PROGRAM PENSISWAZAHAN GURU (PPG)

MOD PENDIDIKAN JARAK JAUH

IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN DENGAN KEPUJIAN

BUDAYA DAN PEMBELAJARAN

EDU3106

INSTITUT PENDIDIKAN GURU

KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA
ARAS 1, ENTERPRISE BUILDING 3,
BLOK 2200, PERSIARAN APEC,
CYBER 6, 63000 CYBERJAYA
Berkuat kuasa pada Jun 2011

Falsafah Pendidikan Kebangsaan

Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arah
memperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan
bersepadu untuk mewujudkan insan yang seimbang dan harmonis
dari segi intelek, rohani, emosi, dan jasmani berdasarkan
kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi
melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan,
berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab, dan
berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberi
sumbangan terhadap keharmonian dan kemakmuran keluarga,
masyarakat, dan negara.

Falsafah Pendidikan Guru

Guru yang berpekerti mulia, berpandangan progresif dan saintifik,
bersedia menjunjung aspirasi negara serta menyanjung warisan
kebudayaan negara, menjamin perkembangan individu, dan
memelihara suatu masyarakat yang bersatu padu, demokratik,
progresif, dan berdisiplin.

Cetakan Dis. 2011

Kementerian Pelajaran Malaysia
Hak cipta terpelihara. Kecuali untuk tujuan pendidikan yang tidak ada
kepentingan komersial, tidak dibenarkan sesiapa mengeluarkan atau
mengulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi dan kandungan
buku ini dalam apa-apa juga bentuk dan dengan apa-apa cara pun,
sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain
sebelum mendapat izin bertulis daripada Rektor Institut Pendidikan
Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia.

ii

MODUL PEMBELAJARAN INI DIEDARKAN UNTUK KEGUNAAN PELAJARPELAJAR YANG BERDAFTAR DENGAN INSTITUT PENDIDIKAN GURU,
KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA BAGI MENGIKUTI PROGRAM
PENSISWAZAHAN GURU (PPG) IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN.
MODUL
PEMBELAJARAN
INI
HANYA
DIGUNAKAN
SEBAGAI
BAHANPENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN BAGI PROGRAM-PROGRAM
TERSEBUT.

Cetakan Jun 2011

Institut Pendidikan Guru
Kementerian Pelajaran Malaysia

iii

KANDUNGAN

MUKA SURAT

Falsafah Pendidikan Kebangsaan

ii

Falsafah Pendidikan Guru

ii

Notis Hak Pengarang

iii

Kandungan

iv

Panduan Pelajar

vi

Pengenalan

ix

Pengagihan Tajuk

Rangka Isi Pelajaran

1-136

Topik 1: Budaya Dan Kepelbagaian Kelompok Di Malaysia

1.1 Konsep Budaya

1.2 Konsep Kepelbagaian Kelompok

1.3 Jenis Dan Demografik Kelompok

13

Topik 2: Kesedaran Kepelbagaian Sosio-Budaya

2.1 Bangsa

21

2.2 Masyarakat

22

2.3 Sistem Kepercayaan

25

2.4 Bahasa

25

2.5 Adat Resam

27

2.6 Jantina

29

2.7 Kepentingan Memahami Pelbagai Budaya

29

Topik 3: Implikasi Kepelbagaian Sosio-Budaya

3.1 Konsep Kepelbagaian Sosio-Budaya

32

3.2 Implikasi Kepelbagaian Sosio-Budaya Dalam Pengajaran dan

Pembelajaran

36

3.2.1 Guru

36

3.2.2 Murid

39

3.2.3 Sekolah

40

3.2.4 Kurikulum Tersirat

42

Topik 4: Ketaksamaan Peluang Pendidikan

4.1 Konsep Ketaksamaan Peluang Pendidikan
4.2 Unsur Yang Menyebabkan Ketaksamaan Peluang Pendidikan

50
51

iv

4.2.1

Kelas Sosial

51

4.2.2

Jantina

52

4.2.3

Kumpulan Minoriti

53

4.2.4

Kanak-Kanak berkeperluan Khas (Exceptional Students)

55

4.3 Isu-Isu Ketaksamaan Peluang Pendidikan

57

Topik 5: Pembinaan Persekitaraan Bilik Darjah Yang Mesra Budaya

5.1 Pengurusan Persekitaraan Fizikal

66

5.2 Pengurusan Persekitaraan Sosioemosi

71

5.3 Hubungan Antara Kelompok Etnik

76

5.4 Pengurusan Pengajaran Dan Pembelajaran

78

5.5 Pedagogi Relevan Budaya Dan Kepelbagaian Kelompok

84

5.6 Pedagogi Kelas Bercantum

91

5.7 Sosiolinguistik

95

5.8 Penilaian Berasaskan Budaya

98

Topik 6: Kemahiran Komunikasi Guru

6.1 Komunikasi Lisan Dan Bukan Lisan
6.2 Kepentingan Kemahiran Komunikasi Guru
6.3 Laras Bahasa Dan Kesantunan

111
116
120

Topik 7: Pelan Tindakan Mewujudkan Persekitaraan Yang Mesra Budaya

7.1 Merancang dan Melaksanakan Pelan Tindakan Orang Asli,

128

Indigenous dan Kumpulan Pedalaman

7.2 Program Yang Telah Dilaksanakan Oleh Kerajaan Malaysia

130

7.3 Pelan Tindakan Untuk Kumpulan Indigenous

132

7.4 Merancang Dan Melaksanakan Pelan Tindakan: Indigenous

133

7.5 Merancang Dan Melaksanakan Pelan Tindakan: Pedalaman

133

7.6 Langkah-Langkah Kerajaan Memajukan Pendidikan Di Kawasan

135

Pedalaman Sabah Dan Sarawak

7.7 Agensi-agensi Yang Terlibat dalam Pelaksanaan Program

136

Pembangunan Pendidikan Di Kawasan Luar Bandar

7.8 Cara-Cara Mewujudkan Persekitaraan Mesra Budaya

136

PANDUAN PELAJAR
PENGENALAN
Modul pembelajaran ini disediakan untuk membantu anda menguruskan
pembelajaran anda agar anda boleh belajar dengan lebih berkesan. Anda
mungkin kembali semula untuk belajar secara formal selepas beberapa tahun
meninggalkannya. Anda juga mungkin tidak biasa dengan mod pembelajaran
arah kendiri ini. Modul pembelajaran ini memberi peluang kepada anda untuk
menguruskan corak pembelajaran, sumber-sumber pembelajaran, dan masa
anda.

PEMBELAJARAN ARAH KENDIRI

Pembelajaran arah kendiri memerlukan anda membuat keputusan tentang
pembelajaran anda. Anda perlu memahami corak dan gaya pembelajaran anda.
Adalah lebih berkesan jika anda menentukan sasaran pembelajaran kendiri dan
aras pencapaian anda. Dengan cara begini anda akan dapat melalui kursus ini
dengan mudah. Memohon bantuan apabila diperlukan hendaklah
dipertimbangkan sebagai peluang baru untuk pembelajaran dan ia bukannya
tanda kelemahan diri.

SASARAN KURSUS
Pelajar Sarjana Muda Perguruan dengan Kepujian yang mendaftar dengan
Institut Pendidikan Guru, Kementerian Pelajaran Malaysia (IPG KPM) di bawah
Program Pensiswazahan Guru (PPG).

JAM PEMBELAJARAN PELAJAR (JPP)

Berdasarkan standard IPG KPM yang memerlukan pelajar mengumpulkan 40
jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Anggaran peruntukan jam
pembelajaran adalah seperti dalam Jadual 1 seperti berikut:

vi

JADUAL 1 : Anggaran Peruntukan Jam Pembelajaran

Agihan Jam pembelajaran

Aktiviti-aktiviti
Pembelajaran

Mengikut Kredit Kursus

3 Kredit

2 Kredit

1 Kredit

Tanpa

Ada

Tanpa

Ada

Tanpa

Ada

Amali

Amali

Amali

Amali

Amali

Amali

(3+0)

(2+1)

(2+0)

(1+1)

(1+0)

(0+1)

(1+2)

(0+2)

(0+3)
Membaca modul
pembelajaran dan
menyiapkan latihan /

70

60

70

62

70

65

10

10

10

Perbincangan Atas Talian

Kerja Kursus

20

20

20

20

15

15

Ulangkaji

10

10

10

10

Amali/Peperiksaan

tugasan terarah / amali

Menghadiri kelas interaksi
bersemuka (5 kali)
Latihan Amali*

Jumlah Jam Pembelajaran

120

80

40

* Latihan amali akan dijalankan pada hari Ahad atau melalui kursus intensif.

SUSUNAN TAJUK MODUL

Modul ini ditulis dalam susunan tajuk. Jangka masa untuk melalui sesuatu tajuk
bergantung kepada gaya pembelajaran dan sasaran pembelajaran kendiri anda.
Latihan-latihan disediakan dalam setiap tajuk untuk membantu anda mengingat
semula apa yang anda telah pelajari atau membuatkan anda memikirkan tentang
apa yang anda telah baca. Ada di antara latihan ini mempunyai cadangan
jawapan. Bagi latihan-latihan yang tiada mempunyai cadangan jawapan adalah
lebih membantu jika anda berbincang dengan orang lain seperti rakan anda atau
menyediakan sesuatu nota untuk dibincangkan semasa sesi tutorial. Anda boleh

vii

berbincang dengan pensyarah, tutor atau rakan anda melalui email jika terdapat
masalah berhubung dengan modul ini.

IKON
Anda akan mendapati bahawa ikon digunakan untuk menarik perhatian anda
agar pada sekali imbas anda akan tahu apa yang harus dibuat.

PEPERIKSAAN DAN PENTAKSIRAN

Anda juga diperlukan untuk menduduki peperiksaan bertulis pada akhir kursus.
Tarikh dan masa peperiksaan akan diberitahu apabila anda mendaftar.
Peperiksaan bertulis ini akan dilaksanakan di tempat yang akan dikenal pasti.
Soalan peperiksaan akan meliputi semua tajuk dalam modul pembelajaran dan
juga perbincangan

Tip untuk membantu anda melalui kursus ini.

1. Cari sudut pembelajaran yang sunyi agar anda boleh meletakkan buku
dan diri anda untuk belajar. Buat perkara yang sama apabila anda pergi
ke perpustakaan.
2. Peruntukkan satu masa setiap hari untuk memulakan dan mengakhiri
pembelajaran anda. Patuhi waktu yang diperuntukkan itu. Setelah
membaca modul ini teruskan membaca buku-buku dan bahan-bahan
rujukan lain yang dicadangkan.
3. Luangkan sebanyak masa yang mungkin untuk tugasan tanpa mengira
sasaran pembelajaran anda.
4. Semak dan ulangkaji pembacaan anda. Ambil masa untuk memahami
pembacaan anda.
5. Rujuk sumber-sumber lain daripada apa yang telah diberikan kepada
anda. Teliti maklumat yang diterima.
6. Mulakan dengan sistem fail agar anda tahu di mana anda menyimpan
bahan-bahan yang bermakna.
7. Cari kawan yang boleh membantu pembelajaran anda.

viii

PENGENALAN

SINOPSIS:
Modul ini disediakan untuk membantu pelajar menguruskan pembelajaran
agar dapat belajar dengan lebih berkesan. Modul ini memberi peluang kepada
pelajar

untuk

menguruskan

corak

pembelajaran

serta

sumber-sumber

pembelajaran mengikut masa sendiri. Modul ini akan menggantikan tiga kredit
bersamaan dengan empat puluh lima jam interaksi bersemuka dalam bilik kuliah.
Penilaian merangkumi tugasan, kuiz dan peperiksaan akhir berdasarkan tajuktajuk dalam modul ini.

HASIL PEMBELAJARAN:
i.

Menjelaskan konsep budaya dan kepelbagaian kelompok di Malaysia

ii.

Menghuraikan konsep ketaksamaan peluang pendidikan

iii.

Menganalisis kepelbagaian sosio-budaya dan implikasinya terhadap

pengajaran-pembelajaran.

iv.

Membina persekitaran pengajaran dan pembelajaran yang mesra

budaya

v.

Mahir berkomunikasi untuk mendepani kepelbagaian kelompok

vi.

Menangani isu-isu kepelbagaian budaya dan bahasa dalam bilik darjah

vii.

Mewujudkan persekitaran bilik darjah yang mesra budaya

ix

AGIHAN TAJUK
Kursus ini terbahagi kepada 7 tajuk utama. Setiap tajuk dipecahkan kepada beberapa
subtopik kecil yang mengandungi latihan-latihan yang berkaitan mengikut kesesuaian.
Tajuk-tajuk utama diberi peruntukan masa seperti berikut:

BUDAYA DAN PEMBELAJARAN

TAJUK

JAM INTERAKSI

1. Budaya Dan Kepelbagaian Kelompok Di Malaysia.

4 jam

2. Kesedaran Kepelbagaian Sosio-Budaya

6 jam

3. Implikasi Kepelbagaian Sosio-Budaya

4 jam

4. Ketidaksamaan Peluang Pendidikan

6 jam

5. Pembinaan Persekitaran Bilik Darjah Yang Mesra Budaya

15 jam

6. Kemahiran Komunikasi Guru

4 jam

7. Pelan Tindakan Mewujudkan Persekitaran Yang Mesra

6 jam

Budaya
JUMLAH

45 jam

RUJUKAN ASAS

Asma Abdullah & Pedersen,P.B.(2003). Understanding

multicultural Malaysia:Delights,puzzles and irritations. KL:
Pearson Educational Sdn. Bhd.

Bennette,C.I.(2006).Comprehensive multicultural
education:Theory and practice.(6th ed.)
Needham,MA:Allyn & Bacon.
Davis,B.M.(2006).How to teach students who dont look like
you:Culturally relevant teaching strategies.CA: Corwin
Press.
RUJUKAN
TAMBAHAN

Dunn,R.S & Dunn,R.,Griggs,S.A.(2000). Practical approaches to

using learning styles in higher education. Westport:Bergin &
Garvey.
Good,T.L. & Brophy,J.E.(1997). Looking in classrooms.New
York:Addison-Wesley Educational Pub.
Marshall,P.L.(2002).Cultural diversity in our schools.
Belmont,CA.:Wadsworth Publishing Company.
Nieto,S.(2002).Language,culture and teaching:Critical
perspective for a new century.New Jersey:Lawrence
Erlbaum Associates.
Pang,V.C.(2001).Multicultural education:A caring
centered,reflective approach.Boston:McGraw Hill.
Sharifah Md. Nor(2000). Keberkesanan sekolah:Satu perspektif
sosiologi. Serdang:Universiti Putra Malaysia.
Woolfolk,A.E.(2004).Educational psychology, (9th ed). New
Jersey :Prentice Hall.

xi

TOPIK 1

BUDAYA DAN KEPELBAGAIAN KELOMPOK DI

MALAYSIA

Sinopsis:
Modul ini bertujuan untuk memberi pendedahan kepada pelajar tentang
beberapa tajuk yang berkaitan dengan budaya dan kepelbagaian kelompok di
Malaysia. Ia merangkumi pengertian dan konsep budaya serta kepelbagaian
kelompok. Selain itu, modul ini juga membincangkan ciri-ciri kumpulan etnik dan
demografi

kelompok.

Pengetahuan

tentang

tajuk

kepelbagaian

budaya,

kelompok dan kumpulan etnik di Malaysia adalah penting kepada guru kerana
mereka mempunyai peranan yang besar dalam merealisasikan agenda negara
untuk mencapai integrasi sosial. Selain itu, melalui kefahaman tentang tajuk ini,
guru dapat memupuk nilai-nilai positif bagi meningkatkan kesedaran pelajar dari
pelbagai budaya dan masyarakat untuk bekerjasama antara satu sama lain.
Justeru itu, guru dapat melengkapkan diri untuk berhadapan dengan pelajar
pelbagai budaya dan akan lebih bersedia mewujudkan satu persekitaran
pengajaran pembelajaran yang kondusif yang mesra budaya.
Hasil Pembelajaran:
Pada akhir pembelajaran pelajar dapat:
1. Menjelaskan konsep budaya dan kepelbagaian kelompok di Malaysia

2. Menghuraikan dan membentangkan ciri-ciri kumpulan etnik dan

demografi kelompok di Malaysia

1.1

Konsep Budaya

Sebelum kita bincangkan tajuk ini, marilah kita fikirkan bersama tentang kaitan
tajuk ini dengan peranan kita sebagai guru dalam bilik darjah yang terdiri
daripada murid-murid dari kepelbagaian kelompok dan budaya. Senario bilik
darjah seperti ini adalah selaras dengan fenomena yang terdapat di Malaysia
yang

mempunyai

masyarakat

dari

pelbagai

kelompok

dan

budaya.

Bagaimanakah pula pengetahuan tentang budaya dan kepelbagaian kelompok

1

dapat membantu guru mewujudkan suasana pengajaran pembelajaran yang

mesra budaya? Sejauh manakah pengetahuan tersebut dapat membantu guru
mewujudkan suasana pengajaran pembelajaran yang kondusif dalam kalangan
murid-murid dari pelbagai budaya dan kelompok?

Mungkin kita sudah

mempunyai jawapan kepada semua persoalan ini berdasarkan pengalaman dan

persepsi kita masing-masing. Namun kefahaman yang lebih mendalam tentang
beberapa konsep asas yang terkandung dalam tajuk ini dapat meningkatkan lagi
kefahaman kita.
1.1.1 Pengertian Konsep Budaya
Secara amnya, budaya membawa maksud cara hidup manusia. Dari sudut
bahasa,

perkataan budaya berasal dari perkataan Sanskrit, Buddhaya yang

merupakan cantuman perkataan Sanskrit dan Melayu iaitu Budhi (Sanskrit) yang
membawa maksud
diertikan sebagai

kecergasan fikiran dan akal, manakala Daya (Melayu)

kekuatan kuasa, tenaga dan pengaruh.

Dalam bahasa

Inggeris pula, budaya disebut culture yang berasal daripada bahasa Latin, colere
yang bermaksud mengolah atau mengerjakan. Seterusnya, kita lihat beberapa
definisi konsep budaya seperti berikut:

"Culture or civilization, taken in its wide ethnographic sense, is that complex

whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other
capabilities and habits acquired by man as a member of society".
Sir Edward B. Tylor (1871)

"Culture may be defined as the totality of the mental and physical reactions and
activities that characterize the behavior of individuals composing a social group
collectively and individually in relations to their natural environment, to other
groups, to members of the group itself and of each individual to himself. It also
rates includes the products of These activities and their role in the life of the
groups ".

(Franz Boas, 1911)

"Culture is a set of intellectual and material equipment that can meet their
biological and social needs in keeping with the surrounding".
(Mohd Taib Osman,1988)
2

"The way of life of people, including their attitudes, values, beliefs, arts, sciences,
modes of perception and habits of thoughts and activity".
(Dictionary of Philosophy,1996)

Seterusnya, kita lihat pengertian budaya dari aspek psikologi pula. Harry C.
Triandis, salah seorang pakar psikologi yang mendefinisikan budaya sebagai
dasar yang objektif dan subjektif.
Objektif - sesuatu yang memiliki bentuk nyata, seperti alat pertanian,
hasil kesenian, rumah, alat transportasi, alat komunikasi dan
sebagainya.
Subjektif -sesuatu yang bersifat abstrak misalnya norma, moral, nilainilai, dan lainnya.

Berdasarkan beberapa definisi konsep budaya yang telah dikemukakan, kita

dapat membuat kesimpulan bahawa terdapat persamaan dalam pemikiran yang
berbeza oleh ahli fikir dari berlainan latar belakang dalam zaman yang berbeza.
Ringkasnya, budaya adalah cara hidup sesuatu kelompok masyarakat yang
merangkumi sistem kepercayaan, nilai, hasil kesenian, tradisi dan tamadun.

Seterusnya, mari kita lihat beberapa aspek lain tentang konsep budaya.
Berdasarkan beberapa pandangan tentang unsur kebudayaan universal,
Kluckhohn dalam buknya Universal Categories of Culture (1953) membahas
kerangka-kerangka kebudayaan yang kemudian dijadikan kerangka umum.
Berdasarkan itu pula, Koentjaraningrat (2002: 203-204) memaparkan 7 unsur
kebudayaan iaitu:1. Bahasa
2. Sistem pengetahuan
3. Organisasi sosial
4. Sistem teknologi dan peralatan
5. Sistem mata pencarian dan ekonomi
6. Sistem agama
7. Kesenian
3

Dengan kata lain, walau dalam konteks masyarakat mana sekalipun, ketujuhtujuh unsur inilah yang telah membentuk budaya secara keseluruhannya. Unsurunsur tersebut terdapat dalam sesebuah masyarakat dan kesemuanya saling
berkait. Namun demikian, bukan semua unsur ini menonjol. Masyarakat yang
berbeza mempunyai unsur-unsur tertentu yang menonjol dan perkara ini berbeza
dari satu masyarakat ke satu masyarakat yang lain.
1.1.2. Ciri-ciri Budaya
Walau bagaimanapun, tidak dapat dinafikan bahawa terdapat beberapa ciri yang
sama antara budaya. Ciri-ciri tersebut ialah seperti berikut :i) Dipelajari - Ia tidak lahir secara semulajadi, tetapi ia mesti dipelajari.
Sebagai contoh, ibu bapa perlu mengajar anaknya adab tertentu tentang
cara

dan

tatasusila

berkelakuan,

berpakaian,

makan,

minum,

berkomunikasi dengan orang yang lebih tua.

ii) Dikongsi Ada unsur-unsur tertentu dalam sesuatu budaya yang tidak
hanya terhad kepada satu-satu etnik sahaja, tetapi turut diamalkan juga
oleh etnik lain. Sebagai contoh, kita lihat dari segi pakaian. Walaupun
baju kurung dan kebaya merupakan pakaian tradisi dalam masyarakat
Melayu, namun, ianya turut dipakai oleh kumpulan etnik yang lain. Begitu
juga dari segi makanan, kita dapati dalam konteks Malaysia yang
dikurniakan Tuhan dengan pelbagai aneka jenis makanan kerana
terdapatnya pelbagai kumpulan etnik, makanan yang menjadi tradisi
sesuatu kumpulan etnik, sebagai contoh tosai dan apom yang menjadi
makanan tradisi masyarat India turut menjadi kegemaran kumpulan etnik
lain.

iii) Bersifat sejagat Ciri sejagat wujud dalam semua kelompok manusia.
Sebagai contoh, budaya menyayangi haiwan dan alam sekitar. Walau
bagaimana pun cara amalan budaya ini mungkin berbeza antara satu
etnik dengan etnik lain disebabkan oleh sistem kepercayaan, adat dan
nilai setempat sesuatu masyarakat.

iv) Diwarisi Ini bermaksud budaya boleh diperturunkan daripada satu

generasi kepada satu generasi yang lain. Sebagai contoh, budaya Melayu
dalam adat perkahwinan yang diamalkan hari ini merupakan warisan dari
generasi yang terdahulu.

Begitu juga dengan budaya bangsa lain di

Malaysia seperti Cina yang mempunyai tradisi tertentu tentang warna

pakaian yang dilarang pada hari perayaan Tahun Baru Cina merupakan
adat yang telah diamalkan sejak turun temurun lagi.

v) Berubah-ubah - Budaya adalah sesuatu yang dinamis mengikut

peredaran

masa, konteks dan tempat. Sebagai contoh kita lihat

perubahan dalam masyarakat Sikh yang lelakinya pada zaman dahulu

berpegang teguh dengan memakai turban.

Namun dengan peredaran

masa dan arus kemodenan, telah terdapat lelaki dalam kalangan generasi
moden berbangsa Sikh yang tidak lagi mengamalkan memakai turban.

vi) Mempunyai unsur simbolik - Unsur-unsur ini wujud dalam semua

masyarakat berdasarkan tahap kepentingan imej atau alat yang dipilih
sebagai simbol.

Sebagai contoh,

lambang seperti bendera, logo dan

lambang mempunyai makna tertentu kepada anggota masyarakatnya.

vii) Adanya pandangan semesta terdapatnya unsur budaya yang

menunjukkan ciri-ciri persamaan yang diterima oleh semua kelompok
budaya
Seterusnya, berdasarkan ciri-ciri ini, budaya boleh dikategorikan kepada dua
jenis iaitu:-

i) Budaya kebendaan peralatan dan kelengkapan hidup dan sistem

ekonomi.

ii) Budaya bukan kebendaan sistem agama dan kepercayaan,

pengetahuan dan bahasa.

Sebagai kesimpulan, budaya adalah sebahagian dari kehidupan manusia.

Memetik pandangan Matsumoto (2002) 'culture played as basic and important
role in understanding and contributing to human behavior as did any other
influences on our lives, and to gradually understand its pervasive and profound
influence on psychological processes in all areas of functioning. Dari sudut yang
lain pula, kita boleh katakan bahawa budaya merupakan segala penghasilan
masyarakat dalam pelbagai bentuk sama ada yang dapat dilihat atau tidak
(Noriati,Boon & Zuraidah, 2011). Budaya merujuk kepada satu cara hidup yang
diamalkan kebanyakan orang sama ada dari segi pemikiran, nilai kepercayaan,
pandangan dan tabiat berfikir seseorang itu. Budaya merupakan warisan sosial
manusia, cara pemikiran, perasaan dan tingkah laku yang boleh diwarisi. Konsep
budaya penting untuk membandingbezakan antara satu masyarakat dengan
masyarakat yang lain.

Maka boleh dikatakan bahawa manusia itu sendiri

membentuk budaya dan perkembangan budaya akan mengikut perkembangan

masyarakat itu sendiri (A. Aziz Deraman, 1994)
Dalam konteks pendidikan semasa pula, guru mempunyai tanggungjawab untuk
mendidik murid untuk berbudaya sebagaimana dikehendaki oleh masyarakat.
Pada masa yang sama juga, peranan ini harus selaras dengan elemen yang
tersurat dan tersirat dalam Falsafah Pendidikan Kebangsaan. Justeru itu, guru
bertanggungjawab memahami kepelbagaian budaya dan kelompok dalam
kalangan murid-murid dalam bilik darjah. Bagi merealisasikan peranan tersebut,
dua peranan utama budaya yang perlu disedari oleh guru ialah membina imej
negara ke arah mewujudkan keperibadian dan identiti dan memupuk kesedaran
kebangsaan dan kenegaraan berasaskan ciri-ciri kerohanian, kemanusiaan dan
mental (Nasrudin Yunos, UKM).

Reflek & Kongsi

Budaya kepada manusia ialah seperti air kepada ikan(What culture is to
humans is what water to fish) Shinobu Kitayama. Sejauh manakah anda
bersetuju dengan pandangan tersebut?
Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan konsep kepelbagaian budaya
dalam konteks masyarakat di Malaysia.
6

1.2

Konsep Kepelbagaian Kelompok

Guru perlu terlebih dahulu faham konsep kepelbagaian kelompok bagi

melaksanakan tanggungjawab yang berkesan dalam mewujudkan suasana
pengajaran pembelajaran yang harmonis.

Beberapa konsep yang kita akan

perjelaskan dalam perbincangan kita selanjutnya adalah seperti berikut:1.2.1 Pengertian Etnik
Perkataan etnik berasal dari bahasa Yunani iaitu ethnos yang bermaksud
orang. Menurut Shamsul (2007), dalam buku Modul Hubungan Etnik etnik
boleh didefinisikan sebagai sekelompok manusia yang mengamalkan budaya
yang hampir seragam meliputi adat resam, pakaian, bahasa dan kegiatan
ekonomi. Menurut beliau lagi, konsep etnik mempunyai perkaitan dengan konsep
ras dan bangsa yang mempunyai maksud yang berlainan. Etnik dikelaskan
melalui perbezaan budaya yang dicirikan seperti adat resam, pola keluarga,
pakaian, nilai estetika, orientasi politik, kegiatan ekonomi dan hiburan.
Berdasarkan pandangan ini, bolehlah dikatakan etnik adalah suatu konsep
mengkategorikan kelompok manusia berasaskan kepada sistem kehidupan yang
diamalkan oleh sesuatu kelompok manusia (Marzudi Md Yunus, 2009).
Seterusnya,

berdasarkan

pandangan

Islam,

kewujudan

pelbagai

etnik,

keturunan, bangsa, bahasa, warna kulit, adat resam, kebudayaan dan

sebagainya merupakan satu lumrah. Matlamatnya adalah bagi membolehkan
manusia itu berkenal-kenalan, bekerjasama, tolong menolong dan saling hormat
menghormati kearah keamanan, keselamatan, kesejahteraan, kemakmuran dan
perpaduan manusia sejagat di atas muka bumi dan ini bertepatan dengan ayat
Allah dalam Al Quran di mana Firman Allah yang mafhumnya:
"Hai manusia, sesungguhnya Kami menciptakan kamu daripada seorang laki Iaki
dan seorang perempuan dan menjadikan kamu bangsa bangsa dan bersuku
suku supaya kamu saling kenai mengenal.''

(Al Huj urat: 13)

Ini menunjukkan bahawa dalam sistem sosial Islam telah dinyatakan tentang
wujudnya perbezaan bangsa, warna kulit, bahasa dan kewarganegaraan dan ini
dilihat sebagai perkara yang telah wujud dalam perkembangan tamadun
manusia. Islam tidak sekali-kali bertujuan untuk melenyapkan perbezaan seperti
7

ini apatah lagi untuk mengetepikannya. Ini adalah kerana terdapatnya kebaikan
samada yang tersurat mahu pun yang tersirat dalamnya yang memudahkan
manusia mengenal di antara satu sama lain.

Islam juga menyeru ke arah

kedamaian dan agar manusia melakukan kebaikan di antara satu sama lain
seperti yang dinyatakan dalam Firman Allah yang mafhumnya:
"Tidak ada kebaikan pada kebanyakan pertemuan-pertemuan mereka kecuali
daripada orang yang menyuruh (manusia) memberi sedekah, atau berbuat
ma'ruf, atau mengadakan perdamaian di antara manusia. Dan barangsiapa yang
berbuat demikian kerana mencari keredaan Allah, maka kelak Kami memberi
kepadanya pahala yang besar."

(An-Nisa': 114)

Di sini jelaslah bahawa kita mempunyai tanggungjawab yang amat berat dalam
merapatkan jurang antara pelbagai kumpulan etnik kerana menunaikan
tanggungjawab tersebut bermaksud kita telah menyempurnakan sebahagian
daripada tanggungjawab sosial kita sesama manusia dan tanggungjawab kita
berlandaskan keagamaan.
Seterusnya, perbincangan tentang etnik juga memerlukan kita untuk memahami
beberapa konsep berkaitan seperti etnisiti, etnosentrisme, stereotype, prejudis
dan diskriminasi.
Etnisiti terbit daripada konsep etnik yg merujuk kepada rasa kekitaan dalam
kelompok manusia terhadap kelompok etniknya
(Mohammed Rozi bin Hamid, n.d)
Etnosentrisme pula adalah rasa yang terbit dalam sesuatu kumpulan etnik
bahawa gaya hidup, nilai, corak adaptasi kumpulannya adalah lebih baik
daripada elemen yang terdapat dalam kumpulan etnik yang lain.
(The Columbia Encyclopedia, 2000)
Stereotype merupakan kenyataan-kenyataan umum yang negatif yang berupa
gambaran berlebih-lebihan baik buruknya sifat sesuatu kumpulan etnik yang
diberikan oleh kumpulan etnik yang lain.

Gambaran stereotype ini boleh

memberikan implikasi negatif terhadap perpaduan dalam masyarakat majmuk di

Malaysia.
8

Prejudis pula merupakan pandangan negatif yang tersirat dalam hati ahli-ahli
kumpulan etnik tertentu terhadap kumpulan etnik lain.

Biasanya perasaan

tersebut tidak berlandaskan sebarang maklumat atau bukti yang tepat dan jelas.
Perasaan ini menimbulkan sifat prasangka ahli sesuatu kumpulan etnik terhadap
kumpulan etnik lain.
Diskriminasi pula adalah pandangan, pemikiran dan kepercayaan negatif oleh
satu kumpulan etnik terhadap kumpulan etnik yang lain yang mempengaruhi
perilaku pihak yang berpandangan negatif. Diskriminasi merupakan terjemahan
prasangka yang wujud dalam sesuatu kumpulan etnik. Diskriminasi akan mudah
berlaku apabila wujud prejudis.
1.2.1.1 Kepentingan Memahami Hubungan Etnik
Guru perlu memahami kepentingan hubungan etnik.

Ini adalah untuk

mewujudkan suasana pembelajaran yang berkesan dalam bilik darjah dan dalam
jangka waktu panjang ialah untuk mewujudkan
bersatu padu.

masyarakat Malaysia yang

Apakah kepentingan memahami hubungan etnik? Mari kita

meneliti betapa pentingnya setiap individu memahami tentang hubungan etnik

dalam negara kita.
Malaysia merupakan sebuah negara pelbagai kaum yang pernah menghadapi
konflik etnik.

Kefahaman tentang hubungan etnik dapat meningkatkan

kesedaran untuk mengeratkan hubungan dan mengelakkan konflik etnik.

Memahami hubungan etnik dapat dapat memberi gambaran tentang tahap

kepelbagaian social dan budaya.

Hubungan

etnik

dapat

menjelaskan

perkembangan

sejarah

dan

kemampuan sosio-ekonomi negara kita.

Hubungan etnik mencerminkan tahap perhubungan antara kaum dan

punca ketegangan sosial.

Kefahaman tentang hubungan etnik memberi gambaran tentang isu-isu

prejudis dan diskriminasi

Hubungan etnik dapat membantu dalam memahami kesan perindustrian

dan perubahan sosial

Hubungan etnik mempengaruhi dasar sosial dan perancangan sosial

negara.

Justeru itu, guru perlu memainkan peranan yang bijak mengendalikan muridmurid dari pelbagai kumpulan etnik agar terjalin hubungan yang harmonis.
Usaha tersebut boleh mendorong ke arah kewujudan masyarakat Malaysia yang
bersatu padu, seterusnya memberi impak terhadap pelancungan, perindustrian,
perdagangan dan lain-lain sektor. Keadaan ini pula memberikan gambaran baik
terhadap komuniti luar yang melihat wujudnya keadaan politik dan ekonomi yang
stabil.
1.2.1.2 Tahap-Tahap Hubungan Etnik
i)

Segregasi

ii)

Akomodasi

iii)

Akulturasi

iv)

Asimilasi

v)

Amalgamasi

10

Jadual 1.1 berikut merumuskan tahap-tahap hubungan etnik

Jadual 1.1 : Tahap-tahap Hubungan Etnik
(Sumber : Nasrudin Yunos :Pusat Pengajian Umum, UKM)
SEGREGASI

Pemisah
Dasar Apatheid

antara

etnik

AKOMODASI

Sedar
perbezaan
Hidup dengan harmonis

budaya

AKULTURASI

Minoriti menerima budaya

Tanpa ubah budaya asal

majoriti

ASIMILASI
AMALGAMASI

Minoriti menerima budaya dominan

Percampuran membentuk
baru Kahwin campur

kelompok

Berdasarkan pandangan berkaitan kelompok etnik yang dikemukakan, dapat

dirumuskan bahawa etnik adalah sekumpulan orang/individu yang saling
berhubung berdasarkan kegiatan dan tujuan yang sama dengan tujuan untuk
membangunkan kelompok etniknya.

Seterusnya, pengetahuan tentang etnik

sangat berguna bagi guru dan ianya tidak harus terhenti setakat kefahaman dari
aspek luaran sahaja kerana aspek yang lebih bermakna ialah elemen-elemen
yang tersirat seperti elemen nilai dan kerohanian. Di samping itu, unsur-unsur
seperti prasangka, diskriminasi dan prejudis perlu dielakkan demi mencapai
perpaduan antara kumpulan etnik yang pelbagai.

Latihan
1. Buat refleksi berkaitan tahap-tahap hubungan etnik dalam
masyarakat majmuk di Malaysia
2. Kaitkan refleksi anda dengan kewujudan etnisiti,
etnosentrisme, stereotype, prejudis dann diskriminasi

11

1.2.3 Pengertian Kelompok

Smith (1945) mendefinisikan kelompok sebagai satu unit yang terdiri dari
sejumlah organisme yang mempunyai persepsi kolektif tentang kesatuan mereka
dan mempunyai kemampuan untuk berbuat dan bertingkah laku dengan cara
yang sama terhadap lingkungan.

Menyokong pandangan tersebut adalah

definisi yang dikemukakan oleh Stogdill (1959) yang menyatakan bahawa

kelompok adalah satu sistem interaksi terbuka dimana pola interaksi tersebut
ditentukan oleh struktur sistem tertentu.

Seterusnya, penjelasan yang lebih

terperinci dikemukakan oleh Mills (1967) yang menyebut bahawa kelompok

adalah satu unit yang terdiri dari dua orang atau lebih yang bekerja sama atau
melakukan kontak untuk mencapai satu tujuan dan yang mempertimbangkan
kerjasama di antara kelompok sebagai satu yang bererti.

Pengertian yang

dikemukakan oleh Forsyth (1983) pula menepati kebanyakan takrif yang telah
dikemukakan tadi.

Menurut Forsyth (1983) kelompok adalah dua atau lebih

individu yang saling mempengaruhi melalui interaksi sosial.

1.2.4 Kategori dan Fungsi Kelompok
Berdasarkan pandangan yang telah dikemukakan di atas, kepelbagaian
kelompok boleh ditafsirkan dari beberapa perspektif. Pertama, kelompok dalam
sesuatu masyarakat boleh diklasifikasikan kepada dua kelompok iaitu formal dan
tidak formal.

Kelompok formal bermaksud kelompok yang ditetapkan oleh

sesuatu organisasi dengan agihan tugas yang ditetapkan bertujuan untuk

mencapai matlamat organisasi.

Kelompok informal pula boleh dikategorikan

berdasarkan beberapa aspek kategori seperti berikut:

12

Jadual 1.2 : Kategori Kelompok dan Fungsi

Bil

Kategori Kelompok

Fungsi Kelompok

1.

Kelompok tugas

Kumpulan
yang
melaksanakan
sesuatu
tanggungjawab berdasarkan kerja yang telah
ditetapkan bersama untuk tujuan menyelesaikan
tugas

2.

Kelompok
kepentingan

Beberapa individu yang bekerjasama

mencapai sasaran tertentu/khusus.

3.

Kelompok
persahabatan

Kumpulan individu yang memiliki sifat-sifat yang

sama dan mempunyai matlamat hidup, hasrat
serta gaya hidup yang dipersetujui bersama

untuk

Jadual 2 di atas menunjukkan beberapa kategori dan fungsi kelompok.

Pembentukan kelompok dipengaruhi oleh beberapa faktor.

Untuk tujuan

perbincangan kita, berikut adalah beberapa faktor yang telah dikenalpasti:

Keamanan (menjamin keselamatan)

Status

(penghormatan)

Harga diri

(perasaan dirinya berharga)

Kekuatan

(membina kehebatan dalaman)

1.3 Jenis dan Demografi Kelompok

Demografi mula digunakan oleh Achille Guillard (1885) dalam karyanya
Human Statistics or Comparative Demography.

Demografi berasal dari

perkataan demos dan grafein. Demos bermaksud rakyat atau penduduk di

suatu kawasan manakala grafein pula bermaksud menggambarkan atau
menulis tentang sesuatu perkara. Berdasarkan pengertian tersebut, demografi
bermaksud tulisan tentang rakyat atau penduduk di sesuatu lokasi. Demografi
kelompok boleh ditakrifkan sebagai analisa statistik terhadap jumlah dan
komposisi penduduk di sesuatu lokasi (Syed Ismail et al, 2010).
Ruang Lingkup Demografi adalah seperti berikut:
i.

Struktur penduduk

ii.

Jumlah penduduk

iii. Komposisi (umur, agama, ras, jantina)

13

iv. Proses penduduk

v. Kematian
vi. Migrasi
vii. Perkahwinan
viii.Perubahan status sosial
Demografi kelompok di Malaysia terdiri daripada pelbagai kaum, bangsa dan
agama. Kaum bumiputera yang dianggap sebagai kaum asal Malaysia terdiri
dari kaum Melayu, Dayak, Iban, Kadazan, Kadazan Dusun yang terdapat di
Sabah dan Sarawak. Kaum etnik yang terdapat di Malaysia ialah kaum Melayu,
Cina dan India.

Nisbah penduduk di Malaysia mengikut kaum dapat dilihat

dalam Carta 1 seperti berikut:-

Rajah 1.1 : Taburan Peratus Penduduk Mengikut Kumpulan Etnik, Malaysia 2010
Sumber : Banci Penduduk & Perumahan (2010) Malaysia 2010 (Banci, 2010)
Berdasarkan Rajah 1 di atas jumlah penduduk Malaysia adalah 28.3 juta yang
merangkumi 91.8 peratus warganegara dan 8.2 peratus bukan warganegara.
Warganegara Malaysia terdiri daripada kumpulan etnik Bumiputera (67.4%),
Cina (24.6%), India (7.3%) dan Lain-lain (0.7%). Dalam kalangan warganegara
Malaysia, Melayu merupakan kumpulan etnik utama di Semenanjung Malaysia
iaitu 63.1 peratus. Iban mencatatkan 30.3 peratus daripada jumlah keseluruhan
14

warganegara di Sarawak, manakala Kadazan/Dusun merekodkan sebanyak 24.5

peratus di Sabah(Banci 2010).
Seterusnya, kita lihat pula taburan penduduk Malaysia mengikut agama
berdasarkan perangkaan penduduk tahun 2010 seperti yang terkandung dalam
Rajah 2 di bawah.

Rajah 1.2 : Taburan Peratus Penduduk Mengikut Agama, Malaysia 2010

Sumber : Banci Penduduk & Perumahan (2010) Malaysia 2010 (Banci, 2010)

Rajah 1.2 di atas menunjukkan bahawa Islam merupakan agama yang paling
meluas dianuti di Malaysia dengan perkadaran 6\1.3 peratus. Sebagai negara
berbilang kaum, antara agama lain yang dianuti adalah Buddha (19.8%), Kristian
(9.2%) dan Hindu (6.3%).

15

Berhenti dan berfikir

Cuba anda fikir sejenak apakah kesan daripada Peristiwa 13 Mei 1969 kepada
hubungan antara kaum di negara kita. Bincangkan langkah-langkah yang boleh
diambil oleh guru bagi mengelakkan berlakunya peristiwa seumpama itu?

Berdasarkan nisbah penduduk di Malaysia mengikut kaum yang telah

dibincangkan, jelaslah bahawa, penduduk di Malaysia terdiri daripada pelbagai
kelompok etnik yang menganuti pelbagai agama dan budaya.
negara

Malaysia

mempunyai

tanggungjawab

yang

amat

Justeru itu,
besar

untuk

menyatupadukan rakyat dari pelbagai kelompok etnik dan usaha untuk

menyempurnakan tanggungjawab ini perlu dilaksanakan secara bersama oleh
semua pihak tidak terkecuali golongan guru. Bagi melaksanakan tanggungjawab
ini, guru perlu memahami pelajar-pelajarnya dan melaksanakan strategi dan
kaedah pengajaran pembelajaran yang bersesuaian dengan komposisi pelajar
pelbagai budaya dan kelompok etnik di dalam kelasnya. Seterusnya, guru harus
sentiasa memikirkan bukan sahaja cara-cara untuk berkongsi ilmu pengetahuan
tentang subjek dengan pelajar dari pelbagai kelompok, malahan memainkan
peranan sebagai pengantara untuk merealisasikan agenda nasional iaitu
perpaduan kaum dan integrasi sosial dengan cara mewujudkan suasana
pengajaran dan pembelajaran yang mesra budaya. Usaha ke arah ini dapat
dicapai jika guru dapat mengelakkan sikap prejudis, stereotaip, rasisme dan
diskriminasi bagi memupuk keharmonian dan perpaduan nasional. Sebaliknya,
konsep seperti akomodasi wajar dijadikan panduan dalam menjalinkan
hubungan etnik di Malaysia.
Seterusnya, guru juga perlu peka dengan konsep etnisiti yang merupakan cara
yang sangat praktikal bagi membentuk perpaduan yang kukuh dan erat dalam
kalangan murid-muridnya. Namum pada masa yang sama kita harus ingat
bahawa konsep perpaduan yang diasaskan melalui aspek pemikiran dan
penghayatan merupakan jalan terbaik berbanding dengan bentuk tindakan
semata-mata tanpa kesedaran dari segi penghayatan dan pemikiran. Proses ini
merupakan satu perjalanan yang panjang, namun ia tidak mustahil untuk
16

direalisasikan selagi kita sebagai rakyat Malaysia berfikir sebagai Satu Bangsa
Malaysia (Marzudi Md Yunus, 2009).

Dalam konteks ini, guru mempunyai

peluang yang luas untuk melaksanakannya dalam sesi pengajaran dan

pembelajaran.

Huraian yang lebih terperinci tentang peranan guru akan

dibincangkan dalam Topik 5.

Rumusan
Topik di atas membincangkan aspek-aspek seperti berikut: Definisi konsep budaya dari pelbagai perspektif. Dari sudut bahasa,
perkataan budaya berasal dari perkataan Sanskrit, Buddhaya yang
merupakan cantuman perkataan Sanskrit dan Melayu iaitu Budhi
(Sanskrit) yang membawa maksud
kecergasan fikiran dan akal,
manakala Daya (Melayu) diertikan sebagai kekuatan kuasa, tenaga dan
pengaruh. Dalam bahasa Inggeris pula, budaya disebut culture yang
berasal daripada bahasa Latin, colere yang bermaksud mengolah atau
mengerjakan. Ringkasnya, budaya adalah cara hidup sesuatu kelompok
masyarakat yang merangkumi sistem kepercayaan, nilai, hasil kesenian,
tradisi dan tamadun.
Tujuh unsur kebudayaan, yaitu:.Bahasa, Sistem pengetahuan, Organisasi
sosial, Sistem teknologi dan peralatan, Sistem mata pencarian dan
ekonomi, Sistem agama dan Kesenian.
Ciri-ciri budaya yang dibincangkan dalam modul ini ialah seperti berikut :o Dipelajari
o Dikongsi
o Bersifat sejagat
o Diwarisi
o Berubah-ubah
o Mempunyai unsur simbolik
o Adanya pandangan semesta

Etnik adalah suatu konsep mengkategorikan kelompok manusia

berasaskan kepada sistem kehidupan yang diamalkan oleh sesuatu
kelompok manusia (Marzudi Md Yunus, 2009).

Dari perspektif Islam, kewujudan pelbagai etnik, keturunan, bangsa,

bahasa, warna kulit, adat resam, kebudayaan dan sebagainya merupakan
satu lumrah dan terdapatnya perbezaan kumpulan etnik sebenarnya
membawa rahmat yang mendorong manusia saling berkenalan,
bekerjasama, tolong menolong dan
hormat menghormati kearah
keamanan, keselamatan, kesejahteraan, kemakmuran dan perpaduan
manusia sejagat diatas muka bumi ini bertepatan dengan ayat Allah
dalam Surah Al Hujarat (Al Quran).

Kelompok dalam sesuatu masyarakat boleh diklasifikasikan kepada dua

iaitu formal dan informal. Kelompok formal bermaksud kelompok yang
ditetapkan oleh sesuatu organisasi dengan agihan tugas yang ditetapkan
bertujuan untuk mencapai matlamat organisasi. Kelompok informal pula
boleh dikategorikan berdasarkan beberapa aspek yang telah
dibincangkan.
17

Pembentukan kelompok dipengaruhi oleh faktor-faktor yang telah

dikenalpasti seperti berikut:o Keamanan (menjamin keselamatan)
o Status

(penghormatan)

o Harga diri

(perasaan dirinya berharga)

o Kekuatan

(membina kehebatan dalaman)

o Keamanan (menjamin pertahanan)

Demografi berasal dari perkataan demos dan grafein. Demos

bermaksud rakyat atau penduduk di suatu kawasan manakala grafein
pula bermaksud menggambarkan atau menulis tentang sesuatu perkara.
Berdasarkan pengertian tersebut, demografi bermaksud tulisan tentang
rakyat atau penduduk di sesuatu lokasi. Demografi kelompok boleh
ditakrifkan sebagai analisa statistik terhadap jumlah dan komposisi
penduduk di sesuatu lokasi (Syed Ismail et al, 2010).

Demografi kelompok di Malaysia terdiri daripada pelbagai kaum, bangsa

dan agama.

Malaysia mempunyai tanggungjawab yang amat besar untuk

menyatupadukan rakyat dari pelbagai kelompok etnik dan usaha untuk
menyempurnakan tanggungjawab ini perlu dilaksanakan secara bersama
oleh semua pihak termasuk golongan guru.

Rujukan :
Rujuk senarai buku di bawah untuk pembacaan lanjutan

Rujukan:
A. Aziz Deraman (1994), Masyarakat dan Kebudayaan Malaysia, Kuala
Lumpur:Perpustakaan Negara Malaysia.
Jenis-Demografi-Kelompok. Dipetik September 2012 dari
http://www.scribd.com/doc/53660632/Jenis-Demografi-Kelompok
Definisi Kelompok. Dipetik September 9, 2012, dari
http://jl-.hengki.blogspot.com/2011/08/definisi-kelompok.html
Definisi Budaya. Dipetik September 2, 2012, dari
http://www.scribd.com/doc/19756481/BAB-2-Definisi-Budaya
Hubungan Etnik. Dipetik Septemper 1, 2012, dari
http://www.scribd.com/doc/22478106/Bab-1-Konsep-Asas-Hub-Etnik

18

Konsep Asas Hubungan Etnik. Dipetik September 3 dari

http://www.scribd.com/doc/22478106/Bab-1-Konsep-Asas-Hub-Etnik
Konsep Budaya.
Dipetik August 30, 2012 dari
etnik.blogspot.com/2009/10/konsep-budaya.html

http://hubungan-.

Laman Web Rasmi Jabatan Perangkaan Malaysiam, (2011). Banci Penduduk

dan Perumahan Malaysia 2010 (BANCI 2010) dipetik dari:
http://www.statistics.gov.my/portal/index.php?option=com_content&view=
article &id=1215&Itemid=89&lang=bm
Marzudi Md Yunus, (2009). Etnisiti : Etnisiti Serta Cabaran dalam Membentuk
Perpaduan.Dipetik
September
10,
2012,
dari
http://www.scribd.com/doc/25182342/ETNISITI-Etnisiti-Serta-CabaranDalam-Membentuk-Perpaduan Hubungan Etnik. Dipetik Septemper 1,
2012, dari http://www.scribd.com/doc/22478106/Bab-1-Konsep-Asas-HubEtnik
Modul 1 - Konsep Asas Hubungan Etnik. Dipetik September 4, 2012, dari
http://uitmnote.blogspot.com/2012/04/bab-1-ctu.html
Muhamad Kamarul Kabilan & Zaharah Hassn.(2005). Readings on ethnic
relations in a multicultural society. Serdang: Universiti Putra Malaysia.
Noriati A. Rashid, Boon Pong Ying, Sharifah Fakhriah Syed Ahmad, Zuraidah A.
Majid, (2011) Budaya dan Pembelajaran. Selangor Darul Ehsan :Oxford
Fajar Sdn. Bhd. Siri Pendidikan Guru.
Pengalaman Malaysia. Dipetik September 4, 2012, dari http://hubungan-.
etnik.blogspot.com/2009/10/pengalaman-malaysia.html

Sistem Sosial dalam Islam. Dipetik September 5, 2012, dari

http://www.oocities.org/farouq1965/TPSM/1h.htm

Tylor, E.B., (1974). Primitive Culture: Researches into the Development of

Mythology, Philosophy, Religion, Art, and Custom. New York: Gordon
Press. First published in 1871. ISBN 978-0-87968-091-6
UNESCO. (2002). Universal Declaration on Cultural Diversity, issued on
International Mother Language Day, February 21, 2002. Retrieved: 200606-23.
Unsur Kebudayaan Universal. Dipetik September 8 dari
http://www.scribd.com/doc/81004093/7-Unsur-Kebudayaan-Universal

Woolfolk,A. (2004). Educational Psychology. Boston: Allyn & Bacon

19

TOPIK 2

KESEDARAN KEPELBAGAIAN SOSIO-BUDAYA

Sinopsis:
Topik ini membincangkan kesedaran kepelbagaian budaya kumpulan-kumpulan
etnik Malaysia. Ini merangkumi konsep-konsep asas bangsa, masyarakat dan
kelas sosial. Selain itu, jenis-jenis sistem kepercayaan, bahasa, adat resam dan
jantina dalam masyarakat berbilang kaum di Malaysia juga dibincangkan. Akhir
sekali, topik ini juga membincangkan sejauh mana pesefahaman mengenai
kepelbagaian budaya dapat memupuk perpaduan antara kaum.

Hasil Pembelajaran:
1. Menghuraikan dan menjelaskan konsep bangsa, masyarakat dan kelas
sosial.
2. Menghuraikan jenis kepercayaan, bahasa, adat resam dan jantina dalam
kepelbagaian sosio-budaya di Malaysia.
3. Membincangkan sejauh manakah pemahaman mengenai kepelbagaian
budaya dapat membantu kerjasama antara kaum.

Sebelum berbincang mengenai kesedaran kepelbagaian budaya di negara kita

eloklah sekiranya kita membuat refleksi.

Refleksi:
Apakah yang anda faham dengan masyarakat majmuk. dan
mengapakah setiap rakyat di negara kita perlu mengetahui dan
memahami kepelbagaian budaya yang wujud di negara kita?
Layari internet: Apakah kepentingan memahami kepelbagaian
budaya masyarakat majmuk di Malaysia kepada seseorang
guru?

20

Kefahaman serta kesedaran terhadap kepelbagaian budaya di negara ini dapat

membantu menyumbang ke arah pembangunan dan keharmonian dalam
kalangan masyarakat Malaysia yang berbilang kaum.

Topik

ini

akan

membandingkan

meneroka,

menganalisis

dan

membincangkan

serta

perbezaan yang terdapat dalam kalangan masyarakat

Malaysia yang berbilang kaum. Kesedaran mengenai kewujudan kepelbagaian

sosiobudaya di Malaysia boleh dikaji dan ditinjau dari beberapa aspek seperti
bangsa, struktur masyarakat, kelas sosial, kepercayaan, bahasa, adat resam dan
jantina.
2.1 Bangsa
Mengikut Laporan Bancian Penduduk tahun 2010 jumlah penduduk Malaysia kini
ialah 27,566,821 orang. Daripada jumlah ini 58% adalah orang Melayu, 27%
orang Cina dan 7% orang India. Bakinya terdiri daripada masyarakat indiginius
(Najeemah Mohd Yusof 2005). Menurut Hans Kohn (Kaelan, 2002: 212-213)
bangsa terbentuk dari persamaan bahasa, ras, agama, peradaban, wilayah,
negara dan kewarganegaraan. Meskipun belum terdapat persetujuan tentang
pengertian bangsa dalam kalangan pakar kenegaraan, namun faktor yang
terpenting berkaitan dengan sesuatu bangsa adalah kehendak atau kemahuan
bersama yang lebih dikenali dengan nasionalisme.
Fredrich Hertz dalam bukunya Nationality in History and Politics menyatakan
bahawa setiap bangsa mempunyai empat unsur yang penting iaitu:

keinginan untuk mencapai kesatuan nasional yang terdiri daripada

kesatuan sosial, ekonomi, politik, agama, kebudayaan, komunikasi dan
keharmohian.

keinginan dalam kemandirian, kecemerlangan, individualisme, keaslian,

atau keunggulan

keinginan untuk mencapai kemerdekaan dan kebebasan nasional

sepenuhnya, iaitu bebas dari dominasi dan campur tangan bangsa asing
terhadap urusan dalam negerinya.

21

keinginan untuk menonjol, unggul dalam kalangan bangsa-bangsa serta

kecemerlangan dalam mengejar kehormatan, pengaruh, dan kedudukan

Dengan itu dapatlah kita katakan bahawa bangsa merujuk kepada satu
kelompok masyarakat yang berasal daripada satu keturunan yang sama dan
mengamalkan, adat, bahasa dan budaya sendiri. Secara umumnya bangsa ialah
sekelompok manusia yang dianggap memiliki identiti

bersama, mempunyai

kesamaan bahasa, agama, ideologi dan budaya. Mereka dianggap mempunyai

asal usul keturunan yang sama. Di Malaysia, setiap bangsa mempunyai identiti
sendiri dan mengamalkan budaya hidup yang berlainan tetapi hidup dalam
suasana harmoni dengan menghormati amalan dan nilai-nilai hidup orang lain.
Refleksi
Bincangkan peranan guru dalam menghasilkan Bangsa Malaysia
yang bersatu dalam kalangan murid pelbagai kaum.

2.2 Masyarakat
Masyarakat merujuk kepada sekumpulan individu yang hidup bersama. Secara
umum, masyarakat itu dapat difahamkan sebagai satu kesatuan kelompok
manusia yang mempunyai interaksi dalam sistem hidup yang tertentu (Najeemah
2005).

Ahli sosiologi mendifinisikan masyarakat sebagai manusia yang

berinteraksi sedemikian rupa untuk berkongsi budaya yang sama.

Syed Ismail

Mengikut

dan Ahmad Subki (1965) masyarakat merujuk kepada satu

kumpulan manusia yang hidup saling berhubung dan bergantung berasaskan

satu budaya. Berikut adalah grafik yang menerangkan ciri-ciri masyarakat:

22

HIDUP
DALAM
KELOMPOK
TERDAPAT
KELAS
SOSIAL

AMALAN
BUDAYA
YANG SAMA

CIRI-CIRI
CIRI-CIRI
MASYARAK
MASYARAKAT
T

MEMILIKI
MEMILIKI
KEPIMPINAN
KEPIMPINA
N

SENTIASA
BERUBAH

PERKONGSIAN
DAN
KEPRIHATINAN

Rajah 2.1 :Ciri-Cri Utama Masyarakat atau Ras

1.1.2

Sosial kelas

Kelas sosial merujuk kepada status atau kedudukan satu-satu kumpulan dalam
hieraki sosial yang menggambarkan sama ada satu-satu kumpulan itu berada di
kelas atas, menengah atau bawah. Sebagai contoh, pada zaman Kesultanan
Melayu Melaka, masyarakat Melayu dibahagikan kepada dua tahap iaitu.
Golongan Pemerintah yang terdiri daripada golongan Raja, Bangsawan,
Pembesar, dan Penghulu. Manakala, Golongan yang diperintah terdiri daripada
rakyat biasa.

23

Dalam kumpulan bincangkan soalan-soalan berikut:

Lakarkan peta minda untuk membanding bezakan susunan sosial

masyarakat tradisional dan masyarakat moden hari ini.

Bincangkan tanggungjawab Sultan,

Laksamana dalam kerajaan Melaka.

Dalam kalangan masyarakat Malaysia yang terdiri daripada pelbagai

kaum, terdapat sistem sosial yang membezakan kedudukan sosial setiap
kaum. Layari internet untuk mengumpul maklumat tentang bahasa dan
lain-lain amalan budaya pelbagai kelas sosial seperti berikut:

Bendahara,

Temenggung

dan

Jadual 2.1 : Kumpulan Pelbagai Budaya

SEMENANJUNG
MALAYSIA

SABAH

SARAWAK

Melayu

Kadazan-Dusun

Iban

Cina

Bajau

Bidayuh

India

Murut

Melanau

Serani

Bisayah

Orang Ulu

Punjabi

Kedayan

Kayan

Orang Asli

Lotud

Bisayah

Dumpas

Kedayan

Rungus

Kelabit

Sulu

Kenyah

24

2.3 Sistem kepercayaan

Kepercayaan

merupakan

tabiat

atau

pemikiran

penerimaan terhadap seseorang atau sesuatu.

yang

meletakkan

rasa

Dalam konteks agama,

kepercayaan merupakan sebahagian daripada perkembangan moral utama.

Penganut semua agama mempunyai sistem kepercayaan masing-masing.
Malahan, di Malaysia terdapat pelbagai sistem kepercayaan dalam kalangan ahli
masyarakat. Menurut maklumat dari Banci Penduduk Malaysia 2010, 61.3%
penduduk di Malaysia terdiri daripada orang Islam yang merupakan agama rasmi
negara ini. Sistem kepercayaan orang Islam dikaitkan dengan akidah. Selain
Islam, terdapat sistem kepercayaan lain yang terdiri daripada pengikut agama
Buddha dan Hindu.
Sila fikirkan dan kumpulkan maklumat berkaitan dengan kepercayaan
dan pantang larang masyarakat Malaysia berdasarkan jadual di
bawah :Orang Melayu

Orang Cina

Orang India

Kepercayaan

Pantang Larang

2.4 Bahasa
Bahasa merupakan satu alat komunikasi yang digunakan oleh setiap ahli
masyarakat dalam satu-satu bangsa untuk berkomunikssi dan berinteraksi antara
satu dengan lain. Di samping itu bahasa juga menjadi satu media yang penting
dalam perkongsian maklumat antara ahli dalam masyarakat. Mengikut Noriati,
Boon Pong Ying dan Zuraidah (2011) melalui bahasa manusia dapat
menyesuaikan diri dengan adat istiadat, tingkahlaku, peraturan masyarakat dan

25

sekali gus dapat membiasakan seseorang individu dengan segala bentuk

masyarakat.

Reflek
Bincangkan peranan guru dalam usaha menggalakkan konsep
1Malaysia menggunakan Bahasa dalam kalangan murid-murid
sekolah.

Fungsi Bahasa
Fungsi Bahasa merujuk kepada kegunaan ucapan atau penulisan yang
digunakan.

Savignon(1983) menjelaskan fungsi bahasa sebagai keperluan

penggunaan bahasa, maksud pertuturan.

Berdasarkan pandangan ini dalam

usaha mestrukturkan pengajaran, tumpuan utama lebih menitikberatkan makna

daripada bentuk pertuturan.

Dengan itu, murid menggunakan bahasa untuk

mencapai maksud tertentu dan ini menjadikan pertuturan mereka lebih bermakna.
Ia menjadi alat komunikasi dan alat untuk manusia berinteraksi. Bahasa juga
memainkan peranan penting dalam pelaksanaan tugas.

Dalam masyarakat

tradisional, sebelum penulisan muncul, bahasa merupakan alat komunikasi yang

penting untuk berkongsi pendapat, maklumat dan naluri secara implisit dan
eksplisit.
Dalam masyarakat berbilang kaum seperti di Malaysia, bahasa digunakan untuk
menyatupadukan rakyat Malaysia dan

ianya telah menjadi alat perpaduan.

Dengan itu, Bahasa Melayu telah dijadikan bahasa rasmi di Malaysia dan
digunakan sebagai bahasa pengantar di sekolah. Dengan adanya bahasa Melayu
sebagai bahasa kebangsaan ia telah berjaya merapatkan semua rakyat Malaysia
supaya

hidup dalam suasana saling hormat menghormati antara kaum dan

memudahkan setiap warga di Malaysia untuk berinterkasi dan berkomunikasi

dengan mudah. Dalam hubungan interpersonal, bahasa menjadi alat untuk
merapatkan kumpulan ahli masyarakat di negara ini .

26

2.5 Adat Resam

Adat resam merujuk kepada peraturan dan norma-norma yang sedang dan
telah

dijadikan

amalan

oleh

sekumpulan

manusia

sejak

beberapa

generasi(Encyclopedia Britannica, 2010). Adat resam dianggap penting kepada

setiap masyarakat dan kita perlu saling hormat-menghormati adat resam sesuatu
masyarakat. Di Malaysia pelbagai kumpulan budaya dalam masyarakat tertakluk
kepada pelbagai amalan adat resam seperti sambutan hari-hari perayaan,
pantang larang makan,
kelahiran.

tradisi dan adat pertunangan, perkahwinan dan

Sebagai contoh, jamuan makan malam Hari Perayaan kaum

Tionghua, merupakan jamuan yang paling penting bagi kaum Tionghua.

Beberapa hidangan disediakan sebagai simbol kekayaan.

Bermula dari jam

12.00 tengahari sebelum Hari Perayaan kaum Tionghua,

mercun dimainkan

sebagai tanda nasib baik menurut kepercayaan mereka.

Selain dari amalan

tersebut, sampul merah mengandungi duit akan diberikan oleh orang dewasa,
terutama yang telah berkahwin, kepada kanak-kanak semasa hari-hari sambutan
Tahun Baru kaum Tionghua.

Amalan memberi duit ini dipercayai dapat

menghindarkan anasir buruk pada diri kanak-kanak dan dapat mengekalkan

kesihatan dan panjang umur dalam kalangan mereka.
Selain daripada kaum Cina, Melayu, India, Punjabi dan lain-lain kaum juga
mengamalkan adat masing-masing. Selain kaum yang terdapat di Semenanjung
Tanah Melayu, pelbagai kaum termasuk kaum pribumi di Sabah dan Sarawak
turut mempunyai adat masing-masing. Ini menunjukkan Malaysia kaya dengan
pelbagai adat dan tradisi. Justeru itu, guru perlu memahami adat resam pelbagai
kaum dalam kalangan masyarakat Malaysia agar dapat memastikan murid
belajar dalam suasana harmonis dan saling hormat menghormati antara satu
sama lain.

27

Dalam kumpulan bincang dan lengkapkan jadual di bawah:

Jadual 2.2: Adat Resam Penduduk Semenanjung Malaysia

ADAT

ADAT RESAM PENDUDUK SEMANANJUNG MALAYSIA

RESAM

Melayu

Cina

India

Punjabi

Nasrani

Kelahiran
Meminang
Bertunang
Melenggang
perut
Kematian

Jadual 2.3: Adat Resam Penduduk Sabah dan Sarawak

ADAT RESAM PENDUDUK SABAH DAN SARAWAK
ADAT

Sabah

Sarawak

RESAM
Kelahiran
Meminang
Bertunang
Melenggang
perut
Kematian

28

2.6 Jantina
Jantina merujuk kepada perbezaan konstruk sosial antara lelaki dan
perempuan.

Perbezaan ini merangkumi beberapa aspek termasuk peranan,

tingkah laku, aktiviti dan ciri-ciri yang diterima oleh masyarakat sebagai sesuai
untuk lelaki dan perempuan. Dalam semua masyarakat, lelaki dan perempuan
mempunyai tanggungjawab dan peranan yang berbeza seperti membesarkan
anak-anak, penyediaan makanan dan tugas-tugas penjagaan rumah. Berkaitan
rapat dengan peranan jantina adalah amalan jantina. Ia merujuk kepada satu set
corak tingkahlaku sosial yang diterima dalam sesuatu budaya bersesuaian untuk
individu dari golongan jantina tertentu. Amalan jantina berbeza antara budaya.
Justeru itu, guru perlu peka terhadap amalan tersebut dalam usaha memenuhi
keperluan murid-murid lelaki dan perempuan. Kemampuan mereka berbeza dan
lelaki mungkin menunjukkan pencapaian yang lebih tinggi dalam matapelajaran
tertentu manakala perempuan pula menyerlah dalam bidang yang berlainan.
Dengan itu, guru perlu merancang pengajaran dan pembelajaran agar sesuai
dengan

pencapaian

murid-murid

lelaki

dan

perempuan.

Guru

boleh

melaksanakan usaha ini dengan menyediakan khidmat pengajaran yang

berkesan dan mewujudkan suasana pengajaran dan pembelajaran yang
kondusif untuk memenuhi keperluan pembelajaran murid-murid lelaki dan
perempuan dalam bilik darjah.

Sebagai contoh, guru boleh menggunakan

strategi pembelajaran kooperatif untuk memupuk sikap positif terhadap

pengajaran, penguasaan kandungan dan estim kendiri yang tinggi dalam
kalangan murid-murid.
2.7 Kepentingan Memahami Pelbagai Budaya
Guru perlu sedar natijah perbezaan budaya terhadap pendidikan kanak-kanak.
Ini bermaksud, guru memerlukan pengetahuan dan kemahiran yang luas untuk
memahami kepelbagaian budaya dalam kalangan murid.

Kemampuan guru

memahami budaya membolehkan guru meningkatkan kesesuaian penyampaian

isi kandungan, memberikan contoh-contoh sesuai serta mengelakkan sensitiviti
budaya. Selain itu, guru juga dapat membantu murid untuk mencapai potensi
diri. Guru yang memahami kepelbagaian budaya juga dapat mengenali murid
dengan lebih dekat lagi, menggalakkan murid saling berkenalan antara satu
29

sama lain dan guru dapat menghindari sikap prejudis terhadap murid. Justeru
itu, guru dapat mewujudkan suasana harmonis dalam bilik darjah. Seterusnya,
guru yang memahami kepelbagaian budaya dapat membina hubungan mesra
dengan murid-murid dari pelbagai latarbelakang budaya tanpa mengira bangsa,
agama dan budaya. Seterusnya, guru sebagai agen sosial dapat memainkan
peranan penting dalam membina sebuah negara Malaysia yang progresif, maju
dan bersatu padu. Malahan, guru yang memahami kepelbagaian budaya dapat
dapat mewujudkan kesejahteraan dan kerjasama dalam kalangan murid pelbagai
bangsa dan ini merupakan elemen penting dalam usaha merealisasikan
Wawasan 2020 dan konsep 1Malaysia. Guru juga boleh menjadi teladan kepada
murid di sekolah untuk menggalakkan sifat toleran dan kerjasama. Justeru itu,
memahami pelbagai budaya merupakan formula terbaik dalam menggalakkan
perpaduan kaum, integrasi nasional dan penerapan sifat bersatu serta
kesefahaman dalam kalangan murid-murid dari pelbagai budaya.
Rumusan
Topik ini membincangkan beberapa perkara penting seperti berikut:

Konsep bangsa, masyarakat dan kelas sosial

o Bangsa merujuk kepada satu kelompok masyarakat yang berasal
daripada satu keturunan yang sama dan mengamalkan, adat,
bahasa dan budaya sendiri.
o Masyarakat diklasifikasikan sebagai sekumpulan manusia yang
mempunyai hubungan dan yang hidup bersama dan melakukan
aktiviti-aktiviti secara kolektif. Kepentingan interaksi sedemikian
menentukan corak kehidupan tertentu di mana terdapat sistem
komunikasi yang ketara (Roucek & Warren, 1979)
o Kelas sosial merujuk kepada status atau kedudukan satu-satu
kumpulan dalam hieraki sosial yang menggambarkan sama ada
satu-satu kumpulan itu berada di kelas atas, menengah atau
bawah.

Sistem kepercayaan, bahasa, adat dan amalan jantina

o Kepercayaan merupakan keyakinan atau akuan mengenai
kebenaran terhadap seseorang atau sesuatu. Dalam konteks
agama, kepercayaan adalah sebahagian daripada batu asas
pembangunan moral.

30

o Bahasa merupakan satu alat komunikasi yang digunakan oleh

setiap ahli masyarakat dalam satu-satu bangsa
untuk
berkomunikasi dan berinteraksi antara satudengan lain.
o Adat merupakan peraturan-peraturan dan kebiasaan yang sudah
dan telah di amalkan sejak turun temurun.
o Amalan jantina merujuk kepada satu set corak tingkahlaku sosial
yang diterima dalam sesuatu budaya dan dianggap bersesuaian
untuk individu dari golongan jantina tertentu. /

Antara kepentingan memahami kepelbagaian budaya kepada seorang

guru adalah:
o Membantu murid mencapai potensi diri
o Mengenali murid dengan lebih dekat
o Dapat mengenepikan prejudis dan sensitiviti budaya
o Menerap semangat kerjasama dan keharmonian
o Menggalakkan suasana mesra budaya dalam kalangan murid
o Membina negara yang bersatu merealisasikan konsep 1Malaysia.

Rujukan:
Rujuk senarai buku berikut untuk bacaan tambahan:

Brint, S.(1998). Schools and Societies.NewYork:Pine Forge Press.Encyclopedia

Britannica (2010) . Retrieved from
http://global.britannica.com/EBchecked/topic/504688/ritual
Najeemah MohdYusof (2005).Multicultural Education Practice Among
Teachers In
National Secondary Schools: A Case Study In Kedah. Jurnal Pendidik dan
Pendidikan, Jil. 20,97111, 2005.
Noriati A. Rashid, Boon Pong Ying, Sharifah Fakhriah dan Zuraidah Majid (2011).
Budaya dan pembelajaran. Kuala Lumpur :Oxford Fajar Sdn.Bhd.
Roucek J.S. dan Warren R.L.(1979). Sosiologi suatu pengenalan. Dewan Bahasa
dan Pustaka. Kuala Lumpur.
Syed Ismail dan Ahmad Subki(1965). Budaya dan pembelajaran. Penerbitan Multi
Media Sdn. Bhd. Kuala Lumpur.

31

TOPIK 3

IMPLIKASI KEPELBAGAIAN SOSIO-BUDAYA

Sinopsis:
Topik ini konsep kepelbagaian sosio budaya dalam komuniti sekolah. Selain itu,
topic ini juga menjelaskan implikasi kepelbagaian sosio budaya dalam proses
pengajaran dan pembelajaran bilik darjah. Perbincangan menumpukan terhadap
peranan guru, murid, sekolah dan kurikulum tersembunyi.
Hasil Pembelajaran:
1. Menganalisis konsep kepelbagaian sosio budaya dalam masyarakat di
sekolah
2. Menerangkan implikasi kepelbagaian sosio budaya terhadap proses
pengajaran dan pembelajaran.
3.1 Konsep Kepelbagaian Sosio-Budaya
3.1.1 Konsep Kepelbagaian Budaya Dalam Komuniti Sekolah
Terdapat beberapa pandangan tentang konsep kepelbagaian.

Antaranya,

terdapat pandangan yang telah mengenalpasti konsep kepelbagaian seperti

berikut:
i) ciri demografi budaya, etnisiti, bahasa, umur, jantina, kelas sosial, agama.
ii) ciri-ciri peribadi umur, jantina, gaya komunikasi, latarbelakang ekonomi,
sahsiah.
iii) kemahiran dan kebolehan sosial dan teknikal (Johnson & Johnson, 2009)
Bagi tujuan perbincangan dalam topik ini, konsep :kepelbagaian sosio budaya
merangkumi bangsa, kelas sosial, kebolehan, gaya dan suasana pembelajaran
yang berbeza, etnisiti, umur, jantina, agama, dan beberapa dimensi lain yang
membentuk identiti seseorang murid dan impaknya terhadap pengalaman
pengajaran dan pembelajarannya(Kertas Perbincangan E-Forum , 2011).

32

3.1.2 Isu-Isu Kepelbagaian Sosiobudaya Dalam Bilik Darjah

Masyarakat Malaysia terdiri daripada komuniti berbilang kaum sepertimana
dapat dilihat terdapatnya kepelbagaian amalan agama dan budaya dalam
kalangan bangsa-bangsa yang berbeza. Komposisi penduduk Malaysia yang
pelbagai dapat dilihat di kebanyakan sekolah dan komposisi komuniti sekolah
yang pelbagai merupakan cabaran besar kepada pentadbir sekolah. Cabaran ini
perlu ditangani dengan serius agar murid-murid dari pelbagai latarbelakang
budaya dan yang mengamalkan gaya pembelajaran yang tersendiri, tidak
dipinggirkan dalam proses pengajaran dan pembelajaran. Dalam proses
pengajaran dan pembelajaran, guru akan menghadapi beberapa isu berkaitan
dengan murid-murid kepelbagaian budaya dalam bilik darjah. Antara isu yang
terlibat dalam perbincangan tentang kepelbagaian sosio budaya adalah toleran,
hormat, konflik, sikap dan persefahaman.

Isu-isu ini boleh ditangani dengan

kerjasama oleh semua pihak termasuk guru, pihak sekolah dan Persatuan Ibu
Bapa Guru.

Reflek
Berdasarkan pengalaman anda sebagai seorang guru, bincangkan isu-isu yang
terdapat dalam kalangan murid-murid kepelbagaian sosio budaya dalam bilik
darjah.

3.1.3 Mewujudkan Suasana Mesra Budaya Dalam Bilik Darjah

Guru perlu

menangani isu-isu yang berkaitan dengan kepelbagaian sosio

budaya dalam kalangan murid mengikut kesesuaian agar dapat mengekalkan

suasana pengajaran dan pembelajaran yang mesra budaya dalam bilik darjah.
Berikut adalah beberapa cara guru dapat menyumbang ke arah mewujudkan
suasana pengajaran dan pembelajaran mesra budaya dalam bilik darjah:
Mengajar

dengan

penuh

dedikasi

dan

memperlihatkan

tahap

profesionalisme yang tinggi tanpa membezakan bangsa dan kelas sosial

murid. Murid perlu diberikan layanan yang sama rata.

33

 Beri peluang kepada murid bergaul antara kaum yang berbeza dan
elakkan daripada meletakkan murid-murid dari bangsa atau latarbelakang
budaya yang sama dalam kumpulan yang sama agar mereka dapat
berinteraksi dan saling memahami antara satu sama lain. Aktiviti-aktiviti
pengajaran dan pembelajaran yang dilaksanakan dalam bilik darjah perlu
dapat menerapkan rasa saling mempercayai antara murid.
Guru perlu mengajar dengan penuh dedikasi dan menggunakan pelbagai
kaedah pengajaran dan pembelajaran selaras dengan tahap pencapaian
dan minat murid.

Sebagai contoh, guru boleh menggunakan strategi

pembelajaran kooperatif yang dapat menggalakkan interaksi dan memberi

peluang kepada murid pelbagai latarbelakang budaya untuk berbincang
dan bekerjasama semasa proses pengajaran dan pembelajaran.
Galakkan murid berfikir dengan memberi motivasi, senyuman, pujian dan
menggunakan gaya kecindan serta menjelaskan perkara-perkara yang
mereka perlu lakukan tanpa berleter.

Galakkan murid dari pelbagai

kumpulan etnik dan budaya untuk bekerjasama bagi merapatkan jurang

antara mereka. Elakkan dendaan kerana ini boleh menjejaskan hubungan
guru murid serta minat murid dalam proses pengajaran dan pembelajaran.
Guru perlu menghormati murid tanpa mengira latarbelakang sosial dan
budaya mereka. Galakkan murid-murid untuk saling hormat menghormati
antara satu sama lain semasa proses pengajaran dan pembelajaran agar
dapat menghindarkan tingkahlaku yang tidak diingini seperti pergaduhan
dan sentiment kaum antara murid pelbagai latarbelakang sosial.
Galakkan penggunaan bahasa rasmi semasa proses pengajaran dan
pembelajaran.

Pelaksanaan

aktivit-aktiviti

untuk

meningkatkan

penggunaan bahasa hendaklah dilaksanakan agar dapat meningkatkan

kecekapan berbahasa dalam kalangan murid dan ini dapat membantu
murid mencapai kematangan sosial dan menggalakkan komunikasi yang
lebih berkesan dalam kalangan murid dari pelbagai kumpulan sosial dan
budaya. Malahan, komunikasi berkesan dapat menjalinkan perhubungan
yang lebih rapat antara murid.

34

Guru perlu memainkan peranan sebagai suri teladan kepada murid-murid

dari pelbagai latarbelakang sosial dan budaya agar dapat dijadikan contoh
yang baik dalam bilik darjah. Guru juga perlu memahami bahasa dan
amalan budaya murid-murid agar guru sentiasa dihormati oleh muridmurid.

Guru perlu bersabar, tabah dan cekal dalam usaha untuk

membentuk tingkah laku murid yang pastinya tidak akan berlaku dalam
masa seminggu dua tapi akan mengambil masa yang agak lama.
3.1.4 Melahirkan Komuniti Sekolah Yang Mesra Budaya
Terdapat beberapa cara pentadbir sekolah dapat melahirkan komuniti
yang mesra budaya disekolah. Di antaranya adalah seperti berikut:

Mewajibkan murid-murid dari pelbagai kumpulan sosio budaya dan

kelas sosial untuk mendaftar keahlian dalam pelbagai persatuan.
Penubuhan persatuan hendaklah dapat memenuhi keperluan dan
minat murid-murid dari pelbagai kumpulan sosio budaya. Penglibatan
mereka dapat mewujudkan integrasi sosial yang positif dalam
kalangan murid-murid dari pelbagai kumpulan sosio budaya. Elakkan
penglibatan murid dari kumpulan sosio budaya yang sama dalam
sesuatu persatuan yang sama bagi mengelakkan prejudis terhadap
kaum lain.

Pembentukan

jawatankuasa

kerja

hendaklah

memastikan

agar

penglibatan murid, guru dan staf sokongan adalah dari pelbagai

kumpulan sosio budaya bagi memastikan mereka dapat bekerjasama
dan belajar memahami serta menghormati antara satu sama lain.
Proses sosialisasi kaum tanpa mengira agama perlu dikembangkan
agar dapat menggalakkan semangat berpasukan dan perpaduan
dalam kalangan murid.

Galakkan komuniti sekolah tanpa mengira kumpulan sosio budaya

untuk menggunakan bahasa rasmi bagi mengelakkan salah faham
antara satu sama lain. Ini dapat menggalakkan interaksi yang lebih
positif dan membolehkan ahli dari pelbagai sosio budaya untuk

35

berkomunikasi antara satu sama lain dan dengan ini dapat merapatkan
lagi jurang antara ahli-ahli kumpulan pelbagai sosio budaya.

Sekolah juga perlu menyediakan suasana sosial yang membolehkan

murid-murid dari pelbagai kumpulan sosio budaya untuk mempelajari
cara-cara mengendalikan perbezaan antara kumpulan sosio budaya.

3.2.

Implikasi Kepelbagaian Sosio Budaya Dalam Proses Pengajaran Dan

Pembelajaran

3.2.1 Guru
Guru memainkan peranan yang penting dalam membangunkan potensi murid
tanpa mengira latarbelakang sosio budaya murid.

Noriati et. al.(2011)

menganalisis tanggungjawab guru terhadap murid dari pelbagai latar belakang

budaya

berdasarkan

beberapa

perspektif.

Pandangan

berikut

adalah

berdasarkan perspektif tersebut:

i)

Melayan murid secara adil guru perlu melayan murid secara adil tanpa
mengira latarbelakang sosio budaya murid.

Guru perlu memperolehi

maklumat tentang latarbelakang murid dan rancang dengan baik bagi

membantu murid berdasarkan keperluan mereka. Guru yang ambil berat
akan dihormati murid. Selain itu, guru juga dapat membina hubungan yang
baik dengan murid jika guru dapat meluangkan masa mendengar luahan hati
murid melalui sesi perbincangan sebagai cara membina persefahaman
dengan murid tanpa mengira latarbelakang sosio budaya dan pencapaian
akademik.

Usaha begini membolehkan guru mewujudkan suasana

pengajaran dan pembelajaran yang mesra budaya dalam kalangan muridmurid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya.
ii) Strategi pengajaran dan pembelajaran guru boleh menggunakan strategi
pembelajaran koperatif semasa proses pengajaran dan pembelajaran.
Walau bagaimana pun, guru harus sedar dalam membuat pilihan strategi,
kaedah dan teknik pengajaran yang lain yang sesuai dengan keperluan
pembelajaran murid.

Guru perlu memberi peluang kepada murid untuk

bergaul dengan rakan-rakan murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya

kerana ini dapat meningkatkan persefahaman antara murid dan mewujudkan
36

suasana pengajaran dan pembelajaran yang mesra budaya.

Malahan,

terdapat bukti bahawa pencapaian akademik murid adalah dipengaruhi oleh

kesedaran budaya guru(Banks, 2004; Larke 1990; Nieto 2004; Sleeter &
Grant, 2003; Yeung, 2006).

Pemerhatian juga menunjukkan bahawa

terdapat korelasi antara kesedaran guru terhadap kepelbagaian budaya dan

kaedah pengajaran yang digunakan(Brown (2004), iaitu guru yang
mempunyai tahap sensitiviti budaya yang tinggi telah terbukti lebih berkesan
dalam suasana kepelbagaian budaya(Cruikshank, 1986; Larke, 1990).
iii) Pengurusan bilik darjah ini merupakan tugas yang agak sukar bagi
seorang guru.

Namun, jika dirancang dan difikirkan dengan baik, boleh

membuahkan hasil yang di luar jangkaan dalam usaha merapatkan jurang

antara murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya.

Gay telah

mendifinisikan pengurusan bilik darjah dengan cara yang lebih sensitif

budaya.

Menurut Gay pengurusan bilik darjah melibatkan usaha

mewujudkan dan mengekalkan suasana bilik darjah yang selesa secara

peribadi,

inklusif

berdasarkan

memberangsangkan.

keperluan

kaum

(Gay, 2006, cited in

dan

secara

intelek

Tsioumis Kostis, Penderi

Efthymia, 2009). Gay(2006) juga telah menjelaskan dengan lebih lanjut lagi
punca masalah yang sering dihadapi oleh guru dalam bilik darjah murid
pelbagai

budaya.

Antaranya

ialah

konflik

budaya,

salah

faham,

ketidakselarasan antara norma tingkahlaku di sekolah dan sosialisasi budaya

murid-murid pelbagai etika dan budaya.(Gay, 2006, cited in Tsioumis, K. et.
al., 2009). Justeru itu, guru perlu mendapatkan maklumat tentang
latarbelakang sosio budaya murid, memahami amalan budaya murid dan
menerangkan dengan teliti harapan baru kepada mereka. Malah, terdapat
bukti

yang

menunjukkan

bahawa

pengajaran

yang

peka

terhadap

kepelbagaian sosio budaya murid boleh meninggalkan impak yang positif

terhadap

murid-murid

berpencapaian

rendah

dan

juga

murid-murid

berpencapaian tinggi. Sebagai contoh, memahami budaya murid mungkin

berbeza-beza tentang pelbagai aspek seperti ketepatan waktu, kehadiran di
sekolah, nilai, tingakah laku peribadi dan di khalayak ramai.

Guru yang

mempunyai kefahaman yang tinggi tentang aspek-aspek tersebut dapat

membantu mewujudkan suasana pengajaran dan pembelajaran yang mesra
37

budaya dan memastikan pengurusan bilik darjah yang berdisiplin dalam

kalangan murid-murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya.
iv) Harapan guru guru perlu mengelakkan daripada meletakkan harapan yang
terlalu tinggi terhadap satu kumpulan murid dari kumpulan sosio budaya
tertentu dan memandang rendah terhadap kumpulan murid yang lain,
Beberapa kajian menunjukkan bahawa terdapat korelasi antara harapan
guru dengan tahap pencapaian murid. Justeru itu, guru perlu membantu
murid tanpa mengira kaum, kumpulan etnik atau jantina tanpa pilih kasih
terhadap mana-mana kumpulan murid.
memerhatikan tindakan guru.

Pada hari ini, murid sangat teliti

Oleh yang demikian, guru perlu memberi

perhatian terhadap semua murid terutama murid-murid yang lemah seperti

mana guru memberi perhatian kepada murid-murid yang cemerlang dan
berkebolehan.

Dengan cara begini, murid akan lebih menghargai dan

menghormati guru
v) Resos

guru perlu rancang dan gunakan resos pengajaran dan

pembelajaran yang bersesuaian dan mengelakkan sensitiviti kumpulan

pelbagai sosio budaya. Guru perlu memahami latarbelakang sosio budaya
murid dan perlu dapat mengenalpasti dan meraikan perbezaan tersebut
kerana kajian menunjukkan terdapatnya korelasi antara pencapaian murid
dengan tahap kefahaman budaya oleh guru. Selain itu, penggunaan resos
pengajaran

yang

bersesuaian

membolehkan

murid

dari

pelbagai

latarbelakang sosio budaya mudah membuat perkaitan dengan isi pelajaran.

Justeru itu, guru perlu mengenalpasti, menilai dan mengubahsuai serta
membangunkan bahan yang bersesuaian dengan keperluan murid dari
pelbagai latarbelakang sosio budaya.
Justeru itu, guru perlu secara berterusan berusaha untuk bergerak ke hadapan,
sebagai guru yang adil, tidak pilih kasih dan menghasilkan pengajaran yang
berkesan agar dapat mewujudkan suasana pengajaran dan pembelajaran yang
mesra budaya.

Usaha sebegini memerlukan masa dan tenaga dan tidak

mungkin dalam sekelip mata, malahan memerlukan usaha yang sedar dan
pemikiran yang reflektif di sepanjang profesion mengajar. Akhir sekali, menurut
Arth, sebagai guru anda perlu tahu kehendak murid anda dengan berinteraksi
38

dengan mereka dan ibu bapa mereka untuk mendapatkan strategi yang betul
dan prosedur yang berhasil(dipetik dari John Franklin, 2005). Anda juga perlu
perihatin terhadap apa yang anda sedang lakukan kerana akhirnya, guru yang
seharusnya membawa perbezaan.(John Franklin, 2005)
3.2.2 Murid
Kebanyakan sekolah-sekolah di Malaysia mempunyai murid-murid dari pelbagai
kaum, etnik dan kumpulan budaya. Perbezaan ini memaparkan kepelbagaian
dalam cara berfikir, belajar dan berkomunikasi. Apakah implikasi mempunyai
murid-murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya dalam proses pengajaran
dan pembelajaran di bilik darjah?

Noriati et. al. (2011) mengemukakan

pandangan berkaitan perkara ini berdasarkan beberapa perspektif seperti

berikut:
i) Perbezaan individu
ii) Kumpulan etnik
iii) Kelas sosial
iv) Kawasan bandar berbanding kawasan luar bandar
v) Gaya berfikir dan belajar
vi) Jantina

Reflek
Tingkah laku guru dikatakan meninggalkan impak terhadap pembelajaran murid
Kaitkan penyataan ini dengan pengalaman anda.
Bincang dalam kumpulan impak positif dan negative tindakan guru terhadap
murid-murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya.

Murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya yang belajar dan bermain
bersama-sama adalah lebih bersedia untuk dunia yang mereka hadapi sekarang
dan dunia yang akan mereka hadapi pada masa hadapan.(Marietta Saravia39

Shore, n.d.).

Sesungguhnya pembelajaran dalam kelas pelbagai sosio budaya

adalah baik untuk semua kerana ia membekalkan murid dengan pengalaman

budaya dan bahasa yang membolehkan mereka belajar tentang pengalaman
dan kepercayaan yang berbeza dari rakan-rakan lain. Selain itu, pengalaman
dalam bilik darjah ini juga dapat menyediakan kepada murid pengalaman
kehidupan berinteraksi dengan orang lain dari pelbagai latarbelakang sosio
budaya pada masa akan datang. Ringkasnya, belajar dalam bilik darjah yang
terdiri dari murid pelbagai latarbelakang budaya membekalkan pengalaman
kepada murid-murid.

Pengalaman ini menjadikan murid-murid lebih saling

menerima dan menyesuaikan diri dengan orang yang berbeza dari mereka.
Pengalaman

seperti

ini

juga

memberi

peluang

kepada

murid

untuk

berkomunikasi secara berkesan dan mereka juga belajar hidup saling

menghormati antara satu sama lain.

Malahan, pengalaman ini membantu

membuka minda mereka terhadap orang lain dan boleh mengelakkan mereka
dari berfikiran prejudis, stereotype dan pilih kasih.

antara satu sama lain m

Selain itu, murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya juga mendapat
peluang untuk berkembang sebagai individu dan sebagai agen perubahan.
Pengalaman positif ini membantu mereka menambah pengetahuan tentang
budaya lain, memperolehi kemahiran berinteraksi dengan kumpulan budaya
yang lain dan belajar menghargai nilai-nilai budaya lain lantas membolehkan
mereka membuat keputusan secara reflektif dalam untuk tujuan situasi peribadi
mahu pun sosial.

Lantas, pengalaman seperti ini menjadikan murid-murid

sebagai warganegara yang baik dalam masyarakat berbilang kaum seperti di

Malaysia.
3.2.3 Sekolah
Sekolah memainkan peranan penting dalam penyebaran norma dan amalan
pelbagai budaya. Walau pun sekolah-sekolah di Malaysia perlu akur pada polisi
pendidikan kebangsaan, namun setiap sekolah boleh melaksanakan gaya
pelaksanaan pendidikan masing-masing. Dengan gaya yang berbeza ini
sekolah-sekolah menonjolkan ciri-ciri tertentu dalam beberapa aspek seperti
berikut:

40

i) Hubungan guru murid

ii) Interaksi dalam kalangan komuniti sekolah
iii) Pengurusan masa
iv) Proses pengajaran dan pembelajaran
v) Penggunaan resos
Menurut Noriati et. al.(2011), murid dari pelbagai latarbelakang budaya datang
ke sekolah dengan amalan budaya masing-masing dan ini mempengaruhi
suasana sosio budaya sekolah. Justeru itu, pentadbir sekolah perlu memikirkan
suasana sosio budaya yang sesuai di sekolah masing-masing.

Kegagalan

kebanyakan sekolah untuk menangani isu-isu komunikasi merentas budaya

boleh menyumbang kepada masalah-masalah di sekolah.
Selain dari itu, penglibatan ibu bapa juga boleh mempengaruhi suasana sosio
budaya sekolah. Biasanya, sekolah melibatkan ibu bapa dalam pelbagai aktiviti
seperti berikut:
i.

program kecemerlangan akademik

ii.

sukan dan permainan

iii.

aktiviti kokurikulum

iv.

perkhidmatan komuniti

v.

aktiviti bekerjasama di sekolah

Selain itu, antara program yang dianjurkan oleh pihak sekolah yang melibatkan
ibu bapa adalah seperti berikut:

Mesyuarat tahunan Persatuan Ibu Bapa Guru (PIBG)

Hari kokurikulum dan Hari Kantin

Hari Terbuka Sekolah

Forum and Dialog antara ibu bapa dan guru di sekolah

Gotong Royong
41

 Sambutan Hari Guru di sekolah

Aktiviti mengeratkan silaturrahim dalam kalangan komuniti pelbagai

sosio budaya di sekolah bersama ibu bapa

Reflek
Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan suasana sosio budaya di
sekolah anda. Sejauh manakah pentadbir sekolah telah berjaya mewujudkan
suasana mesra sosio budaya dalam kalangan komuniti sekolah?

3.2.4 Kurikulum Tersembunyi

Kurikulum tersembunyi merujuk kepada iktibar, nilai dan perspektif yang tidak
rasmi, tidak dijangkakan dan tidak bertulis yang dipelajari oleh murid di
sekolah.(The Glossary of Education Reform, online article, 2012). Penjelasan
lanjut tentang kurikulum tersembunyi merangkumi pelbagai faktor seperti berikut:
i) Harapan guru Ini merujuk kepada harapan akademik, sosial dan tingkahlaku
yang ditetapkan oleh sekolah dan pendidk yang menyampaikan pesanan kepada
murid. Sebagai contoh, seorang guru yang memberikan tugasan yang mencabar
kepada dan mengharapkan murid dari latarbelakang budaya tertentu atau murid
yang berpencapaian tinggi untuk memperolehi pencapaian yang cemerlang
sebenarnya memberi peluang kepada murid tersebut untuk mendapatkan rasa
kejayaan dan dapat belajar lebih dari seorng murid yang diberi tugasan mudah
oleh guru dan kerap diberikan markah lulus walau pun mereka sebenarnya tidak
layak menerima markah tersebut dan hasilan kerja murid tersebut tidak
mencapai tahap kualiti yang sepatutnya.

Sebenarnya, guru yang mempunyai

harapan yang rendah terhadap pencapaian murid menerapkan nilai negative

dalam kalangan murid kerana mereka hanya akan berusaha secara minimal
untuk menyiapkan tugasan dan minat mereka pula terhadap sesuatu
matapelajaran adalah rendah. Justeru itu, orientasi yang guru amalkan sama
ada meletakkan kualiti pengajaran dan pembelajaran yang tinggi atau rendah

42

dalam kalangan murid dari pelbagai latarbelakang sosio budaya yang

sebenarnya akan menyemai nilai-nilai yang dikenali sebagai kurikulum
tersembunyi yang akan menghasilkan corak sosio budaya yang ketara dalam
kalangan murid.
ii) Nilai-nilai budaya: Nilai-nilai yang diamalkan disekolah-sekolah dan
digalakkan oleh pendidik serta rakan sebaya seperti kumpulan secara berpuakpuak

dalam

kalangan

kumpulan

pelbagai

sosio

budaya

turut

akan

menyampaikan pesanan yang tersirat. Sebagai contoh, ada antara sekolah yang
akan memberi ganjaran kepada murid-murid yang akur dengan peraturan
sekolah manakala ada pula yang kurang menghiraukan aspek ini. Amalan begini
menerapkan nilai-nilai tertentu dalam diri murid sama ada positif atau negative
bergantung kepada cara sesuatu peraturan itu dikuatkuasakan.

Orientasi

sekolah juga mempengaruhi corak sosio budaya komuniti sekolah

dan

penerapan nilai-nilai tersirat yang akan menggalakkan murid-murid dan ahli-ahli

lain di sekolah untuk mengamalkan nilai-nilai tersebut yang diterima secara
eksplisit atau implisit.
iii) Perspektif budaya: Sekolah mencerminkan cara-cara unggul dalam
mengenalpasti mengintegrasi atau menghargai pelbagai perpektif sosio budaya.
Ini dapat menyampaikan maksud tersurat dan tersirat.

Sebagai contoh,

beberapa sekolah menguatkuasakan agar semua murid bertutur dalam bahasa

rasmi pada setiap masa dan tidak membenarkan bahasa-bahasa lain digunakan
semasa di sekolah manakala beberapa sekolah lain pula menggalakkan
penggunaan pelbagai bahasa sebagai tanda pengiktirafan kepelbagaian budaya
dan bahasa. Amalan sedemikian boleh mempengaruhi corak sosio budaya di
sekolah dan menyebabkan murid-murid mengalami perasaan diterima atau
disingkir.
iv)

Kurikulum:

Matapelajaran

yang

diajar

disekolah-sekolah

menyampaikan pelbagai ideology dan maksud nilai-nilai tertentu.

contoh,

guru

boleh

menerapkan

nilai-nilai

tertentu

dalam

turut

Sebagai

pengajaran

matapelajaran Sejarah untuk tajuk Penaklukan Jepun di Tanah Melayu. Guru

boleh menerapkan sama ada perasaan benci terhadap bangsa Jepun kerana
kezaliman mereka semasa penaklukan Jepun di Tanah Melayu atau guru juga
43

boleh memperkenalkan tajuk tersebut dengan mengaitkan peranan negeri Jepun

sebagai Negara maju yang patut dicontohi kerana etika kerjanya yang
cemerlang.

Selain itu, guru juga boleh menimbulkan rasa permusuhan dan

kepencian terhadap bangsa Jepun kerana sikap zalim mereka terhadap bangsa
Melayu dan Cina semasa penaklukan bangsa Jepun di Tanah Melayu.

Di

sebaliknya guru boleh menerapkan rasa penghargaan dalam kalangan murid

terhadap bangsa Jepun yang telah maju dan memperolehi pencapaian yang
membanggakan dalam kalangan negara-negara di Asia.

Perasaan yang

ditanam dalam sanubari murid-murid akan terpahat dalam diri masing-masing

dan ini akan mempengaruhi persepsi murid terhadap bangsa dan Negara Jepun.
v) Strategi pengajaran: Cara guru mengendalikan proses pengajaran dan
pembelajaran juga dapat menyampaikan maksud tersurat dan tersirat. Pilihan
guru terhadap strategi pengajaran dan pembelajaran meninggalkan impak
terhadap pembelajaran murid dan ini meninggalkan kesan intrinsic dan ekstrinsik
terhadap

murid.

Sebagai contoh,

penggunaan

kaedah

projek

dalam

pembelajaran memerlukan murid-murid bekerjasama dengan rakan-rakan

sekelas tanpa mengira latarbelakang sosio budaya.

Murid perlu bincang,

mendengar secara tekun, terlibat secara aktif, mengurus masa dengan tepat
dan mengikut semua peraturan yang diberikan. Murid juga belajar kemahiran
berfikir secara kritis dan kemahiran menyelesaikan masalah. Dalam proses ini,
murid memperolehi beberapa nilai seperti tekun, bijak menggunakan resos dan
motivasi kendiri. Semua ini merupakan nilai-nilai intrinsic yang walau pun tidak
diberitahu, namun tersemai secara tersirat dalam kalangan murid-murid dari
pelbagai latarbelakang sosial.
vi) Peraturan-peraturan sekolah: Peraturan-peraturan formal disekolah turut
menyampaikan nilai-nilai tersurat dan tersirat.

Sebagai contoh, peraturan

berpakaian di beberapa sekolah yang membenarkan murid-murid memakai

pakaian tertentu dan melarang beberapa pakaian lain (skirt pendek, pakaian
ketat,

pakaian

yang

menjolok

mata)

turut

meninggalkan

kesan

dan

menyampaikan nilai-nilai tersurat dan tersirat dari segi penampilan murid. Dalam
hal ini, peraturan pakaian yang ketat memberi iktibar kepada murid bahawa
mereka akan dinilai dari segi penampilan diri dan oleh itu mereka lebih berhatihati memilih pakaian sama ada di dalam atau pun di luar sekolah.

Secara
44

umum, peraturan sekolah mewujudkan suasana yang membuatkan sesiapa jua

yang masuk ke kawasan sekolah merasai sama ada atau tidak sekolah itu
merupakdan sebuah organisasi yang cemerlang atau sebaliknya.

Malahan,

semua anggota sekolah faham tentang peranan mereka dan mengapa mereka
berada di sekolah itu serta melayan antara satu sama lain dengan rasa hormat.
Justeru itu, kurikulum tersembunyi dikatakan tersembunyi kerana kebanyakan
hikmah dan nilai yang disampaikan adalah sukar untuk dilihat secara nyata. Ia
juga dikatakan tersembunyi kerana guru dan pihak sekolah menyibarkan nilainilai yang tidak dinyatakan secara bertulis atau disebutkan dalam mana-mana
sukatan pelajaran atau dokumen panduan kurikulum tetapi disampaikan secara
tidak langsung. Malahan, kurikulum tersembunyi diajar secara tidak langsung
apabila guru mengajar kurikulum yang telah dirancang. Sebagai contoh, elemen
dan nilai moral yang diperolehi melalui aktiviti kokurikulum adalah dianggap
sebagai kurikulum tersembunyi. Ini menunjukkan bahawa kurikulum tersembunyi
akan secara tidak langsung membantu meningkatkan potensi murid-murid
sekolah sebagaimana yang termaktub dalam Falsafah Pendidikan Kebangsaan.
Rumusan
Antara perkara penting yang dibincangkan dalam topik ini adalah seperti berikut:
Konsep kepelbagaian sosio budaya merangkumi bangsa, kelas sosial,
kebolehan, gaya dan suasana pembelajaran yang berbeza, etnisiti, umur,
jantina, agama, dan beberapa dimensi lain yang membentuk identiti
seseorang murid dan impaknya terhadap pengalaman pengajaran dan
pembelajarannya(Kertas Perbincangan E-Forum , 2011).
Antara isu yang berkaitan dengan murid-murid dari pelbagai latarbelakang
sosio budaya adalah toleran, hormat, konflik, sikap dan persefahaman
Berikut adalah beberapa cara mewujudkan suasana mesra budaya dalam bilik
darjah dan sekolah:
o Mengajar dengan penuh dedikasi dan memperlihatkan tahap
profesionalisme yang tinggi tanpa membezakan bangsa dan kelas sosial
murid. Murid perlu diberikan layanan yang sama rata.
o Beri peluang kepada murid bergaul antara kaum yang berbeza dan
elakkan daripada meletakkan murid-murid dari bangsa atau latarbelakang
budaya yang sama dalam kumpulan yang sama.
o Guru perlu mengajar dengan penuh dedikasi dan menggunakan pelbagai
kaedah pengajaran dan pembelajaran selaras dengan tahap pencapaian
45

dan minat murid. Sebagai contoh, guru boleh menggunakan strategi

pembelajaran kooperatif yang dapat menggalakkan interaksi dan memberi
peluang kepada murid pelbagai latarbelakang budaya.
o Galakkan murid berfikir dengan memberi motivasi, senyuman, pujian dan
menggunakan gaya kecindan serta menjelaskan perkara-perkara yang
mereka perlu lakukan tanpa berleter.
o Guru perlu menghormati murid tanpa mengira latarbelakang sosial dan
budaya mereka. Galakkan murid-murid untuk saling hormat menghormati
antara satu sama lain
o Galakkan penggunaan bahasa rasmi semasa sesi pengajaran dan
pembelajaran
o Guru perlu memainkan peranan sebagai suri teladan kepada murid-murid
dari pelbagai latarbelakang sosial dan budaya agar dapat dijadikan contoh
yang baik dalam bilik darjah.
o Mewajibkan murid-murid dari pelbagai kumpulan sosio budaya dan kelas
sosial untuk mendaftar keahlian dalam pelbagai persatuan. Elakkan
penglibatan murid dari kumpulan sosio budaya yang sama dalam sesuatu
persatuan yang sama bagi mengelakkan prejudis terhadap kaum lain.

Cara mewujudkan suasana mesra budaya dalam kalangan komuniti sekolah:

o Pembentukan jawatankuasa kerja hendaklah memastikan agar
penglibatan semua anggota sekolah dari pelbagai kumpulan sosio budaya
bagi memastikan mereka dapat bekerjasama dan belajar memahami serta
menghormati antara satu sama lain.
o Galakkan semua komuniti di sekolah menjalankan aktiviti tanpa mengira
kumpulan sosio budaya dan menggunakan bahasa rasmi bagi
mengelakkan salah faham antara satu sama lain.
o Menyediakan suasana sosial yang membolehkan murid-murid dari
pelbagai kumpulan sosio budaya untuk mempelajari cara-cara
mengendalikan perbezaan antara kumpulan sosio budaya.

Implikasi kepelbagaian budaya yang dibincangkan dalam topik ini merangkumi

aspek-aspek guru, murid, sekolah dan kurikulum tersembunyi.
o Beberapa perkara yang dibincangkan dari aspek guru adalah layanan
guru yang perlu adil terhadap murid, strategi pengajaran dan
pembelajaran yang digunakan oleh guru, pengurusan bilik darjah, harapan
guru dan resos pengajaran dan pembelajaran.
o Dari aspek murid pula aspek yang dikenalpasti adalah perbezaan individu,
perbezaan individu, kumpulan etnik, kelas sosial, kawasan bandar
berbanding kawasan luar bandar, gaya berfikir dan belajar serta jantina
o Dari aspek sekolah pula, gaya pelaksanaan pendidikan yang berbeza
diamalkan oleh sekolah-sekolah telah menonjolkan ciri-ciri tertentu dalam
beberapa aspek seperti berikut hubungan guru murid, interaksi dalam
46

kalangan komuniti sekolah, pengurusan masa, proses pengajaran dan

pembelajaran serta penggunaan resos. Peranan dan penglibatan ibu
bapa turut dikenalpasti. Biasanya, sekolah melibatkan ibu bapa dalam
pelbagai aktiviti seperti program kecemerlangan akademik, sukan dan
permainan, aktiviti kokurikulum, perkhidmatan komuniti dan aktiviti
bekerjasama di sekolah, Mesyuarat tahunan Persatuan Ibu Bapa Guru
(PIBG), Hari kokurikulum dan Hari Kantin, Hari Terbuka Sekolah, Forum
and Dialog antara ibu bapa dan guru di sekolah, Gotong Royong,
Sambutan Hari Guru di sekolah dan aktiviti mengeratkan silaturrahim
dalam kalangan komuniti pelbagai sosio budaya di sekolah bersama ibu
bapa
o Akhir sekali aspek kurikulum tersirat telah dibincangkan. Kurikulum
tersembunyi merujuk kepada iktibar, nilai dan perspektif yang tidak rasmi,
tidak dijangkakan dan tidak bertulis yang dipelajari oleh murid di
sekolah.(The Glossary of Education Reform, online article, 2012).
Penjelasan lanjut tentang kurikulum tersembunyi merangkumi pelbagai
faktor seperti harapan guru, nilai-nilai budaya, perspektif budaya,
kurikulum, strategi pengajaran dan peraturan-peraturan sekolah.

RUJUKAN

Brenda Smith Myles Autism Society, (2009) Making Sense of the Hidden Curriculum.
Retrieved from http://www.education.com/reference/article/hidden-curriculum-schoolasperger/
E-Forum 2011 Discussion Paper Socio-Cultural & Curriculum. Retrieved from :
http://www.ibe.unesco.org/fileadmin/user_upload/COPs/News_documents/2011/EForum/ENG_E-Forum_2011_Discussion_Paper_SocioCultural_Diversity_and_Curriculum.pdf
Hidden curriculum (2014, August 26). In S. Abbott (Ed.), The glossary of education reform.
Retrieved from http://edglossary.org/hidden-curriculum Hidden curriculum: Description of
the term hidden curriculum. Retreived from: http://www.kdp.org/images/jackson.jpeg.
John Franklin(2005). Managing the Multicultural Classroom. May 2005 | Volume 47 | Number 5,
Promoting Diverse Leadership, Effective Learning Communities Are Built on
Understanding. Retrieved from http://www.ascd.org/publications/newsletters/educationupdate/may05/vol47/num05/Managing-the-Multicultural-Classroom.aspx
Marietta Saravia-Shore(n.d) Educating Everybody's Children: Diverse Teaching Strategies for
Diverse Learners, Revised and Expanded 2nd Edition. Edited by Robert
W.Cole(n.d).Retrieved
from: http://www.ascd.org/publications/books/107003/chapters/diverse-teachingstrategies-for-diverse-learners.aspx
Monica A. Devanas(n.d). Cultural Diversity and its Effects on Learning and Teaching. Teaching
Excellence Center Rutgers University. Retrieved from:
https://ctaar.rutgers.edu/presentations/facdev/MCCfacdevday.ppt
47

Teachers working in culturally diverse classrooms: implications for the development of

professional standards and for teaching education (n.d):
http://www98.griffith.edu.au/dspace/bitstream/handle/10072/23079/50309_1.pdf?sequen
c e=1
Najeemah Mohd Yusof.(n.d). Multicultural Education:Managing Diversity in Malaysian schools.
USM
Race, Ethnicity and culture: Cultural Expectation and Students learning. Retrieved from:
http://www.answers.com/topic/race-ethnicity-and
culturalexpectations-and-studentlearning
Tsioumis Kostis, Penderi Efthymia( 2009). Responsive Classroom Management in a
Multicultural School Context. Retrieved from:
http://gerflint.fr/Base/SE_europeen2/tsioumis.pdf

48

TOPIK 4

KETAKSAMAAN PELUANG PENDIDIKAN

Sinopsis:
Topik ini menghuraikan tentang konsep ketaksamaan peluang pendidikan, unsur
yang menghasilkan peluang pendidikan yang tidak sama

yang merangkumi

kelas social, jantina, kumpulan minority dan murid-murid berkeperluan khas.

Akhir sekali topik ini menganalisis isu-isu tentang peluang pendidikan bagi
semua murid khususnya bagi murid Orang Asli, penduduk pribumi dan penduduk
pendalaman.
Hasil Pembelajaran:
1. Menjelaskan konsep ketaksamaan peluang pendidikan.
2. Mengenalpasti unsur-unsur yang menyumbang kepada berlakunya
ketaksamaan peluang pendidikan.
3. Menganalisis isu-isu ketaksamaan peluang pendidikan khususnya bagi
murid Orang Asli, penduduk pribumi, penduduk pendalaman.dan muridmurid berkeperluan khas.

Ketaksamaan peluang pendidikan

Konsep ketaksamaan
peluang pendidikan

Konsep ketaksamaan
peluang pendidikan

Kelas sosial

Jantina

Kumpulan minoriti

Isu-isu
ketaksamaan
peluang pendidikan untuk
murid Orang Asli, Pribumi
dan murid berkeperluan
khas

Murid berkeperluan
khas

Rajah 4.1 : Ketaksamaan Peluang Pendidikan(Cited from Noriati et. al.( 2011)

49

Pengenalan
Ketaksamaan peluang pendidikan telah lama dibincangkan dan ini telah
mendorong kajian dijalankan berkaitan kesan-kesannya di sekolah dan pengaruh
status sosio ekonomi terhadap ketaksamaan pencapaian akademik antara kaum
dan kumpulan etnik.

Coleman Report (1966) telah mendokumentasikan

pencapaian rendah dalam kalangan kumpulan minoriti dan kanak-kanak miskin

sebagai berpunca daripada kekurangan resos pengajaran di sekolah. Laporan
tersebut juga telah mengesan banyak perbezaan antara sekolah-sekolah yang
berkaitan dengan impak latarbelakang keluarga murid. Justeru itu, satu daripada
cara untuk merapatkan jurang antara murid-murid dari kumpulan majority dengan
kumpulan lain adalah dengan meningkatkan peluang kesamaan dalam
pendidikan tanpa mengira jantina dan kaum/bangsa.

Menyedari hakikat ini,

Kementerian Pendidikan Malaysia telah dan sedang menambahbaik situasi ini

dengan hasrat dapat merapatkan jurang antara kumpulan-kumpulan tersebut
dan juga meningkatkan kualiti pendidikan(Noriati et.al, 2011). Sebagai contoh,
pelaksanaan Polisi Ekonomi Baru(1970 to 1990) yang bertujuan untuk
mengukuhkan perpaduan kaum telah memperkenalkan berbagai program bagi
merapatkan jurang dalam peluang pendidikan antara yang kaya dan miskin di
beberapa kawasan di antara komuniti melalui pembangunan resos dan
kemudahan(Noriati et.al, 2011). Dengan langkah-langkah ini, diharapkan dapat
mengurangkan ketaksamaan peluang pendidikan di Malaysia.

4.1 Konsep Ketaksamaan Peluang Pendidikan

Konsep ketidaksamaan boleh ditakrifkan sebagai pandangan, pemikiran dan
kepercayaan bahawa terdapatnya perbezaan antara anggota atau kelompok
etnik lain dengan kumpulan atau etnik lain daripada pelbagai aspek seperti
kemudahan, peralatan, peluang kerjaya dan sebagainya. (Noriati et. al. 2011).
Ketidaksamaan peluang pendidikan dirujuk kepada keadaan di mana akses
kepada pendidikan tidak sama rata untuk semua penduduk kerana faktor-faktor
tertentu. Dalam konteks

Malaysia, ketidaksamaan pendidikan mungkin

disebabkan oleh beberapa faktor seperti kedudukan sekolah, latar belakang

pelajar, status sosioekonomi, pencapaian akademik, minat pelajar, peluang
hidup, sosialisasi dan perbezaan bahasa. .(Noriati et.al, 2011)
50

4.2.0 Unsur-Unsur Yang Menyebabkan Ketaksamaan Peluang Pendidikan

4.2.1 Kelas sosial
Kelas sosial adalah sekumpulan manusia yang sama dari segi status dan
berkongsi taraf kekuasaan dan kekayaan yang hamper sama.

Dari segi

sosiologi, kelas sosial dianggap sebagai satu bentuk stratifikasi sosial.

Ahli

sosiologi mendefinisikan kelas social sebagai kelompokan manusia berdasarkan

pekerjaan contohnya doktor, peguam dan pensyarah.

Pelbagai posisi ini

mewakili tahap, pengaruh dan pendapatan yang berbeza(Barrow, 2012). Walau

bagaimana pun, Meighan (1986, cited in Noriati et.al, 2011) menjelaskan bahawa
walau apa pun definisinya, kelas sosial menunjukkan kepelbagaian gaya hidup
dan pendapatan. Kelas sosial boleh dibahagikan kepada kelas social atasan,
kelas social pertengahan dan kelas sosial bawahan. Masyarakat kapitalis
membahagikan kelas social kepada golonggan bourgeoisie and proletariat (Karl
Marx, n.d.). Bourgeoisie merupakan golongan atasan dan proletariat pula adalah
golongan buruh.

Dari segi ekonomi, pekerjaan sangat penting kerana merupakan sumber

kewangan, kestabilan dan kemudahan seperti penjagaan kesihatan. Ramai ahli
sosiologi, seperti Max Weber (2010) walau bagaimana pun, mencadangkan lima
kelas sosial iaitu kelas atasan yang kaya, kelas atas pertengahan yang
berpendidikan, profesional dan berkedudukan teguh dalam organisasi, golongan
pertengahan bawahan yang terdiri daripada graduan serta pemegang sijil
diplopa, golongan pekerja berkolar biru yang merupakan pemegang Sijil
Pelajaran Malaysian dan sijil tingkatan tiga dan akhir sekali golongan paling
bawah yang memiliki kelayakan paling rendah dan tidak pernah menerima
sebarang pendidikan formal.

Di Malaysia juga terdapat stratifikasi sosial.

Berdasarkan Unit Perancangan

Ekonomi(2001), golongan berpendapatan rendah di Malaysia adalah mereka

yang menerima pendapatan di bawah RM1500 to RM3500, manakala yang
berpendapatan tinggi pula berpendapatan sekitar RM3500 and above.(as cited in
Noriati, et.al, 2011). Berdasarkan kewujudan kelas sosial ini, ketaksamaan
peluang pendidikan menjadi ketara kerana golongan berpendapatan tinggi
51

mempunyai kemampuan untuk menikmati pelbagai peluang pendidikan dan lainlain peluang yang tersedia sama ada di dalam atau di luar negara. Mereka
mampu memenuhi semua keperluan pendidikan anak-anak mereka.

Murid-

murid dalam golongan ini dijaga dari segi kesihatan kerana, mendapat bekalan
makanan yang seimbang dan makanan tambahan yang diperlukan untuk
meningkatkan tahap kecerdasan mereka. Mereka juga diberi kemudahan yang
tidak

dapat

dikecapi

oleh

murid-murid

dari

golongan

kelas

bawahan

memandangkan kemampuan ibu bapa yang terhad untuk menghantar anak-anak

mereka ke luar negara atau melanjutkan pelajaran di kolej swasta.

Seterusnya, menurut Noriati et. al.(2011) satu lagi jurang yang jelas dapat
mengakibatkan

ketaksamaan

peluang

pendidikan

adalah

dalam

bidang

komunikasi dan teknologi maklumat di mana murid dari gorongan berpendapatan

tinggi disediakan dengan komputer, perisian yang canggih, i-pod dan i-phone
dan dengan ini membolehkan murid

melayari internet untuk mendapatkan

maklumat dan bantuan tentang pembelajaran secara mudah dan cepat. Walau
bagaimana pun, murid dari golongan berpendapatan rendah tidak dapat
memperolehi maklumat dari internet kerana kurang berkemampuan untuk
menyediakan peralatan dan kemudahan internet kepada anak-anak mereka.
Keadaan ini berkaitan rapat dengan peluang pendidikan di mana kemudahan
mengakses internet dapat mewujudkan dunia tanpa sempadan untuk muridmurid dari kelas sosial yang tinggi berbanding dengan kumpulan sosial rendah
yang tidak mendapat semua kemudahan ini.t.al, 2011)

4.2.2 Jantina
Jurang antara jantina dikatakan masih wujud di kebanyakan negara. Sebagai
contoh, hamper 81% murid perempuan mendaftar di sekolah-sekolah rendah
berbanding dengan 86% murid lelaki.

Di Cambodia kemasukan di sekolah

menengah terdiri daripada 19% murid perempuan berbanding dengan 30%

murid lelaki, manakala di Papua New Guinea, sejumlah 21% terdiri dari murid
perempuan dan 27% lelaki (UNGEI, 2007, as cited in Noriati et. al, 2011). Walau
bagaimana pun, perempuan tidak semestinya terpinggir di semua kawasan. Di
negara-negara seperti Philippines, Mongolia dan Malaysia, bilangan lelaki yang
menghadiri sekolah menengah adalah kurang berbanding dengan perempuan.
52

Satu daripada puncanya adalah kerana murid lelaki menamatkan pendidikan

formal untuk bekerja sepenuh masa bagi menyara keluarga. Sebagai contoh,
65% murid perempuan menghadiri sekolah menengah berbanding dengan 54%
murid lelaki di negara tersebut (UNGEI, 2007, as cited in Noriati et. al, 2011).
Maklumat tersebut menunjukkan bahawa ketaksamaan peluang dalam aspek
jantina adalah ketara bukan sahaja di Malaysia, malah juga dalam hamper setiap
budaya dan masyarakat di seluruh dunia.
pelbagai dimensi perspektif

Hal ini berlaku mungkin kerana

yang dipegang oleh masyarakat dari pelbagai

latarbelakang budaya dari berlainan negara-negara berkenaan kepentingan

pendidikan.

Sebagai contoh, di beberapa negara, lelaki diberikan lebih

keutamaan dalam masyarakat dan perempuan pula lebih didominasi oleh kaum
lelaki. Malahan, menurut pandangan beberapa agama di dunia, tanggungjawab
tertentu diberikan kepada lelaki dan perempuan dan ini menjadi ciri utama
keseluruhan sistem sosial yang mengakibatkan agihan kuasa, prestij dan
kekayaan yang tidak sama rata. Justeru itu, ketaksamaan jantina sebenarnya
memberi kesan terhadap setiap aspek sesuatu budaya dalam sesebuah
masyarakat dan kesan yang paling ketara adalah ketaksamaan pendidikan
antara jantina.

Dalam bidang perguruan contohnya, ketaksamaan peluang

pendidikan antara jantina merupakan fenomena yang telah lama wujud dan kita
perlu sedar bahawa hal ini meninggalkan impak terhadap lelaki dan perempuan
serta kemajuan negara. Justeru itu, bagi mencari penyelesaian terhadap isu
ketaksamaan peluang pendidikan mengikut jantina, kita perlu mengenalpasti
masalah-masalah asas ketaksamaan antara jantina dalam konteks budaya
Malaysia.

Reflek
Berdasarkan pengalaman anda, sejauhmanakah ketaksamaan peluang
pendidikan berlaku dalam bilik darjah sekolah-sekolah di Malaysia. Bincang
dan kongsi dengan rakan-rakan anda.
4.2.3. Kumpulan Minoriti
Kumpulan minority merujuk kepada sekumpulan kecil manusia dari bangsa,
agama dan budaya yang sama di tempat di mana terdapatnya kumpulan majoriti
53

dari pelbagai bangsa, agama dan lain-lain(Kamus Dewan, 2007 dipetik dari
Noriati et.al, 2011). Di Malaysia, orang Melayu merupakan kumpulan majority
manakala kumpulan-kumpulan lain seperti China, India, Kadazan, Iban, Bidayuh
dan lain kumpulan etnik merupakan kumpulan minority.
Kumpulan Orang Asli merupakan kumpulan minority di Malaysia kerana
jumlahnya hanya 105,000 dalam tahun 1997 mewakili hanya 0.5 peratus
daripada penduduk negara dan mereka tinggal di kawasan luar bandar dan
kawasan pendalaman di mana mereka kelihatan terpinggir dalam banyak
aspek.(Collin, 1998). Selain itu, mereka mempunyai ciri khusus dari segi fizikal,
budaya, ekonomi dan tingkahlaku yang mungkin menjadi punca mereka
ketinggalan

dalam arus

perdana

walau pun pelbagai langkah

seperti

menyediakan peluang kesamaan pendidikan telah diambil oleh Kementerian

Pendidikan untuk merapatkan jurang antara kumpulan majoriti dan minoriti.
Kumpulan minoriti lain pula terdiri dari masyarakat pribumi di Sabah dan
Sarawak yang turut mengalami isu ketaksamaan peluang pendidikan akibat
lokasi mereka di kawasan pendalaman di Sabah and Sarawak.

Kawasan-

kawasan tersebut kebanyakannya terputus dari kemudahan awam seperti

bekalan air bersih, letrik, komunikasi dan sistem pengangkutan, infrastruktur dan
kemudahan asas di sekolah.

Semua ini menjadi faktor yang menyumbang

kepada berlakunya keciciran, jurang pencapaian yang besar berbanding dengan

kumpulan majoriti. Selain itu, jurang digital dalam kalangan murid dan guru juga
amat luas.

Seterusnya, terdapat juga kumpulan minoriti di sekolah-sekolah tertentu,

contohnya di sekolah jenis kebangsaan Cina, terdapat segelintir murid-murid
Melayu dan India dan lain-lain kaum. Manakala di sekolah-sekolah kebangsaan
pula terdapat kumpulan minority seperti murid-murid Cina, India dan lain-lain
kumpulan etnik.

Kewujudan nisbah kumpulan sedemikian di sekolah

memerloukan sekolah lebih peka dan mengambil berat tentang cara hidup dan
budaya sesuatu kaum yang menjadi kumpulan minoriti agar kumpulan ini tidak
terpinggir dari segi peluang pendidikan yang ada.

Kumpulan minority juga

sepatutnya diberikan peluang saksama untuk mencapai matlamat pendidikan.

Tambahan pula, guru seharusnya mampu menyesuaikan kurikulum sedia ada

54

untuk memenuhi keperluan semua murid tanpa mengira bangsa, agama dan
budaya.

Reflek
Sejauhmanakah ketaksamaan peluang pendidikan wujud dalam bilik darjah
di mana terdapat kumpulan minoriti. Bincangkan bagaimana guru dapat
membantu dalam menyediakan kesamaan peluang pendidikan dalam bilik
darjah berkenaan. Kongsi dengan rakan-rakan.

4.2.4 Kumpulan Berkeperluan Khas

Kumpulan kanak-kanak berkeperluan khas (intellek, fizikal, emosi and sosial)
dianggap istimewa kerana ibu bapa dan guru menumpukan lebih perhatian
terhadap mereka berbanding dengan murid-murid normal.

Murid-murid

berkeperluan khas terdiri di antaranya adalah autism, down syndrome, dyslexia,

masalah pembelajaran, terencat akal, masalah pendengaran dan penglihatan,
pintar cerdas, gangguan tingkahlaku dan lain-lain. Murid-murid dari kategori ini
memerlukan perhatian yang khusus dalam pendidikan.
Ketaksamaan peluang pendidikan untuk kumpulan ini wujud kerana kurangnya
peluang untuk mereka belajar,

Walau bagaimana pun, pada masa kini,

kumpulan murid kurang upaya mempunyai akses dalam pendidikan di peringkat

sekolah rendah, menengah dan university. Sebagai contoh, Sekolah Rendah St
Nicholas di Penang dan Sekolah Princess Elizabeth di Johor Bahru merupakan
sekolah rendah yang paling awal menyediakan pendidikan untuk kanak-kanak
yang mengalami masalah penglihatan pada tahun 1926 dan 1949 (Wong Huey
Siew and Sandiyao Sebestian, 2002; dipetik dari Noriati et.al, 2011).

Jika dikesan perkembangan sebelum kemerdekaan, penglibatan kerajaan dalam

menyediakan kemudahan pendidikan untuk murid-murid berkeperluan khas
adalah secara tidak langsung kerana tanggungjawab ini telah dipikul oleh
organisasi sukarela.

Justeru itu, ketaksamaan dalam peluang pendidikan

menjadi sangat ketara kerana tumpuan yang terlalu diberikan kepada muridmurid normal (Noriati et. al, 2011).

Malahan, menurut Noraini Salleh (1995,

dipetik dari Noriati et. al, 2011), sebelum tahun 1960, komuniti murid
55

berkeperluan khas dalam negara kita hanya diberi kemudahan pendidkan di

peringkat sekolah rendah sahaja.

Mereka tidak diberi peluang untuk

menyambung pelajaran di peringkat sekolah menengah antara tempoh 1949

hingga 1962. Walau bagaimana pun, pada tahun 1962 kumpulan tersebut telah
diberi peluang untuk menyambung pendidikan mereka ke sekolah menengah,
.
Seterusnya, selepas kemerdekaan, kerajaan telah mula memainkan peranan
yang lebih aktf dalam menyediakan keperluan asas pendidikan untuk muridmurid berkeperluan khas. Sebagai contoh, berdasarkan Akta Pendidikan 1961
kerajaan mengiktiraf hak murid-murid berkeperluan khas dalam menghadiri
sistem

persekolahan

memperkenalkan

formal.

berbagai

Malahan

perubahan

Laporan

dalam

Kabinet

perkembangan

1979

turut

pendidikan

berkeperluan khas di negara ini seperti memastikan penyediaan kemudahan dan

perkhidmatan pendidikan yang berkualiti untuk murid-murid berkeperluan khas.
Sehingga hari ini, Sekolah Pendidikan Khas disediakan untuk murid-murid
berkeperluan khas agar mereka dapat berdikari dan menyumbang kepada
negara.

Unit Pendidikan Keperluan Khas, Kementerian Pendidikan Malaysia

pula sedang mengintegrasikan pendekatan inklusif di sekolah-sekolah aliran

perdana. Langkah ini selaras dengan aspirasi antarabangsa untuk menyediakan
pendidikan untuk semua. Selain itu, antara cara-cara lain untuk merapatkan
jurang ketaksamaan pendidikan dalam kalangan murid-murid berkeperluan khas
adalah seperti berikut:

Kemudahan fizikal sekolah dan peralatan pendidikan keperluan khas

diubahsuai mengikut keperluan dan tahap keupayaan murid.

Sebagai

contoh, peralatan sukan, makmal sains, komunikasi dan teknologi

maklumat dan makmal computer.

Kepakaran guru pendidikan khas turut dititikberatkan dengan melatih

guru-guru khusus untuk murid-murid berkeperluan khas agar dapat
menangani masalah murid-murid berkeperluan khas.

Menggunakan kurikulum yang sesuai untuk murid-murid berkeperluan

khas dengan menyediakan rancangan pengajaran yang khas untuk muridmurid tertentu.

56

Secara umum, Kementerian Pendidikan Malaysia sedang berusaha untuk

merapatkan jurang ketaksamaan peluang pendidikan untuk murid-murid
berkeperluan khas.

Sebagai contoh, kerajaan telah melaksanakan Program

Integrasi Pendidkan Khas, bilik darjah inklusif dan Sekolah Pendidikan Khas.
Selain itu, program intervensi awal seperti KIA2M dan program rehabilitasi khas
telah dilaksanakan untuk menangani masalah murid-murid berkeperluan khas
sejak awal berada di bangku sekolah.

Reflek
Pada masa lalu, kanak-kanak berkeperluan khas kurang menerima peluang
pendidikan yang sewajarnya. Bincangkan peluang yang disediakan oleh
Kementerian Pendidikan untuk mengurangkan ketaksamaan peluang
pendidikan dalam kalangan murid-murid berkeperluan khas.
Kongsi
dengan rakan-rakan anda.
4.3 Isu-Isu Peluang Ketaksamaan Peluang Pendidikan
4.3.1. Penduduk Orang Asli
Orang Asli merupakan penduduk pribumi di Semenanjung Malaysia. Orang Asli
bermaksud orang asal atau orang pertama. Istilah ini diperkenalkan oleh ahliahli antropologi dan pentadbir untuk 18 kumpulan sub-etnik yang diklasifikasikan
sebagai Negrito, Senoi dan Melayu Proto.

Bilangan Orang Asli berjumlah

seramai 105,000 pada tahun 1997 mewakili 0.5 peratus daripada penduduk
keseluruhan Negara.(Nicholas,1997).

Menurut Nicholas (2006) Orang Asli

bukan merupakan kumpulan homogenius, yang bermaksud mereka mempunyai

pelbagai budaya, tradisi dan cara hidup, kepercayaan dan bahasa.
Secara umum, sebahagian besar daripada ekonomi mereka masih bergantung
kepada pertanian asas dan alam sekeliling manakala pencapaian akademik
murid-murid Orang Asli masih rendah berbanding dengan kumpulan etnik lain di
Malaysia.

Kadar keciciran yang tinggi merupakan isu yang nyata dalam

kalangan Orang Asli.

Tambahan pula, hanya segelintir daripada mereka

menunjukkan pencapaian yang tinggi kerana kurang minat dan terdapatnya

persaingan sihat dari segi pendidikan dalam kalangan masyarakat Orang Asli.
Menurut Noriati et. al (2011), kekurangan minat untuk belajar dalam kalangan
57

Orang Asli sangat berkait rapat dengan ciri-ciri umum yang terdapat pada Orang
Asli yang dikatakan sebagai kumpulan yang merendah diri, pemalu, pasif, tidak
suka dipaksa untuk melakukan sesuatu, menitikberatkan kebebasan pergerakan,
lebih menggemari aktiviti fizikal dan lebih suka bekerja sebagai satu kumpulan.
Tambahan pula, Orang Asli lebih kurang ketahanan minda dan mempunyai daya
ingatan jangka pendek. Justeru itu, mereka mudah bosan dan mudah hilang
minat dalam pembelajaran. Tambahan pula, ramai ibu bapa Orang Asli yang
miskin dan tidak mampu menyediakan persekitaran pembelajaran yang baik
serta pemakanan yang seimbang untuk anak-anak mereka. Tambahan pula,
terdapat dalam kalangan Orang Asli ibu bapa yang tidak tahu membaca atau
menulis dan tidak dapat membimbing anak-anak mereka dalam pelajaran. Ada
juga ibu bapa yang tidak dapat melihat perkaitan antara pendidikan dengan
kehidupan seharian mengakibatkan mereka menunjukkan kesedaran yang
rendah terhadap kepentingan pendidikan manakala ada pula yang tidak dapat
menghargai dan menyedari tentang kepentingan pendidikan. Sebagai contoh,
seorang guru dari Mah Meri di Selangor yang menyatakan bahawa punca utama
ketidakhadiran dan tahap keciciran murid di sekolah ialah akibat dari sikap ibu
bapa kumpulan pribumi yang tidak peduli(Nadchatram, 2007, dipetik dari Noriati
et al,2011). Apabila anak perempuan mereka berusia 10 atau 11 tahun, mereka
diminta mengasuh adik-adik dan melakukan kerja-kerja harian di rumah
manakala anak-anak lelaki pula diminta mengikut bapa ke laut untuk menangkap
ikan.

Justeru itu, anak-anak tidak ke sekolah untuk membantu keluarga,

Keadaan ini menambahkan lagi jurang ketaksamaan pendidikan dalam kalangan

Orang Asli dengan penduduk-penduduk lain.

Seterusnya, Orang Asli menggunakan kurikulum yang sama dengan murid lain
dalam arus perdana. Bahasa penghantar ialah Bahasa Melayu dan bukan dalam
bahasa ibunda Orang Asli. Ini membuatkan mereka mengalami kesukaran untuk
memahami pelajaran yang disampaikan dan menganggap kurikulum yang
digunakan adalah tidak relevan dan tidak berguna untuk kehidupan mereka.
Berdasarkan beberapa pemerhatian, ramai Orang Asli meletakkan kepentingan
terhadap majlis-majlis kampong dan gaya hidup yang memberi kebebasan
kepada anak-anak mereka.

Ini adalah kerana Orang Asli tidak suka terikat

dengan rutin. Justeru itu, pengajaran dan pembelajaran menjadi lebih sukar jika
58

murid tidak patuh kepada rutin bilik darjah dan ini mengakibatkan guru menjadi
sukar untuk melaksanakan pengurusan bilik darjah secara berkesan.

Berdasarkan dari beberapa pemerhatian dan maklumat yang dibincangkan,

terbukti bahawa beberapa faktor telah menyebabkan Orang Asli terpinggir dalam
beberapa peluang pendidikan dan walaupun isu sikap dalam kalangan Orang
Asli mungkin tidak mewakili semua masyarakat Orang Asli, namun isu-isu
ketaksamaan peluang pendidikan masih wujud dalam kalangan Orang Asli
berbanding dengan masyarakat majoriti di Malaysia. Menyedari hal ini, kerajaan
telah melaksanakan pelbagai strategi untuk merapatkan jurang ketaksamaan
peluang pendidikan dalam kalangan Orang Asli dengan kumpulan majoriti agar
kemajuan masyarakat Orang Asli dapat dicapai.

Perpustakaan:
Baca tentang ketaksamaan peluang pendidikan dalam
kalangan Orang Asli. Dapatkan seberapa banyak
strategi yang telah dilaksanakan oleh Kementerian
Pendidikan

Malaysia

untuk

mengimbangkan

ketaksamaan peluang pendidikan.

4.3.2. Kumpulan Pribumi

Menurut Kamus Dewan (2007) kumpulan pribumi merujuk kepada orang asal
atau pribumi.

Istilah ini, secara umumnya digunakan untuk merujuk kepada

semua kumpulan manusia yang dianggap sebagai penduduk asal Malaysia.

Mat Nor (1998) telah mendifinisikan kumpulan pribumi menurut klasifikasi undngundang pribumi, di mana terdapat dua kumpulan pribumi di Malaysia. Hassan
Mat Nor (1998) menklasifikasikan kumpulan ini kepada dua iaitu Bumiputera dari
Semenanjung Tanah Melayu yang terdiri dari Melayu, Iban, Bidayuh, Kayan,
Kenyah, Kelabit, Melanau, Penan dan lain-lain kaum di Sarawak, manakala satu
lagi kumpulan terdiri daripada orang Melayu, Kadazan, Dusun dan Bajau, dari
Sabah.

59

Kumpulan etnik terbesar dari Sabah terdiri daripada Kadazan-Dusun. Kumpulan

Kadazan hidup di kawasan lembah dan bergiat secara tradisi dalam aktiviti
penanaman

padi manakala

kumpulan etnik

Dusun

hidup di kawasan

pergunungan di pendalaman Sabah. Kumpulan kedua terbesar di Sabah ialah

kumpulan Bajau. Ada antara mereka yang ke laut da nada pula hidup sebagai
petani dan penggembala lembu.

Kumpulan Murut pula hidup di kawasan

pendalaman Borneo yang pada asalnya hidup memburu kepala tetapi telah
berubah menjadi penanam padi bukit dan menggunakan sumpit untuk
menangkap ikan.

Berdasarkan

tempat

tinggal

beberapa

kumpulan

pribumi

yang

telah

dibincangkan, jelas sekali bahawa kebanyakan kumpulan pribumi tinggal di

kawasan pendalaman terutama di Sabah dan Sarawak.

Oleh kerana lokasi

tempat tinggal mereka adalah di kawasan pendalaman, ada antara mereka yang
kurang menerima arus perubahan yang berlaku dalam bidang pendidikan.
Mereka masih terus terikat dengan amalan budaya dan gaya hidup tradisional
dan menerima hanya sedikit perubahan yang melanda dunia pendidikan.(Noriati
et. al.,2011).

Berdasarkan keadaan tersebut, ketaksamaan peluang pendidikan jelas wujud

dalam kalangan penduduk pribumi dari segi tahap pencapaian murid, jurang dari
digital kerana lokasi rumah, latarbelakang komuniti dan status sosio ekonomi. .
Kekurangan kemudahan asas dan infrastruktur yang kurang baik di kawasan
pendalaman menjadi fakor utama yang menyumbang kepada kemunduran
kumpulan pribumi dalam bidang pendidikan.

Tambahan pula, tempat tinggal

mereka yang jauh di kawasan pendalaman serta sistem komunikasi yang lemah
telah mengakibatkan kadar keciciran yang tinggi. Walau pun sistem pendidikan
nasional telah menyediakan peluang untuk kumpulan pribumi termasuk Orang
Asli, didapati bahawa bilangan kumpulan ini yang Berjaya dalam pendidikan
masih sedikit. Menurut data, lebih kurang 62% daripada mereka yang tercicir
dan tidak dapat menamatkan persekolahan di peringkat sekolah rendah.
Akibatnya,

murid-murid

pencapaian

murid

pribumi

adalah

Kementerian Pendidikan (2001) telah mengenalpasti dua

rendah

dan

punca utama iaitu

motivasi murid yang rendah dan kurang minat terhadap sekolah.(Noriati et. al.,
60

2011). Justeru itu, berbagai langkah telah diambil untuk memastikan kesamaan
peluang pendidikan bagi kumpulan pribumi dengan kumpulan majoriti. Sebagai
contoh, pelaksanaan kelas dewasa untuk ibu bapa telah bermula sejak 2008
untuk mengurangkan kadar literasi dalam komuniti masyarakat pribumi.
Langkah ini adalah untuk meningkatkan kesedaran dalam kalangan ibu bapa
agar mereka dapat memberi dorongan kepada anak-anak mereka untuk belajar
dan ini diharapkan dapat meningkatkan pencapaian akademik dalam kalangan
anak-anak masyarakat pribumi, lantas mengurangkan jurang ketaksamaan
peluang pendidikan antara masyarakat pribumi dengan penduduk majoriti.

4.3.3. Penduduk Di Kawasan Pedalaman

Komuniti luar bandar, terutama di kawasan pedalaman turut menghadapi isu
ketaksamaan peluang pendidikan kerana terdapat sekolah-sekolah yang tidak
mempunyai kemudahan asas.

Sebagai contoh, menurut Kementerian

Pendidikan (2001, dipetik dari Noriati et. al.,2011) 20.6% daripada sekolah
rendah tidak mempunyai talian talipon, 86.6% tidak mempunyai mesin faks, 7.3%
tidak mempunyai bekalan elektrik dan 24.8% tidak menerima bekalan air yang
sempurna.

Selain itu, terdapat juga kekurangan bilangan guru yang terlatih

terutama dalam mata pelajaran kritikal seperti Sains, Matematik dan Bahasa
Inggeris serta Pendidikan Khas.

Seterusnya, kekurangan guru lelaki turut

menjejaskan pelaksanaan aktiviti kokurikulum. di sekolah-sekolah rendah dan ini

telah menjadi isu di kawasan luar bandar dan pendalaman. Terdapat juga rekod
bahawa masih terdapat lagi Guru Sandaran Tidak Terlatih (GSTT) di sekolahsekolah kawasan luar bandar.(Noriati et. al,2011).
Sekolah-sekolah menengah yang terletak di kawasan pedalaman juga sangat
bergantung kepada bekalan dari pihak kerajaan kerana latar belakang sosio
ekonomi ibu bapa yang kurang berkemampuan untuk memberi sumbangan
kepada pihak sekolah berbanding dengan sekolah-sekolah di bandar di mana ibu
bapa yang berpendapatan tinggi mampu menyumbang untuk keperluan sekolah.
Seperti sekolah rendah, sekolah menengah di kawasan pedalaman juga
menghadapi masalah kekurangan guru.

Kebanyakan sekolah di kawasan

pedalaman mendapat guru-guru yang kurang berpengalaman serta kurang

terlatih. Tambahan pula, kadar pertukaran adalah lebih tinggi di sekolah luar
bandar berbanding sekolah-sekolah di kawasan bandar. Malahan, menyediakan
61

guru-guru yang terlatih dan berpengalaman sememangnya merupakan cabaran

dan kesulitan kepada pihak Kementerian Pelajaran, terutama dalam mata
pelajaran kritikal dan juga untuk mencapai sasaran 100% guru berijazah di
sekolah menengah menjelang 2010(MOE, 2001).
Justeru itu, jurang pendidikan yang wujud antara sekolah-sekolah di pelbagai
lokasi, murid-murid dari latarbelakang status sosio ekonomi yang berbeza serta
kebolehan murid di kawasan pedalaman merupakan antara isu yang perlu
ditangani oleh pihak Kementerian Pelajaran. Selain itu, kemudahan fizikal dari
segi infrastruktur juga diperlukan untuk merapatkan jurang pendidkan antara
sekolah-sekolah di luar bandar dan bandar.

Seterusnya, usaha untuk

mengurangkan kadar keciciran dan meningkatkan penglibatan murid-murid luar

bandar adalah perlu.

Menyedari jurang ini, Kementerian Pelajaran telah

mengambil langkah-langkah untuk menambah bilangan guru berdasarkan

opsyen untuk memastikan semua sekolah di kawasan pedalaman diberi peluang
kesamaan pendidikan agar dapat dikecapi oleh semua murid dari pelbagai latar
belakang, minat dan potensi.
Keadaan

seterusnya

yang

menyumbang

kepada

ketaksamaan

peluang

pendidikan di kawasan pedalaman ialah jurang digital, terutama kewujudan

perbezaan dalam kemudahan komunikasi dan teknologi maklumat dalam
kalangan murid dan guru. Kekurangan infrastruktur dan dan kemudahan asas
seperti elektrik dan talian telefon turut mengganggu rangkaian telekomunikasi
seperti Bestarinet untuk dinikmati di sekolah-sekolah di kawasan pedalaman.

Seterusnya, masalah bilangan murid yang sedikit juga menjadi isu yang perlu
ditangani di sekolah kurang murid (SKM). Sebagai contoh, pada tahun 2000
terdapat 2,235 SKM, iaitu 723 di Sarawak, 364 di Sabah and 1,148 di
Semenanjung Malaysia (MOE, 2001, dipetik dari Noriati, et. al. 2001).
Kebanyakan sekolah tersebut mempunyai bangunan yang dhaif dan keperluan
asas yang kurang untuk pembelajaran. Tambahan pula murid yang tinggal di
kawasan

pedalaman

mempunyai

masalah

dengan

komunikasi

dan

pengangkutan antara rumah ke sekolah mengakibatkan ada murid yang sama

ada tidak dapat menghadiri sekolah atau datang lewat ke sekolah. Ini antara
punca yang menyumbang kepada kadar keciciran yang tinggi.
62

Akhir sekali, kekurangan motivasi untuk belajar dan persaingan kerana saiz bilik
darjah yang kecil turut menyumbang ke arah jurang terhadap pencapaian murid.
Ini adalah kerana tahap sosio ekonomi dan pendapatan yang rendah dalam
kalangan ibu bapa tidak mengizinkan mereka menyediakan keperluan asas
untuk anak-anak mereka belajar. Tambahan lagi, kekurangan minat murid untuk
belajar adalah berpunca dari sikap ibu bapa yang tidak menekankan kepentingan
pendidikan. Justeru itu, wujudnya semua isu-isu yang telah dibincangkan telah
menjadikan ketaksamaan peluang pendidikan menjadi sangat ketara dan
mendorong pihak kerajaan untuk terus mengambil langkah-langkah untuk
menangani isu-isu tersebut dari semasa ke semasa.
Rumusan
Topik ini membincangkan beberapa aspek seperti berikut:
Konsep ketaksamaan boleh didefinisikan sebagai pandangan, pemikiran
dan kepercayaan bahawa terdapat perbezaan antara ahli atau kumpulan
etnik dari beberapa aspek seperti kemudahan, peralatan, peluang kerjaya
dan sebagainya (Noriati et. al. 2011). Ketaksamaan peluang pendidikan
merujuk kepada situasi di mana akses pendidikan tidak diagihkan secara
sama rata kepada semua penduduk disebabkan faktor-faktor tertentu.

Membincangkan beberapa elemen yang menyebabkan ketaksamaan

peluang pendidikan iaitu kelas sosial, jantina, kumpulan minoriti dan
murid berkeperluan khas.

Menganalisis ketaksamaan peluang pendidikan dalam kalangan:

o Orang Asli
o Lain-lain kumpulan pribumi
o Kumpulan masyarakat di kawasan pedalaman
Antara langkah-langkah yang diambil untuk mengurangkan ketaksamaan
peluang pendidikan adalah seperti berikut:
o langkah untuk meningkatkan kadar penglibatan dalam
kalangan murid-murid sekolah rendah
o meningkatkan kualiti guru
o penambahbaikan sekolah tanpa mengira lokasi
o menyediakan kemudahan asas seperti infrastruktur, bekalan
tenaga, jalan dan kemudahan asas
o meningkatkan kualiti guru dan pembelajaran melalui
integrasi komunikasi dan teknologi maklumat

63

RUJUKAN:
Senarai bahan bacaan lanjutan
Collin Nicholas.(1998). The Orang Asli of Peninsular Malaysia. Retrieved from
http://www.magickriver.net/oa.htm
Kamarulzaman Kamaruddin & Osman Jusoh.(2008). Educational Policy and
Opportunities of Orang Asli: A Study on Indigenious People in Malaysia.The
Journal of Human Resource and Adult Learning Vol. 4, Num. 1, June 2008.
Nicholas, C. (2005) Integration and Modernization of the Orang Asli: The impact on
culture and identity, Paper presented at the Ist International Conference on
the Indigenous People organized by the Centre for Malaysian Pribumi
Studies,University of Malaya, Ministry of Culture, Arts & Heritage, Department of
Museums & Antiquities and the Department of Orang Asli Affairs, 4 - 5 July
2005, Kuala Lumpur.
Nicholas, C. (2006) The State of Orang Asli Education and its Problems.consultancy
report presented at Human Rights Commission of Malaysia (SUHAKAM). 21
July 2006.Kuala Lumpur.
Noriati, A,R., Boon,P.Y., Sharifah Fakhriah & Zuraidah A.M. (2011). Budaya dan
pembelajaran. Shah Alam: Oxford Fajar Sdn Bhd.
Sarawak Culture PELAH HAWA Traditional Kayan Wedding, Pustaka Negeri
Sarawak, 2009. Retrieved from http://www.pustaka-sarawak.com/PustakaSarawak/Sarawakian a/pelahhawa/orang_ulu_ kayan.html
Zainah Anwar.( 2011). Archives: Closing the Gender Gap. Retrieved
from http://www.thestar.com.my/story/?file=%2f2011%2f3%2f13%2ffocus%2f82
38733
&sec=focus

64

UNIT 5

PEMBINAAN PERSEKITARAAN BILIK DARJAH

YANG MESRA BUDAYA

Sinopsis:

Topik ini adalah untuk memberi pendedahan kepada pelajar dari kumpulan
pelbagai etnik tentang beberapa tajuk yang berkaitan dengan pembinaan bilik
darjah mesra budaya. Ia merangkumi tajuk-tajuk seperti berikut:
Pengurusan persekitaran fizikal
Pengurusan sosio-emosi
Perhubungan antara kelompok
Pengurusan pengajaran dan pembelajaran
Pedagogi relevan budaya dan kumpulan indiginus/Pribumi
Pedagogi kelas bercantum
Sosiolinguistik
Pentaksiran berasaskan budaya
Hasil Pembelajaran:
1. Menjelaskan konsep, tujuan, dan komponen fizikal dalam pengurusan
bilik darjah yang mesra budaya.
2. Menjelaskan konsep, perkembangan dan pengurusan persekitaran sosioemosi dalam bilik darjah pelbagai budaya.
3. Menjelaskan hubungan dalam kalangan pelbagai kumpulan etnik.
4. Menjelaskan konsep, ciri-ciri dan aspek-aspek penting pengurusan
pengajaran pembelajaran.
5. Membincangkan
pengajaran

konsep,

tujuan

pembelajaran

dan

pedagogi

ciri-ciri,
relevan

kaedah
budaya

dan

teknik

kumpulan

Pribumi/Orang Asli.
6. Menghuraikan konsep, ciri-ciri dan kepentingan kelas bercantum
7. Menerangkan

konsep

perkembangan

dan

pengurusan

aspek

sosiolinguistik dalam bilik darjah pelbagai budaya..

8. Mendefinisikan konsep pentaksiran berasaskan budaya

65

5.1.

Pengurusan Persekitaran Fizikal Bilik Darjah

Cuba buat refleksi tentang persekitaran fizikal bilik darjah anda. Mengapakah
guru perlu menyusun bilik darjah sebegitu rupa? Apakah komponen yang perlu
diambil

kira

apabila

guru

menyusun

bilik

darjah

bagi

meningkatkan

keberkesanan bilik darjah dan mewujudkan suasana bilik darjah mesra budaya?
Semestinya anda telah dapat menjawab semua persoalan ini berdasarkan
pengalaman anda sebagai guru. Walaupun tidak ada satu jawapan yang tepat
bagi persoalan seperti ini, kita boleh perkayakan pengalaman kita dengan
mendalami maklumat yang berkaitan dengan ciri-ciri fizikal yang perlu diberi
perhatian dalam mewujudkan suasana bilik darjah yang mesra budaya. Hal ini
kerana tinjauan literatur menunjukkan bahawa susunan fizikal boleh memberi
kesan kepada tingkahlaku murid dan guru (Savvage, 1999, dipetik dari Modul
PGSR, 2010)
5.1.1 Konsep Dan Tujuan Pengurusan Persekitaran Fizikal Bilik Darjah
Memahami konsep pengurusan persekitaran fizikal bilik darjah yang mesra
budaya adalah amat penting dalam pengajaran dan pembejaran dalam abad
yang mencabar ini yang lebih-lebih lagi melibatkan murid dari pelbagai latar
belakang etnik. Konsep pengurusan fizikal harus melewati bukan hanya dari
aspek kemudahan prasarana serta kemudahan fizikal sahaja tetapi juga hasil
dari pengurusan persekitaran fizikal yang dapat mewujudkan iklim pembelajaran
yang kondusif dengan mengambil kira keunikan perspektif pelajar dari pelbagai
latar belakang budaya dan sosial.

Pengurusan persekitaran fizikal bilik darjah telah di rumuskan oleh Fred

Steele(1973, dipetik daripada Modul PGSR,2010) sebagai the effects of physical
setting in a classroom is a setting for social interaction, symbolic identification,
growth, security,shelter and pleasure. Kenyataan yang diutarakan oleh Steele
(1973) disokong oleh Lambert (1994, dipetik daripada Modul PGSR,2010) yang
menyatakan bahawa aspek persekitaran fizikal seperti dengan siapa dan di
mana pelajar duduk dapat membantu dalam interaksi antara murid dari latar
belakang etnik dan budaya yang berbeza. Guru

mempunyai tanggungjawab

66

yang penting dalam merekabentuk

susunatur

fizikal bilik darjah supaya

mewujudkan suatu persekitaran yang kondusif dan mesra budaya.

5.1.2 Komponen Fizikal dalam Pengurusan Bilik Darjah Mesra Budaya

Terdapat beberapa kriteria fizikal asas bilik darjah yang diperlukan bagi
mewujudkan persekitaran mesra budaya. Antara kriteria fizikal yang guru perlu
beri pertimbangan adalah seperti berikut:
i.

Susunan meja dan kerusi yang sesuai untuk murid dan boleh diubah
suai mengikut keperluan aktiviti.
ii. Mempunyai pencahayaan dan pengudaraan yang baik.
iii. Mewujudkan persekitaran bilik darjah yang ceria
iv. Memasang langsir dengan warna yang ceria, terang dan lembut.
v. Keselamatan yang terjamin seperti pelan kebakaran dan pemadam api.
vi. Sudut bacaan/pembelajaran/multimedia

Pembelajaran dalam persekitaran fizikal yang mesra budaya akan

merangsang pelajar belajar secara berkesan.
i. Lakarkan pelan bilik lantai yang anda fikir mesra budaya?
Jelaskan.
ii. Berdasarkan bacaan dan perbincangan dengan rakan-rakan
sekumpulan, sila jawab soalan berikut:
Senaraikan ciri-ciri persekitaran fizikal bilik darjah yang mesra budaya.
1. ______________________________________________________
______________________________________________________
2. ______________________________________________________
______________________________________________________
3. ______________________________________________________
______________________________________________________
4.______________________________________________________
______________________________________________________
5.______________________________________________________
______________________________________________________
67

i.
.

Susunan meja dan kerusi

Tinjauan literatur tentang aspek ini menunjukkan bahawa tiada satu cara
tetap dalam menyusun kerusi meja dalam bilik darjah. Walau bagaimana
pun, jika guru berharap untuk mewujudkan suasana fizikal bilik darjah
yang mesra budaya, terdapat beberapa pertimbangan yang guru harus
ambil kira. Antaranya ialah:

Menyusun atur tempat duduk murid-murid dalam bilik darjah di mana

terdapat kesamarataan taburan di antara murid-murid dari pelbagai
kumpulan

etnik

supaya

tidak

hanya

satu

kumpulan

etnik

dikelompokkan dalam satu kumpulan.

Apabila ada perbincangan kumpulan atau aktiviti-aktiviti kumpulan,

pastikan ahli-ahli kumpulan terdiri dari pelbagai kumpulan etnik.
Secara tidak langsung kepelbagaian kumpulan etnik dalam satu-satu
kumpulan memberi peluang kepada ahli berada bersama dan
bekerjasama serta saling memahami antara satu sama lain dengan
lebih baik.

Keluwesan penyusunan tempat duduk agar murid dapat bergaul

antara satu sama lain dan tidak hanya akrab dengan rakan-rakan yang
sama dalam kumpulan etnik sepanjang masa.

ii.

Mempunyai pencahayaan dan pengudaraan yang baik.

Aspek ini penting untuk mewujudkan suasana persekitaran bilik darjah

yang kondusif. Disamping itu, guru perlu mempertimbangkan untuk
mewujudkan persekitaran yang mesra budaya. Bagaimana guru boleh
lakukannya? Guru boleh memberi tanggungjawab kepada murid untuk
menyelak langsir pada setiap pagi supaya terdapat pencahayaan dan
pengudaraan yang cukup dalam bilik darjah dan menutup/memadam
setelah selesai. Tugas harian ini diberikan kepada murid-murid dari
kumpulan

etnik

yang

berbeza

untuk

membolehkan

mereka

bekerjasama untuk melaksanakan tugas tersebut. Cara begini dapat

68

menjalinkan

kerjasama

antara

pelbagai

kumpulan

etnik

dan

mewujudkan persekitaran belajar yang kondusif dan mesra budaya.

Menceriakan bilik darjah

iii.

Guru juga boleh memberi tugasan kepada murid-murid pelbagai

kumpulan etnik untuk menceriakan bilik darjah dengan mengecat
dinding, melukis mural di sekitar kelas dan memasang langsir. Cara
ini memberi peluang kepada murid bergaul dalam suasana tidak formal
dan secara langsung membolehkan mereka saling faham memahami
antara satu sama lain. Adalah sesuai sekiranya tema lukisan mural
juga berkisar mengenai perayaan serta kebudayaan perihal pelbagai
kaum etnik di negara ini. Aktiviti sedemikian juga merupakan salah
satu aktiviti yang dapat memupuk perasaan kekitaan dalam kalangan
mereka. Perbincangan serta persediaan untuk lukisan mural secara
tidak langsung akan dapat memupuk nilai bertoleransi dan perpaduan.
Secara tidak langsung guru telah berjaya untuk mewujudkan
persekitaran mesra budaya.

Sudut bacaan/pembelajaran/multimedia/perbincangan

vi.

Ramai guru memilih untuk mewujudkan

murid-murid dalam bilik darjah.

sudut pembelajaran untuk

Sebagai contoh terdapat sudut

bacaan, sudut pembelajaran individu di mana murid boleh menyiapkan

kerja sambil menikmati muzik berirama perlahan, sudut perbincangan
dan perjumpaan kumpulan kecil, sudut projek dan sudut multimedia.
Keberkesanan konsep ruang bekerja atau work space ini disokong
oleh Woolfolk (2001) yang menyatakan bahawa

the physical

environment of the classroom such as use of space, classroom setting

and social dimensions interact to shape classroom culture
Guru boleh menggalakkan murid-murid dari pelbagai kelompok untuk
duduk dan berbincang bersama.

Amalan ini dapat meningkatkan

semangat bekerjasama murid-murid pelbagai kelompok.

Menyediakan bahan berkaitan dengan budaya pelbagai kelompok di

setiap sudut membolehkan mereka membaca dan merujuk maklumat
69

tentang

latabelakang

budaya

berkenaan

rakan

masing-masing.

Pendedahan maklumat tersebut membolehkan murid saling memahami

latarbelakang budaya orang lain dan ini memberi peluang untuk mereka
belajar

menerima

persamaan

dan

perbezaan

masing-masing.

Persefahaman ini membolehkan mereka bekerjasama antara satu sama

lain. Malahan juga boleh memberi peluang kepada murid untuk meneroka
latarbelakang pelbagai budaya dan tradisi serta membuka minda mereka
untuk berkongsi kesefahaman bersama. Selain itu, guru juga harus
menyediakan bahan-bahan sejarah untuk menggalakkan semangat
patriotisme dan memberi kesedaran dalam kalangan pelajar mengenai
kepentingan perpaduan dan keamanan dalam negara kita.
5.1.4 Peranan Guru
Rekabentuk

fizikal

bilik

darjah

mencerminkan

tahap

profesionalisme

seseorang guru. Sentuhan guru memainkan peranan dalam mewujudkan

suasana bilik darjah yang mesra budaya agar dapat menggalakkan
penyertaan dan kerjasama dalam kalangan murid pelbagai kumpulan etnik
selain memupuk suasana pembelajaran positif dan produktif. (Woolfolk, 2001,
dipetik dari Modul PGSR, 2010 ). Justeru itu, guru sebagai pengurus bilik
darjah bertanggungjawab menyediakan persekitaran fizikal bilik darjah yang
mesra budaya.

Apakah peranan guru dalam merekabentuk persekitaran

fizikal bilik darjah yang mesra budaya?

Banyak yang telah dibincangkan

sebelum ini. Antara peranan guru ialah menyediakan susunan kerusi meja
yang membolehkan murid-murid dari pelbagai kelompok berinteraksi antara
satu

sama

lain

dan

menyediakan

sudut-sudut

pembelajaran/

multimedia/bacaan/perbincangan dan bahan yang sesuai untuk pelajar

pelbagai kumpulan etnik

serta mewujudkan satu persekitaran fizikal bilik

darjah yang mesra budaya yang kondusif.

70

Berhenti sejenak dan Reflek

Berdasarkan pengalaman anda, lakar sebuah pelan lantai bilik darjah yang
kondusif untuk mewujudkan sebuah bilik darjah yang mesra budaya.
Bincangkan peranan anda dalam merekabentuk susun atur fizikal bilik darjah
untuk mencapai pengajaran- pembelajaran yang optimum..

5.2 Pengurusan Persekitaran Sosioemosi

Hubungan dari interaksi sosial antara guru dan murid membina asas emosi yang
dapat menjalinkan kesefahaman antara guru dan murid. (Leonard & Leonard,
2006). Justeru itu, guru mempunyai peranan yang signifikan dalam membimbing
dan membantu murid untuk memenuhi keperluannya,interaksi sosial, dan
dinamika kumpulan. Topik ini akan membincangkan beberapa aspek keperluan
sosio emosi dalam pengurusan bilik darjah.
5.2.1 Konsep dan Tujuan Pengurusan Sosioemosi
Terlebih dahulu, kita perlu memahami konsep pengurusan sosioemosi bilik
darjah.

Pengurusan sosioemosi bilik darjah bermaksud set tingkahlaku

pengajaran yang membolehkan guru menjalinkan hubungan interpersonal yang

baik

dan iklim sosioemosi bilik darjah yang positif. Sosioemosi merupakan

proses yang mengandungi kepelbagaian unsur yang wujud dalam personaliti,

emosi dan hubungan individu dengan individu lain (Santrock, 2007 cited in Modul
PGSR, 2010) Perkembangan sosioemosi pula merupakan kombinasi sifat
diplomasi dan kebenaran untuk berinteraksi dengan individu atau kumpulan yang
boleh memberi sumbangan positif terhadap anggota masyarakat. Dalam istilah
sosioemosi, sosial bermaksud interaksi dengan manusia(luaran) manakala
istilah emosi pula berkait rapat dengan pemahaman dan keupayaan mengawal
emosi seseorang(dalaman). Gabungan dan koordinasi yang seimbang antara
perkembangan sosial dan emosi adalah sangat kritikal dalam membina
kehidupan yang bermakna dan bermanafaat. (Virginia A. G,n.d.)

71

Berhenti dan Reflek

Pengurusan persekitaran sosioemosi bilik darjah yang berkesan dapat

mengoptimumkan pembelajaran dan mewujudkan persekitaran sosioemosi bilik
darjah yang mesra budaya.
Bincangkan peranan guru dalam mengurus persekitaran sosioemosi bilik darjah
supaya mewujudkan persekitaran pengajaran dan pembelajaran yang mesra
budaya.

5.2.2 Pengurusan Persekitaran Sosioemosi Bilik Darjah

Perkembangan sosioemosi amat penting untuk kesejahteraan seseorang
individu. Menurut Woolfolk (1990 dipetik dari Modul PGSR, 2010), motivasi atau
dorongan dalaman seseorang individu mengarah dan mengawal tingkahlaku
seseorang.

Justeru itu, emosi kanak-kanak perlu diurus dengan berkesan

kerana ia mempengaruhi keupayaan kanak-kanak untuk mengawal emosi,

pemikiran

dan

tingkahlakunya

dan

pembelajarannya dalam bilik darjah.

ini

pula

memberi

kesan

terhadap

Perkembangan sosioemosi seseorang

kanak-kanak bermula dengan kemampuannya untuk memahami dan mengurus

emosinya sendiri.

Ini membolehkan kanak-kanak tersebut untuk memahami

emosi, keperluan dan pandangan orang lain Dengan melakukan ini, seseorang
kanak-kanak akan dapat membentuk hubungan sosial yang kukuh dengan orang
lain dalam atau luar bilik darjah. Guru perlu peka terhadap keperluan tersebut
dan menyediakan persekitaran sosioemosi yang kondusif dalam kalangan murid
pelbagai latarbelakang budaya.
mencabar kerana guru perlu

Di Malaysia, peranan guru adalah lebih

memberi perhatian terhadap perkembangan

sosioemosi murid dari pelbagai etnik dan latarbelakang budaya yang berbeza.
Justeru itu, dalam usaha untuk menguruskan persekitaran sosioemosi bilik
darjah, guru perlu menguasai kerangka ilmu tentang teori-teori perkembangan
kanak-kanak agar dapat lebih memahami murid-muridnya.
berkaitan

ialah Teori Pembelajaran

Sosial

Antara teori yang

oleh Bandura dan Teori

perkembangan psikososial oleh Erik Erikson.

72

5.2.3 Teori-teori Pengurusan Sosio-emosi:

Bandura berpendapat bahawa manusia belajar antara satu dengan lain melalui
pemerhatian, peniruan dan pemodelan. Teori Bandura yang menyarankan
pembelajaran melalui pemerhatian(peniruan) telah menambah elemen sosial dan
menganggap manusia boleh belajar maklumat dan tingkahlaku baharu dengan
memerhatikan orang lain. Menurut Bandura, terdapat tiga konsep utama dalam
Teori Pembelajaran Sosial.
pemerhatian.

Pertama ialah manusia boleh belajar melalui

Kedua ialah keadaan mental dalaman merupakan bahagian

penting dalam proses tersebut.

Akhir sekali, teori ini mengakui bahawa

walaupun sesuatu perkara telah dipelajari, ini tidak bermakna bahawa ia akan
menghasilkan perubahan tingkahlaku.

Teori seterusnya yang guru perlu faham ialah teori yang dipelopori oleh Erik
Erikson yang berkaitan dengan perkembangan individu sepanjang hayat. Carta
1 berikut menunjukkan peringkat perkembangan psikososial seseorang individu
yang disarankan oleh Erik Erikson.

73

Carta 5.1 : Rumusan Peringkat Perkembangan Teori Psikososial Erik Erikson dipetik
dari http://psychology.about.com/library/bl_psychosocial_summary.htm, 2012)
Peringkat

Konflik
asas

Kejadian
penting

Hasil

Bayi (baru
lahir hg 18
bulan)

Percaya vs
tidak
percaya

Menyuap
makanan

Kanak-kanak membina rasa kepercayaan

apabila pengasuh menunjukkan keprihatinnan
dan kasih saying dan kebolehbergantungan.
Kekurangan semua ini mendorong kepada
ketidakpercayaan.

Awal kanakkanak
(2 to 3
tahun)

Otonomi
(Autonomy)
vs malu dan
ragu-ragu

Prasekolah
(3 hg 5
tahun)

Inisiatif vs
rasa
bersalah

Latihan
Kanak-kanak membina naluri pengawalan
penggunaan kendiri terhadap kemahiran
fizikal dan
tandas
pengendalian diri.
Keupayaan berbuat
demikian menimbulkan perasaan otonomi
manakala
kegagalan
berbuat
demikian
menyebabkan perasaan malu dan ragu-ragu.
Penerokaan

Kanak-kanak
perlu
mula
menunjukkan
pengawalan & kuasa terhadap persekitaran.
Kejayaan peringkat ini menimbulkan rasa
tanggungjawab manakala kanak-kanak yang
cuba meletakkan kuasa berlebihan mengalami
perasaan tidak diterima dan rasa bersalah.

Sekolah

Kanak-kanak perlu memenuhi tuntutan sosial

dan akademik yang baharu.
Kejayaan
memenuhinya mendorong rasa kompeten
manakala kegagalan pula menimbulkan rasa
rendah diri.

Identiti vs
kebingungan
identiti

Hubungan
sosial

Remaja perlu mempunyai naluri kendiri dan

identiti kendiri. Kejayaan mendorong kepada
keupayaan untuk merasa betul terhadap diri
sendiri manakala kegagalan menimbulkan rasa
kebingungan dan lemah terhadap diri sendiri.

Awal dewasa Keintiman

(19 hg 40
vs
tahun)
penyingkiran

Hubungan

Pada awal dewasa, manusia perlu menjalinkan

hubungan intimit dan kasih saying. Kejayaan
boleh mendorong untuk membina hubungan
yang
kukuh
manakala
kegagalan
menyebabkan perasaan sunyi dan tersingkir.

Umur
Tekun vs
Persekolahan rendah diri
(6 hg 11
tahun)
Remaja
(12 hg 18
tahun)

Pertengahan Bangkit vs
dewasa (40 tersekat
hg 65 tahun)

Dewasa
(65 hg akhir
hayat)

Teori

Pekerjaan Dewasa di peringkat ini perlu membina sesuatu

dan
yang berkekalan dengan mempunyai anak atau
keibubapaan menghasilkan perubaha positif yang berfaedah
untuk orang lain.
Kejayaan mendorong
kepada perasaan berguna dan kepuasan
manakala
kegagalan
menyebabkan
penglibatan yang cetek dalam dunia.

Ego integriti
vs putus asa

Perkembangan

Muhasabah
dalam
kehidupan

Psikososial

Orang dewasa perlu muhasabah dirinya

dengan rasa pencapaian.
Kejayaan di
peringkat ini mendorong perasaan bijaksana
manakala kegagalan menimbulkan rasa kesal,
kepahitan hidup dan putus asa.

Erik

Erikson

menyumbang

kefahaman tentang perkembangan personaliti sepanjang hayat.

terhadap
Memupuk

hubungan antara kanak-kanak dan orang dewasa boleh menimbulkan perasaan

rasa selamat dan perlindungan yang menyokong pembelajaran kanak-kanak
74

serta memupuk kepercayaan (Erikson, 1950), mententeramkan emosi (Weinfield,

Sroufe, Egeland, & Carlson, 1999; Campos, Frankel, & Camras, 2004),
menyelesaikan konflik interpersonal, membangkitkan empati, dan belajar
menjalinkan hubungan sosial dengan orang lain dengan betul(Shonkoff &
Phillips, 2000; Weinfield et al., 1999). Keupayaan ini adalah penting dan perlu
bukan sahaja untuk kesejahteraan emosi dan sosial murid, tapi juga untuk
perkembangan kognitif murid semasa di sekolah (National Scientific Council on
the Developing Child, 2004, 2007, 2008, cited in Gloeckler & Niemeyer, 2010).
Justeru itu, guru perlu menyediakan persekitaran emosi bilik darjah dengan cara
mempengaruhi

perkembangan

kemahiran

sosial

murid

termasuk

usaha

mengimbangkan perkembangan emosi mereka(National Scientific Council on the

Developing Child, 2004, 2007, 2008; White & Howe, 1998; Thompson, 2001).

Menilai semula kedua-dua teori,

jelaslah bahawa domain sosial dan emosi

merupakan aspek penting dalam perkembangan kompeten sosial(Garner, Jones

and Miner, 1994) dan pembelajaran murid. Ia membantu kanak-kanak untuk
mengenalpasti dan memahami perasaan asas dalam diri mereka dan orang lain.
Bagi guru pula, kefahaman yang mendalam tentang perkembangan murid adalah
penting bagi membolehkan mereka memainkan peranan penting dalam
melancarkan perkembangan sosioemosi murid dalam bilik darjah. Dalam usaha
mewujudkan suasana sosioemosi yang kondusif dan mesra budaya dalam bilik
darjah, guru perlu membimbing murid untuk menguasai dan mengadaptasi
tingkah laku yang diingini sesuai dengan keperluan murid daripada pelbagai
kumpulan etnik.

5.2.4 Peranan Guru

Beberapa cara guru boleh mewujudkan persekitaran sosioemosi bilik darjah
yang mesra budaya adalah seperti berikut:
i) Membina hubungan saling percaya mempercayai dan rasa hormat antara
individu.
ii)

Membantu pelajar memahami diri sendiri dan diri orang lain melalui
pengalaman bilik darjah (kurikulum tersembunyi) dan aktiviti (perbincangan,
nyanyian, sajak, bahasa, cerita dan lukisan) yang dapat menggalakkan
kompetensi sosial.
75

iii) Menyediakan peluang untuk pelajar berinteraksi melalui suasana sosial.Guru

boleh membantu pelajar mencapai kompetensi sosial dalam persekitaran
secara menyeluruh.
iv) Mewujudkan persekitaran pembelajaran sosioemosi yang mesra budaya dan
tidak mengancam agar pelajar merasakan diri mereka disokong oleh rakanrakan dan guru; persekitaran seumpama itu, membuatkan murid rasa yakin,
selesa, dihargai dan mendengar pandangan sesama mereka daripada
kumpulan pelbagai budaya.
v) Guru sebagai teladan di mana pelajar dari pelbagai kumpulan pelbagai
budaya boleh meniru/memodeli tingkah laku yang sesuai dalam bilik darjah.

Berhenti dan Buat Refleksi

Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan cara-cara lain guru dapat
mewujudkan persekitaran sosioemosi yang mesra budaya dalam bilik darjah.

5.3 Hubungan Antara Kelompok Etnik

Topik ini agak luas. Justeru itu, kita akan menghadkan skop topik ini terhadap
perbincangan tentang kumpulan pelbagai kelompok di Malaysia, berfokuskan
peranan guru dalam bilik darjah. Dapatan kajian oleh Salfarina, Mohd Zaini dan
Azeem Fazwan (2009, dipetik dari Modul PGSR, 2010) menunjukkan bahawa
kumpulan

pelbagai

kelompok

di

Malaysia,

seperti

juga

negara-negara

membangun yang lain telah melalui beberapa perkembangan sejarah dan

perubahan. Selain itu, kedatangan imigran asing dan perpindahan rakyat ke
negara luar telah membentuk hubungan kelompok yang lebih kompleks, dinamik
dan berubah-ubah. Justeru itu, Malaysia yang didiami oleh penduduk pelbagai
kelompok dan latarbelakang budaya perlu mengeratkan hubungan antara
pelbagai kelompok penduduknya. Keadaan ini mendorong kerajaan Malaysia
untuk merangka polisi

dan mengambil langkah-langkah untuk mewujudkan

hubungan harmonis antara kelompok.

76

5.3.1 Peranan Guru

Sebagai guru, kita mempunyai tanggungjawab penting untuk membina hubungan
harmonis dalam kalangan murid pelbagai kelompok. Guru perlu memupuk rasa
penerimaan dalam diri murid terhadap rakan-rakan dari kelompok lain. Ini boleh
dilakukan dengan membina persekitaran mesra budaya. Malahan, bilik darjah
merupakan tempat yang paling baik dan sesuai untuk menyampaikan nilai-nilai
perpaduan antara kelompok kerana di sinilah murid membesar dan belajar
bersama-sama. Jika murid diberi pendedahan persekitaran pelbagai budaya
dalam bilik darjah di mana mereka belajar untuk menghargai perbezaan antara
satu sama lain dan menghormati kekuatan dan kelemahan masing-masing sejak
awal persekolahan akan memudahkan murid bekerjasama dengan murid
daripada pelbagai budaya. Hal ini akan mengukuhkan hubungan pelajar
daripada pelbagai kelompok dalam bilik darjah.. Berikut adalah

beberapa

cadangan untuk guru mempertimbangkan semasa mewujudkan hubungan yang

harmoni dalam kalangan kelompok etnik:
.
i)

Belajar dan memahami tentang budaya pelbagai kelompok kerana

kejahilan dalam hal ini boleh menyebabkan salah faham dan kurang
toleran terhadap mereka.

ii)

Menggalakkan

pandangan

dan

perspektif

pelbagai

budaya

dalam

pemikiran murid dengan menerapkan elemen budaya berbeza dalam

kurikulum.
iii)

Mengeratkan hubungan murid dengan mengadakan aktiviti merentas

budaya agar murid dapat menghargai budaya rakan-rakan dari pelbagai
kelompok..

iv)

Mengguna dan mengadaptasi pelbagai pendekatan pengajaran untuk

memenuhi keperluan murid pelbagai kelompok dan budaya.

v)

Mengeratkan hubungan murid antara kelompok dengan memupuk

persefahaman dan penghargaan antara satu sama lain.

vi)

Mengelakkan komen berunsur perkauman.

Reflek
Berdasarkan pengalaman anda sebagai guru,bincangkan peranan
lain yang telah anda laksanakan dalam mewujudkan persekitaran
sosioemosi yang mesra budaya?
77

Berdasarkan perbincangan tadi, jelas bahawa guru memainkan peranan penting

dalam merapatkan jurang antara murid daripada pelbagai kelompok agar mereka
dapat

bekerjasama

dan

berkolaborasi antara

satu

sama

mewujudkan persekitaran bilik darjah yang mesra budaya.

lain

dengan

Di samping itu,,

persekitaran mesra budaya turut memupuk persefahaman dan perpaduan antara

murid pelbagai kelompok. Hal ini juga membantu murid daripada pelbagai latar
belakang dapat saling hormat menghormati dan rasa selesa hidup bersama.
Semua ini membawa manfaat kepada masyarakat dan melahirkan sebuah
negara Malaysia yang bersatupadu.

5.4 Pengurusan Pengajaran dan Pembelajaran

Cuba

imbas

pembelajaran.

pengalaman

anda

tentang

pengurusan

pengajaran

dan

Apakah aspek-aspek yang anda perlu pertimbangkan untuk

memastikan persekitaran pengajaran dan pembelajaran yang kondusif dan

mesra budaya? Pernahkah anda fikir bagaimana anda dapat mengurus bilik
darjah agar dapat mewujudkan persekitaran bilik darjah yang mesra budaya?
Topik ini akan membincangkan pengurusan bilik darjah dengan memberi fokus
terhadap konsep dan peranan guru dalam pengurusan pengajaran dan
pembelajaran bilik darjah.

5.4.1 Konsep dan Pengurusan Pengajaran & Pembelajaran

Pengurusan melibatkan proses merancang, melaksana dan menilai dan
mengambil inisiatif untuk menambahbaik proses tersebut.

Pengurusan

pengajaran dan pembelajaran berkaitan dengan aspek-aspek berikut::

Merancang strategi pengajaran dan pembelajaran yang berkesan untuk

murid dari pelbagai kumpulan kelompok dan budaya.

Melaksanakan pengajaran dan pembelajaran seperti yang dirancang

dengan membuat pengubahsuaian jika perlu.

Menilai keberkesanan proses pengajaran dan pembelajaran.

Mengambil tindakan susulan berdasarkan penilaian dan membuat

perubahan yang diperlukan
..

78

Pengajaran

bermaksud bagaimana guru menyampaikan isi pelajaran atau

ilmu pengetahuan kepada murid.

Ia merupakan proses perancangan,

pelaksanaan dan pentaksiran. Pengajaran merupakan perancangan yang

sistematik di mana guru membantu murid dalam aktiviti pembelajaran.
Pembelajaran pula merupakan proses membina struktur mental dan usaha untuk
menghasilkan perubahan tingkahlaku dengan keupayaan yang berbeza-beza.
Walau bagaimana pun, dari sudut kognitif, pembelajaran boleh berlaku tanpa
perubahan tingkah laku yang serta merta. Perubahan struktur mental berlaku
apabila terdapat perubahan dalam kepercayaan, harapan dan matlamat.
Santrock (2006, dipetik dari Modul PGSR, 2010) menyatakan bahawa
pengajaran berkesan bergantung kepada dua faktor utama, iaitu pengetahuan
profesional guru dan komitmen untuk merancang dan mengurus pelajaran
secara berkesan.
5.4.2 Ciri-ciri dan Aspek Penting Pengurusan Pengajaran dan Pembelajaran
Guru memainkan peranan penting dalam mewujudkan persekitaran pengajaran
dan pembelajaran yang mesra budaya untuk murid dari pelbagai kelompok.
Perbincangan topik ini akan menumpukan fokus terhadap tiga peringkat
pengurusan pengajaran dan pembelajaran seperti yang dirumuskan dalam Rajah
1 seperti berikut:

79

Sebelum Pengajaran

Rajah 5.1: PENGURUSAN PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN

(dipetik dari Modul PGSR, 2010)
GURU

PERINGKAT
PERANCANGAN

- BAHAN

Selepas Pengajaran

Semasa Pengajaran

- RESOS
- STRATEGI
PROSES PENGAJARAN &
PEMBELAJARAN

Tidak
berkesan
PENILAIAN &
PENGUKURAN

PENAMBAHBAIKAN
PEMULIHAN
PENGAYAAN

berkesan

HASIL PEMBELAJARAN
PENCAPAIAN

Rajah 5.1 di atas merumuskan tiga tahap proses pembelajaran seperti berikut:
i)

Sebelum proses pengajaran dan pembelajaran

ii)

Semasa proses pengajaran dan pembelajaran

iii)

Selepas proses pengajaran dan pembelajaran

i)

Sebelum proses pengajaran dan pembelajaran

Guru yang mengajar murid daripada pelbagai kelompok dan latarbelakang

budaya perlu membuat persediaan yang sesuai sebelum memulakan sesi
pengajaran dan pembelajaran untuk memenuhi keperluan murid tersebut.
80

Persediaan sebelum mengajar termasuk penyediaan Rancangan Pengajaran

Harian. Dalam penyediaan Rancangan Pengajaran Harian, guru perlu akur pada
format penulisannya kerana setiap aspek yang terkandung dalam Rancangan
Pengajaran

Harian

bertujuan

untuk

memastikan

sesuatu

pengajaran

dilaksanakan dengan berkualiti dan memenuhi keperluan murid.

Sebagai

contoh, hasil pembelajaran perlu dinyatakan dengan tepat dan jelas. Guru juga
perlu merancang kaedah pengajaran yang bersesuaian dengan keperluan murid
dari pelbagai kelompok dan latarbelakang budaya.

Selain itu guru juga perlu merancang beberapa aspek lain seperti bahan bantu
mengajar. Penggunaan bahan bantu mengajar yang berkesan dan sesuai dapat
membantu guru memberi penjelasan tentang konsep yang sukar dan abstrak
kepada murid. Hal ini pernah dikemukakan oleh Hiebert, Weame & Taber, 1991;
Kozma, 1991 dipetik dari Modul PGSR, 2010) yang menyatakan bahawa bahan
bantu mengajar dapat membantu dalam penjelasan konsep.

Antara contoh

bahan bantu mengajar yang sering digunakan ialah gambar, grafik, peta minda,
gambar rajah, radio, komputer, video, kad imbasan, akhbar, majalah, model dan
bahan-bahan bersejarah. Walau bagaimana pun, terdapat ciri-ciri bahan bantu
mengajar yang berkesan iaitu, bentuk, kebolehgunaan dan tahap keselamatan
penggunaannya.

Justeru itu, pemilihan bahan bantu mengajar mengikut

kesesuaian sangat penting untuk membolehkan guru menggunakannya secara

optimum dalam membuat penjelasan konsep yang abstrak secara berkesan.
Guru yang kreatif akan dapat mengadaptasi bahan bantu mengajar mengikut
kesesuaian pembelajaran agar murid dapat menguasai konsep yang sukar dan
abstrak.

Hal ini dipersetujui oleh

Mayer & Gallini (1990, dipetik dari Modul

PGSR, 2010) yang menegaskan bahawa "guru perlu memberi penerangan

secara jelas disokong dengan contoh-contoh berkaitan bagi meningkatkan
keberkesanan pengajaran". Slavin (1994, dipetik dari Modul PGSR, 2010) pula
menyarankan bahawa guru perlu menyediakan pengajaran yang boleh
membangkitkan minat murid dengan penggunaan pelbagai kaedah pengajaran
dan bahan bantu mengajar.

Justeru itu, dalam konteks pengajaran dan

pembelajaran murid pelbagai kelompok, guru perlu bijak memilih kaedah

pengajaran yang sesuai dan pemilihan bahan bantu mengajar yang relevan
dengan keperluan murid pelbagai kelompok dan latarbelakang budaya.
81

ii) Semasa proses pengajaran dan pembelajaran

Pemilihan strategi pengajaran yang sesuai membolehkan guru menyampaikan
pengajaran secara berkesan semasa proses pengajaran dan pembelajaran.
Sebagai contoh, pemilihan aktiviti pembelajaran yang melibatkan murid daripada
pelbagai kelompok dan latarbelakang budaya secara aktif boleh mewujudkan
persekitaran mesra budaya. Beberapa aspek penting lain yang perlu diberi
pertimbangan adalah seperti berikut:

pencapaian hasil pembelajaran

penggunaan prosedur pentaksiran yang sesuai

penerapan nilai-nilai budaya yang sesuai

membina persekitaran fizikal dan psikososial yang kondusif dan sesuai

untuk murid pelbagai kelompok dan latarbelakang budaya

mengamalkan prosedur disiplin yang berkesan dan bersesuaian untuk

murid pelbagai latarbelakang budaya.

melaksanakan kelas pemulihan dan pengayaan untuk semua murid tanpa

mengira latabelakang budaya.

Reflek dan Berbincang

Berdasarkan bacaan dan pengalaman anda, bincangkan

strategi pengajaran yang relevan
untuk murid pelbagai
kelompok dan latarbelakang budaya.

iii) Selepas proses pengajaran dan pembelajaran

Peringkat akhir dalam proses pengajaran pembelajaran adalah penilaian. Pada
peringkat ini, pelajar dinilai bagi menentukan sejauh manakah guru telah
menyampaikan isi pelajaran dengan berkesan dan sejauh mana pula murid telah
belajar apa yang diajar. Guru menyediakan latihan bertulis atau menyoal murid
secara lisan untuk menilai sejauh manakah murid telah menguasai pelajaran hari
tersebut.

Dalam usaha ini, guru perlu memastikan bahawa guru tidak bias

terhadap mana-mana murid daripada pelbagai kelompok etnik dan latarbelakang

budaya. Guru juga perlu menilai secara adil supaya murid tidak rasa disingkir

82

atau diketepikan atas dasar perkauman atau perbezaan kelompok etnik. Dengan
cara ini, sistem penilaian yang adil dapat mewujudkan persekitaran pengajaran
dan pembelajaran yang mesra budaya. Sekiranya murid menunjukkan tahap
pencapaian yang cemerlang, bererti hasil pembelajaran telah tercapai kerana
murid telah meguasai kemahiran dan pengetahuan topik-topik berkenaan. Ini
juga

mungkin

menunjukkan

bahawa

guru

telah

menggunakan

strategi

pengajaran yang berkesan.

Walau bagaimana pun, masalah bermula apabila murid gagal dalam latihan/soal
jawab yang dikemukakan. Apakah yang harus dilakukan oleh guru apabila murid
gagal di tahap ini? Guru harus peka terhadap kekuatan dan kelemahan murid.
Guru perlu mengambil langkah yang sesuai dengan memberikan bimbingan
kepada murid tersebut tanpa mengira perbezaan kelompok etnik atau
latarbelakang budaya. Tindakan begini dapat menimbulkan rasa dihargai dalam
kalangan murid pelbagai kelompok dan keadaan ini mampu mewujudkan
persekitaran pengajaran dan pembelajaran mesra budaya.

Layari internet, bincang dan kongsi

Dapatkan maklumat dari internet maklumat berkaitan ciri-ciri
proses pengajaran dan pembelajaran yang mesra budaya.
Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan ciri-ciri proses
pengajaran dan pembelajaran yang mesra budaya selain
daripada apa yang telah kita bincangkan.
5.4.3 Peranan guru
Guru merupakan pengurus dalam proses pengajaran dan pembelajaran.
Kebolehan guru untuk mengurus bilik darjah dengan berkesan adalah penting
bagi mewujudkan persekitaran pengajaran dan pembelajaran yang kondusif..
Berikut adalah beberapa ciri-ciri guru berkesan:

Sentiasa peka dan sedar terhadap situasi sekeliling

Sistematik dalam perancangan dan penilaian

Sabar melayan murid dari pelbagai kelompok

Pengurusan masa yang baik

Bersedia untuk berubah dan fleksibel

Komunikasi berkesan

Mempunyai visi
83

Berhenti dan Membuat Refleksi

Imbas kembali peranan anda sebagai guru dalam bilik darjah pelbagai
budaya. Apakah aspek-aspek yang anda perlu memberi fokus? Kongsi
pandangan anda dengan rakan-rakan.

5.5 Pedagogi Relevan Budaya Dan Kepelbagaian Kelompok

Topik

ini

membincangkan

pedagogi

relevan

budaya

dan

kumpulan

indigenous/Pribumi yang sesuai digunakan dalam bilik darjah pelbagai budaya.

Skop perbincangan meliputi pelbagai strategi pengajaran yang sesuai digunakan
dalam bilik darjah pelbagai budaya. Tambahan pula, peranan guru dalam
menangani cabaran untuk membuat pilihan pedagogi relevan budaya dan
kumpulan orang Asli /Pribumi turut dibincangkan.

5.5.1 Konsep Pedagogi Relevan Budaya Dan Kumpulan Orang Asli

(Indigenous) /Pribumi
Guru perlu memahami konsep pedagogi relevan budaya.
memahami konsep indigenous and Pribumi.
berkaitan.

Kita juga perlu

Kedua-dua konsep ini saling

Walau pun tiada konsensus secara universal tentang definisi

masyarakat indigenous,

istilah ini biasanya digunakan untuk menjelaskan

tentang kumpulan-kumpulan individu yang cenderung terhadap ciri-ciri tertentu

seperti tradisi sejarah yang umum, identiti etnik, keseragaman budaya,
penyatuan bahasa, tarikan ideologi atau agama, perkaitan wilayah dan
kehidupan ekonomi yang sama(SUHAKAM Report, n.d). Laporan SUHAKAM
menjelaskan lebih lanjut bahawa di Malaysia, berdasarkan definisi Badan
Bangsa-Bangsa Bersatu, masyarakat indigenous merangkumi kumpulan
aborigin Malaysia Barat yang terdiri dari Orang Asli dan penduduk asal Sabah
dan Sarawak, yang juga diiktiraf oleh Perlembagaan Persekutuan dan UndangUndang Negeri yang berkaitan. Ini bermaksud perbincangan kita dalam topik ini
berkaitan juga dengan Orang Asli.

Walau pun kumpulan ini merupakan

golongan minoriti, guru perlu memberi perhatian yang sama banyak dan
memikirkan pedagogi relevan budaya yang sesuai dengan keperluan mereka
semasa proses pengajaran dan pembelajaran.

84

Menurut Gloria Ladson-Billings (1994, dipetik dari Modul PGSR, 2010) pedagogi
relevan

budaya

boleh

ditakrifkan

sebagai

pedagogi

yang

meletakkan

kemampuan kepada murid secara intelektual, sosial, emosi dan politik

berdasarkan kriteria budaya untuk menyebarkan ilmu pengetahuan, kemahiran
dan sikap. Malaysia sebagai negara pelbagai budaya memerlukan guru yang
peka dan sentiasa berusaha untuk mewujudkan situasi pengajaran yang
berasaskan budaya seperti yang dijelaskan oleh Gay(2000) yang mendefinisikan
pengajaran yang berasaskan budaya sebagai menggunakan pengetahuan
tentang budaya, pengalaman sedia ada dan gaya prestasi murid pelbagai
budaya untuk menjadikan pembelajaran lebih sesuai dan berkesan untuk
mereka;

ia mengajar berpandukan kekuatan murid.

Pandangan yang

dikemukakan oleh Gay(2000) mengingatkan guru agar lebih peka bila melayani
murid daripada pelbagai latarbelakang budaya bagi memastikan guru dapat
mewujudkan persekitaran bilik darjah yang mesra budaya serta kondusif untuk
semua murid daripada pelbagai latar belakang budaya.

5.5.2 Matlamat pedagogi relevan budaya dan kumpulan indigenous/Pribumi

Pengajaran yang relevan budaya meningkatkan kefahaman dan kolaborasi
antara guru dan murid dan ini membolehkan penguasaan pengetahuan,
kemahiran dan sikap secara holistik supaya mencapai matlamat Falsafah
Pendidikan Kebangsaan. Guru perlu faham keperluan dan gaya pembelajaran
murid, mengenalpasti kekuatan dan kekurangan mereka supaya guru dapat
memilih pedagogi yang relevan dan bersesuaian dengan keperluan murid
semasa proses pengajaran dan pembelajaran.

Selain itu, guru boleh

menggunakan ciri-ciri perbezaan budaya, latarbelakang, pengetahuan dan

pelbagai

pengalaman

murid

untuk

mengukuhkan

dan

meningkatkan

keberkesanan proses pengajaran dan pembelajaran. Selain dapat membantu

murid untuk memperolehi ilmu pengetahuan, pedagogi relevan budaya juga
dapat

memotivasi

murid

kearah

pembelajaran

kontekstual

berdasarkan

pengalaman murid yang berbeza-beza.

85

Berhenti Sejenak dan Reflek

Tafsirkan definisi yang diberikan oleh Gloria Ladson-Billings dan bincang dengan
rakan anda. Sejauhmana sesuai untuk mewujudkan persekitaran pengajaran dan
pembelajaran yang relevan budaya untuk murid indigenous/Pribumi?
5.5.3 Ciri-Ciri Pedagogi Relavan Budaya Dan Kumpulan Indigenous/Pribumi
Antara ciri-ciri pedagogi relevan budaya kumpulan indigenous/Pribumi adalah
seperti berikut:
i.

Pembelajaran akan menjadi lebih berkesan sekiranya murid memahami

pengetahuan, konsep, prosedur, kemahiran dan strategi yang mereka telah
pelajari

dalam

persekitaran

pembelajaran

di

mana

pengetahuan

diintegrasikan pelbagai budaya tanpa prejudis terhadap sebarang budaya

lain.
ii.

Murid

memahami

latarbelakang

pelbagai

budaya

dan

membina

pembelajaran aktif merentasi budaya bagi mencapai perpaduan.

iii. Tanggapan positif terhadap ibu bapa dan keluarga untuk membolehkan guru
mengelakkan sifat bias atau prejudis terhadap murid dan dapat menjalinkan
hubungan baik dengan ibu bapa dan keluarga
iv.

Pembentukan semula kurikulum- guru perlu fleksibel menyampaikan

kandungan kurikulum dan bijak menyelitkan nilai-nilai budaya yang sesuai
agar

dapat

memenuhi

keperluan

pembelajaran

murid

pelbagai

budaya/kumpulan indigenous/Pribumi.
v.

Pengajaran yang berlandaskan ciri-ciri budaya

vi. Meningkatkan rasa kepunyaan dalam kalangan murid

vii. Berkongsi elemen budaya

5.5.4 Kaedah Mengajar Relevan Budaya dan Kumpulan Indigenous/Pribumi

Guru perlu merancang dan mengatur proses pengajaran dan pembelajaran bilik
darjah bagi memenuhi keperluan murid daripada pelbagai budaya dan kumpulan
indigenous/Pribumi.
relevan

budaya

Guru juga perlu menguasai seni pelaksanaan pedagogi

agar

dapat

mewujudkan

persekitaran

pengajaran

dan

pembelajaran untuk murid pelbagai budaya. Guru perlu berfikiran positif bahawa
semua murid mampu belajar dan mencapai kejayaan. Tambahan pula, guru
86

perlu berhubung dengan ibubapa dan berhubung baik dengan murid serta
sentiasa bersedia untuk berkongsi maklumat, pengetahuan dan kemahiran
dengan murid dari pelbagai kelompok dan budaya. Bagi murid dari kumpulan
indigenuous/Pribumi pula, guru perlu mempelbagaikan kaedah dan teknik
pengajaran mengikut keperluan perbezaan individu. Sebagai contoh, guru boleh
menggunakan kaedah atau teknik pengajaran berikut:

i. Kaedah pengajaran kolaboratif dan koperatif

Guru yang menggunakan strategi pengajaran berpusatkan murid dapat
menggalakkan murid daripada pelbagai latarbelakang budaya untuk berbincang
antara satu sama lain. Sebagai contoh, dalam satu kumpulan perbincangan yang
terdiri

dari

Hassan(Melayu),

Yoo

Chin(Cina),

Balang

Lasong(kumpulan

indigenous) and Kumaran(India), mereka digalakkan untuk berinteraksi dan

bekerjasama antara satu sama lain dalam persekitaran yang menggalakkan
kesefahaman dan saling menghormati antara satu sama lain. Pembentangan
kumpulan

menunjukkan

terdapatnya

semangat

kerjasama.

Guru

perlu

memainkan peranan sebagai pemudahcara untuk mewujudkan suasana

harmonis dalam kumpulan pelbagai budaya. Elemen kolaboratif dan koperatif ini
perlu diterapkan sejak murid berada di sekolah rendah lagi supaya tersemai
persekitaran pengajaran dan pembelajaran yang sihat yang dapat menyatukan
murid daripada pelbagai budaya dalam bilik darjah.

ii. Kaedah Penemuan

Seterusnya,

guru

boleh

merancang

pengajaran

menggunakan

kaedah

penemuan. Sebagai contoh, untuk mengajar tajuk Elemen-elemen Masyarakat

Pelbagai Budaya, guru boleh membahagikan beberapa tajuk kecil berkaitan
budaya kepada kumpulan murid dari berlainan latarbelakang budaya untuk
membolehkan murid belajar dan meneroka tentang budaya orang lain. Sebagai
contoh Fauzi dan Leng Hai diberikan tajuk tentang budaya Tionghua, Ah Kim
dan Rahimah pula diminta mengkaji elemen budaya Melayu, seterusnya, Selva
dan

Kalong anak Jabu diberi tajuk tentang budaya India manakala Balang

Lasong dan Saroja diminta mencari elemen-elemen budaya kumpulan

indigenous. Strategi merentas budaya seperti ini memerlukan murid meneroka
dan mencungkil pengetahuan dan pengalaman dari kumpulan budaya yang lain.
87

Selain itu, strategi tersebut menggalakkan murid untuk bergaul antara satu sama
lain dan dengan mengumpul maklumat tentang amalan budaya masing-masing,
mereka lebih mudah memahami antara satu sama lain lantas menimbulkan
suasana yang harmonis dalam kalangan ahli pelbagai latar belakang budaya.

iii. Projek
Kaedah projek memerlukan pembentukan kumpulan yang terdiri daripada murid
pelbagai bangsa termasuk murid dari kumpulan indigenous/Pribumi.
projek seboleh-bolehnya berkaitan dengan kepelbagaian budaya.

Tajuk
Sebagai

contoh, murid boleh diberikan tajuk projek yang berkaitan dengan adat
perkahwinan.

Murid-murid

dalam

sesuatu

kumpulan

boleh

berkongsi

pengetahuan dan pengalaman mereka tentang adat dalam kumpulan kelompok

dan budaya masing-masing.

Dengan cara begini, murid dapat memperolehi

pengetahuan tambahan tentang amalan budaya pelbagai kelompok. Justeru itu,

guru perlu pastikan tidak meletakkan murid daripada latarbelakang budaya yang
sama dalam satu-satu kumpulan.

iv. Menggunakan bahan bacaan yang mencerminkan pedagogi relevan

budaya
Guru perlu menerima konsep perbezaan individu dalam proses pengajaran dan
pembelajaran.

Sebagai contoh, bila guru mengajar membaca, guru perlu

memilih bahan bacaan yang mesra budaya. Hal ini penting kerana guru yang
memilih bahan bacaan yang bias budaya boleh menimbulkan konflik dalam
kalangan murid.

Sesuatu program bacaan yang berkesan haruslah menjadi

penghubung perbezaan budaya dan memberikan murid ruang untuk berfikir

secara positif tentang perbezaan budaya. Maka. guru yang peka terhadap isu
berkenaan hendaklah:

memilih bahan bacaan yang berkaitan dengan pengalaman setiap murid

dalam bilik darjah.

boleh menggunakan strategi pengajaran dan pembelajaran yang sesuai.

peka terhadap penggunaan kenyataan-kenyataan yang menyinggung

kefahaman budaya murid.

88

mencipta atau mendapatkan bahan bacaan yang sesuai untuk murid

daripada pelbagai latar belakang budaya.

menggalakkan murid membaca dan memahami bahan bacaan merentasi

budaya.

v. Pedagogi relevan budaya menggunakan pembelajaran berasaskan

komputer
Perkembangan teknologi mempunyai pengaruh yang besar terhadap proses
pengajaran dan pembelajaran.

Perintegrasian teknologi maklumat ke dalam

proses pengajaran dan pembelajaran perlu mengambil kira perbezaan individu,

terutama dari segi latar belakang sosial dan budaya. Guru perlu sedar bahawa
pengajaran dan pembelajaran berasaskan teknologi sangat membantu jika guru
dapat merancang langkah-langkah yang sesuai untuk murid-murid daripada
pelbagai latar belakang budaya serta mempamerkan elemen mesra budaya.
Perkembangan teknologi perlu dimanfaatkan oleh guru dan murid kerana ia
mampu mentransformasikan corak pengajaran dan pembelajaran.

Malah, seorang guru yang berkesan akan menggunakan teknologi untuk

meningkatkan keberkesanan pengajarannya. Walau bagaimana pun, guru perlu
memastikan supaya penggunaan teknologi ini dapat memenuhi keperluan
pembelajaran murid-murid daripada pelbagai latar belakang budaya. Guru juga
perlu

ingat bahawa

semua murid tidak

terkecuali daripada

kumpulan

indigenous/Pribumi perlu diberi peluang untuk meneroka internet untuk

mendapatkan maklumat yang sesuai. Guru mungkin akan sedar betapa muridmurid dari kumpulan indigenous/Pribumi menunjukkan minat yang tinggi
terhadap pengajaran dan pembelajaran berasaskan teknologi. Namun demikian,
mungkin ada antara mereka yang menghadapi masalah menguasai kemahiran
teknologi kerana tiada peluang mempelajarinya di rumah memandangkan
latarbelakang keluarga yang berpendapatan sederhana atau rendah. Justeru itu,
guru perlu bersikap adil kepada murid-murid ini dan memberikan mereka
peluang dan ruang yang mencukupi untuk meneroka gajet teknologi yang
tersedia dialam bilik darjah.

89

5.5.5 Peranan guru

Berdasarkan perbincangan kita, jelas menunjukkan bahawa guru perlu
menguasai kemahiran pengajaran dan pembelajaran untuk membolehkan
mereka mengurus murid-murid daripada pelbagai kumpulan indigenous/Pribumi
dan kelompok budaya.

Guru perlu berfikir dan merancang beberapa

pendekatan, kaedah dan strategi yang paling baik untuk murid pelbagai
latarbelakang budaya.

Seterusnya guru perlu memahami latarbelakang

muridnya dan tahap pencapaian akademiknya sebelum

memilih kaedah atau

teknik yang sesuai digunakan. Guru juga perlu semak isi kandungan terlebih
dahulu untuk memastikan tiada elemen sensitif didalamnya yang mungkin boleh
menyinggung atau menimbulkan kontroversi kepada murid dari aspek budaya
mereka. Akhir sekali aspek yang penting dipertimbangkan oleh guru ialah dari
segi komunikasi guru berkesan.

Reflek dan Bincang

Bersama seorang rakan, senaraikan perkataan atau ayat yang tidak sesuai
digunakan untuk sesuatu bangsa

Bil.

Kumpulan
etnik

Perkataan atau ayat yang kurang sesuai

digunakan semasa pengajaran dan
pembelajaran

90

Secara umumnya, guru perlu menggunakan bahasa yang mudah difahami oleh
semua murid.

Guru juga perlu memberikan peluang kepada murid untuk

menyuarakan pandangan mereka. Selain itu, dalam proses berinteraksi dengan

murid, guru perlu membetulkan kesalahan-kesalahan sebutan bahasa. Namun
demikian, guru tidak boleh sekali-kali mengejek atau mentertawakan sebutan
murid. Sebaiknya, guru cuba mempelajari dan faham bahasa dan loghat yang
digunakan oleh murid.
5.6 Pedagogi Kelas Bercantum
5.6.1 Konsep, Ciri-Ciri Dan Kepentingan Kelas Bercantum
Setiap murid dalam negara ini mesti diberi peluang untuk menerima pendidikan
selaras dengan pendemokrasian pendidikan.

Namun demikian, oleh kerana

sebilangan besar sekolah di kawasan luar bandar mempunyai bilangan kurang

murid, kelas bercantum telah dikendalikan.

Hal ini juga disebabkan oleh

bilangan guru yang kurang yang menyebabkan seorang guru perlu mengajar
lebih dari satu kelas pada satu masa yang sama.

Sejarah kelas bercantum

bermula dari zaman pemerintahan British di negara ini.

Pelaksanaan kelas

bercantum adalah akibat dari beberapa keadaan seperti kekurangan bilangan

guru, murid dan kemudahan asas seperti bilik darjah dan papan hitam.

Konsep kelas bercantum merujuk kepada kelas-kelas di sekolah rendah yang

mengandungi murid-murid yang umurnya hampir sebaya; misalnya tahun satu
dan dua, tahun tiga dan empat serta tahun lima dan enam. Kelas bercantum
boleh ditakrifkan sebagai satu bentuk pengajaran yang mana seorang guru
mengajar murid-murid terdiri daripada beberapa gred atau lebih daripada satu
gred di dalam sebuah bilik darjah. (UNESCO, 1988,dipetik

daripada Modul

PGSR,2010).

Ciri-ciri kelas bercantum adalah seperti berikut:

Kelas bercantum hanya wujud di sekolah rendah.

Murid daripada peringkat umur dan tahun persekolah yang berbeza

dicantumkan dalam satu kelas.

91

Bilangan murid adalah kurang dari 10 menyebabkan kelas biasa tidak

dapat dilaksanakan.

Guru mengajar lebih dari satu tahun persekolaha kerana penempatan

guru adalah berdasarkan bilangan murid.

Strategi pengajaran dan pembelajaran berbeza dari kelas biasa.

Tugas mengelola kelas-kelas bercantum banyak memerlukan persediaan dan

pendekatan yang mahir oleh guru. Kemahiran multi tasking dan keterampilan
guru diperlukan supaya dapat menimbulkan persekitaran pengajaran dan
pembelajaran yang berkesan.

5.6.2 Jenis-Jenis Kelas Bercantum

Guru perlu peka terhadap konsep perbezaan individu dan kepelbagaian budaya
murid semasa memilih pedagogi yang sesuai. Dalam situasi pengajaran secara
kelas, konsep kepelbagaian murid perlu diambil kira kerana setiap murid
mempunyai daya tanggapan, imaginasi, minat dan konsentrasi yang berbezabeza walau pun mereka dalam kumpulan umur yang sebaya. Oleh itu murid di
bawah jagaannya lebih sesuai dibahagikan kepada kumpulan-kumpulan kecil.
Prinsip-prinsip pecahan kepada kumpulan adalah seperti berikut :
i)

Kumpulan Sama Kebolehan

ii)

Kumpulan Pelbagai Kebolehan

iii)

Kumpulan Tahun Persekolahan

iv)

Kumpulan Sosial

v)

Kumpulan Individu

i) Kumpulan Sama Kebolehan

Kumpulan yang sama kebolehan ini dikenali sebagai kumpulan akademik. Mata
pelajaran seperti matematik dan bahasa amatlah sesuai diajar mengikut
kumpulan ini. Guru memerhati dan mencatat pencapaian murid-murid dalam
aktiviti pengajaran dan pembelajaran dan kemudian secara berhati-hati
membahagikan

murid-murid

pada

kumpulan-kumpulan

tertentu

mengikut

kebolehan. Cara pembahagian begini akan lebih cenderung membawa kepada

bilangan murid-murid dalam kumpulan sederhana adalah lebih ramai daripada
murid-murid dalam kumpulan cerdas dan lemah. Walau bagaimana pun, guru
hendaklah lebih menitikberatkan keperluan kumpulan yang lemah.
92

Reflek dan Berfikir

Bincang bagaimana anda boleh mengorganisasikan sesi
pengajaran berdasarkan kumpulan sama kebolehan.

ii) Kumpulan Pelbagai Kebolehan

Kumpulan ini terdiri daripada murid-murid pelbagai kebolehan. Sekiranya muridmurid dibahagikan mengikut kumpulan seperti ini, dalam tiap-tiap kumpulan akan
terdapat murid-murid yang berkebolehan dalam pelbagai aktiviti.

Ada yang

pandai membaca, ada yang pandai melukis, ada yang pandai penulis dan ada
juga yang aktif dalam kerja-kerja praktikal. Murid yang cerdas dapat membantu
murid yang lambat. Biasanya kumpulan ini dibentuk untuk menjalankan satu-satu
projek. Oleh itu kumpulan yang mempunyai pelbagai kebolehan dapat
menghasilkan kerja projek yang berjaya. Lembaran kerja/Kerja rumah pula
disediakan mengikut kebolehan murid.

iii) Kumpulan Tahun Persekolahan

Guru mengajar mengikut tahun persekolahan. Semasa guru mengajar sebuah
kelas, pada masa yang sama kumpulan tahun persekolahan lain diminta
melaksanakan aktiviti pengajaran dan pembelajaran yang berkaitan. Setiap
darjah ada kumpulannya masing-masing:

Lambat

Sederhana

cerdas

iv) Kumpulan Sosial

Kumpulan ini diwujudkan berdasarkan kebolehan murid untuk menyesuaikan diri
mereka.

Murid dibenarkan untuk memilih kumpulan masing-masing.

Antara

aktiviti yang boleh dilakukan ialah permainan, muzik, drama atau rekreasi
berorientasikan pendidikan.

93

v) Kumpulan Individu
Kaedah ini boleh digunakan setelah semua kumpulan murid melibatkan diri
dalam aktiviti pembelajaran. Guru mengambil kesempatan untuk membimbing
murid secara individu.

Dengan menggunakan internet, dapatkan maklumat mengenai kelas

bercantum. Kongsikan maklumat ini dengan rakan-rakan anda..

5.6.3 Rancangan Pengajaran Harian Kelas Bercantum

Sukatan Pelajaran

Guru-guru yang terlibat dalam kelas bercantum perlu sedar bahawa sukatan
pelajaran yang disediakan oleh Pusat Pembangunan Kurikulum adalah untuk
kegunaan kelas biasa. Sukatan Pelajaran tersebut perlu diubahsuai supaya
selaras dengan keperluan murid-murid dalam kelas bercantum. Sebagai contoh
guru yang mengajar kelas bercantum Tahun 4 dan 5 perlu meneliti isi kandungan
sukatan pelajaran bagi kedua-dua tahun tersebut dan membuat penyesuaian
bagi setiap mata pelajaran supaya dapat diajar serentak. (rujuk Jadual 1 :
Pelaksanaan Kelas Bercantum).

Mata pelajaran dan tajuk yang sama boleh

diajar serentak mengikut prinsip-prinsip kelas bercantum. Walau bagaimana pun,

guru perlu mengubah suai jadual waktu supaya mata pelajaran berkenaan dapat
diajar secara serentak. Namun jika dua tajuk berlainan terpaksa diajar pada satu
masa, kaedah pengajaran kumpulan perlu dititikberatkan.
Jadual 5.1 : Pelaksanaan Kelas Bercantum

MASA DIGUNAKAN
Masa

TAHUN PERSEKOLAHAN/SEKOLAH RENDAH

Tahun 2
Tahun 3

15 minit

Pengajaran

15 minit

Murid lakukan kerja

secara sendiri

Murid lakukan kerja

secara sendiri
Pengajaran

Catatan:Kaedah ini diamalkan apabila kemahiran bercantum tidak dapat

dilaksanakan
Dipetik dari : BPG Modul (2007).

94

Kepentingan Rancangan Pengajaran Harian Kelas Bercantum

Berdasarkan Surat Pekeliling K.P.Bil.256/1961, rancangan pengajaran harian

merupakan rekod yang sangat penting bagi guru. Rancangan Pengajaran Harian
sangat penting kerana:
a) ia sebagai satu rujukan persediaan pelajaran harian.
b) ia dapat menentukan kemajuan sesuatu kelas dalam pelbagai mata
pelajaran.
c) ia sebagai panduan berkenaan kemajuan dan prestasi seseorang murid.
d) ia dapat menyemak tugasan-tugasan yang sudah atau belum selesai
dalam rancangan untuk setahun.
e) sebagai panduan untuk guru-guru lain yang mengambil alih mengajar
sesuatu darjah.

Rancangan Pengajaran Harian terus dianggap sebagai rujukan penyediaan

pelajaran harian tetapi lebih menekankan kepada pendekatan holistik dan saling
berkaitan bagi kedua-dua kelas yang dicantumkan.

Latihan/Aktiviti

Berdasarkan bacaan dan pengalaman anda, bincangkan faktor-faktor yang

boleh menyumbang kepada kejayaan pedagogi kelas bercantum? Kenalpasti
kelemahan yang mungkin wujud dan langkah-langkah penyelesaiannya

5.7 Sosiolinguistik
5.7.1 Konsep Sosiolinguistik Dalam Bilik Darjah Pelbagai Budaya
Menurut Holmes (2001) sosiolinguistik merupakan kajian tentang hubungan
antara bahasa dan masyarakat. Claire (1997, dipetik dari Modul PGSR, 2010)
pula mendefinisikan sosiolinguistik sebagai perkataan yang digunakan untuk
menjelaskan kesesuaian bahasa dalam konteks yang berbeza.

Ringkasnya

sosiolinguistik adalah kajian tentang faktor-faktor yang berlandaskan budaya dan

penganjuran majlis ucapan yang melibatkan pilihan perkataan yang akan
disampaikan. Ini merupakan kebolehan untuk menyusun pertuturan seseorang
mengikut situasi yang disebut sebagai kompeten sosiolinguistik.

Tanpa
95

kompetensi sosiolinguistik, walau sebaik mana pun sesuatu pengucapan itu,

penyampaiannya adalah kurang menepati maksud sebenar ucapan itu
dilakukan. Ini bererti sesuatu yang dikemukakan oleh murid dalam konteks
sesuatu budaya, mungkin tidak sesuai dengan budaya lain. Lantas, ini boleh
menjejaskan komunikasi antara murid daripada pelbagai latar belakang budaya.
Dalam konteks ini, sosiolinguistik dapat membantu guru yang mengajar murid
daripada pelbagai latar belakang budaya kerana ia membolehkan guru
memahami mengapa murid bertutur secara berbeza dalam konteks sosial yang
berlainan dan membantu merungkai hubungan sosial di dalam bilik darjah.

5.7.2 Pengurusan Aspek Sosiolinguistik dalam Bilik Darjah

Bahasa merupakan alat komunikasi yang sangat penting bagi membantu guru
menyempurnakan

pelbagai

tugasnya

dalam

proses

pengajaran

dan

pembelajaran. Dalam konteks negara Malaysia yang terdiri dari peduduk yang
berbilang kaum, guru perlu perlu berhadapan dengan murid dari pelbagai
kelompok dan latar belakang budaya. Antara isu yang sering berlaku dalam
masyarakat berbilang kaum adalah perbezaan budaya, pandangan dan
kepercayaan yang boleh menimbulkan perbezaan pendapat. Justeru itu, guru
harus memainkan peranan penting dalam mengurangkan perbezaan antara
kumpulan etnik yang berlainan dari segi latar belakang budaya berbeza agar
wujud persefahaman dan perpaduan dalam kalangan mereka.

Satu daripada

cara yang boleh dilakukan untuk memupuk perpaduan dan persefahaman

adalah melalui bahasa sebagai alat komunikasi antara kaum.
kebangsaan

rasmi di

Malaysia

adalah

Bahasa

Malaysia.

Guru

Bahasa
harus

menggalakkan murid menggunakan Bahasa Malaysia semasa berinteraksi

sesama mereka. Walau pun Bahasa Malaysia merupakan bahasa rasmi di
Malaysia namun murid dari pelbagai kelompok dan latarbelakang budaya yang
berbeza lebih selesa menggunakan bahasa ibunda sendiri. Justeru itu, guru
memainkan peranan penting dalam mengawasi, memahami dan membantu
merapatkan lagi jurang antara kaum dengan cara menggalakkan mereka
berinteraksi antara satu sama lain menggunakan bahasa rasmi. Di samping itu,
guru juga perlu memahami latar belakang budaya muridnya terutama faktorfaktor budaya yang mempengaruhi pertuturan lisan dan tingkah laku bukan lisan
murid. Hal ini dapat memupuk persefahaman antara guru dan murid daripada
96

pelbagai kumpulan etnik dan latar belakang budaya. Di samping itu, guru juga
perlu

berusaha

untuk

memahami

bahasa

ibunda

mereka

menggunakannya sebagai tanda penghargaan kepada mereka.

merapatkan

lagi

jurang

antara

kaum

dan

mewujudkan

dan

turut

Ini dapat
persekitaran

sosiolinguistik yang mesra budaya dalam kalangan semua murid dari pelbagai
kelompok dan latar belakang budaya dalam pengurusan pengajaran dan
pembelajaran bilik darjah.

Berhenti dan Reflek

Bincangkan peranan guru dalam mewujudkan persekitaran mesra
budaya.Berdasarkan pengalaman anda, buat refleksi dari segi pandangan
sosiolinguistik.
5.7.3 Peranan guru
Guru

memainkan

peranan

penting

sosiolinguistik dalam kalangan murid.

dalam

meningkatkan

kompetensi

Hal ini dapat dilihat dalam beberapa

strategi pengajaran seperti pembentukan kumpulan yang terdiri daripada murid

pelbagai kelompok dan latarbelakang budaya yang dibincangkan sebelum ini
dapat meningkatkan kesedaran dalam kalangan murid dari pelbagai kumpulan
etnik dan latar belakang budaya.

Selain itu, guru juga boleh melaksanakan

permainan bahasa dan lain-lain aktiviti berkaitan budaya untuk menggalakkan

penglibatan murid. Sebagai contoh guru boleh menggunakan lagu-lagu rakyat
Iban etnik dan lagu kumpulan etnik Kadazan Dusun dalam pengajaran dan
pembelajaran muzik. Sebenarnya, banyak permainan-pemainan tradisional lain
boleh digunakan sebagai satu pendekatan pembelajaran berasaskan permainan
dalam pengajaran dan pembelajaran. Pendekatan begini bukan sahaja
menggalakkan persefahaman dalam kalangan murid dari pelbagai kumpulan
etnik, malahan ia juga memberi peluang kepada murid untuk menguasai
perbendaharaan kata kumpulan etnik lain.

Jika guru dapat menguruskan

pembelajaran berdasarkan pendekatan begini, setiap kumpulan etnik tidak akan

rasa tersingkir dan cara begini juga dapat merapatkan jurang perbezaan serta
meningkatkan persefahaman antara pelbagai kumpulan etnik.

97

Latihan/aktiviti

Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan bagaimana guru dapat

meningkatkan kompetensi sosiolinguistik dalam kalangan murid pelbagai
bangsa dan budaya?
5.8

Penilaian Berasaskan Budaya

Fikirkan pengalaman anda sebagai guru dalam bilik darjah pelbagai budaya.
Bagaimanakah anda merancang dan melaksanakan proses penilaian mesra
budaya? Apakah aspek-aspek yang perlu anda ambil kira semasa menyediakan
ujian untuk kelas anda? Topik ini akan membincangkan

konsep penilaian

berasaskan budaya, ciri-ciri ujian berasaskan budaya, prinsip-prinsip yang perlu

diambil kira serta strategi penilaian yang sesuai untuk kelas pelbagai budaya.

5.8.1 Konsep Penilaian Berasaskan Budaya

Penilaian merujuk kepada proses memperolehi maklumat untuk membuat
pertimbangan bagi tindakan selanjutnya. Ini bermaksud penilaian merupakan
proses sistematik untuk mendapatkan maklumat bagi mencapai keputusan
tentang tindakan masa hadapan. Selain itu, menurut Hall (1959, dipetik dari
Modul PGSR, 2010), budaya pula adalah corak pengalaman seseorang yang
menentukan cara ia bertindak, merasa dan melakukan sesuatu. Erickson (1997,
dipetik dari Modul PGSR, 2010) selanjutnya menambah tentang atribut budaya
yang eksplisit (seperti tabiat manusia) dan implisit (seperti nilai, andaian dan
kepercayaan) berkaitan dengan pendidikan.

Berdasarkan takrif ini, penilaian

berasaskan budaya bermaksud penilaian yang dilaksanakan oleh guru untuk

mengumpul maklumat dalam membuat keputusan yang perlu mengambilkira
kepelbagaian budaya murid agar keputusan yang dibuat adalah sah dan boleh
dipercayai. Malahan penialaian berasaskan budaya memainkan peranan yang
semakin penting dalam pendidikan.
pengetahuan

dan

kemahiran

murid

Guru perlu mengumpul data tentang

menggunakan

alat/teknik

penilaian

berlandaskan kepelbagaian latarbelakang budaya murid agar keputusan yang

sah dapat diperolehi.

98

5.8.2 Prinsip Penilaian Berasaskan Budaya

Antara prinsip penting penilaian berasaskan budaya adalah seperti berikut:
(a)

Penilaian hendaklah berdasarkan pembelajaran murid dan memainkan

peranan positif dalam membangunkan pengalaman pembelajaran murid.

(b)

Penilaian dapat mencerminkan perbezaan individu dan berdasarkan

objektif agar murid dapat menunjukkan pencapaian seperti yang ternyata
dalam hasil pembelajaran. Dalam konteks ini, modifikasi yang dilakukan
harus menunjukkan budaya, latarbelakang, bahasa utama, keluarga dan
komuniti.

Isi kandungan dan kemahiran asas harus diintegrasikan

merentasi matapelajaran dan masa. Tugasan yang diberikan hendaklah

berasaskan aktiviti, strategi pembelajaran koperatif dan inkuiri.
(c)

Penilaian perlu adil kepada semua murid tanpa mengira bangsa dan
kumpulan etnik.

Buat Refleksi

Berdasarkan kepada pengalaman anda di sekolah, terangkan alat penilaian

yang anda rekabentuk di dalam bilik darjah. Bincangkan ciri-ciri lain penilaian
berasaskan budaya yang anda perlu mempertimbangkan semasa menggubal
prosedur penilaian di dalam bilik darjah anda..

5.8.3 Jenis Penilaian Berasaskan Budaya

Jenis-jenis penilaian berasaskan budaya yang akan dibincangkan adalah
seperti berikut:
i) Pemerhatian Harian Tingkah Laku Pembelajaran Dan Sosial Murid Dalam
Situasi Bilik Darjah
Pemerhatian boleh dibuat melalui senarai semak, rekod, atau kad untuk
membolehkan guru merekodkan pemerhatian tingkah laku murid secara tekal
dan bermakna. Sebagai contoh, guru boleh menggunakan senarai nama kelas
sebagai cara mudah untuk merekodkan pemerhatian harian. Guru boleh
mewujudkan lajur untuk mengenal pasti projek, aktiviti atau tingkah laku yang
ingin diperhatikan.
99

ii) Penilaian Portfolio

Murid dan guru boleh memilih sampel tugasan yang menggambarkan
kepelbagaian keperluan dan kebolehan murid untuk dinilai. Guru, murid dan
ahli-ahli keluarga boleh membuat refleksi terhadap apa yang murid telah
laksanakan, tahap kebolehan mereka dan bidang manakah yang perlu
ditambah baik.
iii) . Penulisan Jurnal
Penulisan jurnal memberi
peribadi mengenai

peluang kepada murid berkongsi pemahaman

perkara seperti sastera dalam pelbagai konteks budaya

untuk memaklum, memperjelas dan menerangkan tentang

masyarakat

majmuk. Sebagai contoh, guru boleh menilai tentang jurnal pembelajaran di

mana murid mencatat perkara-perkara berkaitan hal peribadi dengan watakwatak dalam bahan sastera yang mereka baca. Mereka boleh membina
pemahaman terhadap watak dan ini memberi mereka kebebasan untuk menulis
tentang watak dan berkongsi dengan rakan.
.iv) Projek
Projek memberi peluang murid menyumbang

idea

mengikut kebolehan

mereka. Projek sebegini baik untuk murid dari pelbagai budaya dan berbeza
secara individu kerana mereka melakukan tugasan mengikut masa dan tahap
kesediaan mereka. Mereka juga boleh meneroka topik yang diminati
berasaskan bacaan topik

sastera pelbagai budaya. Mereka boleh memilih

untuk menulis laporan atau menyediakan satu persembahan lisan atau

mencipta lukisan untuk menggambarkan

konsep utama yang terselindung

dalam topik yang mereka pilih.

v) Ujian Buatan Guru Berasakan Pengajaran

Perhatian utama harus diberi kepada gaya kognitif dan kemahiran akademik
semua murid. Sebagai contoh, guru boleh mereka cipta ujian dengan
menggubal item soalan sesuai untuk menilai pengetahuan atau prestasi murid
dalam bidang kandungan tertentu dalam kurikulum yang mesra budaya. Ini
bermaksud

ujian harus bersifat padat dengan unsur budaya dengan

100

mengambil kira budaya semua kumpulan

murid.

Bahasa yang digunakan

harus difahami semua dan tidak bias terhadap kumpulan murid yang dominan
sahaja. Arahan ujian perlu mengambil kira faktor budaya dan linguistik murid
dari pelbagai latar belakang budaya dan murid perlu merasai bahawa bahasa
dan budayanya adalah aset bukan liabiliti dalam penilaian.
vi) Penilaian Kendiri Murid
Murid boleh memberi tindak balas kepada soalan mengenai pembelajaran
mereka secara berkala dalam konferens guru/murid. Portfolio boleh digunakan
semasa konferen. Sebagai contoh, murid ditunjukkan kerja/tugasan mereka,
membincang hasil kerja dengan guru dan menilai kemajuan sendiri.
vii) Penilaian Kendiri Guru
Penilaian kendiri merupakan bahagian penting dalam menentukan keberkesanan
pengajaran guru. Guru perlu menyoal diri sendiri tentang pilihan mengenai
tingkah laku dan strategi-strategi pengajaran, keberkesanan dan kerelevanan
budaya dalam pelajaran mereka serta reaksi dan tindak balas murid terhadap
kepelbagaian budaya dalam bilik darjah.
5.8.4 Tujuan Penilaian Berasaskan Budaya
Guru perlu merancang penilaian berasaskan budaya berdasarkan sensitiviti
murid daripada pelbagai latar belakang budaya. Fokus penilaian tidak harus
mendiskriminasi mana-mana murid dan boleh membuat keputusan tentang
kemajuan murid serta dapat mengklasifikasi murid mengikut kebolehan.
Tambahan pula, penilaian juga berhasrat untuk membekalkan maklumbalas
tentang kekuatan dan kelemahan proses pengajaran dan pembelajaran serta
program pendidikan.

Secara keseluruhannya, penilaian berasaskan budaya bertujuan untuk :

(a) mengumpul maklumat untuk kemajuan, diagnosis dan tindakan
selanjutnya
(b) menilai dengan menggunakan prosedur autentik dan alternatif
(c) memperoleh data tentang peluang pembelajaran untuk semua murid

101

(d) mengumpul maklumat sama ada ianya mengambil kira faktor linguistik
dan kerelevanan budaya
(e) menentukan keperluan bahasa yang sesuai untuk penilaian formal
(f) mengurangkan bias dalam amalan-amalan penilaian tradisional
5.8.5 Peranan Guru dalam Menyediakan Penilaian Berasaskan Budaya
Guru perlu mempunyai kemahiran dalam merekabentuk alat penilaian yang
berasaskan budaya supaya memberi peluang kepada murid untuk menunjukkan
kompetensi diri dalam pelbagai cara melibatkan kefahaman mereka terhadap
amalan budaya tradisional. Guru juga perlu mengambil kira beberapa kemahiran
penyelesaian masalah dalam menilai potensi pembelajaran murid serta
meyediakan peluang yang sesuai untuk membolehkan murid menambah baik
diri. Peranan guru ialah menangani isu budaya berkaitan dan menyediakan alat
penilaian yang bersesuaian. Guru perlu sedar bahawa budaya bukan sahaja
mempengaruhi amalan harian (corak tingkahlaku, tradisi, tabiat atau adat)
malahan juga cara murid memahami dan membuat tanggapan terhadap isu
budaya dalam proses pengajaran dan pembelajaran. Hal ini penting bagi guru
sebagai asas pengajaran dan pembelajaran dan merekabentuk alat penilaian.

Henti Sejenak dan Reflek

Berdasarkan pengalaman anda, jelaskan sumbangan anda dalam memastikan

pelaksanaan penilaian berasaskan budaya.
Pernahkan anda mengalami sebarang kesulitan dan bagaimana anda
mengatasinya?

Rumusan
Modul ini membincangkan aspek tertentu berkaitan beberapa sub-tajuk seperti
berikut:

Pengurusan persekitaran fizikal Menjelaskan konsep, matlamat,

komponen fizikal dan peranan guru dalam pengurusan persekitaran mesra
budaya.
Konsep pengurusan fizikal tidak hanya melibatkan infrastruktur
dan kemudahan fizikal. Ia juga merupakan hasil pengurusan
102

persekitaran fizikal bilik darjah yang dapat mewujudkan iklim

pembelajaran yang kondusif untuk murid dari pelbagai
latarbelakang social dan budaya.
Penyusunan fizikal bilik darjah yang menentukan tempat duduk
murid boleh membantu interaksi murid dari pelbagai latarbelakang
budaya dan Bahasa.
Antara kriteria yang perlu dipertimbangkan oleh guru berkaitan
penyusunan fizikal bilik darjah adalah:
- Penyusunan meja dan kerusi yang sesuai untuk murid yang
boleh berubah mengikut keperluan aktiviti
- Pencahayaan dan penguadaraan yang baik
- Mengecat dinding dengan warna lembut dan ceria.
- Langsir yang berwarna terang dan lembut
- Aspek keselamatan seperti pelan kebakaran dan alat
pemadam api.
- Sudut bacaan/pembelajaran/multimedia

Pengurusan persekitaran sosioemosi Menjelaskan konsep,

perkembangan dan pengurusan persekitaran sosioemosi dalam bilik darjah
pelbagai budaya.
o Perkembangan sosioemosi adalah gabungan pembelajaran yang
berkaitan dengan diplomasi dan
kebenaran dalam interaksi
individu atau kumpulan yang boleh menyumbang secara positif
terhadap ahli masyarakat. Aspek social adalah berkaitan interaksi
dengan manusia manakala aspek emosi pula berkaitan usaha
memahami dan mengawal emosi seseorang (dalaman). Kombinasi
yang seimbang antara kedua aspek ini adalah perlu untuk
kesejahteraan hidup yang bermakna.
o Perkembangan sosioemosi bermula dengan kebolehan kanakkanak untuk memahami dan mengurus emosinya sendiri. Ini
membolehkan kanak-kanak itu memahami emosi, keperluan dan
pandangan orang lain. Ini membolehkan kanak-kanak itu membina
hubungan erat dengan orang lain dalam bilik darjah.
o Usaha mengurus persekitaran sosioemosi bilik darjah memerlukan
guru menguasai kerangka ilmu yang kukuh tentang teori
perkembangan. Ini membolehkan guru memahami murid. Antara
teori yang dibincangkan adalah Teori Pembelajaran Sosial oleh
Bandura dan Teori Perkembangan Psikososial oleh Erik Erickson.
o Menurut Bandura, terdapat tiga konsep asas dalam teori
pembelajaran social. Pertama, manusia boleh belajar melalui
pemerhatian. Kedua, keadaan dalaman mental adalah sebahagian
aspek penting dalam proses tersebut. Akhir sekali, teori ini

103

menyatakan bahawa walau pun sesuatu telah dipelajari, ini tidak

semestinya akan membawa perubahan kepada tingkah laku.
o Teori selanjutnya yang perlu difahami oleh guru untuk
membolehkannya memahami muridnya dengan lebih baik ialah
teori oleh Eriksons yang menganggap bahawa individu mengalami
konflik semasa 8 tahap perkembangan di sepanjang hidupnya. 8
tahap tersebut adalah seperti berikut:
-

Bayi (dari lahir hingga 18 bulan)

Awal kanak-kanak (2 hingga 3 tahun)
Prasekolah (3 hingga 5 tahun)
Umur Persekolahan (6 hingga 11 tahun)
Remaja (12 hingga 18 tahun)
Awal Dewasa (19 hingga 40 tahun)
Pertengahan Dewasa (40 hingga 65 tahun)
Dewasa (65 hingga mati)

o Justeru itu, guru perlu peka terhadap keperluan dalam tahap

tersebut dan mewujudkan persekitaran kondusif untuk
menggalakkan perkembangan sosioemosi dalam kalangan murid
dari pelbagai latarbelakang budaya.

Hubungan antara kumpulan etnik - menjelaskan hubungan antara kumpulan

etnik
o

Dapatan kajian oleh Salfarina, Mohd Zaini and Azeem Fazwan

(2009, dipetik dari Modul PGSR , 2010) menunjukkan kumpulan
etnik di Malaysia telah mengalami beberapa perkembangan dari
sudut sejarah dan beberapa perubahan lain. Selain itu, pengaruh
penduduk pendatang dan emigrant juga telah membentuk
hubungan etnik secara kompleks dan dinamik. Dengan itu,
kerajaan telah merangka polisi dan mengambil langkah-langkah
untuk memastikan wujudnya hubungan harmonis dalam pelbagai
kumpulan yang wujud.

o Justeru itu, guru memainkan boleh memainkan peranan yang

berkesan dalam mewujudkan hubungan harmonis antara
kumpulan pelbagai etnik, antaranya, dengan cara berikut:
i) Belajar dan cuba memahami tentang budaya yang berbeza
kerana kejahilan boleh mendorong kepada kurangnya rasa
toleransi.
ii) Galakkan perspektif pelbagai budaya dalam kalangan murid
dengan menerapkan pelbagai elemen budaya dalam kurikulum.
iii) Rapatkan hubungan murid dengan mengadakan pelbagai
aktiviti merentas budaya yang membolehkan murid menghargai
budaya masing-masing.
iv) Gunakan dan ubahsuai pelbagai pendekatan pengajaran untuk
memenuhi keperluan murid dari pelbagai budaya.

104

v) Membina hubungan antara murid pelbagai kumpulan etnik

berdasarkan persefahaman dan penghargaan.
vi) Elakkan komen berunsur perkauman.

Pengurusan pengajaran dan pembelajaran - Menjelaskan konsep, ciri-ciri

dan aspek penting berkaitan pengajaran dan pembelajaran
o Pengurusan melibatkan proses merancang, melaksana dan menilai
serta mengambil inisiatif untuk penambahbaikan.
o Pengajaran bermaksud bagaimana guru menyampaikan pelajaran
atau pengetahuan kepada murid. Ia merupakan proses penyediaan,
pelaksanaan dan penilaian. Pengajaran ialah perancangan sistematik
guru membantu murid dalam aktiviti pembelajaran.
o Pembelajaran adalah proses membina struktur mental dan perubahan
tingkah laku berdasarkan keupayaan yang berbeza.
o Guru sebagai pemudahcara memainkan peranan sebagai perancang,
pengurus dan pelaksana.
o Pengurusan pengajaran dan pembelajaran melibatkan beberapa
proses iaitu perancangan, pelaksanaan, penilaian dan aktiviti susulan
termasuk pemulihan dan pengayaan.
o Peringkat pengurusan pengajaran dan pembelajaran adalah seperti
berikut:
- Sebelum proses pengajaran dan pembelajaran
- Semasa proses pengajaran dan pembelajaran
- Selepas proses pengajaran dan pembelajaran
o Penilaian, pengukuran dan pengujian sangat penting dalam proses
penngajaran dan pembelajaran untuk tujuan penambahbaikan
pembelajaran murid dan pengajaran guru.

Persekitaran pedagogi relevan budaya dan kumpulan indigenous/pribumimembincangkan isu, konsep, matlamat, ciri-ciri, kaedah dan teknik
pengajaran dan pembelajaran kumpulan indigenous/pribumi.
o Guru boleh membina persekitaran pedagogi relevan budaya dan
kumpulan indigenous/Pribumi menggunakan pengetahuan budaya,
pengalaman sedia ada dan gaya pencapaian murid dari pelbagai
budaya mengikut kesesuaian.
o Satu daripada ciri-ciri pembelajaran berkesan ialah menerapkan
pengetahuan, konsep, prosedur, kemahiran dan strategi dengan cara
bersepadu untuk menyesuaikan dengan keperluan murid pelbagai
latarbelakang budaya tanpa prejudis.

105

o Antara kaedah/strategi pengajaran yang sesuai dengan pedagogi

mesra budaya adalah strategi pengajaran koperatif, kaedah
penemuan dan projek.
o Penyerapan elemen teknologi maklumat dalam proses pengajaran
dan pembelajaran perlu mengambilkira perbezaan individu, terutama
dari segi perbezaan sosial dan budaya.

Pedagogi kelas bercantum menjelaskan konsep, ciri-ciri dan kepentingan

kelas bercantum
o Kelas bercantum merujuk kepada kelas di sekolah rendah yang
mempunyai murid yang berada dalam kumpulan umur yang hampir
sama, misalnya tahun satu dan dua, tahun tiga dan empat, tahun lima
dan enam.
o Antara ciri-ciri kelas bercantum ialah kelas ini wujud di sekolah
rendah, murid dari kumpulan umur yang hampir sama diletakkan
bersama dalam sesi pengajaran dan pembelajaran yang sama,
pengambilan murid yang kurang dari 10 orang menyebabkan kelas
biasa tidak dapat dibuka, guru mengajar lebih dari satu kumpulan
umur persekolahan oleh kerana penempatan guru adalah
berdasarkan bilangan murid dan akhir sekali, strategi pengajaran dan
pembelajaran adalah berbeza dengan kelas biasa.
o Pembahagian mengikut kumpulan adalah seperti berikut: kumpulan
mengikut kebolehan yang sama, kumpulan mengikut kebolehan yang
berlainan, kumpulan mengikut umur persekolahan, kumpulan sosial
dan kumpulan individu.
o Perancangan pengajaran harian adalah rekod penting untuk rujukan
Guru.

Sosiolinguistik menjelaskan konsep, perkembengan dan pengurusan

sosiolinguistik dalam bilik darjah pelbagai budaya.
o Topik ini membincangkan cara mengeratkan murid dari pelbagai
kumpulan etnik dari aspek sosiolinguistik .
o Bahasa Malaysia sebagai bahasa rasmi merupakan alat komunikasi
yang boleh digunakan oleh guru untuk meningkatkan kompetensi
sosiolinguistik dalam kalangan murid.
o Guru perlu memainkan peranan secara berkesan dalam
menguruskan pelbagai aktiviti Bahasa, sastera dan budaya termasuk
aktiviti kokurikulum bagi merapatkan jurang sosiolinguistik dalam
kalangan murid pelbagai latarbelakang budaya

106

Penilaian berasaskan budaya mendefinisi konsep, prinsip, tujuan dan

jenis penilaian berasaskan budaya. Peranan guru dibincangkan.
o Terdapat beberapa cabaran dalam proses penilaian murid dari
pelbagai latarbelakang budaya.
o

Penilaian berasaskan budaya bermaksud penilaian yang

dilaksanakan oleh guru untuk mengumpul maklumat dalam usaha
untuk membuat keputusan dengan mengambilkira kepelbagaian
budaya murid supaya keputusan yang dibuat adalah sah dan boleh
dipercayai.

Antara prinsip penilaian mesra budaya adalah ia mesti

berlandaskan pembelajaran murid, perlu mencerminkan
perbezaan individu dan penilaian mestilah adil kepada semua
murid tanpa mengira kumpulan pelbagai latarbelakang budaya.

Antara tujuan penilaian berasaskan

dibincangkan adalah seperti berikut::
(a)

budaya

yang

telah

(b)

Kumpul maklumat untuk melihat perkembangan, mendiagnos

dan untuk tindakan lanjut.
Menilai kegunaan prosedur autentik dan alternatif.

(c)

Mendapatkan data tentang peluang pembelajaran semua

murid.

(d)

Mengumpul maklumat sama ada kesesuaian linguistik dan

budaya ada diambilkira.

Jenis penilaian yang dibincangkan akan dapat menngurangkan

elemen bias terhadap kumpulann etnnik tertentu dan cadangan
yang dikemukakan oleh guru perlu dipertimbangkan bila
menyediakan penilaian secara formal dan tidak formal. Antara
jenis penilaian yang dibincangkan adalah pemerhatian harian,
penilaian portfolio murid, penulisa jurnal, projek, ujian buatan guru,
penilaian kendiri murid dan penilaian kendiri guru.

Sekiranya kurikulum adalah mesra budaya dengan isi kandungan

yang sesuai untuk murid, guru tidak akan menghadapi banyak
masalah dalam merekabentuk alat penilaian untuk murid. Guru
akan berjaya jika semua resos dan tenaga manusia digunakan
dengan baik untuk membantu murid yang berpencapaian rendah
tanpa mengira latarbelakang budaya mereka.

107

Rujukan :
Rujuk senarai buku di bawah untuk pembacaan lanjutan

A multicultural classroom environment.(n.d.) Retrieved September 24,

2012, from http://www.buzzle.com/articles/creating-a-multiculturalclassroom-environment.html
Virginia,A.G..(n.d). Definition of social eEmotional development. Retrieved
September 19, 2012, from http://www.ehow.com/about_5042688definitionsocial-emotionaldevelopment.html
Anthony Candia, (1989), Pengurusan bilik darjah dalam konteks kelas bercantum.
Arends, R.I. (2001). Learning to teach. Boston : McGraw Hill.
Arends,R.I. (1994). Learning to teach. (3rd ed.) New York: McGraw Hill.
Asmah bt. Hj Ahmad, (1989), Pedagogi 2, Siri Pendidikan. Kuala Lumpur:
Longman.
Bahagian Pendidikan Guru.(2007). Modul kelas bercantum. Putrajaya:
Bahagian Pendidikan Guru.
Baxter, G. P. & Shavelson, R. J. (1994). Science performance assessments:
benchmarks and surrogates. International Journal of Educational
Research, 21(3), 279-298.
Baxter, G. P., Shavelson, R. J., Goldman, S. R., & Pine, J. (1992).
Evaluation of a procedure-based scoring for hands-on science
assessment. Journal of Educational Measurement, 29(1),1-17.
Bob, Kizlik (2012). Measurement, evaluation and assessment in education.
RetrievedOctober15,2012,from
http://www.adprima.com/measurement.
htm
Burden, P.R. & Byrd, D.M. (1994). Methods for effective teaching. Boston: Allyn
Bacon.
Cherry, Kendra.( n.d). Social learning theory, An overview of Bandura's
social learning theory.Retrieved on September 20, 2012 from
cultcomppractice.aspx#assess
Dalton, B., Morocco, C. C., Tivnan, T., & Rawson, P. (1994). Effect of format
on learning disabled and non-learning disabled students performance on a
hands-on science assessment. International Journal of Educational
Research, 21(3) 299-316.

108

Gay, G. (2000). Culturally Responsive Teaching: Theory, Research, & Practice.

New York: Teachers College Press.
Gloeckler , Lissy (Phyllis) & Niemeyer, Judith. (2010). Social-Emotional
Environments: Teacher Practices in Two Toddler Classrooms Retrieved
September 20, 2012, from http://ecrp.uiuc.edu/v12n1/gloeckler.html
Good, T.L.& Brophy, J.E.(1997). Looking in classroom. New York: Addison
Wesley Educational Inc.
Gredler, M.E. (2001). Learning and instruction. Theory into practice.(4th ed.)
New Jersey: Merrill Prentice Hall.
Holmes, J., (2001). An Introduction to sociolinguistics. Essex: Pearson Education
Limited.
Jones, B. F. (1995). Comprehensive classroom management: Creating positive
learning environments for all students. Massachussett: Allyn & Bacon.
Jovanovic, J., Solano-Flores, G., & Shavelson, R. J. (1994). Performance-based
assessments: Will gender differences in science achievement be
eliminated? Education and Urban Society, 26(4), August, 352-366.
Kementerian Pelajaran Malaysia, (1982), Buku panduan khas kelas bercantum
Kurikulum Baru Sekolah Rendah.Kuala Lumpur:KPM.
Kementerian Pendidikan Malaysia, (1980 - pindaan, 1982), Pusat
Perkembangan Kurikulum, Kementerian Pelajaran Malaysia, Panduan
Kelas Bercantum.
Kizlik, Bob (2012). Measurement, Assessment, and Evaluation in Education.
Retrieved 26 October from http://www.adprima.com/measurement.htm.
Mizne Claire Anne, (1997), Teaching Sociolinguistic Competence in the ESL
Classroom.Senior Thesis Projects, 1993-2002 http://trace.tennessee.
edu./utk_interstp2/20
Modul Pensiswazahan Guru Sekolah Rendah( 2010). Budaya dan pembelajaran.
IPGM
Montgomery,W.(2001). Creating culturally responsive, inclusive classrooms.
Teaching Exceptional Children, Vol.33(4) pp 4-9.
Muhamad Kamarul Kabilan & Zaharah Hassan.(2005). Readings on ethnic
relations in a multicultural society. Serdang: Universiti Putra Malaysia.
Noriati, A,R., Boon,P.Y., Sharifah Fakhriah & Zuraidah A.M. (2011). Budaya dan
pembelajaran. Shah Alam: Oxford Fajar Sdn Bhd.
Samuel O. Ortiz. Best practices in nondiscriminatory assessment. St John's
University Retrieved 10 October 2009 from
http://www.nasponline.org/resources/culturalcompetence/
Samuel O. Ortiz. Comprehensive assessment of culturally and linguistically
109

diverse student: A systematic, practical approach for nondiscriminatory

assessment. St John's University Retrieved 10 October 2009 from
http://www.nasponline.org/resources/culturalcompetence/
Santrock J.W (2006) Educational psychology: A tool for effective teaching
(3rd ed).New York: McGrawHill
What is a definition of emotional, personal and social development? (n.d.)
Retrieved September 19,2012, from http://uk.answers.yahoo.com/question
/index?qid =20090608104439AAMUXPv
Woolfolk,A. (2004). Educational psychology. Boston: Allyn & Bacon

110

TOPIK 6

KEMAHIRAN KOMUNIKASI GURU

SInopsis:
Topik ini membincangkan komunikasi lisan dan bukan lisan, menjelaskan
kepentingan kemahiran komunikasi dalam kalangan guru serta laras bahasa
dan kesantunan bahasa..

Hasil Pembelajaran:
1.

Menghuraikan komunikasi lisan dan bukan lisan.

2.

Menjelaskan kepentingan kemahiran dalam kalangan guru.

3.

Menjelaskan laras bahasa dan kesantunan bahasa.

Pengenalan
Komunikasi bermaksud menghantar pesanan sama ada secara lisan atau bukan
lisan oleh seorang individu kepada orang lain sebagai respon tindakbalas
terhadap penerima pesanan tersebut.(Noriati, Boon, Sharifah & Zuraidah, 2011).
Komunikasi merupakan tanggungjawab asas dalam tugas guru.

Guru perlu

memahami proses komunikasi dan mengamalkan kemahiran komunikasi secara

berkesan untuk mengendalikan murid dengan jayanya. Komunikasi guru yang
berkesan adalah apabila pesanan yang disampaikan dapat difahami oleh murid
dengan jelas.

Komunikasi dalam bilik darjah melibatkan interaksi guru-murid

dalam perkongsian pendapat, pemikiran dan perasaan sama ada secara lisan
atau melalui simbol atau aksi tertentu.

Antara kategori komunikasi adalah

komunikasi lisan, bukan lisan, penulisan dan penglihatan.

Topik ini akan

memberi fokus terhadap komunikasi lisan dan bukan lisan.

6.1 Komunikasi Lisan Dan Bukan Lisan

6.1.1 Komunikasi Lisan
a) Konsep Komunikasi Lisan
Komunikasi lisan adalah perkongsian maklumat, pengetahuan dan pandangan
antara dua atau lebih individu melalui kata-kata. Komunikasi lisan berlaku dalam
bilik darjah apabila guru menyampaikan sesuatu pesanan secara lisan kepada

111

murid-murid.

Ringkasnya, komunikasi lisan adalah apa yang guru katakan

kepada seorang atau sekumpulan murid-murid.

b) Kategori Komunikasi Lisan
Dua kategori asas komunikasi lisan adalah komunikasi interpersonal dan
pengucapan awam.(Tracii, 2011) Pengucapan awam melibatkan seorang atau
lebih individu yang menyampaikan pesanan kepada sekumpulan manusia
manakala komunikasi interpersonal pula merujuk kepada interaksi dua pihak
yang melibatkan dua atau lebih individu yang bercakap dan mendengar antara
satu sama lain.

Guru memerlukan kedua-dua kategori kemahiran ini bagi

membolehkannya berkomunikasi secara berkesan dengan murid-murid dari

pelbagai latarbelakang etnik dan budaya.
c) Kepentingan Komunikasi Lisan Kepada Guru
i)

Membina hubungan dengan murid.

ii)

Menyampaikan maklumat dengan jelas kepada murid.

iii)

Membetulkan kesilapan yang dilakukan oleh murid dengan memberikan

teguran secara berhemah.

iv)

Memberi dan mendapatkan penjelasan tentang sesuatu isu guru atau

murid boleh mendapatkan penjelasan sekiranya berlaku salah faham
tentang sesuatu perkara yang dibincangkan.

v)

Memberi maklumbalas terhadap pencapaian murid sama ada kepada

murid atau kepada pihak ibu bapa dan pentadbir sekiranya diperlukan.

vi)

Memberi motivasi kepada murid-murid dengan kata-kata pujian untuk

menunjukkan sokongan kepada tingkahlaku murid.

Reflek:
Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan cara-cara guru
dapat melaksanakan kemahiran komunikasi lisan yang berkesan
dalam kalangan murid-murid dari pelbagai latarbelakang
budaya..

112

6.1.2 Komunikasi Bukan Lisan

a) Konsep Komunikasi Bukan Lisan
Komunikasi bukan lisan adalah bentuk komunikasi tanpa kata-kata dan di mana
badan, pergerakan dan mimik muka menyampaikan maksud dan mengambil alih
peranan kata-kata(Keegan, n.d.). Komunikasi bukan lisan juga dikenali sebagai
bahasa badan atau pesanan tanpa perkataan.(Manning, Reece, 1992).
Malahan, diam juga merupakan sebahagian daripada komunikasi dan badan kita
dikatakan menyampaikan pesanan pada setiap ketika. Kadang kala, terdapat
perbezaan besar antara perkara yang diperkatakan dan apa yang badan ingin
sampaikan. Namun, pendengar sentiasa memerhatikan pertelingkahan isyarat
badan dan kata-kata yang dituturkan serta lebih mempercayakan apa yang
dilihat. (Segal, Smith, Jaffe, 2012)

b) Kategori Komunikasi Bukan Lisan

Terdapat empat kategori komunikasi bukan lisan iaitu estetik, fizikal, tanda dan
simbol(Your Dictionary, n.d) seperti berikut:
i) Komunikasi estetik terdiri dari beberapa cabang seni seperti muzik, tarian,
pementasan, kraftangan, lukisan dan ukiran. Guru boleh menggunakan cabang
seni

ini

untuk

meningkatkan

keberkesanan

proses

pengajaran

dan

pembelajaran.
ii) Komunikasi fizikal pula termasuk senyuman atau mimik muka kerisauan,
kenyit mata, mengangkat ibu jari, sentuhan, menghidu, tabik, gerakan isyarat,
diam dan lain-lain pergerakan badan.

Guru perlu peka dengan pebagai

pergerakan dan isyarat tersebut terutama yang melibatkan pelbagai kumpulan

budaya.

Sebagai contoh, menepuk bahu menunjukkan tanda penghargaan

untuk kumpulan budaya tertentu manakala ada kumpulan budaya yang tidak
boleh menerima cara demikian sebagai satu amalan.
iii) Isyarat merupakan jenis komunikasi bukan lisan yang lebih mekanikal seperti
cahaya, bunyi horn dan siren yang mungkin berbeza-beza mengikut budaya
setempat.

Kefahaman tentang pelbagai isyarat boleh membantu guru lebih

memahami amalan agama dan status sosio ekonomi murid.

iv) Simbol komunikasi pula digunakan sebagai lambang keagamaan dan status
peribadi serta untuk membina penghargaan diri. Sebagai contoh, barang kemas,

113

kereta, pakaian dan lain-lain item yang dapat menzahirkan status sosial,
kewangan, pengaruh dan tahap keagamaan.(Your Dictionary, n.d).
Justeru itu, guru perlu belajar dan faham matlamat dan maksud mesej yang
disampaikan melalui tingkahlaku bukan lisan agar dapat berkomunikasi secara
berkesan dengan murid-murid dari pelbagai kumpulan etnnik.

c) Kepentingan Komunikasi Bukan Lisan

Perkara yang paling penting dalam komunikasi adalah mendengar apa yang
tidak diperkatakan.(Peter F. Drucker, n.d).

Dengan kata-kata lain, cara guru

menyampaikan maklumat kepada murid-murid dapat memberi mesej yang

bermakna. Malahan, komunikasi bukan lisan dapat meningkatkan kepercayaan,
kejelasan dan menambah minat terhadap penyampaian guru jika dilaksanakan
dengan baik.

Reflek:
Bersama pasangan anda, huraikan beberapa bahasa/iisyarat
badan, pergerakan dan mimik muka yang pernah anda alami
dalam bilik darjah yang menunjukkan maksud yang berlainan
mengikut kumpulan etnik yang berbeza.

6.1.3 Elemen-Elemen Kemahiran Komunikasi

Terdapat beberapa elemen kemahiran komunikasi yang penting yang perlu
disedari oleh penyampai mesej kerana kemahiran komunikasi adalah tidak
lengkap jika hanya semata-mata bergantung kepada kebolehan berkata-kata
sahaja. Antara elemen yang perlu dikuasai dalam komunikasi adalah seperti
berikut:
a) Kemahiran Mendengar
Komunikasi akan menjadi lebih berkesan bagi pendengar yang baik. Matlamat
utama mendengar adalah mendengar secara aktif dan reflektif. Antara aktiviti
yang boleh dilaksanakan oleh guru bagi menunjukkan kepada murid bahawa
beliau sedang mendengar adalah seperti berikut:
Berfikiran terbuka.Elakkan sikap negatif, prejudis dan perasaan emosi.
Berbaik sangka.
114

 Mendengar secara aktif dan reflektif. Berhenti membuat kerja-kerja lain

dan berikan tumpuan sepenuhnya terhadap apa yang sedang
diperkatakan.
Kontak mata sangat penting dan peka terhadap pergerakan murid.
Tunjukkan rasa empati dan jangan menghukum.
Bersikap jujur. Jika rasa celaru dan tidak faham, katakana dengan jujur
dan minta murid ulang.
Maklumbalas: Adakala murid memberi maklumbalas secara menyoal.
Mereka hanya ingin meluahkan perasaan tanpa memerlukan jawapan
dan guru yang peka tidak perlu memberi apa-apa

jawapan.

Tumpukan terhadap apa yang diperkatakan secara aktif.

Bersabar dan beri perhatian terhadap murid.

Elakkan mengganggu perbualan murid seolah-seolah murid telah

mengatakan sesuatu yang salah. Guru perlu tunjukkan minat terhadap
apa yang diperkatakan.

Jangan bersikap gopoh. Elakkan memberi respon secara spontan kerana

bimbang akan mengganggu pemikiran dan emosi murid. Ini adalah untuk
mengelakkan guru daripada membuat interpretasi yang silap.
Kemukakan soalan yang menggunakan soalan-soalan terbuka dan
tertutup.
Gunakan bahasa bukan lisan. Tunjukkan gaya yang mesra bagi membina
keyakinan dan memberi motivasi kepada murid.
Biarkan murid bercakap sehingga puas dia menceritakan apa yang ingin
dikongsi.
b) Mendapatkan Perhatian Pendengar
Guru perlu elakkan daripada membuatkan pendengarnya bosan. Dapatkan
perhatian murid semasa proses pengajaran dan pembelajaran tanpa mengira
latarbelakang budaya. Beberapa cara untuk melaksanakan langkah ini telah
dibincangkan.
c) Kemahiran Lisan
Kemahiran komunikasi kanak-kanak berkembang apabila mereka bergaul sama
ada dengan keluarga, jiran atau dengan rakan-rakan di sekolah. Justeru itu,
guru

perlu

membina

persekitaran

pengajaran

dan

pembelajaran

yang
115

membolehkan murid-murid dari pelbagai latarbelakang sosial berbincang

sesama mereka untuk membina kemahiran lisan.
d) Pesanan Melalui Simbol dan Artifak
Artifak memainkan peranan penting dalam menyampaikan pesanan secara jelas
dan boleh diterima oleh masyarakat. Kemahiran lisan juga berkaitan dengan
simbol. Masyarakat mempunyai symbol untuk menyampaikan maksud tersirat.
Guru perlu faham simbol-simbol yang digunakan dalam sesebuah komuniti atau
kumpulan etnik. Sebagai contoh, pakaian merupakan satu bentuk komunikasi
bukan lisan. Pakaian membawa maksud atau mesej tertentu. Guru perlu faham
cara berpakaian berdasarkan kod pakaian serta bersesuaian dengan keadaan
kerana imej guru banyak bergantung kepada cara dia berpakaian.
e) Mesej Melalui Muzik dan Bunyi
Nada dan bunyi, sama ada bunyi gong atau gegendang melambangkan identity
atau perasaan sesebuah komuniti atau kumpulan etnik.

Bagi komuniti Iban,

bunyi semasa malam perkahwinan dipercayai sebagai tanda sama ada baik atau
buruk dan Orang Iban biasanya mempercayai perkara tersebut.

Begitu juga

bunyi dan muzik yang didendangkan semasa sesuatu upacara dikatakan

membawa maksud yang berbeza kepada kumpulan etnik yang berbagai.

6.2 Kepentingan Kemahiran Komunikasi Kepada Guru

6.2.1 Guru Dapat Memberi Motivasi
Peranan yang paling penting bagi seorang guru ialah kebolehan untuk
menyampaikan, membuat interpretasi, mengananlisis dan memberi respon
secara berkesan kepada sesuatu mesej.

Kemahiran komunikasi guru yang

berkesan adalah apabila pemikirannya difahami dan diberikan respon yang

sesuai. Malahan guru dapat menyampaikan pengetahuan, kemahiran da nilai
dan pada masa yang sama mampu menyampaikan sikap mengambil pedulinya
terhadap murid-murid. Guru juga dapat memberi motivasi kepada murid untuk
belajar. Justeru itu, peranan guru bukan hanya menguruskan proses pengajaran
dan pembelajaran dalam bilik darjah, malahan juga merangkumi aspek-aspek
lain seperti berhubung dengan orang lain. Selain itu, penyampaian kandungan
pelajaran bukan hanya bergantung kepada kandungan yang diajar, tetapi juga
cara ia disampaikan yang merupakan perkara penting dalam menentukan
keberkesanan pengajaran.
116

6.2.2 Memenuhi Pelbagai Peranan

Guru perlu peka terhadap murid-murid berkeperluan khas dan murid-murid dari
pelbagai kumpulan etnik.
menyampaikan

mesej

Guru

yang

perlu pastikan

dapat

difahami

bahawa

dan

mereka

diterima

oleh

dapat
murid.

Kepentingan kemahiran komunikasi guru dapat dilihat dalam usaha memenuhi

pelbagai tanggungjawab guru seperti berikut:
i)

Pendidik

ii)

Penyampai ilmu

iii)

Agen Perubahan

iv)

Pemimpin

v)

Agen Sosialisasi

vi)

Moderator

Guru perlu menguasai kemahiran komunikasi dalam usaha untuk memenuhi

semua peranan tersebut, terutama sekali dalam mengendalikan murid-murid
pelbagai latabelakang budaya.

Justeru itu, guru perlu memainkan peranan

secara berkesan untuk membina persekitaran bilik darjah yang dapat

menggalakkan hubungan interpersonal yang baik antaran guru dan murid-murid
dari pelbagai latarbelakang budaya.

6.2.3 Membuat Pelaporan Kepada Ibu Bapa

Guru perlu dapat menyampaikan maklumat secara lisan atau bertulis untuk
melaporkan tentang kekuatan dan kelemahan murid kepada ibubapa secara
berhemah supaya ibubapa faham dan dapat menerima laporan yang
disampaikan tanpa sebarang tentangan. Hal ini penting terutama sekali apabila
guru ingin menyampaikan sesuatu yang perkara yang sukar diterima oleh ibu
bapa berkaitan dengan salah laku dan masalah pembelajaran murid. Maklumat
yang disampaikan perlu jelas dan secara berhati-berhati serta mengelakkan isuisu sensitif. Guru juga perlu berkomunikasi dengan ibubapa secara berterusan
melalui panggilan talipon dan catatan-catatan secara tidak formal selain dari kad
laporan formal mengikut cara yang sesuai dengan murid-murid pelbagai
latarbelakang sosial.

117

6.2.4 Keperihatinan Dan Mengambil Berat

Komunikasi adalah kebolehan menerima dan meluahkan. Guru perlu menjadi
pendengar yang baik dan dapat memberi penerangan yang jelas.

Bagi

membolehkan guru memberikan penerangan yang jelas, guru perlu mempunyai

pemikiran yang jelas.

Guru perlu berkomunikasi dengan berkesan dengan

mentransfomasi keadaan yang membosankan menjadi seronok dan ini

memerlukan kemahiran pembentangan yang baik bagi membolehkan murid dari
pelbagai

kaum

dan

latarbelakang

budaya

disampaikan tanpa rasa tidak puas hati.

memahami

pelajaran

yang

Ini bermakna guru perlu dapat

menghuraikan isi kandungan yang sukar menjadi bahagian yang lebih kecil dan
mudah agar dapat difahami oleh murid. Guru juga perlu dapat mengadaptasi
kaedah komunikasi terhadap semua murid tanpa mengira latarbelakang budaya
dan gaya pembelajaran. Guru perlu mempunyai kemahiran membaca muridmurid nya agar dapat disesuaikan dengan keperluan individu setiap murid dari
pelbagai latarbelakang budaya.
Tambahan pula, guru yang baik berkomunikasi atas dasar keprihatinan dan rasa
mengambil peduli seperti yang ditunjukkan dari isyarat badan dan nada
suaranya. Guru akan menunjukkan komitmen yang tidak berbelah bagi serta
kasih sayang terhadap murid-murid mereka. Mereka menunjukkan sikap ambil
berat terhadap kemajuan murid dan menngingatkan murid tentang perkara ini.
Guru yang baik mengingati nama-nama murid sejak mula lagi dan sentiasa
memanggil murid dengan nama mereka. Guru juga mengambil tahu tentang
harapan, kerisauan serta pilihan murid dan dengan cara begini guru dapat
berkomunikasi secara berkesan dengan murid.

Selain itu, guru perlu

menyatakan penghargaannya terhadap murid dengan meraikan kejayaankejayaan mereka dan sentiasa memberi motivasi kepada murid. Dengan cara
ini, murid akan rasa lebih dihargai dan kukuh. Justeru itu, kesedaran tentang
kepentingan kemahiran komunikasi dalam pengajaran adalah penting. Mereka
mesti sedar bahawa semua murid tanpa mengira latarbelakang budaya
mempunyai pelbagai kekuatan dan kelemahan. Selain itu, melalui kemahiran
komunikasi, guru dapat memperkenalkan cara-cara yang kreatif dan berkesan
untuk membantu murid dalam proses pembelajaran.

Antara kemahiran

komunikasi yang guru perlu kuasai adalah seperti berikut:

118

i) Motivasi Positif:

Murid-murid dalam sesebuah bilik darjah biasanya

mempunyai pilihan yang berbeza terhadap matapelajaran yang diajar. Justeru

itu, guru bertanggungjawab meningkatkan minat murid terhadap sesuatu
matapelajaran. Selain itu, guru juga perlu menghindarkan murid dari perasaan
takut terhadap matapelajaran yang dipelajari. Guru boleh melakukan ini dengan
memotivasi murid-murid dari pelbagai latarbelakang budaya.
ii) Isyarat Badan yang Berkesan: Ini merupakan kemahiran komunikasi yang
paling hebat yang perlu dikuasai oleh guru terutama dalam mengendalikan
murid-murid dari pelbagai latarbelakang budaya. Kemahiran persembahan yang
baik melibatkan isyarat badan yang berkesan dan disokong dengan kemahiran
lisan. Ini dapat meninggalkan kesan jangka panjang dalam pemikiran murid.
Justeru itu, guru perlu peka terhadap pelbagai keperluan murid dari pelbagai
latarbelakang budaya agar guru dapat berkomunikasi dengan sesuai dan
mengelakkan amalan yang sensitif berdasarkan kumpulan budaya murid.
iii) Unsur kecindan: Unsur kecindan boleh menjadikan murid lebih aktif dan
berminat dalam bilik darjah.

Guru yang kurang unsur kecindan adalah

membosankan dan tidak dapat menyumbang kepada kesejahteraan murid.

Namun, guru perlu peka terhadap elemen sensitif dalam amalan pelbagai
budaya agar tidak menimbulkan sebarang provokasi atau menyentuh perasaan
murid semasa proses pengajaran dan pembelajaran.
iv) Memahami Murid: Guru perlu menggalakkan murid untuk berkomunikasi
secara terbuka dan menimbulkan perbualan dua hala. Justeru itu, dalam usaha
menyelesaikan apa juga masalah yang timbul, guru perlu bijak mendengar
pandangan dari semua murid tanpa mengira latarbelakang budaya.
v) Pembentukan pasukan: Guru boleh membentuk kumpulan-kumpulan kecil
yang terdiri daripada murid-murid dari pelbagai latarbelakang budaya bagi
menggalakkan kerja secara berpasukan untuk menyelesaikan sebarang masalah
atau menyiapkan tugasan kumpulan. Langkah ini bukan sahaja meningkatkan
interaksi antara murid dari pelbagai latarbelakang budaya, malahan juga antara
guru dan murid.
vi) Kemahiran Teknikal: Guru juga perlu melengkapkan diri dengan bahan
bantu mengajar yang terkini seperti komputer, teknik konferens video dan
penggunaan internet. Langkah ini juga dapat meningkatkan minat murid dari
pelbagai latarbelakang budaya terhadap proses pembelajaran.
119

Berhenti dan fikirkan:

Berdasarkan pengalaman anda sebagai guru:
i) Bincangkan kepentingan komunikasi dalam pelbagai peranan
guru sebagai pendidik, penyampai maklumat, agen perubahan,
pemimpin, agen sosialisasi dan pemudahcara.
ii) Bincang dengan rakan anda, beberapa masalah yang dihadapi
oleh guru bila berkomunikasi dengan murid dan rakan sejawat
dan cara-cara untuk menyelesaikan masalah-masalah tersebut.
6.3 Laras Bahasa dan Kesantunan
6.3.1 Laras bahasa
i) Definisi laras bahasa
Nik Safiah Karim (1982, dipetik dari Guru Bahasa Melayu, 2009) menganggap
laras sebagai gaya atau cara penggunaan sesuatu bahasa - sesuatu laras
bermaksud variasi bahasa yang boleh dipilih daripada sekumpulan variasi yang
ada pada tiap-tiap penutur. Halliday(1968, dipetik dari Guru Bahasa Melayu,
2009) mendefinisikan laras bahasa sebagai variasi bahasa yang pelbagai
berdasarkan fungsi.

Menurut Halliday(1968) lagi, laras akan berubah-ubah

mengikut situasi pertuturan. Sebagai contoh, kita berkomunikasi secara berbeza

dengan ketua kita berbanding dengan rakan-rakan kita.

Ini melibatkan

penggunaan bahasa yang menunjukkan laras yang berbeza mengikut situasi. Ia

merupakan gaya bahasa yang digunakan untuk berkomunikasi. Berdasarkan
beberapa definisi dan penjelasan tadi, dapat dirumuskan bahawa laras bahasa
merupakan kebolehan untuk menggayakan gaya berbahasa dengan sesuai agar
dapat mencapai komunikasi yang lebih berkesan dalam pelbagai situasi sosial.
ii) Dimensi laras bahasa
Halliday (1985, dipetik dari Guru Bahasa Melayu, 2009)) melihat laras daripada
tiga dimensi, iaitu tajuk wacana, strategi penyampaian, dan gaya penyampaian.
Tajuk wacana merujuk kepada bidang yang diperkatakan seperti sejarah, sains,
sukan dan matematik.

Jenis dan ragam ayat yang digunakan bergantung

kepada bidang berkenaan.

Cara penyampaian pula menentukan sama ada

wacana disampaikan secara lisan atau bukan lisan manakala gaya penyampaian
merujuk kepada cara sesuatu mesej itu disampaikan sama ada dalam situasi
formal atau tidak formal. Pada asasnya, perbezaan antara keduanya adalah
gaya bahasa. Umumnya, terdapat dua bentuk gaya bahasa, iaitu gaya bahasa
biasa dan gaya bahasa spesifik. Perbezaan antara kedua-dua gaya bahasa ini
120

adalah dalam pemilihan perbendaharaan kata, nahu dan gaya penyampaian.

Gaya bahasa biasa digunakan dalam situasi biasa tanpa menggunakan istilah
teknikal, mudah difahami dan sering digunakan dalam situasi tidak formal,
manakala gaya bahasa spesifik pula lebih dikaitkan dengan bidang-bidang
tertentu dan lebih sesuai dalam suasana formal.

Abdullah Hasan (1997)

membahagikan gaya bahasa kepada beberapa jenis iaitu umum, teknikal,

perundangan,

teknikal,

keagamaan,

klasik,

kreatif,

kanak-kanak

dan

pengiklanan.
Bagi membolehkan guru berkomunikasi secara berkesan, terdapat ciri-ciri gaya
bahasa yang perlu dititikberatkan oleh guru dalam pertuturannya seperti berikut:

Ketepatan

Kepadatan

Kejelasan

Justeru itu, guru perlu memilih gaya bahasa yang sesuai, selaras dengan tahap
kefahaman murid-murid.

Gaya bahasa yang dipilih perlu menitikberatkan

penggunaan istilah-istilah yang sesuai dengan matapelajaran yang diajar kepada

murid-murid.

6.3.2 Kesantunan
Kesantunan merupakan ciri penting dalam kemahiran komunikasi.

Menurut

Richard J.Watts(2003) bagi mengenalpasti ciri kesantunan bahasa, kita boleh

merujuk kepada ungkapan seperti bahasa yang digunakan oleh seseorang
untuk mengelakkan daripada terlalu lantang atau bahasa yang memperlihatkan
tanda hormat atau timbang rasa terhadap orang lain. Walau pun tiada kata
putus berkaitan definisi kesantunan bahasa, namun, secara amnya, telah
dipersetujui bahawa kesantunan bahasa melibatkan strategi lisan bagi
memastikan tiada pergeseran dalam interaksi sosial.

Justeru itu, guru perlu

menggunakan ungkapan-ungkapan yang memperlihatkan kesantunan dan tanda

hormat seperti maafkan saya, tolong saya dan menggalakkan murid-murid
untuk melakukan perkara yang sama semasa berkomunikasi antara satu sama
lain. Selain itu, guru juga perlu peka terhadap pantang larang berkomunikasi
dalam kalangan murid-murid dari pelbagai kumpulan etnik. Ringkasnya, guru
perlu menunjukkan sifat kesantunan dan sentiasa mengamalkannya semasa
berkomunikasi secara verbal atau bukan verbal. Malahan guru perlu sentiasa
121

secara sedar menggunakan bahasa yang penuh kesantunan dari segi pemilihan
perkataan, ungkapan, bertutur dengan wacana yang betul serta menggunakan
ayat-ayat yang tepat dari segi nahu.
Sebagai kesimpulan, guru perlu menjadi teladan sebagai pengguna bahasa yang
baik dan memastikan murid-murid tidak menggunakan bahasa yang salah. Guru
juga perlu faham tentang gaya dan strategi bahasa yang digunakan selaras
dengan situasi pengajaran pembelajaran.

Kebolehan guru mengamalkan

kesantunan bahasa, memilih perkataan yang berkesan dan intonasi suara yang
lembut akan membolehkan guru mengendalikan murid-murid dari pelbagai
kumpulan etnik dengan baik.

Reflek

Bincangkan implikasi terhadap murid sekiranya guru gagal melaksanakan

komunikasi berkesan dalam pengajaran di bilik darjah
Rumusan
Topik ini membincangkan aspek-aspek berikut berkaitan komunikasi:

Komunikasi bermaksud menghantar pesanan sama ada secara lisan atau

bukan lisan oleh seorang individu kepada orang lain sebagai respon
tindakbalas terhadap penerima pesanan tersebut.(Noriati, Boon, Sharifah
& Zuraidah, 2011).

Komunikasi boleh dikategorikan sebagai komunikasi lisan, bukan lisan,

bertulis dan visualisasi. Perbincangan kita akan menumpukan kepada
komunikasi lisan dan bukan lisan.

Komunikasi lisan merupakan perkongsian maklumat, pengetahuan dan

pendapat antara dua atau lebih individu menggunakan perkataan. Dalam
bilik darjah, komunikasi lisan berlaku apabila guru menyampaikan
pesanan menggunakan perkataan kepada murid-murid. Secara mudah,
komunikasi lisan adalah apa yang guru katakana kepada murid atau
sekumpulan murid.

Pada umumnya, dua kategori asas komunikasi lisan adalah komunikasi

interpersonal dan pengucapan awam.(Tracii, 2011)

Pengucapan awam melibatkan seorang atau lebih individu menyampaikan

pesanan kepada sekumpulan pendengar manakala komunikasi

122

interpersonal pula merujuk kepada interaksi dua hala yang melibatkan dua
atau lebih individu yang berbual dan mendengar di antara satu sama lain.

Guru memerlukan kedua-dua kemahiran tersebut bagi membolehkannya

berkomunikasi secara berkesan dengan murdi-murid dari pelbagai
kumpulan etnik dan latarbelakang budaya.

Komunikasi bukan lisan merupakan bentuk komunikasi tanpa perkataan di

mana hanya badan, pergerakan dan mimik muka menunjukkan maksud
dan mengambilalih peranan perkataan(Keegan, n.d.). Komunikasi bukan
lisan juga dikenali sebagai bahasa badan atau pesanan tanpa perkataan
(Manning, Reece, 1992). Malahan, diam juga merupakan sebahagian
daripada komunikasi atau boleh dikatakan bahawa badan kita
berkomunikasi pada setiap masa.

Elemen-elemen kemahiran komunikasi:

o
o
o
o
o

Kemahiran mendengar
Mendapatkan perhatian pendengar
Kemahiran lisan
Pesanan melalui simbol dan artifak
Pesanan melalui muzik dan bunyi

Kepentingan kemahiran komunikasi

o Memotivasi murid-murid
o Memenuhi pelbagai peranan
o Melaporkan kepada ibu bapa
o Keprihatinan dan kasih sayang

.Antara kemahiran komunikasi yang perlu dimiliki oleh guru agar dapat
berkomunikasi secara berkesan dengan murid-murid adalah:
o Memberikan galakan positif
o Bahasa badan yang berkesan
o Unsur kecindan
o Pembentukan pasukan
o Kemahiran teknikal

Laras bahasa merupakan kebolehan untuk mempelbagaikan gaya bahasa

mengikut kesesuaian yang dapat menghasilkan komunikasi berkesan
dalam pelbagai situasi. Sebagai contoh, kita bertutur secara berbeza
engan ketua kita berbanding dengan rakan-rakan kita. Ia memperlihatkan
penggunaan bahasa yang mempunyai elemen kesantunan/keangkuhan
dan melambangkan gaya bahasa yang digunakan untuk berkomunikasi.

Guru perlu memilih gaya bahasa yang sesuai selaras dengan tahap
kefahaman murid. Gaya bahasa yang digunakan perlu menitikberatkan
penggunaan istilah-istilah yang sesuai dengan matapelajaran yang diajar
kepada murid-murid.

123

Kesantunan merupakan ciri penting dalam kemahiran komunikasi.

Menurut Richard J.Watts(2003) bagi mengenalpasti ciri kesantunan
bahasa, kita boleh merujuk kepada ungkapan seperti bahasa yang
digunakan oleh seseorang untuk mengelakkan daripada terlalu lantang
atau bahasa yang memperlihatkan tanda hormat atau timbang rasa
terhadap orang lain. Walau pun tiada kata putus berkaitan definisi
kesantunan bahasa, namun, secara amnya, telah dipersetujui bahawa
kesantunan bahasa melibatkan strategi lisan bagi memastikan tiada
pergeseran dalam interaksi sosial.

Justeru itu, guru perlu menggunakan ungkapan-ungkapan yang

memperlihatkan kesantunan dan tanda hormat seperti maafkan saya,
tolong saya dan menggalakkan murid-murid untuk melakukan perkara
yang sama semasa berkomunikasi antara satu sama lain. Selain itu, guru
juga perlu peka terhadap pantang larang berkomunikasi dalam kalangan
murid-murid dari pelbagai kumpulan etnik.

RUJUKAN

Bonvillain, N. (1993). Language, culture and communication: The meaning of

messages. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Retrieved from Preparing
Teachers for Muliticultural Classrooms, Ines Marquez Chisholm, The
Journal of Educational Issues of Language Minority Students, v14 p. 43-68,
Winter 1994, http://www.edtechpolicy.org/ArchivedWebsites/chisholm.htm
Goodfellow,R.& Lamy,M.M.(1999). Reflective conversation. In The virtual
classroom language learning and technology,2. Retrieved
from http://polyglot.cal.msy.edu/llc/ vol2 num2/article2/index.html
Guru Bahasa Melayu,(2009). Laras Bahasa Melayu. Dipetik
dari http://gurubahasamelayu.blogspot.com/2009/07/laras-bahasamelayu.html
Hall, E. T. (1989). Unstated features of the cultural context of learning. The
Educational Forum, 54 (1), pp. 21-34. Retrieved from Retrieved from
Preparing Teachers for Muliticultural Classrooms, Ines Marquez Chisholm,
The Journal of Educational Issues of Language Minority Students, v14 p.
43-68, Winter
1994, http://www.edtechpolicy.org/ArchivedWebsites/chisholm.htm
Halliday,M.A.K.(1973). Exploration in the function of language.
Arnord,

London:Edward

Keegan. (n.d.). Nonverbal communication. Retrieved

from http://library.thinkquest.org/04oct/00451/nonverbalcom.htm

124

Manning, G. L., & Bruce, L. R. (1992). Selling today: An extension of the

marketing concept. Boston: Allyn & Bacon.
Noriati, A.R., Boon,P.Y.,Sharifah Fakhriah & Zuraidah. A.M.(2011). Budaya dan
pembelajaran. Shah Alam: Oxford Fajar Sdn Bhd.
Peter F. Drucker, n.d retrieved from http://www.ethos3.com/speaking-tips/theimportance-of-non-verbal-communication/
Salhah Ainon Mohd Abdullah.(2005) Teachers as Professional Mentor. Kuabtan :
PTS
Segal, J., Smith, M. A. & Jaffe, J. (2012). Nonverbal Communication. Retrieved
from http://www.helpguide.org/mental/eq6_nonverbal_communication.htm
Tracii Hanes(2011). What is Verbal Communication. Retrieved
from http://www.livestrong.com/article/150573-what-is-verbalcommunication/
Your Dictionary(n..d.). Retrieved
from http://examples.yourdictionary.com/examples-of-non-verbalcommunication.html

'

125

UNIT 7

PELAN TINDAKAN MEWUJUDKAN

PERSEKITARAN YANG MESRA BUDAYA

Sinopsis:
Topik ini memberi penjelasan tentang pelbagai cara untuk mewujudkan
persekitaran yang mesra budaya. Ia akan membincangkan perancangan dan
pelaksanaan pelan tindakan untuk Orang Asli, kumpulan indigenous (pribumi)
dan orang dipedalaman. Perbincangan juga memberi fokus utama terhadap
infrastruktur, latihan keusahawanan dan kemahiran, pembangunan keagamaan
dan pendidikan literasi.
Hasil Pembelajaran:
1. Membincangkan perancangan pelan tindakan yang mesra budaya untuk
Orang Asli, golongan indigeneous ( pribumi) dan pedalaman dengan
memberi

fokus

kepada

infrastuktur,

latihan

keusahawanan

dan

kemahiran, pembangunan keagamaan dan pendidikan literasi

2. Menjelaskan

cara-cara untuk mewujudkan bilik darjah yang mesra

budaya.
Pengenalan
Sejak merdeka, kerajaan Malaysia telah mengambil tindakan untuk merancang
dan melaksanakan program pembangunan menyeluruh bukan sahaja

untuk

penduduk di bandar tetapi untuk kumpulan minoriti termasuk Orang Asli,

indigenuos (pribumi) dan orang-orang di kawasan pedalaman. Infrastruktur,
latihan

keusahawanan

dan

kemahiran,

pembangunan

keagamaan

dan

pendidikan literasi. Pembangunan pendidikan di Malaysia pada peringkat awal

adalah tertumpu kepada pembinaan sekolah-sekolah di bandar dan kawasan
pertumbuhan ekonomi utama sahaja. Sekolah-sekolah tersebut dibekalkan
dengan kemudahan dan peralatan yang lengkap, guru terlatih dan sumber
pengajaran dan pembelajaran yang mencukupi.

Manakala, sekolah di luar

bandar mengalami pelbagai kekurangan terutama dalam infrastruktur dan

perkhidmatan seperti bangunan, Teknologi Maklumat dan Komunikasi (TMK),

126

serta kekurangan guru terlatih. Dengan itu, wujud ketidaksamaan atau

ketidakseimbangan antara sekolah-sekolah di luar bandar dengan sekolahsekolah di bandar dari segi infrastruktur, kemudahan, bahan dan kakitangan
terlatih. Oleh kerana wujudnya jurang pendidikan yang luas, keutamaan dalam
sektor pendidikan pada masa itu tertumpu kepada usaha memastikan lebih
ramai murid mendapat pendidikan berbanding dengan kualiti pendidikan yang
disediakan.
Trenda pembangunan pendidikan yang sedemikian telah meninggalkan kesan
tertentu kepada sesetengah golongan masyarakat seperti masyarakat Orang
Asli, golongan peribumi dan pedalaman yang agak ketinggalan dalam arus
perdana sistem pendidikan negara. Mereka seharusnya diberi peluang untuk
menerima pendidikan dan juga perubahan-perubahan di dalam sistem
pendidikan negara untuk menjamin

masa depan

mereka kerana untuk

merealisasikan Pelan Induk Pembangunan Pendidikan (PIPP) komitmen dari

semua pihak adalah penting untuk mengurangkan jurang perbezaan bandar dan
luar bandar. Kekuatan dan kerjasama dari agensi luar dan dalam Kementerian
Pendidikan dalam merapatkan jurang di atas diberikan penekanan.
Justeru itu, bagi mengangkat martabat Orang Asli, golongan peribumi
(indigenous) dan pedalaman kerajaan telah dan sedang menjalankan pelbagai
usaha untuk membawa perubahan dalam kehidupan dan menyediakan pelbagai
kemudahan pembelajaran. PIPP merupakan salah satu inisiatif kerajaan untuk
mewujukan persekitaran mesra budaya. Usaha murni kerajaan ini diharapkan
akan membawa perubahan dalam kehidupan masyarakat

Orang Asli,

Indigenous dan Pedalaman.

127

AKTIVITI
Sila rujuk pelbagai sumber dan nyatakan ciri-ciri Orang Asli,
Pribumi dan Pedalaman. Lengkapkan jadual di bawah

Nyatakan ciri-ciri untuk kumpulan ini

INDIGENOUS (PERIBUMI)

ORANG ASLI

PEDALAMAN

7. 1

Merancang dan Melaksanakan Pelan Tindakan Orang Asli

7.1.1 Orang Asli Siapakah mereka?

Mengikut Colin (1997), Orang Asli adalah kumpulan minoriti di negara kita. Ia
merupakan kumpulan yang diberikan istilah oleh ahli antropoli dan pentadbir
untuk 18 kumpulan etnik yang secara umumnya dikelaskan untuk tujuan rasmi di
bawah negrito, Senoi dan Melayu proto. Kumpulan Orang Asli bertambah pada
kadar 2 % setiap tahun antara 1969 hingga 1084 ( Jabatan Kebajikan Sosial,
1997, dalam Kamarulzaman Kamaruddin & Osman Jusaoh,2008) Mengikut
Laporan tahunan Jabatan Kebajikan Orang Asli (JHEO) pada tahun 2006,
terdapat sejumlah penduduk seramai 147,412 orang yang menginap di 869
kampung mewakili 0.6% penduduk nasional(Kamarulzaman et al.,2008).
Kampung ini berada dibeberapa kawasan 2% di perbandaran sedia ada, 61%
dipinggir kawasan luar bandar dan 37% di kawasan terpencil(Mason &
Ariffin,2006, dalam Kamarulzaman et. al.,2008) Walau bagaimana pun, 76.9%
penduduk orang Asli berada pada tahap bawah paras kemiskinan.
7.1.2 Pelan Tindakan
Berdasarkan maklumat di atas, boleh dikatakan bahawa Orang Asli, kumpulan
minoriti berada di luar bandar. Pada mula-mulanya, mereka tinggal di kawasan
terpencil dan amat kurang dari segi pendidikan dan kesihatan. Namum begitu,
128

sejak

Merdeka,

kerajaan

telah

melaksanakan

program

pembangunan

menyeluruh dengan tujuan membangunkan komuniti Orang Asli. Tujuh inisiatif

untuk meningkatkan pencapaian pendidikan Orang Asli (The Sun Daily, 21 Jun
2012) adalah dibawah Program Transformasi Pendidikan Orang Asli seperti
disenaraikan di bawah ini:
(i) mengukuhkan pentadbiran di sekolah, pejabat pendidikan daerah,
jabatan pendidikan negeri dan peringkat kementerian;
(ii) memasukkan elemen pendidikan vokasional asas dalam sekolah
menegah rendah;
(iii) mengurangkan kadar keciciran pelajar Orang Asli sebanyak 6% setiap
tahun;
(iv) meningkatkan kemasukan Orang Asli ke program khas Ijazah
Perguruan;
(v) menambahbaik infrastruktur untuk pendidikan Orang Asli;
(vi) mengukuhkan kolaborasi dengan pihak tertentu yang strategik;
(vii) wujudkan sistem pengesanan prestasi untuk sekolah dan pelajar Orang
Asli.
Pelan Tindakan Pembangunan Pendidikan masyarakat Orang Asli di pinggir
bandar telah diberi keutamaan oleh kerajaan dengan kerjasama JHEOA dan
Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah (KKLW)
Objektif Pelan Tindakan Pembangunan Pendidikan adalah untuk menyediakan
program dan aktiviti khusus yang berkaitan dengan keperluan peruntukan di
kawasan Orang Asli :
(i)

Peringkat Prasekolah ( 5 - 6 Tahun)

(ii) Peringkat Rendah

( 7 - 12 Tahun)

(iii) Peringkat Menengah (13 -18 Tahun)

(iv) Peringkat Tertiari
Peringkat Pertama: Kanak-kanak Prasekolah berumur 5- 6 tahun

Pelajar dibekalkan dengan asas yang kukuh sebelum pendidikan

formal

129

Kanak-kanak Orang Asli diberi persediaaan dari segi emosi dan

kemahiran sosial supaya bersedia menerima perubahan dan cabaran
yang bakal mereka hadapi ketika bersekolah nanti.

Peringkat Kedua : Kanak-kanak berumur 7 12 tahun

Kanak-kanak orang Asli diberi persediaan asas yang kukuh

dalam asas literasi

Mereka juga didedahkan kepada kemahiran asas seperti

kemahiran berfikir, konsep asas sains, seni dan rekreasi. Tambahan
pula, mereka diterap dengan nilai-nilai murni untuk perkembangan
domain kognitif, dan afektif
selaras dengan hasrat Falsafah
Pendidikan Kebangsaan.

Peringkat Ketiga: Murid-murid berumur 13-18 tahun

Peringkat ini merangkum program pendidikan yang komprehensif di

mana tekanan terhadap pemikiran kritis dan kreatif serta fokus utama
penerimaan pelbagai ilmu.

Peringkat Tertiari: Pendidikan Selepas Pendidikan Menengah

Peringkat ini terutamanya membangunkan minda anak-anak Orang

Asli yang akan diperkenalkan Kemahiran Berfikir kreatif dan
kritis(KBBK)
supaya melahirkan pelajar yang inovatif serta dapat
bersaing secara global.

Kerajaan juga memberi tumpuan kepada kumpulan tercicir terutama yang terdiri
daripada anak-anak muda dan orang tua yang tidak pernah bersekolah supaya
mereka sedar akan pentingnya pendidikan. Latihan-latihan kemahiran yang
bersesuaian dengan minat serta kebolehan mereka akan diperkenalkan supaya
mereka dapat memasuki pasaran tenaga buruh dan mendapat peluangpeluang pekerjaan yang sesuai dengan kebolehan mereka. Sebenarnya, semua
peringkat Orang Asli diberi peluang seperti latihan kemahiran, keusahawanan,
pembangunan minda, pendidikan keagamaan dan kerohanian, pendidikan
literasi fungsional dan program literasi untuk dewasa yang buta huruf.
7.2

Program Yang Telah Dilaksanakan Oleh Kerajaan Malaysia

Di bawah JHEOA Pendidikan Skim Bantuan Insentif, dana ini adalah untuk
sekolah rendah, sekolah menengah dan institusi pengajian tinggi (IPT) pelajar
untuk meringankan beban ibu bapa Orang Asli. Berikut adalah beberapa usaha
kerajaan untuk Orang Asli:

Yuran persekolahan

Kokurikulum
130

Kertas Ujian Bulanan

Sukan Tahaunan sekolah

Kegiatan pendidikan Islam dan pendidikan moral

MSSM

Bantuan persekolahan

Buku tulis, buku kerja dan alat tulis

Pakaian seragam sekolah

Barang keperluan harian murid yang tinggal di asrama

Tambang pengangkutan sekolah

Bantuan makan murid sekolah pedalaman

Bagi meningkatkan minat anak Orang Asli terhadap pendidikan, kerajaan telah
menambah bajet untuk menampung aktiviti ko-kurikulum, Rancangan Makan
Tambahan(RMT) dan aktiviti budaya. Selain daripada itu, Kerajaan bukan
Kerajaan juga memainkan peranan dalam membangunkan kebajikan Orang Asli
dengan fokus terhadap program dan projek yang akan menyebabkan perubahan
pemikiran mereka.
Walau pun kita mesti sedar bahawa bantuan kewangan amat perlu untuk
memajukan Orang Asli, namum ia bukan faktor kejayaan kritikal. Kerajaan akan
memperkenalkan pelbagai polisi dan program, atau memperuntukkan jutaan
ringgit untuk tujuan Pendidikan Orang Asli. Namum, ia memerlukan faktor
pemangkin untuk berjaya. Kajian terkini oleh Tikly dan Barret(2010, dalam Mohd
Asri,2012) mencadangkan bahawa suatu pendidikan yang berkualiti perlu wujud
daripada interaksi 3 persekitaran: sekolah, rumah dan komuniti. Oleh itu, adalah
penting bahawa setiap orang yang terlibat dalam program jelas akan program
dan polisi-polisi yang diperkenalkan oleh kerajaan. Ini bukan sahaja dapat
mengatasi jurang pelaksanaan antara hasil pembelajaran pendidikan dan apa
yang komuniti harapkan daripada pendidikan. Sebenarnya, dengan penglibatan
dan sokongan semua, adalah kemungkinan kita dapat majukan Orang Asli di

131

Malaysia. Cabaran lain yang kerajaan hadapi dalam usaha menyediakan

peluang pendidikan untuk Orang Asli adalah:

Komitmen yang tinggi daripada pegawai JHEOA dan agensi kerajaan

Penerimaan dan penglibatan aktif masyarakat Orang Asli itu sendiri

Penyediaan peruntukan yang mencukupi

Kerjasama yang erat dan mantap dalam kalangan kementerian, agensi

kerajaan, NGO, swasta dan juru perunding sangat diperlukan

Berdasarkan maklumat di atas, ia menunjukkan bahawa kerajaan telah

mengambil beberapa langkah untuk membangunkan Orang Asli. Kerajaan telah
menambahbaik infrastruktur kampung-kampung dan memastikan infrastruktur
yang lebih baik untuk sekolah Orang Asli. Di samping itu, kerajaan juga telah
menyediakan pendidikan literasi serta latihan kemahiran dan keusahawanan
untuk kanak-kanak dan dewasa Orang Asli. Akhir sekali, kerajaan juga memberi
tumpuan kepada pembangunan aspek keagamaan Orang Asli.

Berhenti dan Buat Refleksi

Kerajaan Malaysia telah mengambil beberapa langkah untuk
menambahbaik taraf hidup Orang Asli. Bincangkan beberapa Langkah
tersebut.
Sejauh manakan langkah tersebut berkesan dan dapat membantu
dalam menambahbaik kehidupan Orang Asli.

7.3

Pelan Tindakan untuk Kumpulan Indigenous

7.3.1 Kumpulan Indigenous Siapakah mereka?

Orang Asli merupakan orang indigenous di Semenanjung Malaysia manakala di
Sarawak, orang indigenous adalah mereka yang digolong dalam Orang Ulu atau
Dayak, dan termasuklah Iban, Bidayuh, Kenyah, Kayan, Kedayan, Murut, Punan,
Bisayah, Kelabit, Berawan dan Penan.(The Indigenous World, Malaysia,n.d.)
132

Di Sabah, 39 kumpulan etnik indigenous disebut sebagai natives atau Anak

Negeri dan kumulan utama terdiri daripada Dusun, Murut, Paitan dan Bajau.(The
Indigenous World,n.d.)
7.4

Merancang
Indigenous

Kementerian

Dan

telah

Melaksanakan

berusaha

untuk

Pelan

Tindakan:

mendemokrasikan

Kumpulan

pendidikan

bagi

merapatkan jurang dalam masyarakat berbilang etnik, budaya dan sosioekonomi di negara ini selaras dengan cabaran dalam teras ke-4 PIPP iaitu
merapatkan jurang pendidikan. Ini untuk memastikan tidak ada murid yang akan
ketinggalan dalam mengikuti arus perkembangan pendidikan di negara ini.
Dalam

konteks

pembelajaran

anak-anak

Orang

Asli

dan

indigenous,

Kementerian Pelajaran mengutamakan kepada keperluan mendefinisikan

semula persekolahan mereka. Pendefinisian semula ini dirancang untuk
membantu anak-anak Orang Asli dan indigenous supaya tidak tercicir dalam
arus pendidikan. Golongan ini pula dianggap sebagai golongan berisiko tinggi
yang perlu diberi perhatian supaya tidak wujud jurang besar antara murid Bandar
dan luar Bandar.
Langkah-langkah

Kementerian

Pelajaran

Malaysia

dalam

program

pendefinisian semula persekolahan:

Kemudahan infrastruktur yang sempurna

Kemudahan Asrama

Peralatan lengkap di dalam dan di luar bilik darjah

Bahan bantu mengajar yang terbaik

Program outreach pendidikan Khas

Lawatan Jawatankuasa bertindak bagi menanagani isu-isu pendidikan

anak Orang Asli dan indigenous

Keperluan harian seperti ubat kutu,pemeriksaan gigi, pergi rumah ke

rumah, mandaftar anak Orang Asli dan indigenous, memberi ceramah,
menggalakkan tabungan dan sebagainya
133

7.5

Merancang Dan Melaksanakan Pelan Tindakan: Pedalaman

Menyedari keperluan untuk menangani masalah pencapaian dan kualiti

pendidikan dalam kalangan kanak-kanak terpinggir di kawasan luar bandar dan
pedalaman, kerajaan Malaysia telah mengembang/memperluaskan provisi
pendidikan melalui pelbagai inisiatif/program yang termasuk:

Penambahbaikan kemudahan fizikal

Penubuhan sekolah berasrama terutama untuk kanak-kanak miskin

Menubuh asrama di luar bandar untuk pelajar tegar miskin dan

memberikan makanan yang mereka perlukan dan menyediakan
persekitaran pembelajaran yang kondusif (Azizah & Sharifah,1991,
dalam Azizah Abdul Rahman, Sahrifah Md Nor, Halimatun Halaliah &
Faridah Halimi,1993)

Skim pinjaman buku teks untuk memastikan semua pelajar di

kawasan luar bandar terutamanya pelajar kurang bernasib baik untuk
mendapat buku teks

Menyediakan program makanan tambahan yang menyumbang

kepada peningkatan dari segi kehadiran di sekolah (Azizah,
et.al,1993)

Bantuan kewangan kepada pelajar yang berkelayakan dalam bentuk

biasiswa

Menyediakan

sokongan

kewangan

dan

teknikal

untuk

akses

keberkesanan program membaca tambahan sediakan bahan

bacaan (Sabah dan Sarawak)

Wujudkan program seperti Pendidikan berasaskan kemahiran hidup

Program intervensi awal untuk literasi asas (KIA2M) daripada tahun

2006

Pendidikan pra sekolah diperluaskan ke sekolah luar bandar dan

kawasan pedalaman mulai 2005
134

Refleksi

7.6

Apakah cabaran-cabaran yang dihadapi oleh Kementerian Pelajaran

Malaysia
dalam usaha untuk meningkatkan jurang perbezaan dalam
Langkah-Langkah
Pendidikan
Di Sabah Dan
pendidikan antaraKerajaan
masyarakatMemajukan
bandar dan luar
bandar.

Sarawak Bagi Kawasan Pedalaman

Berdasarkan perbincangan di atas, adalah jelas bahawa kerajaan telan
mengambil beberapa inisiatif untuk menambahbaik kehidupan kumpulan Orang
Asli, indigenous dan mereka yang tinggal di pedalaman Malaysia. Semua inisiatif
yang diambil adalah memastikan bahawa kumpulan ini tidak ketinggalan dari
segi sosial, ekonomi dan bidang pendidikan. Se lain daripada itu, diharapkan
mereka boleh menikmati manfaat dan kepentingan daripada komuniti lain di
semua bahagian dalam negara kita.

Di samping membekalkan kemudahan-

kemudahan asas di sekolah dengan bekalan air dan bekalan letrik. Selain
daripada itu kerajaan juga telah memberi keutamaan kepada beberapa perkara
seperti berikut:

Menyediakan bilik darjah tambahan bagi kanak-kanak pra sekolah

Penambahan 17,500 komputer

Pembinaan sekolah baru di Sabah dan Sarawak

Pembinaan asrama baru dan menaik taraf

Web TV untuk 5,869 buah sekolah di luar bandar

Kemudahan telepersidangan untuk 500 sekolah

Telefon satelit untuk 200 sekolah

Faks tanpa wayar untuk 200 sekolah

Bengkel-bengkel mata pelajaran vokasional

Penambahan kelas pemulihan sebanyak 5,077

Pembinaan Rumah Guru sebanyak 3,438

Program Intervensi Murid

Elaun kepada guru yang mengajar di kawasan pedalaman

Makanan Tambahan yang melibatkan 55,000 murid sekolah

135

7.7

Agensi-Agensi Yang Terlibat Dalam Pelaksanaan Program

Pembangunan Pendidikan di Kawasan Luar Bandar

Dalam usaha untuk merancang dan melaksanakan program dan projek-projek

pendidikan, Kementerian Pelajaran Malaysia telah melibatkan beberapa pihak
yang melibatkan beberapa pihak seperti:

7.8

Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA)

Perbendaharaan Malaysia

Unit Perancangan Ekonomi(UPE)

Unit Penyelerasan Pelaksanaan

Kerajaan Negeri,

Kerajaan Tempatan

Pejabat Daerah

Pejabat Tanah

Kementerian Kerja Raya

Kementerian Pengangkutan

Polis Diraja Malaysia

Jabatan Bomba

Jabatan Perpaduan Negara

Jabatan Alam Sekitar

Agensi Anti Dadah Kebangsaan

Kementerian Kebudayaan, Kesenian dan Warisan Malaysia

(KEKKWA)

Cara-Cara Mewujudkan Persekitaran Mesra Budaya

Berdasarkan perbincangan, adalah jelas bahawa kerajaan telah mengambil

beberapa inisiatif untuk menambahbaik kehidupan Orang Asli, kumpulan
indigenous dan mereka yang tinggal di pedalaman Malaysia. Semua inisiatif
diambil untuk memastikan kumpulan ini tidak ketinggalan secara sosial, ekonomi
136

dan bidang pendidikan. Di samping itu, adalah diharapkan mereka dapat

menikmati semua manfaat dan keistimewaan oleh komuniti di semua bahagian di
seluruh negara. Selain daripada menyediakan keperluan asas di mana kawasan
di mana mereka tinggal, tetapi kita juga dapati bahawa terdapat juga Orang Asli,
kumpulan indigenous dan kanak-kanak di kawasan pedalaman juga menghadiri
sekolah bersama pelajar daripada latarbelakang pelbagai budaya. Ini bermakna
bahawa perlu ada usaha yang berterusan untuk menambahbaik persekitaran
pengajaran dan pembelajaran dan mewujudkan persekitaran mesra budaya
untuk melayani keperluan semua pelajar termasuklah kumpulan indigenous dan
pelajar yang sangat miskin yang tinggal di pedalaman. Antara cara-cara untuk
mewujud dan memupuk persekitaran mesra budaya seperti berikut:
7.8.1

Memupuk kesedaran nasional dalam kalangan masyarakat pelbagai

etnik- sebagai contoh, memperkenalkan konsep 1Malaysia oleh
Datuk Seri Najib Razak apabila beliau menjadi perdana menteri pada
2009. Mengikut Najib, I Malaysia bertujuan untuk menyatupadukan
semua rakyat Malaysia tanpa mengambilkira

bangsa dan agama

sebagai satu entiti.

7.8.2

Pelaksanaan program khas yang boleh mewujudkan persekitaran

mesra budaya-sebagai contoh, pelaksanaan pelan Integrasi Pelajar
untuk Perpaduan (RIMUP) untuk menggalakkan guru, pelajar dan ibu
bapa dari sekolah berlainan yang terlibat dalam aktiviti.(The Star
online, 2007, July 25). Program RIMUP akan mencapai perpaduan
melalui lima faktor iaitu akademik, sukan tradsional, budaya ,kokurikulum dan aktiviti komuniti. In adalah untuk memupuk kefahaman
dan perpaduan serta mewujudkan persekitaran mesra budaya.

7.8.3

Peranan Guru dalam mengurus diversiti

i) melibatk an pelajar dalam aktiviti pelbagai budaya
ii) menunjukkan penghargaan dalam perbezaan
iii) mengelakkan stereotypes
iv) meneroka diversiti dalam bilik darjah

137

v) kaedah penilaian yang sesuai untuk memenuhi keperluan pelbagai

budaya dalam kalangan pelajar
vi) kaedah dan strategi pengajaran yang sesuai untuk memenuhi
keperluan diversiti pelajar.
7.8.4 Penggunaan Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi inisiatif ini bermula
dengan Minggu Bahasa Kebangsaan dan ia dilancarkan sebagai Bulan
Bahasa Kebangsaan sejak 2009. Bahasa Melayu merupakan

identiti

Malaysia dan bahasa perpaduan.(Borneo Post online, 2012, October 8).

Ini akan membantu merapatkan jurang antara kumpulan pelbagai budaya
dan penggunaan bahasa biasa yang akan mempromosikan kefahaman
dalam kalangan pelajar dari latarbelakang pelbagai budaya. Oleh itu ia
dapat mewujudkan persekitaran mesra budaya.
Henti dan Reflek :

Berdasarkan pengalaman anda, bincangkan dalam kumpulan(4-5

orang) cara-cara lain untuk mewujudkan persekitaran mesra budaya..
Sebagai guru, bincangkan peranan jika anda ditempatkan di kawasan
atau sekolah pedalaman atau sekolah yang mempunyai murid
indigenous dan murid yang sangat miskin.

Rumusan
Topik ini membincangkan aspek seperti:

Wujudnya ketidakseimbangan antara sekolah di kasawan luar bandar

dan bandar dari segi infrastruktur, kemudahan, bahan dan staf terlatih
telah membawa impak kepada beberapa komuniti seperti Orang Asli,
indigenous dan orang di pedalaman. Mereka secara bandingan
berada di belakang arus perdana dalam sistem pendidikan dan ini
mewujudkan jurang yang besar.

Oleh kerana jurang dalam pendidikan, pelan pembangunan telah

memberi prioriti kepada sektor pendidikan untuk memfokus peluang
untuk belajar kepada pelajar yang serba kekurangan dari segi
peluang. Mereka perlu diberi peluang untuk menerima pendidikan dan
manfaat daripada perubahan dalam sistem pendidikan.

Kumpulan Orang Asli merupakan kumpulan minoriti indigenous di

Semenanjung Malaysia. Istilah Melayu ini bermaksud orang asal
atau orang pertama (Colin Nicholas, 1997)
138

Untuk merapatkan jurang dalam pendidikan, kerajaan tahu bahawa

perlu mengambil beberapa pelan tindakan untuk pelbagai kumpulan
iaitu kumpulan orang Asli, indigenous dan pelajar dari kawasan
pedalaman.

Antara inisistif yang diambil untuk pencapaian pendidikan Orang

Asli(The Sun Daily, 21 June 2012) di bawah Program Transformasi
Pendidikan adalah:
(i) mengukuhkan pentadbiran di sekolah, pejabat pendidikan
daerah, jabatan pendidikan negeri dan peringkat kementerian;
(ii)
memasukkan elemen pendidikan vokasional asas dalam
sekolah menegah rendah;
(iii) mengurangkan kadar keciciran pelajar Orang Asli sebanyak 6%
setiap tahun;
(iv) meningkatkan kemasukan Orang Asli ke program khas Ijazah
Perguruan;
(v) menambahbaik infrastruktur untuk pendidikan Orang Asli;
(vi) mengukuhkan kolaborasi dengan pihak tertentu yang strategik;
(vii) wujudkan sistem pengesanan prestasi untuk sekolah dan
pelajar Orang Asli.

Pelan tindakan untuk pembangunan pendidikan untuk Orang Asli

diberi keutamaan oleh kerajaan berkolaborasi dengan Jabatan Hal
Ehwal Orang Asli(JHEOA) dan Kementerian Pembangunan Luar
Bandar

Objektif pelan tindakan untuk pembangunan pendidikan adalah untuk

menyediakan program dan aktiviti berkaitan dengan keperluan
kumpulan Orang Asli seperti berikut:
(i) Peringkat pra sekolah ( 5-6 tahun)
(ii) Peringkat Rendah (7-12 tahun)
(iii) Peringkat Menengah (13 18 tahun)
(iv) Peringkat Tertiari

<