BUKU PANDUAN

PERKHIDMATAN MAKMAL
HEMATOLOGI & UNIT
PERUBATAN TRANSFUSI
HOSPITAL UNIVERSITI SAINS MALAYSIA

Jabatan Hematologi & Unit Perubatan Transfusi

Jilid ke 5, 2009

1 Prakata Ketua Jabatan

Prof
Madya
Dr.
Rosline
Hassan
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Ketua Jabatan Hematologi

Pusat Pengajian Sains Perubatan
Universiti Sains Malaysia
Kampus Kesihatan
16150 Kubang Kerian
Kelantan, MALAYSIA

Alhamdulillah, syukur kita kepada Ilahi kerana dapat menerbitkan buku ‘Panduan
Perkhidmatan Makmal Hematologi dan Perubatan Transfusi’ jilid kelima yang telah dikemaskini
sebagai rujukan kepada pegawai perubatan dan jururawat. Tujuan buku ini adalah sebagai
panduan bagi permohonan berkaitan ujian hematologi serta julat nilai normal ujian sebagai
rujukan semua. Disamping itu, ia juga memberi panduan kepada permohonan ujian
imunohematologi yang ditawarkan di Unit Perubatan Transfusi dan perkhidmatan-
perkhidmatan lain, iaitu yang bersabit dengan penderma darah dan prosedur pengurusan
transfusi darah dan komponen darah.

Buku panduan ini adalah satu pendedahan tatacara dalam proses pre-analitikal, iaitu
sebahagian daripada proses untuk menghasilkan keputusan ujian yang bermutu yang dapat
dimanfaatkan dalam perawatan pesakit. Dalam era akreditasi makmal-makmal perubatan ini,
adalah wajar semua kakitangan yang berkaitan peka terhadap kepentingan buku panduan ini
dan dapat bekerjasama mematuhi garispanduan yang disediakan bukan sahaja bagi
kepentingan pesakit, malah bagi memastikan ujian yang dipohon adalah kos efektif dan tidak
membazir.

‘Kualiti Adalah Tanggungjawab Bersama’

‘Memastikan Kelestarian Hari Esok’

2 Editorial
PENASIHAT
Prof Madya Dr. Rosline Hassan
Ketua Jabatan Hematologi

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {2}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

KUMPULAN PENERBITAN
PENGERUSI
En. Ahmad Zakwan Mustafa
Pegawai Sains

AHLI JAWATANKUASA PENERBITAN

Hematologi
Pn. Norizah Tumin
Pn. Wan Soriany Wan Md Zain
Cik Ang Cheng Yong
Cik Selamah Ghazali
Pn. Maseta Ismail
En. Mohd Yusuf Soon Abdullah
Pn. Narishah Sharif

Unit Perubatan Transfusi

En. Lim Seng Hock
Pn. Khairiah Yazid
En. Muhammad Fakhri Mohd Azmi
En. Saw Teik Hock
En. Miskon Ahmad Kerojoh
Pn. Salamah Ahmad Sukri
Pn. Rohana Yusof

PENYUMBANG
Dr. Abdul Rahim Hussein Dr. Wan Zaidah Abdullah
Hematologist (Rutin Hematologi/Flowcytometri) Hematologist (Koagulasi)

Dr. Suhair Abbas Ahmed Al-Salih Dr. Rapiaah Mustaffa

Hematologist (Hematologi Khusus/UPT) Hematologist (Stem Cell/UPT)

Dr. Wan Haslindawani Wan Mahmood Dr. Shafini Mohamed Yusoff

Hematologist (Seksyen Penderma/UPT) Hematologist (Seksyen Flow/Sum-sum Tulang)

Dr. Rosnah Bakar Dr. Noor Haslina Mohd. Noor

Hematologist (Thalasemia/Koagulasi) Hematologist (Immunohematologi/UPT)

Dr. Muhammad Farid Johan Dr. Marini Ramli

Pensyarah (Hematologi/Molekular) Hematologist (Mikrobiologi/UPT)

PENERBIT
Hospital Universiti Sains Malaysia

PENGHARGAAN
Universiti Sains Malaysia
Pusat Pengajian Sains Perubatan
Pengarah Hospital Universiti Sains Malaysia
Pentadbiran Hospital
Ketua Jabatan Hematologi
Pensyarah Perubatan
Pegawai Perubatan
Pegawai Sains
Juruteknologi Makmal Perubatan
Semua yang terlibat
3 Kandungan
PANDUAN PERKHIDMATAN MAKMAL
HEMATOLOGI & PERUBATAN TRANSFUSI

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {3}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Kandungan Mukasurat
1 Prakata Ketua Jabatan______________________________________________________________2

2 Editorial__________________________________________________________________________3

3 Kandungan_______________________________________________________________________4

4 Appendik_________________________________________________________________________6

5 Pengenalan_______________________________________________________________________7

6 Fungsi Makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi_________________________________8

6.1 Makmal Perubatan_____________________________________________________________________________________________________8
6.1.1 Diagnosis___________________________________________________________________________________________________________8
6.1.2 Terapi______________________________________________________________________________________________________________8
6.1.2.1 Pendermaan & Pemindahan Darah______________________________________________________________________________8
6.1.2.2 Perkhidmatan Transplantasi Sel Tunjang Hemopoetik________________________________________________________8
6.1.2.3 Terapi Aferesis & Venesection___________________________________________________________________________________8
6.1.2.4 Pendermaan Darah Autologous__________________________________________________________________________________8
6.2 Akademik_______________________________________________________________________________________________________________9
6.3 Penyelidikan____________________________________________________________________________________________________________9

7 Kualiti___________________________________________________________________________9
7.1 Kualiti Perkhidmatan__________________________________________________________________________________________________9
7.2 Kualiti Keputusan-Keputusan Ujian Makmal________________________________________________________________________9
7.2.1 Persijilan MS ISO 9001:2008 dan Penglibatan MS ISO 15189:2007__________________________________________9
7.2.2 Kawalan Mutu Dalaman (Internal Quality Control)____________________________________________________________9
7.2.3 Kawalan Mutu Luaran (External Quality Control)____________________________________________________________10

8 Waktu Perkhidmatan______________________________________________________________10

9 Garis Panduan___________________________________________________________________11
9.1 Panduan Perkhidmatan______________________________________________________________________________________________11
9.2 Panduan Permohonan Ujian_________________________________________________________________________________________11
9.3 Panduan Mengisi Borang Permohonan Ujian______________________________________________________________________13
9.4 Panduan Penyediaan dan Penghantaran Spesimen_______________________________________________________________13
9.5 Panduan Penolakan Spesimen dan Ujian___________________________________________________________________________14
9.6 Panduan Penghantaran Keputusan Ujian Makmal________________________________________________________________14
9.7 Panduan Pengambilan Darah dan Komponen Darah di Makmal UPT___________________________________________14
9.8 Panduan Terapi Aferesis_____________________________________________________________________________________________15

10 Makmal Hematologi___________________________________________________________16
10.1 Piagam Pelanggan Makmal Hematologi____________________________________________________________________________16
10.2 Objektif Kualiti Makmal Hematologi________________________________________________________________________________16
10.3 Kakitangan dan Sambungan Telefon Makmal Hematologi________________________________________________________16
10.4 Perkhidmatan Makmal Hematologi_________________________________________________________________________________17
10.5 Indikasi & Panduan Memohon Ujian Bagi Kes-Kes Tertentu_____________________________________________________20
10.5.1 Hematologi Rutin________________________________________________________________________________________________20
10.5.1.1 Kes-Kes Onkologi dan Rawatan Kemoterapi_____________________________________________________________20
10.5.1.2 Kes-Kes Lain________________________________________________________________________________________________20
10.5.1.3 Kes-Kes Penukaran Ujian FBP_____________________________________________________________________________20
10.5.2 Koagulasi Khusus________________________________________________________________________________________________20
10.5.2.1 Kajian Fungsi Platelet______________________________________________________________________________________20
10.5.2.2 Saringan Kekurangan Faktor Koagulasi/Pembekuan Darah (mixing test)____________________________20
10.5.2.3 Kajian Kekurangan Faktor Koagulasi (Faktor VIII, IX, dan lain-lain kecuali Faktor XIII)____________21
10.5.2.5 Ujian Saringan & Khusus Perencat Faktor Koagulasi (perencat Faktor VIII atau IX, dll)____________21
10.5.2.6 Ujian Khusus Kekurangan Faktor von Willebrand______________________________________________________21
10.5.2.7 Ujian Saringan dan Pengesahan Antikoagulan Lupus (LA)_____________________________________________21
10.5.2.8 Ujian Thrombofilia_________________________________________________________________________________________22

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {4}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

10.5.2.9 Ujian Anti Xa________________________________________________________________________________________________22

10.5.3 Hematologi Khusus______________________________________________________________________________________________22
10.5.3.1 Sitokimia Darah Periferi___________________________________________________________________________________22
10.5.3.2 Hemoglobin Analisis_______________________________________________________________________________________22
10.5.4 Molekular_________________________________________________________________________________________________________23
10.5.4.1 Asai Kualitatif Gen BCR-ABL_______________________________________________________________________________23
10.5.4.2 Gen JAK2_____________________________________________________________________________________________________24
10.5.4.3 Gen SEA α-Thalassemia____________________________________________________________________________________24
10.5.4.4 Gen AML Fusion (AML1/ETO gen, PML/RARα gen, CBFβ/MYH11 gen)______________________________24
10.5.4.5 Faktor V Leiden_____________________________________________________________________________________________24

11 Unit Perubatan Transfusi________________________________________________________25

11.1 Piagam Pelanggan Unit Perubatan Transfusi______________________________________________________________________25
11.2 Objektif Kualiti Unit Perubatan Transfusi__________________________________________________________________________25
11.3 Kakitangan dan Sambungan Telefon Unit Perubatan Transfusi__________________________________________________25
11.4 Perkhidmatan Unit Perubatan Transfusi___________________________________________________________________________27
11.4.1 Perkhidmatan Makmal Imunohematologi_____________________________________________________________________27
11.4.2 Perkhidmatan Pendermaan Darah_____________________________________________________________________________27
11.4.2.1 Kriteria Kelayakan Penderma Darah_____________________________________________________________________27
11.4.2.2 Hak Istimewa Penderma Darah di Unit Perubatan Transfusi, HUSM__________________________________28
11.4.3 Perkhidmatan Terapeutik______________________________________________________________________________________29
11.4.4 Pemindahan Darah______________________________________________________________________________________________29
11.4.4.1 Syarat-Syarat Permohonan Transfusi Darah_____________________________________________________________29
11.4.4.2 Prosedur Transfusi Darah Kecemasan____________________________________________________________________30
a. Uncrossmatched Blood____________________________________________________________________________________________________30
b. Emergency Crossmatch___________________________________________________________________________________________________30
11.4.5 Ujian ‘Group, Screen and Hold’ (GSH)__________________________________________________________________________30
11.4.5.1 Kes-Kes Tidak Memerlukan Ujian GSH___________________________________________________________________30

12 Julat Nilai Normal______________________________________________________________31

12.2 Julat Nilai Normal Ujian Koagulasi Rutin___________________________________________________________________________31
12.3 Julat Nilai Normal Ujian Koagulasi Khusus_________________________________________________________________________32
12.4 Julat Nilai Normal Ujian Hematologi Khusus_______________________________________________________________________32
12.5 Kumpulan Darah______________________________________________________________________________________________________33

13 Lampiran 1___________________________________________________________________34

4 Appendik

Kandungan Muka
Jadual
Surat
1 Waktu Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi 10
2 Senarai Ujian Rutin, STAT dan Khusus 12

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {5}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

3 Panduan Pengambilan Darah dan Komponen Darah di Makmal Unit Perubatan Transfusi 14
4 Senarai Kakitangan dan Sambungan Telefon Makmal Hematologi 16
5 Perkhidmatan Ujian Hematologi Rutin 17
6 Perkhidmatan Ujian Koagulasi Rutin 18
7 Perkhidmatan Ujian Koagulasi Khusus 18
8 Perkhidmatan Ujian Hematologi Khusus – Hemolisis 19
9 Perkhidmatan Ujian Hematologi Khusus – Analisis Hemoglobin 19
10 Perkhidmatan Ujian Hematologi Khusus – Sum-sum Tulang 19
11 Perkhidmatan Ujian Hematologi Khusus – Anemia Nutrisi 19
12 Perkhidmatan Ujian Hematologi Khusus – Flowcytometri 19
13 Perkhidmatan Ujian Molekular 20
14 Komponen Ujian Yang Boleh Dilakukan Semasa Menerima Rawatan Anti-Koagulan 22
15 Senarai Kakitangan dan Sambungan Telefon Unit Perubatan Transfusi 25
16 Perkhidmatan Ujian Perubatan Transfusi – Ujian Rutin Makmal Immunohematologi 27
17 Perkhidmatan Ujian Perubatan Transfusi – Ujian Khusus Makmal Immunohematologi 27
18 Kriteria Penderma Darah Sihat Yang Diterima 27
19 Kekerapan Menderma Darah 28
20 Keistimewaan Penderma darah Hospital Universiti Sains Malaysia 28
21 Julat Nilai Normal Ujian Hematologi 31
22 Julat Nilai Normal Ujian Koagulasi Rutin 31
23 Julat Nilai Normal Ujian Koagulasi Khusus 32
24 Analisis Hemoglobin 32
25 Analisis Sum-sum Tulang 32
26 Kekerapan Darah ABO 33
27 Kekerapan Rh 33

5 Pengenalan

Jabatan Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi (dahulu dikenali sebagai Tabung Darah) mula
beroperasi pada 01 Ogos 1983 dengan menyediakan perkhidmatan diagnostik, terapeutik,
penyelidikan, dan pembelajaran. Maklumat lanjut boleh didapati di
www.medic.usm.my/dept/hematology/.

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {6}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Selaras dengan objektif universiti untuk menjadikan USM sebagai pusat rujukan dan penyelidikan
pakar dari dalam dan luar negara, kedua-dua unit ini sentiasa menilai dan membentuk
perkhidmatan-pekhidmatan baru yang berkaitan dengan bidang hematologi dan perubatan
transfusi.

Secara rasmi, unit ini mula beroperasi sepenuhnya pada 16 Januari 1984 dengan kakitangan seramai
13 orang yang diketuai oleh seorang Pegawai Perubatan. Pada 22 Januari 1984, Makmal Tabung
Darah mula menawarkan ujian-ujian yang bersangkutan dengan penggunaan darah kepada pesakit
dan menghasilkan komponen darah untuk kegunaan transfusi. Selaras dengan perkembangan
dalam bidang transfusi, Unit Tabung Darah bukan sahaja membekalkan darah, malah turut
memberikan khidmat terapeutik. Maka, Unit Tabung Darah telah ditukar nama kepada Unit
Perubatan Transfusi pada 1 Jun 2003.

Kini, Jabatan Hematologi, adalah dibawah pentadbiran Pusat Pengajian Sains Perubatan (PPSP),
manakala Unit Perubatan Transfusi adalah di bawah pentadbiran Hospital Universiti Sains Malaysia
(HUSM).

Misi
Jabatan Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi
Bertekad mencapai misi untuk memberi keutamaan kepada
Kecemerlangan dalam Perkhidmatan Pemindahan Darah, Ujian Diagnostik
dan Komited kepada Pendidikan dan Semua Aktiviti Penyebaran Ilmu kepada Pelajar.

Visi
Sentiasa Memantap dan Mempertingkatkan
Kualiti semua Perkhidmatan yang diberikan kepada
Pesakit, Pelajar, Penderma Darah dan Masyarakat.

6 Fungsi Makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi

6.1 Makmal Perubatan
6.1.1 Diagnosis
Perkhidmatan diagnostik yang ditawarkan oleh makmal perubatan telah bertambah dari
tahun ke tahun selaras dengan fungsi universiti sebagai gedung ilmu yang berkembang
untuk menghasilkan para cendikiawan berkualiti serta pusat rujukan dan penyelidikan
dalam dan luar Negara.

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {7}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Bermula dengan 12 jenis ujian yang ditawarkan pada bulan Januari 1984, meningkat
kepada 72 jenis ujian pada Disember 1995, Jabatan Hematologi dan Unit Perubatan
Transfusi telah mengemaskini kualiti perkhidmatannya kepada yang terkini dan ringkas
dengan menawarkan 61 jenis ujian diagnostik hematologi, termasuk ujian-ujian khusus,
dan 20 ujian diagnostik transfusi, yang termasuk ujian khusus.

6.1.2 Terapi
6.1.2.1 Pendermaan & Pemindahan Darah
Selain daripada menjalankan ujian-ujian diagnostik yang bersangkutan dengan
penggunaan darah, fungsi utama Unit Perubatan Transfusi ialah untuk
membekalkan darah, komponen darah dan perkhidmatan terapeutik untuk
kegunaan pesakit di HUSM. Untuk tujuan ini, Unit Perubatan Transfusi sentiasa
menjalankan kempen menderma darah dari masa ke semasa, di dalam malah di
luar kampus. Unit Perubatan Transfusi Bergerak telah ditubuhkan untuk
menjalankan akiviti pendermaan darah di luar dari unit ini.

6.1.2.2 Perkhidmatan Transplantasi Sel Tunjang Hemopoetik

(Hemopoetic Stem Cell Transplant Service)
Perkhidmatan Makmal Transplantasi Sel Tunjang Hemopoetik mula beroperasi
pada penghujung tahun 2007. Pada asasnya, makmal ini bertindak menyokong
perkhidmatan transplant, bermula dari mobilisasi sel stem ke peringkat penuaian
sel stem. Seterusnya hasil tuai sel stem dimanipulasi untuk kriopreservasi
sehingga pemindahan semula kepada pesakit.

6.1.2.3 Terapi Aferesis & Venesection

Perkhidmatan aferesis terapeutik dan venesection ditawarkan oleh Unit Perubatan
Transfusi. Aferesis terapeutik merangkumi leukaferesis, plateletferesis dan
plasmaferesis (termasuk therapeutic plasma exchange, TPE). Leukaferesis dan
plateletferesis terapeutik melibatkan pengasingan sel darah putih dan platelet
daripada pesakit yang mempunyai bilangan WBC dan platelet yang terlalu tinggi
yang akan mengurangkan symptom-simptom klinikal yang berkaitan.
Plasmaferesis terapeutik/TPE adalah pengasingan plasma daripada pesakit dan
diganti dengan larutan kristaloid dan albumin/plasma penderma.

6.1.2.4 Pendermaan Darah Autologous

Pendermaan darah autologus merupakan salah satu daripada perkhidmatan yang
disediakan di Unit Perubatan Transfusi. Ia melibatkan pendermaan darah dari
pesakit itu sendiri, samada sebelum, semasa atau selepas sesuatu prosedur
dijalankan. Darah yang didermakan itu hanya boleh digunakan untuk pesakit itu
sendiri sahaja. Proses pendermaan ini akan menjamin keselamatan penerima
darah tersbut memandangkan darah yang didermakan adalah dari darah penerima
sendiri.

6.2 Akademik
Jabatan Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi terlibat secara langsung di dalam
program akademik PPSP (Pusat Pengajian Sains Perubatan), PPSG (Pusat Pengajian Sains
Pergigian), dan PPSK (Pusat Pengajian Sains Kesihatan). Penglibatan ini termasuklah
memberi kemudahan penempatan pembelajaran dan bekalan makmal serta tenaga
pengajar. Kakitangan yang memberi perkhidmatan rawatan pesakit dan perkhidmatan
diagnostik makmal juga terlibat di dalam program-program tersebut. Aktiviti akademik

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {8}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

termasuklah kuliah, praktikal, tutorial, seminar untuk pelajar-pelajar Sarjana Perubatan dan
peringkat Ijazah.

6.3 Penyelidikan
Jabatan Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi juga menawarkan perkhidmatan ujian-
ujian Hematologi dan Perubatan Transfusi untuk tujuan penyelidikan. Setiap ujian akan
dicaj mengikut anggaran penggunaan kemudahan dan bahan bekalan makmal. Penyelidik
yang ingin memohon perkhidmatan ini perlu terlebih dahulu berunding dengan Ketua
Jabatan Hematologi/Unit Perubatan Transfusi.

7 Kualiti
7.1 Kualiti Perkhidmatan
Makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi amat mementingkan kualiti
perkhidmatan yang diberikan atas dasar kewajipan yang diamanahkan. Kualiti
perkhidmatan dapat dinilai melalui;
a. Aktiviti-aktiviti penyediaan spesimen pesakit untuk ujian.
b. Proses ujian.
c. Pemprosesan maklumat.
d. Laporan ujian

Kualiti perkhidmatan juga termasuklah aktiviti-aktiviti di peringkat wad atau klinik, iaitu;
a. Komunikasi sebelum dan selepas proses ujian
b. Pengisian borang permohonan dengan lengkap.
c. Penghantaran spesimen mengikut peraturan yang telah ditetapkan.
d. Aktiviti-aktiviti sokongan lain (sistem maklumat makmal, pentadbiran)

Perkhidmatan berkualiti dapat ditingkatkan lagi dengan kerjasama daripada wad, klinik,
dan juga kumpulan sokongan lain yang cekap dan berkesan. Makmal Hematologi dan Unit
Perubatan Transfusi sentiasa berusaha untuk meningkatkan kualiti perkhidmatan melalui;
a. Pembelajaran berterusan dan latihan kepada kakitangan.
b. Penilaian dan penambahbaikkan proses kerja dan perkhidmatan.
c. Mengemaskini kaedah ujian dan alatan.
d. Pengawasan dan penilaian kualiti tatacara analitikal melalui program-program
Kawalan Mutu Dalaman dan Luaran.

7.2 Kualiti Keputusan-Keputusan Ujian Makmal

7.2.1 Persijilan MS ISO 9001:2008 dan Penglibatan MS ISO 15189:2007

7.2.2 Kawalan Mutu Dalaman (Internal Quality Control)

Penyeliaan kualiti secara rutin merangkumi prosedur yang perlu diamalkan oleh semua
kakitangan makmal di dalam proses menganalisis dan mengeluarkan keputusan ujian
makmal dengan cepat dan tepat. Kawalan mutu pekhidmatan diagnostik dan analitikal
hematologi diawasi dan dinilai melalui pengujian spesimen kawalan mutu dan piawai
sebelum spesimen pesakit dianalisis.

7.2.3 Kawalan Mutu Luaran (External Quality Control)

Makmal Hematologi menyertai program kawalan mutu luaran berikut;
a. Royal College of Pathologist of Australasia External Quality Assurance Programme
(RCPA QAP).

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {9}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

b. Unite Kingdom International and National External Quality Assurance Programme

(UK-NEQAS dan UK IEQAS).
c. National External Quality Assurance Programme (NEQAP), Pusat Darah Negara
(PDN).

Manakala Unit Perubatan Transfusi mengambil bahagian dalam program kawalan mutu
berikut;
a. Royal College of Pathologist of Australasia External Quality Assurance Programme
(RCPA QAP).
b. External Quality Assurance Scheme (EQAS), National Serology Reference
Laboratory (NRL).
c. Program Kawalan Mutu National External Quality Assurance Scheme (NEQAS),
IMR.
d. National External Quality Assurance Programme (NEQAP), Pusat Darah Negara
(PDN).

Kesemua ujian rutin dan sebahagian ujian khusus terlibat dalam program-program kualiti
luaran tersebut. Kawalan mutu luaran memastikan ketepatan dan ‘reproducibility’
keputusan ujian-ujian yang ditawarkan oleh Makmal Hematologi dan Unit Perubatan
Transfusi.

8 Waktu Perkhidmatan

Makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi sentiasa menyediakan perkhidmatan 24 jam
mengikut pembahagian masa seperti berikut;

Waktu Pejabat
Ahad - Rabu 8.10 pagi – 4.55 petang
Khamis 8.10 pagi – 4.40 petang

Atas Panggilan (luar waktu pejabat)

Ahad - Khamis 4.45 petang – 8.10 pagi
Jumaat, Sabtu, dan
24 jam
Hari Kelepasan Am
Jadual 1
Perkhidmatan Kecemasan (STAT) di makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi
Kecuali Perkhidmatan Pendermaan darah disediakan pada Waktu Pejabat Sahaja.

9 Garis Panduan
9.1 Panduan Perkhidmatan
a. Ujian hematologi dan perubatan transfusi disediakan untuk pesakit wad dan klinik
HUSM.
b. Pesakit dari hospital dan klinik kerajaan, hospital dan klinik swasta, dan pusat-
pusat kesihatan lain boleh menggunakan perkhidmatan ini melalui rundingan
terlebih dahulu di antara Pegawai Perubatan pesakit berkenaan dengan Pakar
Hematologi di HUSM.

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {10}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

c. Spesimen yang diterima diproses dan keputusan ujian dikeluarkan setelah

disahkan oleh Pakar Hematologi, Pegawai Perubatan, Pegawai Sains, atau
Juruteknologi Makmal Perubatan.
d. Pemohon ujian diminta mengisi ruang ‘status permohonan’ (kecemasan atau
rutin) pada borang permohonan.

9.2 Panduan Permohonan Ujian

9.2.1 Ujian Rutin
Definisi:
a. Ujian yang tidak memerlukan temujanji.
b. Boleh dihantar pada waktu pejabat dan luar waktu pejabat (oncall).
c. Rujuk senarai ujian rutin, STAT dan khusus (Jadual 1).

9.2.2 Ujian STAT (Short Turn Around Time)

Definisi:
a. Ujian yang disegerakan oleh sebab kecemasan sahaja.
b. Boleh dihantar pada waktu pejabat atau luar waktu pejabat (on-call).
c. Ujian selain senarai ini tidak dilayan sebagai ujian STAT.
d. Rujuk senarai ujian rutin, STAT dan khusus (Jadual 1).
e. Ujian STAT makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi mengambil masa 1
jam.

9.2.3 Ujian Khusus

Definisi:
a. Ujian yang perlu dibuat temujanji sebelum memohon.
b. Hanya diterima dan dianalisis pada waktu pejabat sahaja.
c. Kecuali ujian tertentu tidak perlu temujanji.
d. Rujuk senarai ujian rutin, STAT dan khusus (Jadual 1).

Senarai Ujian Rutin, STAT dan Khusus

Nama Ujian Rutin STAT Khusus Temujanji

Full Blood Count (FBC)    
Differential Count (DC)    
Full Blood Picture (FBP)    
Reticulocyte Count    
Erythrocyte Sedimentation Rate (ESR)    

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {11}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

   

Hematologi Rutin
Bleeding Time

Prothrombin Time (PT)    

Activated Partial Thromboplastin Time    
(APTT)
International Normalize Ratio (INR)    
DIC Screening    
Thrombine Time    
Reptilase Time    
Factor Screening (mixing test)    
Factor II Assay    
Factor V Assay    
Factor VII Assay    
Koagulasi

Factor VIII Assay    

Factor IX Assay    
Factor X Assay    
Factor XI Assay    
Factor XII Assay    
Factor XIII Screening    
Inhibitor Screening (mixing test)    
Inhibitor Assay (Bethesda Assay)    
Set Ujian Thrombofilia    
Set Ujian Lupus Antikoagulan    
Ujian von Willebrand    
Set Ujian Platelet Agregation    
Anti Xa Activity    

Ujian Kerapuhan Osmotik (OFT)    

Ujian Schumm    
   
Hemolisis

Ujian Methemoglobin
Ujian Acidified Serum    
Ujian Sucrose Lysis    
Ujian Kleihauer    
Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase    
(G6PD)
   
Sum-sum Tulang Hb Analisis

Hb Elektroforesis
HbH Inclusion    
Sickling Test    
HPLC    
Aspirat Sum-sum Tulang    
Periodic Acid Schiff Reaction    
Peroxidase Stain    
Acid Phosphatase    
Dual Esterase    
Skor Neutrophil Alkaline Phoshatase    
Nama Ujian Rutin STAT Khusus Temujanji

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {12}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

   

Anemia Nutrisi
Serum Ferritin
Serum Folate    
Vitamin B12    
RBC Folate    

Paroxymal Noctunal Hemoglobinuria    

Flo
(PNH)
w
Leukemia /Lymphoma Phenotyping    
Asai Kualitatif Gen BCR-ABL    
Gen JAK2    
Molekular

SEA α-Thalassaemia    
Gen AML Fusion
   
(AML/ETO, PML/RARα, CBFβ/MYH11)
Factor V Leiden    
Group and Crossmatch (GXM)    
UPT Rutin

Group, Screen and Hold (GSH)    

ABO & Rhesus Group    
Neonatal Study (ABO/Rh & DAT*)    
Direct & Indirect Anti- Human Globulin Test    
Antenatal Study (ABO/Rh)    
Blood Group Phenotyping    
   
UPT Khusus

Rhesus Genotyping
Antibody Titre    
Antibody Identification    
Transfusion Reaction Investigation    
Human Platelet Antigen (HPA)    
Antibody Test
Jadual 2
*DAT (Direct Anti-Human Globulin Test) = DCT (Direct Coombs Test)

9.3 Panduan Mengisi Borang Permohonan Ujian

Semua borang permohonan ujian makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi perlu
diisi lengkap dengan maklumat berikut dengan betul:
a. Maklumat pesakit.
b. Nama doktor yang memohon.
c. Jenis spesimen, dan ujian yang dipohon.
d. Prosedur yang telah dilalui oleh pesakit (pre/post transfusi, preskripsi, dll).
e. Rawatan yang sedang diberikan.
f. Ringkasan sejarah klinikal pesakit yang relevan
g. Masa, waktu dan tarikh spesimen diambil.
h. Pemohon dimestikan mendaftarkan permohonon di dalam LIS.

9.4 Panduan Penyediaan dan Penghantaran Spesimen

a. Ambil darah pesakit secara aseptik dan guna tiub penghantaran spesimen
betul.
b. Sebatikan darah dengan antikoagulan dalam tiub yang mengandungi
antikoagulan, untuk mengelakkan darah beku (clotted).
c. Spesimen perlu dihantar segera ke makmal.
d. Dilarang menyimpan spesimen koagulasi di dalam peti ais sebelum dihantar.
e. Spesimen Koagulasi perlu diletak bersama ais dalam plastik yang berlainan

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {13}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

9.5 Panduan Penolakan Spesimen dan Ujian

Permintaan ujian dan spesimen ke Makmal Hematologi dan Unit Perubatan Transfusi akan
ditolak jika;
a. Borang dan tiub spesimen dicemari dengan darah pesakit yang tertumpah.
b. Maklumat pesakit pada borang permohonan dan pada label tiub spesimen
tidak sama atau tidak lengkap.
c. Borang tidak diisi dalam dua salinan yang lengkap.
d. Sebarang discrepancy kumpulan darah ABO/Rh pesakit untuk ujian di Makmal
UPT.
e. Spesimen dihantar tidak menggunakan plastik biohazard yang sesuai.
f. Spesimen darah beku (clotted) kecuali permohonan ujian ABO & Rh, IAT, GSH,
GXM, hemolisis, kurang (insufficient), terlebih (overload), tenggelam dalam
ais, rosak label, penghantaran lewat, dan lain-lain penolakan yang tidak sesuai
dijalankan ujian.
g. Temujanji tidak dibuat bagi ujian khusus tertentu (rujuk Jadual 1).
h. Permohonan ujian yang dihantar ke makmal tidak didaftar di dalam LIS
(Laboratory Information System).
i. Masa pengambilan tidak dicatat pada borang permohonan.
j. Spesimen koagulasi dihantar lewat 2 jam dari masa pengambilan spesimen.

Nota: Spesimen yang ditolak tidak akan dikembalikan, dan nama jururawat yang
dimaklumkan akan dicatat pada borang permohonan ujian yang ditolak.
wad/klinik perlu menghantar spesimen dan borang permohonan baru
menggantikan spesimen atau borang permohonan yang ditolak.

9.6 Panduan Penghantaran Keputusan Ujian Makmal

a. Keputusan ujian makmal boleh diperolehi secara ‘online’ melalui LIS
Hematologi wad.
b. Borang keputusan ujian makmal boleh diambil dari ‘pigeon hole’ di makmal.
c. Keputusan ujian makmal bagi permohonan ujian STAT (kecemasan) perlu
diambil dari makmal oleh atendan wad atau klinik sendiri.

9.7 Panduan Pengambilan Darah dan Komponen Darah di Makmal UPT

Jenis Darah Whole Blood/RBC Platelet Concentrate Cryo/FFP
bekas penebat haba bekas penebat
Pengambilan bekas penebat haba bersama ais
TANPA AIS haba bersama ais
Pemindahan darah MESTI bermula Pemindahan SEGERA
Penggunaan
dalam masa 30 minit tidak lebih 4 jam dalam masa 15-30 minit
Penyimpana TIDAK dibenar
2 – 6 °C suhu bilik
n simpan di wad
Pemulangan SEGERA jika tidak diguna lebih 4 jam SEGERA jika tidak diguna lebih 30 minit
Pohon hanya jika
Nota - -
perlu sahaja
Jadual 3
Sumber: Transfusion Practice Guidelines for Clinicians & All Laboratory Personell, National Blood Centre,
Malaysian Ministry of Health (2nd Edition) 2005
Sumber: Technical Manual, AABB (15th Edition) 2005

9.8 Panduan Terapi Aferesis

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {14}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Platelet aferesis diperolehi apabila darah diproses dan diasingkan menggunakan mesin
aferesis. Platelet yang didermakan oleh seorang penderma menggunakan mesin aferesis
adalah menyamai 6-10 beg platelet yang dihasilkan dengan cara biasa (random donation).

Penggunaan platelet aferesis dapat mengurangkan risiko penghasilan platelet antibodi

kerana pendedahan pesakit terhadap penderma dapat dikurangkan.

Antara indikasi untuk platelet aferesis transfusi adalah:

a. Pesakit yang mempunyai antibodi terhadap platelet
b. Pesakit yang sedang menjalani rawatan kemoterapi untuk penyakit leukemia
c. Pesakit yang sedang menjalani pemindahan sum-sum tulang atau
pemindahan organ
d. Pesakit yang menjalani pembedahan jantung koronari
e. Pesakit yang memerlukan transfusi platelet secara berterusan seperti pesakit
aplastic anaemia

10 Makmal Hematologi

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {15}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

10.1 Piagam Pelanggan Makmal Hematologi

a. Setiap pelanggan akan diberi penjelasan mengenai ujian jika perlu.
b. Setiap spesimen akan dikendalikan dan diuji mengikut prosedur yang telah ditetapkan.
c. Ujian STAT akan dilakukan serta merta mengikut piawaian yang ditetapkan.
d. Semua maklumat pelanggan adalah sulit.

10.2 Objektif Kualiti Makmal Hematologi

a. Bahagian Rutin
Keputusan penganalisaan spesimen ujian rutin FBC (Full Blood Count) boleh diperolehi
dalam masa tidak melebihi 2 jam 30 minit.

b. Bahagian Koagulasi
Keputusan ujian rutin boleh diperolehi dalam masa tidak melebihi 2 jam 45 minit.

c. Bahagian Immunophenotyping
Keputusan penganalisaan ujian boleh diperolehi dalam masa 6 hari bekerja.

d. Bahagian Sum-sum Tulang

Laporan ujian sum-sum tulang boleh diperolehi dalam masa 6 hari bekerja.

e. Bahagian Hemolisis
Keputusan penganalisaan HbE (Hemoglobin Electhrophoresis) boleh diperolehi dalam
masa tidak melebihi 2 minggu.

10.3 Kakitangan dan Sambungan Telefon Makmal Hematologi

Ketua Jabatan Hematologi No. Ext Pager

Prof. Madya Dr. Rosline Hassan 6199/6191 025

Pensyarah
Dr. Rapiaah Mustaffa 6197 157
Prof. Madya Dr. Wan Zaidah Abdullah 6194 164
Dr. Suhair Abbas Ahmed 6195 158
Dr. Abdul Rahim Hussein 6956
Dr. Wan Haslindawani Wan Mahmood 6192
Dr. Shafini Mohamed Yusoff 6189
Dr. Rosnah Bahar 6190
Dr. Noor Haslina Mohd. Noor 6187
Dr. Marini Ramli 6196
Dr. Muhammad Farid Johan 6200

Pegawai Sains
Norizah Tumin 4017
Wan Soriany Wan Md Zain 4018
Ang Cheng Yong 6210
Ahmad Zakwan Mustafa 4019

Juruteknologi Makmal Perubatan Hematologi

Selamah Ghazali (U36) 6203
Maseta Ismail 6204
Narishah Sharif 6204

Makmal Hematologi & Koagulasi Rutin 4020

Makmal Hematologi & Koagulasi Ujian Khusus 6208

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {16}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Makmal Molekular ?
Bilik Pegawai Perubatan Oncall/Pelajar Sarjana Patologi 6206

Juruteknologi Makmal Perubatan Hematologi U29

Saharim Osman 6208
Norazlina Husni 4020
Azilawati Azizan 4020
Suryati Abdullah 6208
Abu Salam Mohamad Nor 6208
Asraihan Che Abdul Malik 6208
Mohd Nasaruddin Ibrahim 4020
Nor Khairul Putra Mohd Madi 4020
Roazliana Ramli 4020
Nik Mohd Fariz Nik Zahari 4020
Salwana Ahmad 6208
Noor Suhana Azila Mat Yusoff 4020
Wan Hasnoorhana Wan Hassan 4020
Rozana Abdul Rahim 4020
Nurul Ameera Samat 4020
Abdullah Hafiz Kamarruddin 4020

Pembantu Makmal
Mazwani Omar 4020

Atendan Kesihatan
Aliah Mat Salleh 4020

Kakitangan Pentadbiran Jabatan Hematologi/ Pejabat Am Jabatan Hematologi

Pembantu Tadbir
Norleha Mohd Noor (Kesetiausahaan) 6188

Pembantu Am Pejabat
Azman Yaacob 4020
Noor Azmizam Abdul Rahman 4020
Noor Amni Mohamed 4020
Jadual 4
(Selepas waktu pejabat - makmal boleh dihubungi melalui 4020)

10.4 Perkhidmatan Makmal Hematologi

10.4.1 Perkhidmatan Ujian Hematologi Rutin
Ujian Hematologi Rutin Spesimen Tiub Nota
Full Blood Count
2 jam 45 minit
(FBC)
K2EDTA,
Differential Count
3ml (dewasa)
(DC)
2ml (peadtrik)
Full Blood Picture Darah Rujuk indikasi permohonan ujian FBP.
0.5ml (bayi)
(FBP) Waktu pejabat, sebelum 4.30 petang.
Reticulocyte Count
Erythrocyte Sedimentation Rate
EDTA 3ml
(ESR)
Bleeding Time Perlu temujanji, hubungi makmal.
Ear prick (Ivy method)
(BT) Waktu pejabat sahaja.
Jadual 5

10.4.2 Perkhidmatan Ujian Koagulasi Rutin

Ujian Koagulasi Rutin Spesimen Tiub Nota

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {17}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Prothrombin Time/Activated
Partial Thromboplastin Time,
International Normalize
Ratio
(PT/APTT)(INR)
(3.2%, 0.109M)
DIC Screening
Trisodium Citrate,
i. PT/INR Plasma
2.7ml (dewasa) Hantar bersama ais
ii. APTT Darah
1.8ml (peadtrik)
iii. Fibrinogen Level
0.5ml (bayi)
iv. D-dimer
v. Soluble Fibrin Monomer
(SFM)
Thrombine Time
(TT)
Jadual 6
10.4.3 Perkhidmatan Ujian Koagulasi Khusus
Semua ujian koagulasi khusus perlu dihantar pada waktu pejabat sahaja.
Ujian Koagulasi Khusus Spesimen Tiub Nota
Reptilase Time
(RT)
Factor Screening
(mixing test)
Factor II Assay
Factor V Assay
Factor VII Assay
Factor VIII Assay
Factor IX Assay
Factor X Assay
Factor XI Assay
Factor XII Assay
2 tiub, 2.7ml, bersama ais
Factor XIII Screening
(3.2%, 0.109M)
Inhibitor Screening
Plasma Trisodium
(mixing test with incubation)
Darah Citrate Tube
Inhibitor Assay
2.7ml sahaja.
(Bethesda Assay)
Ujian Trombofilia
i. Protein C Activity
ii. Protein S Activity
iii. Free Protein S Antigen
iv. Antithrombin Activity
v. Activated Protein C
Resistance
4 tiub, 2.7ml (dewasa)
Ujian Lupus Antikoagulan
2 tiub, 2.7ml (bayi), bersama ais
Ujian von Willebrand 2 tiub, 2.7ml, bersama ais
Ujian Platelet Agregation 3 tiub, 2.7ml, tanpa ais
Anti Xa Activity 1 tiub, 2.7ml, tanpa ais
Jadual 7

10.4.4 Perkhidmatan Ujian Hematologi Khusus

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {18}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Semua ujian hematologi khusus perlu dihantar pada waktu pejabat sahaja.
Hemolisis Spesimen Tiub Nota
Osmotic Fragility Test Hantar dalam tempoh 2 jam
Heparin Tube
(OFT) pengambilan darah, suhu bilik
Schumm’s Test
Hantar dalam tempoh 1 jam
Methemoglobin Test K2EDTA,
Darah pengambilan darah, suhu bilik,
Acidified Serum Test 3ml (dewasa)
Sila buat temujanji
(Ham’s Test) 2ml (peadtrik)
Sucrose Lysis Test 0.5ml (bayi)
Kleihauer Test
Glucose-6-Phosphate
Darah
Dehydrogenase Filter Paper Keringkan darah pada kertas turas
kering
(G6PD)
Jadual 8

Analisis Hemoglobin Spesimen Tiub Nota

Hb Elektroforesis K2EDTA,
HbH Inclusion 3ml (dewasa)
Darah Tidak perlu temujanji,
Sickling Test 2ml (peadtrik)
HPLC 0.5ml (bayi)
Jadual 9

Sum-sum Tulang Spesime Tiub Nota

n
Aspirat Sum-sum Tulang Direct smear
Periodic Acid Schiff Reaction Sum-sum
Peroxidase Stain K2EDTA,
Tulang/
3ml (dewasa) Sila buat temujanji
Acid Phosphatase Darah
2ml (peadtrik)
Dual Estarase 0.5ml (bayi)
Neutrophil Alkaline Phosphate Score Darah
Jadual 10

Anemia Nutrisi Spesimen Tiub Nota

RBC Folate K2EDTA 3ml
Serum Folate
Darah Tidak perlu temujanji,
Serum Feritin Plain tube 3ml
Vitamin B1
Jadual 11

Flowcytometry Spesimen Tiub Nota

Paroxysmal Nocturnal Hemoglobinuria K2EDTA,
Darah Sila buat
(PNH) 3ml (dewasa)
temujanji
Darah/ 2ml (peadtrik)
Leukemia Phenotyping Hantar segera
Sum-sum Tulang 0.5ml (bayi)
K2EDTA,
3ml (dewasa)
Darah/Body Sila buat
Lymphoma 2ml (peadtrik)
Fluid/Tisu temujanji
0.5ml (bayi)/
Sterile container
Jadual 12

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {19}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

10.4.5 Perkhidmatan Ujian Molekular

Semua ujian molekular perlu dihantar pada waktu pejabat sahaja (hari Khamis sebelum 12 tgh hari)
kepada alamat Ketua Jabatan
Spesime
Ujian Molekular Tiub Nota – hantar sebelum 24 jam
n
Asai Kualitatif Gen BCR-ABL
Gen AML Fusion RNA K2EDTA, RNA - Tanpa ais
(AML/ETO, PML/RARα, CBFβ/MYH11) 3ml (dewasa)
Gen JAK2 2ml (peadtrik)
SEA α-Thalasemia DNA 0.5ml (bayi) DNA - dalam ais
Factor V Leiden
Jadual 13

10.5 Indikasi & Panduan Memohon Ujian Bagi Kes-Kes Tertentu

10.5.1 Hematologi Rutin
10.5.1.1 Kes-Kes Onkologi dan Rawatan Kemoterapi
a. Dibenarkan memohon ujian FBP atau FBC dua (2) kali dalam seminggu atau setiap
3 hari.
b. Permohonan FBP seterusnya, akan dianalisis sebagai FBC sahaja
c. Kecuali mendapat nasihat Pakar Hematologi atau Pegawai Perubatan.

10.5.1.2 Kes-Kes Lain

a. Pesakit selain daripada kes-kes lain dibenarkan memohon hanya satu (1) ujian FBP
setiap kemasukan ke wad.
b. Permohonan seterusnya, akan dianalisis sebagai FBC sahaja.
c. Kecuali mendapat nasihat Pakar Hematologi dan Pegawai Perubatan.

10.5.1.3 Kes-Kes Penukaran Ujian FBP

a. Ujian FBP akan dilaporkan sebagai FBC jika;
i. Tiada ‘flagging’ (ketidaknormalan yang dikesan oleh analyser hematologi).
ii. Bacaan histogram dan scattergram normal.
iii. Tiada indikasi klinikal.

10.5.2 Koagulasi Khusus

10.5.2.1 Kajian Fungsi Platelet
a. Ujian PT dan APTT adalah normal.
b. Tidak menggunakan “substance” atau menerima rawatan dengan ubat-ubatan
yang boleh mengganggu fungsi platelet seperti aspirin dan lain-lain bahan (rujuk
LAMPIRAN 1).
c. Kiraan platelet dalam julat normal (jika tidak diketahui, hantar spesimen untuk
ujian FBP terlebih dahulu). Pesakit yang dirujuk dari Pusat Kesihatan atau hospital
lain, spesimen untuk ujian FBP perlu dihantar bersama-sama dengan permohonan
ujian ini.

10.5.2.2 Saringan Kekurangan Faktor Koagulasi/Pembekuan Darah (mixing test)

a. Ujian APTT “prolonged” (untuk faktor intrinsik) atau ujian PT “prolonged” (untuk
faktor ekstrinsik).
b. Tidak menerima rawatan “cryoprecipitate”, plasma atau pekatan faktor koagulasi.
c. Jika ada rawatan komponen darah di atas, ujian boleh dijalankan selepas 3 hari
rawatan terakhir komponen darah tersebut. Walaubagaimanapun masih
bergantung kepada jenis faktor pembeku yang bermasalah dan juga kepada
keadaan klinikal pesakit

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {20}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

10.5.2.3 Kajian Kekurangan Faktor Koagulasi (Faktor VIII, IX, dan lain-lain kecuali Faktor
XIII)
a. Ujian saringan menunjukkan hanya PT, APTT atau kedua-duanya berpanjangan.
b. Tiada rawatan “cryoprecipitate”, plasma, pekatan faktor koagulasi atau rawatan
DDAVP sekurang-kurangnya selepas 3 hari menerima rawatan terakhir),
walaubagaimanapun ianya bergantung kepada keadaan klinikal pesakit.

10.5.2.4 Ujian Saringan Kekurangan Faktor (mixing test)

a. Indikasi daripada pemeriksaan klinikal seperti masalah pendarahan.

10.5.2.5 Ujian Saringan & Khusus Perencat Faktor Koagulasi (perencat Faktor VIII atau IX,
dll)
a. Pesakit Hemofilia A atau Hemofilia B.
b. Pesakit pernah menerima rawatan pekatan Faktor VIII atau Faktor IX
c. Pendarahan masih kekal walaupun telah diberi rawatan pekatan Faktor VIII atau
Faktor IX.
d. Spesimen diambil sebelum menerima rawatan pekatan Faktor.
e. Bagi kes perolehan (acquired) pesakit tidak mempunyai sejarah hemophilia.
Pemeriksaan klinikal memberi gambaran tentang masalah pendarahan yang baru
terjadi.

10.5.2.6 Ujian Khusus Kekurangan Faktor von Willebrand

a. Ujian PT normal.
b. Ujian saringan kekurangan faktor koagulasi seperti APTT menunjukkan normal
atau “prolonged”.
c. Tiada rawatan “cryoprecipitate”, plasma atau pekatan faktor koagulasi, dan
rawatan DDAVP dalam masa 24 jam.

10.5.2.7 Ujian Saringan dan Pengesahan Antikoagulan Lupus (LA)

a. Hanya boleh dijalankan ke atas spesimen pesakit yang tidak menerima rawatan
antikoagulan jenis heparin.
b. Keputusan APTT adalah normal atau “prolonged”.
c. Ujian saringan dijalankan ke atas pesakit dengan sejarah penyakit berikut;
i. Intra Uterine Death (IUD).
ii. Recurrent Abortion.
iii. Cerebral Vascular Accident (CVA) tanpa sebab lain, seperti darah tinggi.
iv. Systemic Lupus Erythromatosus (SLE)/ Rheumatoid Arthritis (RA) yang
mempunyai sindrom anti-Phospholipid.
v. Deep Vein Thrombosis (DVT).
vi. Myocardial Infarction (MI) bagi pesakit berumur kurang 40 tahun.
vii. Immune Thrombocytopenic Purpura (ITP).
d. Jika pesakit diberi rawatan antikoagulan, ujian hanya boleh dibuat selepas dua hari
rawatan heparin terakhir. Walaubagaimanapun, ujian ini boleh dilakukan semasa
menerima rawatan warfarin

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {21}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

10.5.2.8 Ujian Thrombofilia

a. Komponen ujian-ujian yang boleh dilakukan semasa menerima rawatan
antikoagulan, seperti berikut:
Jenis rawatan koagulan yang
Ujian yang boleh dilakukan
diterima
Protein C, Protein S heparin
Antithrombin, Protein C, APCR-V & LA warfarin
Jadual 14

10.5.2.9 Ujian Anti Xa

a. Ujian ini hanya untuk memantau pesakit yang menerima rawatan antikoagulan
jenis low molecular weight heparin (cth: Clexane) pada beberapa keadaan seperti;
i. Kehamilan
ii. BMI tidak optimum
iii. Kegagalan ginjal
iv. Masalah respon kepada rawatan
b. Spesimen perlu dihantar di antara 3 hingga 4 jam selepas rawatan heparin.

10.5.3 Hematologi Khusus

10.5.3.1 Sitokimia Darah Periferi
a. Blast didapati di dalam smir darah peripheral, bagi kes leukemia akut.
b. Ujian-ujian dijalankan sebelum pesakit menerima rawatan kemoterapi.

10.5.3.2 Hemoglobin Analisis

a. Pesakit tidak menerima rawatan pemindahan darah. Jika pesakit menerima
rawatan pemindahan darah, ujian hanya boleh dijalankan selepas 1 hingga 3 bulan
menerima rawatan tersebut.

10.5.3.3 Flowcytometry
a. Ujian ini memerlukan spesimen baru. Darah/tisu yang diambil hendaklah segera
dihantar ke makmal untuk ke makmal hematologi untuk diproses.
b. Sekiranya spesimen darah atau sum-sum tulang, hendaklah dimasukkan ke dalam
tiub/bekas yang mengandungi EDTA, manakala spesimen tisu hendaklah
dimasukkan ke dalam tiub/bekas yang mengandungi RPMI. Bekas ini boleh
diperolehi dari Makmal Hematologi.
c. Indikasi untuk permohonan ujian Flowcytometri:
i. Pendiagnosaan ‘Acute Leukaemias and blast transformation of
myelodysplastic syndromes (MDS), and blast transformation of CML,
myelodysplastic/myeloproliferative neoplasms (MDS/MPN) and
myelodysplastic neoplasms (MPN)’ menggunakan spesimen:
1. Aspirasi sum-sum tulang, atau
2. Darah periferi
ii. Pendiagnosaan ‘Chronic lymphoproliferative disorders (CLDs) and staging non-
hodgkin lymphoma (NHL) cases’ menggunakan specimen:
1. Aspirasi sum-sum tulang
2. Darah periferi
3. FNAC
4. Cecair badan (CSF & Pleural effusion), atau
5. Biopsi kelenjar limfa

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {22}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

iii. Pendiagnosaan penyakit ‘paroxysmal nocturnal haemoglobinuria’ (PNH)

daripada spesimen darah periferi.
10.5.3.4 Hemolitic Workup
a. Osmotic Fragility Test (OFT)
i. Ujian ini amat berguna untuk mengesan penyakit hereditary spherocytosis
dan sebagai saringan penyakit thalassemia.

b. Schum’s Test
i. Ujian ini mengesan methaemalbumin dalam plasma secara kualitatif.
ii. Indikasi utamanya ialah hemolisis intravascular.

c. Methemoglobin Test
i. Ujian ini mengesan hemoglobin teroksida dalam plasma secara kualitatif.
ii. Indikasi ujian ini adalah seperti penyakit kekurangan enzyme G6PD dan
enzyme methemoglobin reductase.

d. Acidified Serum Test (Ham’s Test)

i. Ujian ini dilakukan untuk mengesan kebarangkalian penyakit PNH (Paroxysmal
Noctural Hemoglobinuria) atau eythropoietic anemia.
ii. Ujian ini tidak sesuai dilakukan kepada pesakit yang menerima tranfusi darah
kurang dari 3 bulan.

e. Sucrose Lysis Test

i. Selain daripada Ham’s test, ujian ini juga boleh mengesan kebarangkalian
penyakit PNH (Paroxysmal Noctural Hemoglobinuria).

f. Kleihauer Test
i. Ujian ini mengenalpasti kehadiran sel fetal (HbF) didalam sirkulasi maternal.
ii. Indikasi ujian ini adalah termasuk:
1. Menentukan keadaan pendarahan feta-maternal
2. Perawatan kes Rh HDN (Rhesus Hemolytic Disease of Newborn)

g. Nutrisi Anemia
i. Analisis nutrisi anemia merangkumi ujian berikut:
1. RBC Folate
2. Serum Folate
3. Serum Vitamin B12
4. Serum Ferritin
ii. Pesakit dinasihatkan berpuasa sebelum menjalankan ujian.
iii. Spesimen hemolisis tidak sesuai dan tidak akan dianalisis.
iv. Spesimen mesti dihantar sebelum 12 tengah hari.

10.5.3.5 Sum-sum Tulang

a. Permohonan ujian ini perlu dibuat temujanji dengan JTMP bertugas terlebih
dahulu.
b. Permohonan mesti disertakan bersama keputusan FBP terkini, mohon ujian FBP
sebelumnya.

10.5.4 Molekular
10.5.4.1 Asai Kualitatif Gen BCR-ABL

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {23}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

a. Indikasi diagnosis Chronic Myeloid Leukaemia.

b. Indikasi Acute Lymphoblastic Leukaemia.

10.5.4.2 Gen JAK2

a. Indikasi Chronic Myeloproliferative Disorder.

10.5.4.3 Gen SEA α-Thalassemia

a. Indikasi Thalassemia.
b. Bergantung juga kepada keputusan Hb-analisis.

10.5.4.4 Gen AML Fusion (AML1/ETO gen, PML/RARα gen, CBFβ/MYH11 gen)
a. Indikasi diagnosis Acute Myeloid Leukaemia.

10.5.4.5 Faktor V Leiden

a. Ujian saringan APCR-V borderline/positif dan sejarah klinikal seperti thrombosis.
b. Pesakit trombosis yang sedang menerima rawatan heparin atau mempunyai Lupus
antikoagulan (dimana, ujian saringan seperti APCR-V tidak dapat membantu).

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {24}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

11 Unit Perubatan Transfusi

11.1 Piagam Pelanggan Unit Perubatan Transfusi
a. Penderma darah dijamin selamat dari semua jangkitan semasa prosedur pendermaan
darah.
b. Penderma darah akan diberi layanan dalam suasana yang selesa.
c. Kami menjamin proses pendermaan darah tidak melebihi 50 minit.
d. Kami menjamin hak-hak istimewa seperti yang tercatit dalam buku penderma.

11.2 Objektif Kualiti Unit Perubatan Transfusi

a. Bahagian Penderma
i. Memastikan proses pendermaan darah biasa tidak melebihi 40 minit.
ii. Memastikan proses pendermaan apheresis tidak melebihi 2 jam 30 minit.

b. Bahagian Komponen Darah

80% kualiti produk komponen platelet concentrates (pendermaan biasa) yang disediakan
adalah memuaskan (within range).

c. Bahagian Saringan Darah

Memastikan bekalan darah yang dikeluarkan kepada pelanggan bebas sebarang infeksi.

d. Bahagian Makmal
80% permohonan pembekalan platelet concentrates kepada wad/klinik dapat dipenuhi.

Sebarang penambahbaikkan objektif kualiti Unit Perubatan Transfusi sila rujuk manual kualiti
HUSM

11.3 Kakitangan dan Sambungan Telefon Unit Perubatan Transfusi

Ketua Jabatan/Pengurus Unit Perubatan Transfusi No. Ext Pager

Prof. Madya Dr. Rosline Hassan 4970 025

Pensyarah
Dr. Rapiaah Mustaffa 4975
Dr. Wan Zaidah Abdullah 4971
Dr. Suhair Abbas Ahmed 4972 158
Dr. Abdul Rahim Hussein 4976
Dr. Wan Haslindawani Wan Mahmood 4175
Dr. Shafini Mohamed Yusoff 4016
Dr. Rosnah Bahar 4136
Dr. Noor Haslina Mohd. Noor 4138
Dr. Marini Ramli 4978
Dr. Muhammad Farid Johan 4977

Pegawai Perubatan
Dr. Mohd Amran Abdul Wahab 4618
Dr. Abdul Karim Yusof 4640
Dr. Salfarina Iberahim 4640

Bahagian Makmal Unit Perubatan Transfusi

Pegawai Sains
Lim Seng Hock 4619

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {25}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Khairiah Yazid 3650

Muhamad Fakhri Mohd Azmi 4630

Juruteknologi Makmal Perubatan Tertinggi Unit Perubatan Transfusi

Saw Teik Hock (U38) 4637
Miskon Ahmad Kerojoh (U36) 4641

Juruteknologi Makmal Perubatan Kanan Unit Perubatan Transfusi U32

Salamah Ahmad Sukri 4641
Rohana Yusof 4635

Pejabat Am Unit Perubatan Transfusi (Tel/Fax  : 7652709) 4638

Makmal Unit Perubatan Transfusi (Interkom: No. 6) 4644 476
Bilik Pelajar Sarjana 4636
Bilik Pendermaan Darah 4639
Makmal Stem Sel 4633

Juruteknologi Makmal Perubatan (JTMP) Unit Perubatan Transfusi U29

Anisza Mat Hasim 4644
Suzana Abu 4644
Suhaidah Ismail 4644
Surehan Sulong 4644
Aini Rosemawani Che Abdullah 4644
Muhammad Ashraf Zulkarnain 4644
Nursyamsida Kamarudin 4644
Mohd Reizuan Ali 4644
Mohd Zaki Idris 4644
Nor Hidayah Binti Ngapdi 4644

Penolong Pegawai Penerangan

Noor Athiah Mat Wi 4632

Kakitangan Kejururawatan Unit Perubatan Transfusi

S/N Kamariah Ismail 4639
S/N Mik Yah Yusop 4639
S/N Tuty Salehah Jaffar 4639
S/N Asma Che Min 4639
S/N Zubaidah Manaff 4639
S/N Rahimah Mustafa 4639
A/N Rahana Mohd Noor 4639
A/N Faezah Abdullah 4639

Kakitangan Pentadbiran Unit Perubatan Transfusi

Siti Sarah Sophiah Abdul Halim (Perkeranian/Operasi) 4638
Pembantu Makmal
Norazlina Derani 4644
Pembantu Tadbir Rendah
Nur Huruain Shatishal Abdul Shukor (Jurutaip) 4638

Atendan Kesihatan
Hamzah Ismail 4639
Zainal Abidin Husain 4639
Jafrey Din Mat Jusoh 4639
Che Abdul Halim Ibrahim 4639
Pembantu Am Pejabat
Mohamad Ali 4638
Asmadi Abdul Aziz 4638
Nik Fairuz Nik Mahmood 4638

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {26}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Jadual 15
(Selepas waktu pejabat - Penyelaras/Pegawai Perubatan boleh dihubungi melalui 4644)
11.4 Perkhidmatan Unit Perubatan Transfusi
11.4.1 Perkhidmatan Makmal Imunohematologi
Ujian Rutin Makmal Imunohematologi Spesimen Tiub Nota
ABO & Rhesus Group
Group & Crossmatch (GXM)
Group, Screen & Hold (GSH) K2EDTA tube,
(Whole Blood)
Neonatal Study (ABO, Rh Group & DAT) saiz 3ml (dewasa) Tiada
Darah Utuh
Direct Coombs Test (DAT) IgG & C3d 1-2ml (bayi)
Indirect Coombs Test (IAT)
Antenatal Study
(ABO, Rh Group & Antibody Screening)
Jadual 16

Ujian Khusus Makmal Imunohematologi Spesime

n Tiub Nota
Blood Group Phenotyping Transfusion Reaction Investigation
K2EDTA
Rhesus Genotyping memerlukan sampel:
tube,
(Whole  Sample Post Transfusi (3-5ml)
Antibody Titre saiz:
Blood)  Baki Beg Darah
3ml
Antibody Identification Darah  FBP (Makmal Hematologi)
(dewasa)
Transfusion Reaction Investigation Utuh  Urine for Hb (Makmal Patologi
1-2ml
Kimia)
Human Platelet Antigen Antibody Test (bayi)
 Blood C&S (Makmal Mikrobiologi)
Jadual 17

11.4.2 Perkhidmatan Pendermaan Darah

Bekalan darah sentiasa diperlukan, penderma darah sukarela amat dialu-alukan bagi
menambah stok darah di Unit Perubatan Transfusi. Pihak Hospital USM akan menjaga
kebajikan penderma darah melalui keistimewaan mendapatkan perkhidmatan
perubatan, kesihatan dan kemudahan lain.

11.4.2.1 Kriteria Kelayakan Penderma Darah

Darah yang selamat datang dari penderma yang sihat. Pendermaan darah haruslah
atas dasar kesukarelaan individu tanpa meminta balasan, dan penderma tidak
akan dipaksa untuk menderma tanpa kerelaan mereka. Demi menjamin darah
yang selamat hanya penderma yang sihat, bebas dari penyakit, dan tiada riwayat
penyakit tertentu dibenarkan menderma darah.

Kriteria Penderma Darah Sihat yang

Nota
diterima
Penderma bawah 18 tahun, mesti mendapat kebenaran Ibubapa/Penjaga
Umur 18 hingga 60 tahun sahaja
Penderma 60-65 tahun, mesti menunjukkan surat sah sihat dari doktor
Jantina Lelaki dan Perempuan -
Berat 45kg /100lb (minima) -
Tidur 5 jam (minima) -
12.5g/dl (lelaki)
Aras Hb -
12.0g/dl (perempuan)
Tiada sejarah pendarahan yang teruk
Penyaki
Sihat tubuh badan Tiada sejarah penyakit terdahulu
t
Tidak mengambil sebarang ubat
Jadual 18

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {27}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Sumber: Transfusion Practice Guidelines for Clinicians & All Laboratory Personell, National Blood
Centre, Malaysian Ministry of Health (2nd Ed) 2005, mukasurat 6 -7

Kekerapan Menderma Darah Selang Masa (selepas pendermaan terakhir)

Penderma Darah Sahaja 12 minggu
Penderma Aferesis 2 minggu
Penderma Darah bertukar kepada Penderma Aferesis 12 minggu
Penderma Aferesis bertukar kepada Penderma Darah 2 minggu
Jadual 19
Sumber: Transfusion Practice Guidelines for Clinicians & All Laboratory Personell, National Blood
Centre, Malaysian Ministry of Health (2nd Ed) 2005

11.4.2.2 Hak Istimewa Penderma Darah di Unit Perubatan Transfusi, HUSM

Hak-hak istimewa kepada penderma darah di Unit Perubatan Transfusi HUSM
adalah mengikut panduan dari Kementerian Kesihatan Malaysia dalam surat
pekeliling KPK 5/2005 bertarikh 20 Julai 2005, seperti berikut;

Keistimewaan Penderma Darah Hospital Universiti Sains Malaysia 3

Percuma
Kekerapan Percuma Rawatan
Rawatan Nota
Menderma Perubatan & Wad1
Pesakit Luar1
1 kali 4 bulan 4 bulan Tidak termasuk bayaran x-ray dan pembedahan
2 kali dalam 12 bulan - - Percuma suntikan pencegahan Hepatitis B
2-5 kali 4 bulan 4 bulan -
Menderma lebih 5 kali dan seterusnya - Kelonggaran
6-10 kali 1 tahun 6 bulan
melawat wad pada bila-bila masa5
11-15 kali 2 tahun 1 tahun -
16-20 kali 2 tahun 2 tahun -
21-30 kali 3 tahun 3 tahun -
31-40 kali 4 tahun 4 tahun -
menamakan seorang waris untuk dapat keistimewaan
41-50 kali 10 tahun 10 tahun
selama 10 tahun sahaja2,3,4
Penderma (whole blood) sahaja
Lebih 50 kali Seumur hidup Seumur hidup menamakan seorang waris untuk dapat keistimewaan
seumur hidup,3,4
Penderma (aferesis) sahaja
Lebih 150 kali Seumur hidup Seumur hidup menamakan seorang waris untuk dapat keistimewaan
seumur hidup2,3,4
Jadual 20
1
Keistimewaan Penderma hanya akan diberikan kepada penderma sahaja dalam tempoh bulan/tahun terakhir
pendermaan
1
Hanya penderma yang membawa buku penderma darah3 yang lengkap sahaja layak menerima keistimewaan ini
2
Sekiranya waris yang dinamakan meninggal, penderma boleh menamakan seorang pewaris yang lain selagi
pemilik hidup
3
Hak keistimewaan buku penderma tidak boleh dipindahmilik jika pemilik asal buku penderma meninggal
4
Pewaris hanya layak mendapat keistimewaan pengurangan jumlah caj keseluruhan Rawatan Pesakit Dalaman
sebanyak 50% sahaja
5
Kelonggaran melawat wad hanya layak atas budi bicara dan kebenaran khas dari Ketua Jururawat HUSM sahaja

Sumber: Peraturan Bayaran & Kadar Caj Hospital Universiti Sains Malaysia, Unit Kewangan (1 September 2005), page 7.
Sumber: Surat Pekeliling KPK 5/2005 (20 Julai 2005) Sumber: Unit Kewangan , HUSM

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {28}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

11.4.3 Perkhidmatan Terapeutik

11.4.3.1 Penyediaan Darah & Komponen Darah
a. Transfusi Darah Autologus
Transfusi darah autologus (Autologus Blood Transfusion) memberikan kebaikan
kepada pihak Unit Perubatan Transfusi dan juga pesakit. Pesakit - pesakit yang
mungkin memerlukan darah untuk pembedahan elektif adalah sesuai sebagai
penderma autologus.

Sekurang - kurangnya tiga minggu sebelum tarikh pembedahan, darah penderma

autologus harus diambil dan disimpan di Unit Perubatan Transfusi.
Penyelaras/Pegawai Perubatan Unit Perubatan Transfusi harus dihubungi untuk
nasihat dan juga mengaturkan pengambilan dan penyimpanan darah autologus.

b. Plasmaferesis
Perkhidmatan plasmaferesis juga disediakan di Unit Perubatan Transfusi sama ada
untuk tujuan rawatan atau pengambilan komponen darah tertentu.
Penyelaras/Pegawai Perubatan Unit Perubatan Transfusi hendaklah dihubungi
untuk perkhidmatan ini.

c. Komponen-Komponen Darah
Konsep terapi komponen darah bertujuan untuk memberikan komponen darah
tertentu yang diperlukan oleh pesakit sahaja berbanding dengan transfusi darah
utuh ‘whole blood’. Ini bukan sahaja dapat memaksimakan penggunaan darah
tetapi adalah juga cara yang paling sesuai untuk pemberian komponen darah yang
diperlukan oleh pesakit yang memerlukan banyak komponen spesifik.

Dengan penggunaan komponen darah ini juga, satu unit darah yang didermakan
dapat digunakan untuk beberapa orang pesakit yang memerlukan komponen-
komponen yang berlainan.

11.4.4 Pemindahan Darah

11.4.4.1 Syarat-Syarat Permohonan Transfusi Darah
a. Permohonan yang melebihi 72 jam, mestilah membuat permohonan baru (borang
dan spesimen baru). Kecuali plasma dan platelet (borang sahaja).

Nota: Dalam kes-kes pemindahan darah banyak (massive transfusion),

Penyelaras/Pegawai Perubatan Transfusi hendaklah dihubungi untuk
menilai/menasihat kemungkinan menggunakan komponen darah tertentu.

b. Komponen-komponen darah yang boleh disediakan oleh Unit Perubatan Transfusi

adalah seperti berikut:
i Plasma Beku Segar (Fresh Frozen Plasma)
ii Plasma Beku Biasa (Ordinary Frozen Plasma)
iii Kriopresipitat (Cryoprecipitate)
iv Kriosupernatant (Cryosupernatant)
v Sel Kejap (Packed Cell)
vi Platelet Concentrate (Random Platelet & Platelet Apheresis)
vii Buffy Coat

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {29}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

c. Masa yang diperlukan untuk penyediaan komponen darah selepas permohonan

diterima/diberitahu :
i. Plasma Beku Segar (Fresh Frozen Plasma) 20-30minit
ii. Kriopresipitat (Cryoprecipitate) 15-20minit
iii. Platelet Concentrate 15-20minit
Nota: Tempoh masa penyediaan komponen darah bergantung kepada penderma darah
yang sesuai dan stok darah

11.4.4.2 Prosedur Transfusi Darah Kecemasan

a. Uncrossmatched Blood
Bagi darah kumpulan O-sel kejap (packed cell) yang diambil TANPA ujian-
penyesuaian darah (cross-matching) atau ujian penyesuaian darah belum lengkap
dijalankan.

b. Emergency Crossmatch
Darah dibekalkan kepada pesakit selepas ujian kumpulan darah dan ujian
immediate spin/saline phase crossmatch dijalankan. Jika tiada keserasian pihak
wad akan dimaklumkan dengan segera.
Nota:
i. Proses pengeluaran darah mengambil masa 15-20 minit, maksimum 2 unit dibekalkan dahulu.
ii. Pakar perubatan/pegawai perubatan adalah bertanggungjawab untuk mengambil/memberikan darah
tersebut dan mereka dikehendaki menandatangani borang permintaan darah sebelum darah dapat
dikeluarkan dari Unit Perubatan Transfusi

11.4.5 Ujian ‘Group, Screen and Hold’ (GSH)

a. Group Screen and Hold (GSH) adalah satu ujian saringan antibodi, seterusnya ujian
penyesuaian silang akan dilakukan sekiranya darah diperlukan.
b. Pesakit yang mempunyai antibodi, kajian lanjut untuk mengenalpasti antibodi dan
darah yang sesuai akan dijalankan. Pihak wad akan dimaklumkan.

11.4.5.1 Kes-Kes Tidak Memerlukan Ujian GSH

a. Kes-kes pendarahan kecemasan.
b. Kes yang berkemungkinan besar darah akan digunakan.
c. Permohonan darah yang melebihi 2 unit.
d. Semua kes-kes pediatrik.
e. Kes-kes yang diketahui mempunyai antibodi.

Nota: Prosedur permohonan ujian (GSH), proses pengambilan dan melabel darah pesakit
adalah sama seperti permohonan ujian Kumpulan dan Keserasian Darah (GXM)

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {30}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

12 Julat Nilai Normal

12.1 Julat Nilai Normal Ujian Hematologi
Perempua 6-12 2-6
Variable Lelaki 2-6 bln* 1 bulan* Bayi*
n thn* thn*
WBC (x109/l) 3.8 – 9.7 3.4 – 10.1 5 - 13 5 - 15 6 - 18 5 - 19 7 - 23
3.52 –
RBC (x1012/l) 4.2 – 6.1 4.0 - 5.2 4 - 5.3 3 - 4.6 3 - 5.4 4.0 - 6.6
5.16
12.0 – 9.81 – 11 -
Hb (g/dl) 12 - 16 10 - 14 11 - 17 15 - 23
16.5 13.85 14
37.5– 31.8 – 34 -
HCT (%) 35 - 45 28 - 42 31 - 55 45 - 67
49.8 42.4 40
78.9 – 77.5 – 75 -
MCV (fl) 78 - 94 83 - 108 85 - 123 95 - 121
95.7 94.5 87
25.4 – 24.8 – 24 -
MCH (pg) 24 - 33 25 - 35 28 - 40 31 - 37
31.1 31.2 30
30.6 – 31 -
MCHC (g/dl) 29.4– 34.4 31 - 37 30 - 36 29 - 37 29 - 37
34.9 37
Platelets (x109/l) 167– 376 158– 410 - - - - -
35.5 – 35.8 –
RDW SD - - - - -
46.8 47.6
11.2 –
RDW CV 11.4– 15.1 - - - - -
15.2
Neutrophils 1.58 – 1.55 –
2–8 1.5 – 8 1.5 – 9 3–9 3–5
(x109/) 5.94 6.07
Lymphocytes 1.14 – 1.05 –
1–5 6–9 4 – 10 3 – 16 2–8
(x109/l) 3.22 3.29
Monocytes 0.15 –
0.1 – 0.74 0.1 – 1 0.1 – 1 0.1 – 1 0.3 – 1 0.5 – 1
(x109/l) 0.67
Eosinophils 0.08 – 0.03 –
0.1 – 1 0.2 – 1 0.2 – 1 0.2 – 1 0.1 – 0.5
(x109/l) 0.28 0.28
0.01 – 0.01 –
Basophils (x109/l) - - - - -
0.05 0.05
Reticulocytes 0.46 – 0.48 –
0.2 - 2 0.2 – 2 0.4 – 1 0.3 – 1 1 – 4.5
(x109/l) 1.34 1.48
Serum ferritin 55.7 – 14.5 –
- - - - -
(ng/ml) 174 87.6
9 0.01 – 0.001 –
IG (x10 /l) - - - - -
0.03 0.04
Bleeding Time
2 – 7 (Ivy’s method)
(min)
ESR (mm/60min) 1 – 15 (lelaki), 1 – 20 (perempuan), 1 – 10 (kanak-kanak)
Jadual 21
Sumber: T.M. Roshanet al., (2008) Hematology Reference Ranges in Malaysian Population. Int. Jnl. Lab. Hem.
*Sumber: J.V. Dacie, S. M. Lewis, (1995) Practical Haematology (8 th Edition), page 17.

12.2 Julat Nilai Normal Ujian Koagulasi Rutin

Variable Julat Normal Nota
PT (sec) 12.6 – 15.7 -
INR 0.86 – 1.14 -
APTT (sec) 30.0 – 45.8 -
APTT (sec) 50:50 Intrepetasi berdasarkan nilai pembetulan
< 5 sec
mix/control yang dikira dari formula standard
PT (sec) 50:50 mix/control - -
Fibrinogen Level (g/l) 2.32 – 4.44 Clauss Method
D-dimer (µg/ml) < 500 -
Factor VIII Assay (%) 50.0 – 190 -
Factor IX Assay (%) 57.0 – 156.0 -

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {31}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Jadual 22
Nota: Sumber makmal hematologi dari analyzer STA Compact (Mei, 2008)

12.3 Julat Nilai Normal Ujian Koagulasi Khusus

Variable Julat Normal Nota
Thrombin Time (sec) 14.37-18.23 -
Reptilase Time (sec) < 20 -
Factor II Assay (%) 48.0 – 155.0 -
Factor V Assay (%) 67.0 -134.0 -
Factor VII Assay (%) 70.0 – 160.0 -
Factor X Assay (%) 67.0 – 123.0 -
Factor XI Assay (%) 63.0 – 145.0 -
Factor XII Assay (%) 40.0 – 130.0 -
Factor XIII Assay (%) 40.0 – 130.0 -
Inhibitor Screening No Inhibitor -
Inhibitor Assay (Bethesda Assay)(BU/mL) < 0.6 -
Protein C Activity (%) 69.0 – 132.0 -
Protein S Activity 77.0 – 136.0 -
Free Protein S Antigen Activity (%) 67.0 – 155.0 -
Antithrombin (ATIII) (%) 80.0 – 160.0 -
APCR-V (ratio) cut of value >2.05 -
APCR-APTT (ratio) 2.09 – 3.21 -
Therapeutic
Anti Xa Activity (µ/ml) 0.5 – 1.0
range
Jadual 22
Sumber: Semua julat normal dan nilai rujukan diperolehi dari Bahagian Koagulasi, Disember 2008.
Makmal Hematologi, HUSM, melainkan dinyatakan dari sumber lain.

12.4 Julat Nilai Normal Ujian Hematologi Khusus

Analisis Hemoglobin Hb Elektroforesis
Hb A (%) 96.0 – 98.5
Hb A2 (%) 1.5 – 4.0 (kaedah HPLC)
Hb F (%) < 1.0 (kaedah HPLC)
Jadual 23

Analisis Sum-sum Tulang (%) Observed Range 95% range (mean)

Blast Cells 0.0 – 3.2 0.0 – 3.0 (1.4)
Promyelocytes 3.6 – 13.2 3.2 – 12.4 (7.8)
Neutrophil myelocytes 4.0 – 21.4 3.7 – 10.0 (7.6)
Eosinophil myelocytes 0.0 – 5.0 0.0 – 2.8 (1.3)
Metamyelocytes 1.0 – 7.0 2.3 – 5.9 (4.1)
Neutrophils Males 21.0 – 45.6* 21.9 – 42.3 (32.1)

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {32}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

Females 29.6 – 46.6* 28.8 – 45.9 (37.4)

Eosinophils 0.4 – 4.2 0.3 – 4.2 (2.2)
Eosinophils plus eosinophil myelocytes 0.9 – 7.4 0.7 – 6.3 (3.5)
Basophils 0.0 – 0.8 0.0 -0.4
Erythroblasts Males
Females 18.0 – 39.4* 16.2 – 40.1 (28.1)
14.0 – 31.8* 13.0 – 32.0 (22.5)
Lymphocyte 4.6 – 22.6 6.0 – 20.0 (13.1)
Plasma Cells 0.0 – 1.4 0.0 – 1.2 (0.6)
Monocytes 0.0 – 3.2 0.0 - 2.6 (1.3)
Macrophages 0.0 – 1.8 0.0 – 1.3 (0.4)
Proerythroblast 0.5 – 5.0
Myeloid :
Males 1.1 – 4.0† (ratio) 1.1 – 4.1† (ratio)
erythroid
†
Females 1.6 – 5.4 (ratio) 1.6 – 5.2† (ratio)
Significant difference between men and women: *P < 0.001; †P < 0.01
Jadual 24
Sumber: Bain B. J., (1996) The Bone Marrow Aspirate of Healthy Subjects. Br J Haematol. 94:206-9

Anemia Nutrisi
RBC Folate (μg/l) 160 – 640
Serum Folate
3 – 20
(μg/l)
Serum Feritin
55.7 – 173.48 (Lelaki) 14.45 – 87.75 (Perempuan)
(μg/l)
Vitamin B12 (ηg/l) 160 – 760
Jadual 25
Sumber: J.V. Dacie, S. M. Lewis, (1995) Practical Haematology (8 th Edition), page 14.

12.5 Kumpulan Darah

Kekerapan ABO
A B AB O
(%)
35 15 5 45
Jadual 26

Kekerapan Rh Rh Phenotype Rh Genotype Shorthand

(%) Symbol
58.5 CC.DD.ee CDe / CDe R1 R1
21.5 Cc.DD.Ee CDe / cDE R1 R2
6.0 Cc.Dd.ee CDe / cde R1 r
5.0 CC.DD.Ee CDe / CDE R1 Rz
2.5 Cc.DD.ee cDE / cde R2 r
1.0 Cc.DD.EE cDE / CDE R2 Rz
4.5 cc.DD.EE cDE / cDE R2 R2
0.5 dd.Dd.ee cDe / cde R0 r
0.5 CC.DD.EE CDE / CDE Rz Rz
Jadual 27
Sumber: T.H. Saw, A. Zahari, R. Hassan, R. Mustaffa, (2005)
A Study of Rh Phenotype/Genotype Among Regular Blood Donor of Different Ethnic Group in Hospital USM,
Kelantan.

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {33}
 JABATAN HEMATOLOGI/UNIT PERUBATAN TRANSFUSI

13 Lampiran 1

Ubat – ubatan yang boleh menggangu fungsi platelet (agregasi platelet)

Aminopyrine (Pyramidon) Dextropropoxyphene Maclofenamic acid

Amitriptyline Dipyridamole (Persantine) Mefamic acid (Ponstan)
Antruane
Furosemide (Lasix) Nitrofurantoin (Furadantin)
(Sulfinpyrazone)
Aspirin* Glycerole-guiacolate Paracetamol
Atromide (Clofibrate) Heparin Phenothiazines
Chloroquine Ibufenac (Dytransin) Phenylbutazone
Chlorpromazine Ibuprofen (Motrin) Promethazine
Cyprohepatadine Indomethacin (Indocin) Pyrinolcarbamate
Dextran Imipramine Sulfinpyrazone
Alpha-antagonist Cepthalosporins Local anasthetics (procaine)
Adrenergic blocking
Clofibrate Non-steroid anti-inflammatory drugs
agents
Adenosine Corticosteroids Prostaglandin E
Aminophylline Cyclic AMP Prostanoids
Antihistamines EDTA Sulphydril inhibitor
B-blocker Ethanol Tricyclic antidepressants
Black tree fungus Garlic Volatile general anasthetics

Buku Panduan Perkhidmatan Makmal Hematologi & Unit Perubatan Transfusi, Jilid ke 5, 2009 {34}