- -

:
, 2011

SADRAJ
1

UVODNA RAZMATRANJA ................................................................................................................................... 2

ZRAENJE SIVIH TELA ......................................................................................................................................... 4

PRENOS TOPLOTE............................................................................................................................................... 5
3.1
3.2
3.3

RAZMENA ZRAENJA IZMEU DVE PARALELNE PLOE ................................................................................................ 5

RAZMENA TOPLOTE IZMEU KOMADA I PEI ........................................................................................................... 6
GUBICI ZRAENJA KROZ OTVORE PEI .................................................................................................................... 6

1|

PRENOS TOPLOTE ZRAENJEM

1

U VODNA RAZMATRANJA

Sva zagrejana tela zrae, tj. emituju elektromagnetne talase u prostor koji ih okruuje. Talasne duine
toplotnog zraenja kreu se od 0.1 do 100 m. Zraenje se javlja usled vibracije atoma ili molekula i javlja
se na svim temperaturama osim na 0 K. Elektromagnetni talasi kreu se pravolinijski.

Kosmiki

zraci

x zraci

UV

Vidljiva svetlost
0.38 - 0.78

Blisko podruje
0.78 - 3

Infracrveni zraci
0.8 - 400

Srednje
3 - 30

El. talasi
2 cm

Daleko
30 - 300

Slika 1: Vrste zraenja

Koliina energije koju zrai jedinica povrine u jedinici vremena naziva se intenzitet zraenja (w/m2).
Intenzitet zraenja nije isti za sve talasne duine, a poveava se sa porastom temperature (Slika 2). Najvea
vrednost intenziteta zraenja sa porastom temperature pomera se ka manjim vrednostima talasnih duina.
Ovde vai Vinov zakon koji kae da je proizvod apsolutne temperature i talasne duine koja odgovara
najveem intenzitetu konstantan (max* T = 2898 mK). Povrina ispod krive predstavlja ukupnu snagu
zraenja.

Slika 2: Spektar zraenja crnog tela

2|

Energija zraenja koja dospe na neko telo moe se apsorbovati, odbiti ili proi kroz to telo. Stoga se moe
pisati:

Qin=QA+ QR+ QT ................................................................................................ 1

gde su:
Qin upadna energija zraenja (w),
QA apsorbovana energija,
QR odbijena energija i
QT energija koja prolazi kroz telo.
Ako se obe strane podele sa Qin dobija se:

QA QR QT

1
Qin Qin Qin
, tj. A R T 1 .......................................................................... 2
gde su A, R i T apsorbovani, odbijeni i deo energije koji je proao kroz telo. Ovi udeli predstavljaju
karakteristine osobine materijala i nazivaju se koeficijentima apsorpcije, odbijanja i proputanja.
Ukoliko su u pitanju neprozrana tela (sa kojima se mi najvie susreemo) koeficijent proputanja T=0. Telo
koje apsorbuje svu upadnu energiju naziva se crno telo, tj. R=0 i T=0, A=1. Za apsolutno bela tela vai R=1.
Za crno telo takoe vai da moe apsorbovati talase svih talasnih duina. Ovakvo telo ima maksimalnu
sposobnost zraenja i moe posluiti kao etalon za sposobnost zraenja drugih tela. Intenzitet zraenja
crnog tela rauna se prema tefan Bolcmanovom zakonu:

Eo oT 4 ...................................................................................................... 3
gde su:
Eo intenzitet zraenja (w/m2)
T apsolutna temperatura tela (K)
o tefan Bolcmanova konstanta koeficijent zraenja ACT = 5.67x10-8 w/m2K4
Ukupna energija zraenja crnog tela povrine A (m2) je:

Qo Eo A oT 4 A (w) ....................................................................................... 4
Poto je vrednost tefan-Bolcmanove konstante mala, za inenjersku primenu koristi se modifikovana
gornja jednaina:
=

(w), gde je co=5.67 .................................................. 5

3|

2 Z RAENJE SIVIH TELA

Za razliku od crnog tela, stvarna tela apsorbuju samo deo upadne energije zraenja. U stvarnosti pojedine
materije mogu apsorbovati talase samo odreene duine (npr. talasi se ne apsorbuju). Stoga je energija
zraenja stvarnih (sivih) tela manja od energije zraenja crnog tela. Kao to smo ve videli, spektar zraenja
ACT je neprekidan, kod veine vrstih (sivih) tela je neprekidan, a kod gasova je uglavnom prekidan
(selektivan) spektar (slika 3). Kod gasova se pojedini talasi proputaju i zato je spektar prekidan.
a)

b)
ACT

ACT

vrsta
tela

Gasovi

Slika 3: Spektar zraenja a) vrstih tela; b) gasova

Odnos intenziteta zraenja sivog tela (E) i intenziteta zraenja crnog tela (Eo) naziva se emisivnost:

E
Eo .......................................................................................................... 6

Intenzitet zraenja sivog tela:

4

T
......................................................................................... 7
E o T c
100
4

gde je:
c koeficijent zraenja sivih (stvarnih) tela
Emisivnost ima vrednost manju od 1.0 i zavisi od vrste materijala, pripreme povrine i temperature.
U sluaju crnog tela sposobnost apsorpcije jednaka je sposobnosti zraenja. U sluaju sivih tela, emitovana
snaga je manja od apsorbovane. Prema Kirhofovom zakonu odnos emitovane snage i sposobnosti
apsorpcije isti je za sva tela. Zavisi od temperature i jednak je sposobnosti zraenja ACT na datoj
temperaturi.

ET
Eo oT 4
AT
............................................................................................... 8
gde su:
ET emitovana snaga na temperaturi T
AT koeficijent apsorpcije na temperaturi T.
Iz jednaina 7 i 8 moe se zakljuiti da su koeficijent apsorpcije A i emisivnost brojano jednaki.

4|

3 P RENOS TOPLOTE
Toplota se najee prenosi izmeu dva ili vie tela. Ako su oba tela crna tela koja se nalaze na
temperaturama T1 i T2 gde je T1>T2, ukupna izmenjena toplota je:

Q Q1 Q2

..................................................................................................... 9

Ovo vai smo u sluaju ako jedno telo prima kompletnu toplotu zraenja drugog tela i obrnuto. Postoje
samo dva takva sluaja: zraenje izmeu dve paralelne ploe i telo potpuno okrueno velikim telom. U svim
ostalim sluajevima samo deo zraenja jednog tela upada na drugo telo.

Slika 4: Potpuna razmena zraenja

Slika 5: Delimina razmena zraenja

3.1 R AZMENA

ZRAENJA IZMEU DVE PARALELNE PLOE

U ovom sluaju moe se odrediti toplotni fluks pomou izraza (za F1F2 ovo vai jer obe ploe u potpunosti
vide jedna drugu):

q12

T 4 T 4
T 4 T 4
co
1 2 cR 1 2
1 1
100 100
1 100 100
1 2
.......................................... 10
5|

gde su:
cR redukovani koeficijent zraenja,
1/2 emisivnost tela 1, odnosno 2,
T1/2 temperatura tela 1 i 2.
Dati izraz koristi se za odreivanje temperature grejaa, kao i protoka toplote greja komad u elektrootpornim peima.

3.2 R AZMENA

TOPLOT E IZME U KOMADA I PEI

U ovom sluaju jedna povrina zraenja u potpunosti okruuje drugu. Na primer radni komad je potpuno
okruen zidovima pei. Rezultujua energija zraenja odreuje se pomou izraza:

Qrez

T 4 T 4
T 4 T 4
co
1
2
1
2

cR

F1
100 100
1 F1 1
100 100

1
1 F2 2
................................ 11

U ovom sluaju figuriu i F1 i F2 jer svo zraenje sa radnog komada upada na zidove pei, a samo deo
zraenja zidova dolazi na komad. Izraz se koristi pri proraunu zagrevanja komada u pei , a predstavlja
toplotu koja sa grejaa dolazi na telo.
Ukoliko komad popunjava veinu prostora, tj. F1/F2 - > 1, koristi se izraz 10 za zraenje dve ploe.
Ukoliko je komad veoma mali, tj. F1/F2 -> 0, koristi se izraz za zraenje zagrejanog tela u okolni prostor
temperature T2 i vai izraz:

Qrez

3.3 G UBICI

T 4 T 4
T 4 T 4
1
2
1
2
co1

F1 c1

F1
100
100
100
100

................................. 12

ZRAENJA KROZ OTVOR E P EI

Vrednost gubitaka kroz otvor pei zavisi od veliine povrine otvora i dubine otvora. Gubici kroz otvorena
vrata pei mogu se odrediti na sledei nain:
= 5,76

.................................................................. 13

gde su:
- koeficijent emisivnosti (0.8 - 1),
- koeficijent dijafragmiranja - odreuje sa na osnovu odnosa visine otvora vrata (A) i duine smetajnog
prostora pei (B) - Prilog - slika 5 6,
Fo - povrina otvora vrata pei,
To - temperatura okoline u koju se prenosi toplota (sobna temperatura).

6|