DAFTAR ISI

LEMBAR PENGESAHAN ...................

KATA PENGANTAR .....................................................................................................
DAFTAR ISI ..................................................................................................................
DAFTAR TABEL...
DAFTAR TABEL DAN DIAGRAM .............................................................................
DAFTAR GAMBAR .....................................................................................................
DAFTAR TABEL DAN GRAFIK .................................................................................
BAB I.

PENDAHULUAN
1.1. Latar Belakang......................................................................................

1.2. Tujuan Penelitian..................................................................................

1.2.1.

Tujuan Umum.........................................................................

1.2.2.

Tujuan Khusus........................................................................

1.3. Manfaat Penelitian................................................................................

1.4. Kependudukan......................................................................................

1.4.1.

Pertumbuhan, Persebaran, Kepadatan, Sex Ratio

Penduduk, Kelahiran Dan Kematian......................................
..............................................................................................3
1.4.1.1.

LajuPertumbuhanPenduduk...................................

1.4.1.2.

Persebaran Dan KepadatanPenduduk.....................

1.4.1.3.

Sex Ratio ...............................................................

1.4.1.4.

PendudukMenurutGolonganUmur

Dan JenisKelamin.... . .

AngkaKelahiranKasar............................................

Tingkat Fertilitas.....................................................................

1.5. SosialEkonomi Dan Budaya.................................................................

1.4.1.5.
1.4.2.

1.5.1.

PendapatanPerkapita...............................................................

1.5.2.

Tingkat Pendidikan.................................................................

1.5.3.

Agama ....................................................................................

1.5.4.

Ketenagakerjaan......................................................................

1.6. KeadaanLingkunganFisik Dan Biologi.................................................

1.6.1.

PenyediaanSumber Air Bersih Dan JambanKeluarga............

1.6.2.

PengawasanTerhadapTempatPengolahan Dan

PendistribusianMakanan (TP2M), Tempat-Tempat

Umum (TTU) Dan TempatPenyimpanan (TP) Pestisida........

1.6.3.

Pengawasan Air Bersih...........................................................

1.6.4.

PengawasanJambanKeluarga, SaluranPembuangan
AirLimbah (SPAL) Dan RumahSehat..... 8

1.6.5.

PengawasanPembuanganSampah...........................................

1.6.6.

KawasanIndustri Dan Industri Kecil ......................................

BAB II. PROGRAM DINAS KESEHATAN PROVINSI SUMATERA UTARA

TAHUN 2013
2.1. StrukturOrganisasiDinasKesehatanProvinsi Sumatera Utara
Tahun 2013...............................................

2.2. Tugas, Fungsi Dan Tata KerjaDinasKesehatanProvinsi Sumatera

Utara Tahun 2013 .................................................................................

10

2.2.1.

KepalaDinas............................................................................

10

2.2.2.

Sektretaris...............................................................................

13

2.2.2.1.

Sub BagianUmum..................................................

16

2.2.2.2.

Sub BagianKeuangan.............................................

20

2.2.2.3.

Sub Bagian Program .............................................

22

KepalaBidangBinaPengendalianMasalahKesehatan..............

25

2.2.3.

2.2.3.1.

2.2.4.

2.2.5.

KepalaSeksiBimdalPengendaliandan
PemberantasanPenyakit..........................................

27

2.2.3.2.

KepalaSeksiBimdalWabah Dan Bencana...............

28

2.2.3.3.

KepalaSeksiBimdalKesehatanLingkungan............

30

KepalaBidangBinaPelayananKesehatan.................................

31

2.2.4.1.

KepalaSeksiBimdalKesehatanDasar......................

33

2.2.4.2.

KepalaSeksiBimdalKesehatanRujukan..................

35

2.2.4.3.

KepalaSeksiBimdalKesehatanKhusus...................

37

KepalaBidangBinaPengembanganSumberDayaManusia
(SDM) Kesehatan...................................................................
2.2.5.1.

2.2.6.

38

KepalaSeksiBimdalPerencanaan dan
Pemberdayagunaan................................................

41

2.2.5.2.

KepalaSeksiBimdalPendidikan dan Pelatihan ......

42

2.2.5.3.

KepalaSeksiBimdalRegistrasidan Akreditasi.........

44

KepalaBidangBinaJaminandan SaranaKesehatan..................

46

2.2.6.1.

KepalaSeksiBimdalJaminanKesehatan..................

48

2.2.6.2.

KepalaSeksiBimdalSaranadan
PeralatanKesehatan................................................

49

2.2.6.3.
2.2.7.

KepalaSeksiBimdalKefarmasian............................

51

Unit PelaksanaTeknisDinas (UPTD) .....................................

52

2.2.7.1.

UPT KesehatanInderaMasyarakat..........................

52

2.2.7.2.

UPT KesehatanParuMasyarakat.............................

58

2.2.7.3.

UPT LaboratoriumKesehatan Daerah ...................

64

2.2.7.4.

UPT PelatihanKesehatan........................................

70

2.2.7.5.

UPT Provincial Training Center Kesehatan

Masyarakat.............................................................

76

2.2.7.6.

UPT RumahSakitKusta PulauSicanang.................

82

2.2.7.7.

UPT RumahSakitKusta Lau Simomo....................

88

2.2.7.8.

UPT LayananAmbulandan Pengaduan

Masyarakat.............................................................

94

2.2.8.

KelompokJabatanFungsional..................................................

100

2.2.9.

Tata Kerja................................................................................

100

2.3. Materi Di DinasKesehatanProvinsi Sumatera Utara Tahun 2013 ........

2.3.1.

Program Pembangunan KesehatanProvinsi Sumatera

Utara Tahun 2013 ...................................................................
2.3.1.1.

2.3.1.2.

2.3.2.

102

Pembangunan Kesehatan Daerah Provinsi

Sumatera Utara.......

102

2.3.1.1.1. Visi Pembangunan Kesehatan Daerah.

102

2.3.1.1.2. Misi Pembangunan Kesehatan Daerah

102

Program Dan KegiatanIndikatifDinasKesehatan

Provinsi Sumatera Utara KurunWaktu 2009 - 2013

103

PedomanPelaksanaanPromosiKesehatan Di Daerah .............

103

2.3.2.1.

BAB III.

PromosiKesehatan Di Kabupaten / Kota ...............

103

2.3.3.

PengawasanPengobatandan Obat-ObatanTradisional............

105

2.3.4.

Kesehatan Ibu dan Anak ........................................................

105

2.3.5.

KebijakanDasarPuskesmas.....................................................

108

2.3.6.

Tenaga Kesehatan ..................................................................

109

2.3.7.

Seksi Bindal Kefarmasian ......................................................

110

PROGRAM DINAS KESEHATAN KOTA MEDAN TAHUN 2013

3.1. Struktur OrganisasiDinasKesehatan Kota Medan Tahun 2013 ............

111

3.1.1.

KepalaDinas............................................................................

111

3.1.2.

Sekretaris................................................................................

111

3.1.2.1. Sub BagianUmum.....................................................

111

3.1.2.2. Sub BagianKeuangan Dan Perlengkapan.................

111

3.1.2.3. Sub BagianPenyusunan Program .............................

111

Kepala BidangBinaPelayananKesehatan................................

111

3.1.3.1. Kepala SeksiKesehatanDasar...................................

111

3.1.3.2. Kepala SeksiKesehatanRujukan...............................

111

3.1.3.3. Kepala SeksiKesehatanKhusus.................................

111

Kepala BidangPengendalianMasalahKesehatan.....................

111

3.1.3.

3.1.4.

3.1.4.1. Kepala SeksiPengendaliandan

3.1.5.

PemberantasanPenyakit............................................

111

3.1.4.2. Kepala SeksiWabahdan Bencana..............................

111

3.1.4.3. Kepala SeksiKesehatanLingkungan.........................

111

Kepala BidangPengembanganSumberDayaManusia
Kesehatan................................................................................

111

3.1.6.

3.1.5.1. Kepala SeksiPerencanaandan Pendayagunaan.........

111

3.1.5.2. Kepala SeksiPendidikandan Pelatihan......................

111

3.1.5.3. Kepala SeksiRegistrasidan Akreditasi......................

111

Kepala BidangKefarmasianJaminandan
SaranaKesehatan.....................................................................

111

3.1.6.1. Kepala SeksiKefarmasian.........................................

111

3.1.6.2. Kepala SeksiJaminanKesehatan...............................

111

3.1.6.3. Kepala SeksiSaranadan PeralatanKesehatan............

111

Unit PelaksanaTeknisDinas (UPTD) .....................................

112

3.1.7.1. UPT Puskesmas........................................................

112

3.1.7.2. UPT GudangFarmasi................................................

112

3.1.7.3. UPT KlinikSpesialisasiBestari.................................

112

3.1.7.4. UPT LaboratoriumKesehatanLingkungan................

112

KelompokJabatanFungsional..................................................

112

3.2. Tugas dan Fungsi Dinas Kesehatan Kota Medan Tahun 2013 .............

112

3.1.7.

3.1.8.

3.2.1.

Kepala Dinas ..........................................................................

112

3.2.1.1. Fungsi Kepala Dinas Kesehatan................................

112

3.2.1.2. Tugas Kepala Dinas Kesehatan..................................

112

3.2.2.

Sekretaris................................................................................

113

3.2.3.

Bidang Bina Pelayanan Kesehatan.........................................

114

3.2.3.1. Seksi Kesehatan Dasar Puskesmas............................

114

Bidang Pengendalian Masalah Kesehatan..............................

128

3.2.4.1. Seksi Pengendalian dan Pemberantasan Penyakit.....

128

3.2.4.2. Seksi Wabah dan Bencana.........................................

128

3.2.4.

3.2.4.3. Seksi Kesehatan Lingkungan.....................................

128

3.2.5.

Pengembangan Sumber Daya Manusia Kesehatan.................

128

3.2.6.

Bidang Kefarmasian Jaminan dan Sarana Kesehatan.............

129

3.2.6.1. Seksi Kefarmasian.....................................................

129

3.2.6.2. Seksi Jaminan kesehatan............................................

129

3.2.6.3. Seksi Sarana dan Peralatan Kesehatan.......................

129

Unit Pelaksana Teknis Dinas (UPTD)....................................

129

3.2.7.1. UPT Puskesmas.........................................................

129

3.2.7.2. UPT Gudang Farmasi................................................

130

3.2.7.3. UPT Klinik Spesialis Bestari.....................................

130

3.2.7.4. UPT Laboratorium Kesehatan Lingkungan...............

130

Kelompok Jabatan Fungsional................................................

130

3.2.7.

3.2.8.
BAB IV.

KEPANITERAAN KLINIK SENIOR ILMU KESEHATAN MASYARAKAT

DI PUSKESMAS SERING KECAMATAN MEDAN TEMBUNG PROVINSI
SUMATERA UTARA TAHUN 2013
4.1. LatarBelakang ..

131

4.2 Gambaran Umum Puskesmas Sering Kecamatan Medan Tembung

Tahun 2013 ......................................................................................
4.2.1. Data Geografis....................................................................
4.2.1.1. Peta Wilayah Kerja Kelurahan Sidorejo Kecamatan

132
132

Medan Tembung Tahun 2013.............................................

134

4.2.1.2. Peta Wilayah Kerja Kelurahan Sidorejo Hilir Kecamatan

Medan Tembung Tahun 2013 ...........................................

135

4.2.1.3. Peta Wilayah Kerja Kelurahan Indra Kasih Kecamatan

Medan Tembung Tahun 2013 ...........................................

136

4.2.2.
4.2.3.
4.2.4.

Data Demografis.................................................................
Data Sarana Lainnya Puskesmas Sering.............................
Upaya Penyelengggaraan Puskesmas Sering Kecamatan
Medan Tembung Tahun 2013.............................................
4.3. Sumber Daya manusia Puskesmas Sering tahun 2013
4.3.1. Pembagian Tugas Puskesmas Sering.................................
4.3.2. Struktur Organisasi Puskesmas Sering...............................
4.3.2.1. Struktur Organisasi Puskesmas Sering Kecamatan
MedanTembung Tahun 2013 Dengan 17 Program
Versi Puskesmas ............................................................. .
4.3.3. Managemen Program Puskesmas Sering...........................
4.4. Fasilitas fisik Puskesmas Sering Tahun 2013
4.4.1. Fasilitas gedung PuskesmasSering ..... 158

137
145
147
148
148
154
155
157
158

4.4.1.2. Denah Ruangan Sering Kecamatan Medan Tembung

Tahun 2013 .......................................................................
4.4.2. Fasilitas Alat-Alat di Puskesmas Sering .
4.4.3. Fasilitas Obat-Obatan di Puskesmas Sering ....................
4.4.4. Fasilitas Administrasi di Puskesmas Sering ....................165
4.4.5. Fasilitas Imunisasi di Puskesmas Sering .........................
4.4.6. Fasilitas Sumber Daya Manusia di Puskesmas Sering ....
4.5. Program Puskesmas Sering Tahun 2013 .......................................
166
4.5.1.

Program Puskesmas Sering Tahun 2013 .........................

4.5.2.
4.5.3.

Upaya Kesehatan Lingkungan..........................................170

Upaya Kesehatan Ibu dan Anak Serta Keluarga

4.5.3.1.
4.5.3.2.
4.5.4.
4.5.5.
4.5.5.1.

Berencana.........................................................................176
Upaya Kesehatan Ibu dan Anak (KIA) ...........................
Keluarga Berencana (KB) ...............................................
Upaya Perbaikan Gizi Masyarakat....................................
Upaya Pencegahan dan Pemberantasan Penyakit Menular
Program Imunisai .............................................................

160
161
161
165
165

166

176
181
186
193
193

4.5.5.1.1. Jadwal Imunisasi Anak Rekomedasi Ikatan Dokter

Anak Indonesia (IDAI Periiode 2011-2012) ....................

195

4.5.5.2. Pemberantasan Penyakit Menular .......................................

4.5.6. Upaya Pengobatan ..............................................................
4.5.7. Upaya Pencatatan dan Pelaporan Dalam Rangka Sistem
Informasi Kesehatan ..........................................................

199
204
207

4.5.8. Upaya Kesehatan Sekolah ..................................................

4.5.9. Upaya Kesehatan Olahraga ................................................
4.5.10. Upaya Perawatan Kesehatan Masyarakat (UPKM) ............
4.5.11. Upaya Kesehatan Kerja (UKK) ..........................................
4.5.12. Upaya Kesehatan Gigi dan Mulut (UKGM) .......................
4.5.13. Upaya Kesehatan Jiwa ........................................................
4.5.14. Upaya Kesehatan Mata (UKM) ..........................................
4.5.15. Upaya Kesehatan Lanjut Usia (Lansia) ..............................
4.5.16. Upaya Pembinaan Pengobatan Tradisional (Batra) ............
4.5.17. Upaya Laboratorium Sederhana .........................................
4.6. Program Unggulan Puskesmas Sering Tahun 2013 .........................
4.6.1. Klinik Diabetes Melitus (DM).............................................
4.6.2. Pelayanan Kesehatan Peduli Remaja (PKPR) ....................

208
211
211
212
212
214
215
215
215
216
217
217
218

BAB VGAMBARAN KARATERISTIK, PENGETAHUAN, SIKAP, DAN TINDAKANIBU

YANG MEMILIKI BALITA TENTANG GIZI BURUK DI DESA MANGKAI
LAMA KECAMATAN LIMA PULUH KABUPATEN BATU BARA PROVINSI
SUMATERA UTARA TAHUN 2013
5.1. LatarBelakang......................................................................................

221

5.2. RumusanMasalah.................................................................................

223

5.3. TujuanPenelitian...................................................................................

223

5.3.1. TujuanUmum............................................................................

223

5.3.2. TujuanKhusus...........................................................................

223

5.4. ManfaatPenelitian.................................................................................

224

5.5. Definisi ilmu Gizi..................................................................................

225

5.6. Zat Gizi ...................................................................................................

225

5.8. Gizi Buruk ..............................................................................................

228

5.8.1. Definisi Gizi Buruk ....................................................................

228

5.8.2. Faktor Penyebab ..........................................................................

228

5.8.3. Tipe-tipe Gizi Buruk ....................................................................

229

5.8.4. Pencegahan ..................................................................................

232

5.8.5. Penatalaksanaan ...........................................................................

232

5.8.6. Akibat Gizi Buruk ........................................................................

232

5.9. Tinjauan Tentang Perilaku .......................................................................

233

5.9.1. Perilaku Kesehatan .......................................................................

233

5.9.2. Hubungan Status Kesehatan Dengan Perilaku Kesehatan ............

237

5.10. Metodologo Penelitian ............................................................................. 239

5.10.1. Jenis penelitian ............................................................................

239

5.10.2. Lokasi Penelitian .........................................................................

239

5.11. Sasaran Penelitian ....................................................................................

239

5.12. Populasi dan Sampel ................................................................................ 239

5.12.1. Populasi ........................................................................................ 239
5.12.2. sampel .......................................................................................... 239
5.13. Kerngka Konsep ....................................................................................... 240
5.14. Definisi Operasional ................................................................................. 240
5.15. Pengumpulan Data .................................................................................... 241
5.15.1. Data Primer ................................................................................... 241
5.15.1. Data Sekunder .............................................................................. 241
5.16. Instrumen Penelitian ................................................................................. 241
5.18. Pengoloahan dan Analisa Data ................................................................. 245
5.19. Langkah-langkah Penelitian ...................................................................... 245
5.20. Deskripsi Wilayah Penelitian .................................................................... 246
5.20.1. Kondisi Geografis ......................................................................... 246
5.20.2. Kependudukan .............................................................................. 246
5.21. Program Puskesmas Lima Puluh ............................................................... 247
5.21.1. Penjelasan Program ...................................................................... 248
5.21.1.1. Upaya Perbaikan Gizi Masyarakat ................................ 248
5.22. Hasil Penelitian ......................................................................................... 248
5.22.1. Analisa Data ................................................................................. 248

BAB VI PERMASALAHAN DAN PEMECAHAN MASALAH

6.1. Puskesmas Sering Kecamatan Medan Tembung Periode
Januari-Mei 2013.....................................................................................

293

6.1.1. Permasalahan .............................................................................

293

6.1.2. Pemecahan Masalah ...................................................................

295

6.2. Penelitian Gambaran Karakteristik, Pengetahuan, Sikap, Dan

TindakanIbu Yang Memiliki balita Tentang Gizi Buruk di Desa
Mangkai Lama Kecamatanm Lima Puluh Kabupaten Batu Bara
Provinsi Sumatera Utara Tahun 2013...................................................
.......................................................................................................297
6.2.1. Permasalahan .............................................................................

297

6.2.1.1. Pengetahuan .......................................................................

297

6.2.1.2. Sikap ..................................................................................

297

6.2.1.3. Tindakan.............................................................................

298

6.2.1.4. Tabulasi Silang ...................................................................298

6.2.2. Pemecahan Masalah ...................................................................

299

6.2.2.1. Pengetahuan .......................................................................

299

6.2.2.2. Sikap ..................................................................................

299

6.2.2.3. Tindakan.............................................................................

299

6.2.2.4. Tabulasi Silang ...................................................................300

BAB VII KESIMPULAN DAN SARAN

7.1. Puskesmas Sering Periode Januari-mei tahun 2013...............................

301

7.1.1. Kesimpulan ................................................................................

301

7.1.2. Saran ..........................................................................................

302

7.2. Penelitian Gambaran Karakteristik, Pengetahuan, Sikap, Dan

Tindakan Ibu Yang Memiliki Balita Tentang Gizi Buruk di Mangkai
Lama Kecamatan Lima Puluh Kabupaten Batu Bara Provinsi
Sumatera Utara tahun 2013 ..................................................................
302
7.2.1. Kesimpulan ................................................................................

302

7.2.2. Saran ..........................................................................................

303

7.2.2.1. Puskesmas ..........................................................................

303

7.2.2.2. Posyandu ............................................................................

304

7.2.2.3. Masyarakat .........................................................................

304