila kanak-kanak menggunakan imaginasi dan ekspresi diri, wujudlah suasana
gembira dan suka riang. Minat belajar dan minat untuk memajukan diri meningkat.
Maka kanak-kanak sedia untuk belajar dan ingin hendak belajar.

Oleh itu perkembangan artistik kanak-kanak perlu diberi penekanan dalam

usaha membantu memperkembangkan kemahiran berfikir kanak-kanak, yang akan
dapat digunakan dalam kepelbagaian disiplin ilmu.

7.0. RUJUKAN.
1. Pendidikan Seni Visual Pendidikan Rendah (2009). Kreativiti Dan Seni KanakKanak. Institut Pendidikan Guru. Kementerian Pendidikan Malaysia.
2. Perkembangan

Kreatifviti

Dalam

Pendidikan

Prasekolah

(2010).

Institut

Pendidikan Guru. Kementerian Pelajaran Malaysia.

3. Perkembangan Kognitif Kanak-Kanak (2009). Bahagian Pendidikan Guru Sektor
Pembangunan Profesionalisme Keguruan. Kementerian Pelajaran Malaysia.
4. Pendidikan Seni Visual Sekolah Rendah (2009). Pengajaran dan Pembelajaran
Pendidikan Seni Visual. Institut Pendidikan Guru. Kementerian Pelajaran Malaysia.
5. http://eprints.utm.my/10348/1/bab2.pdf
6. http://teoriperkembangan.blogspot.com/
7.

19