FAKULTI PENDIDIKAN TEKNIKAL DAN VOKASIONAL

UNIVERSITI TUN HUSSEIN ONN MALAYSIA

BAB 3:
STRUKTUR, FUNGSI DAN
METABOLISME SEL

PENGENALAN
Semua organisme (tumbuhan & haiwan) terbina
daripada sel
bahasa Latin cellula = rongga/ruangan
Merupakan unit fungsi asas hidup bagi organisme hidup
Menjalankan aktiviti spt1)Respirasi
2)Pembiakkan
3)Pertumbuhan
4)Perkhumuhan
)Terdapat dalam pelbagai saiz & bentuk
)sel dapat berfungsi secara autonomi jika keperluan
hidupnya dipenuhi

SEJARAH SEL
Robert Hooke ,1665
meneliti irisan tipis gabus melalui
mikroskop
Pada tahun 1835, sebelum teori Sel
merupakan unit organisasi terkecil yang
menjadi dasar kehidupan dalam arti
biologis.
Semua fungsi kehidupan diatur dan
berlangsung di dalam sel.

 Matthias Schleiden (ahli botani)

dan Theodore Schwann (ahli
zoologi)
tahun 1838 menemukan adanya
kesamaan yang terdapat pada
struktur jaringan tumbuhan dan
haiwan.
Mereka membentuk konsep bahawa
makhluk hidup terdiri atas sel .
menunjukkan bahawa sel
merupakan satuan structural
makhluk hidup.
Scheiden & Schwan adalah tokoh
ilmuan yang telah berjasa dalam
dunia mikrobiologi, dengan teori sel
merupakan suatu kesatuan
struktural (berdasarkan bentuk).

Sel Haiwan
1. tidak memiliki dinding sel
2. tidak memiliki plastida
3. memiliki lisosom
4. memiliki sentrosom
5. timbunan zat berupa lemak dan glikogen
6. bentuk tidak tetap
7. memiliki vakuola, ukuran kecil, sedikit
Sel Tumbuhan
1. memiliki protoplasma, dinding sel dan membran sel
& vakoul
2. umumnya memiliki plastida
3. tidak memiliki lisosom
4. tidak memiliki sentrosom
5. timbunan zat berupa pati
6. bentuk tetap
7. memiliki dinding koroplas & vakuol yg besar

FELIX DUJARDIN

teori sel. protoplasma, mendefinisikan

sel sebagai nucleated massa dari
protoplasma dengan atau tanpa seldinding (Das Protoplasma der
Rhizopoden und der Pflanzenzellen; ein
Beitrg zur Theorie der Zelle,1863).

IRCHOW

orang pertama yang menemukan sel-sel

leukemia.
menyatakan asal usul sel adalah pembagian
unsur sebelumnya. (setiap sel berasal dari
sel sebelumnya) 1858.
menolak terhadap konsep generasi spontan
(spontaneous generation), yang menyatakan
organisme berasal dari benda mati.

Thomas huxley

Teori = Sel merupakan kesatuan fizik

kimia

Watson & Crick

Teori = Sel merupakan kesatuan

hereditas

ROBERT BROWN

Teori = Pada sel terdapat Nukleus

botanis Scotland yang memberikan sumbangan
penting melalui penemuan nukleus dan aliran
sitoplasma, gimnosperma dan angiosperma, dan
palinologi.
memberikan banyak sumbangan terhadap
taksonomi tumbuhan, family tumbuhan

FELIX DUJARDIN
Teori = Di dalam setiap sel organisme
hidup terdapat sitoplasma

STRUKTUR SEL & FUNGSI

BAHAGIAN SEL

TEORI SEL
Semua benda hidup berasal dari sel @ sel merupakan unit
asas kehidupan.
Oleh: Matthias Schleiden & Theodor Schwann
Sesuatu sel baru berasal daripada sel yang terdahulu
melalui pembahagian sel.
Oleh: Rudolf Virchow
Sel berfungsi sebagai satu unit iaitu semua proses
metabolisme berlaku di dalamnya.
Oleh: Matthias Schleiden & Theodor Schwann
Setiap sel mempunyai maklumat genetik atau perwarisan
yang boleh diturunkan kepada sel anak melalui
pembahagian sel.
Oleh: Teori Genetik Moden

PEMBAHAGIAN SEL
Sel dibahagikan kepada dua
kumpulan utama:
1. Sel prokariot: sel yang tidak
mempunyai nukleus dan organel yang
bermembran (contoh: sel bakteria dan
sel alga biru-hijau.
2. Sel eukariot: sel yang mempunyai
nukleus dan organel-organel yang
bermembran

STRUKTUR SEL
Semua sel tumbuhan dan sel haiwan
dilingkungi oleh membran plasma.
Di samping membran plasma, sel
tumbuhan turut mempunyai dinding
sel yang dihasilkan dari selulosa
(berada di luar membran plasma).
Protoplasma ialah gabungan
sitoplasma dan nukleus.

ORGANEL
Di dalam sitoplasma sel, terdapat
beberapa jenis organel iaitu struktur sel
yang melakukan sesuatu fungsi khusus.
Contoh organel sel ialah nukleus,
mitokondria, kloroplas, vakuol, ribosom
dan jasad Golgi.
Sesetengah organel sel seperti ribosom
dan jasad Golgi hanya kelihatan apabila
dilihat di bawah mikroskop elektron.

STRUKTUR & FUNGSI BAHAGIAN SEL

Bahagian sel

Struktur

Fungsi

Membran sel

Dibina daripada
protein dan
fosfolipid.
Selaput nipis,
kenyal dan separa
telap.

Mengasingkan
kandungan sel
daripada persekitaran
luar.
Mengawal pergerakan
bahan ke dalam dan
ke luar sel dengan
membenarkan bahan
dengan saiz molekul
tertentu melaluinya.

Dinding sel (sel

Terbina daripada
tumbuhan sahaja)
gentian selulosa yang
keras dan teguh.
Bersifat telap sepenuh
kerana mempunyai
liang-liang seni yang
membolehkan
pergerakan bebas
bahan antara bahagian
luar dan dalam sel.

Memberi sokongan
dan bentuk tetap
kepada sel
tumbuhan.
Melindungi sel
tumbuhan daripada
pecah akibat
kemasukan air
yang banyak.

Vakuol /
vesikel

Ruangan berisi cecair iaitu

sap sel.
Dikelilingi oleh membran
yang disebut tonoplas
Sel tumbuhan muda
mempunyai banyak vakuol
bersaiz kecil manakala sel
tumbuhan matang
mempunyai vakuol bersaiz
besar.
Vakuol bagi sel haiwan
adalah kecil (vesikel) dan
kadangkala tidak wujud
langsung. Contoh vakuol
yang terdapat dalam sel
haiwan ialah vakuol
fagositosis, vakuol
perkumuhan dan vakuol
makanan.

Sap sel mengandungi air, asid

organik, gula, garam mineral,
oksigen, karbon dioksida,
pigmen bahan buangan dan hasil
sampingan metabolisme.
Dalam sel tumbuhan, vakuol
memberi kesegahan kepada sel
dengan menolak sitoplasma dan
menekan membran sel ke tepi
atau ke arah dinding sel.
Dalam haiwan unisel seperti
paramesium, vakuol mengecut
terlibat dalam mengawalatur
proses osmosis dan perkumuhan
Biasanya vesikel haiwan
mengandungi enzim hidrolitik
untuk pencernaan bahan organik
kompleks dalam sel.

Sitoplasma Bahan seperti jeli Bertindak sebagai

yang terletak
medium bagi tindak
antara membran
balas biokimia dalam
sel dan membran
sel.
nukleus
Membekalkan
organel dengan
Mengandungi
banyak organel
bahan keperluan
dan makanan
yang diperoleh dari
simpanan
luar sel.

Nukleus

Organel berbentuk
Mengawal segala aktiviti
sfera dan dilingkungi
sel, misalnya sintesis
oleh membran nukleus.
(pembinaan) protein
Nukleus mengandungi Mempunyai kromosom
kromosom, nukleolus
yang mengandungi
dan nukleoplasma
maklumat perwarisan atau
bahan keturunan.

Kromosom

Jalinan bebenang
dalam nukleus yang
dibina daripada asid
nukleik dan protein

Membawa maklumat
perwarisan (gen)
Terlibat dalam
pembahagian sel

Mitokondria

Organel berbentuk
Tapak penjanaan tenaga
rod yang terdiri
melalui proses
daripada dua lapisan
pengoksidaan makanan
membran iaitu
semasa respirasi
membran luar dan
Tenaga dijana dalam
membran dalam yang
bentuk molekul ATP
berlipat-lipat
(adenosine trifosfat)

Kloroplas (sel Berbentuk ceper dan

tumbuhan
terdiri daripada dua
sahaja)
lapisan membran
Mengandungi pigmen
klorofil

Klorofil menyerap cahaya

matahari untuk menjalankan
proses fotosintesis dan
memberikan warna hijau
kepada daun.

Retikulum /
jalinan
endoplasma

Terdiri daripada satu sistem pundi

leper atau sisterna yang dibatasi
oleh membran unit tunggal.
Rongga sisterna saling
berhubungan dan membentuk
satu sistem terusan di seluruh
sitoplasma

Membran retikulum endoplasma

mungkin berterusan dengan
membran nukleus, membran

plasma dan jasad Golgi.

Terdapat dua jenis retikulum
endoplasma iaitu retikulum
endoplasma kasar (RE kasar)
dan retikulum endoplasma licin
(RE licin)

Berfungsi sebagai satu sistem

pengangkutan dalam sel
(intrasel) yang memudahkan
pergerakan bahan-bahan dari
satu bahagian ke bahagian sel
yang lain
Menyediakan satu permukaan
luas untuk perlekatan enzim dan
tindak balas biokimia
Protein yang disintesiskan oleh
ribosom akan memasuki sisterna
retikulum endoplasma dan
seterusnya digerakkan ke
bahagian sel yang lain
terutamanya ke jasad Golgi
untuk diproses sebelum
dirembes keluar

Ribosom

Granul padat dan

Merupakan tapak sintesis
berbentuk sfera.
protein
Terdiri daripada
Protein yang disintesis oleh
protein dan asid
ribosom pada retikulum
nukleik.
endoplasma dirembes keluar
daripada sel dalam bentuk
Ribosom terdapat
pada permukaan
enzim atau hormon manakala
retikulum endoplasma
yang disintesis oleh ribosom
dan sesetengahnya
bebas digunakan oleh sel itu
wujud sebagai
sendiri untuk pertumbuhan
ribosom bebas dalam
dan memangkinkan tindak
sitoplasma
balas dalam sel itu.

Jasad Golgi

Terdiri daripada satu

Berfungsi sebagai satu
timbunan pundi-pundi
organel yang memproses
leper (sisterna) yang
dan mengubahsuaikan
setiap satunya dilapisi
bahan kimia seperti
oleh membran unit
protein yang baru sahaja
tunggal
diperoleh daripada jalinan
endoplasma kepada hasil
seperti glikoprotein
Hasilnya diasingkan dan
dibungkus dalam vesikel
dan seterusnya dirembes
keluar dari sel.

PERBANDINGAN SEL HAIWAN DAN

SEL TUMBUHAN
Persamaan: mempunyai nukleus,
sitoplasma, membran plasma, jasad Golgi,
mitokondria dan retikulum endoplasma

PERBEZAAN
Sel haiwan

Perbezaan

Sel tumbuhan

Bentuk sel tidak tetap

BENTUK

Bentuk sel tetap

Tidak mempunyai
dinding sel
Tidak mempunyai
kloroplas

DINDING SEL

Mempunyai sentriol

SENTRIOL

Mempunyai dinding sel

selulosa
KLOROPLAS
Mempunyai kloroplas
dengan pigmen klorofil
di dalamnya
Tiada vakuol / jika ada
VAKUOL
Mempunyai vakuol
kecil
bersaiz besar
Dalam bentuk glikogen GRANUL SIMPANAN
Dalam bentuk kanji
Tidak mempunyai
sentriol

PERBEZAAN
Sel haiwan

Perbezaan

Sel tumbuhan

Ditengah sel

NUKLEUS

Disisi sel

Dalam bentuk
glikogen
Biasanya boleh
bergerak

BAHAN SIMPANAN

Disimpan dalam
bentuk kanji
Jarang bergerak

PERGERAKKAN

HUBUNGAN ANTARA
KEPADATAN ORGANEL DAN
FUNGSI KHUSUS SEL

Sel-sel berlainan dalam badan menjalankan

fungsi berlainan.
Misalnya, sel saraf berfungsi membawa
impuls saraf dan sel darah merah berfungsi
mengangkut oksigen.
Oleh kerana fungsi yang dijalankan oleh
sel-sel ini berbeza, sesetangah sel
mempunyai banyak bilangan organel
tertentu.

Jenis sel

Fungsi
Memerlukan
banyak tenaga
untuk berenang ke
Sel sperma arah uterus dan
tiub Falopio
semasa
persenyawaan
Mengecut dan
Sel otot
meregang untuk
penerbangan
membantu
serangga &
pergerakan dan
burung
penerbangan
Menjana tenaga bagi
pembahagian
Sel meristem
kromosom semasa
proses mitosis

Organel terlibat
Mitokondria
(melalui tindakan enzim
respirasi dan pengoksidaan
makanan dlm mitokondria,
banyak tenaga yang disimpan
dalam molekul ATP dapat
dijanakan. Molekul ATP
merupakan sumber tenaga
utama dalam sel. Molekul ini
mempunyai ikatan fosfat
yang bertenaga tinggi dan
pemecahan ikatan ini
membekalkan tenaga yang
dibebaskan dengan sertamerta untuk aktiviti sel.

Sel hati

Sel
mesofil
palisad
Sel
pankreas

Memainkan peranan utama

dalam metabolisma, mengawal
julat kimia yang besar dalam
darah
Mengawal kandungan gula
yang dibebaskan ke dalam
aliran darah dan detoksifikasi
Penyerapan cahaya matahari untuk
proses fotosintesis
Aktif dalam sintesis dan rembesan
protein (enzim dan hormon)

Mitokondria, jasad
Golgi dan jalinan
endoplasma kasar

Kloroplas
Jalinan endoplasma
kasar, jasad Golgi dan
mitokondria

Sel kelenjar
adrenal (korteks)
Sel epitelium
usus
Sel testis
Sel ovari
Sel goblet pada
epitelium usus
dan salur
pernafasan
Sel jidal akar

Sintesis beberapa hormon

steroid
Sintesis lipid daripada asid
lemak dan gliserol
Sintesis hormon seks steroid:
testosteron
Sintesis hormon seks steroid:
estrogen

Jalinan
endoplasm
a licin

Memerlukan glikoprotein musin

yang membentuk mukus
apabila terlarut
Rembesan mukopolisakarida
untuk melicinkan hujung akar
semasa menembusi zarah
tanah

Jasad
Golgi

SEL HAIWAN & SEL TUMBUHAN