DEFINISI LIMIT
Istilah limit dalam matematika hampir sama artinya dengan istilah mendekati.
Akibatnya, nilai limit sering dikatakan sebagai nilai pendekatan.
1. Pengertian Limit secara Intusi
Untuk memahami pengertian limit secara intuisi perhatikanlah contoh soal berikut:
x
f (x)=1+ x untuk
Diketahui
anggota bilangan real, tentukanlah
f ( x) untuk x mendekati 1 (tetapi
x1 )
y
f (x)=1+ x
1
Gambar.
1
Dari Kiri
x
-1
-0,5
0
0,5
1
f (x)
0
0.5
1
1,5
2
Untuk x mendekati 1 dari kiri maka nilai f ( x) akan mendekati 2
Dapat dituliskan:
x 1 f ( x )=2
lim
x 1 ( 1+ x ) =2
atau
lim
Dari Kanan
x
1
1,5
2
2,5
3
f (x) 2
2,5
3
3,5
4
Untuk x mendekati 1 dari kanan nilai f (x) akan mendekati 2
Dapat dituliskan:
x 1+ f ( x )=2
lim
x 1+ (1+ x )=2
atau
lim
Yaitu
x 1+ f ( x )=2
x 1 f ( x )=lim
lim
atau
x mendekati a
tetapi
f ( x)
mendekati a, ditulis
0< xa
>0
maka
Teorema
1.
2. Jika
x a f ( x )=L1
lim
tidak ada.
x a f ( x)=L
dan
lim
dan
x a+ f ( x )=L2
lim
dengan
x a+ f ( x)=L
lim
L1 L2 , maka lim f ( x )
x a
f (x)
sebagai berikut
x=a
pada
f ( x ) =f ( a) .
fungsi f ( x) . Dengan demikian kita memperoleh lim
x 2
0
f ( x ) telah diperoleh.
Jika ( a )
, maka nilai lim
x 2
0
0
Jika f ( a )=
(bentuk tak tentu), maka teruskan ke langkah 2.
0
f ( x ) dengan cara memfaktorkan.
2) Tentukan lim
x 2
a. Metode Substitusi
Jika fungsi
f (x)
lim f ( x ) =f ( a ) , asalkan ( a ) 0
x a
0
Contoh :
1) Tentukan nilai limit dari
( x5)
a) lim
x 3
b)
lim x 2 +2 x 8
c)
x +5 x2
x+ 1
)
lim
x 2
2
x 1
Penyelesaian :
( x5) = 3 5 = -2 ,
a) lim
x 3
Jadi, lim ( x5) = -2
x 3
b)
x +2 x8
lim
x 2
2
x +2 x 8 = 0
Jadi, lim
x 2
c)
x 2 +5 x2
x+ 1
)=
lim
12 +5 . 12
1+1
x 1
Jadi,
x 2 +5 x2
x+ 1
)=2
lim
x 1
Latihan soal :
Hitunglah limit berikut
4
=2
2
x=a ,
maka
1)
x
(8)
lim
x 3
2)
3)
4)
lim 9+ x 2
x4
x 37
lim
x 3 x 3
2
x 4 x5
lim
x +2
x 1
b. Metode Pemfaktoran
Jika
diperoleh
f (x)
f (a) =
g ( x)
h( x )
g ( x)
h(x )
0
0
, bentuk
g( x)
dan
x=a
h(x )
difaktorkan lebih dahulu sehingga mempunyai factor yang sama yang dapat
disederhanakan sedemikian sehingga
f (a)
0
0
. Selanjutnya perhitungan
lim f ( x ) =lim
x 2
x 2
g(x)
( xa ) H (x)
H (x)
=lim
=lim
h (x) x 2 ( xa ) S( x ) x 2 S ( x)
Contoh.
1) Tentukan limit fungsi berikut.
x3
a) lim
2
x 6
x 3
2
x 2 x8
lim 2
b)
x 2 x + x2
x3
lim
c)
x 3 x 3
x2
lim
d)
x4 x +4
Penyelesaian:
a)
lim
x 3
x3
2 x 6
mempunyai bentuk
memfaktorkan diperoleh
0
0
, sehingga dengan
( x3)
x3
1
= lim
=
2
x
6
2
x 3
x 3 2( x3)
2
x 2 x8
lim 2
mempunyai bentuk
x 2 x + x2
lim
b)
0
0
, sehingga dengan
memfaktorkan diperoleh
(x+2)( x4)
x 22 x8
lim 2
= lim
x 2 (x +2)( x1)
x 2 x + x2
x4
24
6
= lim
=
=
=2
21
3
x 2 x1
x3
0
c) lim
mempunyai bentuk
, sehingga dengan
0
x 3 x 3
memfaktorkan diperoleh
x3
( x 3 ) ( x + 3 )
lim
= lim
x 3 x 3
x 3
x 3
= lim x + 3
x 3
d)
=
=
x2
lim
x4 x +4
3+ 3
2 3
mempunyai bentuk
0
0
, sehingga dengan
memfaktorkan diperoleh
x2
x2
lim
= lim
x 4 ( x2)( x+ 2)
x4 x +4
1
= lim
x 4 x+2
1
=
4+2
1
1
=
=
2+2
4
Latihan soal:
Hitunglah limit berikut
2
x x2
1) lim
x2
x 2
x3
2) lim
x 3 x 3
x2
3) lim
x4 x +4
c. Metode Mengalikan dengan Akar Sekawan
Beberapa fungsi yang akan ditentukan limitnya merupakan sebuah
fungsi irasional sehingga sulit untuk difaktorkan. Untuk bentuk seperti ini, kita
harus menghilangkan tanda akar dengan cara mengalikannya dengan akar
sekawan. Setelah itu baru difaktorkan. Cara merasionalkan penyebut suatu
pecahan telah kita pelajari di kelas 1, antara lain:
a
b sehingga diperoleh
dikalikan dengan
b
b
a
a b a b a
=
x =
= b
b b b b b
c
a b
2) Pecahan berbentuk
dikalikan dengan
sehingga
a+ b
a b
1) Pecahan berbentuk
diperoleh
b
a
c
c
c
a b
=
.
=
a+ b a+ b a b
Contoh :
Tentukan limit fungsi berikut:
x+1
lim
a)
x 1 1 x +2
1 x +1
b) lim
x 0
x 2x
Jawab:
x+1
lim
a)
x 1 1 x +2
x+1
x 1 1 x +2
1+ x +2
x+ 2
1+
=
( 1 x +2 )
( x +1 )
lim
=
lim
x1
x +2
1+
= ( x+1 )
lim
x 1
x +2
1+
= ( x+1 )
lim
x 1
1+ x +2
1+ x +2
x +2
1+
lim
x 1
= (1+ 1+2 )
= 2
1 x +1
lim
mempunyai bentuk
2
x 0
x x
b)
x 0
1 x +1
1 x+ 1 1+ x +1
=lim
2
x 0
1+ x +1
x x
x 2x
x+1
1+
x ( x1 )
1(x +1)
lim
x 0
x+1
1+
(
x x1 )
x
lim
x 0
x +1
1+
(
)
x1
=
1
lim
x 0
0+1
1+
= (
01 )
1
1
=
(1 ) (2)
1
=
2
Latihan soal :
Hitunglah limit berikut
0
, sehingga dengan
0
x
x 0 x+ 42
x 29
lim 2
x 3 x +74
2
x 4
lim
2
x 2 3 x +5
lim
1)
2)
3)
C. TEOREMA LIMIT
Misal k
konstanta, fungsi f
x a , a R , maka berlaku :
1.
lim k=k
2.
lim x=a
3.
4.
x a
x a
x a
x a
[ f ( x ) +g ( x ) ] =lim
f ( x ) + lim g ( x )
x a
xa
lim
x a
5.
[ f ( x )g ( x ) ]=lim
f ( x ) lim g ( x )
x a
x a
lim
x a
lim f ( x)
6.
lim
x a
f ( x ) x a
g( x) 0
=
, untuk lim
x a
g( x ) lim g (x)
x a
7.
8.
x a
x a
x a
x a
x a
Contoh :
Tentukan nilai limit fungsi berikut dengan menggunakan teorema limit
2
2 x1
lim 7 x
a.
b. lim
x 3
x 5
x2
Penyelesaian:
a.
lim 7 x
x 3
2
7x
= lim
x 3
x
lim
x a
2=7 (3)2=63
=
x 2=7
lim
x 3
7
b.
lim
2 x1 =
x 5
lim
x
lim 2 x1
x 5
x 5
lim x 2
x 5
x
lim
x 5
lim (2 x1)
x 5
x
lim
x 5
2 lim xlim 1
x 5
x 5
2.51 = 9 = 3
2
25 25
5
Contoh:
lim sin2 x
Tentukan nilai
Penyelesaian:
lim sin2 x
x
= sin 2 (
2. Bentuk lim
x a
f (x)
g(x )
) = sin
4
=1
, dengan f (a)=0
dan
g(a)=0
Contoh :
Tentukan nilai dari:
lim
a.
x
2
sin 2 x
cos x
b. lim
cos 2 x1
sin x
Sebelumnya ingat:
sin 2 x=2sin x cos x
cos x = 1 2 sin 2 x
Penyelesaian:
a.
b.
lim
x
lim
sin 2 x
2sin x cos x
= lim
=lim 2 sin x=2 sin =2 .1=2
cos x x
cos x
2
x
2
cos 2 x1
=lim
sin x
x
( 12 sin2 x ) 1
sin x
2
2 sin x
= lim
sin x
x
x
2 sin
lim
2 sin
= -2 x 0 = 0
3. Bentuk lim
x 0
sin x
x
atau lim
x 0
tan x
x
x 0
sin x
tan x
atau lim
x
x
x 0
y
1
P
B
(1,0)
Gambar. 2 Lingkaran satuan yang berpusat di O (0,0)
, rumus-
a. Perhatikan gambar 7.4. Gambar tersebut adalah lingkaran dengan pusat O dan jarijari 1, sudut AOP =
radian. Jika
2
x
cos
x
cos x
sin x
1
x
cos x
x0
1 lim
x 0
sin x
1
lim
x
x 0 cos x
sin x
x
1atau 1 lim
1
x
x 0 sin x
Jadi , lim
x 0
sin x
x
=1 dan lim
x
sin
x
x 0
=1
tan x
x
=1 dan lim
=1, perlu mengingat
x
x 0
x 0 tan x
sin x
x
=1, dan lim
=1.
kembali rumus sebelumnya, yaitu lim
x
x 0
x 0 sin x
sin x
tan x
cos x
sin x 1
lim
=lim
=lim
.
x
x
x cos x
x 0
x 0
x 0
lim
x 0
1.
sin x
1
. lim
x x 0 cos x
1
=1 .1=1
cos 0
x 0
x
x
x
x
=lim
=lim
. cos x=lim
. cos x
tan x x 0 sin x x 0 sin x
x 0 sin x
cos x
tan x
x
=1 dan lim
=1
x
x 0 tan x
Contoh :
Tentukan nilai limit fungsi trigonometri tersebut
lim
a.
x 0
sin 8 x
2x
b. lim
x 0
tan3 x
sin 4 x
c. lim
x 0
1cos 2 x
2
x
Penyelesaian:
lim
a.
x 0
sin 8 x
sin 8 x 8
=lim
. =1 . 4=4
2x
8x 2
x 0
tan3 x
tan 3 x 4 x 3
=lim
.
.
sin 4 x x 0 3 x sin 4 x 4
tan 3 x
4x
3
lim
lim
.
3x
4
x 0
x 0 sin 4 x
3 3
1. 1 . =
4 4
1( 12 sin 2 x )
1cos 2 x
c.
lim
=lim
x 0
x 0
x2
x2
b.
lim
x 0
sin x
x
sin x
x
2=2 . 12=2
2
2 sin 2 x
= lim
x0
x2
lim
x 0
)(