Transformacins recentes na estrutura das cidades

- Cidade difusa
- Os cambios no centro urbano (degradacin vs rehabilitacin)
- Cambios de uso no solo urbano

Debido dilatada historia da maior parte das cidades espaolas, estas posen
elementos de poca moi distintas, que lles confiren s sas diferentes zonas un
carcter diverso: o centro histrico, cos seus monumentos e ras estreitas e tortuosas;
os ensanches, de trazado regular; os arrabaldes, de crecemento desordenado; os
desenvolvementos urbanos densos, en eidficacin aberta; e as novas periferias, cada
vez mis dispersas e fragmentadas.
As distintas partes da cidade conctanse entre si a travs dos sistemas de
transporte urbano. Estes sistemas son utilizados pola poboacin para a realizacin
diaria de actividades. A cidade un organismo en constante evolucin. Transfrmase
constantemente, non s polo seu crecemento cara ao exterior, senn tamn polos
procesos de reestruturacin que teen lugar no seu interior. As reas urbanas
expndense en superficie coma nunca antes o fixeran, coa creacin de novos espazos
residenciais e reas de actividade econmica.
Os crecementos non sempre se producen nos bordos do espazo xa edificado,
senn que, con frecuncia, os novos centros comerciais, parques empresariais ou
urbanizacins se constren en lugares cuxos arredores non presentan ningunha outra
edificacin. Neste sentido, flase dun proceso de fragmentacin do espazo urbano, xa
que este se presenta como un conxunto de espazos illados e conectados entre s por
autovas e estradas.
Cidade difusa
Nos ltimos anos producronse decisivos cambios na morfoloxa urbana. O
modelo de cidade mediterrnea, compacta, foise substitundo polo tipo de cidade difusa
de modelo anglosaxn.
A cidade difusa ou dispersa estndese horizontalmente e est separada en reas
especializadas e monofuncionais: zonas residencias (diferenciadas por prezos e por
grupos sociais), reas comerciais, zonas de lecer, centros de ensino, universidades,
barrios administrativos e de oficinas... Ademais dismine aquilo que propio da cidade:
o contacto humano, os intercambios e a sociabilidade.
Trtase dunha zona urbana caracterizada pola mestura de usos e de funcins e
pola tendencia a ocupar un territorio moi extenso. A dispersin ou espallamento urbano
implicou unha aceleracin na ocupacin do espazo, xa que os modelos de urbanismo
suburbano son altamente consumidores de solo. Tamn implicou unha exacerbacin da
mobilidade individual: as viaxes pendulares cotis (por motivos de traballo, estudo ou
lecer) aumentaron en nmero e distancia xa que o mbito de relacin pasou a ser o da
escala rexional metropolitana.

Os cambios no centro urbano (degradacin vs rehabilitacin)

A partir da segunda metade do sculo XX, os centros histricos de moitas
cidades espaolas comezaron a sufrir unha progresiva deterioracin e abandono. Xa a
mediados do sculo XIX, coa construcin dos ensanches, as clases altas comezaron a
abandonar os centros histricos, e despois tamn o fixeron outros grupos sociais.
Desde mediados do sculo XX, intensificouse a perda de poboacin nestas zonas.
A maior parte dos que permaneceron eran ancins con baixos niveis de renda, polo que
o centro experimentou un proceso de envellecemento e empobrecemento. Todo isto
reflectiuse nunha deterioracin urbana, xa que moitas vivendas quedaron baleiras, e
noutras non se realizaron as obras necesarias de mantemento e renovacin.
Ao mesmo tempo, a actividade econmica tamn se foi desprazando cara aos
ensanches, onde se poda dispoer de edificios mis amplos e modernos para instalar
os negocios. O centro histrico s foi capaz de reter algns centros administrativos e
eclesisticos instalados en edificios monumentais, as como os comercios tradicionais,
pero gran parte do emprego trasladouse a outras zonas.
Ao longo das ltimas dcadas (especialmente, a partir dos anos oitenta do sculo
pasado), as tendencias anteriores vronse, en parte, compensadas por procesos de
revitalizacin destas zonas debido a:
- Polticas pblicas de conservacin e revitalizacin. As administracins pblicas
investiron cuantiosas sumas na rehabilitacin dos edificios e a mellora dos
espazos pblicos, ras e prazas. Ademais, deron un novo uso a vellos
monumentos, convertndoos, por exemplo, en edificios administrativos ou
universitarios, e dinamizando as a vida dos centros histricos.
- Desenvolvemento do turismo cultural. Nos ltimos anos produciuse en toda
Europa unha autntica explosin do turismo urbano, particularmente do
denominado turismo cultural que potenciou a rehabilitacin dos centros
histricos espaois, mediante a restauracin de edificios e a peonalizacin de
ras e prazas. No interior dalgunhas cidades realizronse importantes operacins
urbansticas, consistentes, por exemplo, en reconverter s vellas reas
industriais en novos espazos de ocio.
- Cambio de actitude da poboacin local. A poboacin local tamn cambiou a sa
valoracin sobre o centro histrico, xa que en lugar de percibilo como un espazo
deteriorado, agora comeza a velo como un rea de oportunidades econmicas e
tamn como un lugar agradable para vivir. As, os centros dalgunhas cidades
estn ataendo poboacin nova e de maior nivel de renda, o que contribe a
conservar os edificios residenciais e revitalizar estas zonas.
Pese a esta transformacin dos centros histricos nos ltimos anos, anda
subsisten algns problemas; especialmente nalgns barrios onde, so envellecemento da
poboacin e o baixo nivel de renda, se unen a marxinacin social e a conformacin de
reas cunha forte concentracin de inmigrantes, o que dificulta a sa integracin no
conxunto da sociedade.

Cambios no uso do solo urbano

Os uso do solo son as diferentes utilizacins do espazo urbano: comercial e de
negocios, residencial, industrial, de equipamento, etc.
Na cidade preindustrial (dende a sa orixe ata mediados do sculo XIX) o
casco antigo era a parte da cidade urbanizada. Ocupaba unha pequena superficie da
cidade actual, pero ten un gran valor, polo legado cultural que contn. Nesta poca os
usos do solo eran moi diversos (multifuncionalidade).
A cidade preindustrial sufriu notables modificacins como resultado do proceso
de industrializacin, que tivo lugar entre mediados do sculo XIX e a dcada de
1960. Os usos do solo do casco antigo experimentaron unha progresiva terciarizacin.
Esta terciarizacin culminou na dcada de 1960 e consolidou o casco antigo como
centro comercial e de negocios na cidade. O resultado foi, como citamos no punto
anterior, o desprazamento dos usos residenciais e a deterioracin dos edificios pola
contaminacin e polas vibracins do trfico.
As cidades que nesta poca implantaron industrias modernas atraeron unha
numerosa poboacin campesia e estendronse creando ensanches para os burgueses,
barrios industriais e obreiros, e barrios axardinados. Nos usos do solo acabou
producndose unha divisin entre unha rea residencial e cara para a burguesa e as
zonas industriais e os barrios marxinais con escasos servizos e equipamentos- para o
proletariado que creceron arredor do ensanche, ao longo das estradas e camios que
partan da cidade ou xunto s industrias e s estacins ferroviarias.
Os barrios-xardn creronse a finais do sculo XIX e no primeiro terzo do sculo
XX. Son o resultado da difusin en Espaa das ideas naturalistas, que propugnaban o
achegamento natureza. Tratbase de vivendas destinadas, en principio, s clases
medias e baixas, se ben co tempo tamn as clases altas demandaron este tipo de
espazos. Co posterior crecemento da cidade, estes espazos quedaron situados en zonas
relativamente cntricas, o que favoreceu a sa revalorizacin e, en bastantes casos, o
seu cambio de uso, xa que numerosas casas foron ocupadas por pequenos negocios,
por exemplo, gardaras ou clnicas privadas.
Dende mediados de 1950, e sobre todo na dcada de 1960, as principais
cidades espaolas iniciaron un enorme crecemento. As sas causas foron o incremento
natural da poboacin e a inmigracin campesia, atrada polo auxe industrial e o
progresivo desenvolvemento dos servizos, especialmente do turismo. As, as cidades
ampliaron considerablemente a rea edificada e crearon extensas perifierias ao longo
dos principais eixes de transporte. Estas reas urbanas chegaron a unirse s veces cos
municipio vecios, constitundo aglomeracins urbanas.
Na actualidade (poca postindustrial), co crecemento urbano, algunhas zonas
industriais e barrios obreiros quedaron nunha posicin mis cntrica no espazo urbano,
o que revalorizou o solo que ocupan, dando lugar a diversas transformacins deste
espacio (baleirado industrial e aparicin de usos terciarios ou residenciais). Pola contra,
os espazos menos accesibles e desorganizados mantense como espazos marxinas
cuxa deterioracin se acenta.

Nos ltimos anos, as grandes cidades teen un ritmo de crecemento menor, pero
continan estendndose no espazo, debido difusin de parte da sa poboacin e da
sa actividade econmica cara a periferias cada vez mis afastadas. Estas periferias
estrutranse en diferentes reas: barrios residenciais, reas industriais e reas de
equipamento:
- Os barrios residenciais da periferia responden a diversas tipoloxas e
presentan bastante homoxeneidade social derivada do prezo do solo e da
distancia ao centro:
Os barrios marxinais de infravivenca ou choupanas xorden sobre solo ilegal,
rstico ou verde, e sen organizacin urbanstica. As vivendas son
autoconstrudas con materiais de refugallo e carecen dos servizos elementais.
Os barrios de vivendas de promocin oficial construdos con axuda estatal
e con limitacins no prezo de venda ou de alguer. Na maiora dos casos,
formaron barrios de trama aberta con vivendas en bloques, caracterizados pola
monotona, a baixa calidade construtiva, que motivou o seu envellecemento
prematuro, e graves carencias en equipamentos e servizos.
Os polgonos de vivenda de promocin privada adoptaron trama aberta en
bloques ou torres con amplos espazos entre as vivendas para xardns ou
aparcamentos. Os edificios xeomtricos, creadores dunha paisaxe montona,
deron a estos barrios a imaxe de colmea. O uso destes polgonos foi sobre
todo residencial; os comercios e as dotacins de barrio concentrronse en
certas zonas.
Os barrios de quinteiro pechado rexurdiron nas dcadas de 1980 e 1990,
como forma de recuperar a escala humana en altura e a organizacin das ras.
Teen menor densidade e danlle un uso colectivo ao patio, ben privado
(xardns, xogos infants, piscina) ou ben pblico (prazas).
As reas de vivenda unifamiliar proliferan na periferia a partir da dcada de
1980, favorecidas polo desexo da clase media de contacto coa natureza o polo
uso do autombil. Presentan un uso do solo fundamentalmente residencial.
Nalgns casos xurden zonas residenciais exclusivas, construdas con capital
privado, separadas do resto da cidade por muros e valos, con gardas de
seguridade que controlan o seu acceso s persoas que non residen nelas.

- As reas industriais localzanse xunto s principais vas de acceso cidade,

buscando a proximidade urbana e solo abundante a prezo alcanzable. Estas
reas inclen polgonos industriais das dcadas de 1950 e 1960, ben planificados
ou desorganizados, que nalgns casos se rehabilitaron para acoller novas
empresas. Tamn inclen espazos industriais novos, como parques empresarias
e tecnolxicos, en reas de gran calidade ambiental; ou polgonos de naves
acaroadas destinados a empresas con menos recursos.
- As reas de equipamento son froito da actual descentralizacin das actividades
econmicas cara periferia urbana. As mis frecuentes son grandes superficies
comerciais, centros escolares, sanitarios e administrativos e outros servizos.